Ιστορία Της Ελληνικής Διοίκησης Διονύσιος Μοσχόπουλος ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Ιστορία της Ελληνικής Διοίκησης
Διονύσιος Μοσχόπουλος
ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Η ιεραρχία στη δημόσια

διοίκηση
Ιστορική αναδρομή της χρήσης του
όρου και σύγχρονες προκλήσεις
Η εξέλιξη του όρου
• Η πρώτη χρήση του όρου ιεραρχία έγινε από τον
Διονύσιο Αρεοπαγίτη (ψευδο-Διονύσιο) στο έργο
του «περί ουράνιας ιεραρχίας» (6ος αιώνας μ.Χ.)
στο οποίο παρουσιάζεται η ιεραρχία των ουράνιων
δυνάμεων
• Μετά τον 14ο αιώνα ο όρος χρησιμοποιείται από
την καθολική εκκλησία και για να περιγράψει την
εκκλησιαστική ιεραρχία (π.χ. Πάπας,
Αρχιεπίσκοποι, επίσκοποι, ιερείς κλπ)

• Τον 16ο αιώνα ο όρος χρησιμοποιήθηκε στην
κοσμογραφία για να εκφράσει την σύνδεση μεταξύ
ουράνιας και γήϊνης σφαίρας.
• Μέχρι τον 18ο αιώνα ο όρος χρησιμοποιείται για
να εκφράσει την σύνδεση μεταξύ θεϊκού και γήϊνου
στοιχείου.
• Κατά την περίοδο του Διαφωτισμού (18ος αιώνα)
θα διευρυνθεί η εφαρμογή του όρου, καθώς θα
αμφισβητηθεί η έννοια της ενοποιημένης
ιεραρχίας μεταξύ θεϊκού και γήϊνου στοιχείου.
Έτσι το «Λεξικό» της γαλλικής Ακαδημίας (1835)
θα προσθέσει στην έννοια του όρου εκτός από την
ουράνια και την εκκλησιαστική ιεραρχία, και την
ιεραρχία που διακρίνει κάθε εξουσία, π.χ. πολιτική
ιεραρχία, στρατιωτική ιεραρχία κλπ.

• Παράλληλα ο όρος χρησιμοποιείται και στις
φυσικές επιστήμες (ιεραρχία των ειδών). Στη
συνέχεια η ιεραρχική περιγραφή της φύσης
χρησίμευσε και για να εκφράσει την ιεραρχική
δομή της κοινωνίας.
• Τον 19ο αιώνα όρος χρησιμοποιείται σε τρία
διαφορετικά πεδία: την εκκλησία, την διοίκηση
και τον στρατό (εκκλησιαστική ιεραρχία,
διοικητική ιεραρχία, στρατιωτική ιεραρχία)
Μερικά παραδείγματα χρήσης του όρου
τον 19ο αιώνα
• Alexis de Toqueville
Στο έργο του για την «Δημοκρατία στην Αμερική»

(1835) κάνει λόγο για τέσσερα είδη ιεραρχίας: α) την
κοινωνική ιεραρχία (στην οποία δίνει αρνητικό
περιεχόμενο), β) την διοικητική ιεραρχία ( η οποία
θεωρεί ότι οδηγεί στον συγκεντρωτισμό) και γ) την
ιεραρχία που εκδηλώνεται μεταξύ των ατόμων μιας
κοινωνίας και απορρέει από την δραστηριότητά τους (την
οποία θεωρεί απαραίτητη σε μία κοινωνία, ταυτόχρονα
όμως και πηγή κινδύνου για τις μειονεκτούσες ομάδες
[Ινδιάνους]), και δ) την στρατιωτική ιεραρχία

• Auguste Compte
Χρησιμοποίησε τον όρο ιεραρχία για να εκφράσει την

οργάνωση της γνώσης. Στο πλαίσιο αυτό υποστήριξε ότι
η γνώση αποτελεί ένα σύνολο που οργανώνεται σαν μία
εγκυκλοπαίδεια και το οποίο είναι ιεραρχικά
διαρθωμένο. Οι επιστήμες είναι ιεραρχικά οργανωμένες
και προέρχονται η μία από την άλλη.
• Ο Emile Durkheim υποστήριξε ότι κοινό

χαρακτηριστικό των κοινωνικών δομών είναι η
δημιουργία ιεραρχίας.
Η παραδοσιακή έννοια της διοικητικής ιεραρχίας

κατά τον 20ο αιώνα
«Η ιεραρχία εκφράζει μία τάξη, μία κατάταξη

πραγμάτων, προσώπων ή αρχών η οποία
προϋποθέτει ένα «υπέρ» και ένα «υπό». Πρόκειται
μάλλον για ένα ορισμένο τύπο σχέσεως που
χαρακτηρίζει τη δομή και την συνάρτηση των
στοιχείων ενός δεδομένου συνόλου. Συνεπώς
πρόκειται για μία αξιολογική σχέση ή καλύτερα
μία σχέση εξουσίας»
Δ. Κοντογιώργα- Θεοχαροπούλου
Ιεραρχία και ρόλοι
• «Η ιεραρχία είναι ένα σύστημα ρόλων που περιλαμβάνει ένα ανώτερο και ένα κατώτερο»
• «Ένας ρόλος συνιστά ένα οργανωμένο σύστημα συμπεριφοράς που τελεί σε αρμονία με
τις προσδοκίες τρίτων»
• Κάθε ρόλος αντιστοιχεί σε μία οργανική θέση
• «Η οργανική θέση (στη διοίκηση) είναι ένα σύστημα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων σε
κατάσταση αλληλεπίδρασης»
V. Thomson

Ανώτεροι και κατώτεροι
• Ο ανώτερος σε μία ιεραρχική σχέση απολαμβάνει

προνομίων (σεβασμός, χρήμα, επίλυση διαφορών,
δυνατότητα λήψης αποφάσεων, πρόσβαση στη
πληροφορία)
• Ο κατώτερος σε μία ιεραρχική σχέση οφείλει

υπακοή και νομιμοφροσύνη
Η παραδοσιακή έννοια της διοικητικής
ιεραρχίας κατά τον 20ο αιώνα
• Σύμφωνα με την παραδοσιακή έννοια της

διοικητικής ιεραρχίας η ικανότητα ταυτίζεται με
το δικαίωμα. Δηλαδή όποιος κατέχει μία θέση
στην ιεραρχία θεωρείται δεδομένο ότι διαθέτει και
τις ανάλογες ικανότητες
Η αλλαγή κατά την μεταπολεμική περίοδο
• Τα νέα χαρακτηριστικά που απέκτησε η διοίκηση

κατά την μεταπολεμική περίοδο (πολυπλοκότητα,
ανάπτυξη τεχνολογίας, επέκταση των λειτουργιών
του κράτους), μετέβαλαν την έννοια της
διοκητικής ιεραρχίας.
• Κατά συνέπεια στην έννοια αυτή εισήλθαν και
άλλες παράμετροι όπως η γνώση, οι ικανότητες
και η εξειδίκευση
Η σύγκρουση μεταξύ ειδικών και διοίκησης.
• Οι ειδικοί (σύμβουλοι) διέθεταν τεχνογνωσία και δεν

μπορούσαν να ενταχθούν στην υφιστάμενη ιεραρχία, ούτε
και να ελεγχθούν από τους προϊσταμένους τους.
• Όταν λοιπόν αυτοί εντάσσονταν στην ιεραρχική δομή
τότε πίεζαν προκειμένου να αποκτήσουν επιπλέον
αρμοδιότητες.
• Προκειμένου να λυθεί αυτή η αντίθεση προτάθηκε η
κατάργηση της ιεραρχίας και η δημιουργία
συνεργαζόμενων ομάδων μεταξύ ειδικών και διοίκησης
• Το πρόβλημα που προέκυψε μεταπολεμικά ήταν η

διαχείριση της σύγκρουσης μεταξύ των συστημάτων
πεποίθησης των υπαλλήλων και του νέου οργανωσιακού
περιβάλλοντος
• Προκειμένου να λυθεί αυτή η αντίθεση προτάθηκε η

διαμόρφωση συνεργατικών συστημάτων, ενώ ο
καταναγκασμός θεωρήθηκε ως μία ψευδαίσθηση εξουσίας
• Ωστόσο, παρά τους σχετικούς προβληματισμούς

η έννοια της ιεραρχίας στη διοίκηση διατηρήθηκε.
• Η διαφοροποίηση που συνέβη έγκειται στο

γεγονός ότι προβλήθηκε κύρια ο διαχειριστικός
ρόλος της σε βάρος του γραφειοκρατικού.
Αναδείχτηκε δηλαδή η περιορισμένη ελευθερία
δράσης (διακριτική ευχέρεια) που διαθέτουν οι
κάτοχοι του κάθε ρόλου.
Τα προβλήματα που συνδέονται

με την έννοια της διοικητικής ιεραρχίας
• Η επίδραση που ασκεί η ιεραρχία στη ψυχολογία

των κατόχων κάθε ρόλου
• Η αδυναμία να συνδεθεί η ιεραρχία με μία

διαγνωσμένη ικανότητα των κατόχων της.
• Αναφορικά με το πρόβλημα που αναφέρεται στη
ψυχολογία έχει αποδειχτεί ότι ο κάτοχος της
θέσης ταυτίζεται με το ρόλο. Κατά συνέπεια ο
ιεραρχικά ανώτερος θεωρεί ότι είναι ανώτερος και
σε προσόντα. Το χαρακτηριστικό αυτό, ωστόσο,
είναι διαρκές και ενσωματώνεται στην
προσωπικότητα του κατόχου της θέσης.Κατά
συνέπεια το πρόσωπο που κατέχει θέση στην
ιεραρχία θα προσπαθήσει να τη διατηρήσει ακόμη
και εάν δεν το αξίζει.

• Αναφορικά με το πρόβλημα που αναφέρεται στην

ικανότητα του υπαλλήλου, αυτή, ορίζεται ως
αλληλεπίδραση μεταξύ των γνωστικών δομών του
κατόχου της θέσης και του οργανωσιακού
περιβάλλοντος.
με την έννοια της ιεραρχίας
• Οι γνωστικές δομές περιλαμβάνουν : α) την ικανότητα
κατανόησης ενός προβλήματος, β) τα συστήματα
πεποιθήσεων, γ) τη γνώση των κανόνων
• Το οργανωσιακό περιβάλλον περιλαμβάνει : α) το
θεσμικό περιβάλλον, β) το πολιτισμικό περιβάλλον, γ) το
φυσικό περιβάλλον (υποδομές, γεωγραφική θέση), δ) το
κοινωνικο-δυναμικό περιβάλλον (δηλαδή τα
χαρακτηριστικά των μελών της οργάνωσης και τις
αλληλεπιδράσεις τους)
Η ιεραρχία στο ελληνικό διοικητικό σύστημα
Υπάρχουν δύο είδη ιεραρχίας:
• Ιεραρχία οργάνων και

• ιεραρχία προσώπων
• Η ιεραρχία των οργάνων υφίσταται μεταξύ

οργάνων τα οποία ο νόμος ήθελε να διαβαθμίσει
σε υπερκείμενα και υποκείμενα (π.χ. Γενική
Διεύθυνση, Διεύθυνση)
• Η ιεραρχία προσώπων ή υπαλληλική ιεραρχία
συνδέει τους υπαλλήλους μεταξύ τους και με τον
Υπουργό.
• Το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στην ιεραρχία
των προσώπων
Α’ Περίοδος 1951-1967
• Σύμφωνα με τον ΥΚ του 1951 η υπαλληλική ιεραρχία

διαμορφώθηκε στην βάση των 15 βαθμών.
• Οι βαθμοί σε κάθε υπηρεσία ήταν αριθμητικά

προσδιορισμένοι. Κατά συνέπεια δεν μπορούσε να γίνει
προαγωγή ενός υπαλλήλου εάν προηγουμένως δεν είχε
κενωθεί η θέση (σταθερή ιεραρχία)
• Η ιεραρχική πυραμίδα με βάση το σύστημα αυτό ήταν

σταθερή, ενώ κάθε βαθμός αντιστοιχούσε σε
συγκεκριμένα καθήκοντα
• Παράδειγμα : Ο τμηματάρχης που αποτελεί θέση

ευθύνης διαθέτει τον 3ο βαθμό. Προκειμένου λοιπόν ένας
υπάλληλος να αποκτήσει τον 3ο βαθμό θα πρέπει να
υπάρχει κενή θέση τμηματάρχη. Με άλλα λόγια οι
ανώτεροι βαθμοί αντιστοιχούν σε θέσεις ευθύνης. Οι
υπάλληλοι δε που αποκτούσαν θέσεις ευθύνης παρέμεναν
σε αυτές μέχρι την προαγωγή τους στον επόμενο βαθμό
ή μέχρι την αποχώρησή τους από την υπηρεσία.
Β’ περίοδος 1967-1974
περίοδος Δικτατορίας
• Το σύστημα ιεραρχίας θα καταργηθεί. Όλες οι

θέσεις από τον 3ο βαθμό έως τον 1ο πληρούνται
από μετακλητούς υπαλλήλους (συνδυασμός
σταθερής και κινητής ιεραρχίας).
Γ’ Περίοδος 1974-1986, Μεταπολίτευση
Θα επανέλθει το ιεραρχικό σύστημα του ΥΚ του 1951.

Δηλαδή ταύτιση βαθμού και θέσης (σταθερή ιεραρχία)
Δ’ Περίοδος 1986-1992
Το 1986 θα καταργηθεί η ταύτιση του βαθμού με τη θέση
και θα καθιερωθεί το ενιαίο των θέσεων. Δηλαδή για να
προαχθεί ένας υπάλληλος δεν απαιτείται να υπάρχει κενή
θέση (προϋπόθεση που έθετε ο ΥΚ του 1951) (κινητή
ιεραρχία)
Ε΄ περίοδος 1992-1994
• Επανέρχεται η ταύτιση βαθμού και θέσης. Δηλαδή για να
προαχθεί ένας υπάλληλος απαιτείται να υπάρχει κενή
θέση (αριθμητικός προσδιορισμός των βαθμών) [σταθερή
ιεραρχία]
ΣΤ’ περίοδος 1994-1999
• Επαναφέρεται το σύστημα του ενιαίου των θέσεων,
δηλαδή οι βαθμοί δεν είναι αριθμητικά προσδιορισμένοι.
Στο πλαίσιο αυτό προάγονται αυτόματα όσοι διαθέτουν
τα τυπικά προσόντα (κινητή ιεραρχία).
Ζ’ περίοδος 1999-2004
• Επανέρχεται το σύστημα σύνδεσης βαθμού κια
θέσης μόνο για τους Γενικούς Διευθυντές και τους
Διευθυντές (συνδυασμός σταθερής και κινητής
ιεραρχίας)
Η’ περίοδος 2004-
• Επανέρχεται το σύστημα του ενιαίου των θέσεων
για όλες τις βαθμίδες της διοίκησης (κινητή
ιεραρχία)
Συνοπτικός πίνακας
των συστημάτων ιεραρχίας
• 1951-1967 : σταθερή ιεραρχία
• 1967-1974 : συνδυασμός σταθερής και κινητής
• ιεραρχίας
• 1986- 1992 : κινητή ιεραρχία
• 1994- 1999 : κινητή ιεραρχία
• 1999 -2004 : συνδυασμός σταθερής και κινητής ιεραρχίας
• 2004- : κινητή ιεραρχία
Διαπιστώσεις
• Προκύπει ότι κατά την περίοδο 1951 έως σήμερα
κανένα από τα δύο συστήματα ιεραρχίας
(σταθερής και κινητής) δεν έχει αποδείξει την
ανεξαρτησία του από το πολιτικό σύστημα. Τα
δύο μοντέλα υποστηρίχθηκαν από τα κόμματα
εξουσίας με κριτήριο οι θέσεις ευθύνης να
καταλαμβάνονται πάντοτε από υπαλλήλους που
πρόσκεινται πολιτικά σε αυτά.
Το πρόβλημα της γνωστικής επάρκειας
• Βασικό ζητούμενο λοιπόν της υπαλληλίας είναι ο

κάτοχος της ιεραρχικής θέσης να διαθέτει και τις
ανάλογες ικανότητες
Ιεραρχία και γνώση: μπορεί να διασφαλιστεί;
• Τα υπάρχοντα συστήματα αξιολόγησης της γνώσης είναι

ανεπαρκή
• Η ανεπάρκεια συνίσταται στο γεγονός ότι ξεκινάμε από την
αντίληψη ότι με βάση τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα ενός
υπαλλήλου μπορούμε να προβλέψουμε την μελλοντική δράση
του.
• Ωστόσο, η γνώση (βασική προϋπόθεση της ικανότητας) σε ένα
πραγματικό περιβάλλον αξιολογείται κυρίως ως μία πρόσκαιρη,
στιγμιαία αντίδραση σε ένα πρόβλημα.
• Το στοιχείο αυτό δεν περιλαμβάνεται σε καμία αξιολόγηση
Μία νέα διάσταση της αξιολόγησης της γνώσης
• Τα υπάρχοντα συστήματα αξιολόγησης της επάρκειας του

υπαλλήλου έχουν αποδειχτεί ανεπαρκή. Ούτε τα τυπικά προσόντα,
ούτε η συνέντευξη (που απαιτείται όταν πρόκειται για κατάληψη
θέσης ευθύνης) μπορούν αποτελεσματικά να αναδείξουν την
ικανότητα του υπαλλήλου.
• Η διοικητική συμπεριφορά δεν συνιστά εφαρμογή ενός κανόνα αλλά

είναι συνάρτηση της αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων (π.χ.
πολιτικές επιρροές, προσωπικές φιλοδοξίες, διαπραγματεύσεις κλπ)
Μία νέα διάσταση της αξιολόγησης της γνώσης
• Το πρόβλημα συνίσταται στο να αξιολογηθεί η ετοιμότητα ενός

υπαλλήλου σε ένα πραγματικό πρόβλημα.
• Απαιτείται διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο ο υπάλληλος που

διαθέτει ιεραρχική εξουσία διαχειρίζεται τη σύγκρουση μεταξύ
οργανωσιακού περιβάλλοντος και γνωστικών δομών.
Συμπεράσματα
• Η ιεραρχία εξακολουθεί να αποτελεί βασικό συστατικό της δημόσιας

διοίκησης
• Στην ελληνική διοίκηση η ιεραρχία (είτε με την μορφή της κινητής, είτε με την
μορφή της σταθερής) έχει υποστεί καίριο πλήγμα από την αδυναμία του
συστήματος να εξασφαλίζει ένα επαρκή τρόπο διάγνωσης της γνωστικής
επάρκειας των υπαλλήλων.
• Έχει παραγνωριστεί πλήρως το στοιχείο ότι η γνώση (βασικό στοιχείο της

ιεραρχίας) προκύπτει ως αλληλεπίδραση των γνωστικών δομών του ατόμου με
το οργανωσιακό του περιβάλλον, και ότι η διάγνωση της γνωστικής επάρκειας
ενός υπαλλήλου προκύπτει από την διαχείριση διοικητικών θεμάτων με βαθμό
δυσκολίας.
Ο όρκος στην υπηρεσία και η
παραβίασή του
Συγκρούσεις αξιών στην ιστορική
εξέλιξη του νεότερου κράτους
Ιστορική εξέλιξη της έννοιας του όρκου
προ-ανιμιστική περίοδος
 Ο όρκος εμφανίστηκε κατά την προ-ανιμιστική

περίοδο κατά την οποία οι άνθρωποι πίστευαν ότι
διέθεταν μαγικές δυνάμεις.
 Κατά την περίοδο αυτή δεν λατρεύονταν οι θεοί

αλλά ορισμένοι άνθρωποι (οι αρχηγοί, οι
γέροντες)
 Στο πλαίσιο αυτό κύρια λειτουργία του όρκου

είναι η κατάρα, η οποία, τότε, όπως πίστευαν,
μπορούσε να πραγματοποιηθεί με την χρήση
μαγικών λέξεων ή τελετουργικών φράσεων
Ιστορική εξέλιξη της έννοιας του όρκου
περίοδος θεών (αρχαία περίοδος)

Η πίστη του ανθρώπου σε θεϊκές δυνάμεις
μετέβαλε την έννοια του όρκου. Στο εξής ο όρκος
θεωρείται μία δημόσια δέσμευση που αναλαμβάνει
κάποιος, σύμφωνα με την οποία δίνεται «μία
δημόσια διαβεβαίωση ή υπόσχεση υπό την άμεση
αίσθηση ευθύνης απέναντι σε ένα ή
περισσότερους θεούς», Law Dictionary 1951
Διακρίσεις του όρκου στην αρχαία Ελλάδα
 Ο όρκος διακρίνεται σε δημόσιο και σε

ιδιωτικό με στοιχεία διάκρισης τους θεούς
των οποίων γινόταν επίκληση
 Κατά τους κλασικούς χρόνους ο ιδιωτικός

όρκος βαθμιαία αντικαθίσταται από τις
νομικές συμβάσεις. Αντίθετα ο δημόσιος
όρκος διατηρήθηκε
Διάρθρωση του όρκου στην αρχαία Ελλάδα
Ο όρκος αποτελείται από τρία μέρη:
 το πρώτο μέρος περιλαμβάνει την δημόσια

δέσμευση ή υπόσχεση
 το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει την επίκληση των

θεών, ως εγγύηση αυτής της δέσμευσης ή
υπόσχεσης
 το τρίτο μέρος περιλαμβάνει την τιμωρία (κατάρα)

την οποία θα υποστεί εκείνος που δίνει τον όρκο
σε περίπτωση ψευδορκίας (ανεξάρτητα από την
ανθρώπινη δικαιοσύνη)
Τα χαρακτηριστικά του όρκου

στην αρχαία Ελλάδα
 Ο δημόσιος χαρακτήρας
 Η ένωση του πολιτικού και του

θρησκευτικού στοιχείου (η δέσμευση
συνδέεται με την επίκληση των θεών)
 Η κατάρα (τιμωρία) σε περίπτωση

αθέτησης του όρκου (ψευδορκία). Η
τιμωρία αυτή προέρχεται από την θεία και
όχι την ανθρώπινη δικαιοσύνη
Ο όρκος στον Ιουδαϊσμό
 Στην Παλαιά Διαθήκη ο όρκος δεν απαγορεύεται

και σε ορισμένες περιπτώσεις επιβάλλεται.
Ωστόσο, ο όρκος μπορεί να δοθεί μόνο με την
επίκληση του Θεού (Ιεχωβά). Ο ίδιος ο Θεός
(Ιεχωβά) εμφανίζεται να ορκίζεται ότι θα τηρήσει
τις υποσχέσεις του
 Ο όρκος απαγορεύεται μόνο στις περιπτώσεις: α)

επίκλησης ενός ψεύτικου θεού, β) ψευδορκίας
που γίνεται με την επίκληση του αληθινού θεού,
γ) όπου δίνεται όρκος για ασήμαντα ζητήματα.
Ο όρκος στον Χριστιανισμό
 Σύμφωνα με τις χριστιανικές αντιλήψεις ο όρκος

δεν είναι απαραίτητος δεδομένου ότι οι άνθρωποι
που πιστεύουν στον Χριστό έχουν καλή πίστη και
κατά συνέπεια δεν χρειάζεται μία πρόσθετη
υποχρέωση για να τηρήσουν τους λόγους τους.
 Ωστόσο η ανάπτυξη του κακού (που προέρχεται

από εκείνους που έχουν φύγει από το δρόμο του
Χριστού) αποτέλεσε την γενεσιουργό αιτία του
όρκου. Το κακό προκαλεί δυσπιστία και υποψία. Ο
όρκος λοιπόν αποτελεί μια επιπλέον δέσμευση που
επιβάλλεται στους ανθρώπους για να τηρήσουν τις
υποσχέσεις τους.
Ο όρκος στον Χριστιανισμό
 Στην Καινή Διαθήκη υπάρχει

απαγόρευση του όρκου. Ωστόσο, η
απαγόρευση αυτή δεν είναι
απόλυτη. Έτσι γίνεται αποδεκτός ο
νόμιμος όρκος (ο όρκος δηλαδή που
δίνεται σε δημόσιες αρχές), ο οποίος
δεν περιλαμβάνει το στοιχείο της
κατάρας (βλ. συστατικά του όρκου
στην αρχαιότητα)
Ο όρκος στην υπηρεσία

 Ο όρκος στην υπηρεσία αποτελεί
εκχώρηση τμήματος της ελευθερίας ενός
πολίτη ως αντάλλαγμα του υψηλού
δημόσιου σκοπού που επιτελεί.
 Αποτελεί υπόσχεση με την οποία περιορίζει

με την θέλησή του, την μελλοντική
συμπεριφορά και τις πράξεις του προς την
κατεύθυνση συγκεκριμένων ενεργειών που
συνδέονται με τον όρκο που έδωσε.
Διάρθρωση του όρκου στην υπηρεσία
Κάθε όρκος στην υπηρεσία αποτελείται από τρία
μέρη:
 το πρώτο μέρος περιλαμβάνει την διατύπωση

«ορκίζομαι»
 το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει τις δεσμεύσεις που

αναλαμβάνονται
 το τρίτο μέρος περιλαμβάνει την εγγύηση που

δίνεται για την τήρηση του όρκου (επίκληση θείου
ή της ατομικής συνείδησης)
Το κύριο χαρακτηριστικό
του όρκου στην υπηρεσία
Ο όρκος στην υπηρεσία θέτει μία

σαφή διαχωριστική γραμμή μεταξύ
δημόσιου και ιδιωτικού συμφέροντος,
ορίζοντας ότι το δεύτερο πρέπει να
υποταχτεί στο πρώτο
Διαφορά του όρκου στην υπηρεσία από τους
κώδικες δεοντολογίας και άλλες συμβάσεις
 Οι κώδικες δεοντολογίας και άλλες

συμβάσεις μεταξύ πολιτών και δημόσιων
λειτουργών αποτελούν αποτέλεσμα
διαπραγμάτευσης και μπορούν να
μεταβληθούν.
 Αντίθετα ο όρκος δεν προκύπτει ως

αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης αλλά
αποτελεί προϋπόθεση για την είσοδο του
υπαλλήλου στην υπηρεσία.
Διαφορά του όρκου στην υπηρεσία

από άλλους όρκους
 Ο όρκος στην υπηρεσία είναι προαιρετικός,
δηλαδή τελεί υπό την προϋπόθεση της
επιλογής του πολίτη να ενταχθεί στην
δημόσια υπηρεσία. Αντίθετα οι άλλοι όρκοι
είναι υποχρεωτικοί (π.χ. όρκος στρατιώτη,
όρκος πολίτη).
 Κατά συνέπεια ο όρκος στην υπηρεσία

θεσπίζει μία επιπλέον ηθική υποχρέωση
εκτός από εκείνη του πολίτη προς την
πολιτεία. Η νέα αυτή ηθική υποχρέωση
μπορεί να καθιερώσει περιορισμούς των
αστικών ελευθεριών (π.χ. καθήκον
εχεμύθειας)
Ο λόγος καθιέρωσης του όρκου
στην υπηρεσία
 Ο δημόσιος λειτουργός έχει πρόσβαση σε εξουσίες

που επιδρούν στην ζωή των πολιτών. Χρειάζεται
λοιπόν το πρόσωπο αυτό να αποκτήσει ένα ειδικό
δεσμό με τους πολίτες , ώστε να ασκεί με
χρηστότητα τις εξουσίες αυτές. Έτσι ο πολίτης
ζητά από τον δημόσιο λειτουργό να υπερβεί τα
ιδιωτικά συμφέροντα και να υπηρετήσει το
δημόσιο συμφέρον. Αυτό εκφράζεται με τον όρκο
στην υπηρεσία.
 Είναι όμως εφικτό ο δημόσιος λειτουργός να

υπερβεί τα ιδιωτικά του συμφέροντα και να
υπηρετήσει το δημόσιο συμφέρον ;
Οι δύο αντίθετες όψεις του όρκου

Ο όρκος στην υπηρεσία περιλαμβάνει δύο αντίθετες όψεις:
α) την όψη του εξαναγκασμού και

β) την όψη της αυτονομίας
 Ο εξαναγκασμός έγκειται στην υποχρέωση του δημόσιου

λειτουργού να υπηρετήσει συγκεκριμένες πολιτικές
κυβερνήσεις (πρόσωπα)
 Η αυτονομία έγκειται στην ελευθερία του δημόσιου

λειτουργού να προστατεύσει το δημόσιο συμφέρον και να
τηρήσει το Σύνταγμα και τους νόμους
 Οι παραπάνω αντιθέσεις εκφράζουν και την εσωτερική

(συνειδησιακή) σύγκρουση του δημόσιου λειτουργού
Το τυπικό των όρκων στη υπηρεσία
στο ελληνικό κράτος
 Όρκος στην υπηρεσία του 1833
«Ορκίζομαι να φυλάττω πίστιν εις τον

Βασιλέα, υπακοήν εις τους νόμους του
βασιλείου, να διαχειρίζω ευσυνειδότως την
εμπιστευθείσαν εις εμέ υπηρεσίαν, να
αποβλέπω μόνον εις το κοινόν καλόν, να
αφήνω κατά μέρος πάσα εκ πλαγίου
σκέψιν και να εκπληρώ ακριβώς όλα τα της
υπηρεσίας καθήκοντά μου»

 Όρκος στην υπηρεσία της
Προσωρινής Κυβέρνησης του 1862
«Ορκίζομαι πίστιν προς την Πατρίδα,

υπακοή εις τους νόμους του κράτους
και την Προσωρινήν Κυβέρνησιν, και
να εκπληρώ την ανατεθείσαν μοι
υπηρεσία τιμίως και ευσυνειδότως»
 Όρκος στην υπηρεσία σύμφωνα με
Ψήφισμα της Β’ Εθνοσυνέλευσης (1863)
«Ορκίζομαι να φυλάττω πίστιν εις την

Πατρίδα και τον Συνταγματικόν Βασιλέα
των Ελλήνων, υπακοήν εις το Σύνταγμα,
τους νόμους και τα Ψηφίσματα του
κράτους, και να διαχειρίζομαι τιμίως και
ευσυνειδότως την ανατεθείσαν μοι
δημόσιαν λειτουργίαν»

Ο όρκος στην υπηρεσία σύμφωνα με
τον Α.Ν. της 11-10-1935 έχει ως
εξής:
«Ομνύω εις το όνομα της Αγίας

Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος να
φυλάξω πίστιν εις την Πατρίδα και να
εκπληρώ ευσυνειδήτως τα καθήκοντά
μου»
Ο όρκος στην υπηρεσία σύμφωνα με τον
Α.Ν. Της 2-11-1935 έχει ως εξής:
 «Ορκίζομαι να φυλάττω πίστιν εις την

Πατρίδα και τον Συνταγματικό Βασιλέα των
Ελλήνων, υπακοήν εις το Σύνταγμα, τους
Νόμους και τα Ψηφίσματα του κράτους και
να διαχειρίζωμαι τιμίως και ευσυνειδήτως
την ανατεθείσαν μοι δημόσιας
λειτουργίαν»

Ο όρκος στην υπηρεσία σύμφωνα με
τον ισχύοντα ΥΚ έχει ως εξής:
 «Ορκίζομαι να φυλάττω πίστη στην

πατρίδα, υπακοή στο Σύνταγμα και
τους νόμους και να εκπληρώ τιμίως
και ευσυνειδήτως τα καθήκοντά μου»
Οι συγκρούσεις αξιών στα κείμενα των
όρκων στην υπηρεσία
 Ο όρκος πίστης στο Βασιλέα μπορεί να
έρθει σε αντίθεση με τον όρκο πίστης στην
Πατρίδα
 Προϋπόθεση λοιπόν τήρησης του όρκου

είναι η δημιουργική διευθέτηση των
αντιθέσεων του. Για να επιτευχθεί αυτό
απαιτείται ο δημόσιος λειτουργός να
αντιλαμβάνεται ότι διαθέτει μία διακριτική
ευχέρεια κατά την άσκηση των
καθηκόντων του και δεν αποτελεί απλά
ένα εκτελεστικό όργανο.
Οι δεσμεύσεις του δημόσιου λειτουργού

μέσω του όρκου
 Όρκος χρηστής άσκησης καθηκόντων

(όρκος χρηστότητας)
 Όρκος υποταγής στην ανώτατη πολιτική

αρχή (πολιτικός όρκος)
 Όρκος επαγγελματικής επίδοσης

(επαγγελματικός όρκος)
Έννοιες που χρήζουν επεξηγήσεων
 Ευθύνη (συνδέεται με την ύπαρξη

διακριτικής ευχέρειας)
 Αξίες (προέρχονται από το

οργανωσιακό περιβάλλον και την
προσωπικότητα του δημόσιου
λειτουργού)
Ευθύνη
 Η ευθύνη διακρίνεται σε αντικειμενική και
υποκειμενική.
 Αντικειμενική είναι η ευθύνη του δημόσιου

λειτουργού σε κάποιο τρίτο, σε σχέση με την
διεκπεραίωση της αποστολής του. Η ευθύνη αυτή
προέρχεται από το νόμο.
 Υποκειμενική είναι η ευθύνη του δημόσιου

λειτουργού σε κάποιο τρίτο, σε σχέση με την
διεκπεραίωση της αποστολής του. Η ευθύνη αυτή
δεν προέρχεται από το νόμο αλλά από τα
προσωπικά αισθήματα του δημόσιου λειτουργού
Αξίες
 Πρόκειται για σταθερές πεποιθήσεις ότι
ένας συγκεκριμένος τρόπος συμπεριφοράς
είναι προτιμότερος από άλλους
εναλλακτικούς τρόπους συμπεριφοράς
 Οι αξίες ταξινομούνται σε διάφορα είδη

(διοικητικές αξίες, προσωπικές αξίες κλπ).
 Πολλές φορές οι αξίες ενός προσώπου

συγκρούονται μεταξύ τους (πχ. οι
προσωπικές αξίες συγκρούονται με τις
διοικητικές αξίες)
Ο όρκος και οι συνέπειές του

 Ένας υπάλληλος που δίνει τον όρκο
στην υπηρεσία θα πρέπει :
 α) να συμφιλιώσει την αντικειμενική
με την υποκειμενική ευθύνη
 β) να εναρμονίσει τις προσωπικές
του αξίες με τις αξίες της υπηρεσίας
έτσι ώστε να μπορέσει να παραμείνει
Η χρησιμότητα του όρκου
 Ο όρκος δεν διασφαλίζει την επιτυχημένη
διαχείριση των συγκρούσεων που
αναφέραμε. Ωστόσο, αποκαλύπτει αυτές
τις συγκρούσεις και τις καθιστά προφανείς.
 Ακόμα και η παραβίαση του όρκου είναι
χρήσιμη επειδή προβάλλει την
αναντιστοιχία των αξιών της υπηρεσίας με
τις προσωπικές αξίες του υπαλλήλου.
Η χρησιμότητα του όρκου

 Οι κανόνες συμπεριφοράς και διαδικασιών,
οι χάρτες δικαιωμάτων , οι κώδικες
δεοντολογίας κλπ αποτελούν μία
συναινετική διαδικασία, η οποία εύκολα
μπορεί να μεταβληθεί. Στο πλαίσιο αυτό
συγκαλύπτουν τα ηθικά διλήμματα και τις
εσωτερικές συγκρούσεις του υπαλλήλου.
 Αντίθετα ο όρκος στην υπηρεσίας θέτει τον
υπάλληλο προ των ευθυνών του,
διαστέλλει τα όρια της διακριτικής του
ευχέρειας και θέτει την συνείδησή του σε
δοκιμασία.
Διαχρονική εξέλιξη του όρκου στην
υπηρεσία
 Κατά τον 19ο αιώνα υπήρχε διχοτόμηση μεταξύ
διοίκησης και πολιτικής. Η πολιτική σχεδίαζε και η
διοίκηση εκτελούσε. Παράλληλα ο όρκος είχε
κυρίως το στοιχείο της υποταγής.
 Κατά τον 20ο αιώνα τα δεδομένα αλλάζουν. Η

διχοτόμηση διοίκησης και πολιτικής ανατρέπεται.
Οι κρατικοί μηχανισμοί γίνονται πολύπλοκοι. Στο
εξής οι δημόσιοι λειτουργοί διαθέτουν διακριτική
ευχέρεια και αυξημένες ευθύνες. Κατά συνέπεια
κεντρικό χαρακτηριστικό του όρκου είναι η
αυτονομία.
Ένα ιστορικό παραδείγματα σύγκρουσης αξιών,

που συνδέονται με τον όρκο στην υπηρεσία
Ο Διχασμός (1915-1917)
 Κατά την περίοδο του Διχασμού η

αξιακή σύγκρουση εκδηλώνεται ως
σύγκρουση μεταξύ εθνικής
αποκατάστασης και κρατικής
νομιμότητας
Συμπεράσματα
 Ο όρκος αποτελεί ένα διακριτικό γνώρισμα του

δημόσιου τομέα, τον οποίο αντιδιαστέλλει από τον
ιδιωτικό τομέα (στον ιδιωτικό τομέα δεν δίνεται
όρκος αλλά υπογράφεται σύμβαση εργασίας)
 Ο όρκος ενοποιεί την προσωπικότητα του

δημόσιου λειτουργού, από τον οποίο απαιτεί να
διαχειριστεί με επιτυχία τις αξιακές εσωτερικές
αντιθέσεις του.
 Ακόμη και η παραβίαση του όρκου είναι χρήσιμη,

διότι έτσι προβάλλονται οι αξίες που επικρατούν.
Θεσμικός Σχεδιασμός της

Δημόσιας Διοίκησης και
Κωδικοποιήσεις
Το παράδειγμα του Αγροτικού Κώδικα

(1924-2005)
Διάγραμμα μαθήματος
► Έννοια του θεσμικού σχεδιασμού και της

κωδικοποίησης
► Θεωρητική προσέγγιση της κωδικοποίησης
► Οι κανόνες για την κωδικοποίηση που ισχύουν
στην Ελλάδα
► Η κοινοτική πολιτική για τις κωδικοποιήσεις
► Η εμπειρία προγενέστερων κωδικοποιήσεων
(περίπτωση Αγροτικού Κώδικα)
Σκοπός της παρουσίασης
► Να αναδειχτεί η σημασία της κωδικοποίησης, ως

βασικής προϋπόθεσης κάθε θεσμικού σχεδιασμού
της δημόσιας πολιτικής.
► Συχνά ο νομοθέτης διαπνέεται από την άποψη ότι

η δημοκρατική βούληση της πολιτείας του παρέχει
το δικαίωμα να νομοθετεί χωρίς διαδικαστικούς
περιορισμούς και κανόνες. Αυτή η αντίληψη,
ωστόσο, οδηγεί στην κακοδιοίκηση και την
νομοθετική πολυπλοκότητα.
Οι έννοιες
► Κωδικοποίηση
► Θεσμικός Σχεδιασμός
Έννοια της κωδικοποίησης

Η κωδικοποίηση διαφέρει από την επικαιροποίηση της
νομοθεσίας.
• Επικαιροποίηση είναι η ενημέρωση της νομοθεσίας με τις

πρόσφατες νομοθετικές αλλαγές.
• Αντίθετα κωδικοποίηση είναι η επαναδιατύπωση της

νομοθεσίας και η οργάνωσή της σε νέες θεματικές
ενότητες. Έτσι η κωδικοποιημένη νομοθεσία έχει μία
περίμετρο και μία εσωτερική αρχιτεκτονική που ορίζει τί
μπορεί και τί δεν μπορεί να ενταχθεί σε αυτήν στο
μέλλον.
Έννοια της κωδικοποίησης
► Οι κωδικοποιήσεις αποτελούν μέσο

«ταξινόμησης» των κανόνων δικαίου σύμφωνα
με ένα συνεκτικό και ορθολογικό σχέδιο.
► Οργανικό σύνολο κανόνων με νομική ισχύ
►Η κωδικοποίηση συνίσταται στην συγκέντρωση

νομοθετικών κειμένων σε συγκροτημένες
ενότητες
Έννοια θεσμικού σχεδιασμού
► Πρόκειται
για ένα σχετικά σταθερό πλαίσο
κανόνων και κινήτρων που διασυνδέονται
μεταξύ τους, το οποίο περιλαμβάνει
σταθερές διαδικασίες και αποβλέπει στην
εξυπηρέτηση ουσιωδών στόχων.
Η πρόκληση της κωδικοποίησης
► Η πρόκληση της κωδικοποίησης είναι να διατηρήσει την

ισχύ της για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό
διάστημα. Πώς όμως αυτό είναι εφικτό εάν δεχτούμε ότι η
παραγωγή νομοθετικού έργου δεν σταματά ;
► Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός θα πρέπει: α) οι νέες

ρυθμίσεις να εντάσσονται στην θεματική δομή της
κωδικοποίησης και β) οι νέες ρυθμίσεις δεν πρέπει να
περιλαμβάνουν διατάξεις περιορισμένης χρονικής ισχύος.
Εάν παραβιαστούν αυτές οι δύο προϋποθέσεις αναιρείται η
υφιστάμενη κωδικοποίηση
Τα οφέλη της κωδικοποίησης
► Ασφάλεια δικαίου
► Χρηστή διοίκηση,
► Καλύτερος θεσμικός σχεδιασμός
► Προστασία της βούλησης του νομοθέτη (από
φωτογραφικές νομοθετικές μεταβολές)
► Εμπιστοσύνη του πολίτη στο κράτος
* Κατά συνέπεια η κωδικοποίηση καταπολεμά την

κακοδιοίκηση, την πολυνομία και την επικράτηση
συντεχνιακών συμφερόντων
Είδη κωδικοποίησης
Συστηματική και θεματική κωδικοποίηση
► Συστηματική είναι η κωδικοποίηση που

καλύπτει το σύνολο των κανόνων δικαίου
► Θεματικήείναι η κωδικοποίηση που καλύπτει

ορισμένο θεματικό πεδίο
Είδη κωδικοποίησης
Διαρκής κωδικοποίηση και πρόσκαιρη

κωδικοποίηση
Διαρκής είναι η κωδικοποίηση που

υλοποιείται στο διηνεκές
Πρόσκαιρη είναι η κωδικοποίηση που
υλοποιείται μία δεδομένη χρονική στιγμή
Γιατί γίνεται η κωδικοποίηση
► Συντεταγμένο δίκαιο που μας επιτρέπει να
γνωρίζουμε τι ισχύει και τι όχι
► Αποφυγή επαναλήψεων
► Δυνατότητα πρόσβασης στην νομοθεσία
► Διευκόλυνση της μετάδοσης
Γιατί γίνεται η κωδικοποίηση
Οι κωδικοποιήσεις :
► Περιορίζουντον αριθμό των δεδομένων

► Δομούν εκ νέου τα δεδομένα
► Ομογενοποιούν τα δεδομένα
► Ανασυνθέτουν τα στοιχεία αναφοράς
Aναμόρφωση του δικαίου
Περιλαμβάνει μια σειρά από πρωτοβουλίες κατά

περίπτωση, όπως:
► απλοποίηση,
► κατάργηση παρωχημένων διατάξεων
► ένταξη σε ενιαίο κείμενο των νόμων, κανονιστικών
διαταγμάτων και αποφάσεων, και κατάργησή τους
ως αυτοτελών διατάξεων
Χαρακτηριστικά της νομοθεσίας

(μέχρι το τελευταίο τέταρτο του ΧΧου αιώνα)
► Γενικές ρυθμίσεις
► Ποινές
► Απαγορεύσεις /ελευθερίες
► Βασικά κείμενα
► Νομοθετική πυραμίδα (νόμος, Π.Δ., Υ.Α.)
(σήμερα)
► Μεταβλητά στοιχεία
► Συνδυασμοί
► Αποσπασματικότητα
► Συντεχνιακός χαρακτήρας

(σήμερα)
► Εξειδίκευση
► Εξαιρέσεις
► Χρονικοί προσδιορισμοί
► Τοπικές διαφοροποιήσεις
► Μεταβατικές διατάξεις
► Προσωρινότητα
Οι δύο «οικογένειες» νομοθετικών
κειμένων
► Τα παραδοσιακά νομοθετικά κείμενα

(ορθολογισμός, διάρκεια, σαφήνεια,
ομοιομορφία, ασφάλεια)
► Τα νομοθετικά κείμενα «συγκυρίας»
(μεταβλητά, σύνθετα, διαφοροποιημένα)
Η αρχιτεκτονική της κωδικοποίησης
► Σημασιολογικά ζητήματα
► Το διάγραμμα
► Τα όρια του περιεχομένου (τι δεν
περιλαμβάνεται στην κωδικοποίηση)
Τα εμπόδια για τις κωδικοποιήσεις
► Δυσχέρεια επικαιροποίησης υλικού
► Χρονική διάρκεια/ πολιτική αστάθεια
Η κωδικοποίηση στην
Ελλάδα
Το θεσμικό πλαίσιο
Εθνική νομοθεσία,
οδηγίες και εγκύκλιοι
► Ν.Δ. 3980/1059: Συγκρότηση Κεντρικής Επιτροπής
Κωδικοποιήσεως στο Υπουργείο Συντονισμού και
Γραφείων Κωδικοποιήσεως ανά Υπουργείο.
► Ν. 3133/2003: δημιουργία Κεντρικής Επιτροπής
Κωδικοποίησης
► Εγκύκλιος Πρωθυπουργού «Νομοθετική πολιτική
και αξιολόγηση ποιότητας και αποτελεσματικότητας
νομοθετικών και κανονιστικών ρυθμίσεων»
► Εγχειρίδιο οδηγιών για την κωδικοποίηση της
Νομοθεσίας (Κεντρική Επιτροπή Κωδικοποίησης)
► 4048/23.2.2012 «Ρυθμιστική Διακυβέρνηση: Αρχές,
Διαδικασίες και Μέσα Καλής Νομοθέτησης»
Μέσα καλής νομοθέτησης

(Ν. 4048/2011)
► κωδικοποίηση
► διαβούλευση,
► ανάλυση συνεπειών ρυθμίσεων,
► αιτιολογική έκθεση των νόμων,
► απλούστευση,
► αναμόρφωση του δικαίου
► αξιολόγηση των αποτελεσμάτων εφαρμογής
των ρυθμίσεων
Είδη κωδικοποιήσεων (N. 4048/2011)
i) νομοθετική κωδικοποίηση
► αναδιάρθρωση διατάξεων,
► απάλειψη διατάξεων που έχουν καταργηθεί ρητά ή
σιωπηρά και μεταβατικών διατάξεων που δεν
έχουν πεδίο εφαρμογής,
► αναδιατύπωση κειμένων σε εύληπτη γλώσσα,
► προσαρμογή των διατάξεων που καθορίζουν
αρμοδιότητες διοικητικών και άλλων οργάνων προς
το ισχύον οργανωτικό σχήμα του δημόσιου τομέα
Είδη Κωδίκων
στη νομοθετική κωδικοποίηση
1) κώδικες με διατάξεις τυπικών νόμων.

κυρώνονται από τη Βουλή
2) κώδικες με αμιγώς κανονιστικές διατάξεις.

Εκδίδεται προεδρικό διάταγμα, με πρόταση των
κατά περίπτωση αρμοδίων Υπουργών
Είδη κωδικοποιήσεων (N. 4048/2011)
ii) διοικητική κωδικοποίηση
Συγκέντρωση σε κωδικοποιητικό κείμενο

όλων των ισχυουσών διατάξεων,
νομοθετικού ή κανονιστικού χαρακτήρα,
χωρίς όμως ένταξη των κωδικοποιημένων
διατάξεων σε ενιαίο κείμενο και χωρίς
κατάργησή τους
Η Κωδικοποίηση στην Ευρωπαϊκή

Ένωση
Η Κωδικοποίηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Η διαδικασία κατά την οποία μία νομοθετική

πράξη συνενώνεται με τις τροποποιήσεις της
σε μια νέα μοναδική νομοθετική πράξη
Η νέα νομοθετική πράξη περνά από την

πλήρη νομοθετική διαδικασία και
αντικαθιστά τις κωδικοποιούμενες πράξεις
Η αρνητική εμπειρία του

παρελθόντος
Ο Αγροτικός Κώδικας
Η κωδικοποίηση του εποικιστικού δικαίου
► Ενώ κατά την προπολεμική περίοδο οι ισχύοντες

αγροτικοί κώδικες ενσωμάτωναν την νέα
νομοθεσία , κατά την μεταπολεμική περίοδο η νέα
νομοθεσία δεν εντασσόταν στον ισχύοντα κώδικα
και αποτελούσε παράλληλη πηγή δικαίου
► Οι νέες ρυθμίσεις που δεν ενσωματώνονται στο
κώδικα περιελάμβαναν κυρίως ρυθμίσεις
περιορισμένης χρονικής ισχύος (αυθαίρετη κατοχή,
ανώμαλες δικαιοπραξίες). Οι ρυθμίσεις αυτές ήταν
αντίθετες με τις αρχές της κωδικοποίησης (που δεν
επιτρέπουν να ενταχθούν στον κώδικα διατάξεις
περιορισμένης χρονικής ισχύος)
Το αποτέλεσμα
► Αλλοίωση των αρχικών στόχων της εποικιστικής
πολιτικής
► Πολυκερματισμός της νομοθεσίας
► Απώλεια συμφερόντων του Δημοσίου
* Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η απόφαση

142/2012 του ΣτΕ η οποία έκρινε
αντισυνταγματική τη σχετική ρύθμιση του Ν.
3147/2003 για την εξαγορά των εποικιστικών
εκτάσεων από τους αυθαίρετα κατόχους τους.
Η διαφθορά στο
ελληνικό κράτος
Ιστορική αναδρομή
Ορισμός της διαφΘοράς

διαφοράς
 Διαφθορά είναι η αλλοίωση (διαστροφή)

της ακεραιότητας μέσω της δωροδοκίας ή
της εύνοιας. Η χρήση πρακτικών
διαφθοράς.
Οι δύο όψεις της διαφθοράς
α) η πράξη της διαφθοράς και οι

αντικειμενικές της συνέπειες
β) η αλλοίωση της ηθικής υπόστασης των

ατόμων.
Χρονολογικές περίοδοι του φαινομένου της

διαφθοράς
1. Από την σύσταση του ελληνικού κράτους
μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα (άτυπη διαφθορά)
2. Από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τον Δεύτερο

Παγκόσμιο πόλεμο (εξατομικευμένη διαφθορά)
3. Από τα τέλη του Δευτέρου Παγκοσμίου

πολέμου έως σήμερα (διαπλεκόμενη διαφθορά)
1. Η διαφθορά κατά τον 19ο αιώνα
 Η διαφθορά εκδηλώνεται όταν
διαταράσσεται η ενότητα συνείδησης,
δηλαδή η σύνδεση των ηθικών αξιών με
τις επαγγελματικές ικανότητες.
 Οι πράξεις διαφθοράς εντοπίζονται κυρίως

στις υπηρεσιακές μεταβολές της
υπαλληλίας στην ενοικίαση των δημόσιων
προσόδων και στην στρατολογία.

 Οι πράξεις διαφθοράς κατά τον 19ο αιώνα έχουν
δύο όψεις:
Την νομική όψη
 Σύμφωνα με την όψη αυτή οι πράξεις διαφθοράς
αποτελούν αντικειμενικά κολάσιμες πράξεις
σύμφωνα με το πειθαρχικό και ποινικό δίκαιο.
Την κοινωνική όψη
 Σύμφωνα με την όψη αυτή η διαφθορά
διαπερνά το σύνολο της κοινωνίας λόγω της
πελατειακής δομής του πολιτικού συστήματος.
Το διοικητικό πλαίσιο που ευνόησε την
διαφθορά
 Η σύνδεση, μετά το 1844, των
υπηρεσιακών μεταβολών με το πολιτικό
σύστημα.
 Οι ευρείες αρμοδιότητες της τοπικής
αυτοδιοίκησης (στρατολογία, ενοικίαση
φόρων)

Το πολιτικό πλαίσιο που ευνόησε τη διαφθορά.
Η επικράτηση της αρχής της κυβερνώσας Βουλής,

ενίσχυσε τα φαινόμενα διαφθοράς, επειδή στόχος του
πολιτικού συστήματος ήταν η άμβλυνση των αντιθέσεων
και η αποφυγή της πόλωσης. Το γεγονός αυτό
εξαφάνισε τις ποιοτικές διαφορές μεταξύ των κομμάτων
καί έτσι η βουλευτική ψήφος αποτέλεσε καθοριστικό
παράγοντα της διαμόρφωσης κυβερνητικών
πελιοψηφιών. Κατά συνέπεια και η ψήφος των
εκλογέων, που αναδείκνυαν τους βουλευτές, συνδέθηκε
με ιδιοτελείς προσδοκίες.
Πώς αντιμετωπίστηκε η διαφθορά;
 Κριτική: Ασκείται κριτική μέσω του πολιτικού
συστήματος με συνέπεια η κριτική αυτή να μην
αποσκοπεί άμεσα στην καταγγελία της πράξης
αλλά στην προσβολή του πολιτικού αντίπαλου.
 Μηχανισμοί δίωξης : Οι μηχανισμοί αυτοί είναι
αδύναμοι δεδομένου ότι η διαφθορά
συγκαλύπτεται εφόσον εξυπηρετεί συμφέροντα
των εκλογέων.

Μετασχηματισμός του κράτους
 Η διαφθορά κατά την περίοδο αυτή συνδέεται με
τον μετασχηματισμό του κράτους. Βασικά
στοιχεία αυτού του μετασχηματισμού είναι :
 α) η ενίσχυση της διάκρισης των τριών εξουσιών
(ο περιορισμός, δηλαδή της εξουσίας που
διαθέτει η Βουλή),
 β) η επέκταση των λειτουργιών του κράτους και
γ) η ανάπτυξη της ιδιωτικής σφαίρας με την
προσέλκυση κεφαλαίων της ομαγένειας.
Επέκταση των λειτουργιών του κράτους
 Η επέκταση των λειτουργιών του κράτους

αύξησε και τα φαινόμενα διαφθοράς στον
δημόσιο τομέα.

Η συναλλαγή μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής
σφαίρας
 Η διαφθορά αποκτά τον χαρακτήρα συναλλαγής

μεταξύ ιδιωτικών και δημοσίων συμφερόντων σε
αντίθεση με την προηγούμενη περίοδο που η
διαφθορά ήταν συνδεδεμένη με το πελατειακό
σύστημα και απέβλεπε κυρίως σε οφέλη από
την απόκτηση μιας δημόσιας θέσης.
Τα μέτρα κατά της διαφθοράς
 Ενίσχυση της θέσης του υπαλλήλου

(μονιμότητα)
 Ενίσχυση της δικαιοσύνης

Οι αδυναμίες
 Η διαμόρφωση της ιδιωτικής σφαίρας δεν
συνοδεύτηκε από μέτρα καταπολέμησης
της διαφθοράς (π.χ. επαρκής
διαχειριστικός έλεγχος, διαπαιδαγώγηση,
δημιουργία τραπεζικής πίστης για την
ανάπτυξη του εμπορίου).
Διαφθορά και δικτατορία
Η έλλειψη πολιτικής νομιμοποίησης των
καθεστώτων αυτών οδηγεί τις κυβερνήσεις
τους να αποδεχτούν οργανωμένες πράξεις
διαφθοράς εκ μέρους των στελεχών τους.
3. Η διαφθορά στα τέλη του 20ου αιώνα
 Κατά την μεταπολεμική περίοδο η

διαφθορά ενισχύθηκε από τον στόχο της
ιδεολογικής «εξυγίανσης» των δημόσιων
υπηρεσιών
 Κατά την περίοδο αυτή συγκροτήθηκαν και

τα πρώτα όργανα ερεύνης παραπόνων
των πολιτών
3. Η διαφθορά στα τέλη του 20ου αιώνα
 Μετά την δεκαετία του 1980 η διαφθορά

σχετίζεται με ένα ευρύτερο σύνολο
διαπλεκόμενων συμφερόντων που δεν
αποβλέπουν απλά στο ατομικό όφελος
αλλά στην άσκηση εξουσίας και στην
διαμόρφωση ενός μονοπωλιακού
πλαισίου οικονομικών εξαρτήσεων
Η Διοικητική κακία
Έννοια, αιτίες, αντιμετώπιση,
παραδείγματα
Εννοια «τεχνικού ορθολογισμού»
(technical rationality)
• Πρόκειται για ένα τρόπο σκέψης και διαβίωσης

(κουλτούρα) ο οποίος δίνει έμφαση στην
επιστημονική-αναλυτική σκέψη και στην
τεχνολογική πρόοδο.
Ορισμοί της κακίας

• Μία προφανής κατάφωρη αδικία που προέρχεται από
υπαίτια βλάβη
• Η κακία δεν είναι μία επιστημονική έννοια με ένα

αποδεκτό περιεχόμενο αλλά αποτελεί τμήμα μιας
ευρύτερης πολιτισμικής κληρονομιάς. Η ουσία της κακίας
είναι η καταστροφή των ανθρώπων. Λέγοντας κακία
εννοούμε τις πράξεις που έχουν αυτή τη συνέπεια.
Ορισμοί της κακίας
• Η κακία συνιστά μία εκ προθέσεως συμπεριφορά που
σκοπό έχει να βλάψει, να κακοποιήσει, να γελοιοποιήσει,
να αποκτηνώσει ή να καταστρέψει αθώους, η μία
συμπεριφορά όπου κάποιος χρησιμοποιώντας μία
εξουσία και συστημική δύναμη επιτρέπει σε άλλους να
προβούν στις παραπάνω πράξεις.
• Προκειμένου να υλοποιηθεί η κακία , άμεσα ή έμμεσα,
πρέπει κάποιος άλλος να υποφέρει.
Μικρές και μεγάλες πράξεις κακίας
• Η κακία υλοποιείται μέσα από μία σωρευτική

διαδικασία. Ξεκινά με μικρές πράξεις και
καταλήγει σε μία εκτεταμένη καταστροφή.
Καταγωγή της έννοιας
• Η έννοια της κακίας έλκει την καταγωγή της στα
βάθη της ανθρώπινης ιστορίας. Η θεολογία που
ταυτίζει την κακία με τον διάβολο, εξετάζει το
πρόβλημα της σχέσης του κακού με τον Θεό.
• Σήμερα ωστόσο δεν γίνεται λόγος για την κακία
αλλά για την αδικία, την παραβίαση των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ανηθικότητα, την
έλλειψη δεοντολογίας.
Τεχνικός ορθολογισμός και Διοικητική κακία
• Ο τεχνικός ορθολογισμός ενεργοποίησε μία νέα

μορφή κακίας που ονομάζεται διοικητική κακία.
• Η κύρια διαφορά της διοικητικής κακίας από

άλλες μορφές κακίας συνίσταται στο γεγονός ότι
είναι συγκαλυμμένη.
Η συγκάλυψη της διοικητικής κακίας
• Η συγκάλυψη της διοικητικής κακίας έγκειται στο

γεγονός ότι οι άνθρωποι προβαίνουν σε πράξεις
κακίας χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι κάνουν κάτι
λάθος. Αντίθετα πιστεύουν ότι εκτελούν το
καθήκον τους ενώ στην πραγματικότητα
συμμετέχουν σε κάτι που ένας κριτικός και
λογικός παρατηρητής θα χαρακτήριζε ως κακία.
Έννοια της «ηθικής αντιστροφής»

(moral inversion)
• Πρόκειται για την περίπτωση κατά την οποία μία

πράξη κακίας χαρακτηρίζεται όχι μόνο σωστή
αλλά και επωφελής.
Ψυχολογική προσέγγιση του φαινομένου
• Η διοικητική κακία στηρίζεται στην ανθρώπινη

φύση και είναι αδύνατον να εξαλειφθεί. Σύμφωνα
με τον Freud ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται από
αμφιθυμία, μία δηλαδή ψυχική κατάσταση όπου
στο ασυνείδητο συνυπάρχουν το καλό και το
κακό. Η έννοια του καλού και του κακού ωστόσο,
στο συνειδητό, διαχωρίζεται. Το κακό εκφράζεται
στις σχέσεις του ανθρώπου με τον εξωτερικό
κόσμο ενώ το καλό εκφράζεται στις σχέσεις του
με τον εαυτό του.
• Παράλληλα μία βασική ανθρώπινη ανάγκη είναι

το ανήκειν. Ωστόσο, η ανάγκη αυτή διαστρέφεται
και καταλήγει σε συνενοχή και εχθρότητα έναντι
άλλων ομάδων. Αντίθετα η ανάγκη για
ανεξαρτησία και έλεγχο καταλήγει σε κυριαρχία
στους άλλους και σε ανικανότητα εκμάθησης.
• Κατηγορώντας τους άλλους μειώνεται η ατομική

ευθύνη. Παράλληλα η ανάδειξη ενός
«αποδιοπομπαίου τράγου» ενισχύει τους δεσμούς
της ομάδας. Σε περιόδους κρίσης η ομάδα για να
είναι ελκυστική στους άλλους προβάλλει ένα
προσχέδιο ενός καλύτερου κόσμου με την βασική
προϋπόθεση ότι πρέπει να εξαλειφθεί ο εχθρός.
Τρεις παράγοντες που συγκαλύπτουν την

διοικητική κακία
• Η απόσταση : Όταν βρισκόμαστε χρονικά ή γεωγραφικά κοντά στο γεγονός της

διοικητικής κακίας δεν μπορούμε εύκολα να το αναγνωρίσουμε
• Η οπτική γωνία : Το γεγονός της διοικητικής κακίας προσεγγίζεται με

διαφορετικούς τρόπους από τον δράστη και από το θύμα
• Η ηθική αποδέσμευση : Η διοικητική κακία συγκαλύπτεται όταν από την πλευρά

του δράστη γίνεται επίκληση λόγων που την δικαιολογούν (π.χ. μειώνεται το
καταστροφικό αποτέλεσμα, η δράση εμφανίζεται ως θετική, ο δράστης
αντιμετωπίζει με ψυχρό τρόπο το αποτέλεσμα της πράξης του, ως μέρος της
εργασίας του, ο δράστης θεωρεί ότι η πράξη κακίας δεν στρέφεται σε
φυσιολογικά ανθρώπινα όντα (π.χ. πνευματικά καθυστερημένοι, παράφρονες κλπ)
Τρία χαρακτηριστικά της διοικητικής κακίας
• Δεν κατονομάζεται ως κακία από την επιστημονική – αναλυτική

σκέψη
• Η δομή των σύγχρονων πολύπλοκων οργανώσεων διαχέει την
ατομική ευθύνη και κατανέμει τους ρόλους, προκειμένου να
υλοποιηθεί ένας σκοπός, με αποτέλεσμα να είναι δυσκολότερος ο
εντοπισμός του υπεύθυνου μίας πράξης κακίας
• Η κουλτούρα του τεχνικού ορθολογισμού διεύρυνε τις διαδικασίες
που χρησιμοποιούνται για την εκπόνηση και εφαρμογή της
δημόσιας πολιτικής με αποτέλεσμα να είναι ευκολότερη η «ηθική
αντιστροφή».
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα

• Το Ολοκαύτωμα αποτελεί μία χαρακτηριστική πράξη
διοικητικής κακίας δεδομένου ότι υλοποιήθηκε στην
σύγχρονη εποχή, στο πλαίσιο οργανωσιακών ρόλων και
μιας νόμιμης δημόσιας πολιτικής.
• Αν και το Ολοκαύτωμα αποτελεί μία απροκάλυπτη και
όχι μία συγκαλυμμένη διοικητική κακία, ωστόσο, μας
βοηθά να αποκαλύψουμε σύγχρονες περιπτώσεις
διοικητικής κακίας.
Η αντίφαση του 20ου αιώνα
• Ο 20ος αιώνας χαρακτηρίζεται από την εξής
αντίφαση : Από την μια εκφράζει την ανθρώπινη
πρόοδο και από την άλλη την ικανότητα μαζικών
καταστροφών.
Δημόσιος και ιδιωτικός τομέας
• Η διοικητική κακία μπορεί να εκδηλωθεί σε κάθε

οργάνωση δημόσια ή ιδιωτική, αποτελεί δε
σύμπτωμα της νοοτροπίας του τεχνικού
ορθολογισμού.
Γιατί είναι συγκαλυμμένη η διοικητική κακία
• Η διοικητική κακία είναι συγκαλυμμένη εξ αιτίας

των σοβαρών και εκτεταμένων επιδράσεων που
έχει η αποκάλυψή της για το μέλλον των
οργανώσεων
Ηθική και Δημοκρατία
• Ο δημόσιος βίος θα αποκτήσει ηθικά και

δημοκρατικά χαρακτηριστικά, μόνο όταν
αποκαλυφτεί η δυνατότητα που έχουν οι
οργανώσεις να προβαίνουν σε πράξεις διοικητικής
κακίας. Με τον τρόπο αυτό θα ληφθεί πρόνοια
ώστε να εξουδετερωθούν πράξεις απανθρωπιάς και
καταστροφής.
Το πρόβλημα του δημόσιου βίου σήμερα
• Το πρόβλημα του δημόσιου βίου σήμερα έγκειται

στο γεγονός ότι δεν μπορεί να αναπτυχθεί μία
κριτική στάση έναντι των δημόσιων θεσμών και
την άσκηση εξουσίας. Για τον λόγο αυτό δεν
υπάρχει αντίσταση στους ποικίλους πειρασμούς
που οδηγούν μέσω τεχνασμάτων και ιδεολογικών
λύσεων σε «ηθική αντιστροφή».
Τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων οργανώσεων
• Η διοικητική κακία θα πρέπει να συμπεριληφθεί

στα χαρακτηριστικά των σύγχρονων οργανώσεων
όπως είναι η αποτελεσματικότητα, η
αποδοτικότητα η παραγωγικότητα και η
υπολογιμότητα.
Διοικητική κακία: ένα χαρακτηριστικό της
σύγχρονης δημοσίας πολιτικής και διοίκησης
• Η διοικητική κακία πρέπει να αναγνωριστεί ως ένα ως ένα στοιχείο

της σύγχρονης διοίκησης και της δημόσιας πολιτικής. Στην
υπάρχουσα βιβλιογραφία πράξεις διοικητικής κακίας θεωρούνται
ως μία σποραδική παρέκκλιση από τους κανόνες του τεχνικού
ορθολογισμού και την διοικητική πρακτική. Θα πρέπει, ωστόσο,
να αναγνωριστεί ότι η διοικητική κακία προέρχεται από το
εσωτερικό της διοίκησης και ωθεί κάθε επαγγελματία μέσα από
συνηθισμένες διαδικασίες στην ηθική αντιστροφή και στην
συνενοχή σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Οργανωσιακές/ διαχειριστικές τεχνικές και

ιστορική συνείδηση
• Η δημόσια διοίκηση δεν πρέπει να περιοριστεί στην

χρήση οργανωσιακών και διαχειριστικών τεχνικών για την
εφαρμογή των δημόσιων πολιτικών. Η δημόσια διοίκηση
θα πρέπει να αποκτήσει ιστορική συνείδηση και να είναι
προετοιμασμένη για το ενδεχόμενο εκδήλωσης πράξεων
κακίας εκ μέρους του κράτους και των λειτουργών του.
Βασικά επιχειρήματα
• Η ανάπτυξη της επιστημονικής-αναλυτικής σκέψης
και του τεχνικού ορθολογισμού διευκολύνει την
εκδήλωση μιας νέας μορφής κακίας που
αποκαλείται διοικητική κακία. Η κακία αυτή δεν
έχει συγκεκριμένη μορφή επειδή εκδηλώνεται με
διαφορετικούς τρόπους και υλοποιείται από
απλούς ανθρώπους οι οποίοι προβαίνουν σε
πράξεις κακίας ακόμη και χωρίς να έχουν αυτή
την πρόθεση.
• Δεδομένου ότι η διοικητική κακία είναι συγκαλυμμένη
κανείς δεν δέχεται μία ανοιχτή πρόσκληση να υλοποιήσει
μία πράξη κακίας. Συνήθως η πρόσκληση για την
υλοποίηση παρόμοιων πράξεων γίνεται στο πλαίσιο
τεχνικών (εξειδικευμένων) ρόλων , μέσω μιας τεχνικής
ορολογίας, ή εμφανίζεται ως κάτι καλό και επωφελές.
Στην περίπτωση αυτή έχουμε το φαινόμενο της ηθικής
αντιστροφής
• Η διοικητική κακία εκδηλώνεται στις οργανώσεις
επειδή ότι συμβαίνει σε αυτές δεν κοινοποιείται
ευρέως, και κατά συνέπεια οι άνθρωποι
ακολουθούν πρότυπα και υλοποιούν
δραστηριότητες οι οποίες καταλήγουν σε κακία
χωρίς να αναγνωρίζουν την πράξη αυτή ως πράξη
κακίας, παρά μόνο όταν αυτή συμβεί.
• Επιπλέον η διοικητική κακία εκδηλώνεται στο
πλαίσιο εκπόνησης και υλοποίησης δημόσιων
πολιτικών. Στις περιπτώσεις αυτές ένα τεχνικός
στόχος (που δεν είναι δεοντολογικά ορθός) ή μία
«ηθική αντιστροφή», έχουν ως αποτέλεσμα να μην
κάνουν ορατή την πράξη κακίας από εκείνους που
σχεδιάζουν και υλοποιούν την δημόσια πολιτική.
• Η επιδίωξη μέσω της επαγγελματικής ηθικής

(professional ethics) να αντιμετωπιστούν πράξεις
διοικητικής κακίας, δεν είναι αποτελεσματική.
Αυτό συμβαίνει επειδή η επαγγελματική ηθική
στηρίζεται στην επιστημονική-αναλυτική σκέψη
και τον τεχνικό ορθολογισμό και όχι στις
ανθρωπιστικές αξίες.
Τα «βρώμικα χέρια»
• Η έκφραση αυτή χρησιμοποιείται όταν οι
άνθρωποι προβαίνουν συνειδητά σε πράξεις
κακίας προκειμένου να επιτύχουν ένα μεγαλύτερο
καλό.
Υπάρχει ευθύνη για την διοικητική κακία;
Το ερώτημα διατυπώνεται ως εξής:
• Αφού εκείνοι που προξενούν πόνο και κάνουν τους

ανθρώπους να υποφέρουν, δεν γνωρίζουν τις
συνέπειες των πράξεων τους, έχουν ευθύνη γι’
αυτό;
Η χρήση ορολογίας
• Η χρήση τεχνικής ορολογίας συμβάλλει στην συγκάλυψη
της διοικητικής κακίας (π.χ. παράπλευρες απώλειες στην
περίπτωση βομβαρδισμών).
• Στην περίπτωση του Ολοκαυτώματος γινόταν χρήση
όρων όπως π.χ. Εκκένωση (evacuation), ειδική θεραπεία
(special treatment), τελική λύση (final solution),
επανεγκατάσταση (resettlement), εργασία στην Ανατολή
(labor in the East).
Η συγκάλυψη της διοικητικής κακίας προέρχεται από
την αντίληψη ότι η υφιστάμενη κατάσταση δεν μπορεί να
αλλάξει
• π.χ. Ποτέ δεν σκεφτόμαστε αν σε μία λεωφόρο

διπλής κατεύθυνσης θα πρέπει να ακολουθήσουμε
την δεξιά ή την αριστερή λωρίδα.
• Σε ένα πολιτισμό που δίνει προτεραιότητα στον

τεχνικό ορθολογισμό, ο άνθρωπος δεν δίνει
σημασία σε ηθικές αλλά σε τεχνικές όψεις της
εργασίας του.
Τα πειράματα
• Το πείραμα του Stanford
Το πείραμα πραγματοποιήθηκε το 1974.
Χρησιμοποιήθηκαν προπτυχιακοί φοιτητές του
πανεπιστημίου του Stanford, οι οποίοι χωρίστηκαν σε
δύο κατηγορίες: σε κρατούμενους και φύλακες. Στόχος
του πειράματος ήταν η διερεύνηση της ψυχολογίας των
κρατούμενων και των φυλάκων. Το πείραμα
εγκαταλείφθηκε πριν ολοκληρωθεί ο προγραμματισμένος
χρόνος (2 εβδομάδες) λόγω της βίαιης συμπεριφοράς των
φυλάκων οι οποίοι είχαν την εξουσία να διαμορφώνουν
τους κανόνες της φυλακής.
Τα πειράματα
• Το πείραμα του καθηγητή Milgram
Πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Yale και σκοπό είχε να

μελετήσει την ψυχολογία της υπακοής που διαμορφώνει η εξουσία.
Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες τους «καθηγητές»
και τους «μαθητές». Οι «καθηγητές» διάβαζαν στους «μαθητές» μία
σειρά από ζεύγη λέξεων. Στην συνέχεια ζητούσαν από τους
«μαθητές» να ανασύρουν στην μνήμη τους τα ζεύγη αυτά. Σε
περίπτωση λανθασμένης απάντηση ο «καθηγητής» είχε το δικαίωμα
να προβεί σε «ηλεκτροσόκ» στον «μαθητή» (αυτό ήταν ψευδές αλλά
ο «καθηγητής» δεν το γνώριζε). Τα ηλεκτροσόκ είχαν διαφορετικές
βαθμίδες έντασης ανάλογα με την συχνότητα των λαθών του
«μαθητή». Η πλειοψηφία των «καθηγητών» (62,4%) εξάντλησαν
όλες τις βαθμίδες έντασης των ηλεκτροσόκ που έφταναν
(θεωρητικά) μέχρι και τον θάνατο.
Έννοια νεωτερικότητας
• Η νεωτερικότητα αναφέρεται στην κοινωνική,
οικονομική, πολιτική ζωή η οποία χαρακτηρίζεται
από εκκοσμίκευση, εργαλειακό ορθολογισμό,
οργάνωση του κοινωνικού βίου σε διάφορες
σφαίρες, γραφειοκρατικοποίηση των οικονομικών,
πολιτικών και στρατιωτικών πρακτικών, και
χρηματική αποτίμηση των αξιών.
Ηθική και επαγγελματισμός:
μία αμφιλεγόμενη σχέση
• Ο τεχνικός ορθολογισμός διαμορφώθηκε στα τέλη του

19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Χαρακτηρίζεται από
εξειδικευμένη και τμηματοποιημένη γνώση. Οι
πρακτικές του είναι διαχρονικές και δεν εμπεριέχουν το
στοιχείο της ιστορικότητας.
• Ο τεχνικός ορθολογισμός οδήγησε στην δημιουργία
επαγγελματικών ενώσεων οι οποίες χαρακτηρίζονταν από
ένα σύνολο επιστημονικών γνώσεων και από μία
θεσμοθετημένη εκπαίδευση.
Ηθική και επαγγελματισμός:

μία αμφιλεγόμενη σχέση
• Στην αρχική περίοδο των επαγγελματικών ενώσεων
συνυπήρχαν οι ανθρωπιστικές αξίες με τις επιστημονικές.
Στη συνέχεια όμως επικράτησαν οι τεχνικές
επιστημονικές προσεγγίσεις ενώ τα ηθικά πρότυπα
ταυτίστηκαν με τις επαγγελματικές αξίες, όπως αυτές
καθορίζονταν από τους κανόνες του επαγγέλματος. Με
άλλα λόγια εξαλείφθηκε το στοιχείο της ανθρωπιστικής
προσέγγισης της επιστήμης, το οποίο εκφραζόταν από
τους παράγοντες που ασκούσαν διοίκηση (practitioners)
και όχι από τους θεωρητικούς επιστήμονες.
Η έννοια του λειτουργικού και ουσιαστικού
ορθολογισμού
• Λειτουργικός ορθολογισμός
Πρόκειται για μία παρόμοια έννοια με εκείνη του
τεχνικού ορθολογισμού. Ο λειτουργικός ορθολογισμός
συνιστά μία λογική οργάνωση σκοπών σε μικρότερες
ομαδοποιήσεις προκειμένου αυτοί να υλοποιηθούν
αποτελεσματικά.
• Ουσιαστικός ορθολογισμός
Πρόκειται για την ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε την
σκοπιμότητα του συστήματος στο οποίο εντάσσεται ένας
επιμέρους σκοπός
Η έννοια της εργαλειακής λογικής

Εργαλειακή λογική
• Πρόκειται για μία έννοια παρόμοια με εκείνη του

τεχνικού ορθολογισμού, η οποία χρησιμοποιεί την
λογική μόνο για την εξυπηρέτηση εργαλειακών σκοπών.
Μέχρι την σύγχρονη εποχή (του τεχνικού ορθολογισμού)
η λογική γινόταν αντιληπτή ως μία διαδικασία που
ενσωμάτωνε κανόνες και ηθικές αξίες σε συνδυασμό με
εργαλειακούς στόχους.
Οι ιστορικές προσεγγίσεις του
Ολοκαυτώματος
• Η ερμηνεία με βάση την πρόθεση

Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή το ολοκαύτωμα ήταν
αποτέλεσμα της πολιτικής του Χίτλερ που απέβλεπε στην
φυσική εξόντωση των Εβραίων
• Η λειτουργική ερμηνεία
Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή δίνεται έμφαση στις
οργανωτικές δομές και τις γραφειοκρατικές διαδικασίες
του γερμανικού κράτους και τις εσωτερικές αντιθέσεις
ενός δικτύου διοικητικών μονάδων που λειτούργησαν με
αναρχικό και αυτοσχέδιο τρόπο, στη βάση μιας κοινής
αντισημιτικής κουλτούρας και υπακοής σε εντολές.
Η Ηθική παρενόχληση
στην Δημόσια Διοίκηση
Έννοια, χαρακτηριστικά γνωρίσματα,
νομοθεσία, τρόποι αντιμετώπισης
Η έννοια του θεσμού
• Πρόκειται για μία οργάνωση με νομική μορφή, η
οποία απευθύνεται σε ένα σύνολο ατόμων, και της
οποίας η εξουσία είναι αναγνωρισμένη επειδή έχει
συγκροτηθεί σε αντιστοιχία με την γενική τάξη
πραγμάτων και διαθέτει διάρκεια, η οποία
στηρίζεται σε μία ισορροπία των ανταγνωνιστικών
δυνάμεων που εμπερικλείει.
Νέες προσεγγίσεις για την λειτουργία των

• Ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα διατυπώθηκε μία νέα

θεωρία για τις οργανώσεις σύμφωνα με την οποία :
• Κάθε οργάνωση δημιουργεί μία άτυπη δομή

• Σε κάθε οργάνωση οι σκοποί της τροποποιούνται λόγω
των διεργασιών που πραγματοποιούνται μέσα σε αυτήν
• Η μετατροπή των σκοπών γίνεται μέσω της άτυπης δομής
• Η άτυπη δομή των οργανώσεων περιλαμβάνει ένα σύνολο
διαδικασιών που εκδηλώνονται με μορφές συμπεριφοράς
(π.χ. γελοιοποίηση, σαρκασμός κλπ) και αποβλέπουν:
• Στον έλεγχο των μελών της οργάνωσης

• Στην διατήρηση της οργάνωσης
• Στην διαμόρφωση ενός δικτύου προσωπικών σχέσων που
δεν προβλέπει η τυπική δομή της οργάνωσης

Έτσι ο υπάλληλος διαμορφώνει αυθόρμητα και

ασυνείδητα μέσα στην οργάνωση ένα άτυπο
πολύπλοκο σύστημα κοινωνικών σχέσων που
δομείται στην βάση των συλλογικών πεποιθήσεων
και συναισθημάτων
Η έννοια της οργάνωσης
• Στο πλαίσιο των άτυπων δομών, τα μέλη της οργάνωσης δέχονται
μία ισχυρή πίεση «κοινωνικοποίησης» προκειμένου να διατηρήσουν
αυτό του άτυπο σύστημα προτύπων και αξιών.
• Έτσι τα μέλη της οργάνωσης αποκτούν την «ικανότητα

διαισθητικής σύνθεσης» (intuition matching behavior), δηλαδή
εκπαιδεύονται ασυνείδητα να διασυνδέουν τις ενέργειες τους με τα
άτυπα πρότυπα και τους κανόνες της οργάνωσης. Πρόκειται για
έναν ατομικό «έλεγχο σκοπιμότητας» των ενεργειών τους που
γίνεται με κριτήριο την «λογική της προσαρμογής» (logic of
appropriateness)
Οργανώσεις και διαφορετικότητα
• Τί γίνεται όμως με τους υπαλλήλους που λόγω της

διαφορετικότητάς τους δεν μπορούν να ενταχθούν σε
αυτό το άτυπο σύστημα δομών της οργάνωσης ;
• Η απάντηση σε αυτό βρίσκεται μεταξύ άλλων και στις

μεθόδους ηθικής παρενόχλησης που χρησιμοποιούνται
στη διοίκηση προκειμένου να αντιμετωπίσουν την
διαφορετικότητα και τις συνέπειές της.
Ηθική παρενόχληση - Εννοιολόγηση
• Η ηθική παρενόχληση αποτελεί μία εξελισσόμενη

διαδικασία επειδή η παρεχόχληση συνίσταται από
διαδοχικές ενέργειες που συσσωρεύονται (Vogel)
• Χρησιμοποιείται ο όρος ηθική (ή ψυχολογική)

παρενόχληση για να υποδηλώσει α) ότι η παρενόχληση
δεν αποβλέπει στην φυσική ακεραιότητα του θιγόμενου,
β) ότι ο υπάλληλος με αυτή την συμπεριφορά
ταπεινώνεται και χάνει το σεβασμό του από τους άλλους
Εννοιολόγηση
• Η ηθική παρενόχληση συνιστά

επαναλαμβανόμενη και αδικαιολόγηση
συμπεριφορά εναντίον ενός υπαλλήλου ή μιας
ομάδας υπαλλήλων με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η
υγεία και φυσική του ακεραιότητα (European
Agency for Safety and Health at work)
• Η ηθική παρενόχληση περιλαμβάνει
επαναλαμβανόμενες πράξεις παρενόχλησης στην
εργασία που δεν έχουν φυσική υπόσταση, οι
οποίες διαρκούν μία μεγάλη χρονική περίοδο και
έχουν ως αποτέλεσμα την ταπείνωση του θύματος.
• Πρόκειται για επαναλαμβανόμενες ενέργειες και
πρακτικές οι οποίες κατευθύνται προς ένα ή
περισσότερα άτομα οι οποίες είναι ανεπιθύμητες
για το θύμα, μπορεί να γίνονται από πρόθεση ή
ασυνείδητα, προκαλούν την ταπείνωση, την άμυνα
και την δυστυχία και μπορούν να επηρρεάσουν
την απόδοση στην εργασία και να διαμορφώσουν
ένα δυσάρεστο εργασιακό περιβάλλον (Einarsen,
1999)
• Η ηθική παρενόχληση συνιστά μία εχθρική και
αντιδεοντολογική συμπεριφορά, η οποία
εκδηλώνεται με συστηματικό τρόπο από ένα ή
περισσότερα άτομα εναντίον ενός ατόμου το
οποίο, λόγω της παρενόχλησης, βρίσκεται
αβοήθητο και ανυπεράσπιστο εξ’αιτίας των
συνεχών ενεργειών παρενόχλησης (Leymann,
1990)
• Κάθε καταχρηστική συμπεριφορά ανεξάρτητα αν γίνεται
με τον λόγο, το βλέμμα, την χειρονομία ή το γραπτό η
οποία μέσα από την επανάληψη και την
συστηματοποίηση προσβάλλει την προσωπικότητα, την
αξιοπρέπεια ή την φσική και ψυχική ακεραιότητα ενός
ατόμου. Επιπλέον θέτει σε κίνδυνο την απασχόληση του
εν λόγω ατόμου ή υποβαθμίζει το εργασιακό περιβάλλον.
(Hirigoyen)
• Η ηθική παρενόχληση μπορεί να προέλθει από
συναδέλφους, από τους προϊσταμένους ή από τους
υφισταμένους.
Τί δεν είναι ηθική παρενόχληση
• Η ηθική παρενόχληση δεν έχει σχέση με το άγχος που

μπορεί να προέλθει από φόρτο εργασίας
• Η ηθική παρενόχληση διαφέρει από την καταχρηστική
συμπεριφορά ενός προϊσταμένου έναντι όλων των
υφισταμένων του. Προϋπόθεση για την ηθική
παρενόχληση είναι η ατομική προσβολή του θύματος.
• Επιπλέον δεν συνιστούν ηθική παρενόχληση πρακτικές
διοίκησης που σχετίζονται με τα δικαιώματα του
προϊσταμένου μιας υπηρεσίας.
Τί δεν είναι ηθική παρενόχληση
• Δεν συνιστούν ηθική παρενόχληση πρακτικές

διοίκησης που σχετίζονται με τα δικαιώματα του
προϊσταμένου μιας υπηρεσίας
• Η ηθική παρενόχληση δεν περιλαμβάνει φυσική
βία ή σεξουαλική παρενόχληση. Επίσης δεν
μπορεί να προέλθει από άτομα εκτός εργασιακού
περιβάλλοντος
Ηθική παρενόχληση και σύγκρουση
• Η μελέτη του φαινομένου της παρενόχλησης δεν εξετάζει

προσωρινές συγκρούσεις στον εργασιακό χώρο και εστιάζει το
ενδιαφέρον στο σημείο εκείνο όπου η παρενόχληση έχει ως
αποτέλεσμα ψυχιατρικές ή ψυχοσωματικές εκδηλώσεις.
• Η σύγκρουση προϋποθέτει μία ισοδύναμη σχέση, ενώ η ηθική

παρενόχληση διαμορφώνει μία άνιση σχέση μεταξύ του θύτη και
του θύματος. Δεν πρόκειται για ιεραρχική υπεροχή αλλά για
ψυχολογική υπεροχή του θύτη η οποία οδηγεί το θύμα στην
υποταγή και στην απώλεια της προσωπικότητάς του.
• Η διαφορά μεταξύ «σύγκρουσης» και

«παρενόχλησης» στο χώρο εργασίας συνίσταται
στο ότι στην σύγκρουση εξετάζουμε τί και πώς
έγινε ενώ στην παρενόχληση εξετάζουμε την
διάρκεια και την συχνότητα αυτού που έγινε.
• Η παρενόχληση εμφανίζεται όταν ατομικές

συγκρούσεις μετατρέπεονται σε καθημερινές
συγκρούσεις για μία μεγάλη χρονική περίοδο.
Το πεδίο έρευνας στην ηθική παρενόχληση
• Στην παρενόχληση εξετάζεται όχι η σοβαρότητα

της ενέργειας αλλά η διείσδυση της συμπεριφορά
αυτής στο θύμα. Στο πλαίσιο αυτό το ενδιαφέρον
εστιάζεται όχι στα μέσα που χρησιμοποιούνται
άλλά στην ψυχολογική ένταση που προκαλεί η
παρενοχλητική συμπεριφορά στο θύμα.
Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ηθικής
παρενόχλησης στο Δημόσιο τομέα
• Μεγάλη χρονική διάρκεια της παρενόχλησης
• Σύνδεση του φαινομένου με «παιγνίδια εξουσίας»
Οι συνέπειες της ηθικής παρενόχλησης
• Κλονίζεται η ψυχική και σωματική υγεία των

υπαλλήλων
• Επηρρεάζεται η οικογενειακή και προσωπική ζωή
των θυμάτων
• Τα θύματα εμφανίζουν μειωμένη αντοχή στο
στρες, μειωμένη αυτοπεποίθηση, μειωμένη
ικανοποίηση από την εργασία, φοβικές
αντιδράσεις, επιθετικότητα, κούραση
Τυπολογία συμπεριφορών παρενόχλησης
Διακρίνονται πέντε κατηγορίες συμπεριφορών παρενόχλησης

ανάλογα με τις επιδράσεις που προκαλούνται στο θύμα:
• α) επιδράσεις που πλήττουν τις δυνατότητες επικοινωνίας του

θύματος (λόγω της κριτικής που ασκείται)
• β) επιδράσεις που πλήτπουν τις κοινωνικές σχέσεις του θύματος
(π.χ. απομόνωση εκ μέρους των τρίτων)
• γ) επιδράσεις στο κύρος του θύματος (λόγω συκοφαντιών)
• δ) επιδράσεις στην επαγγελματική ζωή του θύματος (λόγω
επαγγελαματικής δυσφήμισης)
• ε) επιδράσεις στην φυσική υγεία του θύματος
Όροι που δηλώνουν ηθική παρενόχληση

bullying
Αρχικά o όρος περιλάμβανε τις ταπεινώσεις, δοκιμασίες ή απειλές που ορισμένα παιδιά ή
ομάδες παιδιών επέβαλαν σε άλλα παιδιά. Στην συνέχεια ο όρος επεκτάθηκε για να
περιγράψει εκφοβισμούς και απειλές που γίνονται στον χώρο εργασίας
Mobbing
Περιλαμβάνει επαναλαμβανόμες εχθρικές κα πράξεις στον εργασιακό χώρο που

στοχεύουν στο ίδιο άτομο. Οι πράξεις αυτές είναι αρνητικές και αξιόμεμπτες και
απομονώνουν το θύμα από την εργασιακή κονότητα
Whistleblowers
Πρόκειται για εκείνους που καταγγέλουν παραβιάσεις του νόμου στις δημόσιες υπηρεσίες
και στην συνέχεια γίνονται θύματα αντιποίνων.
Εθνικές νομοθεσίες - Σουηδία
• Πρόκειται για επαναλαμβανόμενες, κατακριτέες ή
προφανώς αρνητικές ενέργειες που στρέφονται
κατά μεμονωμένων υπαλλήλων με επιθετικό τρόπο
και μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα την έξοδο
των υπαλλήλων αυτών από την επαγγελματική
κοινότητα (Νομοθεσία Σουηδίας, 1993)
Εθνικές νομοθεσίες - Γαλλία

Κανείς υπάλληλος δεν μπορεί να δεχτεί
επαναλαμβανόμες πράξεις ηθικής παρενόχλησης
που έχουν στόχο ή αποτέλεσμα να διαταράξουν
τις εργασιακές συνθήκες παραβιάζοντας τα
δικαιώματα των υπαλλήλων και την αξιοπρέπειά
τους, προσβάλλοντας την φυσική ή ψυχική υγεία
των εργαζομένων ή υποβαθμίζοντας το εργασιακό
τους μέλλον (Ποινικός κώδικας Γαλλίας)
Εθνικές νομοθεσίες - Βέλγιο
• “Επαναλαμβανόμενη καταχρηστική συμπεριφορά, οποιασδήποτε
προέλευσης, προερχόμενη είτε από το εσωτερικό, είτε από το
εξωτερικό μιας εταιρίας ή ενός οργανισμού, η οποία εκδηλώνεται
ιδιαιτέρως με λέξεις, πράξεις, χειρονομίες ή κείμενα, με σκοπό ή
αποτέλεσμα την προσβολή της προσωπικότητας, της αξιοπρέπειας,
της φυσικής ή ψυχολογικής ακεραιότητας ενός εργαζόμενου ή
οποιουδήποτε άλλου προσώπου στο οποίο μπορεί να εφαρμοστεί
αυτή η διάταξη, κατά την άσκηση της εργασίας του, θέτοντας σε
κίνδυνο την απασχόλησή του ή δημιουργώντας ένα εκφοβιστικό,
εχθρικό, υποτιμητικό, ταπεινωτικό ή επιθετικό περιβάλλον” (2002).
Η κοινοτική νομοθεσία
• Το άρθρο 31 της ευρωπαϊκή συνθήκης προβλέπει

ότι κάθε εργαζόμενος έχει το δικαίωμα να
εργάζεται σε συνθήκες που σέβονται την υγεία, την
ασφάλεια και την αξιοπρέπειά του.
• Οδηγία 89/391/ΕΟΚ
Αναφέρεται στην εισαγωγή μέτρων για την
ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων στους
χώρους εργασίας
• Πρόταση για Απόφαση του ΕΚ (2001/2339)

Αναφέρεται στην παρενόχληση στον χώρο
εργασίας.
• Ανακοίνωση Ευρωπαϊκής Επιτροπής
«Μία νέα κοινοτική στρατηγική για την υγεία και την

ασφάλεια 2002-2006»
Η αύξηση των ψυχο-κοινωνικών προβλημάτων και

ασθενειών θέτει μία νέα πρόκληση για την υγεία και την
ασφάλεια στην εργασία. Στο πλαίσιο αυτό
αντιμετωπίζονται φαινόμενα όπως το άγχος, το στρες, η
κατάθλιψη, η βία , η παρενόχληση και ο εκφοβισμός στην
εργασία
Απόφαση C(2006) 1624/3
Περιλαμβάνει την πολιτική της ΕΕ για την προστασία της αξιοπρέπειας του
ατόμου και τη πρόληψη ψυχολογικής και σεξουαλικής παρενόχλησης
Η ψυχολογική παρενόχληση περιλαμβάνει κάθε ακατάλληλη συμπεριφορά που

εκδηλώνεται κατά την διάρκεια μιας περιόδου με συστηματικό και
επαναλαμβανόμενο τρόπο και περιλαμβάνει φυσική συμπεριφορά, προφορική
και γρπατή επικοινωνία, χειρονομίες ή άλλες πράξεις οι οποίες γίνονται με
πρόθεση και οι οποίες μπορεί να υπονομεύσουν την προσωπικότητα, την
αξιοπρέπεια ή την φυσική και ψυχολογική ακεραιότητα ενός προσώπου.
Τα μέτρα πρόληψης
• Εκστρατεία πληροφόρησης των υπαλλήλων
• Συστηματική συλλογή δεδομένων για τα φαινόμενα
παρενόχλησης
• Εκπαίδευση και επιμόρφωση στελεχών
• Σύνταξη Κώδικα Δεοντολογίας κατά της ηθικής
παρενόχλησης
• Δημιουργία Μονάδας ακρόασης υπαλλήλων
• Αναδιοργάνωση του καταμερισμού εργασίας και της
κατανομής ευθυνών
Τα μέτρα παρέμβασης
• Νομοθετική ρύθμιση για την τιμωρία του

επιτιθέμενου
• Ψυχολογική αποκατάσταση του θύματος
Προβληματισμοί
• Είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της

ηθικής παρενόχλησης με τα μέτρα που
αναφέρθηκαν;
• Μήπως τα μέτρα αυτά αντιμετωπίζουν τα
συμπτώματα αλλά όχι την αιτία του φαινομένου;
• Μήπως η ηθική παρενόχληση συνδέεται με την
ίδια την φύση των οργανώσεων;
Ξένη κατοχή
και Πολιτική Βία
Η περίπτωση της Ελλάδας κατά την ιταλική και
γερμανική κατοχή
(1941-1944)
Το θεωρητικό πλαίσιο
• Η νεοθεσμική θεωρία
• Οι διεθνείς συνθήκες περί πολέμου και η

τήρησή τους
• Η έννοια της πολιτικής βίας
• Η έννοια της συνεργασίας με τις δυνάμεις

κατοχής
Η νεοθεσμική θεωρία
• Σύμφωνα με την νεοθεσμική θεωρία δεν είναι

μόνο οι κοινωνικές παράμετροι (κοινωνικές
τάξεις, κλίμα, γεωγραφία, εθνότητα,
πολιτισμός, γλώσσα, δημογραφία, τεχνολογία,
ιδεολογία, οικονομία) που επιδρούν στην
οργάνωση της πολιτείας, αλλά αντίστοιχα και
η πολιτεία, μέσα από την θεσμική της
οργάνωση, επιδρά στην κοινωνία
Η νεοθεσμική θεωρία
• οι κρατικοί θεσμοί αποτελούν τον κύριο

παράγοντα διαμόρφωσης συλλογικών
συμπεριφορών και πολιτικών πράξεων.
Οργανώσεις και θεσμοί
• Οι οργανώσεις συνιστούν τεχνικά εργαλεία, τα

οποία χρησιμοποιούνται ως μέσα για την επίτευξη
στόχων
• Αντίθετα οι θεσμοί έχουν μία φυσική διάσταση,

αφού ενσωματώνουν πρακτικές και είναι προϊόντα
διάδρασης και προσαρμογής, διαθέτουν δηλαδή,
πέρα από την οργανωτική μορφή τους, και αξίες.
• Υπάρχουν λοιπόν οργανώσεις που έχουν

αποκλειστικά τεχνικές όψεις και οργανώσεις που
έχουν θεσμοθετηθεί, έχουν δηλαδή ενσωματώσει
σε αυτές αξίες και αποβλέπουν στην
αυτοσυντήρησή τους.
Ο ιστορικός θεσμισμός
• οι θεσμοί παρέχουν προνόμια στους

κατόχους τους, ενώ παράλληλα
αποδυναμώνουν τη θέση όσων δεν είναι
ενταγμένοι σε αυτούς.
• οι θεσμοί παρέχουν σε ορισμένες ομάδες
δυσανάλογη δύναμη στη διαδικασία λήψης
αποφάσεων σε αντίθεση με άλλες που την
στερούνται.
• οι θεσμικές λειτουργίες διαμορφώνουν
μονοπάτια που στη συνέχεια είναι
δύσκολο να τα εγκαταλείψουμε
Οι διεθνείς συνθήκες περί
πολέμου
Οι συμβάσεις της Χάγης 1899, 1907

• Ο κατακτητής είχε υποχρέωση να σεβαστεί
τους ισχύοντες κατά την στιγμή της κατάληψης
νόμους, ενώ δεν μπορούσε να προβεί στην
παραγωγή νέας νομοθεσίας, εκτός απολύτου
κωλύματος (δημόσια τάξη, διασφάλιση ζωής
των πολιτών) (άρθρο 43).

πολέμου
• Ο κατακτητής έπρεπε να σεβαστεί την τιμή, τα

οικογενειακά δικαιώματα και τη ζωή των
πολιτών της χώρας καθώς και την περιουσία
και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους (άρθρα
46,47 και 56),
• Ο κατακτητής δεν μπορούσε να επιβάλει στους

πολίτες ποινές για πράξεις τρίτων (άρθρο 50).
πολέμου
• ο κατακτητής δεν μπορούσε να υποχρεώσει

τον πληθυσμό της κατεχόμενης χώρας να
δώσει όρκο πίστης στην εχθρική δύναμη ή
πληροφορίες για τον στρατό και τα μέσα
άμυνας της χώρας του (άρθρα 44 και 45).
Η έννοια της πολιτικής βίας
• Λέγοντας πολιτική βία εννοούμε την βία που

εκδηλώνεται με πολιτικά κίνητρα μεταξύ
ομοεθνών στο πλαίσιο της αντιστασιακής
δράσης κατά του κατακτητή.
Η έννοια της συνεργασίας με τις
δυνάμεις κατοχής (οι δημόσιοι
υπάλληλοι)
• Σύμφωνα με τον Κανονισμό της Χάγης (1899, 1907) για τους
νόμους και τα έθιμα του κατά ξηρά πολέμου, οι δημόσιοι
λειτουργοί οφείλουν να συνεχίσουν να εργάζονται μετά την
κατάκτηση της χώρας τους από τον εχθρό
• Υπάρχουν, ωστόσο, περιπτώσεις όπου η υπηρεσία του

δημόσιου λειτουργού σε ορισμένους τομείς (π.χ. σχετικά με
την προστασία της δημόσιας τάξης) απαιτεί υπακοή στις
δυνάμεις κατοχής και έρχεται σε αντίθεση με το έργο της
αντίστασης.
• Στις περιπτώσεις αυτές , ο δημόσιος λειτουργός μπορεί να

διωχθεί, μετά τη λήξη της κατοχής, για πράξεις που
διενήργησε προς όφελος του εχθρού και κατά της πατρίδας
τους
Η έννοια της συνεργασίας με τις

δυνάμεις κατοχής (πολιτικοί)
• Διαφορετική, ωστόσο, είναι η περίπτωση όσων

συνεργάστηκαν με τους κατακτητές σε
πολιτικό επίπεδο, συγκροτώντας κυβερνήσεις
συνεργασίας.
• Πρόκειται για όργανα του κατακτητή που

έβλαψαν την εθνική υπόθεση
Τα είδη των κυβερνήσεων
Υπάρχουν δύο είδη κυβερνήσεων :
• α) οι νόμιμες κυβερνήσεις, οι κυβερνήσεις

δηλαδή που απορρέουν από τη βούληση του
λαού, και β) οι de facto ή επαναστατικές
κυβερνήσεις που είναι αποτέλεσμα βίαιων
γεγονότων (λαϊκών εξεγέρσεων
πραξικοπημάτων κλπ) ή πολιτικής συναίνεσης
που εκφεύγει της νομιμοποίησης του λαού
Οι κυβερνήσεις συνεργασίας
• Υποστηρίζεται ότι οι κυβερνήσεις κατοχής δεν αποτελούν de facto

κυβερνήσεις, αφού μέσω αυτών δεν εκφράζεται η βούληση της
πολιτείας αλλά η βούληση του κατακτητή
• Επιπλέον οι κυβερνήσεις αυτές δεν διακόπτουν την έννομη τάξη,

όπως οι de facto κυβερνήσεις, αφού δεν είναι εκείνες, αλλά ο
κατακτητής που διακόπτει την έννομη τάξη.
• η διατύπωση του όρκου στην υπηρεσία, που καθιέρωσαν οι

κυνερβήσεις συνεργασίας των Αθηνών αποδεικνύει την έλλειψη
νόμιμης βάσης των κυβερνήσεων συνεργασίας. Σύμφωνα με αυτή
ο όρκος δίνεται σε αόριστες έννοιες, όπως είναι η εντιμότητα, η
ευσυνειδησία και η εξυπηρέτηση των συμφερόντων του έθνους
• Οι κυβερνήσεις κατοχής, λοιπόν, συνιστούν

ψευδο-κυβερνήσεις, αφού αποτελούν όργανα
του κατακτητή και αντλούν την εξουσία τους
από αυτόν
• οι Συμβάσεις της Χάγης δεν αντιμετώπιζαν το

φαινόμενο των κυβερνήσεων συνεργασίας,
επειδή κατά την περίοδο που συνήφθησαν δεν
υπήρχε αυτή η πρακτική.
Το πρόβλημα των κυβερνήσεων

συνεργασίας
• η υπεύθυνη στάση της δημόσιας διοίκησης ενός
κατεχόμενου κράτους, δεδομένης της
κατάλυσης της κυριαρχίας του, αξιολογείται με
βάση τη διεθνή και όχι την εθνική νομιμότητα
που έχει καταλυθεί.
• στην περίπτωση των κυβερνήσεων
συνεργασίας η ευθύνη του δημόσιου
λειτουργού μετατοπίζεται από το διεθνές στο
εθνικό επίπεδο, δεδομένου ότι η εντολή
δίνεται από τον πολιτικό προϊστάμενό του (την
κυβέρνηση συνεργασίας), στον οποίο έχει
καθήκον υπακοής.
Η περίπτωση της ιταλικής κατοχής
των Επτανήσων
• Συστάθηκε Γραφείο Πολιτικών Υποθέσεων, επικεφαλής
του οποίου τέθηκε ο Ιταλός Pietro Parini. Ο τελευταίος
υπαγόταν στην ανώτατη στρατιωτική διοίκηση κατοχής
και επικοινωνούσε με το Υπουργείο Εξωτερικών της
Ιταλίας. Το Γραφείο Πολιτικών Υποθέσεων αποτελούσε
την ανώτατη πολιτική διοίκηση των Επτανήσων και
περιελάμβανε οκτώ τμήματα: Γενική Γραμματεία, Τμήμα
Ανεφοδιασμού, Τμήμα Εκπαίδευσης, Τμήμα Γεωργικό,
Τμήμα Δικαστικό, Τμήμα Υγειονομικό, Τμήμα Οικονομικό
και Τμήμα Τουρισμού, Τύπου και Προπαγάνδας.
• Στη συνεχεία σε κάθε νησί δημιουργήθηκαν τμήματα του

Γραφείου Πολιτικών Υποθέσεων ενώ τοποθετήθηκαν
Ιταλοί πολιτικοί σύμβουλοι ως εκπρόσωποι του Αρχηγού
των Πολιτικών Υποθέσεων.
Τα μέτρα της ιταλικής διοίκησης

Αλλοίωση της δομής και της σύνθεσης της δημόσιας
διοίκησης
• Μεταξύ Αυγούστου και Νοεμβρίου 1941 απομακρύνθηκαν

ο Διευθυντής του Δημόσιου ταμείου, οι Οικονομικός
Έφορος, ο Διευθυντής της Γεωργικής υπηρεσίας, ο
Τελώνης, ο Επόπτης Αγροφυλακής , ο Λιμενάρχης και ο
εκπρόσωπος της Διεθνούς Οικονομικής Επιτροπής. Οι
παραπάνω αντικαταστάθηκαν από Ιταλούς πολιτικούς
υπαλλήλους. Επίσης απελάθηκαν οι διαδοχικά
ασκούντες χρέη Νομάρχη ενώ καταργήθηκε η Ελληνική
Αγορανομική Επιτροπή και αντικαταστάθηκε από άλλη
επιτροπή στην οποία πλειοψηφούσαν οι Ιταλοί.
Παραγωγή νέας νομοθεσίας
• Η παραγωγή νομοθετικού έργου

επισημοποιήθηκε με το Διάταγμα του
Μουσολίνι για την πολιτική διοίκηση των
Επτανήσων (12-11-1941), το οποίο έδινε την
δυνατότητα στον επικεφαλής πολιτικό διοικητή
να εκδίδει διατάγματα
Παραγωγή νέας νομοθεσίας
• Ο συνολικός αριθμός των νομοθετικών

πράξεων που εξέδωσαν οι αρχές κατοχής ήταν
228. Οι πράξεις αυτές διακρίνονται σε
Διατάγματα, Υπουργικά Διατάγματα και
Διατάγματα (μπάντα) του Μουσολίνι. Οι
πράξεις αυτές αφορούσαν τις μεταφορές, την
υγιεινή, τις εισαγωγές και εξαγωγές, τον
επισιτισμό, τις προμήθειες, την κοινωνική
πρόνοια, τη δημόσια ασφάλεια, την αγροτική
και τη δημοτική οργάνωση κλπ
των Αθηνών
• Διαπιστώνεται ότι είχαν ιδιαίτερη πολιτική

βούληση. Αυτό προκύπτει από την παραγωγή
νομοθετικού έργου που δεν συνδέεται με τις
ανάγκες της κατοχής
• η παραγωγή των 4223 νομθετημάτων είναι

βέβαιο ότι δεν στηρίζονταν στην αναπόφευκτη
ανάγκη για την προστασία της δημόσιας τάξης
και του δημόσιου βίου. Ούτε βέβαια ήταν
αποτέλεσμα της προστασίας των συμφερόντων
των κατακτητών.
των Αθηνών
• Η θεσμική ανάλυση διαπιστώνει ότι παρέμειναν

μετά την απελευθέρωση θεσμικές δομές της
κατοχικής περιόδου. Αναφέρουμε δύο
περιπτώσεις:
• Την διατήρηση μέρους της κατοχικής

νομοθεσίας
• Την ασυλία που δόθηκε στα μέλη των
στρατιωτικών σωμάτων που συνεργάστηκαν με
τους κατακτητές (Τάγματα Ασφαλείας).
Διατήρηση μέρους της κατοχικής νομοθεσίας
• Σύμφωνα με τη Συντακτική Πράξη 58/1945

διατηρήθηκαν σε ισχύ νομοθετήματα που
εκδόθηκαν προς συντήρηση της ελληνικής
πολιτείας ή επ’ ωφελεία αυτής
Ασυλία στα στρατιωτικά σώματα που

συνεργάστηκαν με τους κατακτητές
• Σύμφωνα με την Σύμβαση της Χάγης μετά τη λήξη της Κατοχής

μπορεί να ασκηθεί ποινική δίωξη για πράξεις που επιτελέστηκαν
κατά την διάρκεια της κατοχής και οι οποίες στρέφονταν κατά των
εθνικών συμφερόντων.
• Έτσι σύμφωνα με τον Ποινικό νόμο τιμωρείται ως ένοχος εσχάτης

προδοσίας «όστις έφερε όπλα κατά της πατρίδας του, ή συνέτρεχε
τον εχθρό». Με άλλα λόγια η στρατιωτική κατοχή δεν αίρει το
καθήκον προς την πατρίδα, ούτε δημιουργεί υποχρέωση πίστης
στον κατακτητή.
• Ωστόσο, κατά την απελευθέρωση δεν διώχθηκαν όσοι υπηρέτησαν

στα Τάγματα Ασφαλείας.
Τα δύο είδη της Αντίστασης στον
κατακτητή
Αντίσταση πολιτών
Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η έντονη
πολιτική δέσμευση. Επιδίωξη της
νομιμοποίησης μέσα από την πολιτική ένταξη
Αντίσταση δημοσίων λειτουργών

Δεν διαθέτει πολιτικό χαρακτήρα. Η
αντίσταση νομιμοποιείται μέσα από την
ιδιότητα του δημόσιου λειτουργού και τις
διεθνείς συνθήκες
Η μετανάστευση στην
Ελλάδα
Ιστορική αναδρομή στις πολιτικές
και διοικητικές όψεις της

Εννοιολογικοί προσδιορισμοί
 Οι Έλληνες της Διασποράς
Πρόκειται για Έλληνες εμπόρους οι οποίοι

δραστηριοποιούνταν κυρίως στην Ευρώπη, στα
Βαλκάνια, την Βόρεια Αφρική και την Μέση Ανατολή,
δημιουργώντας στους τόπους αυτούς ελληνικές
παροικίες. Στο πλαίσιο αυτό οι Έλληνες μετανάστευαν
όχι από οικονομική ένδεια αλλά από επιθυμία ανάπτυξης
εμπορικής δραστηριότητας.
 Ο όρος «μετανάστης» στις διακρατικές συμβάσεις του
19ου αιώνα
Μετά την συγκρότηση του ελληνικού βασιλείου ως

μετανάστες θεωρήθηκαν οι Έλληνες και Οθωμανοί που
επέλεξαν με την θέλησή τους να εγκατασταθούν στο
κράτος της εθνικής τους προέλευσης.
 Ο όρος μετανάστης στις συνθήκες ειρήνης του 20ου αιώνα
Ως «μετανάστες» χαρακτηρίστηκαν οι εθνικοί πληθυσμοί, οι

οποίοι εξαιτίας πολεμικών συγκρούσεων μετακινήθηκαν από
την Ελλάδα στην χώρα της εθνικής τους προέλευσης (π.χ. οι
Βούλγαροι, οι οποίοι μετά το τέλος του πρώτου παγκοσμίου
πολέμου εγκατέλειψαν την Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στην
Βουλγαρία).Στην συνέχεια ως «μετανάστες» χαρακτηρίστηκαν
οι Έλληνες πρόσφυγες της μικρασιατικής καταστροφής
(1922), οι οποίοι εισήλθαν μαζικά στο ελληνικό έδαφος, στο
πλαίσιο της υποχρεωτικής ανταλλαγής ελληνικών και
τουρκικών πληθυσμών
 Μετανάστευση και επαναστάσεις
Ως μετανάστες θεωρήθηκαν και οι Έλληνες που

κατοικούσαν στην ρωσική επικράτεια (νότια Ρωσία και
Καύκασος) και κατέφυγαν στην Ελλάδα μετά την
επικράτηση της ρωσικής επανάστασης (1917).
Μετανάστευση και καθεστωτικές αλλαγές
Ως μετανάστες θεωρούνται και οι Έλληνες των πρώην

σοβιετικών δημοκρατιών καθώς και οι ελληνικής
καταγωγής αλβανοί υπήκοοι που μετανάστευσαν στην
Ελλάδα μετά το 1985 και 1990 αντίστοιχα. Επίσης μία
σημαντική κατηγορία παλιννοστούντων αποτελούν και
οι έλληνες, οι οποίοι κατέφυγαν σε χώρες της
ανατολικής Ευρώπης, λόγω της ήττας των
κομμουνιστών το 1949 και επέστρεψαν στην χώρα στα
τέλη της δεκαετίας του 1970.
 Η σύνδεση του όρου «μετανάστης» με την αγορά
εργασίας
Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου ως

«μετανάστες» χαρακτηρίστηκαν και οι αποδημούντες
προς αναζήτηση εργασίας στην αμερικανική ήπειρο.
Τα χαρακτηριστικά της έννοιας του (οικονομικού) μετανάστη
το 1920
 Υπερπόντια μετακίνηση
 Αναζήτηση εργασίας
 Η έννοια του οικονομικού μετανάστεστη μεταπολεμικά θα

συμπεριλάβει και την μετανάστευση στα ευρωπαϊκά κράτη
 Από τα παραπάνω προκύπτει ότι, τουλάχιστον μέχρι τον
δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ο όρος «πρόσφυγας»
συγχέεται με το όρο «μετανάστης» με αποτέλεσμα η
ελληνική έννομη τάξη να μην διαθέτει σαφείς ορισμούς
για τις δύο αυτές κατηγορίες πληθυσμού.
Μία τυπολογία
 Εθνοτική μετανάστευση
Σε αυτό το είδος της μετανάστευσης περιλαμβάνονται κινήσεις

πληθυσμών που πραγματοποιήθηκαν μετά την συγκρότηση του
ελληνικού κράτους και συνδέονται με εθνοτικά χαρακτηριστικά.
 Οικονομική μετανάστευση
Η οικονομική μετανάστευση συναντάται στα τέλη του 19ου αιώνα

και συνδέεται με την μετακίνηση Ελλήνων προς τις Ηνωμένες
Πολιτείες της Αμερικής, με σκοπό την αναζήτηση εργασίας.
Οι όψεις της μετανάστευσης
 Μετακίνηση ελληνικών πληθυσμών στην Ελλάδα

(εθνοτικοί λόγοι)
 Μετακίνηση ελληνικών πληθυσμών σε άλλες χώρες

(οικονομικοί λόγοι)
 Μετακίνηση αλλοδαπών πληθυσμών στην Ελλάδα

(οικονομικοί λόγοι)
Η εθνοτική μετανάστευση
 Τα ζητήματα που προκύπτουν κατά την εθνοτική
μετανάστευση είναι:
 α) Η ρύθμιση της ιθαγένειας που θα έπρεπε να

αποκτήσουν οι μετανάστες στην καινούργια πατρίδα
τους και
 β) η εκκαθάριση των περιουσιών που άφηναν στην

παλαιά πατρίδα τους
 Τα όργανα που δημιουργούνται για την επίλυση των

ζητημάτων της ιθαγένειας και της περιουσίας των
μεταναστών είναι Μικτές Επιτροπές των δύο κρατών
(προέλευσης και υποδοχής)
Οι συνθήκες
 Το Πρωτόκολλο «περί της Ανεξαρτησίας της Ελλάδος» που συνήφθη μεταξύ της
Γαλλίας, της Μεγάλης Βρετανίας και της Ρωσίας και υπογράφηκε στις 3.2.1830, σε
συνδυασμό με την μεταγενέστερη τροποποίησή του στις 4/16.6.1830
 Σύμβαση μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας που υπογράφτηκε στις 2.6.1919 «Περί
αμοιβαίας και εκουσίας μεταναστεύσεως των εν Ελλάδι και Βουλγαρία φυλετικών
μειονοτήτων», στο πλαίσιο της συνθήκης του Νεϊγύ.
 Σύμβαση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας περί ανταλλαγής των ελληνικών και
τουρκικών πληθυσμών (30.1.1923).
Η οικονομική μετανάστευση
 Νόμος 2475/1920
Προβλέπεται η σύσταση στον Πειραιά και στην Πάτρα

των πρώτων Γραφείων Μεταναστεύσεως ως υπηρεσιών
του Υπουργείου Εσωτερικών, στο οποίο θα συσταθεί
Τμήμα Μετανάστευσης, υπαγόμενο στην Διεύθυνση
Δημοσίας Αντιλήψεως και Υγείας.
Η προγραμματισμένη μετανάστευση
 Σύμφωνα με την προγραμματισμένη μετανάστευση το

κράτος υποδοχής γνωστοποιεί κατά χρονικές περιόδους
στην Ελλάδα συγκεκριμένα προγράμματα και σχέδια
μεταναστεύσεως. Στο πλαίσιο αυτό καθορίζει τον αριθμό
των εργαζομένων, την ηλικία, τα επαγγέλματα και
ειδικότητες, την οικογενειακή κατάσταση καθώς και τα
απαιτούμενα κριτήρια υγείας και επαγγελματικής
ικανότητας. Επίσης γνωστοποιεί τις συνθήκες κατοικίας
εργασίας και αμοιβής
Η οικονομική μετανάστευση
Οι διακρατικές συμβάσεις προγραμματισμένης μετανάστευσης
 Η σύμβαση περί μεταναστεύσεως μεταξύ Ελλάδας και Γαλλίας

που συνήφθη το 1954
 Η σύμβαση μετανάστευσης μεταξύ Ελλάδας και Βελγίου για

απασχόληση ελλήνων εργατών στα ανθρακωρυχεία (1957)
 Η σύμβαση μεταξύ Ελλάδας και Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας

της Γερμανίας περί μεταναστέυσεως (1960)
Τα αίτια της μετανάστευσης
 Μία βασική αιτία της ελληνικής μετανάστευσης που
εκδηλώθηκε στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου
αιώνα είναι η ανισότητα του πληθυσμού μιας
γεωγραφικής περιοχής προς τις συνολικές δυνατότητες
διατροφής και ανάπτυξης που αυτή παρέχει.
 Κατά την μεταπολεμική περίοδο η αιτία της μαζικής

μετανάστευσης οφείλεται στην αργή εκβιομηχάνιση της
χώρας. Το γεγονός αυτό ήταν αναπόφευκτο εξ’αιτίας
του κρατικού παρεμβατισμού στην βιομηχανική
ανάπτυξη της χώρας
Τα αίτια της μετανάστευσης
 τα πλέον έντονα μεταναστευτικά φαινόμενα

εκδηλώθηκαν με αφορμή τους βαλκανικούς πολέμους,
τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και την μικρασιατική
εκστρατεία,
 Επιπλέον το μεταναστευτικό φαινόμενο συνδέθηκε με

πολιτικούς λόγους (Μακεδονικός αγώνας, εμφύλιος
πόλεμος)
Διοικητικές όψεις της μετανάστευσης
 Έλεγχος της επικράτειας
μέτρα ελέγχου της κίνησης και απασχόλησης των εισερχόμενων στην χώρα
 Περιορισμοί
Οι πρώτοι περιορισμοί που τέθηκαν στο δικαίωμα της μετανάστευσης αφορούσαν

τις γυναίκες τα παιδιά και τους υπόχρεους στράτευσης
 Παλιννόστηση
Σύμφωνα με τον πρώτο νόμο για την μετανάστευση, του 1920, προβλέπονταν η
ίδρυση «Επιτροπής επί της παλιννοστήσεως», αρμοδιότητα της οποίας ήταν η
διάθεση πιστώσεων υπέρ της παλιννόστησης και περίθαλψης παλιννοστούντων
μεταναστών.
Πολιτικές όψεις της μετανάστευσης

 Ο έλληνας της διασποράς συνέβαλε στο να εδραιωθεί η
ελληνική πολιτική και ο ελληνικός πολιτισμός στον τόπο
διαμονής του.
 Ο έλληνας υπερπόντιος μετανάστης μέχρι το 1922 , είχε

συγκεκριμένο εθνικό ρόλο στο εξωτερικό που συνίστατο στην
διατήρηση ενός οργανικού δεσμού ανάμεσα στην Ελλάδα και
στις ΗΠΑ
 Μετά το 1922 εξασθενεί το στοιχείο της εθνικής αποστολής

του έλληνα μετανάστη και υποκαθίσται από το στοιχείο της
διατήρησης των πολιτιστικών χαρακτηριστικών που τον
συνδέουν με το ελληνικό έθνος (θρησκεία, ήθη, έθιμα,
γλώσσα).
Πολιτικές όψεις της μετανάστευσης
 Κατά την περίοδο του μεσοπολέμου το ελληνικό κράτος

αντιμετώπισε τις μεταναστευτικές κοινότητες με λιγότερο
παρεμβατική στάση θεωρώντας τις περισσότερο ως
οικονομικά στηρίγματα παρά ως οργανικά τμήματα του
ελληνικού έθνους.
 Κατά την δεκαετία του 1960 η μεταναστευτική πολιτική
αποτέλεσε πεδίο πολιτικών αντιπαραθέσεων αναφορικά με τις
επιλογές σε θέματα οικονομικής ανάπτυξης της χώρας.
 Σήμερα οι μεταναστευτικές κοινότητες ενδιαφέρουν την
δημόσια πολιτική, όσον αφορά στην εμπλοκή τους στις
πολιτικές διαδικασίες της χώρας (εκλογικό δικαίωμα)
Η Ελλάδα χώρα υποδοχής

μεταναστών
Η νομοθεσία
 Από το 1929 έως το 1991 δεν έχουμε αλλαγή του

νομοθετικού πλαισίου για την μετανάστευση
 Ο νόμος 1975/1991 επέβαλλε αυστηρά μέτρα για τους

παράνομους αλλοδαπούς.
 Ο νόμος 2910/2001 προβλέπει την σύσταση Διεύθυνσης

Αλλοδαπών και Μετανάστευσης στο Υπουργείο
εσωτερικών καθώς και την δημιουργία περιφερειακών
διευθύνσεων Αλλοδαπών και Μετανάστευσης.
 Ο νόμος 3386/2005 εισήγαγε ορισμένες καινοτομίες

στην μεταναστευτική πολιτική της χώρας. Αναφέρουμε
ενδεικτικά: α) τον ορθολογικό προγραμματισμό της
εισόδου των μεταναστών στην χώρα , β) την εισαγωγή
μέτρων κοινωνικής ένταξης των μεταναστών, γ) την
ενοποίηση της άδεια διαμονής και εργασίας.

 Προγραμματα νομιμοποίησης
Δικαίωμα αλλά και υποχρέωση συμμετοχής στο πρόγραμμα είχαν όλοι οι

αλλοδαποί που βρίσκονταν παράνομα στο ελληνικό έδαφος. Την
διαδικασία διεξήγε ο ΟΑΕΔ (Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού
Δυναμικού), ένας οργανισμός που υπάγονταν στο Υπουργείο
Εργασίας.Έγιναν δύο προγράμματα νομιμοποίησης το 1997 και το 2001.
 Προγράμματα κοινωνικής ένταξης
Περιλαμβάνουν μέτρα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας, παροχής

κοινωνικών υπηρεσιών, παροχής πληροφοριών, προώθησης της
απασχόλησης, καθώς και πολιτιστική και πολιτισμική στήριξη κα.
Οι «αντάρτες» της
Διοίκησης (Guerilla
government)
Έννοια, και μορφές διοικητικής «ανταρσίας»
Η έννοια του αντάρτη
• Αντάρτης είναι εκείνος που αναλαμβάνει ένα

άτακτο πόλεμο ως μέλος μιας ανεξάρτητης
ομάδας
Η έννοια του «αντάρτη» της
διοίκησης
• Ο όρος αρχικά διατυπώθηκε το 1974 στο

βιβλίο του Needlemen “Guerillas in the
Bureaucracy”
• Αναφερόταν σε εκείνους τους υπαλλήλους, οι
οποίοι απηχούσαν μία αντικαθεστωτική
αντίληψη (δηλαδή μία αντίληψη διαφορετική
από εκείνη της υπηρεσίας) και οι οποίοι
εργάζονταν μυστικά για ένα συγκεκριμένο
σκοπό και όχι για να υπηρετήσουν την
αφηρημένη έννοια του δημόσιου συμφέροντος.
Οι «αντάρτες» της διοίκησης και οι

whistle-blowers (καταγγέλοντες)
• whistle-blowers : Πρόκειται για εκείνους

που καταγγέλουν παραβιάσεις του νόμου
στις δημόσιες υπηρεσίες και στην συνέχεια
γίνονται θύματα αντιποίνων.
• Πολλοί «αντάρτες» της διοίκησης δεν
γίνονται whistle-blowers. Ακόμη και αν
είναι απογοητευμένοι από την πολιτική της
υπηρεσίας που εργάζονται, και έχουν
αποδείξεις για παράνομες πράξεις, δεν
επιλέγουν την δημοσιοποίηση τους, αλλά
εργαζόνται «υπόγεια».
Οι «αντάρτες» της διοίκησης και
οι σύμμαχοί τους
• Οι «αντάρτες» της διοίκησης επιδιώκουν την

διαμόρφωση συμμαχιών (συνεργασιών) με μη
κυβερνητικές οργανώσεις που
δραστηριοποιούνται σε πεδία πολιτικής
παρόμοια με εκείνα της υπηρεσίας που
εργάζονται.
Οι «αντάρτες» της διοίκησης και

οι σύμμαχοί τους
Επιπλέον οι «αντάρτες» της διοίκησης :

• παρέχουν με πλάγιο τρόπο πληροφορίες σε
άλλες υπηρεσίες και συντάσσουν αναφορές για
λογαριασμό τρίτων
• Διαρρέουν πληροφορίες στον τύπο
• Υπονομεύουν τις ενέργειες της διοίκησης
• Διαμορφώνουν μυστικά την στρατηγική τους
σε συνεργασία με τρίτους
Τα κίνητρα των «ανταρτών» της
διοίκησης
• Ορισμένοι επιθυμούν μία ελευθερία στην

εργασία τους που δεν την προσφέρει η
δημόσια υπηρεσία.
• Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι ομάδες
συμφερόντων θα πρέπει συνεργαζόνται με την
κυβέρνηση ή να την υποκαταστήσουν
• Ορισμένοι επιθυμούν να αντικατασταθεί η
πολιτική ισχύος από την πολιτική της
συνεργασίας και της συμμετοχικότητας (με
τρίτους φορείς)

διοίκησης
• Ορισμένοι επιθυμούν να θέσουν την

προσωπική τους σφραγίδα στην διαμόρφωση
πολιτικών
• Ορισμένοι έχουν μία διαφορετική (ευρύτερη)
αντίληψη από εκείνη της υπηρεσίας τους,
σχετικά με την πολιτική που πρέπει να
υλοποιήσει
• Ορισμένοι πιστεύουν ότι με αυτή την
συμπεριφορά τους κάνουν το σωστό.
διοίκησης
• Ορισμένοι με την συμπεριφορά αυτή

εκφράζουν τον χαρακτήρα τους
• Ενώ άλλοι χρησιμοποιούν την συμπεριφορά
αυτή για να υλοποιήσουν συγκεκριμένους
στόχους

διοίκησης
• Οι «αντάρτες» της διοίκησης έχουν ταύτιση με

την υπηρεσία τους και το έργο που τους έχει
ανατεθεί.
• Πιστεύουν ότι η πολιτική της υπηρεσίας τους
δεν είναι ικανοποιητική ή ότι οδηγεί σε
παρανομίες.
• Θεωρούν τον εαυτό τους υπεύθυνο για να
διορθώσει αυτές τις αδυναμίες και λάθη.
Οι κίνδυνοι που διατρέχουν οι
«αντάρτες» της διοίκησης
• Πολλές φορές αδυνατούν να συλλάβουν την

συνολική εικόνα της υπηρεσίας τους και
προωθούν πολιτικές που δεν είναι συμβατές με
το διοικητικό σύστημα.
• Σε άλλες περιπτώσεις η υπερβολική αφοσίωση

στο στόχο που επιδιώκουν, τους οδηγεί στο
αντίθετο άκρο, δηλαδή να αδυνατούν να
εκπληρώσουν τον σκοπό της υπηρεσίας.
Οι κίνδυνοι που διατρέχουν οι

• Οι «αντάρτες» της διοίκησης διατρέχουν τον

κίνδυνο να απολυθούν από την υπηρεσία τους.
Αλλά γιατί η υπηρεσία τους θέλει να τους
απολύσει;
Τα κίνητρα της υπηρεσίας να απολύσει
τους «αντάρτες» της διοίκησης
Οι λόγοι είναι ποικίλοι:
• Άλλοτε η υπηρεσία αρνείται την οποιαδήποτε
αλλαγή και διαθέτει ένα φτωχό σύστημα
επικοινωνίας
• Άλλοτε οι απόψεις των «ανταρτών» της
διοίκησης φέρουν ένα διαφορετικό αξιακό
υπόστρωμα ή διακρίνουνται από άλλα
συμφέροντα που είναι διαφορετικά από εκείνα
της υπηρεσίας.
Τα κίνητρα της υπηρεσίας να απολύσει

τους «αντάρτες» της διοίκησης
• Άλλοτε οι απόψεις των «ανταρτών» της

διοίκησης είναι τόσο ακραίες ώστε δεν
μπορούν να υπηρετήσουν το δημόσιο
συμφέρον.
Η έννοια του «τρόπου σκέψης της
ομάδας» (groupthink)
• Πρόκειται για μία απομονωμένη διαδικασία

λήψης αποφάσεων κάτά την οποία αυτοί που
αποφασίζουν στηρίζονται σε ένα σύνολο
αντιλήψεων και πεποιθήσεων το οποίο αγνοεί,
υποτιμά ή γελοιοποιεί τις αντίθετες απόψεις.
Τα χαρακτηριστικά του «τρόπου σκέψης της
ομάδας» είναι η υπερεκτίμηση της δύναμης της
ομάδας και του ηθικού χαρακτήρα των
επιλογών της, ο στενός τρόπος σκέψης και οι
πιέσεις για ομοιομορφία.
Μία διαφορετική μορφή των

«ανταρτών» της διοίκησης
• Πρόκειται για ομάδες που δρουν υλοποιώντας

παράνομες εντολές του ιεραρχικού ανώτερου
κατά παράκαμψη της υπηρεσιακής ιεραρχίας.
Οι «αντάρτες» της διοίκησης από
την πλευρά της κοινωνική επιστήμης
Υπάρχουν τρεις διαφορετικές πλευρές από

τις οποίες μπορούμε να εξετάσουμε το
φαινόμενο των «ανταρτών» της διοίκησης :
• Η πλευρά της πολιτικής που ασκεί η

γραφειοκρατία (bureaucratic politics)
• Η πλευρά του περιβάλλοντος της
οργάνωσης
• Η πλευρά της ηθικής
Η πολιτική που ασκεί η γραφειοκρατία

(bureaucratic politics)
• Νεότερες ερμηνείες του διοικητικού

φαινομένου υποστηρίζουν την άποψη ότι η
διοίκηση έχει την δυνατότητα να ασκήσει
πολιτική στη βάση της διακριτικής ευχέρειας
που διαθέτει. Οι ερμηνείες αυτές αρνούνται
την διχοτόμηση διοίκησης-πολιτικής σύμφωνα
με την οποία η πολιτική αποφασίζει και η
διοίκηση εκτελεί.
• Στη βάση της αντίληψης αυτής έχει

υποστηριχθεί ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι
διαμορφώνουν την δική τους προσωπική
άποψη για κάθε διοικητικό ζήτημα,
δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό ένα δικό
τους εσωτερικό κανόνα της διοίκησης. Εάν οι
επίσημοι δίαυλοι επικοινωνίας της διοίκησης
δεν μπορούν να εκφράσουν την άποψή τους,
τότε διαμορφώνουν εναλλακτικές διαύλους
επικοινωνίας, στην προσπάθειά τους να
υποστηρίξουν τις απόψεις τους. Έτσι
μετατρέπονται σε «αντάρτες» της διοίκησης.

• Η πολιτική της γραφειοκρατίας έχει πολιτικούς

δεσμούς με ομάδες που έχουν όφελος από
αυτήν καθώς οι δημόσιοι υπάλληλοι αναζητούν
υποστήριξη και ασφάλεια.
Οι «επιχειρηματίες της
πολιτικής»
(Policy entrepreneurs)
• Πρόκειται για εκείνους που επενδύουν

χρήματα, ενέργεια, χρόνο, φήμη,
υπερασπίζοντας θέσεις από τις οποίες θα
έχουν ένα μελλοντικό όφελος. Πρόκειται για
τις πολιτικές ελίτ.
Η πολιτική των ειδικών (policy of

expertise)
• Η έννοια αυτή εξετάζει πώς τα άτομα που

κατέχουν μία ειδική γνώση μπορούν να
επηρρεάσουν τη δημόσια πολιτική.
• Ο επαγγελματισμός και η ειδική γνώση σε
συνδυασμό με την υπεροχή που παρέχει το
δημόσιο αξίωμα, συνθέτουν μία ισχυρή
δύναμη εξουσίας.
«Επιχειρηματίες της πολιτικής» και
• Οι «αντάρτες» της διοίκησης συνδυάζουν τα

χαρακτηριστικά ενός «επιχειρηματία της
πολιτικής» και ενός ειδικού.
Ένα βασικό κίνητρο των «ανταρτών»

της διοίκησης: η απογοήτευση
Το φαινόμενο της απογοήτευσης ενός δημόσιου

λειτουργού μπορεί να εκφαστεί με τρεις
διαφορετικούς τρόπους:
• α) αποχώρηση από την υπηρεσία,

• β) έκφραση της απογοήτευσης (με
διαμαρτυρίες),
• γ) αποδοχή της υφιστάμενης κατάστασης,
• δ) αδιαφορία
Η αδιαφορία
Η αδιαφορία συνιστά μία παθητική

συμπεριφορά που σκοπό έχει να
απορρυθμίσει την υπηρεσία μέσω :
• α) του μειωμένου ενδιαφέροντος,

• β) των καθυστερήσεων,
• γ) της χρήσης του υπηρεσιακού χρόνου για
προσωπικές υποθέσεις και
• δ) της αύξησης των λαθών.
Το οργανωσιακό περιβάλλον
• Οι οργανώσεις διαμορφώνονται από το περιβάλλον

αλλά και το διαμορφώνουν. Σύμφωνα με την
θεωρία των «ανοικτών συστημάτων», η οργάνωση
τελεί σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.
• Η θεωρία των «κλειστών συστημάτων» δίνει
έμφαση στην εσωτερική λειτυργία της οργάνωσης.
• Η θεωρία των «ανοικτών συστημάτων» δίνει
ερμηνείες για την συμπεριφορά των «ανταρτών»
της διοίκησης, οι οποίοι επηρρεάζονται από ομάδες
συμφερόντων, πολιτικούς, μη κυβερνητικές
οργανώσεις, δίκτυα πολιτικής.
Δίκτυα πολιτικής
• Ομαδοποιήσεις οργανώσεων που

συνδέονται μεταξύ τους με σχέσεις
αλληλεξάρτησης. Τα «δίκτυα πολιτικής»
διακρίνονται σε «κοινότητες πολιτικής» και
«θεματικά δίκτυα». Οι κοινότητες πολιτικής
συνιστούν δίκτυα με σταθερά και
συγκεκριμένα μέλη και με σαφή συμμετοχή
στις διαδικασίες σχεδιασμού πολιτικής.
• Τα θεματικά δίκτυα έχουν χαλαρά όρια και
τα μέλη τους εναλάσσονται ενώ δεν
υπάρχουν συγκεκριμένα κριτήρια
συμμετοχής σε αυτά
Επιστημικές κοινότητες
• Επιστημικές κοινότητες είναι δίκτυα ειδικών με

μία κοινή κοσμοθεωρία για τις σχέσεις αιτίας
και αποτελέσματος, οι οποίες σχετίζονται με
τον χώρο της ειδικότητάς τους και με κοινές
πολιτικές αξίες για τον τομέα που
δραστηριοποιούνται.
Η ηθική (Ethics)
• Η ηθική είναι η μελέτη των αξιών και του

ορισμού της ορθής και λάθος ενέργειας. Η
ηθική δεν εξετάζει μόνο την θεωρητική
σύλληψη του ορθού και του λάθους αλλά και
την υλοποίηση της ορθής ή λανθασμένης
πράξης.
Οι ηθικές υποχρεώσεις των δημοσίων υπαλλήλων

είναι ποικίλες. Διακρίνονται δώδεκα τύποι ηθικών
υποχρεώσεων:
• Το Σύνταγμα (αποτελεί την σημαντικότερη πηγή

υποχρεώσεων των δημοσίων υπαλλήλων)
• Η νομοθεσία (αποτελεί και αυτή πηγή
υποχρεώσεων των δημοσίων υπαλλήλων αλλά
εμπεριέχει τον κίνδυνο της ασάφειας ή της
σύγκρουσης αντίθετων νομοθετικών ρυθμίσεων)
• Το έθνος (αποτελεί τον κυρίαρχη προϋπόθεση
όλων των άλλων υποχρεώσεων)
• Η δημοκρατία (αποτελεί την θέληση λαού,

και για τον δημόσιο υπάλληλο συνιστά την
συμμόρφωση στο κοινό όφελος)
• Οι γραφειοκρατικοί κανόνες
(περιλαμβάνουν τις αρχές λειτουργίας της
διοίκησης, π.χ. αποτελεσματικότητα,
αποδοτικότητα, υπολογιμότητα, διαφάνεια
κλπ)
• Ο επαγγελματισμός (πρόκειται για τους
κανόνες δεοντολογίας των επαγγελμάτων)
• Η οικογένεια και οι φίλοι (είναι αδύνατη η

άσκηση χρηστής διακυβέρνησης όταν
προτάσσεται το όφελος των συγγενών και
φίλων)
• Ο εαυτός μας ( βασική προϋπόθεση είναι η
αυτοεκτίμηση)
• Οι συλλογικότητες (πολιτικό κόμμα, εθνοτική
ομάδα, θρήσκευμα, κοινωνική τάξη, φύλο,
ομάδα συμφερόντων κλπ)
• Το δημόσιο συμφέρον (αποτελεί μία έννοια

που έχει σημαντικές δυσκολίες ο
προσδιορισμός της)
• Η ανθρωπότητα (συνιστά την υποχρέωση στην
ανθρωπότητα ως σύνολο και στο μέλλον της)
• Η θρησκεία (οι θρησκευτικές υποχρέωσεις
μπορεί να διαφέρουν από ομάδα σε ομάδα)
«Αντάρτες» της διοίκησης και

ακεραιότητα (integrity)
• Ο προσδιορισμός της ηθικής συμπεριφοράς για

ένα δημόσιο υπάλληλο συνδέεται με την έννοια
της ακεραιότητας (integrity). Η ακεραιότητα
συνιστά μία γνήσια και ολόψυχη πεποίθηση
ότι σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση
προβαίνεις στhn ορθή επιλογή και
προσαρμόζεις ανάλογα τις πράξεις σου
«Αντάρτες» της διοίκησης και
ακεραιότητα
• Η ακεραιότητα συνιστά την εξισορρόπηση

μεταξύ τριών πεδίων : α) των προσωπικών
ηθικών δεσμεύσεων, β) των υποχρεώσεων
προς την υπηρεσία και γ) της πολιτικής
σύνεσης. Αποτελεί αποτέλεσμα συνειδητής
σκέψης, ειλικρίνειας και ικανότητας
αντίστασης σε κάθε παρέκκλιση, ώστε να
ενεργεί κανείς στο πλαίσιο των πεποιθήσεων
και δεσμεύσεών του.
Ποιές δυνατότητες υπάρχουν για

τους «αντάρτες» της διοίκησης;
• Εκτός από τις περιπτώσεις : α) της

αποχώρησης, β) της διαμαρτυρίας, γ) της
υποταγής και δ) της αδιαφορίας υπάρχουν και
οι εξής δυνατότητες στους «αντάρτες» της
διοίκησης : α) αποφυγή (δηλαδή μη ανάληψη
δράσης), β) συνεργασία (διαπραγμάτευση
μέσω ενός τρίτου), γ)προσφυγή στην ανώτερη
αρχή μέσω τυπικών διαδικασιών, δ) παιγνίδι
εξουσίας με άλλα μέσα (π.χ. απεργίες, φυσική
βία, άτυπες ενέργειες)
Ποια μέσα διαθέτουν οι οργανώσεις για να
αντιμετωπίσουν τους «αντάρτες» της
διοίκησης;
• Προσπάθεια διάγνωσης των συγκρούσεων

στους κόλπους της οργάνωσης.
• Διεξαγωγή διαπραγματεύσεων
• Για την αντιμετώση των «ανταρτών» της
διοίκησης η οργάνωση πρέπει να αποτελεί ένα
«ανοικτό» και όχι ένα «κλειστ» σύστημα.
Ποια μέσα διαθέτουν οι οργανώσεις για

να αντιμετωπίσουν τους «αντάρτες» της
διοίκησης;
• Ελεύθερη διατύπωση και κοινοποίηση όλων

των προβλημάτων
• Αποδοχή της διαφωνίας και προσπάθεια
επίλυσής της
• Δυνατότητα περέμβασης όλων εκείνων που
μπορούν να συμβάλλουν στην επίλυση του
προβλήματος
• Δυνατότητα διατύπωσης όλων των
απόψεων για την επίλυση του προβλήματος
• Μία δομή που να επιτρέπει τα παραπάνω
Ποια μέσα διαθέτουν οι οργανώσεις για
να αντιμετωπίσουν τους «αντάρτες» της
διοίκησης;
• Οργανωσιακή κουλτούρα
• Κατανόηση της διαφωνίας
• Δυνατότητα κατανόησης της τυπικής και
άτυπης λειτουργίας της οργάνωσης
• Διαχωρισμός του προβλήματος από τα άτομα
• Δυνατότητα έκφρασης των διαφωνιών
• Καθορισμός ορίων για την διατύπωση
διαφωνιών
Είναι χρήσιμοι οι «αντάρτες» της

διοίκησης ;
• Οι «αντάρτε» της διοίκησης αποτελούν ένα

κεφάλαιο για κάθε οργάνωση, το οποίο μπορεί
να αξιοποιηθεί εάν ορισθεί ορθά το πλαίσιο
διαχείρισης των διαφωνιών που εκφράζουν.
H Διοίκηση των
Υδάτινων Πόρων
Μία ιστορική αναδρομή
1833-2000
Τα δεδομένα
 α) οι κύριοι υδάτινοι πόροι, βρίσκονται σε
απόσταση πλέον των 200 χλμ μακριά από την
Αθήνα, καλύπτουν μία έκταση 4.000 km2, με
7.300 χλμ υποστηρικτικό δίκτυο,
 β) η συνολική αντιμετώπιση του προβλήματος
συνίσταται στην κατασκευή τεχνικών έργων
παρεμβατικού χαρακτήρα στο φυσικό
περιβάλλον (φράγματα),
 γ) η διαχείριση των υδάτινων πόρων
υλοποιήθηκε μέχρι το 2000, από επιτελικά
όργανα που υπάγονταν σε διάφορα υπουργεία
Οι σύγχρονες τάσεις
 α) χρήση περισσότερο αποτελεσματικών σχημάτων διαχείρισης,

όπως διαχείριση της ζήτησης του νερού, τιμολόγηση,διαχείριση
υποδομών, χρήση συστημάτων γεωγραφικής πληροφόρησης,
καθώς και χρήση βοηθητικών συστημάτων υδροδότησης
 β) εκπαίδευση των καταναλωτών και ανάδειξή τους σε δύναμη

ελέγχου της πολιτικής διαχείρισης υδάτινων πόρων,
 γ) προσαρμογή της εθνικής νομοθεσίας με την κοινοτική Οδηγία

(Directive) 2000/60 (23.10.2000), για τη «θέσπιση πλαισίου
κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων», δηλαδή,
διαμόρφωση μιας πολιτικής νερού που να συνδέεται με
περιβαλλοντικές και χωροταξικές παραμέτρους.
Το παρελθόν
 Κατά την περίοδο από τον 15ο έως τις αρχές του 19ου αιώνα,
η κυριότητα του νερού ανήκε από κοινού στις Κοινότητες και
τους ιδιώτες. Η κύρια χρήση του ήταν ποτιστική. Το τουρκικό
δημόσιο δεν είχε δικαιώματα ιδιοκτησίας στο νερό
Το νερό ως δημόσιο αγαθό
 Η έννοια του νερού ως δημόσιου αγαθού προκύπτει στην

Ελλάδα μετά τη συγκρότηση του ελληνικού βασιλείου (1833)
 Το δημόσιο έχει την κυριότητα του νερού και πωλεί τα
δικαιώματα χρήσης του σε ιδιώτες ή τα εκχωρεί στους δήμους
Το Διάταγμα «Περί των Υδραγωγείων

Ναυπλίας»
 Το Διάταγμα «Περί των Υδραγωγείων της Ναυπλίας» του 1834,

απαγορεύει στους κατοίκους να διοχετεύουν νερό στις οικίες
τους, παρά μόνο με τον όρο της πληρωμής και με την
προϋπόθεση ύπαρξης επαρκών αποθεμάτων.
Πρόσφυγες και νερό
 Η άφιξη των προσφύγων στην Αθήνα, το 1922, επέδρασε στην

δημόσια πολιτική για το νερό. Λίγα χρόνια αργότερα (1925) την
ευθύνη για την ύδρευση της πόλης ανέλαβε το κράτος
Η οργανωτική δομή
Διακρίνουμε τρεις φάσεις στην εξέλιξη της

οργανωτικής δομής σχετικά με τη διαχείριση του
νερού.
 Η πρώτη φάση διαρκεί από το 1834 έως το 1925. Στη
διάρκεια της, φορέας διαχείρισης του νερού ήταν οι
Δήμοι
 Η δεύτερη φάση εγκαινιάζεται το 1925 με την
δημιουργία της «Ελληνικής Εταιρείας Υδάτων
Αθηνών Πειραιώς και Περιχώρων»
 Η τρίτη φάση εγκαινιάζεται το 1980 με την
συγκρότηση των δημοτικών επιχειρήσεων
ύδρευσης, ως νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου
που διέπονταν από τους κανόνες της ιδιωτικής
οικονομίας
Οι Δήμοι (1834-1925)
 Σύμφωνα με το νόμο «Περί συστάσεως των Δήμων» 27/12/1833

-8/1/1834, άρθρο 18, μεταξύ των υποχρεώσεων των δήμων
περιλαμβάνεται η σύσταση και διατήρηση των αναγκαίων
υδραγωγείων και φρεάτων καθώς και η κατασκευή και
συντήρηση των υδραυλικών έργων που αποσκοπούν στην
αναχαίτιση χειμάρρων.
 Υδραυλικά έργα που συνδέονται με συγκοινωνιακές ανάγκες
βαρύνουν τη κυβέρνηση
Έργα ύδρευσης και υποχρεωτική

εργασία
 Τα έργα ύδρευσης αποτελούσαν δημοτική περιουσία και

εκτελούνταν στο πλαίσιο της υποχρεωτικής εργασίας των
δημοτών, που προέβλεπε το ισχύον τότε, νομικό πλαίσιο.
Οι πρώτες υποδομές
 Οι πρώτες υποδομές ύδρευσης της Αθήνας

ήταν το αρχαίο Αδριάνειο υδραγωγείο, η
τμηματική αποκάλυψη του οποίου άρχισε το
1847. Επρόκειτο για υδραγωγείο το οποίο είχε
κατασκευάσει ο αυτοκράτορας Αδριανός (μέσα
2ου αιώνα μ.Χ.). Εξασφάλιζε την υδροδότηση
της πόλης από τα βουνά της Πάρνηθας και
της Πεντέλης, περιλαμβάνοντας σωλήνες
μήκους 20 χλμ.
Η προμήθεια του νερού
Το νερό προμηθεύονταν οι κάτοικοι:

 α) μέσω δικτύου διανομής σε οικίες,
 β) από τις δημοτικές βρύσες και
 γ) από τους «υδρονομείς», υπαλλήλους του δήμου οι οποίοι
μετέφεραν και πωλούσαν νερό
 Ο Σπύρος Λούης, Ολυμπιονίκης στους

Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896, ήταν
υδρονομέας
Τα έργα υποδομής δεν
επαρκούν
 Με την ολοκλήρωση των έργων επισκευής του Αδριάνειου

υδραγωγείου, το 1879, η παροχή νερού έφτανε τα 3.021 κ.μ. την ημέρα
και σε κάθε κάτοικο αναλογούσαν 44 λίτρα νερού. Η ραγδαία ωστόσο
αύξηση του πληθυσμού της Αθήνας καθιστούσε τις υποδομές
ανεπαρκείς.
 1879 , 70.000 κάτοικοι
 1890 , 150.000 κάτοικοι
Πηγές χρηματοδότησης
 Οι πηγές χρηματοδότησης των δήμων για τα έργα ύδρευσης

ήταν :
 α) η διαχείριση της δημοτικής περιουσίας,

 β) οι έμμεσοι δημοτικοί φόροι (φόροι
κατανάλωσης) και
 γ) οι δημόσιοι έρανοι.
Τί είναι οι «φόροι
κατανάλωσης»
 Επρόκειτο για φόρους που επιβάλλονταν σε ορισμένα προϊόντα

κατά της είσοδό τους στην περιφέρεια του δήμου. Ονομάζονταν
επίσης «έμμεσοι δημοτικοί φόροι», «διαπύλια τέλη» και «επί των
ωνίων φόροι».
 Μεταξύ των έμμεσων δημοτικών φόρων περιλαμβάνεται και το
τέλος που επιβάλλεται σε πολλούς δήμους για το νερό που
παρέχεται στις οικίες.
Εσωτερικές τελωνειακές
ζώνες
 Η Ελλάδα σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα και στις αρχές του
20ου ήταν χωρισμένη σε εσωτερικές τελωνειακές ζώνες, η
περιφέρεια των οποίων αντιστοιχούσε στη διοικητική περιφέρεια
των δήμων
Τα δάνεια
 Κατά το χρονικό διάστημα 1847-1862 ο Δήμος Αθηναίων

συνήψε με την κυβέρνηση συνολικά τέσσερα δάνεια για
υδρευτικά έργα. Τα χρήματα αυτά χρησιμοποιήθηκαν για
επισκευές στο Αδριάνειο υδραγωγείο.
Πρόταση ιδιωτικοποίησης του νερού
 Η πρόταση διατυπώθηκε το 1839 και περιλάμβανε τη σύσταση

ιδιωτικής εταιρείας ύδρευσης που θα χρηματοδοτούσε την
ανακατασκευή υδρευτικών έργων. Η ιδιωτική αυτή εταιρεία σαν
αντάλλαγμα για τις επενδύσεις της θα εισέπραττε από τους
καταναλωτές συγκεκριμένο ποσό ανά μονάδα μέτρησης
νερού. Οι προτάσεις αυτές δεν εφαρμόστηκαν λόγω της
άρνησης του δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων.
Οι μελέτες
 Εκπονήθηκαν κατά την χρονική περίοδο 1890- 1923

 Πρόκριναν την ύδρευση της πόλης από περιοχές εκτός της
Αττικής, δηλαδή από την λίμνη της Στυμφαλίας ή από τον
ποταμό Κηφισό (Βοιωτία).
Η αποχέτευση
 Αρχικά περιελάμβανε μόνο τα όμβρια και τα ακάθαρτα ύδατα (όχι

τις ακαθαρσίες για τις οποίες προέβλεπε το «Περί βόθρων»
διάταγμα του 1882)
 Η λειτουργία του αποχετευτικού δικτύου ρυθμίστηκε με τον νόμο

«Περί υπονόμων» του 1856
 Ως υπόνομος ορίζεται ο οχετός ο οποίος συλλέγει και μεταφέρει

όμβρια και ακάθαρτα ύδατα
 Στο τέλος του 19ου αιώνα (1893) η Αθήνα είχε συνολικό

παντορροϊκό δίκτυο (κοινοί οχετοί συλλογής και μεταφοράς
ακαθάρτων και ομβρίων υδάτων) μήκους 11,5 χλμ, ενώ οι ανάγκες
της πόλης ήταν οκταπλάσιες.
Έργα ύδρευσης και έργα
αποχέτευσης
 Η κατασκευή των έργων ύδρευσης δεν βαρύνει τον ιδιώτη

 Η κατασκευή των έργων αποχέτευσης βαρύνει από κοινού τους
ιδιοκτήτες και τη δημοτική αρχή σε αναλογία 4/1.
Οι δημόσιες επιχειρήσεις
ύδρευσης
 Η «Ελληνική Εταιρεία Υδάτων Αθηνών Πειραιώς και Περιχώρων»,

συστάθηκε το 1925. Επρόκειτο για δημόσια εταιρεία η οποία
ανέλαβε τη διαχείριση των υποδομών ύδρευσης που θα
κατασκευάζονταν από την αμερικανική εταιρεία ULEN
 Ο Οργανισμός Ύδρευσης Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 1939
Τα φράγματα
 Το σύνολο των υποδομών ύδρευσης της πρωτεύουσας

υλοποιήθηκε σε τέσσερις φάσεις
 Η πρώτη φάση περιλαμβάνει τα έργα που ανέλαβε να
πραγματοποιήσει η αμερικανική εταιρεία ULEN (1925)
 Η δεύτερη φάση περιλαμβάνει τα έργα στη φυσική λίμνη
της Υλίκης (έναρξη λειτουργίας 1959)
 Η τρίτη φάση περιλαμβάνει το φράγμα του ποταμού
Μόρνου και τον υδαταγωγό Μόρνου - Αθήνας (έναρξη
λειτουργίας 1980)
 Η τέταρτη φάση περιλαμβάνει την κατασκευή του
φράγματος του ποταμού Εύηνου και τη κατασκευή της
σήραγγας Εύηνου-Μόρνου (έναρξη λειτουργίας 1999)
Τα έργα αποχέτευσης
την περίοδο 1934-1939
 Κατά την περίοδο (1934-1939) ο Δήμος Αθηναίων υλοποίησε

μεγάλο πρόγραμμα κατασκευής αποχετευτικών έργων.
 Το 1950 συστήνεται ο Οργανισμός

Αποχέτευσης Πρωτευούσης, ο οποίος ανέλαβε
την μελέτη, κατασκευή, συντήρηση και
εκμετάλλευση του αποχετευτικού δικτύου της
πόλης. Λειτούργησε μέχρι το 1980 οπότε και
συγχωνεύθηκε με την Ελληνική Εταιρεία Υδάτων
Αθηνών Πειραιώς και Περιχώρων.
 Κατά το χρονικό διάστημα λειτουργίας του
Οργανισμού (1950-1980) κατασκευάστηκαν
εκτεταμένα έργα ακαθάρτων και ομβρίων
υδάτων.
 Το 1976 συστάθηκε ο «Οργανισμός Αποχέτευσης

Θεσσαλονίκης»
 Λειτούργησε μέχρι το 1998 οπότε και συγχωνεύθηκε με τον

Οργανισμό Ύδρευσης Θεσσαλονίκης
Οι ιδιωτικοποιήσεις
 Το 1999 και 2001 δόθηκε η δυνατότητα στους οργανισμούς

ύδρευσης της Αθήνας (ΕΥΔΑΠ) και της Θεσσαλονίκης (ΕΥΑΘ)
αντίστοιχα, να διαθέσουν το 49% του μετοχικού κεφαλαίου τους
σε ιδιώτες.
Ένα μικτό σύστημα διαχείρισης

υπηρεσιών ύδατος και υποδομών
 Κάθε δημόσιος οργανισμός ύδρευσης (Αθήνα, Θεσσαλονίκη)

διαιρείται σε δύο εταιρείες:
 Η πρώτη εταιρεία περιλαμβάνει τα ακίνητα περιουσιακά στοιχεία
(υποδομές) και έχει την μορφή ΝΠΔΔ
 Η δεύτερη εταιρεία περιλαμβάνει τις υπηρεσίες ύδρευσης.
 Η ιδιωτικοποίηση υλοποιείται μόνο στην δεύτερη μορφή
εταιρείας (και όχι στην πρώτη)
Επιτελικά όργανα μέχρι το
1987
 Αρμόδια υπηρεσία για τον επιτελικό σχεδιασμό και την πολιτική

σε θέματα ύδρευσης ήταν, μέχρι το 1987, το Συμβούλιο
Δημοσίων Έργων, το οποίο υπαγόταν στο Υπουργείο
Δημοσίων Έργων.
Επιτελικά όργανα μετά το

1987
Τα επιτελικά όργανα μετά το 1987 ήταν:
 η Διυπουργική Επιτροπή Υδάτων που λειτούργησε στο πλαίσιο

του Υπουργείου Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας
 οι Περιφερειακές Επιτροπές Υδάτων
 Η Διεύθυνση Υδατικού Δυναμικού και λοιπών φυσικών πόρων
του Υπουργείου Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας
Οι δημόσιες πολιτικές
 Οι δημόσιες πολιτικές για το νερά διακρίνονται σε τρία

μοντέλα :
 α) σύμφωνα με το πρώτο μοντέλο (1833-1925) στόχος
ήταν η επάρκεια πόσιμου ύδατος για τις ανάγκες υγιεινής
του πληθυσμού,
 β) σύμφωνα με το δεύτερο μοντέλο (1925- δεκαετία 1980)
στόχος ήταν η δημιουργία δικτύων μεταφοράς νερού και
άλλων εγκαταστάσεων (φραγμάτων, ταμιευτήρων,
διυλιστηρίων) προκειμένου να επιλυθεί οριστικά το
υδροδοτικό πρόβλημα της πρωτεύουσας,
 γ) σύμφωνα με το τρίτο μοντέλο (δεκαετία 1980 - 2000 )
γίνεται προσπάθεια να ληφθούν υδρολογικά κριτήρια
στη διαμόρφωση της πολιτικής νερού ενώ παράλληλα
συγκροτούνται επιτελικά όργανα.
Οι εταίροι
 Οι καταναλωτές μέχρι την δεκαετία του 1980 δεν παρέμβαιναν

στο ζήτημα της δημόσιας πολιτικής για το νερό παρά μόνο ως
ψηφοφόροι.
 Κατά συνέπεια ο στενός κύκλος των εταίρων και η
μονοδιάστατη πολιτική νερού, επέβαλαν ένα συγκεντρωτισμό.
Οι εταίροι
 Σήμερα παρατηρείται μία ενίσχυση των

συμμετοχικών διαδικασιών αφορούν: α) στην
άντληση και αποθήκευση νερού και β) στα
απόβλητα ύδατα.
 Στην περίπτωση των μεθόδων άντλησης και

αποθήκευσης νερού, ερευνητικά ινστιτούτα,
ακαδημαϊκά ιδρύματα και επαγγελματικά
επιμελητήρια, εμφανίζουν ενεργό συμμετοχή
 Στην περίπτωση των αποβλήτων παρατηρείται
ισχυρή δραστηριότητα των Δήμων, οι οποίοι τα
τελευταία χρόνια εκδήλωσαν πρωτοβουλίες
σχετικά με τις μεθόδους επεξεργασίας των
αποβλήτων
Οι εταίροι
 Ωστόσο οι υπόλοιποι τομείς διαχείρισης νερού όπως είναι η

διανομή και επεξεργασία του καθώς και η διάθεση και η χρήση
του, εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από την παραδοσιακή
ανελαστική δομή, η οποία δεν ενισχύει συμμετοχικές διαδικασίες.
Η κοινοτική Οδηγία
2000/60ΕΚ
 Σύμφωνα με την κοινοτική Οδηγία (2000/60/ΕΚ) τα

κράτη μέλη προσδιορίζουν τις λεκάνες απορροής
ποταμού στο εθνικό τους έδαφος, και συγκροτούν
στην περιφέρεια κάθε μιας από αυτές, αρμόδιες
αρχές. Στο πλαίσιο αυτό έχει διαιρεθεί η επικράτεια
της Ελλάδας σε υδατικά διαμερίσματα και έχουν
συγκροτηθεί περιφερειακές επιτροπές υδάτων. Οι
επιτροπές αυτές συγκροτούνται από τις διοικητικές
περιφέρειες της χώρας. Με δεδομένες τις
υποχρεώσεις των κρατών μελών για τη σύνταξη
σχεδίων διαχείρισης μελετών ανά λεκάνη απορροής,
οι επιτροπές αυτές αποτελούν μηχανισμούς
διασύνδεσης πολιτικών (περιβάλλον, οικονομία,
κοινωνία).

Ιστορία Της Ελληνικής Διοίκησης Διονύσιος Μοσχόπουλος ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ιστορία Της Ελληνικής Διοίκησης Διονύσιος Μοσχόπουλος ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ιστορία της Ελληνικής Διοίκησης

Η ιεραρχία στη δημόσια

Η εξέλιξη του όρου

Η εξέλιξη του όρου

Στο έργο του για την «Δημοκρατία στην Αμερική»

Μερικά παραδείγματα χρήσης του όρου

Χρησιμοποίησε τον όρο ιεραρχία για να εκφράσει την

• Ο Emile Durkheim υποστήριξε ότι κοινό

Η παραδοσιακή έννοια της διοικητικής ιεραρχίας

«Η ιεραρχία εκφράζει μία τάξη, μία κατάταξη

• Κάθε ρόλος αντιστοιχεί σε μία οργανική θέση

Η παραδοσιακή έννοια της διοικητικής ιεραρχίας

• Ο ανώτερος σε μία ιεραρχική σχέση απολαμβάνει

• Ο κατώτερος σε μία ιεραρχική σχέση οφείλει

• Σύμφωνα με την παραδοσιακή έννοια της

Η αλλαγή κατά την μεταπολεμική περίοδο

• Τα νέα χαρακτηριστικά που απέκτησε η διοίκηση

Η σύγκρουση μεταξύ ειδικών και διοίκησης.

• Οι ειδικοί (σύμβουλοι) διέθεταν τεχνογνωσία και δεν

Η αλλαγή κατά την μεταπολεμική περίοδο

• Το πρόβλημα που προέκυψε μεταπολεμικά ήταν η

• Προκειμένου να λυθεί αυτή η αντίθεση προτάθηκε η

• Ωστόσο, παρά τους σχετικούς προβληματισμούς

• Η διαφοροποίηση που συνέβη έγκειται στο

Τα προβλήματα που συνδέονται

• Η επίδραση που ασκεί η ιεραρχία στη ψυχολογία

• Η αδυναμία να συνδεθεί η ιεραρχία με μία

Τα προβλήματα που συνδέονται

• Αναφορικά με το πρόβλημα που αναφέρεται στην

Η ιεραρχία στο ελληνικό διοικητικό σύστημα

Υπάρχουν δύο είδη ιεραρχίας:

• Ιεραρχία οργάνων και

• Η ιεραρχία των οργάνων υφίσταται μεταξύ

Η ιεραρχία στο ελληνικό διοικητικό σύστημα

• Σύμφωνα με τον ΥΚ του 1951 η υπαλληλική ιεραρχία

• Οι βαθμοί σε κάθε υπηρεσία ήταν αριθμητικά

• Η ιεραρχική πυραμίδα με βάση το σύστημα αυτό ήταν

• Παράδειγμα : Ο τμηματάρχης που αποτελεί θέση

Η ιεραρχία στο ελληνικό διοικητικό σύστημα

• Το σύστημα ιεραρχίας θα καταργηθεί. Όλες οι

Γ’ Περίοδος 1974-1986, Μεταπολίτευση

Θα επανέλθει το ιεραρχικό σύστημα του ΥΚ του 1951.

Η ιεραρχία στο ελληνικό διοικητικό σύστημα

Το πρόβλημα της γνωστικής επάρκειας

• Βασικό ζητούμενο λοιπόν της υπαλληλίας είναι ο

• Τα υπάρχοντα συστήματα αξιολόγησης της γνώσης είναι

Μία νέα διάσταση της αξιολόγησης της γνώσης

• Τα υπάρχοντα συστήματα αξιολόγησης της επάρκειας του

• Η διοικητική συμπεριφορά δεν συνιστά εφαρμογή ενός κανόνα αλλά

• Το πρόβλημα συνίσταται στο να αξιολογηθεί η ετοιμότητα ενός

• Απαιτείται διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο ο υπάλληλος που

• Η ιεραρχία εξακολουθεί να αποτελεί βασικό συστατικό της δημόσιας

• Έχει παραγνωριστεί πλήρως το στοιχείο ότι η γνώση (βασικό στοιχείο της

Ιστορική εξέλιξη της έννοιας του όρκου

 Ο όρκος εμφανίστηκε κατά την προ-ανιμιστική

 Κατά την περίοδο αυτή δεν λατρεύονταν οι θεοί

 Στο πλαίσιο αυτό κύρια λειτουργία του όρκου

περίοδος θεών (αρχαία περίοδος)

Διακρίσεις του όρκου στην αρχαία Ελλάδα

 Ο όρκος διακρίνεται σε δημόσιο και σε

 Κατά τους κλασικούς χρόνους ο ιδιωτικός

Ο όρκος αποτελείται από τρία μέρη:

 το πρώτο μέρος περιλαμβάνει την δημόσια

 το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει την επίκληση των