СОДРЖИНА

1. Апстракт – Синхрони Машини ...................... 2

2. Вовед - - Основата на работа на Синхроните

Машини ............................................................... 3
2.1. Принцип на работа на генератор .............................. 4
2.1.2 .Синхрони машини според обликот на роторот .... 4
2.2. Намена на Синхроната Машина ................................ 6

3. Главен дел - - Синхрони Мотори ................. 7

3.1. Општи карактеристики и примена на синхроните
мотори ..................................................................................... 8
3.1.2. Начин на работа на синхроните мотори................ 9
3.1.3. Пуштање во работа на синхроните мотори ........ 10
3.1.4. Менување на брзина на вртење на синхрониот
мотор ...................................................................................... 10
3.2. Синхрон мотор со постојани магнети ....................... 10
3.3. Индуктивен мотор ..................................................... 12
3.4.Хистерезисен мотор ................................................... 14

4. Заклучок - -Важноста на синхроните машини во

Електростопаството ...................................................... 16

• Користена литература ................................... 16

1
 1 Синхрони Машини

Синхрона машина е тип на електрична машина за наизменична струја.

Синхроните машини можат да работат во режим на генератор и мотор. Тие
главно се користат како генератори во електрани, бидејќи денес како мотори се
користат поевтини и поедноставни асинхрони машини.
Синхрони машини, т.е. синхроните генератори и мотори се трифазни
електрични ротациони машини, чија основна карактеристика е што
механичката брзина на вртење на роторот е еднаква на синхроната брзина на
ротација на ротирачкото магнетно поле на статорот ns, што е дадено со
изразот:

(1.1)

каде што: ns – брзина на ротација на ротирачкото магнетно поле на статорот,

p – број на парни полови,
f – фреквенција на напон на статорот.

2
 Слика 1.1. Пресек на синхрона машина

2 Основа на работа на Синхроните

Машини

Како генератори најчесто се користат синхрони машини. Практично целата

електрична енергија на термоелектраните, хидроцентралите и нуклеарните
централи се произведува со помош на синхрони генератори. Синхроните
генератори се изградени за голема моќност. Големите синхрони генератори се
најголемите електрични ротациони машини.

3
 2.1.Принцип на работа на генератор

Оската на турбината е прикачена на вратилото на генераторот. Генераторот има

голем подвижен магнет (ротор) во стационарен прстен (статор) на кој е намотана
долга жица. Бидејќи оската на турбината е поврзана со вратилото на роторот,
роторот се ротира кога турбината се ротира. Поради движењето (ротацијата) на
роторот (кој е голем магнет), струјата почнува да тече во жиците на прстенот
(статорот) како резултат на електромагнетна индукција. Така, генераторот ја
претвора механичката енергија на роторот во електрична енергија.

Генераторот работи на принципот на електромагнетна индукција, кој го открил

британскиот научник Мајкл Фарадеј во 1831 година. Тој утврдил дека
електричната струја тече низ проводник, на пример, бакарна жица, ако ја
придвижиме во магнетно поле.Вистина е и обратното. Ако го поместиме
магнетното поле (па го поместиме магнетот - роторот) во близина на
спроводниците, жиците на статорот, тогаш во нив се индуцира електрична струја.
Ова е токму принципот на работа на генераторот.

2.1.2 .Синхрони машини според обликот на роторот

• машини со цилиндричен ротор

Се прават со цилиндричен ротор, за големи брзини на ротација. Кај овој тип на

генератори се јавуваат изразени механички проблеми во однос на конструкцијата
на роторот поради големата периферна брзина помеѓу лежиштата. Тие секогаш
се поставуваат хоризонтално.

4
• машини со ротор со истакнати полови

Тие се направени со истакнати столбови на роторот, од целосно бавни до брзо

движечки. Колку е помала брзината на ротација, толку е дозволен дијаметарот на
роторот поголем. Кај овој тип на генератори се јавуваат изразени механички
проблеми во однос на конструкцијата на роторот поради големата периферна
брзина при полетување.

Генераторите со поголема моќност, чии брзини се релативно мали, се поставени

вертикално, ладењето е комбинирано вода и воздух. Цилиндерот е изработен од
жлебно железо, обично цврсто, индукторската намотка е составена од делови
поставени во жлебови. Оваа конструкција речиси исклучиво се користи кај големи
двополни или четириполни турбогенератори, од механички причини. Роторот е со
истакнати столбови и интерполен простор каде што намотувањето е
концентрирано околу јадрото на полот.

Оваа конструкција се користи во машини со поголем број на столбови на

водородниот генератор. Тој ја има основната улога на придушување на
осцилацијата на брзината на роторот околу синхроната брзина во минливи
процеси, каде што потоа се однесува како кафез ротор на асинхрони мотори.
Директната струја минува низ проводниците на серпентина за возбудување, што
резултира со постојано магнетно поле.

Магнето-возбудната сила (mps) на возбудата е во мирување во однос на

роторот, па затоа се нарекува стационарна. Насоката на директната струја низ
проводниците на роторот е таква што еден пол е север, следниот е југ итн. Со
ротирање на роторот се создава ротирачко магнетно поле. Ова поле ги пресекува
проводниците на статорот и индуцира EMS во нив.

5
 Слика 1.2. Синхрони машински ротори (цилиндрични и со истакнати столбови)

2.2. Намена на Синхроната Машина

Синхроните машини претставуваат машини со наизменична струја без

комутатор, кај кои енергетската трансформација се јавува поради механичкото
поместување на постојаниот магнетен тек на половите во однос на стационарното
намотување на индуктивноста. Синхроните машини се користат главно како
генератори на електрична енергија на наизменична струја. Во секоја електрана
(хидро, топлинска и нуклеарна) има неколку синхрони генератори на голема
моќност поврзани со исти автобуси. Во малите автономни електрани се користат
синхрони генератори со помала моќност од редот на неколку десетици или
стотици kVA. Синхроните машини се широко користени како електрични мотори и
при моќност над 100 kW се користат за погон на центрифугални и клипни пумпи,
вентилатори, компресори и други механизми. Во пракса, широко се користат и
синхроните мотори со поедноставена конструкција, кои работат како фазни
(синхрони) компензатори за да ја коригираат моќноста на мрежата која испорачува
голем број асинхрони мотори.

6
3 Синхрони Мотори

Синхроните мотори обично имаат:

- стационарен статор (железо јадро, намотување, врски и куќиште),
- подвижен ротор (железо јадро, намотување, лизгачки контакти, вратило и
вентилатор),
- воздушен јаз помеѓу статорот и роторот.
Најчесто, роторот се наоѓа во внатрешноста на статорот, иако има и спротивни
дизајни. Статорот на синхрон мотор не се разликува по својата функција и
перформанси од статорот на асинхрон мотор. Изработен е од динамоли, а во
процепите на статорот се вметнуваат трифазни намотки. Роторот е
електромагнет, кој се возбудува од директна струја. Бројот на столбови на роторот
мора да биде еднаков на бројот на столбови на трифазното намотување на
статорот.
Постојат две основни верзии на роторот. Ако моторот е повеќеполен, роторот е
дизајниран со изразени столбови. Магнетниот дел од роторот е дизајниран на
таков начин што директната струја тече низ намотките на половите добие
северниот и јужниот пол наизменично. Кај двополните синхрони мотори, кои имаат
голем број вртежи (во некои случаи 3000 вртежи во минута) и четириполни (1500
вртежи во минута), се прават ротори без изразени столбови (т.н. турборотори),
каде што возбудната намотка се вметнува во отворите на роторот. Вака
изработениот ротор е во состојба да надмине многу повисоки центрифугални
сили. Синхроните генератори со дизајн на роторот без изразени столбови се
управувани од парни турбини, поради што го добиле името „турбогенератори“.
Намотките за возбудување на роторот на синхроните мотори се снабдуваат со
директна струја со помош на два лизгачки прстени лоцирани на вратилото на
роторот.
Покрај возбудната намотка, роторот на некои синхрони машини има и
дополнителна, придушувачка (амортизирана) намотка, која има основна улога да
го придушува осцилацијата на брзината на роторот околу синхроната брзина во
преодните процеси, каде потоа се однесува како кафез ротор на асинхрон мотор.
Во стабилна состојба, ова намотување нема функција, бидејќи во него не се
индуцира никаков напон. Се вградува, по правило, во подните чевли на машините
со ламинирани истакнати столбови и се состои од тркалезни бакарни шипки

7
поставени во жлебови во подножјето (продолжување, чевел). Овие прачки се
меѓусебно поврзани (кратко споени) со помош на два спроводливи прстени од
двете страни на столбот. Кај машините со цилиндричен ротор, се поставува и
намотување за амортизација кога се очекуваат големи асиметрични
оптоварувања. Намотката на индукторот се наоѓа во жлебовите на статорот,
обично е трифазен. Се дистрибуира по целиот обем.

3.1. Општи карактеристики и примена на синхроните

мотори

Предностите на синхрониот мотор во споредба со асинхрониот мотор се:

• Тие се помалку чувствителни на промени во напонот во мрежата во споредба со
асинхрон мотор, бидејќи неговиот момент на вртење е пропорционален на првиот
чекор на напонот, а не на квадратот на напонот како во случајот со асинхрон
мотор.
• Бидејќи синхрониот мотор работи со фактор на моќност cosφ=1, неговата струја,
а со тоа и неговите димензии се помали од струјата и димензиите на асинхрон
мотор со иста моќност.
• Добар степен на искористеност бидејќи кај роторот на синхрониот мотор нема
загуби во железо, нема релативно поместување на полето во однос на роторот, а
кај роторите со постојани магнети нема загуби ниту во бакар.
• Бидејќи загубите на роторот на синхрон мотор со постојани магнети се
занемарливи, проблемот со дисипација на топлина од роторот исто така
исчезнува, т.е. погонски вратила, што е особено важно кога се користат овие
мотори во машински алати.
• Поедноставен контролен систем во споредба со асинхрон мотор, што може да се
припише на фактот дека положбата на магнетното поле е цврсто одредена од
положбата на роторот.
• Има постојана брзина на ротација, без оглед на механичкото оптоварување на
вратилото. Едноставен премин од работа на мотор на генератор, што овозможува
електрично сопирање.
Покрај предностите што ги наведовме, синхроните мотори ги имаат следните
недостатоци:
• Не можат да се стават во функција на едноставен начин, т.е. се пали сам, само
ако има специјален стартен калем (почетен кафез) на роторот или се користи
инвертер.

8
• За да се возбуди неговиот индуктор (ротор), синхрониот мотор со електрично
возбудување бара посебен извор на еднонасочна струја, што уште повеќе ја
отежнува употребата на овој мотор.
• Недостатокот поврзан со мотор со постојани магнети на роторот е ризикот од
механички удари, струи на куса врска, како и можноста за предвремена
демагнетизација поради екстремно ниските температури.
• Нивната брзина на ротација може да се прилагоди само со промена на
фреквенцијата на напојувањето, бидејќи при промена на бројот на парови на
столбови истото мора да се направи и на статорот и на роторот, што би
предизвикало големи проблеми во дизајнот.
• Кога е преоптоварен, „испаѓа од чекор“ и запира, па треба да се рестартира.
Секако, меѓу недостатоците треба да се спомене и повисоката цена во споредба
со асинхрониот мотор.

3.1.2. Начин на работа на синхроните мотори

Кога роторот ротира со брзина n', возбудувачкиот магнетен тек на роторот ги

пресекува спроводниците на повеќефазното (најчесто трифазното или
двофазното) намотување на статорот и предизвикува наизменичен напон E' во
неговите фазни намотки. Кога машината е натоварена, во намотката на статорот
ќе се појават повеќефазни струи, под чие влијание се создава ротирачкиот
магнетен тек на статорот, кој се врти во насока на вртење на роторот со иста
брзина како и роторот. Во овие машини, резултантниот магнетен флукс се создава
под заедничко дејство на магнетните напони на статорот и роторот и ротира во
просторот со иста брзина како и роторот.
Во синхроната машина, намотката во која се индуцираат повеќефазни напони и
низ кои течат повеќефазни струи на оптоварување се нарекува намотување на
индукторот, а делот од машината на кој се наоѓа возбудната намотка се нарекува
индуктор. Со оглед на начинот на работа и теоријата на работа на синхроната
машина, не е важно дали индукторот или индукторот е свртен. Во современите
синхрони машини, индукторот е обично роторот, а индуктот е статорот.
Синхроните машини се реверзибилни, т.е. секоја синхрона машина може да
работи како генератор и како мотор.
За да може генераторот да работи, тој мора да биде управуван од погонски
мотор со регулатор, чија задача е да ја одржува синхроната брзина на вртење на
роторот на генераторот. Кога работи како генератор, синхроната машина може да
работи автономно, во тој случај напојува посебен приемник на електрична
енергија или е поврзана паралелно со мрежата, на која се поврзани други
синхрони генератори. Кога работи паралелно со мрежата, синхрона машина може
да испраќа или одзема електрична енергија од мрежата, т.е. да работи или како

9
генератор или како мотор. Ако намотката на статорот е поврзана со мрежа од
напон U и фреквенција f, во неа ќе се појават повеќефазни струи, кои создаваат,
како во асинхрона машина, ротирачкото магнетно поле на Тесла.
Поради интеракцијата на ова поле и струјата J' што тече во намотката на
роторот, се создава електромагнетен момент на машината М, кој е подвижен кога
машината работи како мотор, а отпорен кога машината работи како генератор. Во
синхроната машина, за разлика од асинхроната, флуксот на побудување кога
машината е во празен òд создава намотување на директна струја, кое се наоѓа на
роторот. Значи, во стабилниот режим на работа, релативната брзина на вртење
на роторот во однос на ротирачкото поле на статорот е еднаква на нула, т.е.
роторот ротира заедно со ротирачкото поле на статорот со брзина n' = n,
независно од режимот на работа на машината.

3.1.4. Менување на брзина на вртење на синхрониот мотор

Брзината на ротација на синхрониот мотор (n') е еднаква на брзината на

ротирачкото магнетно поле: n'=n=60f/t. Затоа, може да се менува на два начина:
со промена на фреквенцијата на напонот за напојување (f) или со промена на
бројот на полови (p). Промената на бројот на столбови не е целисходно, бидејќи
бројот на парови на полови мора да се смени и на статорот и на роторот, а тоа би
предизвикало големи проблеми во дизајнот.
Затоа, менувањето на ротационата брзина на синхрониот мотор се постигнува
само со промена на фреквенцијата на напонот на напојување. Во исто време,
можно е да се примени чиста промена на брзината на фреквенцијата само во
случај на мотори со помала моќност.
Во случај на синхрони машини со голем момент на инерција, покрај рамномерно
менување на фреквенцијата, потребно е рамномерно да се менува и напонот на
напојување за моторот да не испадне од синхронизам. Во денешно време,
економските тиристорски конвертори на фреквенција од различни дизајнерски
шеми главно се користат за напојување на синхрони мотори со фреквентни
промени на нивната брзина.

3.2. Синхрон мотор со постојани магнети

Синхроните мотори со постојани магнети на роторот се широко користени во
серво погони со високи перформанси, т.е. во системите за контрола на
движењето. Во поширока смисла, контролата на движење подразбира употреба
на систем од хардверски и софтверски инструменти со цел да се одржуваат
алатки, предмети за обработка, држачи на индустриски робот или возило на

10
саканата траекторија, каде што DC и AC моторите се користат како извршна моќ.
тело.
Во претходните децении, DC моторите беа доминантни во серво погоните со
високи перформанси, електричната влечна сила и повеќето апликации каде што
беше потребно регулирање на брзината, поради поволните статички и динамички
карактеристики и релативно едноставната контрола. Покрај проблемот со
намаленото преоптоварување, потребата од чести замени на четките и
одржување на колекторот и малку полоши карактеристики при повисоки
ротациони брзини, DC моторите не може да се користат кај погоните со голема
моќност, бидејќи моќта на овие мотори е ограничена со таканаречен производ P∙n
и може да се процени вака:
3000
Pmax [ MW ] =
n [ o / min ]

(3.2)
Во последно време, овие погони се заменуваат со погони кои користат
асинхрони и синхрони AC мотори како извршно тело. Асинхроните мотори се
користат во погони за општа намена и серво погони со поголема моќност, додека
трифазните синхрони сервомотори со постојани магнети инсталирани на
површината на магнетното коло на роторот се користат за позиционирање на
алати, работни парчиња или индустриски роботски држачи.
Магнетното коло на статорот, како и намотките на статорот на асинхроните и
синхроните мотори се идентични во сè. Во двата случаи, трифазниот систем на
наизменичните струи на статорот создава ротирачко магнетно поле чија брзина се
одредува со кружната фреквенција на струите на статорот.
За разлика од асинхрониот мотор каде што роторскиот флукс настанува поради
постоењето на струи во проводниците на роторот кои се последица на
компонентата на магнетизација на струјата на статорот и разликата во брзината
на ротација на роторот и ротирачкото магнетно поле на статорот , кај синхроните
мотори со постојани магнети на роторот ситуацијата е поинаква. Тенки магнети со
спротивна магнетизација се монтираат наизменично на површината на роторот.
На овој начин тие претставуваат извор на радијално и променливо магнетно поле
кое е неподвижно во однос на роторот. Ефектот создаден од роторот кој ротира со
аголна брзина ω_m во однос на статорот е идентичен со ротирачкото магнетно
поле со кружна фреквенција ω_m/p, каде што p го претставува бројот на парови на
магнетни полови на роторот. Кога брзината на ротација на роторот е еднаква на
брзината на ротација на магнетното поле на статорот, се исполнува условот на
синхронизам, што овозможува интеракцијата на полињата на статорот и роторот
да произведе еднонасочен електромагнетен момент.
За време на работата на моторот, роторот ротира синхронизирано со
ротирачкото поле на статорот, така што во стационарна состојба нема промена на
магнетната индукција во магнетното коло на роторот. Во отсуство на загуби во

11
намотките на роторот и загуби во магнетното коло на роторот, нема
ослободување на топлина за време на работата. Како последица на тоа,
ладењето на роторот не е проблем, па може да се конструира ротор со помали
димензии. Сè поквалитетните магнетни материјали од кои се направени постојани
магнети имаат многу низок отпор, поради што загубите во магнетното коло се
помали.
Сепак, овие загуби стануваат значајни со струите на статорот со зголемена
фреквенција, кои се неопходни во апликации кои бараат развој на многу големи
брзини. Главните предности на синхроните мотори со постојани магнети на
роторот се:
• Едноставна конструкција, во која роторот е изработен од железо и постојани
магнети, така што нема загуби на роторот, што овозможува значително помал
волумен и тежина на самиот мотор.
• Највисок степен на корисен ефект во споредба со другите мотори.
• Многу високи вредности на специфична моќност (Nm/kg), однос на момент-
инерција (Mem/J) и забрзување, што овозможува најбрз динамичен одговор на
дадената контролна команда.
• Можност за работа со мали брзини, како и при одржување на мал
електромагнетен момент.
Тестовите покажаа дека при работен фактор од 5% од номиналниот вртежен
момент, моторот може да постигне забрзувања од 100.000 rad/s2 со врвен
вртежен момент од 40 Nm .
Синхроните мотори со постојани магнети на роторот се широко користени кај
серво погоните со моќност до 10 kW. Трајно возбудените синхрони мотори со
моќност поголема од 10 kW се среќаваат многу ретко бидејќи нивното
производство бара многу голема количина на постојани магнети, што негативно
влијае на цената и ги прави овие мотори помалку атрактивни. Асинхроните мотори
главно се користат во областа на висока моќност. Ефикасноста на асинхроните
мотори се зголемува со номиналната моќност и за единиците од 10 до 100 kW
станува споредлива со ефикасноста на синхроните мотори. Проблемот на
синхроните мотори со постојани магнети на роторот е тешкотијата на менување
на флуксот, што создава тешкотии при работа во режим на слабеење на теренот.

3.3. Индуктивен мотор

Индукциски мотор (мотор за еднонасочна струја) е составен од три главни делови.
Тоа се: статор, ротор и колектор (комутатор).
Статорот е неподвижен дел од машината. Се состои од куќиште (оклоп, јарем),
магнетни полови и намотки поставени околу јадрото на овие полови. Куќиштето ги
обединува сите делови во една целина и во исто време служи како дел од
магнетното коло.

12
 Затоа најчесто се прави од леано челик со мала примеса на јаглерод, кој има
добри магнетни и механички својства. На обемот на оклопот, од внатрешната
страна се монтирани главниот и помошниот пол (т.е. јадрата на половите),
изработени или од леано челик или од тенки меѓусебно изолирани магнетни
листови, околу кои се поставени навивките за побуда или помошните полови.
Главните полови завршуваат со поширок дел наречен полен продолжеток, кој од
двете страни се проширува на два полови рога. Продолжетоците на половите или
папучите на поливите секогаш се направени од магнетни листови, бидејќи во нив
може да се појават вртложни струи поради близината на променливиот магнетен
тек на роторот. Нивната задача е што повеќе и рамномерно да го покријат роторот
и на тој начин што поредовно да ги распоредат линиите на магнетното поле на
роторот. Магнетните полови се прицврстени на статорот со помош на завртки,
како и продолжетоците на половите до јадрото на полот.

Слика 4.1. Индукциски мотор и Ротор на индукциски мотор

Роторот носи намотки, пренесува наизменичен флукс, како и вртежен момент.
Пакетот на роторот е направен од изолирани листови затегнати на пригоден
начин. Пакетот е фиксиран на вратилото со помош на клин. Вака дизајниран и
произведен ротор ги намали загубите на енергија поради дејството на вртложни
струи што се јавуваат кога роторот ротира во магнетно поле. Во пакетот на
роторот има аксијални канали за проток на воздух за ладење. Сепак, ладењето е
посебен проблем што се решава со инсталирање вентилатор, инсталирање на
разменувач вода-воздух и на други начини. Намотките на роторот се наоѓаат во
жлебовите и се направени како единечни или двослојни. Изработени се од
бакарни спроводници, кружни или во облик на профил, внимателно изолирани и
поврзани како јамки или бранови, чии краеви се поврзани со колекторот.
Колекторот или комутаторот е важен дел од DC моторот. Има форма на цврст
валјак кој се наоѓа на истото вратило како и роторот. Се состои од голем број

13
бакарни сегменти, т.н ламели, кои се изолирани едни од други и од железното
тело. За изолација најчесто се користат лискун или миканит, т.н. колекторски
миканит со дебелина од 0,6 до 12 mm. Изолацијата помеѓу ламелите е целосно
еднаква и мора да биде пониска од самите ламели за да не се создаваат
нерамнини, кои би предизвикале искрење, а со тоа и оштетување на колекторот.
Од внатрешната страна, ламелите се исечени во форма назасерчен клин.
Прицврстувањето на ламелите на валјакот изработен од леано железо се врши со
помош на прстени за стегање и метални завртки. Поврзувачката жица или лента
од намотката на роторот е прикачена на колекторската ламела со лемење.

3.4.Хистерезисен мотор
Синхрониот мотор во кој електромагнетниот вртежен момент се јавува поради
појавата на хистереза при магнетизирање на феромагнетниот материјал на
роторот се нарекува мотор на хистерезис. Статорот на овој мотор е цилиндричен
со распределена намотка. Роторот е конструиран со помош на хистерезис
цилиндар направен од 36% кобалтен челик, кој е поддржан на немагнетна
алуминиумска потпора поставена на челично вратило.
Кај овој мотор, при синхрона брзина, роторот се магнетизира под дејство на
ротирачкото поле на статорот. Во исто време, поради појавата на хистерезис,
оската на половите на роторот (оската на магнетизација) заостанува зад оската на
ротирачкото магнетно поле за агол θh, како резултат на што тангентните
компоненти на силите што дејствуваат помеѓу роторот се појавуваат столбови и
статорскиот флукс. Бидејќи аголот θh зависи само од својствата на материјалот
од кој е направен роторот, тангенцијалната компонента на силата Ft и вртежниот
момент Mh, што тие го создаваат, не зависи од брзината на ротација. Колку е
поширока јамката на хистерезис на магнетниот материјал, толку е поголем аголот
θh, а со тоа и моментот на хистерезис Mh.
Ако отпорниот вртежен момент на работната машина е поголем од Mh, моторот
се префрла во режим на асинхрона работа. Работата на моторот за хистерезис во
асинхрон режим е поврзана со големи загуби во роторот. Загубите се
предизвикани од магнетна хистереза и вртложни струи. За да се зголеми
ефикасноста на овој мотор, неопходно е да се користат постојани магнети во
неговата конструкција. На овој начин се добива хистерезис хибриден мотор со
постојани магнети
Добрите карактеристики на хистерезиските мотори се: едноставна конструкција,
сигурна работа, непречено влегување во синхронизам и релативно висок степен
на искористеност. Неговите недостатоци се нискиот фактор на моќност cos φ и
зголемените загуби во роторот и греењето.

14
4 Важноста на синхроните машини во

Електростопаството

Електричната енергија е една од најчистите форми на енергија. Можностите за

добивање електрична енергија се разновидни. Најприфатливи методи за
добивање енергија од обновливи извори, како што се хидроелектрични централи,
ветерни централи и соларни централи. Од обновливите извори на енергија,
најраспространети се хидроцентралите. Нивното учество меѓу обновливите
извори на енергија е околу 88% (податоци за 2005 година). Тоа е последица на
повеќе фактори. За разлика од ветерот или сонцето, чиј интензитет е
непредвидлив и зависи од метеоролошките услови, водата, односно нејзиниот
волуменски проток е многу постабилна и поконстантна во текот на целата година.
Тоа значи дека и снабдувањето со електрична енергија е посигурно. Исто така,
многу интересна група на хидроцентрали се реверзибилните хидроцентрали, кои
овозможуваат два режима на работа, и како такви се многу профитабилни и
пожелни за градба.
Се проценува дека во 2005 година, 20% од вкупната потрошувачка на
електрична енергија во светот била обезбедена од хидроцентралите, што е
приближно 816 GW. Клучната предност на обновливите извори на енергија,
вклучувајќи ги и хидроелектраните, е намалена или целосно елиминирана емисија
на стакленички гасови. Главната причина за тоа е што тие не користат фосилни
горива како двигател на турбината, односно електричниот генератор. Така,
електричната енергија произведена во хидроцентралите станува попрофитабилна
и независна од цената и понудата на фосилните горива на пазарот.
Хидроелектраните исто така имаат подолг животен век од постројките за
фосилни горива. Она што е важно, кога се разгледуваат хидроцентралите од
економски аспект, е дека денешните модерни хидроцентрали бараат многу мал
број на персонал, поради високото ниво на автоматизација. Понатаму, цената на
инвестицијата во изградбата на хидроцентралата се враќа во период до десет
години.
Емисијата на стакленички гасови е целосно елиминирана, доколку се запази
само процесот на производство на електрична енергија. Истото не може да се
каже за целата хидроцентрала, како систем составен од брана, турбина и
електричен генератор и хидро складишно езеро. Сепак, беше спроведена една
интересна студија во соработка со Институтот Пол Шерер и Универзитетот во

15
Штутгарт. Таа покажа дека меѓу сите извори на енергија, хидроцентралите се
најмали производители на стакленички гасови.
По нив следат ветерните електрани, нуклеарните централи и енергијата добиена
од фотоволтаични ќелии. Важно е да се напомене дека оваа студија е спроведена
за климатските услови во Европа и може да се примени во областите на Северна
Америка и Северна Азија.

Слика 4.1 Пресек на синхрон генерарот за големи моќности

• Користена литература
- Електрични Машини ~ pr. dr. Jožef Varga
- Електрични Машини за III год ~ Зоран Пендиќ, Миодраг Пендиќ

16