Karta pracy

Bolesław Leśmian Dusiołek

imię i nazwisko

klasa data

Przeczytaj wiersz Bolesława Leśmiana i wykonaj polecenia.

Bolesław Leśmian
Dusiołek1

Szedł po świecie Bajdała,

Co go wiosna zagrzała –
Oprócz siebie – wiódł szkapę, oprócz szkapy – wołu,
Tyleż tędy, co wszędy2, szedł z nimi pospołu3.

Zachciało się Bajdale

Przespać upał w upale,
Wypatrzył zezem ściółkę ze mchu popod lasem,
Czy dogodna dla karku – spróbował obcasem.

Poległ cielska tobołem

Między szkapą a wołem,
Skrzywił gębę na bakier i jęzorem mlasnął
I ziewnął wniebogłosy i splunął i zasnął.

Nie wiadomo dziś wcale,

Co się śniło Bajdale?
Lecz wiadomo, że szpecąc przystojność4 przestworza,
Wylazł z rowu Dusiołek, jak półbabek5 z łoża.

Pysk miał z żabia ślimaczy –

(Że też taki żyć raczy!) –
A zad tyli6, co kwoka, kiedy znosi jajo.
Milcz, gębo nieposłuszna, bo dziewki wyłają7!

Ogon miał ci z rzemyka,

Podogonie zaś z łyka.
Siadł Bajdale na piersi, jak ten kruk na snopie –
Póty dusił i dusił, aż coś warkło w chłopie!

1
Dusiołek – w wierzeniach Słowian istniała zmora męcząca śpiących ludzi, o której mówiono np. gniotek
lub dusiec.
2
tyleż tędy, co wszędy – tu i ówdzie.
3
pospołu – razem, wspólnie.
4
przystojność – piękno, uroda.
5
półbabek – podstarzała kobieta; także obojnak, paskuda.
6
tyli – taki.
7
wyłają – skrzyczą, skrytykują.
 Warkło, trzasło, spotniało8!
Coć się stało, Bajdało?
Dmucha w wąsy ze zgrozy, jękiem złemu przeczy –
Słuchajta, wszystkie wierzby, jak chłop przez sen beczy!

Sterał we śnie Bajdała

Pół duszy i pół ciała,
Lecz po prawdzie niedługo ze zmorą marudził –
Wyparskał ją nozdrzami, zmarszczył się i zbudził.

Rzekł Bajdała do szkapy:

Czemu zwieszasz swe chrapy?
Trzebać było kopytem Dusiołka przetrącić,
Zanim zdążył mój spokój w całym polu zmącić!

Rzekł Bajdała do wołu:

Czemuś skąpił mozołu?
Trzebać było rogami Dusiołka postronić9,
Gdy chciał na mnie swej duszy paskudę wyłonić!

Rzekł Bajdała do Boga:

O, rety – olaboga!
Nie dość ci, żeś potworzył mnie, szkapę i wołka,
Jeszcześ musiał takiego zmajstrować Dusiołka?

1. Jakie funkcje pełnią w opowieściach ludowych, baśniach i legendach bohaterowie

fantastyczni? Odpowiedz, podając dwa dowolne przykłady.

Bohater fantastyczny Funkcja w tekście

2. Przeanalizuj budowę słowotwórczą wyrazu Dusiołek i napisz, jakie znaczenie ona

sugeruje.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3. Jakie skojarzenia budzi wygląd Dusiołka? Wyjaśnij, czemu mają one służyć.
8
spotniało – spociło się.
9
postronić – odgonić.
 Pysk miał z żabia ślimaczy –
(Że też taki żyć raczy!) –
A zad tyli, co kwoka, kiedy znosi jajo. [...]
Ogon miał ci z rzemyka,
Podogonie zaś z łyka.

Bolesław Leśmian, Dusiołek [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. Jacek Trznadel, e-book, Zakład
Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2019.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

4. Wyjaśnij, kim jest Bajdała i go scharakteryzuj. Co sugeruje jego imię? Jak zwraca się
do swoich zwierząt?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

5. Wyjaśnij, kim jest Dusiołek. Jaka relacja łączy Dusiołka i Bajdałę? Odwołaj się
do interpretacji zamieszczonego fragmentu.

Siadł Bajdale na piersi, jak ten kruk na snopie –

Póty dusił i dusił, aż coś warkło w chłopie!

Warkło, trzasło, spotniało!

Coć się stało, Bajdało?
Dmucha w wąsy ze zgrozy, jękiem złemu przeczy –
Słuchajta, wszystkie wierzby, jak chłop przez sen beczy!
 Sterał we śnie Bajdała
Pół duszy i pół ciała [...].

Bolesław Leśmian, Dusiołek [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. Jacek Trznadel, e-book, Zakład
Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2019.

6. Zygmunt Freud twierdził, że sen to odbicie naszej podświadomości, że jest ukrytym

spełnieniem wypartych życzeń, kompleksów bądź lęków. O co – w tym kontekście – ma
pretensję do Boga Bajdała, zarzucając Mu stworzenie Dusiołka? W swojej odpowiedzi
odnieś się do myśli Zygmunta Freuda i podanego fragmentu utworu.

Nie dość ci, żeś potworzył mnie, szkapę i wołka,

Jeszcześ musiał takiego zmajstrować Dusiołka?
Bolesław Leśmian, Dusiołek [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. Jacek Trznadel, e-book, Zakład
Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2019.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

7. Udowodnij, że utwór jest balladą. Wykorzystaj znajomość gatunku oraz analizę tekstu.
Uzupełnij tabelę.

Cecha ballady Przykład z tekstu

8. Odpowiedz, jaką stylizację zastosował w wierszu Bolesław Leśmian. W tym celu dokończ
podane zdanie. Następnie wpisz do tabeli przykłady użytych środków i odpowiednie cytaty
z tekstu.

Język wiersza Bolesława Leśmiana jest stylizowany na ______________________________.

Zabieg językowy Przykład z tekstu