DÜNYADA VE TÜRKİYEDE BEBEK

DOSTU GİRİŞİMİ
T.C SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Çocuk ve Ergen Sağlığı Dairesi Başkanlığı
1
 Amaç ve Hedefler
• Amaç; Emzirmenin Teşviki ve Bebek Dostu Sağlık Kuruluşları
Programı’nı tanıtmak ve emzirme göstergelerindeki
değişimleri açıklamak
• Hedefler;
1. Bebek ve küçük çocuk beslenmesine anne sütünün önemini
açıklamak
2. Bebek Dostu Hastane İnsiyatifi’nin (BDHİ) kısa tarihçesi
hakkında bilgi sahibi olmak. Ayrıca, bebek ve küçük çocuk
beslenmesinde DSÖ/UNICEF küresel stratejisini bilmek ve
açıklamak
3. Emzirmenin Teşviki ve Bebek Dostu Sağlık Kuruluşları
Programı’ nın amacını ve hedeflerini açıklamak
4. Program bileşenleri hakkında bilgi sahibi olmak ve güncel
durumu bilmek
5. Ülkemizin emzirme göstergeleri açısından mevcut durumunu
bilmek
2
 Yaşamın ilk yılları…
İnsan beyninin gelişimi döllenme ile
başlamakta ve adölesan çağı boyunca
devam etmektedir.
Bu gelişim en hızlı yaşamın ilk birkaç
yılında olmaktadır.
Anne karnında başlayan ve
doğumdan itibaren iki yaşın sonuna
kadar devam eden süreç “kritik
pencere” dönemidir.
Büyüme ve gelişmenin ideal şartlarda
olabilmesi için bu dönemdeki
beslenme çok önemlidir.

3
Beslenme neden bu kadar önemli?
• Gebe ve bebeklerdeki beslenme yetersizliği küresel
hastalık yükünün %10’undan fazlasını oluşturmaktadır.

• Yılda yaklaşık 1,5 milyon çocuk akut beslenme yetersizliği

nedeni ile ölmektedir.

• 2011 yılı rakamlarına göre dünya genelinde yaklaşık 165

milyon çocuk yetersiz gıda, vitamin ve mineralden fakir
diyet, yetersiz bakım ve hastalıklar nedeniyle bodurdur.

• Dünya genelinde 5 yaş altı ölümlerin %20’si uygun

beslenme müdahaleleri ile önlenebilir

WHO, 10 facts on nutrition

4
 Anne sütü ile beslenme neden önemli?
Doğduktan 2-23 saat sonra
emzirilmeye başlayan yenidoğanların
doğumu takip eden 28 gün içinde
ölme riski doğumdan sonraki bir saat
içerisinde emzirilen bebeklere kıyasla
%33 daha fazladır; bu oranın
doğduktan 1 gün veya daha uzun bir
süre sonra emzirilmeye başlayan
yenidoğanlarda iki katından fazla
olduğu görülmektedir (1).
Emzirmeye erken başlamanın sağladığı koruyucu faydalar, bebek altı aylık olana
kadar devam etmektedir (2).

1.Smith ER. Delayed breastfeeding initiation and infant survival: a systematic review and meta-analysis. PLoS One. 2017;12(7)
2. NEOVITA Study Group. Timing of initiation, patterns of breastfeeding, and infant survival: prospective analysis of pooled data from three randomised trials. Lancet Glob Health.
2016;4(4)
 Çocuk ölümlerinin %45’inin altında yetersiz beslenme yatmaktadır;
Emzirmenin arttırılmasıyla her yıl 820.000 çocuğun hayatı kurtarılabilir.

Birleşik etki
Combined effects 45,4 Combined effects
Birleşik etki 3.149.000

Bodurluk
Stunting 17,0 Underweight
Düşük kilo 1.180.000
Düşük ağırlık
Underweight 17,0 Stunting
Bodurluk 1.179.000
Ceninde gelişme geriliği
Fetal growth restriction 11,8 Fetal growth
Ceninde restriction
gelişme geriliği 817.000
Yetersiz anne sütü
Sub-optimal breastfeeding 11,6 Sub-optimal breastfeeding
Yetersiz anne sütü 804.000
Aşırı zayıflık
Wasting 11,5 AşırıWasting
zayıflık 800.000
Ciddi zayıflık
Severe wasting 7,8 Severe
Ciddiwasting
zayıflık 540.000
Vitamin A eksikliği
Vitamin A deficiency 2,3 Vitamin A deficiency
Vitamin A eksikliği 157.000
Çinko eksikliği
Zinc deficiency 1,7 Çinko
Zinc eksikliği
deficiency 116.000
Ölüm oranı
Percentage of deaths 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0
Annual numbers of deaths
Yıllık ölüm oranı 0 2.000.000 4.000.000

Black RE, Victora CG, Walker SP, et al, and the Maternal and Child Nutrition Study Group. Maternal and child undernutrition and overweight6in
low-income and middle-income countries. Lancet 2013; 382: 427–51.
 Bebek Dostu Hastane İnisiyatifi

DSÖ ve UNICEF, 1990 yılında gerçekleştirilen

"Innocenti Deklarasyonu" ile emzirmenin korunması,
teşvik edilmesi ve desteklenmesi konusunda dört
hedef belirleyerek, Bebek Dostu Hastane İnsiyatifi’
nin hayata geçirilmesinin temellerini atmıştır.

7
 Deklarasyon Hedefleri
1. Ulusal bir emzirme koordinatörü seçilmesi ve farklı sektörler
üzerinden yürüyen bir emzirme kampanyasını yönetecek bir
komite kurulması gerektiği
2. Hükümetlerin anne sütü yerine geçen ürünlerin pazarlanması ile
ilgili uluslararası yasanın uygulanması yönünde harekete
geçmesi
3. Başarılı emzirmeye giden 10 Adım uygulamasının
yaygınlaştırılması
4. Kadınların emzirme hakkını koruma altına alacak yasalar
çıkarılması

Innocenti Bildirisi, 1991 yılında Dünya Sağlık Konseyi

tarafından yürürlüğe sokuldu. Böylece bu kongrede yer
almayan ülkeler tarafından bile tanınmak zorunda
bırakıldı.
8
Bebek Dostu Hastane İnisiyatifi

• UNICEF Başkanı Jim Grant 1991 yılında Bebek Dostu

Hastane Girişimi’ni başlattıklarını açıkladı. Bu da emzirme
yönünde atılmış en önemli ve etkili adımlardan biri oldu.
Emzirmeyi bütün ülkelerin sağlık politikalarının bir parçası
haline getirdi
• UNICEF ilk kez, gelişmiş ülkeleri de dahil ederek bütün
dünyadaki çocuklar adına bir talebi gerçekleştirmiş oldu

9
 Bebek Dostu Hastane İnisiyatifi
• Bebek Dostu Hastane İnisiyatifi (BDHİ), norm
olarak emzirmeyi destekleyen sağlık bakım
ortamı oluşturarak her bebeğin yaşama en iyi
şekilde başlamasını amaçlayan küresel bir
girişimidir (1991).
Girişimin iki ana hedefi vardır:
• Hastaneleri On Adım’ın uygulanması yoluyla
Bebek Dostu haline getirmek
• Doğum servisleri ve hastanelerinde ücretsiz ve
düşük maliyetli anne sütü muadillerinin
dağıtılmasını sona erdirmek

10
 Bebek Dostu Hastane İnisiyatifi
Neredeyse dünyadaki tüm ülkelerde hayata
geçirilmiş olan BDHİ, her ülkede farklı
başarı oranları yakalamıştır. Çeyrek asırlık
bir süre geride kalırken, uygulamanın
küresel düzeyde yaygınlaştırılması mümkün
olmamıştır.
2017 itibariyle, dünya genelinde
yenidoğanların yalnızca %10’luk bir bölümü
hâlihazırda “Bebek dostu” unvanı taşıyan
sağlık kurumlarında dünyaya gelmektedir.
BDHİ’nin uygulanması çoğunlukla alanında
uzman bireyler ve dış kaynaklar gerektirdiği
için, ülkeler bu programı sürdürmekte
zorlanmaktadır.
 Dünyada Bebek Dostu hastane sayısı giderek
artmaktadır

Tüm dünyada program yaklaşık 156 ülkede

yürütülmektedir ve:
• 1995’e kadar 4300
• 1996’ya kadar 8000
• 1997’ye kadar 13000
• 2007 sonunda 20,000 hastane bebek dostu hastane
unvanı almıştır.

12
ÜLKEMİZDE ANNE SÜTÜNÜN TEŞVİKİ ve
BEBEK DOSTU SAĞLIK KURULUŞLARI
PROGRAMI

13
 Ülkemizde BDHİ
• Program ülkemizde de 1991
yılından bu yana Sağlık
Bakanlığı önderliğinde ‘Anne
Sütünün Teşviki ve Bebek
Dostu Sağlık Kuruluşları
Programı’ olarak sürdürülüyor.
• Programın temel hedefi
Başarılı Emzirmede 10 Adım
Prensipleri doğrultusunda
sağlık hizmetleri içinde
emzirmeyi standart hale
getirerek bebeklerin hayata en
iyi şekilde başlamasını
sağlamaktır.

14
BDHİ Amaç ve Kapsam
BDHİ’nin temel amacı, anne ve
yenidoğan sağlığı hizmetleri sunan
kuruluşlara gelmeden önce ve bu
kurumlarda kaldıkları süre boyunca anne
ve yenidoğan bebeklere yönelik bakım
hizmetlerinin gereken şekilde ve
zamanda sunulmasının sağlanması ve
yenidoğanların sağlık ve gelişim
gereksinimleri ışığında en uygun
beslenme yönteminin belirlenmesidir.
BDHİ aynı zamanda, emzirme yoluyla
anne sütü almayan yenidoğanların en
uygun şekilde ve müddette beslenmesi
ve bakımının sağlanmasını temin eder.
 Programın Amacı-1
• DSÖ’nün önerileri çerçevesinde;
• Bebeklerin doğumdan hemen sonra emzirmeye başlatılması,
ilk 6 ay sadece anne sütü verilmesi ve 6. aydan sonra uygun
besinlerle beraber emzirmenin 2 yaş ve sonrasına kadar
sürdürülmesi” ve bu şekilde tüm bebeklerin yaşama sağlıklı
başlaması,
• Emzirmenin korunması ve desteklenmesi ile programın
temelini oluşturan başarılı emzirmede 10 adım stratejisinin
tüm sağlık kurum ve kuruluşlarında uygulanması ve
sürekliliğinin sağlanması,

16
 Programın Amacı-2
• Sağlık kuruluşlarına ücretsiz ve düşük ücretli anne sütü
muadili ürünlerin dağıtımının engellenmesi, Uluslararası
Mama Koduna uygun hareket etmelerinin sağlanması
• Ayrıca beslenme bozukluklarının önlemesi ile bebek ve
çocuklarda morbidite ve mortaliteyi azaltmak
hedeflenmektedir.

17
 Programın Bileşenleri

-Bebek Dostu Hastaneler (1991)

-Bebek Dostu Aile Hekimliği (2002)
-Bebek Dostu İl (2002)
-Altın Bebek Dostu İl (2008)
-Bebek Dostu Yenidoğan Yoğun Bakım (2012)

18
 Başarılı Emzirmede 10 Öneri (On Adım)
Temel Yönetim Uygulamaları
1. Kuruluşta anne sütü ve emzirme uygulamasının korunması, teşvik
edilmesi ve desteklenmesi amacıyla bir emzirme politikası oluşturulur.
a) “Anne Sütü Muadillerinin Pazarlanmasıyla ilgili Uluslararası Yasa” ve
Dünya Sağlık Asamblesi’nin ilgili kararları eksiksiz şekilde uygulanır.
b)Personel ve ebeveynlerle düzenli aralıklarla paylaşılan, yazılı bir
“bebek beslenme politikası” oluşturulur.
c) Sürekli izleme ve veri yönetim sistemleri kurulur.
2. Personelin emzirme konusunda annelere destek olmak için gereken
bilgi, yetkinlik ve becerilerle donatılması sağlanır.

Anne ve yenidoğan sağlığı hizmetleri sunan kuruluşlarda emzirme uygulamasının korunması, teşvik edilmesi ve desteklenmesi: gözden geçirilmiş BEBEK DOSTU HASTANE
GİRİŞİMİ REHBERİ DSÖ 2018 19
 Başarılı Emzirmede 10 Öneri (On Adım)
Temel Klinik Uygulamalar
3. Hamile kadınlar ve aileleri emzirmenin önemi ve yönetimi konusunda bilgilendirilir.

4. Annelerin bebekleri ile doğar doğmaz en kısa sürede ten-tene temas kurması sağlanarak, en kısa sürede
emzirmeye başlaması ve temasın kesintisiz şekilde sürmesi için annelere destek olunur.

5. Emzirmenin başlatılması ve sürdürülmesi ile sık karşılaşılan güçlüklerin yönetilmesi konusunda annelere
destek sunulur.

6. Tıbbi bir zorunluluk olmadığı sürece, yenidoğana anne sütünden başka herhangi bir yiyecek veya sıvı
verilmez.

7. Annelerin bebekleri ile bir arada tutulması ve günün 24 saati aynı odada kalmaları sağlanır.

8. Annelerin bebekleri acıktığı zaman verdiği işaretleri tanıması ve bunlara yanıt vermesi konusunda
annelere destek olunur.

9. Biberon ve emzik kullanımı ve riskleri konusunda annelere danışmanlık hizmeti verilir.

10. Ebeveynlerin ve bebeklerinin emzirme konusunda sürekli destek ve bakım hizmetlerine erişim
sağlayacakları merkezlerle koordinasyonu taburcu işlemleri sırasında sağlanır.

Anne ve yenidoğan sağlığı hizmetleri sunan kuruluşlarda emzirme uygulamasının korunması, teşvik edilmesi ve desteklenmesi: gözden geçirilmiş BEBEK DOSTU HASTANE
GİRİŞİMİ REHBERİ DSÖ 2018 20
 Bebek Dostu Aile Hekimliği
• Bebek Dostu hastanelerde temelleri atılan programın
sürdürülebilir olması için 1. basamak sağlık hizmetleri
büyük önem taşımaktadır.
• Bebek dostu illerimizin unvanlarını koruyabilmeleri için,
il bünyesindeki tüm aile hekimlerinin en az %40’ının,
• Altın Bebek Dostu il ünvanı alabilmek ve almış olanların
unvanlarını koruyabilmeleri için ise il bünyesindeki tüm
aile hekimliği birimlerinin en az %70’inin “Bebek Dostu
Aile Hekimi” olması gerekmektedir.

21
 Bebek Dostu İl
Ülke genelinde tüm illerimiz bu ünvana sahiptir.
1) İl merkezinde bulunan Çocuk Hastaneleri ile Doğum
Yaptırılan Hastanelerin tamamının BDH olmasının
sağlanması
2) İlde mama kodu uygulamaları ile ilgili çalışmalar yapılması
3) İlde 1. basamak sağlık hizmeti veren sağlık kuruluşlarının en
az % 40’ının Bebek Dostu olmasının sağlanması
4) Topluma anne sütü uygulamalarını yaygınlaştırmak ve
bilinçlendirmek için en az 3 faaliyette bulunulması
5) Ünvan alımını müteakip her yıl en az 1 sosyal aktivite
yapılması ve yıl sonunda Bakanlığa raporlanması gereklidir

Unvan 5 yıl süreyle geçerlidir, süre sonunda yeniden

değerlendirme yapılır.
22
 Altın Bebek Dostu İl
1) İl merkezindeki tüm hastanelerin BDH olması
2) İlçelerde bulunan doğum yapılan ya da çocuk hastanelerinin %75’inin
BDH olması
3) İlde “Bebek Dostu” unvanı alan hastanelerin her sene “Bebek Dostu
Hastane Kendi Kendine Değerlendirme Formu” kullanılarak
değerlendirilmesi
4) İl genelindeki birinci basamak sağlık kuruluşlarının %70’inin bebek
dostu olmasının sağlanması ve eğitim düzenlenmesi (yılda 2 kere)
5) Emzirmenin ve anne sütünün desteklenmesine yönelik en az 10
sosyal aktivite yapılması
6) İl Genel Meclisi’nde grup toplantısı yapılarak karar alınması
7) Unvan alımını müteakip her yıl en az 3 sosyal aktivite yapılması ve yıl
sonunda Bakanlığa raporlanması gereklidir
Unvan 5 yıl süreyle geçerlidir, süre sonunda yeniden değerlendirme
yapılır.

23
 Bebek Dostu Yenidoğan Yoğun Bakım Programı
• Bu Program 2012 yılında Üst Komitede alınan karar
sonucunda başlatılmıştır.
• Yenidoğan Yoğun Bakım Üniteleri için 7 adım stratejisi kabul
edilmiştir.
• Program Ankara Etlik Zübeyde Hanım Kadın Hastalıkları Eğitim
ve Araştırma Hastanesi pilot olarak başlatılmıştır.

24
 Ülke genelinde uygulama ve sürdürülebilirlik

• Ulusal liderlik ve koordinasyon;

uygulamanın hem yaygınlaştırılması
hem de sürdürülebilirliği açısından
büyük bir önem taşır.
• Ulusal bir BDHİ programının birincil
hedefleri, programın tüm ülkede
(% 100 kapsam) uygulanması ve
önerilen uygulamaların zaman
içinde devam ettirilmesini sağlamak
olmalıdır.
 Ulusal bir BDHİ programının
dokuz temel sorumluluğu
1. Ulusal düzeyde emzirme uygulamasının desteklenmesi için bir koordinasyon yapısı
kurmak veya mevcut bir yapıyı desteklemek
2. On Adımı ilgili ulusal politika belgelerine ve sağlık hizmetlerine ilişkin mesleki
standartlara eklemlemek
3. Sağlık görevlilerinin ve yöneticilerin On Adımı hayata geçirme konusunda mesleki
yeterlilik kazanmasını sağlamak
4. On Adıma uygunluğu düzenli olarak değerlendirmek için harici bir değerlendirme
sistemi kullanmak
5. On Adıma uygun bir şekilde hareket edilmesini sağlamak için uygulamaya dönük
teşvikler ve/veya ihlallere karşı yaptırımlar geliştirmek
6. On Adımı benimsemek için değişim sürecinden geçen kuruluşlara teknik destek
sağlamak
7. Girişim kapsamındaki uygulamaları izlemek
8. İlgili kitlelere BDHG konusunda savunuculuk çalışmaları yapmak
9. Girişimin sürekli finansman sağlamak için gereken tüm kaynakları belirlemek ve
tahsis etmek.
 BDHİ Programı Genel Sorumlulukları
Evrensel
Hizmet 5
Kapsamı
4 Teşvik ve 6
Yaptırımlar
Ulusal Kurum ve
Değerlendirme Kuruluşlara
Teknik Destek
3
Mesleki
1 7
Yeterlilik ve Ulusal Liderlik ve Ulusal İzleme,
Yetki Koordinasyon Üst Kurullar
Kazandırma
2 8
Politikalar ve İletişim ve
Mesleki Hizmet
Standartları 9 Savunuculuk
Zaman İçinde
Finasman Programı
Sürdürme
 BEBEK VE KÜÇÜK ÇOCUK BESLENMESİ ve
EMZİRME GÖSTERGELERİ

Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması

28
 Beş Yaş Altındaki Çocukların Yetersiz Beslenme Durumunun
Üç Antropometrik Endekse Göre Yüzdesi
1993 1998 2003 2008 2013
20,0
18,9

18,0
16,0
16,0

14,0
12,2
12,0
10,3
10,0 9,5 9,5
%
8,3
8,0

5,9 6,1
6,0

3,6 3,9
4,0 3,2 3,2 3,0 2,8
1,9 1,7 1,9 1,8
2,0 1,4
0,7 0,9 0,4 0,4 0,3 0,3 0,4 0,6 0,3 0,4
0,0
<-2 SD < -3 SD <-2 SD < -3 SD <-2 SD < -3 SD
Yaşa göre boy Boya göre ağırlık Yaşa göre ağırlık

Kaynak: Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması 1993-2013 29

 Yıllara göre ortalama ve ortanca emzirme süresi (ay)
Ortalama emzirme süresi Ortanca emzirme süresi

18,0
16,5 16,9
16,0 16,0
16,0 14,9
13,7 14,0
14,0 13,3
12,0 12,0
12,0

10,0

8,0

6,0

4,0

2,0

0,0
1993 1998 2003 2008 2013

*Kaynak: TNSA 1993-2013

30
 Yıllara göre emzirme göstergelerindeki değişimler

Bir süre emzirilen İlk 1 saat içinde <6 ay sadece anne <6 ay anne sütü 1 yaşında halen
Yıllar
(%) emzirme (%) sütü (%) +su (%) emzirilenler (%)

1993 95,2 19,9 10,4 29,0 47,5

1998 95,2 51,8 10,7 31,4 48,6

2003 96,8 53,9 20,8 45,7 55,2

2008 96.7 39.0 41.6 60,0 66,7

2013 96.4 49.9 30.1 52,7 68,2

Kaynak: TNSA 1993-2013

31
 Emzirme ve ek gıda

TNSA, 2013
32
 2013 TNSA Emzirilme Durumu
AY EMZİRİLMEYEN SADECE ANNE SÜTÜ ANNE SÜTÜ VE SU
0-1 7.3 57.9 9.5
2-3 6.0 35.4 26.6
4-5 10.6 9.5 26.1
6-7 17.2 4.7 9.7

 TNSA-2013 sonuçları bebeklerin yüzde 58’inin yaşamın ilk iki ayında

sadece anne sütü ile beslendiğini göstermektedir.
 Bu yüzde çocuğun yaşıyla birlikte hızla azalmakta, 4-5 aylık
bebeklerde yüzde 10’a kadar gerilemektedir.
 Emzirme Türkiye’de yaygın olmasına rağmen, çocuklarda ilk 6 ay
sadece anne sütü ile beslenme TNSA-2008’de % 42 iken, TNSA
2013’te yüzde 30’a düşmüştür;
 Sadece anne sütüyle beslenme önerildiği gibi yaygın olarak
uygulanmamaktadır.
 6 aydan küçük bebeklerde sadece anne sütü verme
oranının düşük olmasının nedenleri
• Sağlık personeli tarafından anneye gebelik ve doğum sırasında yeterli
danışmanlık verilmemesi
• Annelerin özgüveninin yetersiz olması
• Annelerin sütünün bebeği için yeterli olmadığını düşünmeleri
• Annelerin işe başlaması (ücretli izin süresi)
• Eş, aile ve toplum desteğinin yetersizliği
• Ticari mama firmalarının baskısının artması (ne kadar pahalı olsa da
mamalara karşı duyarsız kalınamaması)
• Sezaryen doğum oranlarının yüksek olması vb….

34
TEŞEKKÜRLER

35