“KASAYSAYAN NG PAMPANGA”

Pampanga ay nakilala bilang isang probinsya ng mga Espanyol,

ang lalawigan ay nabatid ng Kastilang si Martin de Goiti. Noong
Disyember 11, 1571. Ang pagtatatag nito noong 1571 ang nagging dahilan
upang maging kauna-unahang lalawigang Kastila sa Pilipinas. Ang Lungsod
ng San Fernando ang kapital nito. "La Pampanga" ang ipinangalan ng mga
Kastila sa mgakatutubong kanilang natuklasang naninirahan sa
dalampasigan. Noong 1860 ang Bamban, Capas, Conception,Victoria,
Tarlac, Mabalacat, Magalang, Porac at Florida Blanca ay nahiwalay sa
Pampanga at napasailalim sila sa Comandancia Militar de Tarlac. At
Noong Hunyo 15, 1991, naranasan ng mga Kapampangan ang simula ng
mga pangit na pangyayaring hahagupit at magsusuri sa tibay ng karakter
ng mga Kapampangan. Ang bulkang Pinatubo ay pumutok at nagdalot ng
malaking epekto sa pamumuhay ng mga tao di lamang sa Pampanga ngunit
sa buong Luzon. Ang epekto ng pagsabog ng bulkang ito ay naramdaman
hindi lamang sa Pilipinas kung hindi ito ay umabot sa Russia hanggang sa
North America dahil sa pagkalat ng "volcanic materials" na
nakasuspende sa atmospera ng mundo (Park.org,1996). Ayon sa park.org
(1996),847 ang mga namatay, 184 ang mga nasaktan, 23 ang mga
nawawala, at mahigit sa isang milyon ang lumikas sa kanilang mga
tirahan. Dahil din sa pagsabog ng bulkan ay nagkaroon ng pagbaha ng
lahar at nagdulot ito sa pagkakatabon ng mga gusali - mga bahay,
simbahan, mga gusali at iba pa. Mahalagang malaman ang mga ganitong
pangyayari sa kasaysayan ng isang lugar upang mas maintidihan ang
kanilang mga karakter, paniniwala at kultura bilang isang lalawigan. Sa
mga pangyayaring naranasan ng mga Kapampangan ay mas maiintindihan
kung bakit sila napakapursigido sa buhay.
 Sisimulan ko ang pagpapakita sa mga magaganda at ikonic na
mga lugar sa lalawigan ng pampanga, ang Siyudad ng San Fernando. Ito
ay ang kapital ng lalawigan. Isa itong maunlad na siyudad. Ang isang ikon
sa siyudad na una niyong makikita pagkadating sa San Fernando mula sa
NLEX ay ang Paskuhan Village o ang "Hilaga" - ang pangalang ikinabit sa
Paskuhan Village ng Departamento ng Turismo (DoT) nang gawing itong
lugar kung saan ipinapakita ang kultura ng mga rehiyon sa hilaga at
gitnang Luzon nang gawin nila ang ang proyektong "WoW Philippines".

Dito dati tinatampok ang "Ligligang Parul" o "Giant Lantern Festival" -

ang pagtatangahal at kompetisyon ng mga malalaking parol na gawa ng
mga barangay ng siyudad. Dito din makakabili ng mga dekorasyong
pampasko - mula sa mga parol hanggang sa mga palawit sa "Christmas
Tree" . Ngunit ngayon ay hindi na ito bukas sa publiko.
 Ang susunod na lugar ay ang Metropolitan Cathedral na
makikita sa gitna nang pamilihan ng siyudad ng San Fernando. Ito ang
sentro ng Katolisismo at ang arsobispado ng mga Kapampangan. ang
orihinal na istraktura ng simbahan ay yari sa kahoy at ginawa noong
1755, noong 1948 ay naging "Cathedral" na ang estado ng "Chruch of
San Fernando" at noong 1975 ay naging arsobispado na ang San
Fernando (Dee, 2010). Ang lugar kung saan ito nakatayo ay may
iportanteng kahulugan. Dahil ito ay ginawa noong kasagsagan ng
pagkakasakop ng mga kastila, kinakailangan na ang munisipyo at ang
simbahan ay magkadikit o magkatapat at ito ay kinakailangan din sa
gitna ng pueblo o pamilihan (Tolentino, 2012).
Hanggang sa ngayon ay makikita ito sa San Fernando. Ang munisipyo at
ang simabahan ay nasa gitna ng palengke o pamilihan. Sa paligid din ng
simbahan at munispyo ay makikita ang mga "bale matua" o ang mga
tahanan ng mga sinaunang mayayamang Kapampangan sa panahon ng mga
kastila. Dito din makikita ang impluwensya ng mga kastila sa arkitektura
at disenyo. Hanggang sa ngayon ang "kalesa" ay isa paring moda ng
transportasyon sa lungsod. Makikita ang mga nakaparadang kalesa sa
likod ng simbahan at maari itong sakyan sa paglibot sa lugar o sa
simpleng pag-uwi sa bahay. Para sa akin, dito palengke ay makikita pa din
ang kultura dati ng mga Kapampangan. Mula sa simbahan hanggang sa
pagsakay sa kalesa, ito ay isang simpleng paraan ng pagprepreserba sa
klturang mayroon ang Pampanga at ng San Fernando. Ang pag kakaroon
ng mga ito mapa sa hanggang ngayon ay importante dahil nararansan ng
mga kabataan kung ano ang pamumuhay dati ng mga taga roon.
 Ang susunod na lugar ay isa ring simbahan. Ito ang simbahan ng
San Guillermo sa Bacolor, Pampanga. Ito ang isa sa mga simbahan na
natabunan ng lahar. Ang pangunahing pintuan papasok sa simbahan ay
dating bintana lamang. Makikita din dito ang kultura dati noong nasakop
ng mga Kastila ang Pilipinas. Mapapansin kapag ikaw ay nagtungo rito na
ang sementeryo ay nasa likod ng simbahan. Dahil sa nagyari sa
simbahang ito at sa buong Bacolor at Pampanga, ginawang museyo ang
isang bahagi ng simbahan upang maipakita ang mga nangyari bago ng
baha ng lahar, noong binaha ito, at ang pagkatapos ng pagkakabaon nito
sa lahar. Ito ay isang paraan na pagprepreserba ng kasaysayan ng lugar
at nagbibigay leksyon sa mga taong nagtutungo at tumutingin dito.

Hindi mawawala ang pagkain sa kulturang Kapampangan. Itinuturing

magagaling magluto ang mga Kampampangan. Sinasabi ng iba na dahil
itinuturing nilang isang moda ng art ang pagluluto. Hindi ito iasng araw
araw na gawain. Binubuhos nila ang kanilang panahon at oras sa pagluluto.
Sa Pampanga makikita ang naparaming kainan. Kahit saan ka lumingon ay
marami kang mapagpipilian. Para sa akin, mayroong dalawang kainan o
restawrant na makakakita ka ng awtentikong pagkaing kapampangan. Ito
ay ang Bale Capampangan at ang Apag Marangle.
Ang Bale Capampangan o "Bahay ng Kapampangan" sa Filipino ay isang
kainan sa siyudad ng San Fernando na naghahanda ng awtentikong
pagkaing kapampanga. Ito ay popular sa mga tao lalo na sa mga gustong
kumain ng "buffet style" o "eat all you can". Sa kabilang dako naman,
ang Apag Marangle o "Hain sa Bukid" sa Filipino ay isa ring kainang
naghahanda ng awtentikong kapampangang pagkain. Ang kakaiba sa
kainang ito ay ang lugar at ang pagprepresenta sa mga pagkain at inumin.
Ang restawrant ay nasa gitna ng pala-isdaan at ito ay binubuo ng mga
bahay kubo. Ang mga tao ay pwedeng humuli ng isda mula sa kanila kubo
o sumakay ng bangka. Ang mga pagkain ay nilalagay sa mga palayok at
kasirola.

BALE CAPAMPANGAN (BUFFET STYLE)

APAG MARANGLE NG PAMPANGA
 Ang Pampanga ay isang lalawigan na naimpluwensyahan ng
kultura ng mga Kastila tulad ng mga karamihan sa mga pook sa Pilipinas.
Ito ay kitang kita at prominente lalo na sa relihiyon at kanilang
lengwahe. Napakaraming lugar ang iyong maaaring puntahan na makikita
at mauunawaan mo ang kultura ng Pampanga.

Ang pagkakaroon ng mga turista na bumibisita sa mga

prominenteng lugar sa Pampanga kung saan makikita ang kultura ng lugar
ay maganda dahil maaari nitong mapreserba at lalong maging "visible" sa
mga tao. Dahil dito, hindi makakalimutan ng mga tao, lalo na sa mga
taong naninirahan doon, ang mga sayaw, kanta, mga ritwal ng mga
Kapampangan noon at ngayon. Isang halimbaw ng isang napakagandang
festival ng mga Kampampangan ay ang Ligligang Parul o Giant Lantern
Festival. Dahil sa festival na ito ay lumalabas ang pagkakaisa ng mga
Kapampangan sa mga barangay upang makabuo ng isang magandang parol
na magpapakita ng kulturang kapampangan. Dahil sa pagsasama sama ng
mga Kapampangan, nakagawa sila ng isang produktong napakaganda at
nakakabilib. Hindi masamang gamitin ang lente ng turismo para
maipakilala ang mga magagandang lugar sa Pampanga. Ito ay isang
magandang lente dahil sa pagdating ng mga turista sa mga lugar na ito
mas naprepreserba ang mga lugar na iyon dahil kinakailangang mapanatili
ang pagiging maayos at ang kagandahan ng lugar. Kung ito lamang ang
tanging paraan upang maipakilala ang iyong bayan sa iba at mahikayat
ang mga taong pumunta at kilalanin ito, ito ay tama lang na gawin ng
pamahalaang lokal.