Ελληνοτουρκικές Σχέσεις

Αντώνης Κλάψης

Πανεπιστήμιο Πελοποννησου

Η Συνδιάσκεψη
και η Συνθήκη
της Λωζάννης
Ο συμβατικός διακανονισμός της
Λωζάννης
n Έναρξη των εργασιών της Συνδιάσκεψης:
7/20 Νοεμβρίου 1922
¨ Σκοπός: η διευθέτηση όλων των ζητημάτων
που αφορούσαν στην Τουρκία και παρέμεναν
εκκρεμή μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου
Πολέμου (αντικατάσταση Συνθήκης Ειρήνης
των Σεβρών)
¨ Επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας ο
Ελευθέριος Βενιζέλος: εξαιρετικά δυσχερής
αποστολή
¨ Υπερβολική διεύρυνση τουρκικών αξιώσεων

n Η απόφαση για την ανταλλαγή των

πληθυσμών
¨ Πρόταση Βενιζέλου προς Νάνσεν την άμεση
ανταλλαγή πριν ακόμα την υπογραφή της
Συνθήκης Ειρήνης
¨ Αποδοχή της ιδέας από τον Νάνσεν
¨ Επιφυλακτική στάση επαναστατικής ελληνικής
κυβέρνησης
¨ Σταδιακή κάμψη των αρχικών ενδοιασμών:
αποδοχή του τετελεσμένου γεγονότος του
διωγμού του ελληνισμού της Μικράς Ασίας,
του Πόντου και της Ανατολικής Θράκης
n Σύμβαση Λωζάννης για την Ανταλλαγή
των Ελληνοτουρκικών Πληθυσμών
(30/1/1923)
¨ Υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών
¨ Κριτήρια: θρήσκευμα και υπηκοότητα
¨ Αναδρομική ισχύς (από 18/10/1912)
¨ Εξαιρέσεις: Έλληνες Κωνσταντινούπολης,
μουσουλμάνοι Δυτικής Θράκης
¨ Ίδρυση Μικτής Επιτροπής για την επίβλεψη
εφαρμογής της Σύμβασης
 ¨ Ανταλλάξιμες περιουσίες
n Κινητές και ακίνητες
n Δικαίωμα ανταλλάξιμων να συναποκομίσουν τις
κινητές περιουσίες του
n Εκτίμηση και εκκαθάριση των ακίνητων
περιουσίων και των εγκαταλελειμμένων κινητών
περιουσιών
¨ Αρμοδιότητα της Μικτής Επιτροπής

n Το ζήτημα της πολεμικής αποζημίωσης

¨ Τουρκική αξίωση για καταβολή πολεμικής
αποζημίωσης
¨ Άρνηση της ελληνικής κυβέρνησης
¨ Απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να
καταγγείλει την Ανακωχή των Μουδανιών
¨ Εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης: η Ελλάδα
δήλωσε ότι δεχόταν να καταβάλει την
αποζημίωση, αλλά η Τουρκία παραιτήθηκε
της αποζημίωσης
¨ Παραχώρηση του τριγώνου του Κάραγατς
στην Τουρκία
n Το νέο εδαφικό καθεστώς: η Συνθήκη
Ειρήνης της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923)
¨ Χερσαίο όριο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας ο
ποταμός Έβρος
¨ Τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου πλην
της Ίμβρου και της Τενέδου κατακυρώνονταν
οριστικά στην Ελλάδα
n Επιβολή καθεστώτος αποστρατικοποίησης
¨ Αναγνώριση της ιταλικής κυριαρχίας στα
Δωδεκάνησα
¨ Αναγνώριση της βρετανικής κυριαρχίας στην
Κύπρο
n Συνολική αποτίμηση του συμβατικού
διακανονισμός της Λωζάννης
¨ Σημείο καμπής στην ελληνική ιστορία
¨ Διαμόρφωσε σχεδόν οριστικά την εδαφική
φυσιογνωμία του ελληνικού κράτους
¨ Εντυπωσιακή διάρκεια στο πέρασμα του
χρόνου: εξακολουθεί να προσδιορίζει τις
ελληνοτουρκικές σχέσεις
¨ Συνεισφορά προσφύγων σε όλους τους τομείς
της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτιστικής,
πολιτικής κ.ο.κ. ζωής της Ελλάδας
¨ Θετική συμβολή της ανταλλαγής των
πληθυσμών πρωτίστως στην εθνική
ομογενοποίηση της ελληνικής επικράτειας
(Μακεδονία και Δυτική Θράκη)
Η ελληνοτουρκική
προσέγγιση στη
δεκαετία του 1930
Οι εκκρεμότητες της Λωζάννης και
η διευθέτησή τους
n Εκκρεμότητες
¨ Ανταλλάξιμεςπεριουσίες
¨ Εγκατεστημένοι (Établis)

n Ανταλλάξιμες περιουσίες
¨ Οιανταλλάξιμες περιουσίες περνούσαν στην
κυριότητα του κράτους στο οποίο βρίσκονταν
n Αλληλόχρεος λογαριασμός ανάμεσα στις δύο
κυβερνήσεις
¨ Οι ανταλλάξιμοι δικαιούνταν «κατ’ αρχήν» να
λάβουν στη χώρα υποδοχής περιουσία ίσης
αξίας και της ίδιας φύσης με αυτή που είχαν
εγκαταλείψει
n Αποζημίωση σε είδος, όχι σε χρήμα
n Προβλήματα εφαρμογής της Σύμβασης
¨ Διάκριση κινητών και ακίνητων περιουσιών
n Ελληνικές περιουσίες: κατά πλειοψηφία κινητές
n Μουσουλμανικές περιουσίες: κατά βάση ακίνητες

¨ Δυσχέρειες στην αποδεικτική διαδικασία

¨ Μεθοδολογία εκτίμησης της αξίας των
ανταλλάξιμων περιουσιών
¨ Χρησιμοποίηση μη ανταλλάξιμων
μουσουλμανικών περιουσιών για την
αποκατάσταση Ελλήνων προσφύγων
n Τουρκικά αντίμετρα
¨ Κολοσσιαίος αριθμός ενδιαφερόμενων
¨ Δυσλειτουργίες της Μικτής Επιτροπής

n Πρόβλημα προσδιορισμού των

«εγκατεστημένων» (δηλαδή, των μη
ανταλλάξιμων)
n Ατελέσφορες προσπάθειες επίλυσης των
εκκρεμοτήτων
¨ Συμφωνία της Άγκυρας (1925)
¨ Συμφωνία των Αθηνών (1926)
n Ελλάδα: καταβολή εγγύησης ύψους 500.000 λιρών
Αγγλίας
n Έμμεση αλλά σαφής παραδοχή της ελληνικής
κυβέρνησης για την ανωτερότητα της αξίας των
ανταλλάξιμων μουσουλμανικών περιουσιών

Η κυβέρνηση Βενιζέλου (1928-1932)

n Στόχος: η βελτίωση των ελληνοτουρκικών
σχέσεων και η προσέγγιση Αθήνας-
Άγκυρας
¨Η διευθέτηση των εκκρεμοτήτων της
ανταλλαγής απαραίτητο βήμα για την
επίτευξη της ελληνοτουρκικής προσέγγισης

n Σύναψη Συμφώνου Φιλίας με την Ιταλία

(23/9/1928)
¨ Σημαντική διπλωματική επιτυχία → ενίσχυση
της διεθνούς θέσης της Ελλάδας
 Η υπογραφή του ελληνοϊταλικού Συμφώνου Φιλίας (23/9/1928)

n Διευθέτηση εκκρεμοτήτων με Γιουγκοσλαβία

¨ 11/10/1928: υπογραφή Πρωτοκόλλου, το οποίο
ρύθμιζε κατ’ αρχήν τις διμερείς εκκρεμότητες
¨ 17/3/1929: υπογραφή Πρωτοκόλλου για τη
γιουγκοσλαβική ζώνη της Θεσσαλονίκης
¨ 27/3/1929: υπογραφή Συμφώνου Φιλίας
n Υπογραφή ελληνοτουρκικού Οικονομικού
Συμφώνου (Άγκυρα, 10/6/1930)
¨ Αμοιβαίος
συμψηφισμός των ανταλλάξιμων
περιουσιών (κινητών και ακίνητων)
n Οι περιουσίες περνούσαν οριστικά στην κυριότητα
των δύο κυβερνήσεων
n Υποχρέωση Ελλάδας καταβολής ποσού 440.000
λιρών Αγγλίας αποζημιώσεις
¨ Αναγνώρισηως «εγκατεστημένων» όλων των
παρόντων την ημέρα υπογραφής του
Συμφώνου στην Κωνσταντινούπολη και στη
Δυτική Θράκη

n Ελληνοτουρκική προσέγγιση
¨ Επίσκεψη Βενιζέλου στην Άγκυρα: υπογραφή
σειράς Συμφωνιών (30/10/1930)
n Σύμφωνο Φιλίας
n Πρωτόκολλο Περιορισμού Ναυτικών Εξοπλισμών

n Σύμφωνο Εγκατάστασης

n Σύμβαση Εμπορίου
Η υπογραφή του ελληνοτουρκικού Συμφώνου Φιλίας (30/10/1930)

Επίσημο γεύμα του Μουσταφά Κεμάλ προς τιμήν

της ελληνικής αντιπροσωπείας στην Άγκυρα (Οκτώβριος 1930)
 Οι Ελευθέριος Βενιζέλος και Ισμέτ πασάς εισέρχονται στο
Παναθηναϊκό Στάδιο κατά τους Βαλκανικούς Αγώνες του 1931

n Status quo ≠ αναθεωρητισμός

¨ Ελληνοτουρκική συνεργασία ≠ βουλγαρική
απειλή
n Ελληνοτουρκική προσέγγιση: ακρογωνιαίος
λίθος της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής
στη δεκαετία του 1930
¨ Διακομματικήσυναίνεση
¨ Σταθερός χαρακτήρας

Στη δίνη της διεθνούς κρίσης: η

κυβέρνηση Παναγή Τσαλδάρη
(1933-1935)
n Σχέσεις με την Τουρκία
¨ Συνέχιση των κατευθυντήριων γραμμών που είχε
ακολουθήσει ο Βενιζέλος
¨ Επίδραση διεθνών εξελίξεων: άνοδος Χίτλερ στην
εξουσία (Ιανουάριος 1933)
¨ Σεπτέμβριος 1933: επίσκεψη του Τσαλδάρη και του
Υπουργού Εξωτερικών Δημήτριου Μάξιμου στην
Άγκυρα
¨ Υπογραφή του Συμφώνου της «Εγκάρδιας
Συνεννόησης» (14/9/1933): περαιτέρω διεύρυνση της
ελληνοτουρκικής συνεργασίας μέσω της εγγύησης
του κοινού συνόρου (Ανατολική και Δυτική Θράκη)
n Το Βαλκανικό Σύμφωνο του 1934
¨ Καταλυτική επίδραση του ελληνοτουρκικού Συμφώνου της
«Εγκάρδιας Συνεννόησης» στη διεργασίες για την εμπέδωση της
διαβαλκανικής συνεργασίας
¨ Θετική συμβολή και προλείανση του εδάφους από τις
Βαλκανικές Διασκέψεις (1930: Αθήνα, 1931: Κωνσταντινούπολη,
1932: Βουκουρέστι, 1933: Θεσσαλονίκη)
¨ Επιτάχυνση των διαπραγματεύσεων για τη συνομολόγηση
Βαλκανικού Συμφώνου Εγγύησης
¨ Άρνηση της Βουλγαρίας να συμμετάσχει: αιτία η απροθυμία της
Σόφιας να αναγνωρίσει ως οριστικό το εδαφικό status quo
¨ 9/2/1934: υπογραφή του Βαλκανικού Συμφώνου στην Αθήνα
από την Ελλάδα, την Τουρκία, τη Γιουγκοσλαβία και τη Ρουμανία
¨ Κυριότερη διάταξη του Βαλκανικού Συμφώνου: αμοιβαία
εγγύηση των διαβαλκανικών συνόρων των συμβαλλόμενων
μερών
n Στόχος: ανάσχεση βουλγαρικού αναθεωρητισμού

Βαλκανικό Σύμφωνο (1934)

Η δικτατορία Μεταξά και η εμπλοκή
της Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο
Πόλεμο
n Συνέχιση πολιτικής συνεργασίας με την
Τουρκία
¨ Συμπληρωματική Συνθήκη (27/4/1938):
επέκταση αμοιβαίας εγγύησης στα ναυτικά
σύνορα (Αιγαίο)
n Επίδραση διεθνών εξελίξεων: αποσάθρωση
διεθνούς συστήματος (π.χ. ιταλική εισβολή στην
Αιθιοπία, επανεξοπλισμός Γερμανίας, Άνσλους)
n Εμπλοκή Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο
Πόλεμο
¨ Άρνηση Τουρκίας να εκπληρώσει τις συμβατικές
της υποχρεώσεις έναντι της Ελλάδας

Δευτέρα, 3 Μάρτη [1941]

«Ο Πρέσβης της Τουρκίας, σφίγγα. Ο
Μαυρουδής [υφυπουργός Εξωτερικών],
βάζοντας την παλάμη μπροστά στο στόμα μού
σφυρίζει: “Σκατά. Μας άφησε η Τουρκία”»

Γιώργος Σεφέρης, Πολιτικό Ημερολόγιο, τόμος Α’

Ελληνοτουρκικές σχέσεις:
ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος
και τα πρώτα
μεταπολεμικά χρόνια
1. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος

n Δεκαετία 1930: ελληνοτουρκική προσέγγιση

n Εμπλοκή Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο

Πόλεμο
¨ Άρνηση Τουρκίας να εκπληρώσει τις συμβατικές
της υποχρεώσεις έναντι της Ελλάδας
Δευτέρα, 3 Μάρτη [1941]
«Ο Πρέσβης της Τουρκίας, σφίγγα. Ο Μαυρουδής
[υφυπουργός Εξωτερικών], βάζοντας την παλάμη
μπροστά στο στόμα μού σφυρίζει: “Σκατά. Μας άφησε η
Τουρκία”»
Γιώργος Σεφέρης, Πολιτικό Ημερολόγιο, τόμος Α’
n Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος
¨ Επιτήδεια ουδετερότητα Τουρκίας
n Διατύπωση διεκδικήσεων επί
ελληνικών/ελληνοκατοικούμενων εδαφών
¨ Ενσωμάτωση Δωδεκανήσων στην Ελλάδα:
τουρκικές αντιρρήσεις

n Πιέσεις εις βάρος της ελληνικής μειονότητας

¨ Στράτευση σε τάγματα εργασίας
¨ Ειδικός φόρος περιουσίας (βαρλίκ)
2. Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια

n Πρώτα μεταπολεμικά χρόνια

¨ Αναθέρμανση ελληνοτουρκικών σχέσεων
¨ Καταλυτικός ρόλος διεθνούς συγκυρίας →
Ψυχρός Πόλεμος
¨ Ανταλλαγή επισκέψεων αρχηγών κρατών
n Επίσκεψη του βασιλιά Παύλου στην Τουρκία
(Ιούνιος 1952)

n Επίσκεψη του προέδρου της Τουρκικής

Δημοκρατίας Τζελάλ Μπαγιάρ στην Ελλάδα
(Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1952)
n Βελτίωση θέσης ελληνικής μειονότητας

n Εκλογή Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα

(1948)

Ένταξη Ελλάδας και Τουρκίας

στο ΝΑΤΟ (1952)
 Βαλκανικό Σύμφωνο (1953)

n 1954 και μετά: δραματική επιδείνωση

ελληνοτουρκικών σχέσεων
¨ Καταλύτης: Κυπριακό
 Η ανακίνηση του Κυπριακού
και οι επιπτώσεις στις
ελληνοτουρκικές σχέσεις,
1954-1959
Αντώνης Κλάψης
Επίκουρος Καθηγητής

Η Κύπρος βρετανική
n 1878: απόκτηση ελέγχου της Κύπρου από
τη Μεγάλη Βρετανία

Η απόκτηση της
Κύπρου δεν ήταν
κίνηση μεσογειακή,
αλλά ινδική

Benjamin Disraeli
n 1914: μονομερής προσάρτηση της
Κύπρου από τη Μεγάλη Βρετανία

n 1915: προσφορά της Κύπρου στην

Ελλάδα → απόρριψη από την κυβέρνηση
Ζαΐμη

n Συνδιάσκεψη Ειρήνης Παρισιού: όχι

επίσημο ελληνικό αίτημα για απόκτηση της
Κύπρου

n Συνθήκη της Λωζάννης (1923)

¨ Αναγνώριση βρετανικής κυριαρχίας επί της
Κύπρου
Η βενιζελική κληρονομιά: βρετανική
συναίνεση για την Ένωση
n Προτεραιότητα η βρετανική φιλία

n Οι Έλληνες της Κύπρου πρέπει να περιμένουν

n Κατανόηση των βρετανικών συμφερόντων στην

Κύπρο

n Ένωση με ανταλλάγματα

n Εξελικτική και όχι άμεση λύση

Συναισθηματισμός;
n Ramsay MacDonald: ηγέτης του
Εργατικού Κόμματος

Αυτοδιάθεση στους
Κύπριους όταν
έρθουμε στην εξουσία
(1919)
Ή στρατηγικά συμφέροντα;
n Ramsay MacDonald: πρωθυπουργός της
Μεγάλης Βρετανίας

Η κυβέρνησης της Αυτού

Μεγαλειότητας δεν
εξετάζει καμία αλλαγή στο
πολιτικό καθεστώς της
Κύπρου
(Βουλή των Κοινοτήτων,
1924)

Κυπριακή εξέγερση Οκτωβρίου 1931

n Βίαιη καταστολή από τους Βρετανούς

Το πυρπολημένο από τους Κύπριους εξεγερμένους

κτίριο του βρετανικού Κυβερνείου στη Λευκωσία
Κυπριακό και ελληνική εξωτερική
πολιτική: βενιζελική κληρονομιά
n Μακρόχρονη επίδραση

n Στάση της Ελλάδας αμέσως μετά τον Β΄

Παγκόσμιο Πόλεμο
¨ Αποφυγή δημόσιας αναφοράς σε ελληνική
διεκδίκηση επί της Κύπρου

Η ρήξη με τη βενιζελική κληρονομιά:

Ένωση ακόμα και παρά τη
βρετανική θέληση
n Ανάπτυξη ελληνοκυπριακού ενωτικού
κινήματος
¨ Ενωτικό «δημοψήφισμα» (Ιανουάριος 1950)
Νικόλαος Πλαστήρας Γεώργιος Παπανδρέου
n Εκλογή νέου αρχιεπισκόπου Κύπρου
(Οκτώβριος 1950): Μακάριος Γ΄

n Κοινή γνώμη στην Ελλάδα: δυναμικά υπέρ

της Ένωσης
Κύπρος, 1954
n Διεθνοποίηση του Κυπριακού
¨ Άσκηση πιέσεων προς την κυβέρνηση Παπάγου να θέσει το
Κυπριακό στον ΟΗΕ Δεν βλέπω για ποιο λόγο η Ελλάδα
¨ Βρετανική ανελαστικότητα ενδιαφέρεται για την Κύπρο

Ουδέποτε!

Χένρυ Χόπκινσον

Πότε;

Άντονυ Ήντεν

¨ Κατάθεση πρώτης ελληνικής προσφυγής στον

ΟΗΕ (Αύγουστος 1954): διεθνοποίηση
n Αίτημα: η αυτοδιάθεση των Κυπρίων
¨ Ανάδειξητουρκικού ενδιαφέροντος
¨ Ένταση ελληνοβρετανικών σχέσεων

Αλέξης Κύρου
n Τουρκική επιχειρηματολογία
¨ Στρατηγικήπερικύκλωση της Τουρκίας
¨ Ασφάλεια Τουρκοκυπρίων
¨ Συνθήκη της Λωζάννης

n 1/4/1955: έναρξη ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ

 Γεώργιος Γρίβας και μαχητές της ΕΟΚΑ

n Σύγκληση τριμερούς διάσκεψης στο Λονδίνο

(Αύγουστος 1955): Βρετανία, Ελλάδα και
Τουρκία
¨ Βρετανία:χρησιμοποίηση της Τουρκίας ως
αντέρεισμα απέναντι στην Ελλάδα
¨ Πογκρόμ σε βάρος της ελληνικής μειονότητας της
Κωνσταντινούπολης (Σεπτεμβριανά 1955)
n Ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον
Κωνσταντίνο Καραμανλή (Οκτώβριος 1955)

Κωνσταντίνος Καραμανλής
n Διαπραγματεύσεις Χάρντινγκ – Μακάριου
¨ Δήλωση Χάρντινγκ ότι η αρχή της
αυτοδιάθεσης θα μπορούσε να εφαρμοστεί
στην Κύπρο
¨ Ναυάγιο διαπραγματεύσεων
¨ Εξορία του Μακάριου στις Σεϋχέλλες

n Αλλεπάλληλες ελληνικές προσφυγές στον

ΟΗΕ
¨ 2η: 1955
¨ 3η: 1956
¨ 4η: 1957
¨ 5η: 1958

n Όρια της διεθνοποίησης

¨ Σύνθεση ΟΗΕ
¨ Διαδικασία στη Γενική Συνέλευση
¨ Σημασία μιας απόφασης της Γενικής
Συνέλευσης
 12/11/1956: Συζήτηση για Κυπριακό στον ΟΗΕ
Καραμανλής – Σεφεριάδης (Σεφέρης) – Αβέρωφ

n Σχέδιο Ράντκλιφ (Δεκέμβριος 1956)

¨ Μεσολάβηση της κρίσης του Σουέζ (Οκτώβριος 1956)
¨ Βάση του Σχεδίου: περιορισμένη αυτοκυβέρνηση,
πλειοψηφική εκπροσώπηση των Ελλήνων Κυπρίων
στη νομοθετική συνέλευση σε σχεδόν πλήρη
αναλογία με τα πληθυσμιακά δεδομένα
¨ Υπονόμευση του Σχεδίου από τη βρετανική πλευρά:
δήλωση του υπουργού Αποικιών στη Βουλή των
Κοινοτήτων περί χωριστού δικαιώματος αυτοδιάθεσης
για τους Έλληνες και τους Τούρκους
n Ενδεχόμενο διχοτόμησης
 Εθνολογική σύνθεση Κύπρου

n Σχέδιο Μακμίλλαν (Ιούνιος 1958)

¨ Τριπλή συγκυριαρχία Βρετανίας, Ελλάδας και
Τουρκίας στην Κύπρο
¨ Δυνατότητα εφαρμογής με τη σύμφωνη
γνώμη των δύο από τα τρία κράτη
¨ Ανοιχτό το ενδεχόμενο της διχοτόμησης
¨ Απόρριψη από την ελληνική κυβέρνηση και
τον Μακάριο
¨ Αποδοχή από την Τουρκία
¨ Ελληνικοί φόβοι
Η Κύπρος ανεξάρτητη: οι Συμφωνίες
Ζυρίχης – Λονδίνου (1959)
n Συμφωνία Ζυρίχης (11/2/1959)
¨ Συμβαλλόμενα μέρη: Ελλάδα και Τουρκία

n Συμφωνία Λονδίνου (19/2/1959)

¨ Συμβαλλόμενα μέρη: Βρετανία, Ελλάδα,
Τουρκία, Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι
n Βασικές πρόνοιες των Συμφωνιών της Ζυρίχης
και του Λονδίνου
¨ Δεσμευμένη κυπριακή ανεξαρτησία
n Αποκλεισμός τόσο της Ένωσης, όσο και της διχοτόμησης
¨ Δικοινοτικός χαρακτήρας της Κυπριακής Δημοκρατίας
n Έλληνας πρόεδρος, Τούρκος αντιπρόεδρος
¨ Αυξημένα δικαιώματα Τουρκοκύπριων
n Βέτο αντιπροέδρου
n Ποσοστώσεις προς όφελος των Τουρκοκύπριων: Υπουργικό
Συμβούλιο (7:3), Βουλή (7:3), δημόσια διοίκηση (7:3),
σώματα ασφαλείας (7:3), ένοπλες δυνάμεις (6:4)
¨ Τριμερής Συνθήκη Εγγύησης
¨ Δύο κυρίαρχες βρετανικές βάσεις
n Ακρωτήρι και Δεκέλεια

Επιστροφή Μακάριου Γ΄ στην Κύπρο

 Ο Γεώργιος Γρίβας στην Αθήνα (υποδοχή από Κωνσταντίνο Καραμανλή)

n 15 προς 16/8/1960: η Κύπρος ανεξάρτητη

n Προσπάθεια αποκατάστασης
ελληνοτουρκικών σχέσεων
¨ Μάιος1959: επίσημη επίσκεψη Καραμανλή
στην Τουρκία

Κυπριακό και
ελληνοτουρκικές
σχέσεις, 1960-1967
Αντώνης Κλάψης
Επίκουρος Καθηγητής
Ίδρυση Κυπριακής Δημοκρατίας
n Βάση οι Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου
(Φεβρουάριος 1959)
¨ Δεσμευμένη ανεξαρτησία
¨ Δικοινοτικός χαρακτήρας
¨ Αυξημένα προνόμια Τουρκοκύπριων
¨ Τριμερής Συνθήκη Εγγύησης
¨ Δύο κυρίαρχες βρετανικές βάσεις

n Εσωτερική αντιπαράθεση για τις Συμφωνίες

¨ Οι θέσεις της κυβέρνησης
n Η καλύτερη εφικτή λύση
n Αποτροπή εφαρμογής του Σχεδίου Μακμίλλαν

n Απαλλαγή Κύπρου από τον αποικιακό ζυγό

n Αποκατάσταση των ελληνοτουρκικών σχέσεων

n Προστασία της ελληνικής μειονότητας της Κων/πολης

n Ο Μακάριος είχε εγκρίνει τις Συμφωνίες

n Ο ένοπλος αγώνας στην Κύπρο δεν μπορούσε να

συνεχιστεί για πάντα
n Η διεθνοποίηση δεν είχε αποδώσει

n Προοπτική μελλοντικής ενωτικής λύσης ή ύπαρξη

«δύο ελληνικών κρατών»
 ¨Η κριτική της αντιπολίτευσης
n Εγκατάλειψη της Ένωσης
n «Ανταλκίδειος Ειρήνη»

n Ψευδεπίγραφη κυπριακή ανεξαρτησία

n Υπερβολικά δικαιώματα στους Τουρκοκύπριους

n Δυσλειτουργικότητα των Συμφωνιών

n Αποτέλεσμα πιέσεων και εκβιασμών

n Αμφιβολίες για τη θετική επίδραση στις

ελληνοτουρκικές σχέσεις
n Το ζήτημα των βρετανικών βάσεων

n 15 προς 16/8/1960: η Κύπρος ανεξάρτητη

Επίσημη επίσκεψη Καραμανλή
στην Τουρκία (Μάιος 1959)
n Ελληνοτουρκικές συζητήσεις κορυφής
¨ Κοινήδιαπίστωση ανάγκης διμερούς
συνεργασίας
n Ανάσχεση κινδύνων από τα κράτη του ανατολικού
συνασπισμού
n Επανειλημμένη αναφορά στην κληρονομιά της
ελληνοτουρκικής προσέγγισης της δεκαετίας του
1930
¨ Ενθάρρυνση ουδετερόφιλου
προσανατολισμού της Γιουγκοσλαβίας
¨ Ανάγκη πιστής εφαρμογής των Ζυρίχης και
Λονδίνου
n Υποτροπή του Κυπριακού θα είχε αρνητικό
αντίκτυπο στις ελληνοτουρκικές σχέσεις

¨ Ελληνικό αίτημα για διευθέτηση των

προβλημάτων που απασχολούσαν την
ελληνική μειονότητα της Τουρκίας
n Ζήτημα αποζημιώσεων για τις καταστροφές του
1955
n Διασφάλιση δικαιώματος ταξιδιών του
οικουμενικού πατριάρχη εκτός Τουρκίας
¨ Τουρκικές θέσεις για μειονότητα Δυτικής
Θράκης
n Επιδίωξη μετονομασίας της από μουσουλμανική
σε «τουρκική»
n Εκδήλωση ενδιαφέροντος για αύξηση επιρροής
στους Πομάκους
n Απόρριψη των τουρκικών αιτημάτων από την
ελληνική πλευρά
 ¨ Συμφωνία για τη συγκρότηση διμελούς
επιτροπής εξέτασης των μειονοτικών
ζητημάτων και άλλων θεμάτων «χαμηλής
πολιτικής» (π.χ. δικαιώματα αλιείας στο
Ανατολικό Αιγαίο)
n Καλοκαίρι 1959: «Έκθεση Μπίτσιου-Κουνεράλπ»
n Μη εφαρμογή λόγω της πραξικοπήματικής
ανατροπής της κυβέρνησης Μεντερές (Μάιος
1960)

Αθήνα και Λευκωσία, 1960-1963:

το στοίχημα του συντονισμού
n Στρατηγική Καραμανλή και Αβέρωφ
¨ Ανάγκη πιστής εφαρμογής των Συμφωνιών
Ζυρίχης και Λονδίνου
¨ Ιδανικά: εναρμόνιση εξωτερικής πολιτικής
Κύπρου και Ελλάδας
n Φιλοδυτικός προσανατολισμός (ΝΑΤΟ, ΕΟΚ)
n Προσδοκώμενα οφέλη
¨ Εμπέδωση διεθνώς της αντίληψης ότι «η Κύπρος είναι
Ελλάς
¨ Άμβλυνση τουρκικών ανησυχιών
¨ Διευκόλυνση της μελλοντικής ενωτικής λύσης

¨ Αν όχι Ένωση, τότε δύο ελληνικές φωνές διεθνώς

n Εξωτερική πολιτική Μακάριου
¨ Προσανατολισμός στο Κίνημα των Αδεσμεύτων
¨ Αντίθετη άποψη της Αθήνας
n Αλλά: η Κύπρος, ως ανεξάρτητο κράτος, είχε
δικαίωμα να ακολουθήσει όποια πορεία ήθελε
n Όχι «δόγμα εθνικού κέντρου»

Η υποτροπή του Κυπριακού

n 30/11/1963: «13 σημεία» Μακάριου για την
αναθεώρηση του κυπριακού Συντάγματος
¨ Αιφνιδιασμός κυβέρνησης Γεωργίου
Παπανδρέου
¨ Αντίδραση Τουρκίας και Τουρκοκύπριων
¨ Κατάρρευση του συνταγματικού καθεστώτος
στην Κύπρο
¨ Αιματηρές διακοινοτικές ταραχές
¨ Δημιουργία τουρκοκυπριακών θυλάκων:
πρώτη de facto διχοτόμηση
n Εν μέρει ερμηνεύτηκε περίπου ως νίκη από
ελληνικής (πρωτίστως κυπριακής) πλευράς
 Οι τουρκοκυπριακοί θύλακες

n Ψήφισμα 186/1964 του Συμβουλίου

Ασφαλείας του ΟΗΕ
¨Η κυβέρνηση της Κύπρου «έχει την ευθύνη
για τη διατήρηση και αποκατάσταση της τάξης
και του νόμου»
¨ Συγκρότηση ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ
«με τη συγκατάθεση της κυβέρνησης της
Κύπρου»
¨ Μεγάλη σημασία Ψηφίσματος: διεθνής
αναγνώριση της ύπαρξης μίας Κυπριακής
Δημοκρατίας και μίας νόμιμης κυβέρνησής της
n Το μεγαλύτερο διπλωματικό όπλο της ελληνικής
(ελλαδικής και κυπριακής) πλευράς στο Κυπριακό
έκτοτε
n 16/3/1964: η Τουρκία κατήγγειλε το
ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Εγκατάστασης
του 1930
¨ Μαζικές
απελάσεις Ελλήνων υπηκόων από
την Κωνσταντινούπολη
n Δέσμευση περιουσιακών τους στοιχείων
¨ Βαρύτατο πλήγμα στην ελληνική μειονότητα
n Απελάθηκαν περίπου 12.600 Έλληνες υπήκοοι
n Συνολικά, εγκατέλειψαν το τουρκικό έδαφος
περίπου 40.000-48.000 Έλληνες (Έλληνες και
Τούρκοι υπήκοοι)
n Αριθμητική αποψίλωση ελληνικής
μειονότητας Κωνσταντινούπολης
n Διεύρυνση καταπιεστικών μέτρων σε
βάρος Ελλήνων Ίμβρου και Τενέδου
¨ Εκπαίδευση
¨ Απαλλοτριώσεις περιουσιών
¨ Λειτουργία ανοιχτών φυλακών (Ίμβρος)
¨ Εποικισμός

n Αριθμητική αποψίλωση ελληνικής

μειονότητας στην Ίμβρο και στην Τένεδο
¨ Πληθυσμιακή αλλαγή στην Ίμβρο
1927: 6.555 Έλληνες – 157 Τούρκοι
1970: 2.621 Έλληνες – 3.970 Τούρκοι
1975: 1.540 Έλληνες – 4.403 Τούρκοι
2000: 254 Έλληνες – 8.640 Τούρκοι
n Τουρκική απειλή για εισβολή στην Κύπρο
(1964)
¨ Ελληνικήαντίδραση: αποστολή «ελληνικής
μεραρχίας» στην Κύπρο

n Αμερικανικές ανησυχίες
¨ Κίνδυνος ελληνοτουρκικού πολέμου
¨ Φόβοι για φιλοσοβιετική πολιτική Κύπρου
n Κύπρος: «η Κούβα της Μεσογείου», Μακάριος: «ο
Κάστρο της Μεσογείου»
¨ Δυναμική παρέμβαση για την αποτροπή
τουρκικής εισβολής
n 5/6/1964: επιστολή Τζόνσον προς Ινονού

n Πολιτική Γεωργίου Παπανδρέου στο

Κυπριακό
¨ Στόχοςη Ένωση
¨ Δόγμα «εθνικού κέντρου»
n Η Αθήνα αποφασίζει, η Λευκωσία ακολουθεί
¨ Προσπάθεια εκμετάλλευσης αμερικανικών
ανησυχιών
n «ΝΑΤΟποίηση ή Κούβα»
n Η Ένωση ήταν η μόνη λύση ώστε να αποφευχθεί
διά παντός ο κίνδυνος διολίσθησης της Κύπρου
στον κομμουνισμό
n Αμερικανικές πρωτοβουλίες
¨ Τζόνσον: πρόσκληση προς Παπανδρέου και
Ινονού για συνομιλίες στην Ουάσιγκτον
n Επίσκεψη Παπανδρέου και Ινονού στην
Ουάσιγκτον και διμερείς συναντήσεις με Τζόνσον
(Ιούνιος 1964)
¨ Παπανδρέου: απόρριψη ιδέας απευθείας
διαπραγματεύσεων με τον Ινονού
¨ Εναλλακτική λύση: αμερικανική
διαμεσολάβηση
n Ξεκίνησαν αμέσως στη Γενεύη
¨ Συμμετείχαν η Ελλάδα, η Τουρκία και ως διαμεσολαβητής
ο Ντην Άτσεσον

n Σχέδια Άτσεσον
¨ Βάση: Ένωση με ανταλλάγματα
¨ Διαδοχικές εκδοχές Σχεδίων
¨ Κύρια σημεία
n Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα
n Παραχώρηση στρατιωτικής βάσης στην Τουρκία
επί του κυπριακού εδάφους
¨ Ερωτήματα: έκταση, καθεστώς (εκμίσθωση ή τουρκική
κυριαρχία;)
n Παραχώρηση Καστελλόριζου στην Τουρκία
¨Ο Παπανδρέου έτοιμος να αποδεχτεί την πιο
επεξεργασμένη εκδοχή των Σχεδίων
n Απόρριψη από τον Μακάριο
n Υπαναχώρηση Παπανδρέου
n Αύγουστος 1964: βομβαρδισμός
βορειοδυτικής Κύπρου (περιοχή
Τηλλυρίας) από την τουρκική αεροπορία
¨ Προειδοποίηση Μόσχας: σε περίπτωση
τουρκικής εισβολής η ΕΣΣΔ θα βοηθούσε την
Κύπρο

n Ενωτική ρητορεία κυβέρνησης

Παπανδρέου
¨ Στην πραγματικότητα: μετά το καλοκαίρι του
1964 απομάκρυνση ενωτικής λύσης
¨ Καχυποψία Παπανδρέου για Μακάριο
¨ Ρήγμα και στο εσωτερικό
¨ Σοβιετική στροφή στο Κυπριακό (τέλη 1964)
n Πιθανή λύση η ομοσπονδία
n Ατελέσφορες πρωτοβουλίες
¨ Κυβέρνηση Στέφανου Στεφανόπουλου
n Φεβρουάριος 1966: έναρξη μυστικών
ελληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων
¨ Συναίνεση Μακάριου, υπό τον όρο ότι θα κατέληγαν σε
ενωτική λύση
n Βάση η «Ένωση με ανταλλάγματα»
¨ Ελλάδα: Ένωση με παραχώρηση της βρετανικής βάσης
της Δεκέλειας κατά πλήρη κυριαρχία στην Τουρκία
¨ Παραλλαγή Σχεδίου Άτσεσον
¨ Η Τουρκία επιδίωκε την απόσυρση της ελληνικής
μεραρχίας από την Κύπρο

n «Συμφωνία» Τούμπα-Τσαγλαγιανγκίλ (17/12/1966)

¨ Κατ’ όνομα «Συμφωνία»
¨ Οι δύο πλευρές δήλωναν ότι διατηρούσαν τις θέσεις τους

§ Ελλάδα: Ένωση, Τουρκία: κυπριακή ανεξαρτησία ή

ελληνοτουρκική συγκυριαρχία
¨ Ούτε βρετανική συναίνεση, ούτε συναίνεση Μακάριου
n 21/4/1967: επιβολή δικτατορίας στην
Ελλάδα
¨ Το Κυπριακό σε ολισθηρή πορεία

Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις
στη δίνη της δικτατορίας των
συνταγματαρχών, 1967-
1974
Αντώνης Κλάψης
Επίκουρος Καθηγητής
n 21/4/1967: επιβολή της δικτατορίας των
συνταγματαρχών

n Προσδοκίες της χούντας για λύση του

Κυπριακού μέσω της ένωσης με την
Ελλάδα
¨ Προσπάθεια συνέχισης ελληνοτουρκικών
συνομιλιών από το σημείο που είχαν
σταματήσει τον Δεκέμβριο του 1966
(«Συμφωνία» Τούμπα-Τσαγλαγιανγκίλ)
n Καλοκαίρι 1967: συνομιλίες Οικονόμου-Γκούρα και
Τσαγλαγιανγκίλ
¨ Εσφαλμένη αντίληψη ότι η Τουρκία θα
συναινούσε στην ενωτική λύση
n Η μεσολάβηση του Πολέμου των Έξι Ημερών (5-
10/6/1967) είχε αυξήσει τη στρατηγική σημασία της
Κύπρου
n Ελληνοτουρκική συνάντηση κορυφής στον
Έβρο (Κεσσάνη και Αλεξανδρούπολη 9-
10/9/1967)
¨ Κάκιστη προετοιμασία

¨ Ελληνική πρόταση για Ένωση της Κύπρου με

την Ελλάδα
¨ Απόρριψη από την Τουρκία
n Τουρκικές αντιπροτάσεις: α) συνέχιση
ανεξαρτησίας της Κύπρου με μετατροπή της σε
ομόσπονδο κράτος, ή β) κατάργηση της
ανεξαρτησίας της Κύπρου και επιβολή καθεστώτος
ελληνοτουρκικής επικυριαρχίας
¨ Ναυάγιο συνομιλιών
¨ Διαπίστωση της ανεπάρκειας και της απειρίας
της χούντας στον χειρισμό ζητημάτων
εξωτερικής πολιτικής
n Το επεισόδιο της Κοφίνου
¨ Τουρκοκυπριακός θύλακας Κοφίνου-Αγίου
Θεοδώρου

¨ Νοέμβριος 1967: εκκαθαριστικές επιχειρήσεις

της κυπριακής Εθνοφρουράς στον θύλακα
n Περίπου 20 νεκροί Τουρκοκύπριοι
¨ Έντονη αντίδραση Άγκυρας
n Εξέλαβε το επεισόδιο ως προκαταρκτική ενέργεια
ευρύτερων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των
τουρκοκυπριακών θυλάκων
n Απειλή απόβασης στην Κύπρο (πολεμική απειλή)

¨ Αμερικανική παρέμβαση
n Στόχος: η αποτροπή ελληνοτουρκικού πολέμου
n Αποστολή μεσολαβητή του προέδρου Τζόνσον:
Σάυρους Βανς (πρώην υφυπουργός Άμυνας)
¨ «Cyrus fixes Cyprus»
 ¨ Τουρκική απαίτηση για την απόσυρση της
ελληνικής μεραρχίας από την Κύπρο
¨ Άτακτη υπαναχώρηση της χουντικής
ελληνικής κυβέρνησης
n Αποχώρηση ελληνικής μεραρχίας και
απομάκρυνση Γεωργίου Γρίβα από την Κύπρο
n Νέος υπουργός Εξωτερικών ο Παναγιώτης
Πιπινέλης

n Συνάντηση Πιπινέλη-Τσαγλαγιανγκίλ στην

Ελβετία (Φεβρουάριος 1968)
¨ Συμφωνία για έναρξη διακοινοτικών
διαπραγματεύσεων με αντικείμενο την αλλαγή
του συνταγματικού καθεστώτος στην Κύπρο
¨ Εφόσον οι διακοινοτικές διαπραγματεύσεις
ευοδώνονταν, θα ακολουθούσε η σύναψη
διεθνούς συμφωνίας με τη συμμετοχή της
Ελλάδας και της Τουρκίας
n Επιδείνωση της διεθνούς θέσης της
Ελλάδας
¨ «Πάγωμα» Συμφωνίας Σύνδεσης με την ΕΟΚ
¨ Αποβολή από το Συμβούλιο της Ευρώπης
(Δεκέμβριος 1969)

n Ρήγμα στις σχέσεις Αθήνας και Λευκωσίας

¨ Αμοιβαία καχυποψία χούντας και Μακάριου
¨ Δράση της ΕΟΚΑ Β΄ στην Κύπρο
¨ Απόπειρες δολοφονίας του Μακάριου από τη
χούντα
¨ Ιούνιος 1971: επίσκεψη Μακάριου στη Μόσχα
n Αντίληψη χούντας: «απόδειξη προδοσίας»
n Οράματα Γεώργιου Παπαδόπουλου για τις
ελληνοτουρκικές σχέσεις
¨ 29/5/1971: δημοσίευση συνέντευξης στην
τουρκική εφημερίδα Milliyet
n Δημιουργία συνομοσπονδίας ανάμεσα στην
Ελλάδα και την Τουρκία
n Συνολική αναπροσαρμογή των ελληνοτουρκικών
σχέσεων στη βάση μιας «νέας Λωζάννης»

n Οκτώβριος 1971: συμφωνία Ελλάδας και

Τουρκίας για συνέχιση των διακοινοτικών
συνομιλιών στην Κύπρο
¨ Ειδικότερα σημεία συμφωνίας
n Προσθήκη εμπειρογνωμόνων από την Ελλάδα και
την Τουρκία στις διακοινοτικές συνομιλίες
n Οι διακοινοτικές συνομιλίες θα περιορίζονταν
αποκλειστικά σε συνταγματικά ζητήματα και δεν θα
επεκτείνονταν στις διεθνείς διαστάσεις του
Κυπριακού
n Θέσπιση θέσης Τουρκοκύπριου υπουργού
αρμόδιου για την τοπική αυτοδιοίκηση
n Οι Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου θα παρέμεναν
εν ισχύι
n Υπόθεση εισαγωγής τσεχοσλοβακικών
όπλων στην Κύπρο (Φεβρουάριος 1972)
¨ Οξύτατηκρίση στις σχέσεις Αθήνας-
Λευκωσίας
¨ Άσκηση έντονων πιέσεων στον Μακάριο
n Τελικά: παράδοση των όπλων στην UNFICYP
¨ Διατήρηση χαμηλών τόνων από την Τουρκία
κατά τη διάρκεια της κρίσης
n Θεώρησε το ζήτημα ενδοελληνική διαφορά
n Η Αθήνα είχε ενημερώσει την Άγκυρα

n Απόδειξη ότι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις ήταν

αρκετά καλές

¨ Περίοδος μεγάλης διεθνούς ρευστότητας

n Οκτώβριος 1973: αραβοϊσραηλινός πόλεμος
(Πόλεμος του Γιόμ Κιπούρ)
n Παγκόσμια πετρελαϊκή κρίση

¨ Εσωτερικός κλονισμός της χούντας

n Εξέγερση Πολυτεχνείου (λίγες ημέρες πριν από
την ανατροπή του Παπαδόπουλου)
¨ Διεθνής ανυποληψία της χούντας
n Επιδεινώθηκε μετά τον Νοέμβριο του 1973
¨ Εκτεταμένες
αλλαγές στην ηγεσία των
ενόπλων δυνάμεων
n Αναστάτωση και αποδιοργάνωση
n Νοέμβριος 1973: ανατροπή του
Παπαδόπουλου από τον Δημήτριο Ιωαννίδη
¨ «Αόρατος δικτάτορας»

n Κλιμάκωση της έντασης στις

ελληνοτουρκικές σχέσεις
¨ Φθινόπωρο 1973: φήμες για την ανακάλυψη
μεγάλων κοιτασμάτων πετρελαίου στην
περιοχή της Θάσου
n Φεβρουάριος 1974: επίσημες ελληνικές
ανακοινώσεις που άφηναν να εννοηθεί ότι οι φήμες
είχαν βάση
¨ Δυναμική αντίδραση της Τουρκίας
n Μάρτιος 1974: πρώτες μαζικές παραβιάσεις του
ελληνικού εναέριου χώρου στο Αιγαίο
¨ Τέλος1973: έναρξη Συνδιάσκεψης για το νέο
Δίκαιο της Θάλασσας
n Η Άγκυρα διεμήνυσε ότι δεν αναγνώριζε την
ύπαρξη υφαλοκρηπίδας των ελληνικών νησιών του
Αιγαίου
n Επιπλέον, άφησε να εννοηθεί ότι θα αντιδρούσε
δυναμικά σε πιθανή μελλοντική επέκταση των
ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια,
ακόμα κι αν κάτι τέτοιο γινόταν δεκτό ως γενικός
κανόνας από τη Συνδιάσκεψη
n 1/11/1973: η τουρκική κυβέρνηση εκχώρησε άδεια
στην κρατική τουρκική εταιρεία πετρελαίου TPAO
για τη διεξαγωγή ερευνών και την εκμετάλλευση
πιθανών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων σε
θαλάσσιες περιοχές ακόμα και δυτικά των
ελληνικών νησιών του Βόρειου Αιγαίου
¨ Μάιος1974: η τουρκική κυβέρνηση απέστειλε
στην ελληνική αναλυτικό κατάλογο τα θέματα
που έπρεπε να αποτελέσουν αντικείμενο
διμερών διαπραγματεύσεων
n Χωρικά ύδατα
n Υφαλοκρηπίδα

n «Τουρκική» μειονότητα Δυτικής Θράκης

n «Τουρκική μειονότητα» Δωδεκανήσου

n Αποστρατικοποίηση ελληνικών νησιών Αιγαίου

¨ ΤέλοςΜαΐου 1974: ελληνική απάντηση στον

τουρκικό κατάλογο
n Ρητή απόρριψη συζήτησης μόνο των θεμάτων της
«τουρκικής μειονότητας» της Δωδεκανήσου και της
αποστρατιωτικοποίησης των ελληνικών νησιών
n Επομένως, αφηνόταν ανοιχτό το ενδεχόμενο
διαπραγμάτευσης των υπόλοιπων (χωρικά ύδατα,
υφαλοκρηπίδα, χαρακτηρισμός της
μουσουλμανικής μειονότητας της Δυτικής Θράκης
ως «τουρκικής»)
n Υποβολή ελληνικού καταλόγου για θέματα προς
διαπραγμάτευση
¨ Επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ.
¨ Επεισόδια στα χωρικά ύδατα και στον εναέριο χώρο της
Ελλάδας
¨ Θέματα μειονοτικού ενδιαφέροντος
 ¨Η τουρκική κυβέρνηση απέρριψε συνολικά τον
ελληνικό κατάλογο
¨ Τέλη Μαΐου 1974: το τουρκικό ωκεανογραφικό
σκάφος «Τσανταρλί», συνοδευόμενο από 32
πολεμικά πλοία, εξήλθε για έρευνες στο Αιγαίο
n Το «Τσανταρλί» παρέμεινε τελικά εντός των
τουρκικών χωρικών υδάτων και δεν παραβίασε
ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα
n Ήταν, όμως, η πρώτη φορά που η Τουρκία
προχωρούσε σε ανάλογο εγχείρημα

n 26/6/1974: συνάντηση πρωθυπουργών

Ελλάδας και Τουρκίας
¨ Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος, Μπουλέντ
Ετσεβίτ
¨ Βρυξέλλες, στο περιθώριο της συνόδου
κορυφής του ΝΑΤΟ
¨ Πλήρης αποτυχία συνάντησης
n Ραγδαία επιδείνωση σχέσεων Αθήνας και
Λευκωσίας
¨ Προετοιμασία ανατροπής του Μακάριου από
τη χούντα
¨ 2/7/1974: ανοικτή επιστολή Μακάριου προς
τον πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας,
στρατηγό Φαίδωνα Γκιζίκη
n Απαίτηση απόσυρσης από την Κύπρο των
Ελλαδιτών αξιωματικών που υπηρετούσαν στην
Εθνική Φρουρά

n 15/7/1974: πραξικόπημα χούντας εναντίον

του Μακάριου
¨ Διαφυγή Μακάριου στο εξωτερικό
¨ Ανάληψη της προεδρίας (παρανόμως) από
τον Νίκο Σαμψών
n 20/7/1974: τουρκική εισβολή στην Κύπρο
(Αττίλας Ι)
¨ Αφορμή και πρόσχημα το πραξικόπημα
εναντίον του Μακάριου
¨ Ανεπαρκής αντίδραση της Αθήνας
n Αποτυχία γενικής επιστράτευσης
¨ Δημιουργία τουρκικού προγεφυρώματος στην
Κερύνεια
¨ Κατάρρευση της χούντας

n 24/7/1974: σχηματισμός κυβέρνησης

εθνικής ενότητας υπό τον Κωνσταντίνο
Καραμανλή
¨ Αποκατάσταση δημοκρατίας στην Ελλάδα
n Διαπραγματεύσεις στη Γενεύη για το
Κυπριακό
¨ Πρώτη φάση (25-30/7/1974): Ελλάδα,
Τουρκία, Μεγάλη Βρετανία
¨ Δεύτερη φάση (8-14/8/1974): Ελλάδα,
Τουρκία, Μεγάλη Βρετανία, Ελληνοκύπριοι,
Τουρκοκύπριοι
¨ Τουρκική αδιαλλαξία
n Πρόταση για απόδοση του 34% της Κύπρου υπό
τουρκική διοίκηση
¨ Προετοιμασία δεύτερου κύματος εισβολής
¨ 14 προς 15 Αυγούστου 1974: Αττίλας ΙΙ

¨ Κατοχή βόρειου τμήματος Κύπρου

 Σημεία τριβής στις
ελληνοτουρκικές
σχέσεις μετά το 1974
Αντώνης Κλάψης
Επίκουρος Καθηγητής

n Κυπριακό
¨ Συνεχιζόμενη κατοχή
n Υφαλοκρηπίδα Αιγαίου

n Εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων

n Αποστρατικοποίηση νησιών Αιγαίου

n Εύρος ελληνικού εναέριου χώρου

¨6 ν.μ. χωρικά ύδατα, 10 ν.μ. εναέριος χώρος
n FIR Αθηνών και ζώνη έρευνας και διάσωσης

n Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες στην

Ανατολική Μεσόγειο
Η εξέλιξη των
ελληνοτουρκικών
σχέσεων μετά το 1974
Αντώνης Κλάψης
Επίκουρος Καθηγητής
Το Κυπριακό

n Ελληνική αδυναμία στρατιωτικής

παρέμβασης στην Κύπρο

n Αποχώρηση της Ελλάδας από το

στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ

n Φεβρουάριος 1975: διακοπή αποστολής

στρατιωτικής βοήθειας από τις ΗΠΑ στην
Τουρκία (εμπάργκο)
¨ Εφαρμόσθηκε εν μέρει
¨ Διήρκεσε τρία χρόνια
n Νέα δεδομένα στο Κυπριακό λόγω της
εισβολής και της κατοχής
¨ Τουρκικά τετελεσμένα
¨ ΗΠΑ και Βρετανία: υπέρ των διακοινοτικών
συνομιλιών
¨ ΕΣΣΔ: περιορισμένο ενδιαφέρον, το Κυπριακό
υπόθεση της Δύσης

n Η τουρκική στρατηγική στο Κυπριακό τα

πρώτα χρόνια μετά την εισβολή
¨ Εδαφικόςδιαχωρισμός Ελληνοκυπρίων και
Τουρκοκυπρίων
n Εκδίωξη Ελληνοκυπρίων από τα κατεχόμενα
n Μεταφορά Τουρκοκυπρίων προς τα κατεχόμενα

¨ Εποικισμός κατεχομένων
¨ Αποφυγή ενσωμάτωσης κατεχομένων από
την Τουρκία
¨ 1975: ίδρυση του παράνομου «Τουρκικού
Ομόσπονδου Κράτους της Κύπρου»
n Καταδίκη από το Συμβούλιο Ασφαλείας
n Συνάντηση κορυφής Μακαρίου-Ντενκτάς
(Φεβρουάριος 1977)
¨ Συμφωνία τεσσάρων κατευθυντήριων
γραμμών
n Δικοινοτική ομοσπονδία
n Το έδαφος που θα ετίθετο υπό τη διοίκηση κάθε
κοινότητας θα αποτελούσε αντικείμενο μελλοντικής
συζήτησης «υπό το φως της οικονομικής
βιωσιμότητας … και της ιδιοκτησίας γης»
n Οι ελευθερίες διακίνησης και εγκατάστασης και τα
περιουσιακά δικαιώματα παρέμεναν «ανοικτά προς
συζήτηση»
n Η κεντρική κυβέρνηση θα είχε τέτοιες εξουσίες που
θα διασφάλιζαν την ενότητα του κράτους

n Συνάντηση κορυφής Κυπριανού-Ντενκτάς

(Μάιος 1979)
¨ Επιβεβαίωση της Συμφωνίας Μακαρίου-
Ντενκτάς
¨ Εισαγωγή της έννοιας της «διζωνικότητας»
¨ Υιοθέτηση της λύσης της «διζωνικής,
δικοινοτικής ομοσπονδίας» και από τον ΟΗΕ
n 15/11/1983: ανακήρυξη της παράνομης
«Τουρκικής Δημοκρατίας της Βορείου
Κύπρου» (ψευδοκράτος)
¨ Καταδίκη από το Συμβούλιο Ασφαλείας του
ΟΗΕ
¨ Αναγνώριση μόνο από την Τουρκία

n Ατελέσφορες προσπάθειες διευθέτησης

του Κυπριακού
¨ Σχέδιο Ανάν (2004)

n Ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή

Ένωση (2004)
¨ Στρατηγική επιτυχία
Κρίσεις στο Αιγαίο
n Αλλαγή στρατηγικών προτεραιοτήτων της
Ελλάδας μετά το 1974
¨ Ελληνικό
πρόβλημα ασφάλειας: «κίνδυνος
από Ανατολάς»

n Μάιος 1975: ελληνοτουρκική συνάντηση

κορυφής στις Βρυξέλλες
¨ Κωνσταντίνος Καραμανλής, Σουλεϊμάν
Ντεμιρέλ
 ¨ Κοινό ανακοινωθέν
n Επίλυση των διμερών προβλημάτων με
διαπραγματεύσεις
n Ειδικά για την υφαλοκρηπίδα: παραπομπή στο
Διεθνές Δικαστήριο

n Ελληνική προσπάθεια εξισορρόπησης της

τουρκικής απειλής
¨ Άνοιγμα στα Βαλκάνια
n Αύγουστος 1976: κρίση «Σισμίκ Ι» («Χόρα»)
¨ Τουρκική απόπειρα διεξαγωγής ερευνών στο
Αιγαίο
¨ Αντίδραση Ελλάδας
n Στρατιωτική κινητοποίηση
n Προσφυγή στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ

n Μονομερής προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο

n Το Πρακτικό της Βέρνης (Νοέμβριος 1976)

¨ Τρία κύρια σημεία συμφωνίας
n Έναρξη διαπραγματεύσεων με σκοπό την
οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας
¨ Ξεκίνησαν αλλά δεν καρποφόρησαν: διακόπηκαν το
1980 (με τουρκική υπαιτιότητα)
n Μελέτη της πρακτικής άλλων κρατών και των
διεθνών κανόνων οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας
¨ Έμμεση τουρκική παραδοχή ότι η διαφορά περί
υφαλοκρηπίδας έχει νομικό χαρακτήρα
n Αποχή από ενέργειες που σχετίζονταν με την
υφαλοκρηπίδα
¨ Ποιο είναι το χρονικό όριο της αποχής;
¨ Ποια περιοχή καλύπτεται; Όλο το Αιγαίο;
n Μάρτιος 1978: ελληνοτουρκική συνάντηση
κορυφής στο Μοντραί
¨ Κωνσταντίνος Καραμανλή, Μπουλέντ Ετσεβίτ
¨ Επισκόπηση όλων των διμερών ζητημάτων
¨ Κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα

n Κρίση Μαρτίου 1987 («Σισμίκ Ι)

¨ Τουρκική προσπάθεια για διεξαγωγή ερευνών
μεταξύ Σαμοθράκης και Θάσου
¨ Δυναμική ελληνική αντίδραση
¨ Τουρκική αναδίπλωση
n Ελληνοτουρκική συνάντηση στο Νταβός
(Ιανουάριος 1988)
¨ Ανδρέας Παπανδρέου, Τουργκούτ Οζάλ

¨ Παπανδρέου: «μη πόλεμος»

¨ Συμφωνία να τεθούν στο περιθώριο τα
ζητήματα που δημιουργούσαν πρόβλημα στις
ελληνοτουρκικές σχέσεις (Κυπριακό,
υφαλοκρηπίδα)
¨ Προσπάθεια προσέγγισης με την επίλυση
άλλων ζητημάτων: δημιουργία διμερούς
πολιτικής επιτροπής, η οποία θα καθόριζε
αυτά τα ζητήματα
n Στην πράξη: δινόταν στην Τουρκία η δυνατότητα να
εγείρει όποιο ζήτημα ήθελε
n Αργότερα ο Παπανδρέου ανέφερε ότι ήταν λάθος
του («mea culpa»)
n Κρίση Ιμίων (Ιανουάριος 1996)
¨ Τουρκική θεωρία «γκρίζων ζωνών»

Ο Ταγίπ Ερντογάν και η

«επικαιροποίηση» της Λωζάννης
n Η Τουρκία ως επίδοξη περιφερειακή δύναμη

n Η Τουρκία ως αναθεωρητική δύναμη

n Μπορεί να αλλάξει η Συνθήκη της Λωζάννης;

n Η «ισορροπία της Λωζάννης»

Οι πληθυσμοί της Ελλάδας και της Τουρκίας, 1925-σήμερα