Τοξικολογία

Μαρία Σκουρολιάκου

Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
 Η ανάγκη του ανθρώπου για ασφαλή επιλογή της τροφής
πυροδότησε τη μελέτη των δηλητηριωδών ουσιών. Ο
άνθρωπος της προϊστορικής εποχής βασισμένος κατ’ αρχήν
στην γευστική του εμπειρία, άρχισε σταδιακά να κωδικοποιεί
τη γνώση του και να προφυλάσσει τη ζωή του όχι μόνο από
δηλητήρια που είχαν σχέση με τη τροφή του, αλλά και από
οποιεσδήποτε δηλητηριώδεις ουσίες του περιβάλλοντος

 ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΕΞΈΛΙΞΗ

 Η αποκτηθείσα γνώση για τα δηλητήρια βοήθησε στη συγκρότηση

εμπειριών γύρω από τη θεραπευτική. Μαρτυρίες για τις γνώσεις περί
δηλητηρίων στους αρχαίους πολιτισμούς έχουμε σε παπύρους.

 Η πολεμική τέχνη, επίσης, ωφελήθηκε από τη γνώση των δηλητηρίων,

χρησιμοποιώντας τα για να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα των τότε
οπλικών μέσων, κυρίως των τόξων. Για παράδειγμα, οι Ιθαγενείς της
Αμερικής, χρησιμοποιούσαν γλυκοσίδες από τοξικούς φυτικούς σπόρους,
στα όπλα τους.

  Στην αρχαία ελληνική μυθολογία και γραμματεία πολλές αναφορές
γίνονται για χρήση δηλητηρίων σε θεραπευτικές διαδικασίες, εγκληματικές
ενέργειες αλλά και σε επίσημες θανατώσεις καταδικασμένων προσώπων.
Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε τοξίνες στη θεραπεία συγκεκριμένων
ασθενειών, και με αυτόν τον τρόπο πρόσθεσε τον τομέα των τοξίνων στην
Ιατρική. Έθεσε τις βάσεις για τη βιομηχανική υγιεινή και τοξικολογία.

 Στους ρωμαϊκούς χρόνους, οι ιστορικές μαρτυρίες βεβαιώνουν ότι οι

δηλητηριάσεις ως εγκληματικές ενέργειες αποτελούσαν τον φόβο και τον
τρόμο κάθε αξιωματούχου με επίφθονη κοινωνική θέση.

Το ίδιο και κατά την μεσαιωνική περίοδο, τόσο στη Δύση όσο και στο
Βυζάντιο, όταν οι δηλητηριάσεις επιφανών ηγεμόνων βρίσκονταν στην
ημερήσια διάταξη.

Ιστορική Εξέλιξη
 Διάφορα δηλητήρια φυτικής ή ζωικής προέλευσης
χρησιμοποιήθηκαν για το κυνήγι, πολέμους,
δολοφονίες, αυτοκτονίες.
 Πάπυρος Ebers (1500 π.χ.): Περιλαμβάνει πληροφορίες
για διάφορα δηλητήρια, π.χ. ακόνιτο, όπιο, βαρέα
μέταλλα (μόλυβδος, χαλκός). Ακόμη για τη δακτυλίτιδα,
αλκαλοειδή Atropa, κ.ά.
 Ιπποκράτης (400 π.χ.): Ταξινόμησε τα δηλητήρια και
έθεσε τις βάσεις της Κλινικής Τοξικολογίας.

6
Ιστορική Εξέλιξη
 Θεόφραστος (370-286 π.χ.): Μαθητής του Αριστοτέλη,
αναφέρεται σε δηλητηριώδη φυτά στο έργο του De
Historica Plantarum.
 Διοσκουρίδης: Ταξινόμησε τα δηλητήρια ανάλογα με
την προέλευσή τους (φυτικής, ζωικής, ορυκτής
προέλευσης).
 Σωκράτης: Δολοφονήθηκε με το κώνειο.
 Μιθριδάτης: Επινόησε τα αντίδοτα (Μιθριδατισμός).

 Η επιστήμη της Χημείας ώθησε έκτοτε την ραγδαία εξέλιξη της

Τοξικολογίας, με αποτέλεσμα την απομόνωση και τον προσδιορισμό μιας
πλειάδας δηλητηριωδών ουσιών.

Οι επιστήμες της Βιολογίας και της Βιοχημείας φυσικά συνέβαλαν τα
μέγιστα στην κατανόηση και του μηχανισμού δράσης των δηλητηρίων και
του ενδεικνυόμενου τρόπου της θεραπευτικής αντιμετώπισης των
δηλητηριάσεων.

 Ο Παράκελσος (1493 – 1541 μ.Χ.),
έδωσε έμφαση στην τοξική ουσία και
στη σχέση χημικής σύστασης και
τοξικότητας. Υποστήριξε επίσης τον
διαχωρισμό μεταξύ θεραπευτικής και
τοξικής ιδιότητας μιας ουσίας.

Ιστορική Εξέλιξη
 Παράκελσος (1493-1541): Υποστήριξε ότι η
δηλητηριώδης δράση οφείλεται στην παρουσία μιας
χημικής ουσίας που δρα τοξικά. Εδραίωσε την
επιστημονική σκέψη και τον πειραματισμό για την
εξέταση των τοξικών επιδράσεων και διαχώρισε τις
τοξικές από τις θεραπευτικές ιδιότητες των χημικών
ουσιών.
 Υποστήριξε ότι οι τοξικές ουσίες παρουσιάζουν
εξειδικευμένη δράση, γεγονός που αργότερα οδήγησε
στην επινόηση του θεραπευτικού δείκτη και τις δοσο-
εξαρτώμενες δράσεις των τοξικών ουσιών.
1
0
Ο Matthieu Bonaventura (1787-1853) έθεσε τις
βάσεις της σύγχρονης τοξικολογίας.
Ανακάλυψε την χημική και βιολογική επίδραση
των τοξινών στον οργανισμό.
Ιδιαίτερα, συνέβαλε στην ανακάλυψη ότι οι
τοξίνες δεν συσσωρεύονται αποκλειστικά στο
στομάχι, αλλά και σε άλλα όργανα του σώματος.
Ιστορική Εξέλιξη
 Ο Mathieu Orfila (Mathieu Joseph Bonaventure Orfila)
(1787-1853): Ισπανός γιατρός στη Γαλλία.
 Θεωρείται ο θεμελιωτής της Ιατροδικαστικής
Τοξικολογίας.

1
3

 Έτσι, σήμερα, η διευρυμένη Τοξικολογία, μελετά

 τη φύση,
 τη δράση και
 τις συνέπειες κάθε ουσίας επί ζωντανών
οργανισμών, με έμφαση στις ανεπιθύμητες ενέργειες
που η χρήση της προκαλεί.
 .
  Το πλαίσιο έρευνας της Τοξικολογίας περιλαμβάνει :

 τις δυνατότητες προφύλαξης από τον κίνδυνο δηλητηρίασης,

 καθώς και πολλά άλλα θέματα που έχουν σχέση με την
οικολογία,
 την κοινωνία,
 την οικονομία,
 τη θεσμοθέτηση κανόνων χρήσης, ανεκτών ορίων κ.α

Σύγχρονη Τοξικολογία
 Μετά το 1920 άρχισε η εντατική μελέτη των ενώσεων
αρσενικού (κατά της σύφιλης) οι οποίες προκαλούν
οξείες και χρόνιες δηλητηριάσεις.
 Η ανακάλυψη του DDT διχλωρο-διφαινυλο-τριχλωρο-
αιθανίου, (εντομοκτόνο) προώθησε την τοξικολογία
των παρασιτοκτόνων φαρμάκων.
 Η ανακάλυψη των σουλφοναμιδίων (προκάλεσαν
θανάτους από νεφρική ανεπάρκεια) επέβαλε τους
τοξικολογικούς ελέγχους στις φαρμακευτικές ουσίες
και οδήγησε στην ίδρυση του FDA (1938).

1
6
Σύγχρονη Τοξικολογία
 Αναπτύχθηκε τα τελευταία 100 χρόνια. Άνθισε στη
διάρκεια του 2ου παγκόσμιου πολέμου με τη σύνθεση
διαφόρων φαρμάκων, εντομοκτόνων, πολεμικών
αερίων και βιομηχανικών ουσιών.
 Οι Curie και Becquerel ανακάλυψαν τις ραδιενεργές
ουσίες (τοξικές). Η ανακάλυψη των βιταμινών οδήγησε
στην ανάπτυξη μεθόδων για τον ποσοτικό τους
προσδιορισμό (για αποφυγή τοξικότητας λόγω
υπερδοσολογίας).

1
7

Σύγχρονη Τοξικολογία
 Τη δεκαετία του 1960, η περίπτωση της θαλιδομίδης
προκάλεσε τερατογενέσεις (φωκομελία) στα νεογνά και
κατέστησε αναγκαία την τοξικολογική αξιολόγηση των
φαρμάκων που επηρεάζουν την εμβρυογένεση
(τερατογόνα).
 Τότε αναπτύχθηκε και η Αναλυτική Τοξικολογία, με
την ανάπτυξη αναλυτικών μεθόδων για τον ποιοτικό
(ταυτοποίηση) και ποσοτικό προσδιορισμό των τοξικών
ουσιών.

1
8
Σύγχρονη Τοξικολογία
 Bruce Ames: Οι τοξικές ουσίες βρέθηκε ότι προκαλούν
μεταλλάξεις μετά από μεταβολική ενεργοποίηση και
αυτό οδήγησε στην ανάπτυξη γνώσεων για τη
μεταλλαξιογένεση και την καρκινογένεση.
 Δεκαετία 1980: Ρύπανση του “Love Canal” από τοξικά
βιομηχανικά απόβλητα, οδήγησε στην ανάπτυξη της
Βιομηχανικής και Περιβαλλοντικής Τοξικολογίας που
αποσκοπούν στη μελέτη της ρύπανσης του αέρα, του
υδάτινου και εδαφικού περιβάλλοντος από τοξικές
ουσίες, χημικά απόβλητα και βιομηχανικά λύματα.

1
9

Η Τοξικολογία Σήμερα
n Σήμερα που η ρύπανση του περιβάλλοντος έχει λάβει
τεράστιες διαστάσεις και αυξήθηκε η κατανάλωση των
τροφίμων και των φαρμάκων, ο τοξικολογικός έλεγχος
είναι απαραίτητος καθώς και η σημασία της
Τοξικολογίας.

2
0
 Η Ρυθμιστική Τοξικολογία που ασχολείται με τον
καθορισμό της τοξικότητας μίας ουσίας, τη διερεύνηση
του μηχανισμού δράσης της και την εκτίμηση της
ασφάλειας ή της επικινδυνότητας της χρήσης της.
 Η Βιομηχανική Τοξικολογία που ασχολείται με τις
δηλητηριάσεις και τις επαγγελματικές νόσους στο χώρο
της εργασίας.
 Η Περιβαλλοντική Τοξικολογία που ασχολείται με τη
ρύπανση του περιβάλλοντος και τις επιπτώσεις της στην
υγεία.
 Η Αναλυτική Τοξικολογία που ασχολείται με την
απομόνωση και ανίχνευση τοξικών ουσιών και
δηλητηρίων από διάφορα πειστήρια και βιολογικά υλικά.

 Περιγραφική Τοξικολογία: Μελετά κυρίως τη

φύση και τις ιδιότητες μιας τοξικής ουσίας.
 Δικαστική Τοξικολογία: Σκοπό έχει να
συμβάλλει στην υποστήριξη του έργου της
δικαιοσύνης σε περιπτώσεις διαλεύκανσης
πιθανών αιτίων θανάτου από τοξική ουσία.
 Κλινική Τοξικολογία: Επισημαίνει κυρίως τα
διαγνωστικά σημεία και τα προβλήματα
διαφορικής διάγνωσης και καθορισμού της
θεραπευτικής αγωγής σε περιπτώσεις
δηλητηριάσεων.
 Τοξικολογία Τροφίμων:
-Υποκλάδος της περιβαλλοντικής τοξικολογίας που
μελετά τους τομείς που έχουν σχέση με την βλαπτική
επίδραση ουσιών ή και ζωντανών οργανισμών πάνω στα
τρόφιμα. Π.χ. ρυπαντές υδάτινων πόρων που επηρεάζουν
την αγνότητα των τροφων
 Οικονομική Τοξικολογια
-Ασχολείται με τη μελέτη της βλαπτικής επίδρασης ενός
χημικού προϊόντος εκλεκτικά επί ενός ζώντος οργανισμού
με σκοπό την επίτευξη ενός οικονομικού αποτελέσματος.

 Γενετική – Μηχανισμοί κληρονομικότητας

 Τερατογένεση – αναπαραγωγή-οργανογένεση
 Χημική καρκινογένεση –μηχανισμός πρόκλησης
νεοπλασίας
 Ραδιοτοξικολογία
 Βιοτοξικολογία (φυτό & ζώο)
 Αναλυτική –ποιοτικός και ποσοτικός
προσδιορισμός
Εισαγωγή στην Τοξικολογία
Ορισμός Τοξικολογίας
Ορισμός δηλητηρίου
Ορισμός δηλητηρίασης
Επιδημιολογία δηλητηριάσεων
Κατηγοριοποίηση δηλητηριάσεων

Ορισμός Τοξικολογίας
 Τοξικολογία ονομάζεται η επιστήμη
που ασχολείται γενικά με τα δηλητήρια
και συγκεκριμένα με τις ιδιότητες τους,
τον τρόπο δράσης τους και με την
αντιμετώπιση των δηλητηριάσεων και
τέλος με τις μεθόδους ανίχνευσης των
δηλητηρίων στα διάφορα βιολογικά
υλικά και άλλα πειστήρια
Ορισμός δηλητηρίου
 Δηλητήριο είναι κάθε ουσία οργανική ή
ανόργανη, η οποία εισερχόμενη και
απορροφούμενη στον οργανισμό
προκαλεί ανεπιθύμητες ενέργειες που
συνίστανται στην παροδική διαταραχή ή
και στην οριστική κατάλυση των
λειτουργιών του ίδιου του οργανισμού ή
των απογόνων του, με αποτέλεσμα τη
νόσηση ή και το θάνατο.

Ορισμός δηλητηρίασης
 Η δηλητηρίαση αποτελεί την κλινική
έκφραση της μη αντισταθμιζόμενης
διαταραχής της λειτουργίας του
οργανισμού εκ της επενέργειας ενός
δηλητηρίου.
Επιδημιολογία δηλητηριάσεων
 Οξείες – εφάπαξ ή επανειλημμένες
λήψεις/24 ώρο.
 Υποξείες – επανειλημμένες λήψεις/
πολλών ημερών ή μερικών εβδομάδων
 Υποχρόνιες- διάρκεια έκθεσης 3 μηνών
 Χρόνιες – διάρκεια έκθεσης άνω των 3
μηνών

Κατηγοριοποίηση δηλητηριάσεων
 Τυχαίες δηλητηριάσεις– αμέλεια ή
απροσεξία, λάθη γιατρών και
φαρμακοποιών, επαγγελματικές
δηλητηριάσεις, τροφικές, ιοβόλα ζώα.
 Δηλητηριάσεις εκ προθέσεως –
εγκληματική ενέργεια, με σκοπό την
αυτοκτονία, πολεμικό σκοπό
Αυτοί οι μηχανισμοί μπορούν να
κατηγοριοποιηθούν σε τρεις ομάδες:

1. Επιλεκτικές χημικές επιδράσεις.

2. Μη ειδικές χημικές επιδράσεις.
3. Ειδικές τοξικές επιδράσεις.
 Όταν χημικές ουσίες κάτω από τη
θανατηφόρο δόση και σε συγκεκριμένες
συγκεντρώσεις βρεθούν σε σημεία στόχους
του οργανισμού εκδηλώνουν την
τοξικότητα τους.

 Μερικές χημικές ουσίες δεν επιδρούν

τοξικά σε συγκεκριμένα όργανα και ιστούς,
αλλά σε εκτεταμένο βαθμό, σε όλο το
σώμα. Για παράδειγμα, ισχυρά οξέα και
βάσεις είναι ικανά να καταστρέψουν όλα
τα κύτταρα, γεγονός που βασίζεται στη
μετουσίωση και κατακρήμνιση των
πρωτεΐνων στις κυτταρικές μεμβράνες.
 Οι ειδικές τοξικές επιδράσεις
κατηγοριοποιούνται σε τρεις ομάδες, τη
μεταλλαξιγένεση, την καρκινογένεση και τη
τερατογένεση.

 Η διαδικασία αλλαγών στην αλληλουχία

του DNA στη περιοχή ενός γονιδίου. (Gene-
locus mutation)

 Τοξικές ουσίες που δημιουργούν

διαφοροποιήσεις στο γενετικό υλικό
ονομάζονται γενετικές τοξίνες. Πολλές
γενετικές ασθένειες στους ανθρώπους
έχουν προκληθεί σαν αποτέλεσμα αλλαγών
στη δομή του DNA και στη δομή ή στον
αριθμό των χρωμοσωμάτων.
 Ως καρκινογένεση ορίζεται η μη φυσιολογική
ανάπτυξη και αύξηση των κυττάρων του
οργανισμού. Καρκινογόνες ονομάζονται οι ουσίες
που προκαλούν καρκινογένεση.
 Παράγοντες που προκαλούν ή ευνοούν την
καρκινογένεση είναι : χημικοί (χημικές ουσίες),
φυσικοί (ακτινοβολίες) ή βιολογικοί (ιοί).

 Ιστορικά, διάφοροι τύποι χημικών έχουν

ανακαλυφθεί σε μελέτες με την πρόκληση
καρκινογένεσης. Οι καρκινογόνες ουσίες μπορούν
να κατηγοριοποιηθούν σε δύο ομάδες: τις
γονιδιοτοξικές και τις επιγενετικές ουσίες.

 Οι γονιδιοτοξικές ουσίες δρούν

αποτελεσματικά ακόμη και μετά από μια
εκθεσή του οργανισμού σε αυτές και δρουν
συσσωρευτικά στο γενετικό υλικό
προκαλώντας βλάβη στον άνθρωπο.
 Τα επιγενετικά καρκινογόνα δεν αντιδούν με το
γονιδιακό υλικό αλλά δρούν μέσω άλλων
μηχανισμών. Χρειάζονται συχνή έκθεση του
οργανισμού σε αυτά και προκαλούν
ανωμαλίες, ορμονικές διαταρραχές και
τραυματισμούς στους ιστούς.
 Ο όρος περιλαμβάνει τόσο τις ανωμαλίες
περί τη διάπλαση όσο και τις μεταβολικές
ή φυσιολογικές δυσλειτουργίες ή αλλαγές
στην ψυχολογία και τη συμπεριφορά του
νεογνού από τη γέννηση μέχρι και την
εφηβεία.
 Τοξικότητα

 Η ενδογενής ικανότητα μίας ουσίας να προκαλεί

βλάβη της υγείας ή θάνατο όταν έλθει σε επαφή με
τον ανθρώπινο οργανισμό.
 Σημασία έχει η ποσότητα και η συγκέντωση της
ουσίας που θα εισέλθει στον οργανισμό.

 Μια ουσία για να εκδηλώσει την τοξική της δράση

θα πρέπει η ίδια ή τα προϊόντα βιομετατροπής
της να φθάσουν και να παραμείνουν στα όργανα –
στόχους σε επαρκείς συγκεντρώσεις για ικανό
χρονικό διάστημα.
 Γενικά η συμπεριφορά μιας τοξικής ουσίας, μεταξύ των
ζωικών ειδών, δεν υπαγορεύεται από την ειδική
ποιότητά της, αλλά από την ποσοτική εκλεκτικότητα.
 Όλοι οι χημικοί παράγοντες μπορούν να έχουν
ανεπιθύμητη επίδραση πάνω σε ένα βιολογικό
σύστημα, εάν μια μεγάλη συγκέντρωση της χημικής
ουσίας, επιτύχει να έλθει σε επαφή με το βιολογικό αυτό
σύστημα.
 Έτσι, ουσίες τοξικές για τα ζώα, θα ήταν άλλες λιγότερο
και άλλες περισσότερο δηλητηριώδεις και για τον
άνθρωπο.

LD50
 LD50 (Μέση θανατηφόρος δόση): Ένδειξη
τοξικότητας μιας καθαρής ουσίας σε mg/Kg, η οποία όταν
χορηγηθεί από το στόμα σε πειραματόζωα, θα θανατώσει το
50% από αυτά. Επιπλέον αποτελεί και μέτρο
επικινδυνότητας της ουσίας.
 Η προσδιοριζόμενη τιμή εκτός από αριθμητική έκφραση της
τοξικότητας παρέχει πληροφορίες για το είδος της τοξικής
δράσης, χρόνο εμφάνισης τοξικών εκδηλώσεων, διάρκεια
δράσης στον οργανισμό κλπ
 Αν και οι διαφορές μεταξύ ποντικού και ανθρώπου είναι
σημαντικές και η συμπεριφορά της τοξικής ουσίας
επηρεάζεται από ποικίλους παράγοντες, εν τούτοις στην
πράξη η LD50 παρέχει μια αδρή αντίληψη για το πόσο
δραστική είναι.
Ο όρος μέση θανατηφόρος δόση (LD50), δεν αποτελεί
ακριβές μέγεθος και η χρησιμότητά του έχει αξία στις
ακόλουθες περιπτώσεις:

1. όταν συγκρίνεται με τις LD50 άλλων ουσιών

2. όταν προσδιορίζεται η τοξικότητα μιας
ουσίας ανάλογα με την οδό χορήγησης
3. όταν συγκρίνεται με τις LD50 άλλων ειδών
πειραματόζωων

LC50
 Ο καθορισμός της τοξικότητας είναι δύσκολος όταν η
ουσία εισπνέεται ή όταν η έκθεση σ’ αυτήν γίνεται μέσω
του υδατικού περιβάλλοντος.
 Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιείται η LC50, ως η
τιμή που εκφράζει την συγκέντρωση της ουσίας στον
αέρα ή στο νερό που μπορεί να θανατώσει το 50% των
πειραματόζωων.
 Η LD50 και LC50 επηρεάζονται επίσης από
παράγοντες όπως, το είδος, το φύλο, η ηλικία, η
ταυτόχρονη έκθεση σε άλλες ουσίες κ.α.
Ορισμοί
 (Τοξική) Δόση:
Η ποσότητα της τοξικής ουσίας που όταν εισαχθεί στον
οργανισμό μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση κάποιας
βιολογικής αντίδρασης.
 Θεραπευτικός δείκτης:
Ο λόγος της μέσης δόσης που απαιτείται για να
προκληθεί η εμφάνιση τοξικών φαινομένων προς τη
δόση που απαιτείται για να υπάρξει θεραπευτικό
αποτέλεσμα.

Θεραπευτικός δείκτης
T1=LD50*/ED50** ή TD***50/ED50

*LD= Lethal Dose ***TD= Toxic Dose

**ED=Effective Dose
της μέσης θανατηφόρου δόσης
(μέσης τοξικής δόσης)
Ή διαφορετικά, ο λόγος-----------------------------------------------
προς τη μέση θεραπευτική δόση
(μέση αποτελεσματική δόση)
 Παράγοντες που καθορίζουν την τοξικότητα μιας ουσίας:

 Χημική σύσταση
 Καθαρότητα
 Φυσικά χαρακτηριστικά
Σε σχέση με τον
 Διαλυτότητα
τοξικό παράγοντα
 Έκδοχα

 Δόση
 Απορρόφηση
 Κατανομή
Σε σχέση με τις συνθήκες
 Απέκκριση
έκθεσης
 Βιομετατροπή
 Συχνότητα έκθεσης
 Χρόνος έκθεσης

 Είδος
 Φύλο
 Φυλή
 Ηλικία
Σε σχέση με το βιολογικό
 Βάρος σώματος
σύστημα
 Διατροφική κατάσταση
 Ιδιοσυγκρασία
 Εξάρτηση
 Συνέργια ή ανταγωνισμός

 Θερμοκρασία
Σε σχέση με το περιβάλλον  Βαρομετρική πίεση
 Ακτινοβολία
 ΕΝΔΟΓΕΝΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ
ΤΗΝ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΜΙΑΣ ΟΥΣΙΑΣ
 είδος του οργανισμού (ζώα, άνθρωπος)
 ηλικία (τα παιδιά και οι υπερήλικες παρουσιάζουν
διαφορετική ευαισθησία)
 φύλο (σε έρευνες έχει αποδειχθεί ότι σε ορισμένες
ουσίες τα άρρενα άτομα είναι περισσότερο ή λιγότερο
ευαίσθητα από τα θήλεα)
 φυλή (η γενετικά προκαθορισμένη ιδιοσυγκρασία του
ατόμου είναι πιθανό να οδηγήσει στην εμφάνιση
υπερευαισθησίας)
 παρουσία νόσων
 εξάρτηση και εθισμός από μια ουσία
 βάρος του σώματος και διαιτητική κατάσταση

ΕΞΩΓΕΝΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ

ΤΗΝ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΜΙΑΣ ΟΥΣΙΑΣ

 Η θερμοκρασία του περιβάλλοντος (η ένταση μιας

τοξικής αντίδρασης ενός βιολογικού συστήματος είναι
ανάλογη της θερμοκρασίας, ενώ η διάρκεια της
αντίδρασης είναι αντιστρόφως ανάλογη της
θερμοκρασίας)
 Η βαρομετρική πίεση και η ακτινοβολία
επηρεάζουν την κατανομή, το μεταβολισμό και την
απέκκριση φαρμάκων και τοξικών παραγόντων.
Στάδια Τοξικότητας στον
οργανισμό:

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑΣ
 Τοπική δράση (Ερεθισμός – Διάβρωση – Νέκρωση)
 Συστηματική δράση
 Νέκρωση
 Αναστολή ενζύμων
 Παρέμβαση σε βιοχημικούς μηχανισμούς
 Υπεροξείδωση λιπιδίων
 Σύνδεση με υποδοχείς
 Αλλεργικές αντιδράσεις
 Αντιδράσεις ιδιοσυγκρασίας

 Καρκινογένεση
 Εμβρυοτοξικότητα - Τερατογένεση
ΟΡΙΣΜΟΙ ΒΛΑΠΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ
ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ
 Βλαπτικότητα: Η ικανότητα ενός φυσικού ή
χημικού παράγοντα να προκαλεί βλάβη της υγείας
ή θάνατο.

 Επικινδυνότητα:Η πιθανότητα ένας φυσικός ή

χημικός παράγοντας να εκδηλώσει τη
βλαπτικότητά του κάτω από συγκεκριμένες
συνθήκες.

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ
Παράγοντες που συντελούν στην εκτίμηση της
επικινδυνότητας:

 Bλαπτικότητα φαρμάκου
 Άτομο (Ηλικία, φύλο, κατάσταση υγείας,
ιδιοσυγκρασία, υπερευαισθησία κ.α)
 Συνθήκες λήψης (Δόση, οδός χορήγησης, διάρκεια
λήψης, συγχορήγηση άλλων φαρμάκων κ.α)
 OI πολύπλοκοι οργανισμοί,
δημιουργήθηκαν από βακτήρια.
 τα απλά φυτικά και ζωϊκά κύτταρα
(ευκαρυωτικά), εξελίχθηκαν σε
πολυκύτταρους οργανισμούς

 Ο άνθρωπος θεωρείται¨:
 πρωτογενής καταναλωτής όταν
τρέφεται με φυτά,
 δευτερογενής όταν τρέφεται με
φυτοφάγα ζώα και
 τριτογενής όταν τρέφεται με
σαρκοφάγα.
 Η έννοια του τροφικού πλέγματος
σχετίζεται με τη μεταφορά ενέργειας
και διέπεται από τους νόμους της
θερμοδυναμικής.
  Η ενέργεια μπορεί να μεταβληθεί από τη
μία μορφή στην άλλη, αλλά δεν μπορεί
να δημιουργηθεί ή να χαθεί.
 Η ηλιακή ενέργεια μπορεί να μεταβληθεί
σε μηχανική, θερμική ή χημική ενέργεια.
 Το φυτοφάγο ζώο με τη τροφή θα πάρει
χημική ενέργεια και με τα ένζυμά του θα
εξασφαλίσει την ενέργεια για τη
συντήρησή του με την αναπνοή.
 C6H12O6+O2 6H2O+6CO2+ενέργεια

 Καμιά διαδικασία, ακόμα και της

μεταφοράς ενέργειας δεν γίνεται χωρίς
να υπάρχει διαβάθμιση.
 Η απώλεια της ενέργειας ως θερμότητα
είναι ένας σημαντικός παράγοντας για
την μη επαρκή μεταφορά στην τροφική
αλυσίδα.
 Η μη επαρκής μεταφορά της ενέργειας
είναι επειδή η τροφική αλυσίδα
παρουσιάζεται σαν πυραμίδα, διότι η
τεράστια βιομάζα των οργανισμών στη
βάση της είναι απαραίτητη για να
στηρίξει τη μικρή βιομάζα στην κορυφή.
 Αποτελεί τη ροή της ενέργειας απευθείας
από τους οργανισμούς.
 Τα μέλη της τροφικής αλυσίδας
παράγουν απόβλητα και τελικά
πεθαίνουν, με αυτόν τον τρόπο
τροφοδοτούν με τροφή τους
αποικοδομητές* και κατά τη διάρκεια της
ζωής τους και μετά το θάνατό τους.
 Η τροφική αλυσίδα των αποικοδομητών
ανακυκλώνει την οργανική ύλη και την
επαναφέρει σαν ανόργανα συστατικά στο
οικοσύστημα.
 * εμβιοι οργανισμοί

 Η ενέργεια από τα αποικοδομημένα ζώα

και φυτά ή τα εκκρίματά τους πηγαίνουν
στην τροφική αλυσίδα με την βοήθεια
των μικροοργανισμών. Πχ
κοπριά,compost από φύλλα.
◦ Οι καμπιες τρέφονται με τα φύλλα των
δένδρων, και τα εντομοφάγα ζώα και πουλιά
τρέφονται με τις κάμπιες. Το χειμώνα που
πεθαίνουν και αποικοδομούνται παράγουν
τροφή για τους αποικοδομητές, οι οποίοι με
την σειρά τους θα παράγουν οργανική ύλη
για πληθυσμούς ανώτερων τροφικών
επιπέδων. Έτσι εχουμε την δημιουργία του
τροφικού πλέγματος ο ενας οργανισμός εχει
σχέση με τον αλλον.

 Αν ένα τοξικό χημικό εμφανιστεί στη

βάση της πυραμίδας, θα υπάρχει σε
σημαντική συγκέντρωση όταν φτάσει σε
υψηλά τροφικά επίπεδα.
 Είναι αναπόφευκτο ότι οι τριτογενείς
καταναλωτές θα υποκύψουν στη τοξική
δράση των χημικών πχ το DDT και η
δράση του στα αρπακτικά πουλιά.
 Το TBTO χρησιμοποιείται στη ναυπηγική
σαν χρώμα για την προστασία του
σκάφους από την διάβρωση που θα
προκαλούσαν τα ασπόνδυλα και φύκη.
 Η χρήση του όμως συνδυάστηκε με την
αύξηση των αρσενικών ψαριών.
Προσεκτικότερη παρατήρηση μας
οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η δράση
του TBTO προκαλούσε αλλαγή φύλου σε
ψάρια.

 Με την αυξανόμενη συγκέντρωση

νιτρικών στην επιφάνεια του νερού
εξαιτίας της αλόγιστης χρήσης
λιπασμάτων δύναται να προκληθεί
καταστροφική μόλυνση με συνέπεια την
αύξηση του πλαγκτόν στις λίμνες.
 προκαλείται επίσης αύξηση του
πληθυσμού ενός φύκους που παράγει
τοξίνες, οι οποίες σε μεγάλες δόσεις
προκαλούν θάνατο λόγω της ηπατικής
ανεπάρκειας που προκαλούν.
 Πειράματα επιβεβαίωσαν ότι η χρήση του
γ-HCH είναι ικανή για την εξόντωση
νυχτερίδων
 Τα προϊόντα αυτά περιείχαν organoclorine,
γ-εξαχλωροκυκλοεξάνιο (γ-HCH)
χρησιμοποιούνταν για την προστασία της
ξυλείας από μύκητες.

 Η ανάγκη για την προστασία του

περιβάλλοντος ανάγκασε την
βιομηχανία στη δημιουργία
ασφαλέστερων χημικών.
 Τα OCs(γνωστά για την τοξικότητα τους
σε όλα τα ζώα),αντικαθιστανται με την
παραγωγή των OPs, τα οποία έχουν
μεγαλύτερη μεταβολισιμότητα και
επομένως είναι φιλικότερα στο
περιβάλλον.
 Το εντομοκτόνο αυτό χρησιμοποιήθηκε από
τους κινέζους εδώ και 1000 χρόνια (αλεσμένα
ή κονιορτοποιημένα φύλλα χρυσανθέμου) ως
εντομοαπωθητικά.
 Θεωρούνται ασφαλή εντομοκτόνα νέας
γενιάς.
 Μεταβολίζονται γρήγορα από τα θηλαστικά
και τα οικοσυστήματα,
 είναι φιλικά στο περιβάλλον γιατί
αποικοδομούνται γρήγορα με φωτόλυση και
μικροβιακή διάσπαση.

 Όταν μελετούμε φάρμακα (κλινικές

μελέτες), ενδιαφερόμαστε για την δράση
των φαρμάκων στον άνθρωπο. Όταν
μελετούμε την περιβαλλοντική
τοξικότητα, ενδιαφερόμαστε για τη
δράση κάποιου χημικού σε
εκατομύρια(107) είδη οργανισμών
περίπου.
 Οι δοκιμές γίνονται όχι σε κάθε είδος,
αλλά αντιπροσωπευτικά σε ένα είδος
από κάθε τροφικό επίπεδο.
 η σύγκριση της δομής μορίου με γνώστη
δράση με τις φυσικοχημικές ιδιότητες
νέας χημικής ένωσης αποτελεί ένα
χρήσιμο εργαλείο απεικόνισης και
πρόβλεψης της περιβαλλοντικής δράσης
ή αξιολόγησης κινδύνου.

 Οι δοκιμές τοξικότητας χρησιμοποιούν

αντιπροσώπους σε κάθε τροφικό
επίπεδο.
 Οι δοκιμές γίνονται σε οικοσύστημα
καθαρού νερού, αλλά και σε
οργανισμούς που ζουν σε στεριά και
θάλασσα.
 Επιθυμείτε να δοθεί ένδειξη εκτεταμένης
επίδρασης στις χημικές δοκιμές.
  στο τροφικό επίπεδο 1 χρησιμοποιούνται
φύκη.
 είναι εύκολα στην καλλιέργεια και
αναπτύσσονται γρήγορα .
 Οι δοκιμές βασίζονται στη παραγωγή
βιομάζας, σε χρονικό διάστημα, με την
παρουσία αυξανόμενης συγκέντρωσης του
δοκιμαζόμενου χημικού.
 Καθορίζεται η συγκέντρωση του χημικού που
προκαλεί ελάττωση της ανάπτυξης κατά 50%
(ΕC50).

 Δοκιμές σε ανώτερα φυτά

 αξιολογείται η επίδραση του χημικού στην
ανάπτυξη του φυτού και υπολογίζονται τα
υπολείμματα που μένουν στο φυτό
 Τρεις παράμετροι υπολογίζονται: η
συχνότητα της βλάστησης, η επιμήκυνση
ριζών και βλαστών.
 Για τα οικοσυστήματα του γλυκού νερού
χρησιμοποιείται η DAPHNIA και για θαλάσσια η
ARTEMIA. Και τα δύο είδη καλλιεργούνται εύκολα
στο εργαστήριο.
 η παράμετρος που μετριέται είναι η επίδραση
πάνω στο δοκιμαζόμενο ζώο και όχι η
ανάπτυξη.

 Οργανισμοί από το τροφικό επίπεδο 3

εχουν παρόμοιε φυσιολογία με το
επίπεδο 4 .Εδώ χρησιμοποιούμε τα
ψάρια και κυρίως το Salmo gairdneri,
που είναι ευαίσθητο ως προς την
καθαρότητα του νερού και τη μεγάλη
περιεκτικότητα σε οξυγόνο, ή το Lepomis
macrochirus. Τα ψάρια είτε εκτίθονται
στο χημικό που έχει προστεθεί στο νερό
τους ή χορηγείται ατομικά με ένεση ή
μέσα στη τροφή του σε διάφορες
συγκεντρώσεις.
  Υπολογίζουμε το LC50, δηλ. τη
συγκέντρωση που προκαλεί θάνατο στο
50% του πληθυσμού. Η έκθεση στο χημικό
διαρκεί 96h. Γίνεται καταμέτρηση του
πληθυσμού κάθε 24h και υπολογίζουμε
το LC50 από το σύνολο των μετρήσεων.

 Οι καταναλωτές βρίσκονται στη κορυφή της

τροφικής αλυσίδας και κινδυνεύουν περισσότερο
από τις επιδράσεις των ρυπαντών.
 Δεν χρησιμοποιουνται για πειράματα
 Απορρόφηση ονομάζεται η πορεία της τοξικής ουσίας
από την πύλη εισόδου της στον οργανισμό μέχρι την
άφιξή της στην κυκλοφορία του αίματος.
 Πεπτική οδός
 Αναπνευστική οδός
 Δέρμα
 Η δυνατότητα απορρόφησης από τις παραπάνω
οδούς εξαρτάται από τις φυσικές και χημικές
ιδιότητες της τοξικής ουσίας αλλά και από
άλλους παράγοντες που σχετίζονται με την ουσία
αυτή.

 Μεγάλη σημασία έχει η διαπερατότητα και η δομή

της κυτταρικής μεμβράνης. Η διαπερατότητα
αποτελεί και την κύρια προϋπόθεση για την πορεία
μιας τοξικής ουσίας στον οργανισμό.
 Ιδιαίτερη σημασία στην τοξικολογία έχει η εκλεκτική
διαπερατότητα, σε σχέση με τους διάφορους
μηχανισμούς με τους οποίους τελικώς γίνεται η
μεταφορά των τοξικών ουσιών μέσω των βιολογικών
μεμβρανών, όπως η διήθηση, η παθητική μεταφορά,
η ενεργητική μεταφορά, η διευκολυνόμενη διάχυση
και η φαγοκυττάρωση.
 Απορρόφηση από το γαστρεντερικό σύστημα
 Απορρόφηση από το αναπνευστικό σύστημα
 Απορρόφηση από το δέρμα

 στοματική κοιλότητα
 οισοφάγος
 στόμαχος (όξινο pH, απορρόφηση όξινων ουσιών)
 λεπτό έντερο – δωδεκαδάκτυλο
 παχύ έντερο – ορθό
 Η σημαντικότερη από τοξικολογική άποψη οδός
 Υπάρχει προοδευτική αύξηση της απορρόφησης
κατά την διέλευση από τον πεπτικό σωλήνα
 Η πληρότητα ή κενότητα του στομάχου
 Το είδος της τροφής
 Τα διάφορα πεπτικά ένζυμα

 λιποδιαλυτότητα της ουσίας

 μέγεθος σωματιδίων
 ηλικία
 pH της ουσίας
 κινητικότητα του εντέρου

Η μεγαλύτερη απορρόφηση των τοξικών ουσιών

γίνεται στο λεπτό έντερο (12δάκτυλο).
  Μετά το φράγμα του εντερικού βλεννογόνου, η χημική
ουσία μεταφέρεται απευθείας στο ήπαρ, υφίσταται σ’
αυτό τις συνήθεις βιομετατροπές και στη συνέχεια
μπορεί να απεκκριθεί μέσω της χολής στο έντερο,
όπου και να επαναρροφηθεί.
 Η εγκατάσταση αυτού του κύκλου σε ενδεχόμενη
δηλητηρίαση επιβαρύνει σημαντικά το ήπαρ.

 Η ταχύτητα της απορρόφησης εξαρτάται από τη

συγκέντρωση της ουσίας στον εισπνεόμενο αέρα, τη
μερική πίεση, το βάθος και το ρυθμό εισπνοής.
 Η επαφή μιας τοξικής ουσίας με τον πνευμονικό
βλεννογόνο, ακόμα κι αν δεν απορροφηθεί, μπορεί να
τον ερεθίσει τοπικά προκαλώντας χημική πνευμονίτιδα,
επακολούθως δε πνευμονικό οίδημα όπως π.χ. στην
περίπτωση εισπνοής χλωρίου.
 Η απορρόφηση των τοξικών ουσιών από τους
πνεύμονες γίνεται με διάχυση.
 Αέρια, πτητικά υγρά, οργανικοί διαλύτες, αεροσόλ,
στερεά σωματίδια (πυρίτιο, αμίαντος)
 CO, NO2, SO2
 Πολεμικά αέρια (χλώριο, φωσγένιο, αζωθυπερίτης,
λεβισίτης)
 Αέρια θαλάμου αερίων (ΗCN)

 Κροσσωτό επιθήλιο (τραχεία – βρόγχοι)

 Φαγοκυττάρωση (μονοπύρηνα- μακροφάγα)
 Λέμφος
 Απορρόφηση
από το δέρμα

Οι στιβάδες του
δέρματος
αποτελούν
φραγμό για την
απορρόφηση
των
περισσοτέρων
ουσιών.

 Το δέρμα έχει μεγάλη διαθέσιμη επιφάνεια,

αλλά και μικρή απορροφητική ικανότητα. Αυτό
συμβαίνει λόγω της μικρής αιμάτωσης, της
ειδικής κατασκευής της επιδερμίδας, και του
σμήγματος.
Η διαδερμική απορρόφηση εξαρτάται από:

1. Τη φύση της τοξικής ουσίας

2. Τη λιποδιαλυτότητα της τοξικής ουσίας
3. Την ακεραιότητα της κερατίνης στιβάδας
4. Την ενυδάτωση της κερατίνης στιβάδας (προσθήκη νερού
και διαλυτών)
5. Το είδος του οργανισμού (το DDT απορροφάται από
τα έντομα ευκολότερα σε σύγκριση με το δέρμα του
ανθρώπου).

 ενδοπεριτοναϊκή
 υποδόρια
 ενδομυική
 ενδοφλέβια – εισέρχεται η ουσία στην κυκλοφορία του
αίματος, χωρίς να απαιτείται το στάδιο της
απορρόφησης.
Εξαρτάται από:

 την ικανότητα της ουσίας να διαπερνά τις

κυτταρικές μεμβράνες (όργανα- στόχοι και
προστατευτικοί μηχανισμοί του οργανισμού)
 χημική συγγένεια της ουσίας με τους ιστούς
του οργανισμού (CO, paraquat)
  Ο φαινόμενος όγκος κατανομής που υποδηλώνει
τον όγκο των βιολογικών υγρών στα οποία η τοξική
ουσία κατανέμεται.
 Η συγκέντρωση της ουσίας στο πλάσμα
 Ο χρόνος ημίσειας ζωής της ουσίας (t1/2). Αυτό
αποτελεί σημαντική παράμετρο της τοξικότητας και
μπορεί να αφορά μόνο το πλάσμα ή ολόκληρο τον
οργανισμό.

 Οι τοξικές ουσίες, ανάλογα με τις ιδιότητες που

διαθέτουν συσσωρεύονται σε διάφορα μέρη του
σώματος. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι
η τοξική ουσία δεσμεύεται σε ένα καθορισμένο
σημείο ή είναι λιποδιαλυτή.


Η βιομετατροπή μιας ουσίας έχει ως

αποτέλεσμα:
 τη μειωμένη κατανομή της στους ιστούς
 την ελαττωμένη επαναρρόφηση της
 την προαγωγή της απέκκρισής της
 Νεφροί
 Ήπαρ
 Χολή
 Πνεύμονες
 Ιδρώτας
 Δάκρυα
 Σίελος
 Τρίχες
 Γάλα θηλασμού

 Η πιο σημαντική οδός απέκκρισης είναι η νεφρική.

 Η απομάκρυνση των τοξικών ουσιών μέσω της χολής
αποτελεί σημαντική οδό απέκκρισης. Συνέπεια της
απέκκρισης μιας ουσίας μέσω της χολής είναι και η
ενδεχόμενη επαφή της με την χλωρίδα του εντέρου με
αποτέλεσμα να αυξάνεται η αρχική τοξική δράση.
  Η απέκκριση από τους πνεύμονες θεωρείται μια πολύ
ικανοποιητική απεκκριτική οδός για τις λιποδιαλυτές
ενώσεις, επειδή τα τριχοειδή και οι μεμβράνες των
κυψελίδων, που είναι λεπτές, βρίσκονται πολύ κοντά
μεταξύ τους, επιτρέποντας την κανονική ανταλλαγή
των αερίων που επιτελείται με την αναπνοή.
 Υπάρχουν και άλλες απεκκριτικές οδοί τοξικών
ουσιών, όπως αυτή του μητρικού γάλακτος, που έχει
εξαιρετικό τοξικολογικό ενδιαφέρον και θεωρείται ως
μια αξιόλογη απεκκριτική οδός ιδιαίτερα για τις
λιποδιαλυτές ενώσεις. Τοξικές ουσίες μπορούν επίσης
να απεκκριθούν σε άλλα βιολογικά υγρά όπως π.χ.
στο σπέρμα, στο σίελο, στον ιδρώτα κ.α.

Τρεις μηχανισμοί:

1. Παθητική σπειραματική διήθηση

( διήθηση από το αίμα, μέσω των πόρων στο
αγγειώδες σπείραμα του νεφρού)

2. Παθητική σωληναριακή διάχυση

(διάχυση από το αίμα προς τα ουροφόρα σωληνάρια)

3. Ενεργητική σωληναριακή έκκριση

(ενεργός μεταφορά στο υγρό των εσπειραμένων
σωληναρίων)
Η απέκκριση των τοξικών ουσιών εξαρτάται από:

 Τη λιποφιλικότητα της ουσίας

 Την pΚa της ουσίας
 Το pH της τοξικής ουσίας
 Το pH των ούρων.
 Τον όγκο κατανομής της τοξικής ουσίας
 Την ηλικία του ατόμου
 Τη νεφρική κάθαρση της τοξικής ουσίας.

Απέκκριση μιας ουσίας δια μέσου της χολής

• Aύξηση του χρόνου ημίσειας ζωής

• Παραγωγή τοξικών μεταβολιτών στον
γαστρεντερικό σωλήνα
• Αύξηση του χρόνου παραμονής της ουσίας στο
ήπαρ
• Ηπατική βλάβη
 εξετέθη στην επίδραση γνωστού δηλητηρίου
 εξετέθη στην επίδραση άγνωστης ουσίας,
ενδεχομένως δηλητηριώδους
 εμφανίζει νοσηρή κατάσταση, άγνωστης αιτιολογίας
όπου το ενδεχόμενο της δηλητηρίασης πρέπει να
ληφθεί υπόψη στη διαφορική διάγνωση
 Σκόπιμη-εκούσια (περιλαμβάνει τόσο τις γνωστές απόπειρες
αυτοκτονίας που οφείλονται κυρίως σε ψυχολογικές διαταραχές,
όσο και τις μη γνήσιες, «υποκρινόμενες αυτοκτονίες», οι οποίες
στοχεύουν να μεταβάλλουν ατομικές καταστάσεις και συνθήκες)
 Τυχαία-ακούσια (συχνή στα παιδιά)(περιλαμβάνει υπερβολική
δόση φαρμάκων, τροφικές δηλητηριάσεις, δηλητηριάσεις από
ουσίες του επαγγελματικού περιβάλλοντος κ.α. )
 Απόπειρα ανθρωποκτονίας (υπάρχουν σπάνιες περιπτώσεις
όπου σε μικρά παιδιά χορηγούνται σκόπιμα μεγάλες δόσεις
φαρμάκων ως εκδήλωση παιδικής κακοποίησης)

ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΩΝ
Διάγνωση

 Πληροφορίες για τα αίτια της δηλητηριάσεως

 Συμπτωματολογία
 Ανίχνευση του αιτίου της δηλητηριάσεως

Η διάγνωση σήμερα…

 Μείωση βαρύτητας των δηλητηριάσεων και

θνητότητας
 Αύξηση αριθμού δηλητηριάσεων
 Δηλητηριάσεις με οπιούχα (Σημαντικό πρόβλημα
στις περισσότερες χώρες)
 Διάγνωση ιστορικού

 Συνήθως δυσχερής η λήψη (π.χ. παιδί, απροθυμία, απώλεια

συνείδησης κ.α.)
 Συγγενείς ή συνεργάτες: πολύτιμες πληροφορίες

Σημεία-κλειδιά:
 Ένοχο δηλητήριο
 Τρόπος έκθεσης ή λήψης
 Χρόνος έκθεσης ή λήψης
 Αυτοκτονία – Ατύχημα – Εγκληματική ενέργεια
 Διάγνωση: Εργαστηριακά

 Ηλεκτρολύτες, σάκχαρο, ουρία, κρεατινίνη, αέρια

αίματος, ωσμωτικότητα ορού, ωσμωτικό χάσμα,
χάσμα ανιόντων
 Γενική αίματος/ ούρων
 ΗΚΓ
 Επίπεδα φαρμάκων ( ανάλογα με τις ενδείξεις)
 Α/α θώρακα & κοιλίας

Διάγνωση: Τοξικολογικές εξετάσεις

Περιορισμένη όπως
 Σε βαριά δηλητηρίαση
χρησιμότητα για τη
 Σε λήψη πολλών
διάγνωση & θεραπεία
δηλητηρίων /φαρμάκων
 Χρονοβόρες
 Παρακολούθηση
 Μεγάλο κόστος επιπέδων φαρμάκου για
θεραπευτική παρέμβαση
Σε χρήσιμες μόνο σε
ορισμένες
περιπτώσεις

Σε ασθενείς με ασαφή διάγνωση: λήψη & φύλαξη

δείγματος αίματος για προσεχή τοξικολογική εξέταση
 Έτος 2000 μέχρι σήμερα…

 Ο έμετος και η γαστρική πλύση έχουν πλέον σχεδόν

εγκαταληφθεί
 Η χρήση ενεργού άνθρακα και η ολική κάθαρση του
εντέρου βρίσκονται υπό αξιολόγηση και για
ορισμένες περιπτώσεις
 Η χρήση των αντιδότων περιορίζεται στα λίγα
δηλητήρια που μπορούν να χρησιμοποιηθούν

Λήψη ιατρικού ιστορικού

 Η διάγνωση μπορεί πολλές φορές να γίνει

με βάση το ιστορικό που λαμβάνεται από
τον ασθενή (αν φθάσει στο γιατρό έχοντας
τις αισθήσεις του).
 Η αντικειμενική εξέταση (κακώσεις,
σημάδια, εγκαύματα)
 Ιατρικό ιστορικό (π.χ. αλλεργία, άσθμα κτλ
ιστορικό αυτο-καταστροφικής
συμπεριφοράς, επιληψία. )
 ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ-ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

 Οι μέθοδοι υποστήριξης των ζωτικών λειτουργιών του

ασθενή διαφέρουν ανάλογα με τις περιστάσεις.
 Για την εφαρμογή αυτών των μεθόδων πρέπει να ληφθούν
υπόψη διάφοροι παράγοντες, όπως η φύση της
δηλητηρίασης, η σοβαρότητα της κατάστασης των
οργανικών συστημάτων του θύματος, το επίπεδο
συνείδησης κ.α.
 Για την συστηματοποίηση της αξιολόγησης του επιπέδου
συνείδησης του θύματος, έχουν θεσπιστεί κλίμακες, όπως
του Εδιμβούργου, της Γλασκώβης κ.α.

Κλίμακα Εδιμβούργου

1ο Στάδιο: Υπνηλία, απάντηση σε προφορικές

εντολές
2ο Στάδιο: Μη ανταπόκριση σε προφορικές
εντολές
3ο Στάδιο: Απώλεια συνείδησης, ανταπόκριση σε
εξαιρετικά επώδυνα ερεθίσματα
4ο Στάδιο: Καμιά ανταπόκριση σε ερεθίσματα
 Κλίμακες του Beck

 Συνθήκες απομόνωσης

 Προφυλάξεις που είχαν ληφθεί ώστε να μην αποκαλυφθεί η

απόπειρα

 Δευτερογενές όφελος από την απόπειρα

 Προετοιμασίες σχετικά με το θάνατο

 Σημείωμα που εξηγεί τους λόγους της αυτοκτονίας

Γενικά μέτρα

 Αναπνευστική υποστήριξη
 Κυκλοφορική υποστήριξη
 Αντιμετώπιση σπασμών
 Ρύθμιση θερμοκρασίας
 Διόρθωση ηλεκτρολυτικών & μεταβολικών
διαταραχών
 Coma cocktail (δεξτρόζη, θειαμίνη, ναλοξόνη)
 Υποστήριξη των βασικών
λειτουργιών του ασθενή - ABC

1. Ανοικτοί αεραγωγοί (Airway)

2. Κανονική αναπνοή (Breathing)
3. Αιμοδυναμική σταθερότητα (Circulation)

Βασικοί άξονες της αντιμετώπισης

1. Μέτρα υποστήριξης των βασικών λειτουργιών

του ασθενή
2. Μείωση της απορρόφησης του δηλητηρίου
3. Αύξηση της απέκκρισης του δηλητηρίου
4. Ταυτοποίηση του δηλητηρίου ώστε να δοθεί
αντίδοτο (αν υπάρχει)
Μέτρα υποστήριξης των βασικών λειτουργιών
του ασθενή- Αναπνευστικό

 Αναρρόφηση του γαστρικού περιεχομένου, πριν

ακόμα ξεκινήσει η θεραπεία
 Συχνός έλεγχος της κατάστασης των πνευμόνων
 Ακτινογραφία θώρακος
 Παρακολούθηση της αναπνευστικής λειτουργίας,
του όγκου του εισπνεόμενου αέρα και των αερίων
του αίματος. (άλλοτε μπορεί να καταστεί αναγκαία
η διενέργεια τεχνητής αναπνοής, η παροχή
οξυγόνου κ.α.)

Μέτρα υποστήριξης των βασικών

λειτουργιών του ασθενή- Καρδιαγγειακό

 Στενή παρακολούθηση αρτηριακής πίεσης

 Συνεχής έλεγχος της καρδιακής λειτουργίας με
ηλεκτροκαρδιογράφημα.
 Ο φλεβοκαθετηριασμός είναι αναγκαίος τόσο για
την αντιμετώπιση της υπότασης, όσο και για την
σωστή ενυδάτωση και την χορήγηση της
φαρμακευτικής αγωγής.
 Μέτρα υποστήριξης των βασικών
λειτουργιών του ασθενή- Ουροποιητικό
 Σοβαρές τοξικές επιδράσεις στους νεφρούς, με τη μορφή
της οξείας νεφρικής ανεπάρκειας ή της σωληναριακής
απόφραξης από αιμοσφαιρίνη ή κρυσταλλικά ιζήματα
(αιμοδιϋλιση, αιμοδιήθηση, ενώ κάποιες φορές καθίσταται
αναγκαία η εφαρμογή τεχνητού νεφρού)
 Υπό παρακολούθηση τίθεται το ισοζύγιο των υγρών
(οίδημα, επιβάρυνση της κυκλοφορίας, και τελικά
πνευμονικό οίδημα)

Μέτρα υποστήριξης των βασικών λειτουργιών

του ασθενή- Κεντρικό Νευρικό Σύστημα

 Εμφάνιση τρόμου, σπασμών, ψευδαισθήσεων,

καταστολής της αναπνοής και του
καρδιαγγειακού, διαταραχών της θερμοκρασίας,
εγκεφαλικού οιδήματος
 Σε καταστολή του αναπνευστικού, χορηγούνται
αναληπτικά φάρμακα με προσοχή, οι επιδράσεις
στο καρδιαγγειακό αντιμετωπίζονται προσεκτικά
με τα ανάλογα φάρμακα, το εγκεφαλικό οίδημα
αντιμετωπίζεται συνήθως με κορτικοστεροειδή και
μαννιτόλη.
Μείωση της απορρόφησης του δηλητηρίου

Μετά από του στόματος λήψη

 Κένωση στομάχου : Έμετος

Γαστρική πλύση
 Ενεργός άνθρακας
 Χορήγηση καθαρτικού
 Ολική πλύση εντέρου

Μείωση της απορρόφησης

αραίωση του δηλητηρίου

 χορήγηση ύδατος (παιδιά:1-2 ποτήρια, ενήλικες

2-3 ποτήρια), με σκοπό την επιβράδυνση της
απορρόφησης, τη μείωση του γαστρικού
ερεθισμού ο οποίος προκαλείται από πολλά
δηλητήρια και την αύξηση του όγκου του
στομάχου
 Το Το νερό γενικά προτιμάται σε σχέση με άλλα
υγρά γιατί…
 Τα αναψυκτικά μπορεί να αυξήσουν την ενδεχόμενη διαβρωτική
δράση του δηλητηρίου ή να επιταχύνουν την διέλευσή του από
τον στόμαχο εξαιτίας της έκλυσης CO2
 Η εξουδετέρωση ληφθέντων οξέων και βάσεων θα πρέπει να
αποφεύγεται, διότι είναι εξώθερμη αντίδραση που μπορεί να
προκαλέσει βλάβες σε ιστούς. Η αραίωση ισχυρών οξέων και
βάσεων προκαλούν επιδείνωση της κατάστασης.
 Παλαιότερα συνήθιζαν να χορηγούν γάλα , όμως, σήμερα πολλοί
συγγραφείς αμφισβητούν την αποτελεσματικότητά του, εφ’ όσον
είναι πιθανό να βελτιώνεται μ’ αυτόν τον τρόπο η διαλυτοποίηση
και ακολούθως, η απορρόφηση λιπόφιλων δηλητηρίων.
 Αξιοσημείωτο αποτελεί το γεγονός ότι η αποτελεσματικότητα της
μεθόδου της αραίωσης έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση για τον ίδιο
λόγο, δηλαδή για την ενδεχόμενη βελτίωση της διαλυτοποίησης
των δηλητηρίων.

Καταστάσεις στις οποίες αντενδείκνυται η πρόκληση εμετού είναι

οι εξής:

 Σε λήψη σπασμογόνου δηλητηρίου, είναι πιθανή η εκδήλωση

σπασμών.
 Σε λήψη υδρογονανθράκων, που εισροφώνται εύκολα στους
πνεύμονες, μπορεί να προκληθεί χημική πνευμονίτιδα.
 Σε λήψη διαβρωτικών ουσιών, πιθανόν να επιδεινωθούν οι
βλάβες, ιδιαίτερα στο ανώτερο γαστρεντερικό
 Όταν το θύμα έχει περιπέσει σε κώμα ή βρίσκεται σε
ημικωματώδη κατάσταση, είναι αυξημένος ο κίνδυνος
εισροφήσεως.
 Όταν το θύμα πάσχει από καρδιοαναπνευστικά νοσήματα
 Όταν το θύμα έχει ηλικία μικρότερη των 6 μηνών, καθώς το
αντανακλαστικό του εμέτου δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί πλήρως,
με αποτέλεσμα τον αυξημένο κίνδυνο πνιγμονής από την
εισρόφηση.
 Η τεχνική της πλύσεως στομάχου περιλαμβάνει τα εξής
στάδια:

 κατάλληλη τοποθέτηση του ασθενούς (αριστερή πλάγια

θέση, κεφαλή χαμηλότερα από το υπόλοιπο σώμα)
 διασωλήνωση της τραχείας, εάν ο ασθενής δεν διατηρεί τις
αισθήσεις του
 επιλογή της κατάλληλης οδού, εισαγωγή καθετήρα (όσο το
δυνατόν μεγαλύτερης διαμέτρου)
 αναρρόφηση του γαστρικού περιεχομένου μέσω σύριγγας
από το έξω στόμιο του καθετήρα
 χορήγηση διαλύματος πλύσης (50-100ml σε παιδιά, 200-
300ml σε ενήλικες)
 επανάληψη της διαδικασίας μέχρι τα αναρροφούμενα υγρά
να είναι διαυγή

Προσρόφηση του δηλητηρίου

 Ως προσροφητικά μέσα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ο

ενεργός άνθρακας, η Fuller’s Earth, η χολεστυραμίνη, ο
καολίνης, η πηκτίνη, ακόμα και το χώμα

 Ο μηχανισμός δράσης αυτών των ουσιών είναι κοινός και

περιλαμβάνει δέσμευση των ουσιών που βρίσκονται στο
έντερο δια προσροφήσεως στην επιφάνεια του μέσου

 Η αποτελεσματικότητα της μεθόδου εξαρτάται από τον

χρόνο που έχει παρέλθει από την λήψη του δηλητηρίου.
 ΑΛΛΑ ΓΕΝΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΤΗΣ
ΤΟΞΙΚΗΣ ΟΥΣΙΑΣ

Αύξηση της απέκκρισης του δηλητηρίου

 Εξαναγκαστική διούρηση και τροποποίηση του pH

 Περιτοναϊκή διύλιση
 Αιμοδιύλιση
 Αιμοδιήθηση μέσω στηλών προσρόφησης
 Γαστρεντερική διύλιση με συνεχή χορήγηση
άνθρακα
 Αλλαγή πλάσματος
 Αφαιμαξομετάγγιση
 Αναγκαστική διούρηση

 Η μέθοδος αυτή είναι σχετικά απλή και συνιστάται

για τους μεν εν εγρήγορση ασθενείς η αυξημένη
πρόσληψη υγρών από του στόματος, για τους δε
ευρισκόμενους σε κωματώδη κατάσταση η
ενδοφλέβια έγχυση φουροσεμίδης, υπέρτονων
διαλυμάτων γλυκόζης, ουρίας, και κυρίως
μαννιτόλης. Η αναγκαστική διούρηση συνήθως
επιτυγχάνει έως και διπλάσια απέκκριση της
τοξικής ουσίας

Η μέθοδος αντενδείκνυται όταν:

 Το δηλητήριο (υπό την δραστική του μορφή) δεν
αποβάλλεται από τους νεφρούς
 Το δηλητήριο μπορεί να προκαλέσει πνευμονικό
οίδημα
 Ο ασθενής βρίσκεται σε κατάσταση shock
 Ο ασθενής πάσχει από καρδιακή ανεπάρκεια
 Δεν είναι δυνατή η παρακολούθηση των
ηλεκτρολυτών του πλάσματος
 Περιτοναϊκή διάλυση

 1-2L στους ενήλικες, παραμονή 1h

 Διάλυμα ηλεκτρολyτών με δεξτρόζη
 Προσθήκη αλβουμίνης
 Αλλαγή pH
 Προσθήκη λίπους
 Κυρίως σε παιδιά

Αιμοδιύλιση και αιμοδιήθηση

 Η εφαρμογή τους ενδείκνυται μόνο σε ορισμένες

δηλητηριάσεις (Paraquat, μανιτάρια,
αιθυλενογλυκόλη, θεοφυλλίνη, βαρβιτουρικά)
 Για ουσίες με μικρό MB και μικρό Vd.
 Ταυτοποίηση του δηλητηρίου ώστε να χορηγηθεί
αντίδοτο

 Η αντιμετώπιση ορισμένων δηλητηριάσεων

απαιτεί εργαστηριακή «κάλυψη» από
εξειδικευμένο εργαστήριο, π.χ. δηλητηρίαση από
παρακεταμόλη

Ειδικά αντίδοτα

 Η απόφαση για χορήγηση αντιδότου θα ληφθεί

συνυπολογίζοντας τα εξής:

 την κλινική κατάσταση του θύματος

 τις ανεπιθύμητες ενέργειες που μπορεί να
προκληθούν από το αντίδοτο
 τον χρόνο ημισείας ζωής του αντιδότου σε σχέση με
τον αντίστοιχο της τοξικής ουσίας (πρέπει να είναι
συγκρίσιμος, αλλιώς είτε θα χρειαστεί επανειλημμένη
χορήγηση που πιθανόν να προκαλέσει ανεπιθύμητες
ενέργειες, είτε τα συμπτώματα της δηλητηρίασης θα
επανέλθουν μετά την πρόσκαιρη βελτίωση)
 Ορισμένες ουσίες που χρησιμεύουν ως αντίδοτα
Αντίδοτο Αίτιο δηλητηρίασης Μηχανισμός αντιδότου

Ατροπίνη Οργανοφωσφορικοί και Αναστολή των

καρβαμιδικοί εστέρες μουσκαρινικών
υποδοχέων
Βιταμίνη Κ Κουμαρίνη, Ανταγωνισμός της
Ινδανεδιόνη αντιπηκτικής δράσης
Γλυκαγόνη β-αποκλειστές Διέγερση σύνθεσης
cAMP- θετική
ινότροπος δράση
Ca.Na2.EDTA Μόλυβδος Σχηματισμός χηλικών
συμπλόκων
Δεξτρόζη Ινσουλίνη Αύξηση σακχάρου
αίματος
Δεσφεροξαμίνη Σίδηρος Σχηματισμός χηλικών
συμπλόκων
Διμερκαπρόλη As, Pubs, Cu, Au, Hg Σχηματισμός χηλικών
συμπλόκων

Θεραπευτική αντιμετώπιση

 Η αντιμετώπιση είναι εξατομικευμένη στον κάθε

ασθενή
 Έμφαση στην υποστήριξη των βασικών λειτουργιών
 Έμφαση στην πρόληψη των ατυχημάτων με
δηλητήρια και
 Ψυχιατρική υποστήριξη σε ασθενείς που έκαναν
απόπειρα αυτοκτονίας για τον κίνδυνο επανάληψης
της πράξης
 Ψυχιατρική εκτίμηση

 Η διαδικασία της ψυχιατρικής εκτίμησης του ασθενή

φυσικά δεν είναι αναγκαία για όλες τις περιπτώσεις
δηλητηρίασης, παρά μόνο όταν:

 η δηλητηρίαση προκλήθηκε εκουσίως, με σκοπό την

αυτοκτονία
 το θύμα είναι εξαρτημένο από την ουσία που προκάλεσε
την δηλητηρίαση
 η ουσία που προκάλεσε την δηλητηρίαση μπορεί να
επιφέρει ψυχολογικές ή νευρολογικές διαταραχές που
διαρκούν ακόμα και μετά την φαινομενική ανάρρωση (λ.χ.
βενζοδιαζεπίνες)

Πρόληψη των τυχαίων δηλητηριάσεων στα παιδιά

 Χρήση φιαλιδίων ασφαλείας ειδικά για τα

παιδιά
 Μείωση αριθμού δισκίων ανά συσκευασία
 Αντικατάσταση παλαιών φαρμάκων
σημαντικής τοξικότητας με νεότερα-ασφαλή
 Ανακεφαλαιώνοντας

 Εγκαταλείπεται η «μηχανική» προσέγγιση στη

θεραπεία των δηλητηριάσεων
 Η αντιμετώπιση είναι εξατομικευμένη στον κάθε
ασθενή
 Έμφαση στην υποστήριξη των βασικών λειτουργιών
  Τα φάρμακα αυτά δρουν αναστέλλοντας τους υποδοχείς
πολλών νευροδιαβιβαστών, όπως τους υποδοχείς
επαναπρόσληψης της νορεπινεφρίνης και σεροτονίνης,
μουσκαρινικούς υποδοχείς, ενώ παράλληλα ασκούν δράση
στην καρδιά σταθεροποιητική επί των μεμβρανών

αμιτρυπτιλίνη

 Απορρόφηση από το ΓΕΣ, σε υψηλές όμως δόσεις

μειώνεται η κινητικότητα του ΓΕΣ, λόγω της
αντιχολινεργικής τους δράσης, και επομένως μειώνεται
και η απορρόφηση μέχρι 8-12 ώρες.
 Απέκκριση μόνο του 5% με τα ούρα
 Ακολουθούν εντεροηπατική κυκλοφορία και
απεκκρίνονται μέσα σε 1 εβδομάδα από τη διακοπή της
χορήγησης
  Ήπια μορφή:Αντιχολινεργικές δράσεις όπως
ξηροστομία, μυδρίαση, φλεβοκομβική ταχυκαρδία,
νωθρότητα, κατακράτηση ούρων

 Βαρεία μορφή:Εκδηλώσεις από το ΚΝΣ όπως

σπασμοί, κώμα, αναπνευστική καταστολή και
εκδηλώσεις από το καρδιαγγειακό όπως
εκτακτοσυστολές, αρρυθμίες (κοιλιακή ταχυκαρδία και
μαρμαρυγή), υπόταση (αρνητική ινότροπος δράση)

 Απαιτείταιεπείγουσα θεραπεία
 Έμετος, πλύση στομάχου, χορήγηση ενεργού
άνθρακα
 ΜΕΘ για υποστήριξη κυκλοφορίας και αναπνοής
 Αντίδοτο η σαλικυλική φυσοστιγμίνη
 Σε αρρυθμίες, λιδοκαΐνη
 Σε σπασμούς, φαινυτοΐνη ή διαζεπάμη
 Πλύση στομάχου, χορήγηση ενεργού άνθρακα για δόσεις
μεγαλύτερες από 300mg, εντός 4 ωρών από την λήψη. Τα
μέτρα αυτά είναι πιθανόν αποτελεσματικά μετά από αυτό
το χρονικό όριο μόνο σε περιπτώσεις πολύ μεγάλων
δόσεων ή λήψης σκευασμάτων βραδείας αποδέσμευσης.
Υπό παρακολούθηση pH, ηλεκτρολύτες, ΗΚΓ. Αρρυθμίες
και υπόταση αντιμετωπίζονται με ρύθμιση του Κ+, του pH,
με χορήγηση φαινυτοϊνης ή ατενολόλης
 Προκαλούν αύξηση της συγκέντρωσης της σεροτονίνης
στις συνάψεις, ορισμένοι διαθέτουν και β-αδρενεργική
δράση, ενώ άλλοι μουσκαρινική

O NH
CH3

F
F

φλουοξετίνη

 Ήπια μορφή: Ήπιες διαταραχές από γαστρεντερικό,

καρδιαγγειακό, νευρικό

 Βαρεία μορφή: Σπασμοί, κώμα, θάνατος

 Σύνδρομο σεροτονίνης:Εμφανίζεται όταν αυτά τα

φάρμακο ληφθούν σε συνδυασμό με παράγοντες που
αυξάνουν την διαθεσιμότητα της σεροτονίνης. Το
σύνδρομο είναι δυνητικά θανατηφόρο και οι κλινικές
εκδηλώσεις του περιλαμβάνουν μυοκλονίες, αύξηση
αντανακλαστικών, υπερθερμία, ραβδομυόλυση, νεφρική
ανεπάρκεια, διάχυτη ενδοαγγειακή πήξη
 Πλύση στομάχου, χορήγηση ενεργού
άνθρακα, υποστηρικτική και συμπτωματική
θεραπεία
 Η θεοφυλλίνη, όπως σε διάφορους βαθμούς και οι άλλες
μεθυλξανθίνες, αναστέλλει το ένζυμο φωσφοδιεστεράση,
ανταγωνίζεται τους υποδοχείς της αδενοσίνης και
προκαλεί την απελευθέρωση κατεχολαμινών

H3C
NH
N

θεοφυλλίνη
N
O N

CH3

 Ήπια μορφή: Ναυτία, εμετός, τρόμος,

υπεραερισμός, ταχυκαρδία

 Βαρεία μορφή: Σπασμοί, αναπνευστική

καταστολή, υπόταση, καρδιακές αρρυθμίες
 Επί εμφανίσεως εμέτων, χορηγούνται αντιεμετικά και
ενεργός άνθρακας επαναλαμβανόμενα. Διορθώνονται
τυχόν διαταραχές του pH και των ηλεκτρολυτών, και
ανάλογα με την στάθμη της θεοφυλλίνης αποφασίζεται
αν θα εφαρμοσθεί αιμοδιήθηση μέσω άνθρακος
 Δρουν διεγείροντας έμμεσα, μέσω ειδικών
υποδοχέων, τους ανασταλτικούς GABA-εργικούς
νευρώνες του δικτυοενδοθηλιακού συστήματος
 Η τοξικότητα αυτών των παραγόντων είναι σχετικά μικρή,
γι’ αυτό δηλητηριάσεις συμβαίνουν συνήθως όταν
λαμβάνονται σε συνδυασμό με οινοπνευματώδη ή άλλα
κατασταλτικά του ΚΝΣ. Ο κίνδυνος οξείας δηλητηρίασης
αυξάνεται με ενδοφλέβια χορήγηση, με χρήση παραγόντων
βραχείας δράσεως, ή όταν τα θύματα είναι παιδιά,
ηλικιωμένοι και πάσχοντες από αναπνευστικές νόσους
O
NH

OH

Cl N

Cl

λοραζεπάμη

 Πολύ σπάνιες οι θανατηφόρες δηλητηριάσεις

 Η per os λήψη 2 g διαζεπάμης προκαλεί ήπια
καταστολή της αναπνοής
 Η υπερδοσολογία προκαλεί άπνοια και υπόταση
 Συνέργεια με το οινόπνευμα και τα κατασταλτικά
 Δύσκολος ο καθορισμός της τοξικής δόσης
 Ταχεία απορρόφηση
 Κατανομή στους ιστούς ανάλογα με τη
λιποφιλικότητά τους
 Βιομετατροπή στο ήπαρ
 Ο t1/2 των βενζοδιαζεπινών ποικίλλει σημαντικά
από άτομο σε άτομο (π.χ. σε χρόνια λήψη
διαζεπάμης ο t1/2 είναι 46-94 ώρες, λόγω
συσσώρευσης στον οργανισμό, ενώ σε μη χρόνια
λήψη ο t1/2 είναι πολύ μικρότερος.
 Απέκκριση από τα νεφρά
 Διέρχεται τον πλακούντα
 Απέκκριση και στο γάλα θηλασμού (λήθαργο στα
νεογνά και μείωση της πρόσληψης γάλακτος)

 Ήπια μορφή: Σύγχυση, νωθρότητα, υπνηλία, μείωση

αντανακλαστικών, δυσχέρεια της ομιλίας, αταξία,
υπόταση

 Βαρεία μορφή: Η υπνηλία μεταπίπτει σε κώμα,

περιφερική κυκλοφορική ανεπάρκεια, θάνατος από
καταστολή της αναπνοής
 Υποστηρικτική και συμπτωματική θεραπεία ιδιαίτερα του
αναπνευστικού (διασωλήνωση της τραχείας, μηχανικός
αερισμός αν παραστεί ανάγκη)
 Έμετος και πλύση στομάχου εντός 2 ωρών από την λήψη
 Χορήγηση ενεργού άνθρακα
 Κάθαρση εντέρου
 Υπάρχει ειδικό αντίδοτο η φλουμαζενίλη, που όμως έχει
το μειονέκτημα του μικρού χρόνου ημίσειας ζωής.
Επιπλέον, μπορεί να προκαλέσει εμφάνιση συνδρόμου
στέρησης σε χρόνιους χρήστες βενζοδιαζεπινών που
εισήχθησαν για δηλητηρίαση
 Το σύνδρομο στέρησης αντιμετωπίζεται με χορήγηση
διαζεπάμης σε δόσεις σταδιακά μειούμενες
 Ψυχιατρική υποστήριξη

 Μετά από τακτική χρήση αυτών των φαρμάκων, ο

ανθρώπινος οργανισμός αναπτύσσει ανοχή στις δράσεις
τους που είναι επιπροσθέτως διασταυρούμενη με
βαρβιτουρικά, μεθακουαλόνη και αιθανόλη

 Το σύνδρομο στέρησης από βενζοδιαζεπίνες οι συνήθως

με αγχώδη διαταραχή, όμως μπορεί να εκδηλωθεί και με
μυϊκούς σπασμούς, ορθοστατική υπόταση, αδυναμία,
όπως και με σοβαρότερα φαινόμενα (ψευδαισθήσεις,
ψύχωση, κινητικές διαταραχές, επιληπτικές κρίσεις)
 Διεγείρουν το κέντρο της αναπνοής, προκαλώντας
υπεραερισμό και αναπνευστική αλκάλωση. Ο οργανισμός
προσπαθεί να αντιρροπήσει την κατάσταση,
αποβάλλοντας διττανθρακικά, νάτριο, κάλιο, νερό μέσω
των ούρων, με αποτέλεσμα αφυδάτωση και μεταβολική
οξέωση με μεγάλο χάσμα ανιόντων

 Προκαλούν διαταραχές στην λειτουργία του

αγγειοκινητικού κέντρου και βλάβες στον γαστρικό
βλεννογόνο

Μη ναρκωτικό αναλγητικό

Αναλγητικό
Αντιπυρετικό
Αντιφλεγμονώδες
 O OH

ακέτυλοσαλικυλικό οξύ

Τυχαίες, κατά τη χρόνια χορήγηση

Εκούσιες, με σκοπό την αυτοκτονία (συχνές)
Απορροφάται ταχύτατα από το στόμαχο και από
το λεπτό έντερο
Βιομετατρέπεται στο ήπαρ
Απεκκρίνεται από τους νεφρούς, ανάλογα με το
pH των ούρων.

 Ήπια μορφή: Διαταραχές από το γαστρεντερικό,

εξάνθημα, αφυδάτωση, τρόμος, υπέρπνοια, ταχύπνοια,
αναπνευστική αλκάλωση που μεταπίπτει σε μεταβολική
οξέωση, υπερθερμία

 Βαρεία μορφή: Τα παραπάνω ακολουθούνται από

κυκλοφορικές διαταραχές, αιμορραγίες του γαστρικού
βλεννογόνου, υποθερμία, υπογλυκαιμία,
υποπροθρομβιναιμία, σύγχυση, νωθρότητα, κώμα,
εγκεφαλικό οίδημα
 Τα σαλικυλικά σχηματίζουν συσσωματώματα στο
στόμαχο όταν λαμβάνονται μεγάλες ποσότητες, γι’ αυτό
ενδείκνυται πλύση στομάχου και χορήγηση ενεργού
άνθρακος μέχρι και 12 ώρες από την λήψη
 Πολύ σημαντική για την ανάταξη των διαταραχών της
οξεοβασικής ισορροπίας είναι η χορήγηση Ο2
 Η αφυδάτωση αντιμετωπίζεται με χορήγηση υγρών με
αλκαλική αντίδραση, ενώ εάν η νεφρική λειτουργία
παρουσιάζεται ελαττωμένη, ενδείκνυται συγχορήγηση
μαννιτόλης ή φουροσεμίδης

 Απομάκρυνση από τον στόμαχο

• χορήγηση ενεργού άνθρακα ή
• πλύση στομάχου (σπανιότερα).Μόνο σε λήψη
εντεροδιαλυτών δισκίων, πλύση στομάχου με
διττανθρακικό νάτριο 1%. Η πλύση να γίνει μέσα σε 12
ώρες από τη λήψη

Αλκαλοποίηση των ούρων (ΝαΗCO3 ) μαζί με δεξτρόζη

και ΚCl.

 Αιμοδιύλιση (πνευμονικό οίδημα, νεφρική και καρδιακή

ανεπάρκεια, μεταβολική οξέωση μη ανατάξιμη)
 Οι αιμορραγίες αντιμετωπίζονται με φυτοναδιόνη ή και με
μετάγγιση αίματος
 Σε περίπτωση βλάβης των νεφρών μπορεί να
εφαρμοσθεί περιτοναϊκή διύλιση
 Το εγκεφαλικό οίδημα αντιμετωπίζεται με
κορτικοστεροειδή και μαννιτόλη
 Ενδείκνυται η εφαρμογή ψυχρών επιθεμάτων σε
περίπτωση υπερθερμίας
 Η παρακεταμόλη βιομετατρέπεται στο ήπαρ. Σε
θεραπευτικές συγκεντρώσεις, τα κύρια παράγωγα είναι
γλυκουρονίδια και θειικά σύμπλοκα, ενώ σε μικρότερο
ποσοστό το φάρμακο οξειδώνεται από τα μικροσωμικά
ενζυματικά σύμπλοκα προς τοξική ένωση που
αποβάλλεται μετά από σύνδεση με τη γλουταθειόνη
 Στην περίπτωση υπερδοσολογίας, το ποσό του
φαρμάκου που βιομετατρέπεται από αυτήν την οδό
μπορεί να είναι αρκετά μεγάλο, ώστε να εξαντληθεί η
γλουταθειόνη, ο τοξικός μεταβολίτης συνδέεται με τα
μακρομόρια του κυττάρου, καταστρέφοντας τις
κυτταρικές λειτουργίες, με συνέπεια ηπατοκυτταρική
νέκρωση

OH
O

NH CH 3
παρακεταμόλη
 Αφορούν περιπτώσεις αυτοκτονίας
 Αφορούν τη χρόνια λήψη και το μη σωστό
δοσολογικό σχήμα
 Αφορούν τη κατανάλωση αλκοόλ και τη χρόνια
λήψη παρακεταμόλης σε δόσεις μεγαλύτερες
από τη θεραπευτική

 Απορρόφηση από στόμαχο και έντερο,

 Κατανομή σε όλους τους ιστούς,
 Βιομετατροπή στο ήπαρ και
 Απέκκριση με τη μορφή γλυκουρονικών και
θειικών εστέρων.
 Υποσιτισμένοι ασθενείς
 Ασθενείς θετικοί για HIV
 Ασθενείς με προϋπάρχουσες ηπατικές νόσους
 Ασθενείς που λαμβάνουν φάρμακα που δρουν ως
επαγωγείς των μικροσωμικών ενζύμων (λ.χ. φαινυτοϊνη,
καρβαμαζεπίνη, ριφαμπικίνη, πριμιδόνη κ.α.)
 Χρόνιοι αλκοολικοί

 Σε λήψη θανατηφόρας δόσης μπορεί να εμφανιστούν

αρχικά ναυτία, έμετος, κοιλιακά άλγη, ωχρότητα, σπάνια
λήθαργος και κώμα. Η πρώτη αυτή φάση πιθανόν να
είναι και ασυμπτωματική

 Σε 72-120 ώρες εκδηλώνονται ίκτερος, ηπατική

ανεπάρκεια, νεφρική ανεπάρκεια, εγκεφαλοπάθεια, κώμα
 Η ταχύτητα έναρξης της θεραπείας μπορεί να
αποτελέσει σημαντικό παράγοντα για την εξέλιξη
μιας δηλητηρίασης από παρακεταμόλη. Το
πρόβλημα είναι ότι η πιθανότητα ηπατοτοξικότητας
δεν μπορεί να εκτιμηθεί με την μέτρηση της
συγκέντρωσης και του χρόνου ημίσειας ζωής, αν δεν
έχουν παρέλθει 4 ώρες από την λήψη. Έχει βρεθεί
πρακτικά, ότι μετά από την παρέλευση 4 ωρών από
τη λήψη, επίπεδα του φαρμάκου στο πλάσμα άνω
των 150mg/l υποδηλώνουν ενδεχόμενη
ηπατοκυτταρική νέκρωση.

 Αντίδοτο η Ν-ακετυλο-κυστεΐνη (NAC, I.V.)

 Δίνω το NAC έστω και αργά.
Βελτιώνει πιθανή επιβίωση,
περιορίζει το εγκεφαλικό οίδημα
 Αντιμετώπιση ηπατικής ανεπάρκειας
 Ενεργό άνθρακα
Αν δώσω το αντίδοτο από το στόμα τότε:
• Χορηγώ το αντίδοτο με διαφορά μιας 1 ώρας
τουλάχιστον από τον ενεργό άνθρακα
• Αυξάνω τη δόση του αντιδότου κατά 45%
 Η ιβουπροφαίνη θεωρείται, αντίθετα με την
παρακεταμόλη και το ακετυλσαλικυλικό οξύ,
φάρμακο χαμηλής τοξικότητας. Σε λήψη μεγάλων
ποσοτήτων, βέβαια, μπορεί να προκαλέσει
τοξικότητα, καθώς και να ενισχύσει την
τοξικότητα των σαλικυλικών
 Ήπια μορφή: Συνήθως δεν εμφανίζονται συμπτώματα,
άλλες φορές όμως μπορεί να παρουσιαστούν ναυτία,
εμετός, κεφαλαλγία, εμβοές των ώτων, επιγαστρικά άλγη,
αταξία ή και νωθρότητα

 Βαρεία μορφή:Υπόταση, αιματέμεση, σπασμοί, κώμα,

άπνοια

 Σε λήψη άνω των 100mg/kg θα πρέπει να γίνεται

πλύση στομάχου και χορήγηση ενεργού άνθρακος.
Θα πρέπει να διατηρείται επαρκής χορήγηση υγρών
για να εξασφαλίζεται καλή διούρηση
CH3

O
CH3

OH
H3C

ιβουπροφαίνη
 Ο σίδηρος είναι διαβρωτική ουσία και αρχικά προκαλεί
γαστρίτιδα, η οποία μπορεί να προκαλέσει διάβρωση,
αιμορραγία, ή και διάτρηση του γαστρικού βλεννογόνου

 Οι βλάβες αυτές του βλεννογόνου επιτρέπουν στο

σίδηρο να εισέλθει στην κυκλοφορία και εκεί το ποσό που
δεν δεσμεύεται από την τρανσφερίνη προσλαμβάνεται
από παρεγχυματικά κύτταρα, ιδίως του ήπατος

 Η κυτταρική αναπνοή διαταράσσεται, τα μιτοχόνδρια

καταστρέφονται, εγκαθίσταται μεταβολική οξέωση και
αυτά οδηγούν σε νέκρωση του κυττάρου
Εξέλιξη δηλητηρίασης από σίδηρο:

 Φάση 1 (1/2-6 ώρες από την λήψη): Εμετοί, αιματέμεση, διάρροια,

νωθρότητα, κώμα, σπασμοί, μεταβολική οξέωση, καταπληξία,
γαστρεντερική αιμορραγία

 Φάση 2 (6-24 ώρες από την λήψη): Υποχώρηση των κλινικών

συμπτωμάτων, ανάνηψη του ασθενούς ή μετάπτωση στην 3η φάση

 Φάση 3 (12-48 ώρες από την λήψη): Υποτροπή με λήθαργο, κώμα,

σπασμούς, ηπατική ανεπάρκεια, μεταβολική οξέωση, καρδιαγγειακή
καταπληξία, πνευμονικό οίδημα, νεφρική ανεπάρκεια

 Φάση 4 (2-5 εβδομάδες από την λήψη): Στένωση, απόφραξη λεπτού

εντέρου

 Τα αδιάλυτα δισκία σιδήρου είναι ακτινοσκιερά, οπότε

γίνεται ακτινογράφηση κοιλίας, και σε θετικό αποτέλεσμα,
πλύση στομάχου
 Ο ενεργός άνθρακας δεν προσροφά τον σίδηρο. Υπάρχει
ειδικό αντίδοτο, η δεσφεροξαμίνη, που δεσμεύει τον
ελεύθερο σίδηρο προς φεροξαμίνη
 Η διάρκεια της θεραπείας ποικίλλει ανάλογα με την
κλινική κατάσταση του ασθενούς. Οι παρενέργειες τις
θεραπείες είναι σπάνιες και περιλαμβάνουν υπόταση,
σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας ενηλίκων (ARDS)
κ.α.
 Το λίθιο χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση της
μανιοκατάθλιψης

 Εικάζεται ότι λόγω της ομοιότητάς του με το νάτριο και το

κάλιο, τα ανταγωνίζεται τροποποιώντας έτσι κάποιες
λειτουργίες στο ΚΝΣ αλλά και σε άλλα συστήματα του
οργανισμού. Άλλοι υποστηρίζουν ότι αυξάνει την σύνθεση
του ενδοκυττάριου μεταβιβαστή 1-φωσφοϊνοσιτόλη

 Η χρόνια δηλητηρίαση, γενικά, είναι συχνότερη από την

οξεία και δεν οφείλεται τόσο σε υπερδοσολογία, όσο σε
ελάττωση της απέκκρισης της δόσης του φαρμάκου
εξαιτίας διαταραχών στην νεφρική λειτουργία
 Ήπια μορφή: Διάρροια, ναυτία, εμετός, θόλωση
όρασης, αταξία, νυσταγμός, δυσχέρεια στην
ομιλία, σύγχυση, νωθρότητα, αύξηση
αντανακλαστικών, μυϊκές συσπάσεις, πολυουρία

 Βαρεία μορφή: Κώμα, σπασμοί, αρρυθμίες,

νεφρική ανεπάρκεια

 Προκαλείται έμετος (ή πλύση στομάχου σε περίπτωση

εμφάνισης σπασμών), παρ’ όλο που το λίθιο
απορροφάται ταχέως από το γαστρεντερικό, διότι συχνά
εξαιτίας υπερβολικής δόσης ή λήψης δισκίων
επιβραδυσμένης απορρόφησης μεγάλη ποσότητα του
φαρμάκου δεν έχει ακόμα απορροφηθεί. Η
ακεταζολαμίδη αυξάνει την απέκκριση του λιθίου κατά 20
φορές, λόγω αλκαλοποίησης των ούρων. Η χρήση της,
φυσικά, θα πρέπει να συνοδεύεται από υγρά και
ηλεκτρολύτες
 εμφανιστεί νεφρική ανεπάρκεια
 τα επίπεδα του λιθίου δεν μειώνονται,
δηλωτικό πτωχής νεφρικής αποβολής
 Οι κλινικές εκδηλώσεις είναι σοβαρές
 Η βασική δράση των καρδιοτονωτικών γλυκοσιδών είναι
η αναστολή της αντλίας ανταλλαγής Na+/K+, που οδηγεί
σε αύξηση της ενδοκυττάριας συγκέντρωσης Ca+2 (θετική
ινότροπος δράση).

 Τα φάρμακα αυτά εκδηλώνουν ακόμα την αντιαρρυθμική

τους δράση με την αναστολή του αυτοματισμού του
φλεβόκομβου και της κολποκοιλιακής αγωγιμότητας,
ενέργειες που λαμβάνουν χώρα μέσω του
παρασυμπαθητικού.

 Η χρήση αυτών των ενώσεων επιφέρει διουρητικό

αποτέλεσμα.

 Η δηλητηρίαση σε χρόνιους χρήστες αυτών των φαρμάκων

είναι η συνηθέστερα απαντώμενη και κατά κύριο λόγο
οφείλεται στην άθροιση του φαρμάκου στον οργανισμό του
ασθενή, λόγω βραδείας βιομετατροπής και απέκκρισης

 Από λάθος ιατρικό,

Χρόνια λήψη →πλημμελής παρακολούθηση → δακτυλιδισμό.
 Από λάθος των φαρμακοποιών, που χρησιμοποιούν φύλλα
δακτυλίτιδας αντί για άλλες δρόγες.
 Με σκοπό την αυτοκτονία, το έγκλημα ή την άμβλωση
(σπάνιες)
 Σε στρατιώτες που έπαιρναν αφέψημα φύλλων δακτυλίτιδας
για την πρόκληση αρρυθμίας, προς εξαπάτηση των
υγειονομικών αρχών και απαλλαγή από το στρατό.
 Το άτομο αρχικά εμφανίζει απότομα συμπτώματα από το
γαστρεντερικό όπως ανορεξία, ναυτία, εμετό
 Από το κυκλοφορικό εμφανίζονται αρχικά φλεβοκομβική
βραδυκαρδία που μεταπίπτει αργότερα σε ταχυκαρδία,
εκτακτοσυστολές, αύξηση, μετά πτώση της πίεσης,
αρρυθμία
 Από το αναπνευστικό εμφανίζεται δύσπνοια, ενώ από το
ΚΝΣ μπορεί να εκδηλωθεί κεφαλαλγία, αίσθημα κόπωσης,
νυσταγμός, ψευδαισθήσεις, αφασία, αταξία, απώλεια
συνείδησης
 Κάποια άτομα εκδηλώνουν σπασμούς και διεγερτικά
φαινόμενα, άλλοι δε εμφανίζουν τρόμο, μυαλγίες,
αρθραλγίες
 Η λειτουργία των νεφρών επιβαρύνεται και συχνά κάνουν
την εμφάνισή τους δερματικές αλλοιώσεις όπως κνίδωση ή
οστρακιοειδές εξάνθημα

 Το πρώτο μέλημα είναι ο έλεγχος και η διατήρηση της

αναπνευστικής λειτουργίας, και ύστερα διενεργείται
ηλεκτροκαρδιογράφημα για να διαπιστωθούν
ενδεχόμενες αρρυθμίες

 Οι αρρυθμίες αντιμετωπίζονται συνήθως με φαινυτοϊνη

(κοιλιακές εκτακτοσυστολές), λιδοκαϊνη (κοιλιακές
αρρυθμίες-με προσοχή), ατροπίνη (βραδυκαρδία), ή με
τοποθέτηση βηματοδότη

 Σε υποκαλιαιμία δίδεται χλωριούχο κάλιο

 Σε υπερκαλιαιμία χρησιμοποιείται ιοντοανταλλακτική

ρητίνη ή δεξτρόζη και ινσουλίνη. Εναλλακτικά,
εφαρμόζεται η τεχνική της αιμοδιύλισης
 Στην περίπτωση της διγιτοξίνης, αποτελεσματική μπορεί
να είναι η χορήγηση χολεστυραμίνης, διότι αυτή
ακολουθεί κατά μεγαλύτερο ποσοστό εντεροηπατικό
κύκλο. Άλλα προσροφητικά πρέπει να χορηγηθούν το
πολύ εντός 1 ώρας από την λήψη

 Αν διαπιστωθεί κατά την εξέλιξη της θεραπείας

επιβάρυνση της νεφρικής λειτουργίας, τότε επιβάλλεται η
ακινησία και η ηρεμία του ασθενούς

 Σε εμφάνιση σοβαρών καρδιακών διαταραχών

χορηγούνται τα ειδικά αντισώματα FAB

O
O

OH
CH3

CH3

OH

H
O

OH CH3 CH3

O O CH3 OH
O

O OH

OH

διγοξίνη
 Τοαλκοόλ (αιθυλική αλκοόλη) παράγεται
μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται
ζύμωση. Κατά τη διάρκεια της ζύμωσης, η
ζύμη των υδατανθράκων διασπάται σε :
αιθανόλη και διοξείδιο του άνθρακα
(αποδίδει 7kcal/g).
 Δεξαμενές αποθήκευσης κρασιού όπου γίνεται η
ζύμωση του μούστου.

Το αλκοόλ Θεωρείται πηγή ενέργειας αλλά οι

θερμίδες του είναι «κενές», αφού δεν
περιέχει καμία θρεπτική αξία. Τα ποτά που
περιέχουν θρεπτική αξία είναι:
 H μπίρα
I. Βιταμίνες του συμπλέγματος B
II. Μαγνήσιο
III.Φώσφορο

 Το κόκκινο κρασί
I. Σίδηρο
II. Αντιοξειδωτικές ουσίες
 Τοαλκοόλ δεν δημιουργεί το αίσθημα του
κορεσμού άρα οδηγεί ευκολότερα στην
υπερκατανάλωση του.

 Το αλκοόλ απορροφάται γρήγορα,

επιταχύνει την πέψη και δημιουργεί
ταχύτερα το αίσθημα της πείνας,
οδηγώντας ορισμένες φορές σε μεγαλύτερη
κατανάλωση φαγητού.

Ως ποτό ορίζεται οποιοδήποτε αλκοολούχο

ρόφημα που περιέχει 14 g καθαρής
αιθανόλης, όπως:

 140 ml κρασιού
 280 ml αναψυκτικού με οινόπνευμα
 330 ml μπίρας
 40 ml προϊόντος αποστάγματος (ουίσκι 80
βαθμών, ρούμι, βότκα, σκοτσέζικο ουίσκι)
 Ποτό Ποσότητα Αλκοόλ (gr) Θερμίδες (kcal)
Σερβιρίσματος (ml)

Μπίρα (4%) 250 10 107

Μπίρα χωρίς αλκοόλ 250 ----- 38
Οινοπνευματώδη με 40% αλκοόλ45 14 100
(τζιν, ρούμι, ουίσκι, βότκα)

Μπράντι,κονιάκ (38%) 30 11 75
Κρασί λευκό ξηρό (9%) 120 11 80
Κρασί κόκκινο ή ροζέ (10%) 120 12 85
Κρασί γλυκό (10%) 120 12 105
Σαμπάνια (10%) 120 12 100
Τσέρι (15%) 60 9 74
Γλυκό τσέρι, Μοσχάτο κρασί (15%) 60 9 90

Λικέρ (30%) 45 13 160

Bloody Mary (10%) 150 14 116
Daiquiri (25%) 60 14 111
Manhattan (30%) 60 17 178
Martini (31%) 75 22 156

 Βελτίωση λιπιδαιμικού προφίλ

 αρτηριακής πίεσης
 οξειδωτικού στρες
 ινσουλινοευαισθησίας
 φλεγμονών
 Βελτίωση ενδοθηλιακής λειτουργίας
 Επιφέρει ευχάριστη διάθεση
 του στρες
 κοινωνικότητας και αίσθησης ευεξίας
1 ποτό/ημερησίως για τις γυναίκες
 2 για τους άντρες

Η κατάχρηση του οινοπνεύματος

δημιουργεί πολλά προβλήματα στη
σύγχρονη κοινωνία, η σημασία των οποίων
μπορεί να κριθεί από την συνεχή έμφαση
που παίρνει στις σύγχρονες ανακοινώσεις,
κοινωνικές και επιστημονικές
 Εμφανίζεται σε άτομα που πάσχουν από
αλκοολισμό, καθώς το αλκοόλ αντικαθιστά
την τροφή και έτσι αποτελεί την μοναδική
πηγή «ενέργειας»

 Οδηγεί σε:
1. του σωματικού βάρους λόγω
καταβολισμού των μυών .
2. Ανεπάρκειες βιταμινών και μετάλλων.

• βιταμίνες Α, D, E, K
• θειαμίνη
• φυλλικό οξύ
• βιταμίνες του συμπλέγματος Β
• Vit C
• Ca
• Mg
• F
• Zn
Η αιθυλική αλκοόλη, λόγω της ευρύτατης
διάδοσής της και των επιπτώσεων της
χρήσης της
 H μεθυλική αλκοόλη, η οποία
χρησιμοποιείται για την νοθεία της πρώτης

 Kαταπραϋντικό, υπνωτικό, με επιδράσεις παρόμοιες

με εκείνες των βαρβιτουρικών
 Η μέθη από οινόπνευμα μπορεί να οδηγήσει σε
δηλητηρίαση ή ακόμα και σε θάνατο
 Η μακροχρόνια κατάχρηση μπορεί να οδηγήσει σε
εξάρτηση, ή σε μεγάλη ποικιλία σωματικών και
ψυχικών διαταραχών
 OH CH3
μεθανόλη
H C OH
3
αιθανόλη

 Η αλκοόλη απορροφάται αναλλοίωτη κατά 20% και από το

στομάχι και από το λεπτό έντερο κατά 80%
 Η παρουσία της μπορεί να ανιχνευθεί στο αίμα σε 5’ από
την λήψη και η μέγιστη συγκέντρωση επιτυγχάνεται 30΄
έως το 90΄ από την λήψη
 Η λήψη γάλακτος και λιπαρών τροφών παρεμποδίζει την
απορρόφηση του οινοπνεύματος, ενώ το νερό την
διευκολύνει
 Η βιομετατροπή της αιθανόλης λαμβάνει χώρα κατά 90-
98% στο ήπαρ, ενώ το υπόλοιπο κλάσμα απομακρύνεται
αμετάβλητο από τους νεφρούς, τους πνεύμονες, τους
ιδρωτοποιούς αδένες και ελάχιστα από το έντερο. Ο
ρυθμός μεταβολισμού υπολογίζεται σε 0,1γρ./χγρ.
σώματος/ώρα. Υπολογίζεται ότι για να αποβληθεί το
σύνολο του οινοπνεύματος από τον οργανισμό,
χρειάζονται 24 ώρες, όμως μέσα στο πρώτο 12ωρο έχει
μεταβολιστεί ήδη το 70% της ληφθείσας ποσότητας
Η πληρότητα του στομάχου με τροφές
 Το είδος της τροφής
 Το είδος του οινοπνευματώδους ποτού
 Ιδιοσυστασιακοί και άλλοι παράγοντες

 Το οινόπνευμα ασκεί την φαρμακολογική του δράση στα

γαγγλιακά κύτταρα του ΚΝΣ, καταστέλλοντας την
λειτουργία τους
 Μ’ αυτόν τον τρόπο αναστέλλονται ανώτερα φλοιώδη
κέντρα που ελέγχουν τις φυσιολογικές αναστολές, με
αποτέλεσμα την αυξημένη επιρροή κατώτερων
υποθαλαμικών κέντρων στην συμπεριφορά του ατόμου,
και μια φαινομενικά διεγερτική ενέργεια στο ΚΝΣ
 Η φαρμακολογική επίδραση, πάντως, της αιθανόλης δεν
μπορεί με κανένα τρόπο να χαρακτηριστεί διεγερτική
  Η οξεία δηλητηρίαση από αιθανόλη μπορεί να
περιγραφεί σχηματικά σε τέσσερα στάδια. Σε λήψη
υπερβολικών ποσοτήτων όμως, η εκδήλωση των
συμπτωμάτων μπορεί να είναι ραγδαία, με συνέπεια
τα στάδια αυτά να καθίστανται δυσδιάκριτα.

 1ο στάδιο: απώλεια αναστολών (άνεση, αυτοπεποίθηση),

μείωση ικανότητας λεπτών εργασιών, αύξησης ταχύτητας
αντίδρασης στα ερεθίσματα, αυθορμητισμός, ελάττωση
μνήμης, άμβλυνση αντίληψης, άμβλυνση του αισθήματος
του καμάτου, πρόβλημα στην ισορροπία (παραπαίον
βάδισμα), αυξημένη συχνότητα και βάθος αναπνοής
 2ο στάδιο: καταστολή ανώτερων κέντρων, απώλεια
ελέγχου πράξεων, βίαιη διέγερση, δυσαρθρία, εμετοί,
ταχυκαρδία, σιελόρροια, αγγειοδιαστολή, πτώση
θερμοκρασίας σώματος, διαταραχές ψυχισμού
 3ο στάδιο: απώλεια συνείδησης, εφίδρωση, υποθερμία,
διαταραχή αναπνοής, κατάργηση αντανακλαστικών, κώμα
 4ο στάδιο: επιδείνωση και θάνατος
 Η κατάσταση εκείνη στην οποία
περιέρχεται ένα άτομο, μετά από
κατανάλωση οινοπνευματώδους
ποτού, σε ποσότητα ικανή να το
αποστερήσει, προσωρινά, από
τον έλεγχο των σωματικών ή των
πνευματικών λειτουργιών του, ή
να επηρεάσει αυτές, σε τέτοιο
σημείο, ώστε να μπορεί να
προξενήσει βλάβη σε άλλο άτομο
ή ουσιώδη διατάραξη της
δημόσιας τάξης.

 Διατήρηση της αναπνοής και της

θερμοκρασίας του ασθενούς
 Απομάκρυνση μη απορροφηθέντος
οινοπνεύματος
 Αντιμετώπιση καταστολής,
υπογλυκαιμίας, γαστρίτιδας
 Αλκαλική διούρηση
 Αιμοδιϋλιση
 Συμπτωματική αγωγή
 Συχνή στους αλκοολικούς είναι η ανάπτυξη

ψυχωσικού συνδρόμου που αναφέρεται και ως οξεία
αλκοολική ψύχωση ή τρομώδες παραλήρημα. Τα
κυριότερα χαρακτηριστικά και συμπτώματα αυτού του
συνδρόμου περιγράφονται παρακάτω

Ανησυχία, ανορεξία, αϋπνία, ξηροστομία, ταχυκαρδία, εφίδρωση,

γενικευμένος τρόμος

Ψυχικές διαταραχές, δυσλειτουργία του ΚΝΣ, εξασθένηση και απώλεια

μνήμης, μη αναγνώριση του περιβάλλοντος, διαταραχές του
προσανατολισμού, επιθετικές τάσεις, ψευδαισθήσεις (κρίση που διαρκεί 4-5
ημέρες), θάνατος από πνιγμονή, καρδιακή κάμψη

Αλκοολικές ψευδαισθήσεις (οπτικές και ακουστικές)

Σύνδρομο Korsakow (βαριές διαταραχές της πρόσφατης μνήμης, του

προσανατολισμού, της συνείδησης, ψευδαισθήσεις, παράνοια),
γενικευμένος τρόμος, διαταραχές της ομιλίας και της βάδισης.
Αλλοιώσεις που μπορεί να προκληθούν από την χρόνια κατάχρηση του οινοπνεύματος:

Ήπαρ Λιπώδης εκφύλιση, κίρρωση

Νεφροί Νεφροσκλήρυνση

Καρδιά Λιπώδης εκφύλιση, υπερτροφία, μυοκαρδιοπάθεια

Γαστρεντερικό Οξεία-χρόνια γαστρίτιδα

Νευρικό Αλκοολικός τρόμος, πολυνευρίτιδα, εγκεφαλική ατροφία

Άλλα Υπογλυκαιμία, υπερλιπιδαιμία

Οι συχνότερες αιτίες θανάτου σε αλκοολικούς είναι οι εξής:

Λήψη υπερβολικά μεγάλης ποσότητας

Πνιγμονή

Υποθερμία

Οργανική βλάβη

Υποσκληρίδιος εγκεφαλική αιμορραγία

 Καταστολή του ΚΝΣ

 χρόνου ανταπόκρισης
στα ερεθίσματα

 ικανότητας εκτίμησης
του χώρου και των
αποστάσεων

 Υπερεκτίμηση των
ικανοτήτων του ατόμου

www.pagni.gr 2lyk-gerak.att.sch.gr
 20 -30 g ημερησίως

> 40 g ημερησίως  βαθμιαία αύξηση

νοσηρότητας και θνητότητας
< 60 g ημερησίως  για την αποφυγή
ψυχολογικών επιπτώσεων και τη
διατήρηση μιας κατάστασης
ισορροπίας

Άρθρο 42 του ΚΟΚ περί ‘’οδήγησης υπό την επίδραση

οινοπνεύματος, φαρμάκων ή τοξικών ουσιών

«Απαγορεύεται η οδήγηση κάθε οδικού

οχήματος από οδηγό, ο οποίος κατά
την οδήγηση του οχήματος βρίσκεται
υπό την επίδραση οινοπνεύματος,
τοξικών ουσιών ή φαρμάκων».
Το οινόπνευμα εμπλέκεται στο
 60 - 70% των ανθρωποκτονιών
 65% των αυτοκτονιών
 60% των επιθέσεων
 50% των σοβαρών τροχαίων ατυχημάτων
 50% των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας
 47% των σοβαρών τραυματισμών
 40% των δηλητηριάσεων εκ λάθους
 22% των ορθοπεδικών περιστατικών στα νοσοκομεία

Αίμα 1,00
Πλάσμα ή ορός 1,12 – 1,20
Ούρα 1,30
Ε.Ν.Υ. 1,10
Εγκέφαλος 0,85
Ήπαρ 0,85
Εκπνεόμενος αέρας 1/2100
  Οινόπνευμα
 Φάρμακα που επηρεάζουν την ικανότητα
οδήγησης
 Τοξικές ουσίες ↔ εξαρτησιογόνες,
ψυχοδραστικές ή ναρκωτικές ουσίες

 43500/5691/2002 Κοινή Υπ. Απόφαση Υπ.

Υγείας και Πρόνοιας, Δημόσιας Τάξης και
Επικοινωνιών
 Άρθρο 42 Κ.Ο.Κ (ν.2696/99) ΦΕΚ 57Α
όπως τροποποιήθηκε από τo
Άρθρο 42 του ν. 3542/2007, ΦΕΚ268Α

ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΥΘΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΟΙΝΕΣ

(Κ.Ο.Κ. Άρθρο 42, Ν. 2696/1999, τροπ. 3542/2007)

50 – 80 mg/dl Πρόστιμο 200€.

0,25 – 0,40 mg/l
80 – 110 mg/dl Πρόστιμο 700 € και αφαίρεση της άδειας
0,40 – 0,60 mg/l ικανότητας οδηγού για 3 μήνες.
> 110 mg/dl Πρόστιμο 1.200 €, φυλάκιση τουλάχιστον 2
> 60 mg/l μηνών, αφαίρεση της άδειας ικανότητας
οδηγού για 6 μήνες
Επί υποτροπής εντός διετίας, αφαίρεση
της άδειας ικανότητας οδηγού για πέντε
έτη και πρόστιμο 2.000 €
 Η εφ’ άπαξ λήψη 23,8 g οινοπνεύματος
δηλαδή: 604 ml μπύρας 5%
ή 274 ml κρασιού 11%
ή 75 ml whisky 40%
από άνδρα 70 kg θα οδηγήσει σε
συγκέντρωση οινοπνεύματος στο αίμα του
της τάξης του 0.5 g/L μετά από 1 ώρα
περίπου

ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
•
 Ναρκωτικά

• Είναι ουσίες ποικίλης χημικής δομής που επιδρούν

στο ΚΝΣ (είτε διεγερτικά είτε κατασταλτικά),
μεταβάλλουν την θυμική κατάσταση του ατόμου, και
προκαλούν εξάρτηση ποικίλου βαθμού, ψυχική ή και
σωματική. Λόγω της αντίφασης που προκύπτει, από
το ότι υπάρχουν ουσίες με διεγερτική δράση που
χαρακτηρίζονται «ναρκωτικά» στη διεθνή
βιβλιογραφία, χρησιμοποιείται το ορθότερο
«εξαρτησιογόνα φάρμακα»

Εξάρτηση

• Η κατάσταση, ψυχική ή σωματική, που εμφανίζεται

ως αποτέλεσμα της επίδρασης μιας ουσίας και
χαρακτηρίζεται από ποικιλία εκδηλώσεων, κυρίως
όμως από τη διάθεση για την συνέχιση λήψεως με
σκοπό την επανεκδήλωση των φαρμακολογικών της
ενεργειών ή και την αποφυγή δυσάρεστων
συμπτωμάτων που ενδεχομένως προκαλούνται όταν
απέχει το άτομο από την χρήση της. Τα
χαρακτηριστικά της εξάρτησης διαφέρουν ανάλογα με
την ουσία που την προκαλεί.
 Εθισμός

Είναι το φαινόμενο της προοδευτικής μεταβολής της

ευαισθησίας ενός βιολογικού συστήματος σε μια
ουσία που λαμβάνεται κατ’ επανάληψη, με τρόπο που
να επαναλαμβάνεται το αυτό αποτέλεσμα μόνο μετά
από προοδευτική αύξηση της δόσης. Εθισμός δεν
εγκαθίσταται με όλα τα ναρκωτικά, και στις υπόλοιπες
εξαρτησιογόνες ουσίες η εξάρτηση φέρει την μορφή
της απλής συνήθειας, που εκδηλώνεται, όμως, στο
άτομο με κυρίαρχο χαρακτήρα.
 ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
ΣΥΜΦΩΝΑ
ΜΕ ΤΗΝ ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΚΗ ΤΟΥΣ
ΔΡΑΣΗ
 Ψευδαισθησιογόνα-παραισθησιογόνα

 Κάνναβις
 LSD
 Άλλα:
• Ψιλοκίνη, Ψιλοκυβίνη: Προϊόντα μυκήτων
• Βουφοτενίνη: Από αδένες ορισμένων βατράχων και
από κάποια φυτά
• Μεσκαλίνη: Στον φλοιό διαφόρων ειδών κάκτου
(κάκτος Peyote)
• Φαινκυκλιδίνη (PCP): Συνθετικό προϊόν

NH NH

CH
N 3 CH
OH OH 3
OH O N
P CH
3
CH
O 3

ψιλοκυβίνη βουφοτενίνη
 Κατασταλτικά του ΚΝΣ

 Βαρβιτουρικά
 Βενζοδιαζεπίνες NH CH

 Οινόπνευμα
N 3

+
Cl N
-
O

χλωροδιαζεποξείδιο

Διεγερτικά του ΚΝΣ

Κοκαΐνη
Αμφεταμίνες
 Οργανικοί διαλύτες και ατμοί

 Ορισμένοι υδρογονάνθρακες της αρωματικής και της

αλειφατικής σειράς που ασκούν ευφοριστική και
εξαρτησιογόνο δράση CH 3

τολουόλιο

Κατ’ εξοχήν ναρκωτικά-ναρκωτικά

αναλγητικά
 Μορφίνη
 Ηρωίνη H
CH
3
 Μεθαδόνη N CH
 Μεπεριδίνη
H 3
CH
 Πενταζοκίνη OH 3

 Φαιντανύλη H C
3

πενταζοκίνη
 ΚΑΝΝΑΒΙΣ

Λαμβάνεται από διάφορες

ποικιλίες του φυτού Cannabis
sativa (π.χ. var indica)
 Δράση
• Κύρια δραστική ουσία θεωρείται η Δ9-Τετραϋδροκανναβινόλη
(THC), αφού δεν έχει ακόμα διαπιστωθεί εάν οι ενέργειες που
εκδηλώνονται με το κάπνισμα είναι αποτέλεσμα και άλλων
συστατικών
• Η ουσία αυτή προκαλεί ευφορία που ακολουθείται από υπνηλία
και χαλάρωση. Οι δράσεις εξαρτώνται από την περίσταση-
κοινωνικό χώρο που γίνεται η χρήση
• Η THC αναστέλλει την βραχυχρόνια μνήμη και την νοητική
δραστηριότητα, μειώνει την μυϊκή ισχύ και εμποδίζει τις κινητικές
δραστηριότητες που απαιτούν μεγάλη επιδεξιότητα, όπως την
οδήγηση
• Αυξάνει την όρεξη, προκαλεί ξηροστομία, οπτικές
ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις και επίταση της αισθητικής
δραστηριότητας. Ο μηχανισμός δράσης της είναι άγνωστος.

OH CH
3
H
H C
3

H
H C CH
3 3

τετραϋδροκανναβινόλες
 Ανεπιθύμητες Ενέργειες

 Τα προϊόντα της καννάβεως δεν προκαλούν άμεσα

τον θάνατο με την έννοια της οξείας δηλητηριάσεως
 Τοπικές: Ερεθισμός αναπνευστικού βλεννογόνου,
βήχας (επί καπνίσματος), διαρροϊκό σύνδρομο που
μεταπίπτει σε δυσκοιλιότητα
 Εξ απορροφήσεως: Αύξηση καρδιακού ρυθμού,
αρτηριακής πιέσεως, σε μεγάλες δόσεις τοξική
ψύχωση (αμφισβητούμενη)

Χασισική μέθη
• Ο χρήστης χωρίς να απολέσει εντελώς την
συνείδηση του περιβάλλοντος αναπτύσσει
προοδευτικά διάθεση για πανανθρώπινη σχέση και
επικοινωνία
• Εκδηλώνονται ακόμα τάσεις προσήλωσης σε
δυσδιάκριτες λεπτομέρειες του περιβάλλοντος,
παραισθήσεις, μεταβολή στην αίσθηση του χώρου
• Αρχικώς επέρχονται ζάλη, ναυτία, εμετός,
επακολουθεί ανησυχία και ψευδαισθησιακό
παραλήρημα δυσάρεστου περιεχομένου
• Ο ύπνος είναι συνήθως ταραχώδης λόγω εφιαλτικών
ονείρων, κατά την διάρκεια των οποίων μπορεί να
εμφανιστούν επιληπτοειδείς σπασμοί
• Ο χρήστης μπορεί να γίνει επιθετικός ή και
επικίνδυνος.
 Εξάρτηση

• Η εξάρτηση (τύπου χασίς) χαρακτηρίζεται από την

διάχυτη επιθυμία για την συνέχιση λήψης με σκοπό
την επανεμφάνιση των ενεργειών της ουσίας (ψυχική
εξάρτηση)
• Σωματική εξάρτηση και στερητικά φαινόμενα
απουσιάζουν
• Εφόσον δεν υπάρχει θέμα ανοχής, η διάθεση
αύξησης της δόσης είναι από μικρή έως και μηδαμινή

LSD
(ΔΙΑΙΘΥΛΑΜΙΔΙΟ ΤΟΥ D-ΛΥΣΕΡΓΙΚΟΥ ΟΞΕΟΣ)
 Ημισυνθετικό προϊόν
του λυσεργικού οξέος που
παραλαμβάνεται από την ερυσιβώδη
όλυρα
(το σκληρώτιο του μύκητα Claviceps
purpurea)

Δράση
• Κατ’ εξοχήν παραισθησιογόνο που εκδηλώνει την
φαρμακολογική ενέργειά του σε αρκετά μικρές δόσεις
• Οι δράσεις του περιλαμβάνουν διαταραχές του
θυμικού και της συμπεριφοράς και διαταραχές των
αισθήσεων
• Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι η ουσία αυτή
προκαλεί διαταραχές στο χρώμα, στο χώρο και στο
χρόνο, και το «ονειρικό ταξίδι» αποτελεί την κλινική
τους έκφραση
• Προκαλεί σοβαρές χρωμοσωμικές βλάβες με
επιπτώσεις και στους απογόνους
• Επηρεάζει και το ΑΝΣ με προεξάρχουσα δράση στο
συμπαθητικό, όπως εκσεσημασμένη μυδρίαση,
υπερθερμία, ανόρθωση των τριχών, υπεργλυκαιμία,
ταχυκαρδία και υπέρταση
 O OH

N
CH
H 3

NH

λυσεργικό οξύ

Ανεπιθύμητες ενέργειες

 οξείες αντιδράσεις-κρίσεις πανικού

 ανάδρομα βιώματα (flashbacks)
 παρατεταμένες ψυχώσεις (παράνοια ή
σχιζοφρένεια)
 Τα ανάδρομα βιώματα διακρίνονται περαιτέρω

• Α. Αντίληψης: Το άτομο βλέπει έντονα χρώματα και

ακούει ήχους από προηγούμενα «ταξίδια» του
• Β. Σωματικό: Το άτομο έχει παραισθήσεις και
ταχυκαρδία
• Γ. Συναισθηματικό-συγκινησιακό: Εμφανίζονται
αισθήματα μοναξιάς, πανικού και κατάθλιψης, τα
οποία μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και στην
αυτοκτονία

ΑΜΦΕΤΑΜΙΝΕΣ
• Η αμφεταμίνη
είναι χημικώς η β-φαίνυλο-
ισοπροπυλαμίνη, συνθετική ουσία με
συμπαθητικομιμητική δράση.

Μηχανισμός δράσης

Προκαλούν έντονη διέγερση του ΚΝΣ:

• απελευθερώνοντας κατεχολαμίνες
στους κεντρικούς συναπτικούς χώρους
• αναστέλλοντας την επαναπρόσληψή
τους από τις νευρικές απολήξεις
 Δράσεις

• Ανορεξιογόνος και ευφορική δράση

• Ανοχή και εξάρτηση

σε αυξημένη ημερήσια χρήση

• ΤΟΞΙΚΗ ΨΥΧΩΣΗ μετά από μήνες, που

ονομάζεται αμφεταμινική ψύχωση

Ενδείξεις
• Σήμερα, η χρήση τους έχει περιοριστεί
στην ναρκοληψία, στην βραχυχρόνια
αντιμετώπιση της παχυσαρκίας και στην
υπερκινητικότητα των παιδιών, κυρίως
λόγω της εξαρτησιογόνου δράσης που
εμφανίζει σε χρόνια χρήση, αλλά και
εξαιτίας της υπερευαισθησίας που
πολλά άτομα παρουσιάζουν προς
αυτήν
 Αμφεταμινική ψύχωση

• Εκδηλώνεται με ευφορία, ψευδαισθήσεις και απώλεια

βάρους.
• Η ευφορία αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη
διάδοση της τοξικομανίας των αμφεταμινών, ενώ οι
ψευδαισθήσεις, ακουστικές ή και οπτικές, είναι κατά
κανόνα δυσάρεστες και εμφανίζονται σε χρόνιους
χρήστες ή μετά από την εφάπαξ λήψη μεγάλης
δόσης (οπτικές).
• Η ψύχωση συνήθως δεν διαρκεί περισσότερο από
μια εβδομάδα με τις ψευδαισθήσεις να υποχωρούν
πρώτες.

CH
3

NH CH
3

F
F

φενφλουραμίνη
 Κλινικές εκδηλώσεις οξείας δηλητηρίασης

• Πνευματική διαύγεια, πνευματική υπερένταση,

αϋπνία, κεφαλαλγία, ανορεξία, σε μεγαλύτερες δόσεις
μπορεί να εμφανισθούν αύξηση της πίεσης,
ταχυκαρδία, εφίδρωση, προκάρδιο άλγος, άγχος,
σπαστικά «τικ», αιμωδίες των άκρων, αύξηση των
αντανακλαστικών, υπερκινητικότητα, σύγχυση,
υπέρταση, ταχύπνοια, παραλήρημα, μανία,
αρρυθμίες, σπασμούς, κώμα
• Το χαρακτηριστικότερο σημείο δηλητηρίασης είναι η
εμφάνιση υπερπυρεξίας, οπότε και η θερμοκρασία
του σώματος μπορεί να υπερβεί ακόμα και τους 43ο
C

Ανοχή – Εξάρτηση

• Σε συχνή χρήση, αναπτύσσεται ανοχή σε πολλές

από τις κεντρικές δράσεις των αμφεταμινών, όπως
στην ανορεξιογόνο και την ευφοριστική δράση, με
αποτέλεσμα οι χρήστες να αυξάνουν την δόση τους
κατά εκατοντάδες mg κάθε μέρα
• Μετά από συνεχή χρήση αυτών των ουσιών για
μήνες, μπορεί να εμφανισθεί τοξική ψύχωση, ενώ
καθώς ο ουδός των σπασμών βαίνει συνεχώς
μειούμενος με τον καιρό, ο κίνδυνος πρόκλησης
θανατηφόρας αντίδρασης αυξάνεται επικίνδυνα
 Θεραπεία
• Μείωση απορρόφησης φαρμάκου
• Επιτάχυνση απέκκρισης φαρμάκου, με
αναγκαστική όξινη διούρηση
• Αντιμετώπιση υπερθερμίας (χορήγηση
ντιπυρετικών)
• Αντιμετώπιση επεισοδίων σπασμών
• Αντιμετώπιση πίεσης αίματος
• Αντιμετώπιση αρρυθμιών
• Χορήγηση δανδρολένης (ειδικό φάρμακο κατά
της κακοήθους υπερπυρεξίας)

ΚΟΚΑΪΝΗ
Η κοκαΐνη λαμβάνεται από τα φύλλα του φυτού
Erythroxylon coca, θάμνου αυτοφυούς της
Νοτίου Αμερικής, ανέκαθεν δε
χρησιμοποιούνταν από τους ιθαγενείς σαν
ευφραντικό μέσο (δια της μάσησης των φύλλων
του φυτού)

CH
N 3
O

CH
O 3

Μηχανισμός δράσης

• Αναστολή της επαναπρόσληψης

πολλών νευρομεταβιβαστών, κυρίως
όμως της ντοπαμίνης, της
νορεπινεφρίνης και της σεροτονίνης
 Δράση

Ως αποτέλεσμα αυτών των δράσεων

παρουσιάζονται:

• ελαφρά διέγερση του ΚΝΣ (σε μικρές δόσεις),

• διέγερση της κινητικής σφαίρας του
εγκεφάλου (σε μεγάλες δόσεις),
• τονικοκλονικοί σπασμοί (σε υπερβολικές
δόσεις)

Δράση

• Η τοπική αναισθητική της ιδιότητα ίσως να

οφείλεται σε παρεμπόδιση από την ουσία της
εκπόλωσης της κυτταρικής μεμβράνης. Η ουσία αυτή
μειώνει το αίσθημα της κοπώσεως και αυξάνει τη
μυϊκή δράση και γι’ αυτό μάλλον χρησιμοποιήθηκε
αρχικά. Σήμερα, η ευρεία διάδοσή της οφείλεται
κυρίως στις ψυχότροπες ιδιότητές της, που
περιλαμβάνουν αίσθημα ανωτερότητας, διαύγειας
πνεύματος, ισχύος, και φυσικά ευφορίας.
 Κλινικές εκδηλώσεις οξείας δηλητηρίασης:

• Σε λήψη μικρών δόσεων παρατηρούνται ταχυκαρδία,

ταχύπνοια, ωχρότητα προσώπου, μυδρίαση, εμβοές
των ώτων, υπερκινητικότητα, απτικές και οπτικές
παραισθήσεις, διέγερση, ευφορία, κοινωνικότητα
• Σε μεγαλύτερες δόσεις τα παραπάνω συμπτώματα
καθίστανται εντονότερα, εμφανίζονται διαταραχές του
σφυγμού, λιποθυμίες, σπασμοί, υπερθερμία
• Λήψη πολύ υψηλών δόσεων επιφέρει άμεσα
σπασμούς, αναπνευστική και κυκλοφορική
ανεπάρκεια, ή και άμεση μυϊκή παράλυση, που
οδηγούν στο θάνατο

Χρόνια δηλητηρίαση (κοκαϊνομανία):

• Κατά την μύηση του ατόμου στην χρήση κοκαΐνης, η

ευφορική της δράση δεν εκδηλώνεται, παρά μόνο
αργότερα, όπου ο χρήστης αισθάνεται ψυχική και
σωματική ευεξία, αφού οι κινήσεις φαίνονται
ευκολότερες, ιδέες κατακλύζουν το νου, εντείνεται η
γενετήσια επιθυμία (ιδίως σε γυναίκες), το κοινωνικό
περιβάλλον φαίνεται πιο φιλικό
• Προοδευτικά η λήψη της ουσίας καθίσταται
απαραίτητη για να διατηρούνται τα ευχάριστα
αισθήματα του χρήστη, ενώ ταυτόχρονα εγκαθίσταται
ανοχή στις δράσεις της
 Χρόνια δηλητηρίαση (κοκαϊνομανία):

• Η ημερήσια δόση αυξάνεται με μεγάλους ρυθμούς και

στα διαστήματα που υπάρχει έλλειψη το άτομο
περιπίπτει σε σωματική και πνευματική κατάπτωση
• Η συνεχής χρήση κοκαΐνης οδηγεί σε απίσχνανση,
ανορεξία, δυσπεψία, καταστολή της γενετήσιας
λειτουργίας, εξασθένιση της μνήμης, ανησυχία,
αϋπνίες
• Ο χρήστης καταλαμβάνεται από αδιαφορία για το
περιβάλλον του, και συχνά βρίσκεται υπό την
επίδραση οπτικών, ακουστικών, οσφρητικών και
γευστικών παραισθήσεων που καταλήγουν τελικά σε
παρανοϊκή ψύχωση που χαρακτηρίζεται από
διέγερση και επιθετικότητα

Θεραπεία
• Απομάκρυνση της ληφθείσας δόσης (αν είναι δυνατό)
• Συμπτωματική αγωγή
• Τεχνητή αναπνοή, χορήγηση οξυγόνου και διατήρηση της
διαβατότητας της αναπνευστικής οδού
• Αντιμετώπιση της υπερθερμίας με χλωροπρομαζίνη
• Αντιμετώπιση των σπασμών με διαζεπάμη
• Αντιμετώπιση της υπέρτασης-ταχυκαρδίας με
προπρανολόλη
• Αντιμετώπιση ψύχωσης με αλοπεριδόλη
ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΑΝΑΛΓΗΤΙΚΑ

Ναρκωτικά αναλγητικά: Αποτελούν

θεραπευτικό μέσον για την καταπολέμηση
του πόνου

ΟΠΙΟΕΙΔΗ-ΜΟΡΦΙΝΗ-ΗΡΩΙΝΗ
• Το όπιο είναι ο αποξηραμένος γαλακτώδης οπός
που λαμβάνεται από τις άωρες κωδίες του φυτού
Papaver somniferum (μήκων η υπνοφόρος). Το
σημαντικότερο αλκαλοειδές που περιέχεται σ’ αυτό,
είναι η μορφίνη.
Η ηρωίνη, ένα ημισυνθετικό παράγωγο της
μορφίνης, έχει παρόμοιες δράσεις, όμως θεωρείται
περισσότερο τοξική και προκαλεί ευκολότερα
εξάρτηση, γι’ αυτό και δεν χρησιμοποιείται στην
θεραπευτική.
Σε γενικές γραμμές, με παρόμοιο τρόπο δρουν και τα
άλλα παράγωγα της μορφίνης, φυσικά και συνθετικά,
με διαφοροποιήσεις ως προς την ένταση και την
διάρκεια των δράσεων

OH
ηρωίνη

O H

N CH H C O
3 3

OH O

O H

μορφίνη O N CH
3

H C O
3
 Μηχανισμός δράσης
• Δρουν μέσω ειδικών υποδοχέων, των
μ, κ, δ (κυρίως), και άλλων (ε, λ, σ), για
ενδογενείς οπιοειδείς ουσίες του
οργανισμού.

Τοξική δράση
• Καταστολή του ΚΝΣ ( από λήθαργο μέχρι βαθύ
κώμα)
• Καταστολή της αναπνοής
• Ψυχρό, κολλώδες δέρμα ή/και υποθερμία
• Μύση
• Βραδυκαρδία
• Υπόταση
• Αδυναμία σκελετικών μυών
• Ελαττωμένη απέκκριση ούρων
• Ελαττωμένη κινητικότητα του εντέρου
• Σε σοβαρή δηλητηρίαση άπνοια, collapsus,
καρδιακή ανακοπή, θάνατος
 Δράση
• Η κύρια δράση τους αφορά το ΚΝΣ, και συγκεκριμένα
τα κέντρα της αναπνοής, του βήχα, του πόνου, του
εμετού
• Μέσω του ΚΝΣ επηρεάζονται και πολλά ακόμα
συστήματα όπως το γαστρεντερικό και το
καρδιαγγειακό. Αποτελέσματα αυτών των δράσεων
είναι η μύση, η πρόκληση εμέτων, η καταστολή του
βήχα, η ελάττωση του αριθμού αναπνοών (και η
αύξηση του βάθους τους), η δυσκοιλιότητα, η
ελάττωση της διούρησης και γενικά της ανταλλαγής
της ύλης, καθώς και η πτώση της θερμοκρασίας

Κλινικές εκδηλώσεις οξείας δηλητηρίασης

• Η μορφή και η ένταση των συμπτωμάτων της εξαρτώνται
από πολλούς παράγοντες, σημαντικότεροι των οποίων
είναι η ληφθείσα δόση και η ενδεχόμενη ευαισθησία του
ατόμου στην μορφίνη
• Σε λήψη μικρών δόσεων παρατηρείται ερύθημα του
προσώπου, εφίδρωση, αίσθημα θερμότητας, ευεξία
• Μεγαλύτερες δόσεις προκαλούν ξηροστομία, δίψα,
ωχρότητα δέρματος, επιβράδυνση σφυγμού και αναπνοής,
μύση, ναυτία, έμετος, δυσκοιλιότητα
• Μεγάλες δόσεις μπορεί να επιφέρουν διάρροια, εμβοές,
ολιγουρία, βαθύ ύπνο που μεταπίπτει σε κώμα, περαιτέρω
επιβράδυνση της αναπνοής και του σφυγμού, κυάνωση,
υποθερμία, μυδρίαση στα τελικά στάδια, θάνατο σε 7-12
ώρες από την λήψη από παράλυση του κέντρου της
αναπνοής
 Δράση

• Μετά από συχνή χρήση των οπιοειδών που δρουν

μέσω μ-υποδοχέων, εγκαθίσταται ανοχή που
οφείλεται στην ελάττωση της ευαισθητοποίησης
αυτών των υποδοχέων στις ουσίες.
• Η μορφίνη, πέρα από τους κινδύνους που κρύβει η
χρήση της, είναι ένα πολύ σημαντικό φάρμακο για τη
θεραπευτική.

Χρόνια δηλητηρίαση

• Ψυχικές διαταραχές: Ψυχική διέγερση, ευφορία,

ευχάριστη διάθεση (αρχικά), εξασθένιση της μνήμης
και της αντίληψης, δυσχέρεια διεκπεραίωσης
διανοητικής εργασίας, διανοητική κατάπτωση, που
μπορεί να καταλήξει σε παραισθήσεις, μανία
καταδίωξης
• Λειτουργικές διαταραχές: Γενική ελάττωση των
εκκρίσεων (εκτός του ιδρώτα) με επιπτώσεις από το
γαστρεντερικό, απώλεια όρεξης, αναιμία, ωχρότητα
προσώπου, λεύκανση και απόπτωση των τριχών της
κεφαλής, χαλασμένα δόντια, μείωση γενετήσιας
επιθυμίας, διαταραχές του έμμηνου κύκλου,
αυξημένα αντανακλαστικά, ελάττωση του μυϊκού
τόνου, δυσχέρεια στην ομιλία, χαλάρωση των
σφιγκτήρων, εξασθένιση της καρδιακής λειτουργίας,
προβλήματα στην όραση
 ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΣΤΕΡΗΣΗΣ Μεγάλη
καταβολή
Αδιαθεσία, δυνάμεων,
ανησυχία, απάθεια
αγωνία,
ρινόρροια, Επίταση των Έμετος,
πταρνίσματα προηγουμένων, καθολικός
, εφίδρωση, ψευδαισθήσεις, τρόμος,
διάρροια, βίαιη διάφορα άλγη,
ανωμαλίες συμπεριφορά, κολικοί του
του σφυγμού μανιακοί ήπατος,
παροξυσμοί, χολεροειδείς
τρομώδες κενώσεις,
παραλήρημα αναπνευστικές
και
κυκλοφορικές
διαταραχές

Θεραπευτική αντιμετώπιση

Σε οξεία δηλητηρίαση:
• Χρησιμοποιείται ναλοξόνη, ένας ειδικός
ανταγωνιστής των απιοειδών (καταπολεμά τις μ-
δράσεις αυτών των ουσιών και είναι ιδιαίτερα
χρήσιμη στην αναστροφή του κώματος από οπιοειδή,
χρειάζεται προσοχή στην χορήγηση, καθώς είναι
πιθανό να εμφανιστούν τα συμπτώματα συνδρόμου
στέρησης και τότε χορηγείται το φάρμακο που
προκάλεσε την δηλητηρίαση, ή αν αυτό δεν είναι
δυνατό, μεθαδόνη)
• Η ελεγχόμενη παροχή μεθαδόνης σε χρήστες,
εγκαινιάσθηκε τα τελευταία χρόνια και στην χώρα μας
 Θεραπευτική αντιμετώπιση

• Η μεθαδόνη, ένας συνθετικός μ-αγωνιστής με

μικρότερη δράση από την ηρωίνη, χορηγείται ώστε
να μειώσει την ανάγκη των χρηστών για ηρωίνη και
ταυτόχρονα να αποτρέψει την εμφάνιση του
συνδρόμου στέρησης. Οι δόσεις μειώνονται με την
πάροδο του χρόνου μέχρι που δυνητικά το άτομο
είναι πιθανό να απεξαρτηθεί από την ηρωίνη
• Η αποτελεσματικότητα αυτής της θεραπείας, όπως
και όλων των άλλων προγραμμάτων που βρίσκονται
σε εφαρμογή, αμφισβητείται
 ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΖΩΑ

Πολλοί οργανισμοί του ζωικού βασιλείου παράγουν

χημικές ουσίες που είναι τοξικές όχι μόνο για άλλα είδη,
αλλά και για το ίδιο το ζώο που τις παρήγαγε.
Οι ουσίες αυτές άλλοτε αποτελούν παραπροϊόντα του
μεταβολισμού του ζωικού οργανισμού και άλλοτε έχουν
ως σκοπό την άμυνα, ή και την σύλληψη της τροφής
του.
Οι ιοί, συνήθως, ασκούν γενική δράση σε όλα τα
κύτταρα του οργανισμού από τις τοξίνες που
εμπεριέχονται σε αυτούς.
Αυτές οι τοξίνες μπορούν να καταταγούν στις κατηγορίες
που αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα
 Κατηγορίες Τοξικές ενέργειες

Ερεθιστικές τοξίνες Φλύκταινες στο δέρμα,

φλεγμονές

Νευροτοξίνες Επίδραση στο ΚΝΣ

Αιμολυτικές τοξίνες Αιμόλυση, νέκρωση

πολλών ιστών

Αιμορραγικές τοξίνες Διαταραχές της πήξης του

αίματος

ΜΕΔΟΥΣΕΣ

o Το δηλητήριο αποθηκεύεται σε ειδικά όργανα

(νηματοκύστεiς), και συνίσταται κυρίως από 5-ΗΤ
(σεροτονίνη), καθώς και από ένζυμα (ΑΤΡάση,
υαλουρονιδάση, ινωδολυσίνη), ανταγωνιστές Ca, και
άλλες αιμολυτικές και ερεθιστικές ουσίες
o Η επαφή του δέρματος με αυτά τα είδη ζώων
επιφέρει έντονη ερυθρότητα, οξύ πόνο, οίδημα,
φλεγμονή, αλλά και γενικά συμπτώματα, όπως
πυρετό κ.α.
 ΕΧΙΝΟΙ

o Παράγουν μια τοξίνη κατά την αναπαραγωγική τους

περίοδο, η οποία αποτελείται κυρίως από ένα θειικό
πολυσακχαρίτη, καθώς και από άλλες νευροτοξικές
ουσίες
o Για την ανακούφιση των συμπτωμάτων, συνιστάται
μετά την αφαίρεση των ακάνθων και τον καθαρισμό
του τραύματος, η τοποθέτηση του τραυματισμένου
μέλους σε ζεστό νερό (για να αδρανοποιηθεί η
τοξίνη), η χορήγηση αναλγητικών ή η τοπική
εφαρμογή ακετόνης

ΜΥΡΙΑΠΟΔΑ

o Είδη μυριαπόδων που μπορούν να προκαλέσουν

δηλητηρίαση είναι οι σαρανταποδαρούσες και οι
ψαλίδες. Το δηλητήριό τους επιφέρει φλεγμονή,
πόνο, φλύκταινες στο δέρμα, ενδεχομένως και
λεμφαγγειίτιδα ή και γάγγραινα
o Η εμφάνιση γενικών φαινομένων είναι σπάνια
o Συνιστάται η τοποθέτηση πάγου στο προσβληθέν
σημείο, καθώς και η εφαρμογή τοπικού αναισθητικού
και κορτικοστεροειδών
 ΑΡΑΧΝΕΣ

o Πολύ τοξική είναι η Lycosa tarantula που

ανευρίσκεται και σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας
o Το δηλητήριό της έχει αιμολυτικές ιδιότητες, προκαλεί
έντονη ερυθρότητα, υποδόριο εμφύσημα και
νέκρωση, πυρετό, ρίγος, μυδρίαση, διάρροια,
δυσφαγία και ίκτερο
o Η θεραπευτική αντιμετώπιση συνίσταται στην
εφαρμογή ψυχρών επιθεμάτων και ελαστικού
επιδέσμου στο δειχθέν σημείο, ενώ η αντιμετώπιση
των γενικών συμπτωμάτων στην χορήγηση, ανάλογα
με την περίσταση, αναλγητικών, διαζεπάμης,
ατροπίνης, κορτικοστεροειδών, γλυκονικού
ασβεστίου

ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΚΑΙ ΣΦΗΚΕΣ

o Το δηλητήριο της μέλισσας περιέχει ντοπαμίνη, ισταμίνη,

ένζυμα, πεπτίδια, καθώς και απαμίνη
o Η σύνθεση ποικίλλει στα διάφορα είδη, παρατηρείται, όμως,
διασταυρούμενη αντίδραση μετά από νυγμό μέλισσας σε
άτομα που είναι ευαισθητοποιημένα στο δηλητήριο της
σφήκας, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει ακόμα και το
θάνατο
o Τα συμπτώματα από τη νύξη αυτών των εντόμων άλλοτε
είναι τοπικά, οπότε εμφανίζεται ερυθρότητα στο
προσβληθέν σημείο του δέρματος, οίδημα και έντονος
πόνος, άλλοτε (σπανιότερα) γενικά, οπότε προκαλείται
βαρεία αλλεργική προσβολή με γενική κακουχία, ναυτία,
πτώση της αρτηριακής πίεσης και απώλεια των αισθήσεων
(ιδίως στα παιδιά), έμετο, ελαφρύ πυρετό, οίδημα του
προσώπου και του λάρυγγος, ή και με σπασμούς
 ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΚΑΙ ΣΦΗΚΕΣ

o Επί πολλαπλών νύξεων στην τραχηλική χώρα και

στη γλώσσα παρατηρήθηκαν θάνατοι από ασφυξία
(λόγω οιδήματος της γλωττίδας)
o Η νύξη περιφερικού αγγείου μπορεί να επιφέρει
θάνατο από θρομβώσεις
o Η θεραπεία συνίσταται στην άμεση πλύση του
τραύματος, στην αφαίρεση του κεντριού, στην τοπική
εφαρμογή αμμωνίας και αντιφλογιστικών ουσιών
(πάγου κλπ.), καθώς και στην προαιρετική
τοποθέτηση επιθεμάτων αλατόνερου ή και στην
διενέργεια εντριβών με μείγμα αμμωνίας-ελαιολάδου
(1:60)
o Τα γενικά φαινόμενα αντιμετωπίζονται συμπτωματικά

ΣΚΟΡΠΙΟΙ

o Το δηλητήριο έχει μεγάλη τοξικότητα στα κατώτερα

ζώα και ιδιαίτερα στα αρθρόποδα, στα οποία
επιφέρει ταχέως τον θάνατο
o Θεωρείται ότι είναι τοξικό και για το ίδιο το ζώο
o Η τοξίνη του σκορπιού είναι ένα σύνθετο μείγμα από
ένζυμα, πρωτεΐνες χαμηλού μοριακού βάρους,
αμινοξέα, και σεροτονίνη
o Τα νύγματα αυτών των ζώων προκαλούν τοπικά
έντονη φλεγμονή, επώδυνη διόγκωση των
παρακειμένων αδένων, γάγγραινα και λεμφαγγειίτιδα
 ΣΚΟΡΠΙΟΙ

o Εμφανίζονται ακόμα συμπτώματα όπως αίσθημα

βάρους (ιδιαίτερα στη γλώσσα), σιελόρροια, εμετοί,
διάρροια, έμμονες στύσεις, καταπληξία, σπασμοί,
παραλήρημα, εξασθένιση της καρδιάς, και τελικά,
θάνατος εντός 24 ωρών (κυρίως στα παιδιά)
o Η διάρκεια αυτής της δηλητηρίασης κυμαίνεται από
μερικές ώρες έως και ημέρες, όμως το θύμα διατηρεί
για περισσότερο χρόνο αίσθημα κακουχίας

ΒΑΤΡΑΧΙΑ

 Φρύνοι
• Το δέρμα τους καλύπτεται από αδένες που εκκρίνουν
τοξικές ουσίες, όπως η βουφοταλίνη (έχει δράση
στην καρδιά, προσόμοια των γλυκοσιδών της
δακτυλίτιδας), η βουφονίνη (έχει δράση στο ΚΝΣ), και
η φρυνολυσίνη (διαθέτει αιμολυτικές ιδιότητες)
O

CH
3 O CH

βουφοταλίνη
3
CH H
3 O

OH
H
OH
H
 ΒΑΤΡΑΧΙΑ

 Σαλαμάνδρες
• Οι δηλητηριώδεις αδένες βρίσκονται στο δέρμα και
εκκρίνουν δύο τουλάχιστον τοξικές ουσίες, την
σαλαμανδρίνη (δράση προσόμοια με την
πικροτοξίνη, που εκδηλώνεται στο ΚΝΣ με την μορφή
σπασμών) και την σαλαμανδριδίνη
• Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν διέγερση, τρόμο,
επιληπτοειδείς ή τετανικούς σπασμούς, αύξηση της
θερμοκρασίας, σιελόρροια, ταχυκαρδία, εξασθένιση
της αναπνοής, απώλεια των αντανακλαστικών, ενώ
είναι πιθανό να επέλθει και ο θάνατος

ΟΦΙΟΕΙΔΗ

o Τα δηλητηριώδη φίδια φέρουν εκατέρωθεν της άνω

γνάθου ιογόνους αδένες οι οποίοι επικοινωνούν με
ειδικά δόντια ώστε η εφαρμογή πίεσης να
εξαναγκάζει την εκροή του δηλητηρίου δια μέσου των
οδόντων στον στόχο
o Στην Ελλάδα, τα σημαντικότερα δηλητηριώδη φίδια
είναι οι έχιδνες (οχιές) και συγκεκριμένα δυο είδη, η
Vipera ammodytes και η Vipera aspis
o Το δηλητήριο είναι ένα παχύρρευστο υγρό του
οποίου η σύνθεση δεν έχει εξακριβωθεί πλήρως
o Πιθανότατα αποτελείται από ένα μείγμα αιμολυσινών,
πρωτεολυσινών και νευροτοξινών, αφού οι δράσεις
αφορούν κατά κύριο λόγο το αίμα και το νευρικό
σύστημα
 ΟΦΙΟΕΙΔΗ

o Όταν χορηγείται σε προοδευτικά αυξανόμενες δόσεις

έχει τις ιδιότητες των μικροβιακών τοξινών, με
αποτέλεσμα να παράγονται στον οργανισμό
αντισώματα
o Η τοξική δράση εμφανίζεται μόνο σε παρεντερική
λήψη του δηλητηρίου, καθώς αυτό δεν απορροφάται
από τον γαστρεντερικό βλεννογόνο και
καταστρέφεται από τα γαστρεντερικά υγρά
o Στον επόμενο πίνακα αναφέρονται οι τοξικές δράσεις
του δηλητηρίου των φιδιών

Σύστημα Δράση

 Αιμόλυση: αιμορραγίες από τους

Αίμα

νεφρούς, τα ώτα, τη μύτη, το δέρμα και το

γαστρεντερικό

 Διαταραχές του κυκλοφορικού

ΚΝΣ

συστήματος εξαιτίας της επίδρασης στο

αγγειοκινητικό και στο αναπνευστικό
κέντρο

 Το δηλητήριο της έχιδνας μπορεί να

προκαλέσει υποθερμία

 Άλλα δηλητήρια μπορεί να επιφέρουν

σπασμούς, παράλυση, υπνηλία και κώμα

 Άλλα δηλητήρια μπορεί να προ-

καλέσουν ονειρικό παραλήρημα
 Το δηλητήριο των εχιδνών προκαλεί
Κυκλοφορικό

αγγειοδιαστολή, ταχυκαρδία, περιφερική

κυκλοφορική ανεπάρκεια
 Συμπτώματα
• Τα τοπικά συμπτώματα
περιλαμβάνουν τον
σχηματισμό επώδυνης
οιδηματώδους περιοχής στην
θέση του δήγματος, που
επεκτείνεται σταδιακά και
στους γειτονικούς ιστούς. Στην
περίπτωση που η θέση του
δήγματος είναι το πρόσωπο,
το οίδημα καταλαμβάνει τον
φάρυγγα και την γλωττίδα και
ο κίνδυνος πρόκλησης
ασφυξίας καθίσταται μεγάλος.
• Τα γενικά φαινόμενα
επέρχονται συνήθως μετά την
πάροδο λίγων ωρών (σπάνια
εμφανίζονται αμέσως με την
μορφή γενικής καταπληξίας),
και εκδηλώνονται με διέγερση,
προκάρδιο δυσφορία,
κεφαλαλγία, οίδημα και
αίσθημα ψύχους στο δέρμα,
κολλώδεις ιδρώτες, δίψα,
ναυτία, επιγαστρικό άλγος,
χολώδεις ή αιματηρούς
εμέτους, εντερορραγία,
αιματουρία, ολιγουρία,
αιμοσφαιρινουρία.

Συμπτώματα
 Σε βαρείες δηλητηριάσεις εμφανίζεται ίκτερος και
αναπνευστική δυσχέρεια, παράλυση αναπνευστικών
μυών, πνευμονική συμφόρηση, θάνατος. Η εμφάνιση
πυρετού υποδηλώνει αντίδραση του οργανισμού και
ως εκ τούτου θεωρείται ευνοϊκό σημείο

 Είναι πιθανό, ακόμα και μετά την ανάνηψη του

θύματος, να παραμείνουν ορισμένα συμπτώματα
:ίκτερος, δυσκαμψία των αρθρώσεων, παρέσεις και
παραλύσεις των άκρων, μυϊκή αδυναμία, κεφαλαλγία,
κώφωση, οίδημα, ίκτερος, γαστρεντερικές διαταραχές
(χρόνιος εχιδνισμός)
 Θεραπευτική αντιμετώπιση

 Για όλα τα είδη φιδιών η θεραπευτική προσέγγιση

είναι κοινή. Αρχικά εξασφαλίζεται η διακοπή της
απορρόφησης μεγαλύτερης ποσότητας δηλητηρίου,
ύστερα απομακρύνεται το δηλητήριο και στην
εξουδετερώνεται

 Η περαιτέρω απορρόφηση αποφεύγεται με την

ακινητοποίηση του θύματος και την χαλαρή περίδεση
πάνω από την δηχθείσα θέση, με την τοποθέτηση
ψυχρών επιθεμάτων στην περιοχή και, τέλος, με την
χορήγηση του ειδικού αντιοφικού ορού σε
νοσοκομειακό περιβάλλον (μόνο όταν το άτομο δεν
είναι αλλεργικό)

Θεραπευτική αντιμετώπιση
 Η συμπτωματική θεραπεία περιλαμβάνει χορήγηση
συμπαθομιμητικών φαρμάκων, κορτικοστεροειδών,
γλυκονικού ασβεστίου, διαλύματος θειικού
μαγνησίου, αντιβιοτικών, κατασταλτικών, ή και
καρδιοτονωτικών γλυκοσιδών (σε ενδεχόμενη
κατάσταση collapsus). Συνιστάται περιτύλιξη του
σώματος για να μην χάνει θερμότητα ο οργανισμός,
και χορήγηση οξυγόνου σε περίπτωση εμφάνισης
αναπνευστικής δυσχέρειας

 Απόλυτη αντένδειξη: Η χορήγηση μορφίνης, ή

οινοπνευματωδών
Φυτοτοξικολογία
 Φυτά φαρμακευτικά (κινίνη, στρυχνίνη, ατροπίνη,
σκοπολαμίνη, βερατρίνη, πιλοκαρπίνη, φυσοστιγμίνη,
ακονιτίνη, κώνειο, ρεζερπίνη, δακτυλίτιδα)
 Φυτά κατ’ εξοχήν δηλητηριώδη (Datura, Atropa belladonna,
Solanum, Digitalis)
 Φυτοτοξίνες (σπέρματα κίκεως - ρικίνη)
 Φυτά χρησιμοποιούμενα ως αμβλωτικά (Ruta, κρόκος,
κινίνη, νικοτίνη, μορφίνη)
 Φυτά με εξαρτησιογόνο δράση (Νικοτιανή, κάνναβις,
ψιλοσίνη, ψιλοχυμπίνη, μεσκαλίνη, όπιο, κοκαΐνη)
Δηλητηριώδη φυτά
 Ονομάζονται εκείνα που περιέχουν ειδικά συστατικά
ικανά να προκαλέσουν ειδικές βιοχημικές ή
φυσιολογικές μεταβολές στη λειτουργία του κυττάρου,
όταν καταναλίσκονται σε μικρές ποσότητες

 Ολόκληρο το φυτό ή ορισμένα τμήματα αυτού είναι

δηλητηριώδη ή καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους ή μόνο
σε ορισμένες εποχές του έτους ή σε ορισμένα στάδια
ανάπτυξης του φυτού
Κινίνη
o Χρησιμοποιείται κυρίως ως ανθελονοσιακό
φάρμακο, υπό την μορφή των αλάτων της με
υδροχλωρικό, θειικό ή ταννικό οξύ

Κινίνη
o Αποτελεί δηλητήριο του πρωτοπλάσματος, δηλαδή
προσβάλλει κάθε ζωντανό κύτταρο, με αποτέλεσμα
έντονες ερεθιστικές αλλά και συστηματικές ενέργειες
o Χαρακτηριστική η δράση της στο κυκλοφορικό σύστημα:
Αυξάνει την ανερέθιστη περίοδο, ελαττώνει τη
διεγερσιμότητα του καρδιακού μυός και την ταχύτητα
αγωγής του ερεθίσματος, ενώ παράλληλα εμποδίζει την
παραγωγή ετερότοπων ερεθισμάτων (πολύτιμο φάρμακο
για τη θεραπευτική των αρρυθμιών)
o Η επίδραση της στο κεντρικό νευρικό σύστημα είναι
αρχικά διεγερτική και τελικά παραλυτική. Ο θάνατος
επέρχεται από παράλυση του κέντρου της αναπνοής
Κινίνη
o Για την αντιμετώπιση οξείας δηλητηρίασης με κινίνη
συνιστάται άμεση πλύση στομάχου, χορήγηση ενεργού
άνθρακος και καθαρτικών, και αν καταστεί αναγκαίο,
διενεργείται τεχνητή αναπνοή, ενώ μπορεί να
χορηγηθούν παρεντερικά καφεΐνη και άλλα αναληπτικά
o Για την όσο το δυνατόν ταχύτερη αποβολή της κινίνης
από τον οργανισμό, απαραίτητη είναι η εξασφάλιση
σταθερής και άφθονης διούρησης

ΚΙΝΙΔΙΝΗ
o Ανήκει στα αντιαρρυθμικά φάρμακα και ειδικότερα στην
κατηγορία των αναστολέων διαύλων νατρίου
o Επιβραδύνει τη φάση εκπόλωσης της κυτταρικής
μεμβράνης, εμφανίζει μικρή δράση α-αδρενεργικού
αναστολέα, καθώς και δράση τύπου ατροπίνης
o Η τοξικότητα της είναι προσόμοια με της κινίνης, πλην
όμως η δράση της είναι ασθενέστερη
o Η θεραπευτική αντιμετώπιση οξείας δηλητηρίασης είναι
παρόμοια με την αντίστοιχη της κινίνης
ΣΤΡΥΧΝΙΝΗ
 Σήμερα, χρησιμοποιείται μόνο σαν τρωκτικοκτόνο
(θεραπευτική: διεγερτικό του ΚΝΣ και διεγερτικό της
όρεξης)
 Προκαλεί διέγερση του ΚΝΣ λόγω κατάργησης των
μηχανισμών αναστολής στους μετασυναπτικούς
νευρώνες
 Μένει ανεξέλεγκτη μια φυσιολογική αντανακλαστική
νευρωνική δραστηριότητα και μετατρέπεται σε
σπασμογόνο δράση (ένα απλό οπτικό ερέθισμα μπορεί
να επιφέρει σπασμούς)
 Strychnos nux vomica
 Απορρόφηση από το γαστρεντερικό

ΣΤΡΥΧΝΙΝΗ
o Η οξεία δηλητηρίαση αντιμετωπίζεται με άμεσα με πλύση
στομάχου ή χορήγηση εμετικών και ακολούθως ενεργού
άνθρακα (είναι σημαντικό οι ενέργειες αυτές να έχουν
διεκπεραιωθεί προτού το θύμα εμφανίσει σπασμούς,
ιδιαίτερα η πλύση στομάχου), διαζεπάμης για τους
σπασμούς και τέλος, τοποθέτησης του θύματος σε χώρο
που επικρατεί ηρεμία, κατά προτίμηση σκοτεινό, ώστε να
απουσιάζουν ερεθίσματα που μπορεί να προκαλέσουν
την έκλυση σπασμών
 Φυτά που περιέχουν κυανογλυκοσίδες (πχ Phaseolus
lunatus): Μπορούν να προκαλέσουν δηλητηρίαση
από υδροκυάνιο
 Datura Strammonium, Atropa belladona: Περιέχουν
εκτός από ατροπίνη, και άλλα αλκαλοειδή όπως
υοσκυαμίνη, σκοπολαμίνη και υοσκίνη
 Καρδιοτοξικά φυτά (όπως δακτυλίτις η πορφυρά,
τάξος ο κωνοφόρος, ροδοδάφνη)
Ατροπίνη
 Η τοξικότητα της ατροπίνης αρχίζει να εμφανίζεται με
2-3 mg, τα 10 mg είναι επικίνδυνα και με 100 mg
ατροπίνης προκαλείται θάνατος

 Μηχανισμός Δράσης
Αντιχολινεργικό φάρμακο

Κλινική εικόνα
 Αναστέλλει τις κινήσεις του γαστρεντερικού σωλήνα και
ελαττώνει τον τόνο του
 Αυξάνει τη θερμοκρασία του σώματος
 Έντονη μυδρίαση, που επιμένει 8-10 ημέρες
 Αναστολή όλων των εκκρίσεων (ξηρότητα στόματος –
φάρυγγα – δυσχέρεια καταπόσεως)
 Συμπτώματα από ΚΝΣ (ευφορία, υπνηλία, ανησυχία,
παραλήρημα με ψευδαισθήσεις δυσάρεστες)
 Νάρκη, κώμα, θάνατος
Θεραπεία
 Πλύση στομάχου, χορήγηση ενεργοποιημένου άνθρακα
 Χορήγηση κατασταλτικών
 Αντίδοτο της ατροπίνης: φυσοστιγμίνη
 Ο ασθενής να βρίσκεται υπό νοσοκομειακή
παρακολούθηση, λόγω της διανοητικής διαταραχής και
της διαταραχής των αισθητηρίων
ΡΙΚΙΝΗ
o Είναι τοξική ουσία που περιέχεται στα σπέρματα του
φυτού Ricinus communis που προκαλεί δηλητηριάσεις
τόσο σε ζώα όσο και σε ανθρώπους
o Συμπτώματα: ναυτία, έμετοι μεγάλης διάρκειας,
γαστραλγία, αίσθημα καύσου στο φάρυγγα, διάρροια,
συμπτώματα από το νευρικό, όπως επιτάχυνση και
εξασθένιση του σφυγμού, ωχρότητα του προσώπου,
πτώση της θερμοκρασίας του σώματος, κεφαλαλγία,
ίλιγγοι, συσπάσεις των άκρων, σπασμοί
o Η αιτία θανάτου είναι η καταστολή της καρδιαγγειακής και
αναπνευστικής λειτουργίας

ΡΙΚΙΝΗ
o Μετά την κατανάλωση σπερμάτων αυτού του φυτού, ο
έμετος απομακρύνει ένα μεγάλο μέρος της ληφθείσας
ποσότητας
o Αμέσως μετά συνιστάται η διενέργεια πλύσης στομάχου,
η χορήγηση ενεργού άνθρακος, καθαρτικών,
κατασταλτικών του ΚΝΣ, φυσιολογικών ή σακχαρούχων
ορών, οξυγόνου
o Η αλκαλοποίηση των ούρων με διττανθρακικό νάτριο
μπορεί να αυξήσει την απέκκριση της ρικίνης
Αμλωτικά
 Είναι δηλητήρια αβέβαιης δόσης που βλάπτουν τόσο τον
οργανισμό της γυναίκας, όσο και αυτόν του κυήματος.
Η άμβλωση επέρχεται με έμμεσο τρόπο, ακολουθούμενη
συνήθως από βαρεία δηλητηρίαση της μητέρας, αφού
δεν υπάρχει αμβλωτική ουσία που να στερείται τοξικών
ενεργειών.
Ο μηχανισμός δράσης των ουσιών αυτών δεν είναι
σταθερός και διαφέρει από ουσία σε ουσία
Ουσίες που διαθέτουν τέτοια δράση είναι…
 Κινίνη: αυξάνει τη διεγερσιμότητα της μήτρας
 Μορφίνη: Σε μικρές δόσεις διεγείρει τη μήτρα, σε μεγάλες
την παραλύει
 Ατροπίνη: Παρόμοια δράση με τη μορφίνη
 Πιλοκαρπίνη και φυσοστιγμίνη: Προκαλούν ισχυρή
διέγερση της μήτρας, μέχρις εμφανίσεως τετανικών
σπασμών
 Αλκαλοειδή της ερυσιβώδους ολύρας: Αυξάνουν τις
κινήσεις της μήτρας, δρώντας άμεσα στα αυτόνομα
κέντρα

 Διάφορα καθαρτικά (κρωτονέλαιο): Προκαλούν

διακοπή της κυήσεως, εξαιτίας της φλεγμονής στον
εντερικό σωλήνα
 Μεταλλικά δηλητήρια (μόλυβδος, υδράργυρος,
αρσενικό)
 Δικουμαρόλη και άλλα αντιπηκτικά: Διακόπτουν την
κύηση λόγω των προκαλούμενων αιμορραγιών στη
μήτρα
 Διάφορα αιθέρια έλαια (βράθυ, ρούτα, κρόκος,
ροδοδάφνη, αρτεμισία κ.α.): Προκαλούν βαρύτατο
ηπατονεφρικό σύνδρομο που μπορεί να επιφέρει,
εκτός της άμβλωσης, και το θάνατο της γυναίκας
 Νικοτίνη - Κάπνισμα
o Η δράση της νικοτίνης ασκείται κυρίως στα γάγγλια του
φυτικού νευρικού συστήματος, στο ΚΝΣ και στους
γραμμωτούς μύες, και είναι αρχικά διεγερτική, ύστερα δε
παραλυτική
o Επιδρά στους νικοτινικούς υποδοχείς για την
ακετυλοχολίνη, έχοντας την ίδια αρχικά δράση,
προκαλώντας όμως τελικά αδρανοποίηση του υποδοχέα
εξαιτίας της παρατεταμένης αποπόλωσης της κυτταρικής
μεμβράνης
o Οι οξείες δηλητηριάσεις δεν είναι σπάνιες, αλλά συνήθως
είναι ελαφράς μορφής, και αφορούν σε άτομα που
δοκιμάζουν το κάπνισμα για πρώτη φορά ή σε
επαγγελματίες που εργάζονται σε χώρους που
συγκεντρώνονται καπνά
Nicotiana tabacum

Νικοτίνη-Δράσεις
 ΚΝΣ
 Διέγερση του αγγειοκινητικού, αναπνευστικού κέντρου και
ακολούθως παράλυση που προκαλεί απώλεια συνείδησης
 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ
 Αρχικά εμφανίζεται βραδυκαρδία, λόγω διέγερσης των
γαγγλίων του πνευμονογαστρικού, αργότερα ταχυκαρδία,
λόγω της υπερίσχυσης των συμπαθητικών γαγγλίων.
Προκαλεί αύξηση της πίεσης του αίματος σε μικρές δόσεις, ως
αποτέλεσμα της δράσης στο αγγειοκινητικό κέντρο, στα
συμπαθητικά γάγγλια και της αυξημένης έκκρισης
κατεχολαμινών.
 ΑΝΑΠΝΟΗ
 Σε μικρές δόσεις προκαλεί ταχύπνοια, ενώ σε μεγάλες
αναστολή της αναπνοής λόγω της παραλυτικής δράσης στο
διάφραγμα.
Νικοτίνη
 Το μείγμα καπνού έχει περιεκτικότητα 1-2% σε νικοτίνη,
οπότε ένα τσιγάρο περιέχει 10-25χ/γρ., ενώ ένα πούρο
15-40χ/γρ. Η πρόσληψη νικοτίνης από άφιλτρο τσιγάρο
φθάνει τα 1-2,4χ/γρ και από πούρο τα 0,2-1χ/γρ

Νικοτίνη
 Κατά το κάπνισμα, παράγεται μονοξείδιο του άνθρακα,
καθώς και άλλες ουσίες που δρουν ερεθιστικά στο
βλεννογόνο, όπως, αμμωνία, βενζοπυρένιο, πτητικές
βάσεις της πυριδίνης κ.α.
Οι ουσίες αυτές είναι πιθανό να αποτελούν την αιτία
πολλών από τα σχετιζόμενα με το κάπνισμα νοσήματα,
όπως η χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια, η στεφανιαία
νόσος, ο καρκίνος του πνεύμονα κ.α.
Η ποσότητα αυτών των ουσιών που παράγεται κατά το
κάπνισμα εξαρτάται από πολλές και ποικίλες
παραμέτρους
Νικοτίνη
 Σήμερα υποστηρίζεται από πολλούς ότι το κάπνισμα έχει
χαρακτήρα εξάρτησης και όχι απλής έξεως, τουλάχιστον
για πολλούς από τους καπνιστές.
Πάντως η ευφραντική ενέργεια του καπνίσματος δεν
οφείλεται μόνο στη νικοτίνη, αλλά φαίνεται ότι συν τοις
άλλοις ο καπνιστής αρέσκεται σε κάποιες ρυθμικές
κινήσεις.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με το μάσημα της τσίχλας
 Μια από τις συχνότερες αιτίες δηλητηριάσεων σε
γεωργικές περιοχές αποτελούν οι ουσίες, αναφερόμενες
ως «παρασιτοκτόνα», «γεωργικά φάρμακα», ή
«φυτοπροστατευτικά προϊόντα». Οι όροι αυτοί
περιλαμβάνουν τις ουσίες που χρησιμοποιούνται ευρέως
για την προστασία της φυτικής παραγωγής από έντομα,
ακάρεα, μύκητες, τρωκτικά, ζιζάνια, και διάφορα άλλα
παράσιτα

 Σκοπός των γεωργικών φαρμάκων είναι η δηλητηρίαση

του οργανισμού-στόχου. Ωστόσο, η φύση των ζωντανών
οργανισμών δεν διαφέρει τόσο πολύ από είδος σε είδος
και για αυτό το λόγο, οι ουσίες αυτές μπορούν να
αποβούν τοξικές και για τον άνθρωπο, ανάλογα τη δόση
και την οδό έκθεσης.
  Οργανοφωσφορικοί και καρβαμιδικοί εστέρες
 Paraquat (ομάδα διπυριδυλίου)
 Αλογονωμένοι υδρογονάνθρακες

o Χρησιμοποιούνται ως εντομοκτόνα για καλλιέργειες

o Δεν παραμένουν στο περιβάλλον και το καρκινογόνο τους
δυναμικό είναι πολύ χαμηλό
o Εύκολη πρόσληψη από τον οργανισμό όταν δεν
λαμβάνονται τα απαραίτητα προστατευτικά μέτρα (μπορεί
να απορροφηθούν από το δέρμα, το αναπνευστικό και το
γαστρεντερικό)
o Ισχυρή τοξική δράση
o Παραθείο, μία ουσία που λόγω της πολύ ευρείας της
διάδοσης έχει βρεθεί ότι προκαλεί τους
περισσότερους από τους θανάτους από γεωργικά
εντομοκτόνα
o Carbaryl, ίδιος μηχανισμός δράσης αλλά σαφώς
λιγότερο τοξικός

H3C O
CH3
O CH3
O
O NH
O P

+
O N
-
O
carbaryl
παραθείο

o Αναστολή της ακετυλοχολινεστεράσης (ένζυμο που

ελέγχει την χολινεργική δραστηριότητα, αδρανοποιώντας
την ακετυλοχολίνη στις νευρικές συνάψεις)
o Πολύ πιο επικίνδυνοι είναι οι οργανοφωσφορικοί εστέρες,
καθώς η προκαλούμενη από αυτούς αναστολή της
ακετυλοχολινεστεράσης είναι κατά κανόνα μη
αναστρέψιμη, αντίθετα με την περίπτωση των
καρβαμιδικών εστέρων που έχουν μικρότερη συγγένεια με
το ένζυμο.
o Οι οργανοφωσφορικοί εστέρες μπορούν να αναστείλουν
και τα άλλα είδη εστερασών (όπως για παράδειγμα τις
καρβοξυλεστεράσες του πλάσματος, του ήπατος, την Α-
εστεράση) του ανθρώπινου οργανισμού, συνήθως όμως
σε μικρότερο βαθμό.
o Αποτελούν εκδηλώσεις της αυξημένης χολινεργικής
δραστηριότητας
o Δεν είναι μόνο μουσκαρινικά, αλλά και νικοτινικά
o Αρχικά παρατηρούνται ναυτία, έμετοι, κοιλιακά άλγη,
διάρροια, μύση, δακρύρροια, σιελόρροια, αρρυθμίες,
υπόταση ή σπανιότερα υπέρταση, αύξηση των
βρογχικών εκκρίσεων, βρογχόσπασμος, δύσπνοια,
υπεριδρωσία, ωχρότητα
o Εμφανίζονται ακόμα συμπτώματα από το ΚΝΣ, όπως
αταξία και σύγχυση, ενώ στα επόμενα στάδια μπορεί να
εμφανιστούν αναπνευστική ανεπάρκεια, μυϊκή αδυναμία,
σπασμοί και κώμα

o Εμφάνιση του συνδρόμου «επιβραδυσμένης

νευροτοξικότητας»
o Η κλινική εικόνα του συνδρόμου αυτού, μοιάζει με αυτή
της βαρείας πολυνευροπάθειας, δηλαδή περιλαμβάνει
συμπτώματα αταξίας, αισθητικών διαταραχών, μυϊκής
αδυναμίας και κόπωσης στα κάτω άκρα, που
συνοδεύονται από ελαττωμένα αντανακλαστικά
o Σε βαρείες περιπτώσεις μπορεί να προκληθεί ακόμα και
ολοκληρωτική παράλυση
o Το σύνδρομο αυτό αν και σχετικά σπάνιο, είναι πολύ
επικίνδυνο διότι οι βλάβες αυτές συχνά δεν είναι
αναστρέψιμες
 Ασφυξία λόγω έκπτωσης της αναπνευστικής λειτουργίας

 Σύσπαση βρόγχων
 Αύξηση βρογχικών εκκρίσεων
 Παράλυση αναπνευστικών μυών
 Καταστολή κέντρου αναπνοής

o Παρεμπόδιση της απορρόφησης μεγαλύτερης ποσότητας του

δηλητηρίου
o Συνιστάται απομάκρυνση των ενδυμάτων και καλή πλύση του
σώματος με νερό και σαπούνι και αν το διάστημα από την λήψη
του δηλητηρίου είναι μικρό τότε μπορούν να εφαρμοστούν και τα
γενικά μέτρα πρόληψης της περαιτέρω απορρόφησης
o Το άτομο παρακολουθείται για την ενδεχόμενη εμφάνιση
συμπτωμάτων και αν αυτό συμβεί, τότε χορηγείται ατροπίνη μέχρι
την επίτευξη ατροπινισμού και η κατάσταση αυτή διατηρείται
καθόλη την διάρκεια της θεραπείας
o Σε βαρείες περιπτώσεις προτεραιότητα δίδεται στην εξασφάλιση
της ομαλής αναπνευστικής λειτουργίας
o Οι σπασμοί αντιμετωπίζονται με διαζεπάμη
 Πολύ τοξικό ζιζανιοκτόνο
 Θανατηφόρο για τον άνθρωπο ακόμα και σε πολύ μικρές
δόσεις από του στόματος
 Δεν απορροφάται καλά από το υγιές δέρμα, όμως η
παρατεταμένη επαφή του με αυτό προκαλεί βλάβη των
επιφανειακών ιστών, με τη μορφή χημικού εγκαύματος,
με επακόλουθο να αυξηθεί η προσλαμβανόμενη
ποσότητα
 Παρά τον σχετικά μικρό βαθμό απορρόφησης (10%) από
το γαστρεντερικό που εμφανίζει το δηλητήριο, αυτή η
οδός είναι και η σημαντικότερη για την πρόκληση
δηλητηριάσεων

 Παλαιότερα οι δηλητηριάσεις ήταν συχνές και ως επί το

πλείστον τυχαίες, αφού το εμπορικό διάλυμα έμοιαζε
στην όψη με αναψυκτικό τύπου cola
 Σήμερα οι παρασκευάστριες εταιρείες έχουν προσθέσει
χρωστικές ουσίες για να μη συγχέεται με πόσιμο προϊόν,
ενώ επιπλέον στο διάλυμα έχει προστεθεί και ποσότητα
αντιεμετικού, σε μια προσπάθεια να προληφθούν οι
δηλητηριάσεις με σκοπό την αυτοκτονία

+
H C N N CH
3 + 3
o Έχει ως πρωτεύον όργανο-στόχο τους πνεύμονες και
δευτερευόντως τα νεφρικά σωληνάρια
o Παρεμβαίνει στη λειτουργία διάφορων οξειδοαναγωγικών
συστημάτων του οργανισμού, προάγοντας την σύνθεση
ελευθέρων ριζών (ο κύκλος μπορεί να επαναλαμβάνεται έως
ότου το δηλητήριο αποβληθεί από τον οργανισμό με τα ούρα
αναλλοίωτο)
o Όλα αυτά τα ισχυρά οξειδωτικά προϊόντα προκαλούν
ανεπανόρθωτες βλάβες σε κυτταρικό επίπεδο, πλήττοντας ιδίως
τις κυτταρικές μεμβράνες και το DNA
o Το NADPH που καταναλίσκεται κατά την διαδικασία αυτή δεν
αναπληρώνεται με τον ίδιο ρυθμό, και τελικά εξαντλείται,
διακόπτοντας έτσι την πορεία σημαντικών βιοχημικών
διεργασιών του οργανισμού

 Την κατάποση ακολουθεί αίσθημα καύσου κατά μήκος της

γαστρεντερικής οδού, ναυτία, τάση για εμετό, κοιλιακά άλγη,
διάρροια (ενίοτε αιματηρή
 Το δηλητήριο απορροφάται από το έντερο, περνά στη
συστηματική κυκλοφορία, και συσσωρεύεται στους πνεύμονες,
φτάνοντας στα μέγιστα επίπεδα μετά από μερικές ώρες, ενώ
επιστρέφει στην κυκλοφορία με βραδείς ρυθμούς για να
αποβληθεί με τα ούρα
 Μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα, εγκαθίσταται συνήθως
σωληναριακή νέκρωση που προκαλεί τη σημαντική μείωση της
απέκκρισης του δηλητηρίου από τα νεφρά
 Μετά από αρκετές ημέρες, εμφανίζονται τα σημεία της
πνευμονικής βλάβης (ταχύπνοια, δύσπνοια, ενδεχομένως και
πνευμονικό οίδημα) που είναι μη αναστρέψιμη και καταλήγει σε
πνευμονική ίνωση
 Η αντιμετώπιση δηλητηρίασης με paraquat είναι εξαιρετικά
δύσκολη και η πρόγνωση συνήθως είναι δυσμενής
 Δεν υπάρχει ειδικό αντίδοτο και έτσι εφαρμόζονται τα ακόλουθα
μέτρα, όταν η ουσία έχει ληφθεί από το στόμα:
 Διενεργείται πλύση στομάχου εντός μίας ώρας από την λήψη του
δηλητηρίου. Η χρησιμότητα της μεθόδου αυτής αμφισβητείται,
διότι είναι πιθανό να αυξάνει τις διαβρωτικές βλάβες στον
γαστρεντερικό σωλήνα
 Προκαλείται έμετος, αν δεν έχει ήδη δράσει το εμετικό που
περιέχεται στο εμπορικό διάλυμα του paraquat
 Χορηγούνται προσροφητικά και καθαρτικά. Πιο αποτελεσματική
προσροφητική ουσία θεωρείται η Fuller’s earth (σμηκτρίς γη),
αλλά αν δεν είναι διαθέσιμη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί
μπεντονίτης, ενεργός άνθρακας, ή ακόμα και εναιώρημα χώματος

 Χορηγούνται υγρά, και το άτομο υποβάλλεται σε

αναγκαστική διούρηση ώστε να αραιωθεί το δηλητήριο
στα νεφρικά σωληνάρια, και να μειωθεί ο κίνδυνος
εγκατάστασης νεφρικής βλάβης
 Το άτομο υποβάλλεται σε αιμοδιύλιση ή αιμοδιήθηση αν
τα επίπεδα του δηλητηρίου στο πλάσμα βρίσκονται κάτω,
ή οριακά πάνω, από την καμπύλη επιβίωσης. Η
συνεισφορά αυτών των μεθόδων ουσιαστικά περιορίζεται
στην πρόληψη της νεφρικής ανεπάρκειας
 Χορηγούνται αντιβιοτικά, αναλγητικά, και παρέχεται όσο
το δυνατόν μικρότερη ποσότητα οξυγόνου, ώστε να μην
αυξάνεται η παραγωγή ελευθέρων ριζών που επιτείνουν
την τοξικότητα του paraquat
 Την οδό λήψης
 Τη ληφθείσα ποσότητα
 Την πληρότητα ή μη του στομάχου κατά τη λήψη
 Την ακεραιότητα του γαστρεντερικού σωλήνα
 Την ταχύτητα εμφάνισης νεφρικής ανεπάρκειας
 Τη συγκέντρωση του Paraquat στο αίμα το πρώτο 24ωρο.

 Άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρέως ως εντομοκτόνα μετά τον

Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
 Πρόκειται για πολύ σταθερές ενώσεις που έχουν την ιδιότητα να
διασπώνται δύσκολα στο φυσικό περιβάλλον
 Γνωστότερος εκπρόσωπος αυτής της ομάδας εντομοκτόνων
είναι το DDT, το οποίο σπάνια χρησιμοποιείται πλέον, αφού
πολλές χώρες το έχουν απαγορεύσει
 Κατά την δεκαετία του ’70, μελέτες κατέδειξαν ότι αυτές οι
ουσίες συσσωρεύονται στους ιστούς του ανθρώπινου σώματος
και μπορεί να προκαλέσουν διάφορες βλάβες στην υγεία
 Χλωριωμένοι υδρογονάνθρακες που βρίσκονται σήμερα σε
χρήση είναι το endosulfan, το lindane, τα aldrin, dieldrin κ.α.
74 χώρες και η ΕΟΚ συμφώνησαν:
 Απαγόρευση παραγωγής και χρήσης CFCs από το 1996
 Πάγωμα της παραγωγής του μεθυλοβρωμίδιου από το
1995
 Απαγόρευση των HBFCs από το 1996
 Απαγόρευση των HCFCs από το 2030

Cl

Cl Cl
Cl

Cl O
Cl
S O
Cl Cl Cl
Cl O

Cl
DDT

endosulfan
Cl Cl

Cl Cl

Cl Cl

lindane
 Οι ενώσεις αυτές απορροφούνται από το γαστρεντερικό, το
αναπνευστικό, αλλά και από το δέρμα, σε έκταση που ποικίλλει
ανάλογα με την ουσία και τον διαλύτη στον οποίο αυτή είναι
αναμεμειγμένη (ελαιώδη διαλύματα απορροφώνται καλύτερα από
τον γαστρεντερικό βλεννογόνο, ενώ τα οργανικά διαλύματα από
τους πνεύμονες)
 Συσσωρεύονται στο λιπώδη ιστό και απελευθερώνονται με πολύ
βραδύ ρυθμό από αυτόν, μπορούν ωστόσο να παρέμβουν σε
διάφορες μεταβολικές διεργασίες του ανθρώπινου οργανισμού, να
διαταράξουν την νευρική λειτουργία, καθώς και να επάγουν τα
ηπατικά μικροσωμιακά ένζυμα
 Δρουν ως προαγωγοί της καρκινογένεσης σε πειραματόζωα,
ενδεχομένως δε, και στον άνθρωπο

 Συμπτώματα διέγερσης, ανησυχία, τρόμος, άγχος,

κεφαλαλγία, ίλιγγος, αυξημένη κινητική δραστηριότητα,
σπασμοί, ναυτία και εμετός
 Σε βαρύτερες περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστούν
υπερθερμία, υπόταση, ραβδομυόλυση, καρδιακές
αρρυθμίες, νεφρική ανεπάρκεια, καταστολή της αναπνοής,
επιληπτοειδείς κρίσεις με τονικούς και κλονικούς
σπασμούς, μετά τις οποίες επέρχεται κώμα, υποξυγοναιμία
και βαρεία μεταβολική οξέωση
 Τα συμπτώματα της χρόνιας δηλητηρίασης μοιάζουν με τα
της οξείας. Σε αυτήν την περίπτωση παρατηρούνται
κεφαλαλγίες, ίλιγγοι, γαστρεντερικές διαταραχές,
διαταραχές της πεπτικής λειτουργίας, τρόμος, και
επιληπτικές κρίσεις
  Πλύση στομάχου, χορήγηση ενεργού άνθρακος και
καθαρτικών. Η πρόκληση εμετού αντενδείκνυται,
λόγω των σπασμών
 Αναρρόφηση των βρογχικών εκκρίσεων και χορήγηση
οξυγόνου για την υποστήριξη της αναπνοής και την
αποφυγή υποξυγοναιμίας. Ίσως να χρειαστεί
διασωλήνωση του ατόμου και αναπνευστήρας
 Χορήγηση διαζεπάμης για την αντιμετώπιση των
σπασμών, ενώ αν οι σπασμοί είναι ιδιαίτερα έντονοι
τότε είναι πιθανό να χρειαστεί επιπρόσθετη αγωγή με
θειοπεντάλη, φαινυτοϊνη, ή φαινοβαρβιτάλη

 Αποφυγή χορήγησης λιπαρών ουσιών από το στόμα,

γιατί μπορεί να αυξηθεί η απορρόφηση του δηλητηρίου
 Αποφυγή χορήγησης αδρεναλίνης ή άλλης αδρενεργικής
αμίνης για τον φόβο πρόκλησης αρρυθμιών
 Χορήγηση υδατανθράκων, πρωτεϊνών, βιταμινών (ιδίως
του συμπλέγματος Β) για να προστατευθεί το ήπαρ μετά
την ανάρρωση
 Σε περίπτωση έκθεσης του δέρματος σε αλογονωμένους
υδρογονάνθρακες απαιτείται καλή πλύση με νερό και
σαπούνι και απομάκρυνση των ενδυμάτων
ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΟΙΚΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΑΠΟΡΡΥΠΑΝΤΙΚΑ
Τα απορρυπαντικά περιέχουν συνθετικούς
οργανικούς επιφανειοδραστικούς παράγοντες που
παρασκευάζονται με βάση προϊόντα αποστάξεως του
πετρελαίου και προστίθενται στα απορρυπαντικά για
να μειώσουν την επιφανειακή τάση του ύδατος

Ανάλογα με το υδρόφοβο τμήμα του μορίου τους

διακρίνονται σε:

 Ανιονικοί επιφανειοδραστικοί παράγοντες

 Kατιονικοί επιφανειοδραστικοί παράγοντες
 Μη ιονικοί επιφανειοδραστικοί παράγοντες
 Επαμφοτερίζοντες επιφανειοδραστικοί
παράγοντες
ΑΝΙΟΝΙΚΟΙ ΕΠΙΦΑΝΕΙΟΔΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
 Χημικώς είναι άλατα νατρίου, καλίου ή αμμωνίου με
λιπαρά οξέα, όπως είναι το
δωδεκυλοφαινυλοσουλφονικό νάτριο
 Η βλαπτική τους δράση είναι τοπική, όμως επί
παρατεταμένης χρήσης μπορεί να προκαλέσουν
ερεθισμό του δέρματος
 Συστηματική δράση δεν φαίνεται να έχουν αφού η
απορρόφηση από τους βλεννογόνους είναι μηδαμινή
 Αν ληφθούν από του στόματος προκαλούν διάρροια,
εντερική διάταση, και συχνά εμετό, δεν αναφέρεται
όμως περίπτωση θανάτου

ΑΝΙΟΝΙΚΟΙ ΕΠΙΦΑΝΕΙΟΔΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

 Η δηλητηρίαση με απορρυπαντικά που περιέχουν
αποσκληρυντικά του ύδατος εκδηλώνεται με
φαινόμενα ζωικής καταπληξίας, πτώσης της πίεσης,
βραδυσφυγμίας, κυανώσεως και τετανίας
 Επείγοντα μέτρα: Χορηγείται αμέσως γάλα, ή επί
ελλείψεως, νερό και προκαλείται εμετός. Πλύση
στομάχου γίνεται το αργότερο εντός της πρώτης ώρας
(κατά προτίμηση με γάλα)
 Ειδικά μέτρα: Για την τετανία από την ελάττωση του
Ca του ορού, χορηγείται ενδοφλεβίως διάλυμα
γλυκονικού ασβεστίου, μέχρι αποκαταστάσεως της
στάθμης του ασβεστίου. Κατά τα άλλα η θεραπευτική
αντιμετώπιση είναι συμπτωματική
 ΚΑΤΙΟΝΙΚΟΙ ΕΠΙΦΑΝΕΙΟΔΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

 Είναι οργανικά άλατα του τεταρτοταγούς αμμωνίου με αλογόνα,

συνήθως χλώριο
 Χρησιμοποιούνται ως απολυμαντικά, μαλακτικά των υφασμάτων,
αλλά περισσότερο ως αποσμητικά και αντισηπτικά, αφού
καταστρέφουν τους μικροοργανισμούς διαπερνώντας την
κυτταρική μεμβράνη
 Λιγότερο χρησιμοποιούνται ως απορρυπαντικά αφού
αδρανοποιούνται από τις πρωτεΐνες και τους κοινούς σάπωνες
 Διαλύματα 10-15% είναι καυστικά και προκαλούν διαβρώσεις
στον οισοφάγο και στον στόμαχο με τελική κατάληξη την
περιτονίτιδα, όμως και τα αραιότερα (0,1-0,5%) προκαλούν
σημαντικό ερεθισμό των βλεννογόνων
 Στο δέρμα προκαλούν έντονη τοπική ερεθιστική ενέργεια εξαιτίας
της προκαλούμενης από αυτά καθίζησης των πρωτεϊνών, όμως
δεν φαίνεται να απορροφώνται από αυτή την οδό

ΚΑΤΙΟΝΙΚΟΙ ΕΠΙΦΑΝΕΙΟΔΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

 Εμφανίζουν σημαντική συστηματική τοξικότητα και σε ορισμένες
περιπτώσεις επιφέρουν το θάνατο
 Η οξεία δηλητηρίαση εκδηλώνεται με αίσθημα καύσου στη
στοματική κοιλότητα και στο φάρυγγα, που ακολουθείται από
διανοητική σύγχυση και μυϊκή αδυναμία. Η δυσχέρεια της
αναπνοής και η κυάνωση οφείλονται στην παράλυση των
αναπνευστικών μυών. Ο θάνατος επέρχεται εν μέσω
ασφυκτικών φαινομένων εντός 1 έως 2 ωρών
 Σε περιπτώσεις κατάποσης απαιτείται αντιμετώπιση ως να
επρόκειτο για καυστική ουσία
 Επιχειρείται αραίωση του ληφθέντος δηλητηρίου και
οισοφαγοσκόπηση, εφόσον υπάρχει ένδειξη
 Επιχειρείται πρόκληση εμετού, γαστρική πλύση με νερό, γάλα ή
λεύκωμα αυγού και χορήγηση ενεργού άνθρακος. Για τη μυϊκή
αδυναμία δεν συνιστάται η χρήση διεγερτικών του ΚΝΣ, ή
ανταγωνιστικών του κουραρίου. Η τεχνητή αναπνοή και η
χορήγηση Ο2 αποτελούν το κύριο μέλημα της συμπτωματικής
αγωγής
 ΜΗ ΙΟΝΙΚΟΙ ΕΠΙΦΑΝΕΙΔΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
 Στην ομάδα αυτή υπάγονται ενώσεις με ουδέτερο ηλεκτρικό
φορτίο, όπως αλκοόλες, εστέρες ή θειικά άλατα, ενώσεις που
χρησιμοποιούνται κυρίως ως απορρυπαντικά πλυντηρίου
 Υπάγονται ακόμα οργανικές ενώσεις του τύπου των αλκυλ-αρυλ-
πολυαιθέρων των πολυαλκοολών, που χρησιμοποιούνται ως
μέσα διαβροχής ή ως γαλακτωματοποιητικά στην παρασκευή
κοσμητικών
 Η κατηγορία αυτή έχει σαφώς μικρότερη ερεθιστική δράση από
τις ανιονικές ενώσεις και δεν φέρουν καμιά συστηματική ή τοπική
επίδραση

ΕΠΑΜΦΟΤΕΡΙΖΟΝΤΕΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΟΔΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

 Περιέχουν τόσο θετικά φορτισμένες ομάδες όσο και αρνητικά

 Χρησιμοποιούνται κυρίως ως προϊόντα καθαρισμού στο
βιομηχανικό περιβάλλον
ΒΕΛΤΙΩΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ
 Συχνά προστίθενται στα απορρυπαντικά διάφορες ανόργανες
ουσίες με σκοπό τη βελτίωση των διαβρωτικών και
γαλακτωματοποιητικών τους ιδιοτήτων, που επηρεάζονται από το
ασβέστιο του ύδατος
 Αρχικά χρησιμοποιούνταν ανόργανα άλατα, οι ενώσεις αυτές
όμως είχαν σημαντική τοξικότητα για τον άνθρωπο και επιπλέον
παρέμεναν στο περιβάλλον αδιάσπαστες επηρεάζοντας την
ανάπτυξη των φυτικών οργανισμών
 Σήμερα, χρησιμοποιούνται ενώσεις με μικρή περιεκτικότητα σε
φώσφορο ώστε να βιοδιασπώνται εύκολα στο περιβάλλον

ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ
 Λευκαντικά, βακτηριοστατικά, ένζυμα, αρωματικές ουσίες,
μαλακτικές, χρωστικές ουσίες
 Οι συγκεντρώσεις τους είναι αρκετά χαμηλές ώστε να μην
προκαλούν ερεθισμό
 Μόνο σε ορισμένα άτομα μπορούν να προκαλέσουν δερματίτιδα
εξ επαφής μετά από ευαισθητοποίηση
ΥΓΡΑ ΑΠΟΡΡΥΠΑΝΤΙΚΑ
 Περιέχουν αρυλαλκυλοσουλφονικό οξύ σε μορφή άλατος με την
τριαιθανολαμίνη
 Έχουν την ίδια σύσταση με τα απορρυπαντικά σε κόκκους, με τη
διαφορά ότι φέρονται με την μορφή υδατικών ή αλκοολικών
διαλυμάτων
 Οι συγκεντρώσεις των αλκοολών είναι τόσο χαμηλές ώστε δεν
προκαλούν δηλητηριάσεις εκτός αν ληφθούν σε μεγάλες
ποσότητες
 Ορισμένοι συνιστούν την πρόκληση εμετού με μικρή ποσότητα
σοροπιού ιπεκακουάνας

ΣΑΠΩΝΕΣ
Είναι άλατα λιπαρών οξέων με αλκάλεα και φέρονται στο
εμπόριο είτε σε υγρή, είτε σε στερεά μορφή.
Οι ισχυρότεροι σάπωνες περιέχουν επιπλέον ανόργανα
άλατα (όπως φωσφορικά, κιτρικά, πυριτικά κα.) ώστε να
μεταβάλλουν το pH του διαλύματος και να δεσμεύουν τα
μεταλλικά ιόντα που προσδίδουν τη σκληρότητα του ύδατος
(Ca, Mg), διότι αυτά σχηματίζουν αδιάλυτα ιζήματα με τα
υπόλοιπα συστατικά του σάπωνος.

 Σε λήψη σάπωνος από το στόμα προκαλείται ερεθισμός του

γαστρεντερικού με αποτέλεσμα ναυτία, εμετούς, διάρροια και
κοιλιακά άλγη
 Συνηθίζεται η χορήγηση υγρών, ή και αντιεμετικών όταν οι εμετοί
είναι ακατάσχετοι
 Αν το άτομο δεν έχει ακόμα εμφανίσει συμπτώματα από το
γαστρεντερικό, τότε ενδείκνυται η πρόκληση εμετού
 Οι σάπωνες εκπλύνονται με φυσιολογικό ορό ή με νερό, όταν
έλθουν σε επαφή με τους οφθαλμούς
 Οι περισσότερες περιπτώσεις μπορούν να αντιμετωπισθούν και
με κατ’ οίκον θεραπευτική αγωγή
 ΛΕΥΚΑΝΤΙΚΑ

 Περιέχουν υποχλωριώδες νάτριο, σε συγκέντρωση

συνήθως λιγότερο από 5%, ώστε είναι δυνατό να
προκαλέσουν μέτριο ερεθισμό των βλεννογόνων
 ΔΡΑΣΗ
 Η λευκαντική δράση τους οφείλεται στην οξειδωτική
ενέργεια του ελεύθερου χλωρίου που παράγεται από
την διάσπαση του υποχλωριώδους άλατος
 Η τοξικότητά τους οφείλεται στη διαβρωτική τους
δράση στο δέρμα και στους βλεννογόνους
 Τα κοινά λευκαντικά ασκούν ήπια ή μέτρια ερεθιστική
ενέργεια στους βλεννογόνους, ενώ κατά την από του
στόματος λήψη τους εμφανίζονται ναυτία, εμετός,
διάρροια, και επιγαστρικό άλγος. Γενικά, διαλύματα με
pH <12.5 δεν προκαλούν σοβαρά εγκαύματα, αλλά αν
δεν απομακρυνθούν εγκαίρως μπορεί να
προκαλέσουν βαθύ χημικό έγκαυμα
 Οι ατμοί χλωρίου είναι κατεξοχήν ερεθιστικοί των
βλεννογόνων, γι’ αυτό και επί οξείας δηλητηριάσεως
από λήψη από του στόματος υποχλωριώδους
διαλύματος, είναι δυνατό να προκληθεί οίδημα του
ρινοφάρυγγα και του λάρυγγα, όπως και ερεθισμός
του βρογχικού δένδρου

 Κατά την ανάμειξη διαλυμάτων αμμωνίας και

υποχλωριώδους νατρίου παράγονται ατμοί
μονοχλωραμίνης (NH2Cl) και διχλωραμίνης (NHCl2),
όπου κατά την επαφή τους με τους βλεννογόνους
σχηματίζουν ΗCΙ και οξυγόνο <<εν τω γεννάσθαι>>
(ισχυρούς οξειδωτικούς παράγοντες που προκαλούν
κυτταρικές βλάβες). Οι χλωραμίνες παραμένουν σε
επαφή με τους βλεννογόνους για μεγαλύτερο χρονικό
διάστημα απ’ ότι το χλώριο και προκαλούν
μεγαλύτερες βλάβες
ΘΕΡΑΠΕΙΑ
 Σε περιπτώσεις κατάποσης χορηγείται αμέσως νερό ή
γάλα για αραίωση και επιχειρείται άμεση κένωση του
στομάχου με εμετό ή γαστρική πλύση με ύδωρ
 Σε επαφή με το δέρμα και τους οφθαλμούς γίνεται
έκπλυση με φυσιολογικό ορό για αρκετή ώρα, και
οφθαλμολογική εξέταση για τον έλεγχο της
ακεραιότητας του κερατοειδούς
 Ως αντίδοτο μπορεί να χρησιμοποιηθεί το υποθειώδες
νάτριο (θειοθειικό νάτριο) που διασπά τα
υποχλωριώδη άλατα

ΑΝΤΙΣΗΠΤΙΚΑ
 ΙΩΔΙΟ & ΙΩΔΙΟΥΧΑ

 Το ιώδιο, ισχυρώς οξειδωτικό, προκαλεί καθίζηση των

πρωτεϊνών και κατά συνέπεια νέκρωση του κυττάρου
(αντισηπτική δράση). Τα ιόντα ιωδίου παρουσιάζουν ελάχιστη
τοξικότητα
 Η τοξικότητα ενός ιωδιούχου εξαρτάται από την ευκολία με την
οποία απελευθερώνεται από αυτό στοιχειακό ιώδιο (βάμμα
ιωδίου: το ιώδιο είναι ελεύθερο, ιωδοφόρμιο: απελευθερώνεται
εύκολα, ενώσεις που περιέχουν ιώδιο οργανικά δεσμευμένο: η
απελευθέρωση επιτελείται βραδέως)
 Σε οξεία δηλητηρίαση από του στόματος, οι κυριότερες κλινικές
εκδηλώσεις συνίστανται σε επιγαστρικό άλγος, ακατάσχετο
εμετό, διαρροϊκές κενώσεις
 Το αίσθημα δίψας, η μεταλλική γεύση, ο πυρετός, η ανουρία, το
παραλήρημα και ο θάνατος εν μέσω εικόνας ουραιμικού κώματος
αποτελούν δευτεροπαθή συμπτώματα της τοπικής διαβρωτικής
βλάβης

ΙΩΔΙΟ & ΙΩΔΙΟΥΧΑ

 Το ιώδιο που έχει απορροφηθεί στο πλάσμα βρίσκεται κατά
κύριο λόγο με τη μορφή ιωδιούχων ιόντων ή δεσμευμένο με
πρωτεΐνες, όμως, δεν αποκλείεται η συστηματική δράση από
μικρές ποσότητες ιωδίου (σε αυτή μπορεί να αποδοθεί και η
διόγκωση των λεμφικών και σιελογόνων αδένων)
 Για την γαστρική πλύση χρησιμοποιείται διάλυμα αμύλου και για
την κάθαρση υδατικό διάλυμα θειικού νατρίου και αμύλου.
Ακολουθεί συμπτωματική αγωγή που στοχεύει κυρίως στην
αντιμετώπιση των εκδηλώσεων από τους νεφρούς
 ΧΛΩΡΑΜΙΝΗ - Τ
 Είναι στερεά ουσία που διασπάται βραδέως και αποδίδει χλώριο
κατά την επαφή της με το νερό
 Χρησιμοποιείται κυρίως για τη χλωρίωση του ποσίμου ύδατος
 Η λήψη από του στόματος (σε στερεά κατάσταση) προκαλεί
οξεία δηλητηρίαση (υποστηρίζεται ότι η τοξικότητά της οφείλεται
στην δυνατότητα μετατροπής της στο έντερο υπό ορισμένες
συνθήκες σε κυανιούχο παράγωγο)
 Λίγα λεπτά μετά τη λήψη εμφανίζεται κυάνωση, ζωική εξάντληση,
αφρός από το στόμα και αναπνευστική έκπτωση
 Η θεραπευτική αγωγή προσομοιάζει αυτής που ακολουθείται στις
δηλητηριάσεις με κυανιούχα
 Ειδικά αντίδοτα είναι το νιτρώδες και το θειοθειικό νάτριο

ΤΕΡΕΒΙΝΘΕΛΑΙΟ
 Είναι το αιθέριο έλαιο από την απόσταξη της ρητίνης του πεύκου και
αποτελείται από μείγμα κυκλικών υδρογονανθράκων (τερπένια)
 Χρησιμοποιείται σε πολλά είδη στιλβωτικών για δάπεδα
 Έχει ερεθιστική ενέργεια στο δέρμα και στους βλεννογόνους και
εύκολα απορροφάται από το έντερο
 Σε οξεία δηλητηρίαση από του στόματος, τα αρχικά συμπτώματα
προέρχονται από τον τοπικό ερεθισμό του γαστρεντερικού, ενώ σε
δηλητηρίαση από την εισπνοή ατμών από τον ερεθισμό των
βρόγχων
 Και στις δυο περιπτώσεις η εικόνα εξελίσσεται σε απώλεια των
αισθήσεων, επιπόλαια αναπνοή, σπασμούς, ολιγουρία, ανουρία (και
σε βρογχοπνευμονία όταν η δηλητηρίαση προκληθεί από εισπνοή)
 Η θεραπεία συνίσταται αρχικά σε χορήγηση υγρής παραφίνης και σε
πλύση του στομάχου. Η προσοχή εστιάζεται αργότερα στην
αντιμετώπιση της ανουρίας και των βρογχικών υπερεκκρίσεων
ΝΑΦΘΑΛΙΝΗ
 Χρησιμοποιείται για την παρασκευή ορισμένων οργανικής
συνθέσεως βαφών, αλλά και σκευασμάτων αποσμητικών ή
εντομοαπωθητικών
 Απορροφάται από το στόμα, το δέρμα, και τους πνεύμονες (σε
εξάχνωσή της)
 Η οξεία δηλητηρίαση σε άτομα υγιή (χωρίς ειδική ευαισθησία)
εκδηλώνεται με μεθαιμοσφαιριναιμία
 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποτελεί το γεγονός ότι ανήκει στους
παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν αιμολυτικό
σύνδρομο σε ορισμένα άτομα που παρουσιάζουν ανεπάρκεια
του ενζύμου G-6-PD (ίκτερος και σοβαρή αναιμία, σοβαρότερη
είναι η εικόνα στα νεογνά λόγω κινδύνου πυρηνικού ίκτερου)
 Για τα μη ευαίσθητα άτομα συνιστάται η θεραπευτική
αντιμετώπιση της μεθαιμοσφαιριναιμίας, ενώ για τα ευαίσθητα η
μετάγγιση θεωρείται απαραίτητη

ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΜΕ ΜΙΚΡΗ ΤΟΞΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

ΧΡΩΜΑΤΑ
 Τα κύρια συστατικά τους είναι υδρογονάνθρακες (οργανικοί
διαλύτες) και χρωστικές
 Τα υδατικά χρώματα σε μικρές δόσεις είναι γενικά ακίνδυνα, ενώ
τα χρώματα που χρησιμοποιούνται για τους εξωτερικούς χώρους
των σπιτιών περιέχουν υψηλότερες συγκεντρώσεις μολύβδου,
αλλά για να προκαλέσουν δηλητηρίαση θα πρέπει να
λαμβάνονται για μεγάλο χρονικό διάστημα

ΜΕΛΑΝΕΣ
 Η μαύρη και η κυανή μελάνη είναι αβλαβείς, αλλά η ερυθρά, η
πράσινη και η ιώδης περιέχουν ανιλίνη, που προκαλεί
μεθαιμοσφαιριναιμία σε μεγάλες δόσεις
 Η ερυθρά και η πορτοκαλόχρους μελάνη μπορεί επίσης να
περιέχει π-νιτροανιλίνη, που είναι τοξική σε υψηλές δόσεις
ΚΟΛΛΕΣ
 Οι κόλλες που περιέχουν αρωματικούς υδρογονάνθρακες, σε
δόσεις μεγαλύτερες από 1ml/Kg σώματος προκαλούν καταστολή
του ΚΝΣ
 Η από του στόματος λήψη των ισχυρών κυανοακριλικών κολλών
ταχείας δράσεως δεν επιφέρει συστηματική τοξικότητα, αφού δεν
απελευθερώνονται κυανιούχα
 Οι ενώσεις αυτές, θεωρούνται ευαισθητοποιοί παράγοντες για το
δέρμα και τους πνεύμονες, και μπορεί να προκαλέσουν
δερματίτιδα εξ επαφής, ρινίτιδα και άσθμα

ΣΑΜΠΟΥΑΝ
 Τα κοινά σαμπουάν περιέχουν επιφανειοδραστικές ουσίες και
διάφορα προσθετικά υλικά (σελήνιο, σαλικυλικό οξύ,
ρεσορκινόλη, συντηρητικά, αρώματα, χρωστικές κα.)
 Η από του στόματος λήψη προκαλεί ήπιο ερεθισμό του
γαστρεντερικού
 Η θεραπεία συνίσταται σε χορήγηση ύδατος ή γάλακτος, σε
πρόκληση εμετού και παρακολούθηση του πάσχοντος για
μερικές ώρες
 ΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΙΣ

Οι τροφικές δηλητηριάσεις αποτελούν μια μεγάλη

ομάδα από νοσηρές διαταραχές που εκδηλώνονται
μέσω ποικίλων και διάφορων μηχανισμών παθογένειας.
Τα συνηθέστερα συμπτώματα των τροφικών
δηλητηριάσεων είναι βέβαια οι εκδηλώσεις στο
γαστρεντερικό, όμως δεν σπανίζουν οι εκδηλώσεις στο
νευρικό και στο αίμα.
 ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΡΟΦΙΚΩΝ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΩΝ
Ομάδα Α Τροφικές δηλητηριάσεις που οφείλονται σε μικροβιακή λοίμωξη
(σαλμονέλα, σιγκέλλα, πρωτόζωα, σκώληκες, κάποιοι ιοί και
σχιζομύκητες)
Ομάδα Β Δηλητηριάσεις που οφείλονται σε μικροβιακές τοξίνες (αλλαντίαση,
σταφυλοκοκκική τοξιναιμία)
Ομάδα Γ Δηλητηριάσεις που προκαλούνται από τρόφιμα που έχουν υποστεί
μόλυνση από μεγάλο αριθμό μικροβίων (Clostridium perfringens,
Bacillus cereus, στρεπτόκοκκο)
Ομάδα Δ Δηλητηριάσεις που οφείλονται σε τρόφιμα, μολυσμένα με μικρόβια,
ο ρόλος των οποίων στην εμφάνιση των κλινικών εκδηλώσεων δεν
είναι ακόμα ξεκαθαρισμένος (κολοβακτηρίδιο, πρωτέας,
ψευδομονάδα)
Ομάδα Ε Τροφικές δηλητηριάσεις που οφείλονται σε διάφορες χημικές ουσίες
(δηλητηριώδη φυτά και ψάρια, οργανικές και ανόργανες χημικές
ουσίες, όπως ραδιενεργές ουσίες, εντομοκτόνα, συντηρητικά
τροφίμων)
Ομάδα ΣΤ Τροφικές δηλητηριάσεις αγνώστου αιτιολογίας (πιθανόν να
οφείλονται σε ιούς)
Ομάδα Ζ: Τροφικές δηλητηριάσεις που οφείλονται σε αλλεργιογόνα.

ΑΛΛΕΡΓΙΟΓΟΝΑ
 Αλλεργιογόνα

• Ο όρος αλλεργία χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια

αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού σε
μια ξένη ουσία, η οποία ονομάζεται αλλεργιογόνο.
• Τα αλλεργιογόνα εμπεριέχονται συνήθως σε τρόφιμα και έχουν
σαν απότελεσμα τη δυσμενή αντίδραση του οργανισμού στη
λήψη της τροφής αυτής.
• Η σοβαρότητα της αντίδρασης εξαρτάται από τον βαθμό της
υπερευαισθησίας του ατόμου στο τρόφιμο που θα καταναλώσει
και όχι από την ποσότητα.
• Τα συμπτώματα της τροφικής αλλεργίας προκαλούνται από
ακατάλληλες ανοσολογικές αποκρίσεις.

Συμπτώματα Τροφικής Αλλεργίας:

Γαστρεντερικά Αναπνευστικά Δερματολογικά Άλλα
κοιλιακοί πόνοι άσθμα αγγειοοίδημα αναφυλαξία

φούσκωμα λαρυγγικό οίδημα έκζεμα

κολικοί υποτροπιάζων ερύθημα

βήχας

διάρροια ρινίτιδα κνησμός

ναυτία φτέρνισμα κνίδωση
εμετός συριγμό
 Μερικές από τις Τροφές που έχουν βρεθεί να
προκαλούν Αλλεργικές Αντιδράσεις
Τροφές Παραδείγματα
Δημητριακά σιτάρι , καλαμπόκι , σίκαλη , φαγόπυρο(
έκζεμα baker, άσθμα baker)

Λαχανικά καρότα , πατάτες , κολοκύθια , σέλινο

Όσπρια φιστίκια , φακές , σόγια

Φρούτα φράουλες, μπανάνες, ανανάς, μάνγκο,

ντομάτες
Προϊόντα ζωικής προέλευσης αγελαδινό γάλα, αυγά, όστρακα, μαλάκια

Ξηροί καρποί, σπόροι και κύαμοι βαμβακόσποροι, σπόροι καστορέλαιου,

σπόποι μουστάρδας, λιναρόσποροι

Ποτά σοκολάτα, καφές, κιχώρι, τσάι, ανθρακούχα

ποτά που περιέχουν σύνθετες χρωστικές
ουσίες ή ενισχυτικά γεύσης, μπύρα, κρασί

ΔΗΛΗΤΗΡΙΩΔΗ ΤΡΟΦΙΜΑ
 Ψάρια

• Οι δηλητηριάσεις από ψάρια απαντώνται συχνότερα

στην Άπω Ανατολή, ενώ είναι σπάνιες στην Ευρώπη
• Τοξικότητα μπορεί να προκληθεί, μεταξύ άλλων, από
το ήπαρ του σκυλόψαρου, καθώς και από τον ορό
του χελιού

 Οι μορφές με τις οποίες συνήθως εκδηλώνονται αυτές

οι δηλητηριάσεις είναι οι εξής:
• Η χολεροειδής, η εξανθηματική, και η παραλυτική
(που θεωρείται και πιο επικίνδυνη). Η θεραπευτική
αντιμετώπιση συνίσταται καταρχάς στην πλύση
στομάχου, στη χορήγηση εμετικών φαρμάκων και
καθαρτικών και κατά τα άλλα σε συμπτωματική
θεραπεία

Μαλάκια και οστρακόδερμα

• Η κατανάλωση σαλιγκαριών μπορεί να προκαλέσει τοξικά

φαινόμενα, που όμως κατά πάσα πιθανότητα δεν
οφείλονται στο ζώο καθαυτό, αλλά στην τροφή που έχει
καταναλώσει
• Έχει εκφραστεί η άποψη ότι τα μύδια είναι από την φύση
τους τοξικά. Στο ήπαρ τους παράγεται, μεταξύ άλλων, η
μυτιλοτοξίνη, μια ουσία με δράση ανάλογη του κουραρίου,
η οποία συχνά ενοχοποιείται για τις δηλητηριάσεις που
εκδηλώνονται μετά από την κατανάλωση μυδιών
 Μαλάκια και οστρακόδερμα

 Τα συμπτώματα από αυτές τις δηλητηριάσεις

περιλαμβάνουν συνήθως εξάνθημα, οίδημα των άκρων,
οπτικές διαταραχές, μυδρίαση, λιποθυμία, σπασμούς, ενώ
κάποιες φορές μπορεί να εμφανιστούν και δυνητικά
θανατηφόρα παραλυτικά φαινόμενα.
 Η θεραπευτική αντιμετώπιση συνίσταται στην
απομάκρυνση του δηλητηρίου από το γαστρεντερικό με
πλύση στομάχου ή με την πρόκληση εμετού, και στην
συμπτωματική αγωγή του θύματος. Σε σοβαρές
δηλητηριάσεις ενδείκνυται η παροχή οξυγόνου

Γεώμηλα (πατάτες)

• Οι δηλητηριάσεις που αποδίδονται σε βρώση γεωμήλων,

έχουν ως πιθανότερη αιτιολογία τη μικροβιακή μόλυνση
αυτής της τροφής, παρά την τοξικότητα των συστατικών
της
• Ο σημαντικότερος τοξικός παράγοντας των γεωμήλων,
είναι η σολανίνη, ένας γλυκοσίδης που εμπεριέχεται στο
φλοιό, και διαθέτει αιμολυτικές και παραλυτικές του ΚΝΣ
ιδιότητες

OH OH
O σολανίνη+σολανιδίνη H

O OH O
X
(Χ:σολανιδίνη)
OH H
N
OH
OH H H
OH O

H H
O OH
OH OH
 Κύαμοι-κυαμισμός

• Οι κύαμοι αποτελούν τους καρπούς του φυτού Vicia

faba και ευθύνονται για σοβαρές και δυνητικά
θανατηφόρες δηλητηριάσεις
• Η τοξικότητα των κυάμων αφορά τα άτομα (ιδίως τα
βρέφη και τα παιδιά) που έχουν μιας μορφής
υπερευαισθησία στα ανθελονοσιακά φάρμακα και
στα παράγωγα της 8-αμινοκινολίνης, στη ναφθαλίνη,
στα σουλφοναμίδια, στην πυραμιδόνη, καθώς και σε
ορισμένους μύκητες
• Η παθολογική ευαισθησία αυτών των ατόμων
χαρακτηρίζεται ως κυαμισμός, και οφείλεται σε μια
κληρονομική ενζυματική διαταραχή, κατά την οποία
παρατηρείται ελάττωση της αναχθείσας
γλουταθειόνης και μείωση της δραστικότητας της
γλύκοζο-6-φωσφορικής δεϋδρογονάσης (G-6-PD)
 Κύαμοι-κυαμισμός

 Τέσσερις είναι οι μορφές στις οποίες διακρίνεται η

κλινική εικόνα του κυαμισμού, ανάλογα με την
βαρύτητα των εκδηλουμένων συμπτωμάτων:
• Η εκτρωτική μορφή, η ήπια μορφή, η βαρεία και η
κεραυνοβόλος μορφή
 Η θεραπευτική αντιμετώπιση περιλαμβάνει την
διενέργεια αφαιμαξομεταγγίσεων και (για τους
ενήλικες μόνο) πλύσης στομάχου. Τα ουραιμικά
φαινόμενα αντιμετωπίζονται με την εφαρμογή
τεχνητού νεφρού στο θύμα, και για τα υπόλοιπα
ακολουθείται συμπτωματική θεραπευτική αγωγή

Μορφή Συμπτώματα

Εκτρωτική κεφαλαλγία, αδιαθεσία, ανορεξία, ωχρότητα, χαμηλός πυρετός

Ήπια (επιπλέον) αναιμία, ίκτερος, υπικτερική χροιά δέρματος και

επιπεφυκότων, σκοτεινόχροα ούρα

Βαρεία (μετά την εμφάνιση των ανωτέρω σε αρχικό στάδιο) βαρύς ίκτερος,
διόγκωση του ήπατος και του σπλήνας, ξηροστομία, χολώδεις εμετοί,
διαταραχές του σφυγμού και της αναπνοής

Κεραυνοβόλος Βαρύτατος ίκτερος, πυρετός 38-39οC, ωχρότητα, ταχυκαρδία,

ταχύπνοια, υπόταση, περιφερική κυκλοφορική ανεπάρκεια, υπνηλία,
σύγχυση, σπασμοί, αιμορραγίες από το δέρμα, τους βλεννογόνους,
και τον αμφιβληστροειδή, ολιγουρία, ανουρία, σοβαρά ουραιμικά
φαινόμενα
 Μανιτάρια

 Τα μανιτάρια των γενών Amanita και Volvaria θεωρούνται ως τα

πλέον επικίνδυνα, ενώ ειδικότερα τα Amanita phalloides και
Amanita muscaria ευθύνονται για την πλειονότητα αυτού του
είδους δηλητηριάσεων στις ΗΠΑ

 Φαλλοειδίνη
o Στα μανιτάρια του γένους Amanita έχουν ανεβρεθεί πολλά
πιθανά δραστικά συστατικά, όπως η μουσκαρίνη
(παρασυμπαθομιμητική), η μυκητοατροπίνη
(παρασυμπαθολυτική), η φαλλίνη ή αμανιτοαιμολυσίνη (φέρει
πιθανώς αιμολυτικές ιδιότητες), η φαλλοειδίνη (δρα παρόμοια με
την στρυχνίνη και μάλλον ευθύνεται για τις περισσότερες
εκδηλώσεις από το ΚΝΣ), η φαλλοϊνη, οι α-,β- και γ-αμανιτίνες
κ.α.

OH
O CH
3
OH
O
NH
H C NH
3 O
H3C CH3
NH
O
+
O S NH
N
O
NH
O
N CH
3
CH3
NH
OH NH H3C
O
CH
OH
3 OH

φαλλοειδίνη μουσκαρίνη
 Μανιτάρια

 Οι οξείες δηλητηριάσεις με μανιτάρια μπορεί να

εκδηλωθούν με διάφορες μορφές, όπως:
• η γαστρεντερική μορφή (που είναι και η συχνότερα
απαντώμενη)
• η νευρική μορφή (με προεξάρχουσες εκδηλώσεις
από το κεντρικό και το αυτόνομο νευρικό σύστημα)
• η αγγειακή μορφή
• η ηπατική μορφή
• το αιμολυτικό σύνδρομο

Μανιτάρια
• Η θεραπευτική αντιμετώπιση αυτών των δηλητηριάσεων
θεωρείται δύσκολη, διότι δεν υπάρχει δυνατότητα να
διαγνωσθεί το είδος του μανιταριού που προκάλεσε την
δηλητηρίαση
• Η τακτική που ακολουθείται συνίσταται στην πρόκληση
εμέτου (με απομορφίνη) και την πλύση στομάχου (με
υπερμαγγανικό κάλιο ή ταννικό οξύ), στη χορήγηση
ενεργού άνθρακος και αλατούχων καθαρτικών. Ακολούθως
και ανάλογα με τα εμφανιζόμενα συμπτώματα, χορηγούνται
διαζεπάμη (σπασμοί), θειική ατροπίνη (μουσκαρινικά
συμπτώματα), βιταμίνη Κ (αιμορραγίες), και σε γενικές
γραμμές, συμπτωματική θεραπευτική αγωγή
o Ένα φάρμακο του οποίου η χρησιμότητα σε δηλητηριάσεις
από Amanita ερευνάται ακόμα, είναι το α-λιποϊκό οξύ (ή
θειοκτικό οξύ). Η ουσία αυτή είναι μια αντιοξειδωτική
βιταμίνη που δρα προστατευτικά στα ηπατοκύτταρα με
άγνωστο μηχανισμό
 Aλκαλοειδή
• Είναι φυτικής προέλευσης και έχουν φαρμακολογικές ιδιότητες,
και πικρή γεύση.
• Ευνοούν τα φυτά αλλά όχι τον μεταβολισμό των θηλαστικών.
• Αλκαλοειδή πυρρολιζιδίνης είναι χημικά που βρίσκονται σε
παραπάνω από 6000 είδη φυτών και κατηγοριοποιούνται ως
καρκινογόνα φυσικής προέλευσης στα τρόφιμα.

Kυανογόνα

• Ενώσεις που παράγουν υδροκυάνιο όταν δρούν στα οξέα του

στομάχου ή σε ορισμένα φυτά ή ένζυμα.
• Ακόμη και μια μικρή ποσότητα όσο 30-250 mg είναι
θανατηφόρα για έναν ενήλικα άνδρα.
• Η κατάποση κυανογόνων μπορεί να προκαλέσει χρόνιες
νευρολογικές ασθένειες στον άνθρωπο.
• Σχετίζεται με τροπική αταξική νευροπάθεια και τροπική
αμβλυωπία.
• Το κυανούχο αλάτι έχει συνδεθεί με ένα τύπο διαβήτη όπου τα
επίπεδα κυανούχου οδηγούν σε απώλεια της λειτουργίας των β-
κυττάρων του πανκρέας.
 Ερουκικό οξύ

• Ένα από τα κυριότερα λιπαρά οξέα στα τριγλυκερίδια της

ελαιοκράμβης και άλλων ελαίων που προέρχονται από σπόρους
του γένους Brassica.

• Καθυστερεί την ανάπτυξη και έχει βρεθεί να προκαλεί εκφύλιση

του ήπατος και των νεφρών (νέφρωση).

• Η χορήγηση ελαιοκράμβης σε αρουραίους είχε ως αποτέλεσμα

να προκληθεί συσσώρευση λίπους (λιπίδωση) στους
σκελετικούς μύες και μύες της καρδιάς.

Ουσίες που προκαλούν βρογχοκήλη

(διόγκωση θυροειδούς)
• Αυτές οι ουσίες είναι υπεύθυνες για τις πικάντικες γεύσεις στο
χρένο και τη μουστάρδα, και συμβάλλουν στις χαρακτηριστικές
γεύσεις στο γογγύλι και το λάχανο.

• Έχουν συνδεθεί με την εμφάνιση της βρογχοκήλης

(υποθυρεοειδισμού) δηλαδή την διόγκωση του θυροειδή αδένα.

• Βρίσκονται σε φυτά του γένους Brassica, όπως το μπρόκολο, τα

λαχανάκια Βρυξελλών, το λάχανο, το κουνουπίδι, το χρένο, το
γογγύλι και η μουστάρδα.

• Επίσης, τα καρότα, το ροδάκινο, το αχλάδι, το ραπανάκι και η

φράουλα είναι πιθανόν να περιέχουν αυτές τις ουσίες.
 Γκοσσυπόλη
• Μια πολυφαινολική ένωση που βρίσκεται στο βαμβακέλαιο και
στο ακατέργαστο λάδι που προέρχεται από το βαμβακέλαιο.

• Οι πυρήνες βαμβακέλαιου περιέχουν περίπου 0.6%

γκοσσυπόλη. Αντιδρά με τις πρωτεΐνες των τροφών,
υποβαθμίζοντας την ποιότητα τους .

• Εμποδίζει την μετατροπή του πεψιγόνου σε πεψίνη και

περιορίζει την βιοδιαθεσιμότητα του σιδήρου.

• Γενικά συμπτώματα της τοξικότητας από την γκοσσυπόλη είναι

μείωση όρεξης και χάσιμο βάρους.

• Σε χρόνια κατανάλωση μπορεί να οδηγήσει και σε θάνατο.

Αιμασυσσωματίνες (Λεκτίνες)

• Βρίσκονται κυρίως σε όσπρια, αλλά και σε άλλα μέρη των

φυτών.
• Βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα σε όλα τα όσπρια και τα προϊόντα
δημητριακών.
• Οι λεκτίνες είναι ικανές να καταστρέψουν τον επιθήλιο της
γαστρεντερικής οδού, να παρέμβουν στην κυτταρική μίτωση, να
προκαλέσουν τοπικές αιμορραγίες, βλάβη στα νεφρά, το ήπαρ
και την καρδιά και να προσκολλήσουν στα ερυθρά αιμοσφαίρια.
• Όμως το μαγείρεμα μπορεί να μειώσει την τοξικότητα των
ουσιών αυτών.
 Λαθυρογόνα

• Βρίσκονται στα γλυκά μπιζέλια (Lathyrus sativus) και στο βίκο.

• Προκαλούν σκελετικές και αορτικές ανωμαλίες καθώς

επηρεάζουν τον μεταβολισμό του συνδετικού ιστού.

• Επηρεάζεται και το νευρικό σύστημα, διότι υποβαθμίζεται ο

νευροδιαβιβαστής γλουταμικό οξύ.

Άλατα φυτικού και οξυλικού οξέος

• Αυξημένη λήψη οξυλικών αλάτων μπορεί να ευθύνεται για
υπασβεστιαιμία, που έχει ως αποτέλεσμα μειωμένη ανάπτυξη
οστών.
• Η εναπόθεση των αδιάλυτων οξυλικών κρυστάλλων ασβεστίου
στα νεφρά, ενδέχεται να προκαλέσει πέτρες στα νεφρά.
• Υψηλές ποσότητες οδηγούν σε συμπτώματα όπως διάρροια,
δυσκολίες στην πήξη του αίματος, σπασμούς και κώμα.
• Τα οξυλικά άλατα βρίσκονται στα μπιζέλια, στο κακάο, το τσαί, το
σπανάκι, τα μούρα, το ραβέντι, τα καρότα, το μαρούλι , το γογγύλι
και τα τεύλα.
• Τα άλατα φυτικού οξέος προσδένονται σε μέταλλα όπως τον
ψευδάργυρο, το κοβάλτιο , τον σίδηρο, το ασβέστιο και τον χαλκό,
με αποτέλεσμα να μην μπορούν να απορροφηθούν τα μέταλλα
αυτά (όσπρια, ξηρούς καρπούς, στο φύτρο και το πύτουρο των
δημητριακών αλλά και στα φασολάκια, τα καρότα, το μπρόκολο,
τις πατάτες, τις αγκινάρες, τα βατόμουρα, τις φράουλες και τα
σύκα)
 Αναστολείς Πρωτεάσης
• Πρωτεΐνες συνήθως σταθερές σε πρωτεολυτική επίθεση και
ορισμένες από αυτές έχουν δείξει ιδιότητες που εμποδίζουν την
ανάπτυξη και είναι παθογόνες σε ζωικούς οργανισμούς.
• Τα ένζυμα πρωτεϊνικής πέψης όπως η τρυψίνη, χυμοθρυψίνη
και άλλα είναι παραδείγματα αυτής της κατηγορίας των φυσικών
τοξικών ουσιών.
• Όλα τα φυτά και ειδικά τα όσπρια, περιέχουν ανατστολείς
πρωτεάσης.
• Η κυριότερη τους τοξική επίδραση σχετίζεται με μειώμενη
ανάπτυξη, μη σωστή χρήση της τροφής και παγκρεατική
υπερτροφία.
• Στις περισσότερες περιπτώσεις, αλλά όχι πάντα, το μαγείρεμα
καταστρέφει τις επιδράσεις των αναστολέςων αυτών των
ενώσεων.

Σαπωνίνες
• Οι σαπωνίνες έχουν μια ιδιότητα όπως αυτή στο σαπούνι.

• Βρίσκονται στη σόγια, στα γλυκά τεύλα, τα φιστίκια, το σπανάκι ,

σπαράγγια , μπρόκολο , πατάτες , μήλα , μελιτζάνες , μηδική και
ρίζα ginseng.

• Διαταράσσουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια και προκαλούν διάρροια

και εμετό.
• Σε μικρές ποσότητες (στα ομοιόθερμα ζώα) δεν είναι ιδιαίτερα
βλαβερές ουσίες, καθώς η χλωρίδα του εντέρου μπορεί και τις
εξουδετερώνει και το πλάσμα του αίματος εμποδίζει τη δράση
τους.
 Ταννίνες
• Βρίσκονται σχεδόν σε όλα τα φυτά, αλλά κυρίως στο τσάι, τον
καφέ και τη σοκολάτα.

• Προσδένονται σε πρωτεΐνες, καθιζάνουν τις πρωτεΐνες του

επιθήλιου, διεισδύονται μέσα από τα επιφανειακά κύτταρα και
προκαλούν βλάβη στο ήπαρ.

• Αναστέλλουν την λειτουργία κάθε πεπτικού ενζύμου και

μειώνουν την βιοδιαθεσιμότητα του σιδήρου και της βιταμίνης
Β1.

Αγγειοδραστικές αμίνες
• Είναι φαινυλαλκυλαμίνες και βρίσκονται σε τρόφιμα, όπως τα
τυριά, το κρασί, η μπύρα, εκχυλίσματα μαγιάς, τα κουκιά, τις
πατάτες, τις μπανάνες, τα αβοκάντο, τον ανανά, τα τουρσία και
κρέατα και ψάρια που έχουν υποστεί ζύμωση.

• Επίσης, βρίσκονται σε μεγάλες ποσότητες στον καφέ και την

σοκολάτα.

• Προκαλούν, έξαψη του προσώπου , γρήγορο καρδιακό ρυθμό,

αυξημένη πίεση αίματος, πονοκέφαλο και κνίδωση.
 Ανταγωνιστές βιταμινών
• Πρόκειται για ουσίες που προκαλούν τοξικές επιδράσεις με το να
εμποδίζουν την δράση των βιταμινών.

• Η κιτράλη από την φλούδα στα πορτοκάλια, τα έλαια από

πορτοκάλι και λεμόνι, το ένζυμο λιποξειδάση στην ωμή σόγια
και η βιταμίνη Ε ανταγωνίζονται τη δράση της βιταμίνης Α, και
προκαλούν προβλήματα στον οφθαλμό παρόμοια με την
ανεπάρκεια βιταμίνης Α.

ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΕΠΙΒΛΑΒΕΙΣ

ΠΡΟΣΜΕΙΞΕΙΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

 Οι δηλητηριάσεις αυτές συμβαίνουν με τρόφιμα που
προέρχονται από συντηρημένα (ή κονσερβοποιημένα) κυρίως
τρόφιμα, φυτικής ή ζωικής προέλευσης, και προκαλούνται είτε
λόγω μικροβιακής επιμόλυνσης είτε λόγω πρόσμιξης τους με
δηλητηριώδεις ουσίες
 Οι προσμείξεις των τοξικών ουσιών με τα τρόφιμα προέρχονται
από την διαφύλαξη ή συντήρησή τους σε διάφορα δοχεία που
είναι επιχρισμένα με τοξικά μείγματα ή απ’ την προσθήκη εντός
αυτών συντηρητικών ή βελτιωτικών ουσιών, του χρώματος ή της
γεύσης
 Προς τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται πολλές ουσίες, όπως
το οξαλικό οξύ, το σαλικυλικό οξύ, το θειώδες οξύ κ.α.

 Πολλές προσθετικές ουσίες που περιέχονται στα τρόφιμα

μπορούν να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις σε ευαίσθητα
άτομα. Τέτοιες ουσίες είναι τα θειώδη άλατα (συντηρητικές
ουσίες), η ταρτραζίνη (χρωστική τροφίμων, καλλυντικών και
φαρμάκων), η ασπαρτάμη (γλυκαντικό, υποκατάστατο της
σάκχαρης), το όξινο γλουταμινικό νάτριο (βελτιωτικό της γεύσης)
κ.α.
 Γενικά τα συμπτώματα των δηλητηριάσεων που προκαλούνται
από τα τρόφιμα που καθίστανται επιβλαβή, λόγω κάποιων
προσμείξεων, είναι ανάλογα με τις ουσίες που προκαλούν τις
δηλητηριάσεις αυτές, όπως επίσης ανάλογη είναι και η
θεραπευτική τους αντιμετώπιση
 ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΑΛΛΟΙΩΘΕΝΤΑ
ΑΠΟ ΠΑΡΑΣΙΤΑ ΤΡΟΦΙΜΑ

Ερυσιβώδης όλυρα

o Είναι το σκληρώτιο του μύκητα Claviceps purpurea που

παρασιτεί σε πολλούς δημητριακούς καρπούς και κυρίως στα
στάχυα του σίτου, της κριθής και ιδίως της σίκαλης
o Αναπτύσσεται σε αφθονία κατά τα έτη με έντονες
βροχοπτώσεις
o Σήμερα έχουν παρασκευαστεί και χρησιμοποιούνται και τα
ημισυνθετικά παράγωγα μεθεργίνη και διαιθυλαμίδιο του
λυσεργικού οξέος, καθώς και οι δίυδρομορφές των φυσικών
αλκαλοειδών (μόνο οι αριστερόστροφες μορφές είναι βιολογικά
δραστικές)
 Αίτια δηλητηριάσεων

o Είναι συνήθως τυχαίες και αφορούν την λήψη μεγάλων δόσεων

για αμβλωτικούς σκοπούς ή την εκ παραδρομής λήψη μεγάλων
δόσεων σκευάσματος όλυρας αντί για άλλο φάρμακο

o Οι χρόνιες δηλητηριάσεις επέρχονται κατά την μακροχρόνια

λήψη σκευασμάτων όλυρας για θεραπευτικούς σκοπούς όπως
λ.χ. σε ημικρανίες, ή σε χρόνια κατανάλωση τροφών
μολυσμένων από τον μύκητα

Οξεία δηλητηρίαση

o Τα συμπτώματα συνίστανται στην εμφάνιση αρχικά άλλοτε μεν

εμετών και δίψας άλλοτε δε κολικών, δύσπνοιας, σιελόρροιας,
λιποθυμικών καταστάσεων, και προκαρδίου δυσφορίας
o Ακολουθεί η εκδήλωση αλγών στην γλώσσα, στο θώρακα, στο
επιγάστριο και στα άκρα, ιλίγγων, κεφαλαλγιών, μυρμηκιάσεων
στα μέλη, αιμωδιών, συσκότισης της οράσεως, αφωνίας,
κινητικών διαταραχών, διανοητικής σύγχυσης, επιληπτοειδών
σπασμών που ακολουθούνται από σύσπαση των καμπτήρων
μυών των άκρων, εξασθένιση του σφυγμού, πτώση της
θερμοκρασίας και αναισθησία
o Στις εγκύους συχνά προκαλούνται κολικοί του νεφρού,
αιμορραγίες από την μήτρα και αποβολή του κυήματος
 Χρόνια δηλητηρίαση

 Εκδηλώνεται κλινικώς μετά από κάποιες πρόδρομες

διαταραχές διαρκείας μερικών ημερών, υπό δύο
μορφές: τη σπασμωδική (σπασμωδικός εργοτισμός)
και τη γαγγραινώδη (γαγγραινώδης εργοτισμός) που
επέρχονται μεμονωμένα ή και σε συνδυασμό

Θεραπεία

• Η θεραπευτική αντιμετώπιση της οξείας δηλητηρίασης

συνίσταται στην ταχεία κένωση του περιεχομένου του στομάχου
και του εντερικού σωλήνος με την χρήση εμετικών και
καθαρτικών φαρμάκων αντίστοιχα, της δε χρόνιας δηλητηρίασης
στην άρση του αιτίου (στην μη χρησιμοποίηση πλέον της
σικάλεως ως τροφής)
• Κατά τα λοιπά, η θεραπεία είναι συμπτωματική, και συνίσταται
στην καταπολέμηση των νευρικών συμπτωμάτων
 Αφλατοξίνες

• Ως αφλατοξίνες (Aspergillus flavus toxins) χαρακτηρίζονται οι 17

τοξικές ουσίες που παράγονται από τον μύκητα Aspergillus
flavus, εκ των οπoίων οι AfB1, AfB2, AfG1, AfG2, καθώς και οι
μεταβολίτες των δυο πρώτων AfM1, AfM2 και AfP1 είναι οι
σημαντικότεροι
• Η τοξική τους δράση εκδηλώνεται με συμπτωματολογία οξείας
δηλητηρίασης, αλλά και χρόνιας (καρκινογόνος δράση)
• Το όργανο-στόχος για την τοξική αυτή δράση είναι το ήπαρ,
όμως πιθανόν και άλλα όργανα να επηρεάζονται άμεσα από την
τοξική δράση των αφλατοξινών
• Η AfB1 έχει καρκινογόνο δράση στα ηπατοκύτταρα. O
άνθρωπος είναι σχετικά ανθεκτικός στην καρκινογόνο δράση
των αφλατοξινών. Οι αφλατοξίνες, ακόμα, έχουν κατηγορηθεί
επίσης για μεταλλαξιογόνο και εμβρυοτοξική δράση
 Αφλατοξίνες

• Οι αφλατοξίνες παράγονται από τον μύκητα σε τρόφιμα που

είναι κατάλληλα υποστρώματα, όπως σε ξηρούς καρπούς,
βαμβακόσπορους, καλαμπόκι,, όταν οι κλιματολογικές συνθήκες
το επιτρέπουν (θερμότητα, υγρασία) και, φυσικά, όταν η
συντήρηση δεν είναι επαρκής
• Η ύπαρξη αφλατοξινών σε ζωικής προέλευσης τρόφιμα
οφείλεται στην βρώση μολυσμένων τροφών από τα ζώα
• Ο κίνδυνος αλλοίωσης των τροφίμων είναι μεγάλος στις θερμές
τριτοκοσμικές χώρες, όμως και στις προηγμένες χώρες ακόμα, ο
κίνδυνος καρκινογένεσης δεν είναι ανύπαρκτος, διότι οι
αφλατοξίνες μπορεί να βρίσκονται σε μικρές ποσότητες και σε
μη αλλοιωμένα τρόφιμα

ΜΙΚΡΟΒΙΑΚΗΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑΣ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΙΣ

 Σταφυλόκοκκος

o Ο συνηθέστερα απαντώμενος είναι ο χρυσίζων σταφυλόκοκκος

και σπανιότερα ο λευκός
o Ορισμένα μόνο στελέχη είναι ικανά για την πρόκληση
δηλητηριάσεων. Τα στελέχη αυτά δρουν μέσω της παραγόμενης
από αυτά εντεροτοξίνης, μιας θερμοανθεκτικής ουσίας που
δύσκολα καταστρέφεται. Σήμερα είναι γνωστό ότι η εντεροτοξίνη
αυτή είναι πρωτεϊνικής φύσεως
o Η μόλυνση των τροφίμων γίνεται από άτομα μικροβιοφόρα που
ασχολούνται με τα τρόφιμα ή με μολυσμένο κονιορτό
o Για να αναπτυχθεί ο σταφυλόκοκκος, και να παραχθεί η τοξίνη
απαραίτητη προϋπόθεση, είναι η επί πολλές ώρες και σε αρκετά
υψηλή θερμοκρασία (>20o C) παραμονή του τροφίμου στο
περιβάλλον

Σαλμονέλες

o Μεταδίδονται στον άνθρωπο με το νερό και τα τρόφιμα, ενώ

ορισμένα στελέχη μπορεί να μεταδοθούν και με άμεση επαφή με
τον πάσχοντα ή και έμμεσα με μολυσμένα αντικείμενα
o Τρόφιμα που προέρχονται από πτηνά αποτελούν σήμερα συχνό
αίτιο σαλμονελώσεων
o Οι τροφικές δηλητηριάσεις από σαλμονέλες είναι συνήθεις κατά
το θέρος, δεδομένου ότι η υψηλή θερμοκρασία του
περιβάλλοντος ευνοεί την ανάπτυξη αυτών των μικροβίων
 Στρεπτόκοκκος

 Ανήκει στην φυσιολογική χλωρίδα του εντερικού

σωλήνα του ανθρώπου και των ζώων, τροφικές δε
δηλητηριάσεις με το μικρόβιο αυτό δεν είναι συχνές

Κλωστηρίδιο της αλλαντίασης

o Οι δηλητηριάσεις με το κλωστηρίδιο της αλλαντίασης είναι

γενικά σπάνιες και οφείλονται στη βρώση μολυσμένων
τροφίμων
o Οι σπόροι του είναι πολύ διαδεδομένοι στο έδαφος και
ανευρίσκονται στο χώμα, τόσο σε καλλιεργημένα εδάφη, όσο και
σε δάση και γι΄αυτό εύκολα μολύνουν τρόφιμα φυτικής
προελεύσεως ή άλλα υλικά που χρησιμοποιούνται για την
παραγωγή συντηρημένων ή κονσερβοποιημένων τροφίμων
o Εφ’ όσον οι σπόροι αυτοί δεν καταστραφούν και βρεθούν σε
αναερόβιες συνθήκες, όπως μέσα σε κονσέρβες,
αναπτύσσονται εντός 2-15 ημερών, χρόνος που αρκεί για να
παραχθεί αρκετή ποσότητα εξωτοξίνης για την πρόκληση της
νόσου της αλλαντίασης
 Κλινική εικόνα

o Οι μικροβιακής αιτιολογίας τροφικές δηλητηριάσεις

εκδηλώνονται συνήθως με συμπτώματα από το γαστρεντερικό
(σπανιότερα από το ΚΝΣ)
o Το γαστρεντερικό αυτό σύνδρομο είναι δυνατόν να εκδηλωθεί με
τρεις μορφές: Την γαστρεντερική, την τυφοειδή, και την
χολεροειδή (που είναι και η σοβαρότερη, καθώς το άτομο
παρουσιάζει την κλινική εικόνα της ομώνυμης νόσου)
o Η δηλητηρίαση με το κλωστηρίδιο της αλλαντίασης μπορεί να
επιφέρει συν τοις άλλοις και σοβαρά συμπτώματα από το ΚΝΣ

Θεραπευτική αντιμετώπιση

o Η θεραπευτική αντιμετώπιση των τροφικών δηλητηριάσεων με

μικροβιακή αιτιολογία είναι συμπτωματική και εξαρτάται από το
είδος και τη βαρύτητα των κλινικών εκδηλώσεων, καθώς και
από το είδος του μικροβιακού παράγοντα
o Η χορήγηση φυσιολογικού και σακχαρούχων ορών θεωρείται
απαραίτητη, ενώ μετά την αναγνώριση του υπεύθυνου
μικροοργανισμού από την εργαστηριακή εξέταση, ακολουθεί η
χορήγηση του κατάλληλου αντιβιοτικού
ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ
ΠΡΟΪΟΝΤΑ

Στη σύγχρονη εποχή, σημαντικότατο ζήτημα αποτελεί

η παρέμβαση της γενετικής μηχανικής στη φύση των
ζωντανών οργανισμών, που σκοπεύει στην ποσοτικά
και ποιοτικά αυξημένη παραγωγή τροφίμων…
Η Γενετική Μηχανική
δίνει τη δυνατότητα προσθήκης νέων γονιδίων
απευθείας στον οργανισμό

Διαγονιδιακά ή Μεταλλαγμένα ή Γενετικά

Τροποποιημένα (ΓΤ) ονομάζονται τα φυτά
και τα ζώα που έχουν υποστεί αλλαγή στο
γενετικό υλικό με τη χρήση των τεχνικών της
Γενετικής Μηχανικής

Η Γενετική Μηχανική έχει τη δυνατότητα να εξάγει

γονίδια από τα κύτταρα κάποιου οργανισμού και να τα
εισάγει στα κύτταρα άλλου οργανισμού, προσδίδοντάς
του μ’ αυτόν τον τρόπο νέες ιδιότητες.

Οι οργανισμοί που δέχονται το γενετικό υλικό

ονομάζονται «γενετικά τροποποιημένοι» και όχι
«μεταλλαγμένοι»
 Σήμερα, χρησιμοποιούνται σε ευρεία κλίμακα και
προσφέρουν πλουσιότερες σοδειές, μειωμένη χρήση
φυτοφαρμάκων, ποικιλίες προσαρμοσμένες σε ειδικές
περιβαλλοντικές συνθήκες, φυτά με επιθυμητές
ιδιότητες, και κατά συνέπεια ελαττωμένο κόστος
καλλιεργειών, μεγαλύτερο κέρδος, μικρότερη μόλυνση
του περιβάλλοντος από τοξικά ζιζανιοκτόνα και
εντομοκτόνα, και καλλιέργειες σε περιοχές όπου το
«φυσικό» φυτό αδυνατεί να επιβιώσει/

Στο επόμενο γράφημα, φαίνεται η ραγδαία άνοδος της

χρήσης γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών σε
βιομηχανοποιημένες αλλά και αναπτυσσόμενες χώρες
 Οφέλη από τη χρήση ΓΤΟ

Ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει φτάσει στα 6 δισεκατομμύρια

και προβλέπεται πως θα διπλασιαστεί στα επόμενα 50 χρόνια.
Η εξασφάλιση επαρκών ποσοτήτων τροφής για τον
αυξανόμενο πληθυσμό θα είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα
στα επόμενα χρόνια. Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα
υπόσχονται να καλύψουν αυτές τις ανάγκες με ποικίλους
τρόπους.

Ανάγκη για:
• Ανθεκτικότητα στα εντομοκτόνα
• Ανθεκτικότητα στα παρασιτοκτόνα:
• Ανθεκτικότητα σε ασθένειες:
• Ανθεκτικότητα σε ψυχρές θερμοκρασίες: ο καπνός και
η πατάτα, επιτρέπει στα φυτά αυτά να αντέχουν σε χαμηλές θερμοκρασίες, που θα κατέστρεφαν

.
μη τροποποιημένες ποικιλίες

• Ανθεκτικότητα στην ξηρασία

Διατροφική αξία
• Διατροφική αξία: Η κακή θρέψη είναι συχνό φαινόμενο στον πληθυσμό
αναπτυσσόμενων χωρών, όπου μεγάλα ποσοστά του πληθυσμού στηρίζονται στην
κατανάλωση ενός μόνο τροφίμου, όπως πχ του ρυζιού, για τη σίτισή τους. Καθώς
όμως ένα τρόφιμο δεν μπορεί να παρέχει όλα τα θρεπτικά συστατικά σε επαρκείς
ποσότητες, είναι πολύ πιθανή η εμφάνιση ελλείψεων και υποσιτισμού στον
πληθυσμό. Εάν όμως παρασκευαζόταν ποικιλία ρυζιού πλούσιας σε θρεπτικά
συστατικά στα οποία παρουσιάζονται συχνές ελλείψεις, όπως η βιταμίνη Α και ο
σίδηρος, κάποια από τα προβλήματα θα μπορούσαν να λυθούν. Έτσι Ελβετοί
επιστήμονες παρασκεύασαν ποικιλία ρυζιού, ονομαζόμενη «Χρυσό ρύζι», υψηλή
περιεκτικότητα σε σίδηρο και βιταμίνη Α.

Εμβόλια και φάρμακα

• Εμβόλια και φάρμακα: Η παραγωγή φαρμάκων και εμβολίων από τις
φαρμακοβιομηχανίες είναι εξαιρετικά κοστοβόρα διαδικασία, ενώ η
αποθήκευσή τους στις σωστές συνθήκες, στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι
πολύ δύσκολη. Ερευνητές κάνουν προσπάθειες για την ανάπτυξη
«βρώσιμων εμβολίων» σε ντομάτες και πατάτες, που θα είναι πολύ πιο
εύκολο να μεταφερθούν, να αποθηκευθούν και να χορηγηθούν σε σύγκριση
με τα παραδοσιακά σκευάσματα
Ιστορία Γενετικά Τροποποιημένων
Τροφίμων
• Η πρώτη εφαρμογή γενετικής τροποποίησης στα τρόφιμα αφορούσε στη
βιοτεχνολογική παραγωγή χυμοσίνης, ενός ενζύμου που χρησιμοποιείται
στην τυροκομία. Το γονίδιο της χυμοσίνης από αγελάδα εισήχθη σε
μικροοργανισμούς οι οποίοι είναι σε θέση να παράγουν το ένζυμο σε
μεγάλες ποσότητες και σε καθαρή μορφή. Η ανασυνδυασμένη χυμοσίνη
(δηλαδή το ένζυμο που παράγεται από γενετικά τροποποιημένους
μικροοργανισμούς) χρησιμοποιείται σήμερα στο 60% των προϊόντων
σκληρού τυριού στις ΗΠΑ.

Ιστορία Γενετικά Τροποποιημένων

Τροφίμων
• Η εφαρμογή της γενετικής τροποποίησης στις αγροτικές καλλιέργειες, που
ξεκίνησε σε μαζική κλίμακα το 1996 με την ανθεκτική γενετικά
τροποποιημένη σόγια Roundup Ready και το γενετικά τροποποιημένο
καλαμπόκι Bt, προκάλεσε από την πρώτη στιγμή πολλές ανησυχίες και
αντιδράσεις, κυρίως όταν τα προαναφερθέντα προϊόντα κυκλοφόρησαν
στην ευρωπαϊκή αγορά. Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα παράγονται
σήμερα σε πολλές χώρες του κόσμου και καταναλώνονται από εκατομμύρια
ανθρώπους σε καθημερινή βάση. Συνιστούν όμως ένα από τα πιο
αμφιλεγόμενα κοινωνικοεπιστημονικά θέματα, με χιλιάδες αναφορές στον
τύπο, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στα επιστημονικά περιοδικά.
• Η μια άποψη υποστηρίζει ότι η χρήση της συγκεκριμένης
τεχνολογίας στα τρόφιμα μπορεί να δώσει λύσεις σε πολλά
προβλήματα της παγκόσμιας γεωργίας και διατροφής, αλλά και της
δημόσιας υγείας και υποστηρίζεται κυρίως από τις ΗΠΑ, τον
Καναδά, αλλά και κάποιες χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου. Η
άλλη άποψη, που προβάλλεται από την Ευρώπη, υποστηρίζει ότι οι
γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες και τρόφιμα πιθανόν
εγκυμονούν μακροχρόνιους κινδύνους για το περιβάλλον και την
υγεία των καταναλωτών και άρα χρειάζεται μεγάλη προσοχή στην
απελευθέρωση και χρήση τους1.

Η ανεξέλεγκτη απελευθέρωση αυτών των προϊόντων

στην κατανάλωση και στη φύση έχει οδηγήσει σε
φόβους για απευθείας τοξική δράση στον άνθρωπο,
καθώς και για ενδεχόμενη μη αντιστρεπτή αλλοίωση
του φυσικού περιβάλλοντος, κατά τρόπο απρόβλεπτο
και, τελικά, επιζήμιο και για τον άνθρωπο

Είναι γεγονός ότι μέχρι σήμερα οι κερδοσκοπικές

εταιρίες που προωθούν την ανάπτυξη του τομέα των
γενετικά τροποποιημένων προϊόντων, προκειμένου
να μεγιστοποιήσουν το κέρδος τους, έχουν
παραμελήσει ένα μεγάλο μέρος της έρευνας για την
ανάπτυξη των μεθόδων ελέγχου που απαιτούνται για
να εξακριβωθεί η επίδραση των νέων οργανισμών
στο φυσικό περιβάλλον, καθώς και στον
καταναλωτικό πληθυσμό
Αριστερά: Γενετικά τροποποιημένη φράουλα
Δεξιά: Κανονική φράουλα

ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ

ΕΠΙΦΕΡΟΥΝ ΤΑ
ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ
ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Υπάρχουν τέσσερις βασικές πηγές κινδύνων:

Οι οφειλόμενοι στην εισαγωγή νέων γονίδιων και των

προϊόντων τους
Ανεπιθύμητες επιπλοκές των μεθόδων της νέας
τεχνολογίας
Αλληλεπιδράσεις μεταξύ των εξωγενών γονιδίων και
αυτών του ξενιστή
Κίνδυνοι από την «κάθετη» ή και την «οριζόντια»
μεταβίβαση των νεοεισαχθέντων γονιδίων

ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΟΙ ΣΕ ΝΕΑ ΓΟΝΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΑ

ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΟΥΣ
 Νέα γονίδια και γονιδιακά προϊόντα εισάγονται σήμερα σε είδη
διατροφής
 Συχνά προερχόμενα από βακτήρια, ιούς και άλλα μη βρώσιμα είδη,
που οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη υγεία θα
είναι απρόβλεπτες, αφού πολλές φορές δεν υφίσταται διαχωρισμός
αυτών των προϊόντων και συνακόλουθα δεν μπορούν να διεξαχθούν
σχετικές έρευνες μετά την τοποθέτησή τους στην αγορά
Βt-τοξίνες
o Προέρχονται από ένα βακτήριο του εδάφους, τον Bacillus
thuringiensis, και εισάγονται σε ένα μεγάλο μέρος των νέων γενετικά
τροποποιημένων φυτικών ειδών για λόγους προστασίας έναντι
επιβλαβών εντόμων και παρασίτων
o Οι Bt-τοξίνες που εισάγονται μέσω γενετικής μηχανικής καταλήγουν
στο έδαφος όπου η αδρανοποίηση τους είναι πολύ βραδεία, με
αποτέλεσμα τον αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ανθεκτικών ειδών
επιβλαβών εντόμων και μείωσης του πληθυσμού ωφελίμων
εντόμων

Γονίδια ανθεκτικότητας έναντι ζιζανιοκτόνων

ευρέως φάσματος
• Η εισαγωγή τους επιφέρει μεγαλύτερη χρήση ευρέως φάσματος
ζιζανιοκτόνων
• Τα ζιζανιοκτόνα ευρέως φάσματος είναι εξαιρετικά επιβλαβή για
παρά πολλά φυτικά είδη, η καταστροφή των οποίων μπορεί να
επιφέρει ποικίλες μεταβολές στην χλωρίδα και την πανίδα ενός
οικοσυστήματος. Εξάλλου, η αυξημένη χρήση τους οδηγεί σε
μειωμένη διάρκεια ζωής μιας καλλιέργειας
• Μία από τις περισσότερο ευρισκόμενες σε χρήση τέτοιες ουσίες, το
glyphosate, είναι ουσία που παρουσιάζει τοξικότητα και για τον
άνθρωπο, με συνέπεια η ευρεία χρήση της να αυξάνει την
συχνότητα οξέων και χρόνιων δηλητηριάσεων στον αγροτικό και
καταναλωτικό πληθυσμό αντίστοιχα
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΑ ΣΕ ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ
ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ
o Η επιτυχία εισαγωγής ξένου γονιδίου σε ένα οργανισμό, καθορίζεται
από την τυχαία διαδικασία της διείσδυσης του «φορέα» του γονιδίου
στο γονιδίωμα του ξενιστή
o Αυτή η τυχαία διαδικασία πολλές φορές οδηγεί σε απρόβλεπτες και
ανεπιθύμητες επιδράσεις, όπως και σε καρκινογενέσεις, ειδικά στα
κύτταρα των θηλαστικών
o Η ύπαρξη τέτοιων επιπλοκών επιβεβαιώνεται από την υψηλή
συχνότητα αποτυχίας στη δημιουργία γενετικά τροποποιημένων
ζωικών οργανισμών, καθώς και εμφάνισης συγγενών ανωμαλιών
ανάμεσα στις επιτυχίες
o Απρόβλεπτες επιπλοκές δεν είναι σπάνιες και σε φυτικούς
οργανισμούς, ενώ γενικά οι τροποποιημένες κυτταρικές σειρές δεν
είναι πάντοτε σταθερές
o Παρόμοιο πρόβλημα αποτελεί και η «γονιδιακή σιώπηση»
(κυτταρική διαδικασία που παρεμποδίζει την έκφραση ξένου
γονιδιώματος)

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΕΞΩΓΕΝΩΝ ΓΟΝΙΔΙΩΝ ΚΑΙ

ΑΥΤΩΝ ΤΟΥ ΞΕΝΙΣΤΗ
o Τέτοιες επιπλοκές περιλαμβάνουν παραγωγή νέων αλλεργιογόνων
ή και τοξινών, καθώς και μεταβολές στις συγκεντρώσεις ήδη
υπαρχόντων
o Η γενετικά τροποποιημένη σόγια, όπου είχε εισαχθεί γονίδιο από
βραζιλιανό φιστικί, βρέθηκε ότι μπορούσε να προκαλέσει αλλεργία
σε ευαισθητοποιημένα σ’ αυτό άτομα. Ακόμα, στη σόγια έχουν
βρεθεί τουλάχιστον 16 πρωτεΐνες ικανές να προκαλέσουν αλλεργική
αντίδραση, μεταξύ δε αυτών η περιεκτικότητα μίας, ενός αναστολέα
θρυψίνης, μετρήθηκε κατά 26,7% υψηλότερη από τη φυσιολογική σε
μια ποικιλία γενετικά τροποποιημένης σόγιας
• Α. Ένα από αυτά είναι η τάση για πρόκληση αλλεργικών αντιδράσεων.
• Β.Το δεύτερο ζήτημα είναι το κατά πόσο το γονίδιο που έχει εισαχθεί είναι
δυνατό να περάσει μέσω οριζόντιας μεταφοράς σε κύτταρα του εντερικού
σωλήνα ή στη μικροβιακή του χλωρίδα. Η πιθανότητα απόκτησης ενός γονιδίου
ανθεκτικότητας σε αντιβιοτικά από κάποιο μικροβιακό στέλεχος της εντερικής
μικροχλωρίδας μπορεί να οδηγήσει σε ανάγκη δημιουργίας ισχυρότερων
αντιβιοτικών για την αντιμετώπισή του. Για την εξάλειψη αυτού του κινδύνου
αναπτύσσονται νέες στρατηγικές επιλογής, που παρακάμπτουν τα γονίδια
ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά. Επιστήμονες μελέτησαν την επίδραση της
κατανάλωσης γενετικά τροποποιημένης πατάτας στο πεπτικό σύστημα αρουραίων
ισχυρίζονται πως παρατήρησαν διαφορές στα ζώα που κατανάλωσαν την
τροποποιημένη πατάτα σε σύγκριση με τη μη τροποποιημένη. Η ισχύς των
ευρημάτων τους αμφισβητήθηκε από πολλούς, ειδικά λόγω του είδους της πατάτας
που χρησιμοποιήθηκε, καθώς αυτό το είδος δεν καλλιεργήθηκε ποτέ σε μεγάλες
ποσότητες για ανθρώπινη κατανάλωση. Το σίγουρο είναι ότι τα γενετικά
τροποποιημένα τρόφιμα μπορεί να έχουν απρόβλεπτες επιδράσεις στην ανθρώπινη
υγεία, που απαιτούν χρόνο ώστε να εδραιωθούν.

ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ «ΚΑΘΕΤΗ» Ή «ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ»

ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΟΕΙΣΑΧΘΕΝΤΩΝ ΓΟΝΙΔΙΩΝ

o Κάθετη μεταβίβαση = μεταβίβαση από γενεά σε γενεά

o Οριζόντια μεταβίβαση = μεταβίβαση μεταξύ ατόμων της ίδιας γενεάς
o Οι εν λόγω κίνδυνοι προκύπτουν από την ανεξέλεγκτη διάδοση
διάφορων γονιδίων και ιδίως των «γονιδίων σήμανσης»
o Γονίδια σήμανσης = προκαλούν την εμφάνιση ανθεκτικότητας σε
αντιβιοτικά, και βάσει αυτής τους της ιδιότητας διαχωρίζονται τα
γενετικά τροποποιημένα κύτταρα από τα μη
Κάθετη μεταβίβαση
 Έχει επισυμβεί σε ορισμένα είδη γενετικά τροποποιημένων φυτών,
με αποτέλεσμα τη δημιουργία υπεραγριοχόρτων. Η διάδοση των
γονιδίων αυτών λαμβάνει χώρα μέσω της διασταύρωσης του
τροποποιημένου είδους με το φυσικό «άγριο» τύπο, όμως
πρόσφατες έρευνες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι και άλλοι
μηχανισμοί πρέπει να λαμβάνουν παράλληλα χώρα, αφού βρέθηκε
ότι τα εισαχθέντα γονίδια διαδίδονται σε ένα πληθυσμό συχνά
ακόμα και 30 φορές ταχύτερα από τα κανονικά γονίδια

Οριζόντια μεταβίβαση
 Έχει γίνει αντιληπτή σε φυτά στα οποία είχαν εισαχθεί γονίδια ιών,
ούτως ώστε να είναι ανθεκτικά σε ιογενείς μολύνσεις. Αντίθετα με τις
προσδοκίες, εμφανίστηκαν υπερμολυσματικά ιϊκά στελέχη, λόγω
ανασυνδυασμού γονιδίων των διαφορετικών τύπων ιών.
Μεγαλύτερος, πάντως, είναι ο κίνδυνος διάδοσης γονιδίων
σήμανσης (που προσδίδουν ανθεκτικότητα σε αντιβιοτικά) από τον
γενετικά τροποποιημένο οργανισμό σε πληθυσμούς παθογόνων
βακτηρίων
Εκτίμηση της ασφάλειας των γενετικά
τροποποιημένων τροφίμων
ΤΙ ΙΣΧΥΕΙ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

• 4 χώρες καλλιεργούν το 90% των ΓΤΦ

(ΗΠΑ, Αργεντινή, Βραζιλία, Καναδάς)
• Στην Ευρώπη μόνο το 0,12% της αγροτικής γης
καλλιεργείται με το γενετικά τροποποιημένο
καλαμπόκι ΜΟΝ 810 της Monsanto
• 176 από τις 192 χώρες δεν καλλιεργούν ΓΤΟ

ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΠΟΥ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΝ ΓΕΝΕΤΙΚΑ

ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΦΥΤΑ

• Αποτροπή της επιμόλυνσης φυτών σε περιοχές

όπου δεν καλλιεργούνται μεταλλαγμένα φυτά.
ΤΙ ΙΣΧΥΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

• Η εισαγωγή κάποιων ΓΤΤ επιτρέπεται, εφόσον

συνοδεύονται από τα απαραίτητα πιστοποιητικά.
• Η καλλιέργεια των ΓΤ φυτών προς το παρόν
απαγορεύεται.
• Πολλές φορές οι αγρότες σπέρνουν σπόρους, που τους
προμηθεύουν εταιρίες, χωρίς να γνωρίζουν ότι είναι ΓΤ.
• Τον τελευταίο χρόνο πάνω από 300.000 τόνοι ΓΤΤ
εισήχθησαν στη χώρα μας ως ζωοτροφές, μικρή δε
ποσότητα των σπερμάτων σόγιας χρησιμοποιήθηκε για
ανθρώπινη κατανάλωση ως σογιέλαιο ή ως λεκιθίνη
σόγιας.

ΤΙ ΙΣΧΥΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

• Στο τελικό κτηνοτροφικό προϊόν (γάλα, κρέας, τυρί,

αυγά) δεν χρειάζεται να αναγράφεται ότι τα ζώα
έχουν τραφεί με ΓΤΤ.
• Όταν περιέχονται στα τρόφιμα ως συστατικά δεν
είναι υποχρεωτική η επισήμανση αυτή, εφόσον
περιέχονται σε ποσοστό κάτω του 0,9%.
• Η ελληνική κυβέρνηση είναι αντίθετη στην
καλλιέργεια ΓΤΤ. Ενώ πρόσφατα η Ευρωπαϊκή
Επιτροπή ενέκρινε 17 γενετικά τροποποιημένα
υβρίδια αραβοσίτου για καλλιέργεια στην
Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ελληνικό Υπουργείο
Αγροτικής Ανάπτυξης απαγόρευσε την καλλιέργειά
τους στην Ελλάδα για δύο τουλάχιστον χρόνια.
• Ευρωπαϊκή νομοθεσία για τους Γενετικά
Τροποποιημένους Οργανισμούς.
• Σύμφωνα μτ την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία, όλοι οι
ΓΤΟ πρέπει να λαμβάνουν έγκριση πριν ακόμη
εισέλθουν στην αγορά. Η νομοθεσία
απευθύνεται τόσο στα τρόφιμα, τις ζωοτροφές
και τους σπόρους των ΓΤΟ. Το 2004, ένα νέο,
αναθεωρημένο νομικό πλαίσιο εφαρμόστηκε σε
όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ.

• Σήμανση: Η σήμανση των ΓΤΟ είναι το πιο χρήσιμο εργαλείο για την εξασφάλιση της
ελευθερίας επιλογής που επιβάλλεται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Κάθε φορά που
κάποιος ΓΤΟ ή παράγωγό του χρησιμοποιείται σε κάποιο προϊόν, αυτό πρέπει να
αναγράφεται ξεκάθαρα στη συσκευασία του προϊόντος. Έτσι κάθε καταναλωτής
μπορεί εν γνώσει του, να επιλέξει. Δυσάρεστο είναι το γεγονός ότι είναι πολύ
δύσκολο μέχρι στιγμής να βρεθούν με σήμανση , τρόφιμα στα ράφια.
• Ανιχνευσιμότητα: Σήμανση είναι απαραίτητη ακόμη και αν παράγωγα ΓΤΟ δεν
ανιχνευθούν στο τελικό προϊόν. Γι αυτό το λόγο, παραγωγοί και προμηθευτές είναι
υποχρεωμένοι να ενημερώνουν τους αγοραστές τους για το αν ΓΤΟ
χρησιμοποιήθηκαν στην παρασκευή του προϊόντος τους. Για να γίνει αυτό, οι
εταιρείες πρέπει να κρατούν αρχεία και ακριβείς πληροφορίες, όπως αναφέρεται και
στον κανονισμό 1830/2003.
• Προβληματισμοί όσον αφορά στη σήμανση:
• Είναι γεγονός πως η ασφάλεια των ΓΤΟ και των τροφίμων που τους περιέχουν είναι
δύσκολο να εκτιμηθεί, καθώς τα δεδομένα της χρήσης τους είναι πολύ πρόσφατα, τα
τεστ που πρέπει να αναπτυχθούν πολύ σύνθετα ενώ δημοσιεύσεις για την τοξικότητα
των ΓΤΟ είναι σπάνιες. Η υπάρχουσα βιβλιογραφία είναι ανεπαρκής ώστε να
μπορέσει να διαπιστωθεί η ασφάλεια ή μη της χρήσης των ΓΤΟ. Όσον αφορά στη
σήμανση, οι απόψεις διίστανται και εκεί, καθώς πολλές επιχειρήσεις υποστηρίζουν
πως η σήμανση για τους ΓΤΟ πρέπει να είναι εθελοντική και ανάλογη με τις
απαιτήσεις της αγοράς. Ομάδες προστασίας των καταναλωτών από την άλλη πλευρά
απαιτούν την υποχρεωτική σήμανση. Η τρέχουσα θέση του Food and Dug
Administration όσον αφορά στη σήμανση είναι πως από τη στιγμή που τα γενετικά
τροποποιημένα τρόφιμα είναι ισότιμα με τα συμβατικά τρόφιμα, δεν υπάρχει λόγος
για περεταίρω, πιο αυστηρή σήμανση.

• Προβληματισμοί όσον αφορά στη σήμανση:

• Δεδομένου πως αυστηρή κανόνες για τη σήμανση θα ισχύσουν, είναι απαραίτητος ο

αυστηρός έλεγχος κάθε σταδίου παραγωγής όλων των προϊόντων ώστε να
διαπιστωθεί η παρουσία η μη ΓΤΟ, καθώς και ο έλεγχος των καλλιεργειών από τους
αγρότες, ώστε να εξαλειφθεί ο κίνδυνος αναμίξεων ΓΤΟ με συμβατικών. Είναι
σίγουρό ότι το πρόσθετο κόστος όλων αυτών των διαδικασιών θα καλυφθεί από τον
καταναλωτή.
• Δευτερευόντως, μεγάλη διαμάχη γίνεται όσον αφορά στα αποδεκτά όρια της
επιμόλυνσης μη ΓΤΟ από ΓΤΟ. Έχει ορισθεί ότι επιμόλυνση σε επίπεδο 1% είναι
αποδεκτή, αλλά πολλές ομάδες υπεράσπισης των καταναλωτών υποστηρίζουν πως η
επιμόλυνση πρέπει να είναι μηδενική.
Οικονομικοί προβληματισμοί
• Η παραγωγή ενός ΓΤΟ και η προώθησή του στον καταναλωτή είναι μία μεγάλη και
κοστοβόρα διαδικασία. Οι εταιρείες που παράγουν τους γενετικά τροποποιημένους
σπόρους είναι αυτονόητο πως αναμένουν μεγάλα κέρδη από την πώληση της
«πατέντας» τους. Μεγάλο προβληματισμό γεννά το γεγονός ότι για την αγορά των
σπόρων αυτών απαιτούνται τεράστια ποσά, τα οποία οι αγρότες των
αναπτυσσόμενων χωρών δεν διαθέτουν, κάτι που πιθανώς να διευρύνει το κενό
μεταξύ «προνομιούχων» και «φτωχών». Οι εταιρείες παραγωγής ΓΤΟ φροντίζουν
για τη διατήρηση της πατέντας τους, τοποθετώντας «γονίδιο αυτοκαταστροφής»,
ώστε το φυτό να μην είναι βιώσιμο μετά την πρώτη συγκομιδή και να μην παράγει
παραγωγικούς σπόρους. Ο αγρότης είναι υποχρεωμένος να αγοράζει νέους σπόρους
κάθε χρόνο, γεγονός που μπορεί να καταστρέψει οικονομικά τους αγρότες, ειδικά
αυτούς των αναπτυσσόμενων χωρών. Προσπάθειες γίνονται ώστε να σταματήσει η
χρήση των γονιδίων αυτών καθώς και να μειωθούν οι τιμές των γενετικά
τροποποιημένων σπόρων, ώστε να δοθεί μία ανάσα στις οικονομικά αναπτυσσόμενες
χώρες.

Ενδεχόμενοι κίνδυνοι από τη χρήση ΓΤΟ:

• Οι απόψεις γύρω από τους ΓΜΟ παραμένουν αμφιλεγόμενες. Πολλοί είναι αυτοί που
μάχονται υπέρ της χρήσης των ΓΤΟ, τονίζοντας τις παραπάνω θετικές τους
επιδράσεις στην γεωργία, το περιβάλλον και την παραγωγή μεγαλύτερων ποσοτήτων
τροφής. Για πολλούς όμως ακόμα, ακτιβιστές, μη κερδοσκοπικές οργανώσεις,
επιστήμονες, η βιοτεχνολογική αυτή επανάσταση στον τομέα των τροφίμων
προκαλεί ερωτηματικά και πολλές αντιδράσεις. Πολλοί οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι που
πηγάζουν από την παραγωγή και χρήση των ΓΤΟ και μπορούν να ταξινομηθούν σε
τρεις μεγάλες κατηγορίες:
• Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι
• Κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία
• Οικονομικοί προβληματισμοί
• Η χρήση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών ενέχει την πιθανότητα
επίλυσης πολλών παγκόσμιων προβλημάτων όπως η πείνα και η
υποθρεψία, ή προστασίας του περιβάλλοντος μέσω της μείωσης της χρήσης
χημικών παρασιτοκτόνων και ζιζανιοκτόνων. Παρόλα αυτά υπάρχουν
πολλά ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν από τις κυβερνήσεις των
διάφορων χωρών, όσον αφορά στη ρύθμιση ζητημάτων ασφάλειας και
σήμανσης. Πολλοί πιστεύουν πως η χρήση της γενετικής μηχανικής δεν
μπορεί να αγνοηθεί καθώς μπορεί να προσφέρει την τεχνολογία για τη
λύση σημαντικών μελλοντικών προβλημάτων. Προσοχή απαιτείται φυσικά
ώστε να αποφευχθούν πιθανές βλαπτικές συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία
και το περιβάλλον, πολλές από τις οποίες δεν μπορούν να προβλεφτούν με
την υπάρχουσα γνώση.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
ΦΑΡΜΑΚΩΝ
 ΟΡΙΣΜΟΣ

 1972 Π.Ο.Υ.: Aνεπιθύμητη ενέργεια χαρακτηρίζεται κάθε

μεταβολή της νοσολογικής κατάστασης ενός ασθενή, που
οφείλεται στη λήψη συνήθους δόσεως ενός φαρμάκου,
προς μη επιθυμητή κατεύθυνση, είτε αυτή έχει σχέση με
την προϋπάρχουσα νόσο, είτε όχι. Για την ανάταξη μιας
ανεπιθύμητης ενέργειας μπορεί να απαιτεί:
• νέα θεραπευτική αντιμετώπιση,
• διακοπή της λήψης του συγκεκριμένου φαρμάκου,
• ή απλώς μείωση της δόσης του
• επιτρέπει να προβλεφθεί ένας ασυνήθης κίνδυνος για τον
ασθενή σε περίπτωση μεταγενέστερης θεραπείας με το ίδιο
φάρμακο

Γιατί θα πρέπει να γίνεται συνεχής

Ενημέρωση Α.Ε.

 > 2000000 σοβαρές Α.Ε. ετησίως 

100,000 ΘΑΝΑΤΟΙ ετησίως
4η αιτία θανάτου (διαβήτης, AIDS, αυτοκινητικά
δυστυχήματα)
 Ασθενείς που νοσηλεύονται στο σπίτι λόγω Α.Ε.—350,000
ετησίως
 Αιτία για 1 στα 5 ατυχήματα ή θανάτους ετησίως σε
ενδονοσοκομειακούς ασθενείς
 Γιατί είναι μεγάλος ο αριθμός των Α.Ε?

 23 των επισκέψεων ασθενών σε γιατρό οδηγεί σε

συνταγογράφηση
 Αναλογία 10 συνταγών ανά άτομο
 Γεωμετρική αύξηση Α.Ε με λήψη 4 ή περισσοτέρων
φαρμάκων

Οι ανεπιθύμητες ενέργειες μπορούν να διακριθούν σε δύο

ομάδες:

o Τύπου Α: περιλαμβάνει τις γνωστές ενέργειες ενός φαρμάκου,

κύριες ή δευτερεύουσες, οι οποίες μπορούν να ερμηνευθούν ως
ανεπιθύμητες, όταν εκδηλώνονται μεγεθυσμένες

o Τύπου Β: ανήκουν οι ανεπιθύμητες ενέργειες που δεν έχουν

σχέση με την φαρμακολογική δράση μιας ουσίας (όπως οι
αντιδράσεις υπερευαισθησίας ή ιδιοσυγκρασίας)

o Είναι προφανές ότι οι ανεπιθύμητες ενέργειες τύπου Α είναι

προβλέψιμες, αντίθετα με τις τύπου Β, όπου η δυνατότητα
πρόβλεψης είναι περιορισμένη

o Εκτός από αυτούς τους τύπους, υπάρχουν ανεπιθύμητες

ενέργειες που έχουν σχέση και με τη διάρκεια της θεραπείας και
με τη δόση (φαινόμενα εξάρτησης ή αποστέρησης, που
συνοδεύουν την διακοπή λήψης ορισμένων ουσιών)
 Διάκριση ανάλογα με τη βαρύτητα

Ελαφριές

Θανατηφό
ρες Μέτριες

Σοβαρές

Διάκριση ανάλογα με τη συχνότητα εμφάνισης

κατά MedDRA

 <Very common (1/10)>

 <Common (1/100 to <1/10)>
 <Uncommon (1/1,000 to <1/100)>
 <Rare (1/10,000 to <1/1,000)>
 <Very rare (<1/10,000), not known (cannot be
estimated from the available data)>
Αίτια πρόκλησης ανεπιθύμητων ενεργειών

Φαρμακευτικά

 Φαρμακοκινητικά

 Φαρμακοδυναμικά
 Φαρμακοεπαγρύπνιση

ΦΑΡΜΑΚΟΕΠΑΓΡΥΠΝΙΣΗ ΕΙΝΑΙ Ο ΕΠΙΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ

ΤΟΜΕΑΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
ΤΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ ΓΙΑ
ΤΗΝ ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗ
ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΩΝ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ
ΑΠΌ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥΣ

Κωνσταντίνος Δεμέτζος Ph.D

Αν. Καθηγητής, ΕΚΠΑ

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
 ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ

o Η ταυτόχρονη χορήγηση δύο ή περισσοτέρων φαρμάκων μπορεί να

προκαλέσει την αύξηση ή την μείωση της αποτελεσματικότητας της
θεραπείας, καθώς επίσης να ελαττώσει ή και να αυξήσει την τοξικότητά
της
o Η διατροφή, το κάπνισμα, η κατανάλωση οινοπνευματωδών, ακόμα
και οι βιοχημικοί ρυπαντές αποτελούν εξίσου σημαντικούς παράγοντες
που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη σε μια θεραπευτική αγωγή,
καθότι μπορούν να αλληλεπιδράσουν με τις φαρμακευτικές ουσίες και
να αλλοιώσουν το φαρμακολογικό αποτέλεσμα

Παράγοντες επικινδυνότητας για την εμφάνιση

κάποιας ανεπιθύμητης αλληλεπίδρασης

1. Η ηλικία. Έχει καταδειχθεί ότι οι δυο ακραίες ηλικίες είναι

περισσότερο επιρρεπείς στην εμφάνιση κάποιας ανεπιθύμητης
ενέργειας

2. Το γενετικό υπόστρωμα μπορεί να ευθύνεται για την εκδήλωση

μιας μη αναμενόμενης αλληλεπίδρασης σε έναν ορισμένο
ασθενή. Ο μηχανισμός μέσω του οποίου μπορεί να εκδηλωθεί μια
τέτοια αντίδραση, είναι μια ιδιοσυγκρασιακή ιδιαιτερότητα που
εκδηλώνεται σε κάποιο στάδιο των φαρμακοκινητικών διεργασιών

3. Η πολλαπλή φαρμακολογική δράση μιας ουσίας, η επίδραση

δηλαδή ενός φαρμάκου σε περισσότερα του ενός συστήματα του
οργανισμού

4. Η παρουσία κάποιου νοσήματος ή κάποιας παθολογικής

διαταραχής, όπως για παράδειγμα η νεφρική ανεπάρκεια, η οποία
είναι αναμενόμενο να προδιαθέτει την εκδήλωση μιας
ανεπιθύμητης αλληλεπίδρασης
 Παράγοντες επικινδυνότητας για την εμφάνιση
κάποιας ανεπιθύμητης αλληλεπίδρασης

5. Το κάπνισμα, το οποίο ως γνωστόν αυξάνει την δραστηριότητα

ορισμένων ενζύμων του ήπατος που συμμετέχουν στον
μεταβολισμό διαφόρων φαρμάκων
6. Η δίαιτα. Η λήψη τροφής μπορεί να επηρεάσει την ταχύτητα και
την έκταση της απορρόφησης διαφόρων φαρμάκων, ενώ το είδος
της τροφής μπορεί να επιδράσει και κατ’ άλλους μηχανισμούς
στην φαρμακοκινητική ή την φαρμακοδυναμική των ουσιών
αυτών
7. Διάφοροι περιβαλλοντολογικοί παράγοντες μπορούν να
αυξήσουν την δραστηριότητα ενζύμων του ήπατος,
επιταχύνοντας παράλληλα και το ρυθμό μεταβολισμού διαφόρων
φαρμάκων
8. Οι ατομικές ιδιαιτερότητες τέλος, φαίνεται ότι διαδραματίζουν
κάποιον ρόλο, αφού πολλές φορές έχουν διαπιστωθεί ανεξήγητες
διαφοροποιήσεις στην ανταπόκριση ορισμένων ατόμων σε
ορισμένα φάρμακα

Φάρμακα που εμπλέκονται συχνότερα σε

αλληλεπιδράσεις

 Αντιπηκτικά
 Αντιδιαβητικά
 Αντιεπηλιπτικά
 Αντιαρρυθμικά
 Καρδιοτονωτικοί γλυκοσίδες
 Φάρμακα του ΚΝΣ
 Αντιυπερτασικά
ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ-ΤΡΟΦΩΝ

 Τετρακυκλίνη  Γαλακτοκομικά προϊόντα

 Ουαρφαρίνη  Τροφές που περιέχουν βιτ.Κ
 Αντιπηκτικά Βαρβιτουρικά
 Αναστολείς ΜΑΟ  Τυραμίνη
 Αναστολείς ΜΑΟ Αμφεταμίνες

ΕΜΒΡΥΟΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ-
ΤΕΡΑΤΟΓΕΝΕΣΗ
 1ο ΤΡΙΜΗΝΟ KΥΗΣΗΣ

Κατά το 1ο τρίμηνο ανάπτυξης του εμβρύου

λαμβάνουν χώρα:

 Γονιμοποίηση
 Εμφύτευση
 Βλαστογένεση
 Οργανογένεση

1ο ΤΡΙΜΗΝΟ KΥΗΣΗΣ

Είναι κρίσιμο διότι:

 Τα φάρμακα μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξη των

οργάνων και να προκαλέσουν συγγενείς ανωμαλίες
 Πολύ σοβαρές ανωμαλίες μπορεί να οδηγήσουν σε
αποβολή
 Συχνά επιπλοκές κυήσεως απαιτούν φαρμακοθεραπεία
 Συνιστάται αλλαγή φαρμάκων στα διάφορα τρίμηνα
 Εμβρυική περίοδος

 Η εμβρυική περίοδος αποτελεί την περίοδο μετά την

οργανογένεση και πιο συγκεκριμένα περιλαμβάνει
το 2ο και το 3ο τρίμηνο

 Στην περίοδο αυτή ολοκληρώνεται

- η σύγκλειση της υπερώας
- η διαφοροποίηση των εξωτερικών γεννητικών
οργάνων (4ο- 5ο μήνα)
- η ανάπτυξη του νευρικού συστήματος
(4ος μήνας έως τη γέννηση)

Εμβρυοτοξικότητα –Τεταρτογένεση

 Σημαντικό γεγονός αποτελεί η θαλιδομίδη το

1961 με τη γέννηση 10.000 προβληματικών
νεογνών

 Η εμφάνιση τερατογόνου δράσης σ’ ένα έμβρυο

μπορεί να οφείλεται σε εξωγενείς παράγοντες, σε
γενετικούς παράγοντες και σε περιβαλλοντικές
επιδράσεις.
 1961: Θαλιδομίδη

10.000 νεογνά σε 28 χώρες γεννήθηκαν με

σοβαρές ανατομικές ανωμαλίες των άκρων και
δυσπλασία άλλων οργάνων
 20 χρόνια μετά: Διαιθυλοστιλβοιστρόλη

 Θήλεα τέκνα μητέρων που εκτέθηκαν στην ουσία,

παρουσίασαν, κατά την ενηλικίωση τους πλέον,
αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αδενοκαρκινώματος
του κόλπου και του τραχήλου της μήτρας, ενώ τα
άρρενα ορισμένες αναπαραγωγικές ανωμαλίες.

Ισοτρετινοίνη

 Αποδείχθηκε ότι ακόμα και αν ληφθεί εκτός της

κύησης, πριν την σύλληψη, έχει τερατογόνες
επιδράσεις.
 Για να χορηγηθεί σε γυναίκες αναπαραγωγικής
ηλικίας πρέπει να εξασφαλισθεί η αντισύλληψη.
 «Ελαττωματικές» γεννήσεις

 Περιβαλλοντικοί παράγοντες
 Γενετικοί παράγοντες
 Λήψη φαρμάκων κατά την κύηση (1-5%)
 Ακτινοβολίες
 Έκθεση σε τοξικούς παράγοντες που βρίσκονται
στο περιβάλλον εργασίας
 Μικρόβια και ιοί

«Ελαττωματικές» γεννήσεις

 Είναι γεγονός ότι η μεγάλη χρήση φαρμάκων από

τον άνθρωπο έχει σημαντικό ποσοστό ευθύνης στις
«ελαττωματικές» γεννήσεις.Υπολογίζεται ότι 1-5%
αυτών των γεννήσεων σχετίζεται με τη λήψη
φαρμάκων.
 Φάρμακα vs Γενετικές και περιβαλλοντικές
επιδράσεις:
Ο ρόλος αυτών των φαρμάκων, συγκρινόμενος με τις
άγνωστες γενετικές και περιβαλλοντολογικές επιδράσεις
στο έμβρυο, είναι μικρότερης σημασίας και αξίας,
χωρίς όμως με αυτό να αμφισβητείται ο κίνδυνος από τη
λήψη τους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
 Εμβρυοτοξικότητα

 Αφορά τις παραμέτρους που επηρεάζουν το

έμβρυο κατά τη διάρκεια της κύησης
 Αποτέλεσμα της τοξικής δράσης ενός φαρμάκου ή
άλλης χημικής ουσίας
 Εκδηλώνονται με:
1. Επιβράδυνση της ανάπτυξης
2. Μειωμένη λειτουργικότητα
3. Συγγενείς διαμαρτίες περί τη διάπλαση
4. Θάνατο του εμβρύου

Τερατογένεση

Αφορά τις σωματικές διαμαρτίες περί τη διάπλαση,

που είναι εμφανείς κατά τη γέννηση

Οι πλέον επικίνδυνες για τερατογένεση είναι:

 οι πρώτες 12 εβδομάδες της κυήσεως
 κυρίως από την 3η έως 8η εβδομάδα
Συγγενείς ανωμαλίες ή διαμαρτίες περί τη
διάπλαση:

 Μορφολογικές, βιοχημικές ή λειτουργικές

διαταραχές που εμφανίζονται πριν ή μετά τη
γέννηση
 Aμέσως μετά τη γέννηση παρατηρούνται
διαταραχές από παρέκκλιση ανατομικής δομής
συγκριτικά με την κανονική

Παράγοντες που ευθύνονται για διαμαρτίες

 Γενετικοί παράγοντες (πιθανότητα κώφωσης από

ιό ερυθράς σε παιδιά με γενετική προδιάθεση για
μείωση της ακοής)
 Παθήσεις της μητέρας (επιληψία, διαβήτης
ευθύνονται για συγγενείς ανωμαλίες στα παιδιά)
 Διαιτητικοί παράγοντες της μητέρας
 Λήψη φαρμάκων
 Έκθεση σε τοξικές ουσίες
 Κοινωνικοοικονομική κατάσταση της μητέρας
 Θάνατος

 Είναι το χαρακτηριστικότερο εύρημα

εμβρυοτοξικότητας
 Η αύξηση συχνότητας εμβρυϊκών θανάτων
σχετίζεται με τερατογόνα που προκαλούν
συγγενείς διαμαρτίες ασύμβατες με τη ζωή

Κατευθυντήρια οδηγία Ε.Ο.Κ. (1991) για την κατάταξη

των κυκλοφορούντων φαρμάκων στις κατηγορίες

 Κατηγορία Α: Ακίνδυνα

 Κατηγορία Β:
-Β1: Πειραματικώς μη τεκμηριωμένα
(ολοκληρωμένες μελέτες)
-Β2: Πειραματικώς μη τεκμηριωμένα
(μη ολοκληρωμένες μελέτες)
-Β3: Υπαρξη τοξικότητας

 Κατηγορία C: Πιθανή, δυσμενή, αναστρέψιμη φαρμακολογική επίδραση

 Κατηγορία D: Αυξημένη πιθανότητα εμβρυοτοξικότητας

 Κατηγορία Χ: Εμβρυοτοξικά φάρμακα

* Όλες οι κατηγορίες προέρχονται από παρατηρήσεις στον άνθρωπο, εκτός από την
κατηγορία Β, η οποία αφορά παρατηρήσεις από πειράματα με ζώα.
 Παραδείγματα τερατογόνων παραγόντων

 Θαλιδομίδη (X). Ανωμαλίες των άκρων κα άλλες συγγενείς ανωμαλίες.

 Βαρφαρίνη (D). Σκελετικές ανωμαλίες (καμπυλότητα σπονδυλικής
στήλης) και ανωμαλίες των άκρων.
 Αμινογλυκοσίδες (C) σε υψηλή δόση. VIII κρανιακή νευρική βλάβη
 ACE αναστολείς (D). Νεφρική δυσπλασία, κρανιακή και πνευμονική
υποπλασία.
 Αντινεοπλασματικά (D). Καθυστέρηση ανάπτυξης, λυκόστομα,
ανωμαλίες σε μάτια, νεφρά, καρδιά, άκρα, κρανίο.
 Ρετινοειδή (X). Καρδιακή ανεπάρκεια, αυτόματη αποβολή, μικρωτία ή
γνωστικές διαταρχές.
 Άλλοι τερατογόνοι παράγοντες όπως: ιονίζουσα ακτινοβολία, λοιμώξεις
(ιός, σύφιλη, τοξοπλάσμωση), μεταβολικές διαταραχές (αλκοολισμός,
διαβήτης, ανεπάρκεια φυλλικού οξέος, ανεπάρκεια ιωδίου), υπερθερμία,
ρευματικές και συγγενείς καρδιοπάθειες.
 ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ
ΜΕΤΑΞΥ
ΦΑΡΜΑΚΩΝ &
ΤΡΟΦΙΜΩΝ

Η αποτελεσματική παροχή
συμβουλών, σχετικά με την πρόληψη
των αλληλεπιδράσεων φαρμάκων-
τροφής σημαίνει :

ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΘΝΗΤΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ

ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ
ΖΩΗΣ ΤΟΥΣ
 O Στόχος της παρέμβασης είναι:
• Να ενημερώσουμε καλύτερα για αυτά που
αναγνωρίζουμε ότι ξέρουμε
To promote the things we know we know
• Να υποστηρίξουμε τους ανθρώπους που αναγνωρίζουν
ότι δεν ξέρουν
To support people who identify things they know they do not know (enquiry answering)
• Να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να αντιληφθούν ότι
δεν ξέρουν
To help people become more aware of the limitations of their knowledge (reduce what
people do not know they do not know)

As defined by Donald Rumsfield – the US Secretary of State

There are things we know we know
There are things we know we don’t know
There are things we don’t know we don’t know

Κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας

το 10-20 % των
ηλικιωμένων, εισάγονται λόγω παρενεργειών
που εισάγονται ανεπιθύμητων των
στα αλληλεπιδράσεων φαρμάκων
Νοσοκομεία

οι αλληλεπιδράσεις φαρμάκων-τροφίμων, διαδραματίζουν δε, έναν εξίσου σημαντικό

ρόλο με τις αλληλεπιδράσεις φαρμάκου – φαρμάκου και μπορεί να οδηγήσουν:
1)σε αποτυχίες των εφαρμοζόμενων θεραπευτικών σχημάτων
2) σε διαιτητικές ανεπάρκειες.
Πρόσφατες μελέτες έδειξαν οτι η διατροφή είναι ένας από τους παράγοντες που

μπορούν να επηρεάσουν την απορρόφηση, την κατανομή, το μεταβολισμό και την

απέκκριση των φαρμάκων.

 ΓΕΝΙΚΑ
• είναι δυνατόν να επιφέρουν μεταβολές:
• Αυτές οι αλληλεπιδράσεις ποικίλουν

στην όρεξη ευρύτατα από οργανισμό σε

οργανισμό, γιατί εξαρτώνται τόσο
από την κατάσταση θρέψης του κάθε
στην αίσθηση
της γεύσης ατόμου, όσο και από την αντίδραση
του κάθε οργανισμού στη λήψη των
στην αίσθηση
της οσμής των φαρμάκων.
τροφών
• Στην τελευταία περίπτωση σημαντικό
στη λειτουργία ρόλο παίζει το είδος των φαρμάκων
του πεπτικού
σωλήνα που χορηγούνται καθώς και η χρονική
στη διαδικασία διάρκεια της λήψης τους.
αφομοίωσης των
θρεπτικών
ουσιών

οι αλληλεπιδράσεις φαρμάκων-
τροφίμων

Οι αλληλεπιδράσεις
αύξηση ή σε μείωση
μεταξύ φαρμάκων και
της δράσεως των
τροφίμων, δύνανται
φαρμάκων
να οδηγήσουν σε

Η πλειοψηφία των κλινικά

σημαντικών
αλληλεπιδράσεων αλλαγές στη
φαρμάκων-τροφής, βιοδιαθεσιμότητα των
προκαλείται από - φαρμάκων
πυροδοτούμενες από την
τροφή -
Οι αλληλεπιδράσεις φαρμάκων-τροφής είναι δυνατό να
οδηγήσουν σε δύο κύρια κλινικά αποτελέσματα :

σε μειωμένη βιοδιαθεσιμότητα
ενός φαρμάκου, η οποία
προδιαθέτει σε αποτυχία της
θεραπείας

σε αυξημένη βιοδιαθεσιμότητα, η οποία

αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης
ανεπιθύμητων ενεργειών, ακόμη και
εκδήλωση τοξικότητας

Εισαγωγή

Απορρόφηση

Ως αποτέλεσμα της
εφαρμογής του ελέγχου
ποιότητας στα συστήματα Κατανομή
υγειονομικής περίθαλψης, οι
πάροχοι των συστημάτων
αυτών, καλούνται όλο και
περισσότερο να αναπτύξουν Μεταβολισμό
μεθόδους, για τον εντοπισμό
και την πρόληψη των
ανεπιθύμητων
αλληλεπιδράσεων Απέκκριση
φαρμάκων-τροφής
Trovato A, Nhuilicek DN, Midtling JE.
Drug-nutrient interactions. Am Fam
Αλληλεπίδραση μεταξύ φαρμάκου και τροφής νοείται κάθε
φαινόμενο κατά το οποίο:

Η συμπεριφορά του φαρμάκου στον οργανισμό μεταβάλλεται

και απέχει της αναμενόμενης, εξαιτίας της άμεσης ή και έμμεσης
επίδρασης της τροφής.

Η λήψη του φαρμάκου μεταβάλλει την κινητική και τις ιδιότητες

κάποιας συγκεκριμένης τροφής ή συστατικού της, ή έχει
γενικότερες επιπτώσεις στην διαιτητική κατάσταση του
οργανισμού του ασθενή.

Κατηγορίες Αλληλεπιδράσεων

• Οι αλληλεπιδράσεις • 1) επίδραση της

φαρμάκων – τροφής προσλαμβανόμενης δίαιτας
στα φάρμακα και
μπορούν να
υποδιαιρεθούν αδρά σε • 2) επίδραση των
λαμβανόμενων
δύο βασικές
• φαρμάκων στη διατροφική
• κατηγορίες: κατάσταση του ασθενούς.
 προδιαθεσικοί παράγοντες

1. Πολλαπλή Φαρμακευτική 6. Ανορεξία

Αγωγή 7. Αλκοολισμός – εξάρτηση από
2. Δοσολογία & οδός χορήγησης φάρμακα
φαρμάκου 8. Χρόνιες ασθένειες που
3. Διαιτητικές συνήθειες προκαλούν απώλεια βάρους
4. Απώλεια θρεπτικών 9. Νεφρική ή ηπατική
συστατικών (επεξεργασία, δυσλειτουργία
μαγείρεμα) 10. Κοινωνικοοικονομική
5. Περιοριστικές Δίαιτες κατάσταση

1.Επίδραση της προσλαμβανόμενης δίαιτας στα φάρμακα

• 1.1 Επίδραση της • Πρόσφατα οι

αλληλεπιδράσεις φαρμάκων –
τροφής στην τροφής ταξινομήθηκαν σε 5
βασικές κατηγορίες
απορρόφηση και • α) μείωση της απορρόφησης,
βιοδιαθεσιμότητα των • β) καθυστέρηση της
φαρμάκων απορρόφησης,
• γ)αύξηση της απορρόφησης,
• δ) επιτάχυνση της
απορρόφησης και
• ε) καμία μεταβολή στην
απορρόφηση.
 1.Επίδραση της προσλαμβανόμενης δίαιτας στα
φάρμακα -Απορρόφηση

Η μείωση της μειωμένο ρυθμό

απορρόφησης ή ο γαστρικής κένωσης και/ή
καθυστερημένος ρυθμός στο αυξημένο γαστρικό
απορρόφησης οφείλεται pH εξαιτίας της πέψης
συνήθως στον της τροφής

Η καθυστερημένη απορρόφηση του φαρμάκου είναι πολύ

πιθανό να καθυστερήσει την έναρξη της θεραπευτικής δράσης του φαρμάκου
κάτι που σε ορισμένες
περιπτώσεις μπορεί να είναι κλινικά σημαντικό π.χ. σκεύασμα παρατεταμένης
αποδέσμευσης
βεραπαμίλης ενώ σε άλλες όχι π.χ. ατορβαστατίνη

Φάρμακα με κλινικά σημαντική μείωση ή επιβράδυνση της

απορρόφησης τους παρουσία τροφής ή θρεπτικών ουσιών
Φάρμακο Πιθανά ευθυνόμενοι μηχανισμοί - Σχόλια Παρατηρήσεις - Προτάσεις

Προσροφητική και παρεμποδιστική δράση τροφών με υψηλή

Παρακεταμόλη Λήψη με κενό στομάχι
περιεκτικότητα πηκτίνης
Αμπικιλλίνη
Πενικιλλίνη V
Λήψη 1 ώρα πριν το γεύμα
Οξακιλλίνη Η τροφή μειώνει την έκταση της απορρόφησης
με ένα πλήρες ποτήρι νερό
Δικλοξακιλλίνη
Φλουκλοξακιλλίνη

Τροφή υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη προκαλεί αύξηση της Λήψη σταθερών διαιτητικών
Θεοφυλλίνη
ηπατικής κάθαρσης κατά 20% και το αντίθετο σχημάτων

Επηρεάζεται η βιοδιαθεσιμότητα του ενεργού μεταβολίτη

Περινδοπρίλη Λήψη πριν τα γεύματα
(περινδοπριλάτη) και όχι του προφαρμάκου (περινδοπρίλη)

Λήψη πάντα την ίδια χρονική

Υδραλαζίνη Άγνωστος μηχανισμός στιγμή σε σχέση με τα
γεύματα
Σύνδεση του φαρμάκου με τροφές με υψηλή περιεκτικότητα ινών Προσπάθεια για σταθερή
Διγοξίνη
και πηκτίνης Þ μείωση βιοδιαθεσιμότητας 15-30% πρόσληψη φυτικών ινών

Ενίσχυση φαινομένου 1ης διόδου με αποτέλεσμα μειωμένη

Ιτρακοναζόλη (διάλυμα) Λήψη με κενό στομάχι
βιοδιαθεσιμότητα
Η τροφή αυξάνει το γαστρικό pH παρεμποδίζοντας την
διαλυτοποίηση και απορρόφηση του φαρμάκου. Η μείωση της Λήψη με κενό στομάχι εάν
Ισονιαζίδη
απορρόφησης είναι εντονότερη με τροφές πλούσιες σε είναι ανεκτό
υδατάνθρακες
 Φάρμακα με κλινικά σημαντική μείωση ή επιβράδυνση της
απορρόφησης τους παρουσία τροφής ή θρεπτικών ουσιών
Φάρμακο Πιθανά ευθυνόμενοι μηχανισμοί - Σχόλια Παρατηρήσεις - Προτάσεις

Λεβοντόπα Ανταγωνισμός για τα διαιτητικά αμινοξέα στηΑποφυγή λήψης με τροφές υψηλής

Μελφαλάνη φάση της απορρόφησης και μεταφοράς περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες (>2g/kg)
Λήψη με κενό στομάχι δεδομένου ότι η
Ερυθρομυκίνη στεατική Αστάθεια στο όξινο περιβάλλον του στομάχου ύπαρξη τροφής παρεμποδίζει την
απορρόφηση
Λήψη με τροφή για ελαχιστοποίηση
Κινιδίνη Μείωση του ρυθμού απορρόφησης
ανεπιθύμητων ενεργειών
Η τροφή προκαλεί την οξείδωσή της σε
Μερκαπτοπουρίνη Λήψη με κενό στομάχι
ανενεργούς μεταβολίτες
Η τροφή παρεμποδίζει τη βιομετατροπή
Περινδοπρίλη Λήψη με κενό στομάχι
στον ενεργό μεταβολίτη
Άγνωστος μηχανισμός - Περιορισμένη
Λήψη 1 ώρα πριν ή 2 ώρες μετά τα
Ριφαμπικίνη απορρόφηση σε δόσεις έως 150mg –
γεύματα
ανεπηρέαστη σε δόσεις > 700mg

Ινδιναβίρη Σχηματισμός αδιάλυτου ιζήματος Λήψη με κενό στομάχι

Τετρακυκλίνες
Κινολόνες Λήψη 1 ώρα πριν ή 2 ώρες μετά τα
Ετιδρονάτη Σχηματισμός χηλικών συμπλόκων με ιόντα γεύματα – Αποφυγή λήψης με διαιτητικά
Κλοδρονάτη ασβεστίου ή άλατα σιδήρου προϊόντα / συμπληρώματα ή τροφές
Αλεδρονάτη πλούσιες σε ασβέστιο ή σίδηρο
Πενικιλλαμίνη
Αστάθεια στο όξινο περιβάλλον του
Διδανοσίνη στομάχου – σχηματισμός χηλικών Λήψη με κενό στομάχι
συμπλόκων

1.Επίδραση της προσλαμβανόμενης δίαιτας στα

φάρμακα -Αύξηση απορρόφησης

• Από την άλλη πλευρά, • συνήθως φάρμακα που

τα φάρμακα των φυσιολογικά
οποίων η απορρόφηση παρουσιάζουν ημιτελή
αυξάνεται με τη λήψη απορρόφηση από το
τροφής είναι εντερικό επιθήλιο λόγω
της φτωχής τους
διαλυτότητας στα
γαστρικά υγρά
 Αύξηση

• Ένας σημαντικός
μηχανισμός για την
αύξηση απορρόφησης,
είναι η λόγω της λήψης
τροφής στον
μεταβολισμό 1ης διόδου.
• Σε λιπόφιλα φάρμακα
π.χ. προπρανολόλη.

Φάρμακα με κλινικά σημαντική αύξηση ή επιτάχυνση της απορρόφησής τους

παρουσία τροφής ή θρεπτικών συστατικών
Φάρμακο Πιθανά ευθυνόμενοι μηχανισμοί Παρατηρήσεις - Προτάσεις

Αυξημένη παραγωγή χολής – αυξημένη διαλυτοποίηση και

Καρβαμαζεπίνη Λήψη με τροφή
απορρόφηση του φαρμάκου

Αυξημένη απορρόφηση διευκολυνόμενη από την

Ακιτρετίνη Λήψη με τροφές πλούσιες σε λίπος
παραγωγή χολής – αυξημένη βιοδιαθεσιμότητα κατά 90%

Θεοφυλλίνη
Απότομη απελευθέρωση μεγάλης δόσης θεοφυλλίνης με Λήψη 1 ώρα πριν ή 2 ώρες μετά τα
(σκευάσμ. καθυστερ.
επακόλουθη αύξηση βιοδιαθεσιμότητας κατά 40-80% γεύματα
αποδέσμευσης)

Λοβαστατίνη
Γκριζεοφουλβίνη Αύξηση της λιποδιαλυτότητας του φαρμάκου, με
Λήψη με τροφές πλούσιες σε λίπος
Ισοτρετινοΐνη επακόλουθη αυξημένη απορρόφηση
Τακρολίμη

Η τροφή διευκολύνει τη διαλυτοποίηση του φαρμάκου

Σακουιναβίρη Λήψη με τροφή
αυξάνοντας τη βιοδιαθεσιμότητα κατά 600-1800%

Η τροφή μπορεί να ελαττώσει το φαινόμενο 1ης διόδου και

Λαβεταλόλη Λήψη με τροφή
το μεταβολισμό του φαρμάκου

Η τροφή προκαλώντας παράταση της γαστρικής κένωσης

Νιτροφουραντοΐνη βελτιώνει την διαλυτοποίηση και την απορρόφηση, Λήψη με τροφή
ιδιαίτερα της μακροκρυσταλλικής μορφής

Σχηματισμός χηλικών συμπλόκων και πρόσδεση σε Λήψη 2 ώρες πριν τη σίτιση με

Φαινυτοΐνη
πρωτεΐνες επί τεχνητής εντερικής διατροφής τεχνητή εντερική διατροφή
 Αύξηση απορρόφησης

• Η τροφή είναι πολύ • Επειδή εξαρτάται

σημαντικός παράγοντας, άμεσα από το pH του
για την περιβάλλοντος
αποτελεσματικότητα και
την ασφάλεια των
φαρμάκων ελεγχόμενης
αποδέσμευσης

Φαρμακοτεχνικές μορφές που απαιτούν όξινο pH ή ταχεία

απελευθέρωση Λήψη με άδειο στομάχι

η απορρόφηση παραμένει
σχεδόν αμετάβλητη,
• αλληλεπιδράσεις • γκρεπαφλοξασίνη,
φαρμάκων – τροφής λεβοφλοξασίνη και
όπου η απορρόφηση
παραμένει σχεδόν • λομεφλοξασίνη.
αμετάβλητη, υπάγονται • αναστολείς γυράσης
φάρμακα που γενικά δεν
επηρεάζονται από τις
προκαλούμενες από την
τροφή φυσικοχημικές
αλλαγές στο εσωτερικό
του γαστρεντερικού
αυλού
 1.2.Επίδραση της τροφής στο
μεταβολισμό των φαρμάκων
• Αντιδράσεις οξείδωσης φάσης I του ηπατικού
μεταβολισμού.

Ένδεια Μείωση των Μείωση

θρεπτικών ηπατικών βιομετατροπής
συστατικών ενζύμων φαρμάκων

Αυξημένη
Αυξημένη Μείωση ή/και
Ενέργεια, Β1,
βιομετατροπή εξάντληση
Fe

Παράδειγμα

• Όμως και η υπέρμετρη

πρόσληψη βιταμινών μπορεί
• να επηρεάσει τη δράση των
φαρμάκων π.χ. η αυξημένη
πρόσληψη πυριδοξίνης
(βιταμίνης Β6) κατά τη
• διάρκεια θεραπείας με
λεβοντόπα μπορεί να αυξήσει
το μεταβολισμό και κατά
συνέπεια να μειώσει την
• αποτελεσματικότητα της
λεβοντόπας στη νόσο του
Parkinson.
 H κατανάλωση τροφών ψημένων στα κάρβουνα

Αρωματικών πολυκυκλικών υδρογονανθράκων

Ενζυμική Επαγωγή
Ηπατικού μεταβολικού συστήματος P-
Εντερικού Επιθηλίου
450

Αυξημένος Μεταβολισμός
Βιομετατροπή στο ήπαρ Υποθεραπευτικά επίπεδα στο πλάσμα

Πίνακας 4. Φάρμακα των οποίων η βιοδιαθεσιμότητα επηρεάζεται από το χυμό

του γκρεϊπφρούτ

• Αναστολείς
• διάυλων
• ασβεστίου: Νιφεδιπίνη
• Φελοδιπίνη
• Αμλοδιπίνη
• Νιμοδιπίνη
• Νισολδιπίνη
• Νιτρενδιπίνη
• Πρανιδιπίνη
• Αντιικά:
• Σακουιναβίρη
• Αντιμικροβιακά,
• αντιμυκητιασικά:
O χυμός του grapefruit, βιοδιαθεσιμότητα
• Ερυθρομυκίνη
φαρμάκων
• Ιτρακοναζόλη Φλαβονοειδή, φουρανοκουμαρίνες,
προκαλούν ενζυμική αναστολή του CYP3A4.
 Αντιπηκτικά-Βιταμίνη Κ

• ιδιαίτερη προσοχή
απαιτεί η
αλληλεπίδραση μεταξύ
των αντιπηκτικών
φαρμάκων και των
• τροφών που είναι
πλούσιες σε βιταμίνη Κ.

Επίδραση της τροφής στην πρωτεϊνική

σύνδεση φαρμάκων

• Η αλβουμίνη είναι η • Φαινυντοϊνη,

πρωτεΐνη σύνδεσης βαρφαρίνη
φαρμακευτικών μορίων.
αυξημένο ποσοστό ελεύθερου φαρμάκου στο

• Στον υποσιτισμό ή/και πλάσμα

ηπατοπάθεια, η αυξημένη φαρμακολογική δράση

αλβουμίνη και
αυξάνεται η δυνητικά εμφάνιση τοξικότητας

φαρμακολογική δράση.
 Επίδραση της τροφής στην πρωτεϊνική
σύνδεση φαρμάκων
• Γεύματα υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά και
η νηστεία, επηρεάζουν την πρωτεϊνική σύνδεση.

Ανταγωνισμός Αυξημένο ποσοστό

Αυξημένα λιπαρά
φαρμακευτικών φαρμάκου στο
οξέα
μορίων πλάσμα

Αυξημένη
φαρμακολογική Τοξικότητα
δράση

Επίδραση της τροφής στην πρωτεϊνική

σύνδεση φαρμάκων
• Η επίδραση της τροφής στη
νεφρική απομάκρυνση
είναι πιο έντονη σε
φάρμακα με μικρό
θεραπευτικό δείκτη.
• Η τροφή επηρεάζει την
αποβολή φαρμάκων μέσω
της μεταβολής του pH των
ούρων.
• Δίαιτες με υψηλή
περιεκτικότητα σε
πρωτεϊνη επιταχύνουν τη • βαρβιτουρικά,
νεφρική απομάκρυνση των θεοφυλλίνη
φαρμάκων
 2.Α.Επίδραση φαρμάκων στην
απορρόφηση συστατικών

Πρωτογενής 1) επίδραση του

φαρμακογενής φαρμάκου στον εντερικό
δυσαπορρόφηση βλεννογόνο
θρεπτικών υστατικών 2) εντεροκινητικές
οφείλεται διαδικασίες

Δευτερογενής
κακή φυσιολογική
φαρμακογενής
κατάσταση του
δυσαπορρόφηση
οργανισμού.
οφείλεται σε-

2.Επίδραση των φαρμάκων στην διατροφική

κατάσταση

Παράδειγμα

• Μειώνεται η
απορρόφηση
Διεγείρει την ουσιών
Αυξάνεται η
Δισακοδύλη εντερική μεταφορά • Γλυκοζη,
κινητικότητα
πρωτεϊνες,
νάτριο, κάλιο
 2. Επίδραση των φαρμάκων στη
διατροφική κατάσταση
• Επίσης τα περιέχοντα
• αργίλιο αντιόξινα σκευάσματα μπορούν και
προσροφούν τα χολικά οξέα προκαλώντας
μειωμένη απορρόφηση της βιταμίνης Α.

2. Επίδραση των φαρμάκων στη

διατροφική κατάσταση
• Τα δεσμευτικά των χολικών οξέων
αντιυπερλιπιδαιμικά φάρμακα όπως η
χολεστυραμίνη και η κολεστιπόλη, πέρα από την
ευεργετική μείωση της χοληστερίνης, μπορούν να
προκαλέσουν παράλληλα ανεπάρκεια σιδήρου,
φυλλικού οξέος και λιποδιαλυτών βιταμινών όπως η
βιταμίνη Α.

• Αν και οι αποθήκες λιποδιαλυτών βιταμινών του

ήπατος διαθέτουν επαρκή αποθέματα για αρκετό
χρονικό διάστημα, είναι πιθανό να απαιτηθούν
συμπληρώματα βιταμινών στην περίπτωση
μακροχρόνιας θεραπείας.
 2.Α.Επίδραση φαρμάκων στην
απορρόφηση συστατικών
• Η σουλφασαλαζίνη –
πρόκληση ανεπάρκειας
φυλλικού οξέος • στους ασθενείς που
λαμβάνουν σουλφασαλαζίνη,
προτείνετε ισορροπημένη
δίαιτα με τροφές υψηλής
περιεκτικότητας σε φιλλυκό
οξύ. (όσπρια σκουρόχρωμα
πράσινα φυλλώδη λαχανικά
ολόσπορα δημητριακά)

• .

2.Επίδραση των φαρμάκων στην διατροφική κατάσταση

2.Α.Επίδραση φαρμάκων στην

απορρόφηση συστατικών
• Τα αντιμικροβιακά ευρέος
φάσματος καταστρέφουν
την εντερική χλωρίδα που
• η ανεπάρκεια της οποίας
συνθέτει βιταμίνη Κ μπορεί να προκαλέσει έντονη
αιμορραγική διάθεση σε
ασθενείς με
υποπροθρομβιναιμία.
• Η παραπάνω δυσάρεστη
κατάσταση μπορεί να
αναστραφεί με την από του
στόματος ή παρεντερική
χορήγηση βιταμίνης

2.Επίδραση των φαρμάκων στην διατροφική κατάσταση

 2.Β.Επίδραση φαρμάκων στο μεταβολισμό των
θρεπτικών συστατικών

1) Εκτεταμένος
2) Παρεμβολή στο
μεταβολισμός και
μεταβολισμό του Β9,
απομάκρυνση βιταμίνης D,
αναπτύσσοντας δυνητικά
προκαλώντας μείωση
μεγαλοβλαστική αναιμία.
απορρόφησης Ca.

Οι βασικοί μηχανισμοί που

επηρεάζουν το μεταβολισμό των
θρεπτικών συστατικών είναι:

Επίδραση των φαρμάκων στην

απομάκρυνση συστατικών
• Η απομάκρυνση Na, K, Mg αυξάνεται με χρήση
διουρητικών (διουρητικά αγκύλης-θειαζιδικά)
• Χρόνια λήψη ασπιρίνης οδηγεί σε αποβολή
βιταμίνης C και Κ
• Τα ιχνοστοιχεία μπορούν να επηρεαστούν από
φάρμακα (π.χ. D-πενικιλλαμίνη)
 Επίδραση φαρμάκων στο ισοζύγιο
υγρών-ηλεκτρολυτών
• Η κατακράτηση Na & H2O είναι ανεπιθύμητες
ενέργειες των ΣΑΦ, ΜΣΑΦ και αντιυπερτασικών.
• Βασικοί παράγοντες στην παρακολούθηση των
ηλεκτρολυτών είναι:
• 1) δοσολογία,
• 2) διάρκεια ΦΑ,
• 3) ηλικία,
• 4) υποκείμενη νόσος.
• Μπορεί να προκληθεί αύξηση βάρους λόγω
κατακράτησης υγρών.

Επίδραση φαρμάκων στο ισοζύγιο

υγρών-ηλεκτρολυτών

• Τα ΣΑΦ την όρεξη, κατά συνέπεια και το βάρος.

• Υψηλές δόσεις ΣΑΦ, μπορεί να προκαλέσουν

οστεοπόρωση λόγω D3&Ca.
 Επίδραση φαρμάκων στο ισοζύγιο
υγρών-ηλεκτρολυτών
• Η σισπλατίνη ως χημειοθεραπευτικός
παράγοντας έχει συσχετισθεί με την εμφάνιση
οξείας
• υπομαγνησιαιμίας κυρίως μετά τον τρίτο
χημειοθεραπευτικό κύκλο. Προς αποφυγή
εμφάνισης υπομαγνησιαιμίας μεταξύ των
κύκλων χημειοθεραπείας με σισπλατίνη έχει
προταθεί η από του στόματος χορήγηση
συμπληρωμάτων μαγνησίου

Αλληλεπιδράσεις Βιταμινών-Φαρμάκων

• Οι αλληλεπιδράσεις
βιταμινών - φαρμάκων
λαμβάνουν χώρα τόσο με
τις υδατοδιαλυτές όσο και
με τις λιποδιαλυτές
βιταμίνες μέσω μιας
πληθώρας εμπλεκόμενων
μηχανισμών.
Τα αντιβιοτικά/απορρόφηση ADEK.
φάρμακα μπορούν να επάγουν τα ενζυμικάυποσυστήματα του ήπατος επιταχύνοντας τον
μεταβολισμό συγκεκριμένων βιταμινών
 Αλληλεπιδράσεις Βιταμινών-Φαρμάκων

• φάρμακα μπορούν να • φυλλικό οξύ αλληλοεπιδρά μέσω

μιας πληθώρας μηχανισμών με
μεταβάλλουν τις ημερήσιες συχνά χρησιμοποιούμενα
απαιτήσεις του οργανισμού • φάρμακα. Δεδομένου ότι η
απορρόφηση του φυλλικού οξέος
σε βιταμίνες εξαρτάται άμεσα από το
• pH, καταστάσεις όπως γαστρική
ατροφία και ατροφική γαστρίτιδα
με αχλωρυδρία και
υποχλωρυδρία
• μπορούν να προκαλέσουν
μείωση της απορρόφησής του
και αύξηση της απομάκρυνσής
του

Βιταμίνες Φάρμακο Αλληλεπίδραση

μείωση επίπεδα αντιεπιληπτικών
Αντιεπιληπτικά (φαινυτοΐνη, φαινοβαρβιτάλη, πριμιδόνη)
(αύξηση ηπατικός μεταβολισμός των αντιεπιληπτικών)

μείωση επίπεδα φυλλικού οξέος

Αντισυλληπτικά per os
(μειωμένη απορρόφηση του πολυγλουταμικού)

Αμινοσαλικυλικό οξύ Μείωση επίπεδα φυλλικού οξέος

Φυλλικό οξύ Σουλφασαλαζίνη (μειωμένη απορρόφηση του φυλλικού οξέος)

Μείωση επίπεδα φυλλικού οξέος

Μεθοτρεξάτη - τριμεθοπρίμη
(αναστολή της διϋδροφυλλικής αναγωγάσης)

Κοτριμοξαζόλη μείωση δράση φυλλικού οξέος στη θεραπεία της μεγαλοβλαστικής αναιμίας

αύξηση τοξικότητα φθοριουρακίλης

Φθοριοουρακίλη
(ενίσχυση αναστολής σχηματισμού θυμιδίνης από τη φθοριοουρακίλη)

Μείωση επίπεδα L-dopa

Λεβοντόπα
(αυξημένος περιφερικός μεταβολισμός της L-dopa)
Υδατοδιαλυτές
Βιταμίνη Β6 Φαινοβαρβιτάλη Μείωση επίπεδα αντιεπιληπτικών
Φαινυτοΐνη ( δραστηριότητας ηπατικών μεταβολικών ενζύμων)

Αντισυλληπτικά per os Μείωση επίπεδα βιταμίνης Β6

Χλωραμφαινικόλη Μείωση της δράσης της βιταμίνης Β12 στη θεραπεία της κακοήθους αναιμίας
Αμινοσαλικυλικό οξύ
Δυσαπορρόφηση της βιταμίνης Β12
Νεομυκίνη
Βιταμίνη Β12
Σιμετιδίνη, ρανιτιδίνη
Μείωση της απορρόφησης της βιταμίνης Β12 λόγω ¯ του γαστρικού pH
Ομεπραζόλη

Αντισυλληπτικά per os Πιθανή Μείωση των επιπέδων βιταμίνης Β12 στο πλάσμα

Αντισυλληπτικά per os Μείωση των επιπέδων βιταμίνης C στο πλάσμα & των επιπέδων οιστρογόνων
Βιταμίνη C
Βαρφαρίνη Πιθανή Μείωση των επιπέδων βαρβαρίνης στο πλάσμα
Αντισυλληπτικά per os αύξηση των επιπέδων βιταμίνης Α στο πλάσμα
Ρετινοειδή (π.χ. ισοτρετινοΐνη) αύξηση πιθανότητητα υπερβιταμίνωσης Α
Βιταμίνη A
Τετρακυκλίνες αύξηση πιθανότητα ανάπτυξης ενδοκράνιας υπέρτασης (pseudotumor cerebri)

Νεομυκίνη Μείωση της απορρόφησης της βιταμίνης Α

Αντιεπιληπτικά Πιθανή Μείωση των επιπέδων βιταμίνης D (αυξημένος ηπατικός μεταβολισμός)

Λιποδιαλυτές Βιταμίνη D
Θειαζιδικά διουρητικά αύξηση πιθανότητα υπερασβεστιαιμίας
Βιταμίνη E Αντιπηκτικά (βαρφαρίνη, δικουμαρόλη) Πιθανή ενίσχυση της αντιπηκτικής δράσης

¯ Μείωση της δράσης των αντιπηκτικών

Βιταμίνη K Αντιπηκτικά (βαρφαρίνη, δικουμαρόλη, ασενοκουμαρόλη)
(ανταγωνιστική δράση – χρήση ως αντίδοτο)

Βιτ. A, D, E, K Χολεστυραμίνη Παραφινέλαιο Μείωση της απορρόφησης των λιποδιαλυτών βιταμινών A,D,E,K
 Υδατοδιαλυτές βιταμίνες

Μειώνει το
Σουλφασαλαζίνη φυλλικό οξύ στο
πλάσμα

Μείωση
απορρόφησης Β12,
Ομεπραζόλη
λόγω μείωσης
γαστρικού pH.

Λιποδιαλυτές Βιταμίνες

Μείωση
Παραφινέλαιο απορρόφησης
A,D,E,K

Ενίσχυση
Βιτ. Ε Αντιπηκτικά αντιπηκτικής
δράσης
Αλληλεπιδράσεις μεταλλικών στοιχείων
φαρμάκων
• Α) Δυσαπορρόφηση (πρωτογενής ή
δευτερογενής) του μετάλλου ή/και του
φαρμάκου
• Β) Εξάντληση ή κατακράτηση μεταλλικών
στοιχείων
• Γ) Αλληλεπίδραση μεταλλικού στοιχείου-
φαρμάκου με ταυτόχρονη πρόσληψη αντιόξινων

Πρωτογενής δυσαπορρόφηση
• Το μεταλλοστοιχειο συνδέεται άμεσα με το
φάρμακο μέσω χημικής δέσμευσης (π.χ. χήλωση)
ή σε κάποια ανεπιθύμητη ενέργεια του
φαρμάκου στον γαστρεντερικό βλεννογόνο.
 Δευτερογενής δυσαπορρόφηση
• Επίδραση του φαρμάκου στην φαρμακοδυναμική
του μεταλλοστοιχείου.

Υδατοδιαλυτές βιταμίνες

1) μεταβολής γαστρικού
Τα αντιόξινα επηρεάζουν pH,
τη διαλυτοποίηση του 2) σχηματισμού χηλικών
φαρμάκου μέσω συμπλόκων.

To αργύλιο ασκεί Αύξηση γαστρικού pH

χαλαρωτική δράση στον
λείο μυϊκό μυ και μειωμένη
καθυστερεί τη γαστρική απορρόφηση Ca, Fe, Mg
κένωση. k Zn.
 Αλληλεπιδράσεις μεταλλοστοιχείων-
φαρμάκων

Eξάντληση
Ασπιρίνη Fe, K
μετάλλων

Πρωτογενής
ΤΕΤΡΑΚΥΚΛΙΝΕΣ Ca,Fe,Mg, Zn
δυσαπορρόφηση

Αλληλεπίδραση Μηχανισμοί αλληλεπίδρασης

Δυσαπορρόφηση
Φάρμακο Μεταλλοστοιχείο Εξάντληση μετάλλου Κατακράτηση μετάλλου Συμμετοχή αντιόξινου
Πρωτογενής Δευτερο-γενής
Al(OH)3 PO4 +
Αμπικιλλίνη Mg(OH)2 +
Αναβολικά στεροειδή Na +
Ασπιρίνη Fe, K +
Ατενολόλη Al(OH)3 +
Ατροπίνη Al(OH)3 +
Δισακοδύλη K, Na +
Χλωροδιαζεποξείδιο Αντιόξινα +
Χολεστυραμίνη Fe +
Κολχικίνη Ca, Fe, K, Na +
Κορτικοειδή Ca +
Δικουμαρόλη Mg(OH)2 +
Διγοξίνη Αντιόξινα +
Διφωσφονικά Ca +
Οιστρογόνα Na +
Αιθανόλη Mg, K, Zn +
Φουροσεμίδη Cl, Mg, K, Na, Zn, Ca +
Γουανεθιδίνη Na +
Υδραλαζίνη Na +
Υδροχλωροθειαζίδη Ca, Mg, K, Na, Zn +
Ινδομεθακίνη Fe +
Λίθιο Cu, Na +
Μεθοτρεξάτη Ca +
Μεθυλντόπα Fe +
Μεθυλντόπα Na +
Μετοπρολόλη Al(OH)3 +
Παραφινέλαιο Ca, PO4, K +
Ναπροξένη Αντιόξινα +
Νεομυκίνη Ca, Fe, K, Na +
Νιτροφουραντοΐνη Mg +
Αντισυλληπτικά per os Αντιόξινα +

Πενικιλλαμίνη Cu, Fe, PO4, Na, Zn +

Φαινοβαρβιτάλη Ca, Mg +
Φαινυτοΐνη Ca, Mg +
Πριμιδόνη Ca +
Κινιδίνη Al(OH)3 +
Τετρακυκλίνες Ca, Fe, Mg, Zn +
Τριαμτερένη Κ +
 Αλληλεπιδράσεις φυσικών προϊόντων-
φαρμάκων
• Οι αλληλεπιδράσεις φυσικών προϊόντων –
φαρμάκων έχουν τις ίδιες φαρμακοκινητικές και
φαρμακοδυναμικές αρχές με τις αλληλεπιδράσεις
φαρμάκου – φαρμάκου.
• Ανεπιθύμητες ενέργειες μπορεί να οφείλονται σε:
• α) εσφαλμένα ταυτοποιημένα φυτά,
• β) προσμίξεις φαρμακευτικών μορίων και
• γ) βαρέων μετάλλων.

• Stockley’s Drug interactions, 11th ed. London, Pharmaceutical Press, 2016

Τεκμηριωμένες αλληλεπιδράσεις μεταξύ φυσικών προϊόντων και φαρμάκων

Δρόγη Φάρμακο Αποτέλεσμα

Betel nut Προκυκλιδίνη /
Ακαμψία, βραδυκινησία, τρόμος κάτω γνάθου
(Areca catechu) Φθοριοφαιναζίνη
Τσίλι
Αναστολείς ΜΕΑ Αυξημένος βήχας
(Capsicum spp)
Danshen
Βαρφαρίνη Αυξημένο INR, παράταση PT/PTT
(Salvia miltiorrhiza)

Devil’s claw Βαρφαρίνη Αυξημένη υποπροθρομβιναιμική δράση ( αύξηση INR, PT)

Αρπαγόφυτο (Harpagophytum
procumbens) Αντιδιαβητικά per os Επίταση υπογλυκαιμικής δράσης
Dong quai - Αγγελική Αντιπηκτικά
Αυξημένος κίνδυνος αιμορραγίας (αύξηση NR, PT)
(Angelica sinensis) Αντιαιμοπεταλιακά
Σκόρδο Αντιπηκτικά
Αυξημένος κίνδυνος αιμορραγίας (αύξηση INR, PT)
(Allium sativum) Αντιαιμοπεταλιακά
Ginkgo Αντιπηκτικά
Αυξημένος κίνδυνος αιμορραγίας (αύξηση INR, PT)
(Ginkgo biloba) Αντιαιμοπεταλιακά
Αναστολείς ΜΑΟ (φαινελζίνη
Αϋπνία, πονοκέφαλος, τρόμος, μανία
κ.ά)
Ginseng
Αντιδιαβητικά per os,
(Panax spp) Επίταση της υπογλυκαιμικής δράσης
ινσουλίνη
Αλκοόλ Μείωση επιπέδων αλκοόλ στο πλάσμα
Σιβηριανό ginseng
Διγοξίνη Ψευδώς αυξημένα επίπεδα διγοξίνης στο πλάσμα
(Eleutherococcus senticocus)
Ginger Αντιπηκτικά (βαρφαρίνη
Αυξημένος κίνδυνος αιμορραγίας
(Zingiber officinalis) κ.λ.π)
Αυξημένη συχνότητα παρκινσονικών συμπτωμάτων (π.χ. off-
Λεβοντόπα
periods)
Kava
(Piper methysticum) Βενζοδιαζεπίνες
Βαρβιτουρικά Επίταση κατασταλτικής δράσης επί του Κ.Ν.Σ.
Αλκοόλ
 Δρόγη Φάρμακο Αποτέλεσμα

Αυξημένη συχνότητα παρκινσονικών

Λεβοντόπα
συμπτωμάτων (π.χ. off- periods)
Kava
(Piper methysticum) Βενζοδιαζεπίνες
Βαρβιτουρικά Επίταση κατασταλτικής δράσης επί του Κ.Ν.Σ.
Αλκοόλ
Μετφορμίνη, γλιβενκλαμίδη
Guar gum (E412) (Cyamopsis Φαινοξυμεθυλπενικιλλίνη
Μειωμένη απορρόφηση των φαρμάκων
tetragonolobus) Τριμεθοπρίμη
Διγοξίνη
Karela
Χλωροπροπαμίδη Επίταση υπογλυκαιμικής δράσης
(Momordica charantia)

Η γλυκυρριζίνη μειώνει την κάθαρση, αυξάνει την

Γλυκύρριζα Πρεδνιζολόνη
AUC και τα επίπεδα πλάσματος της πρεδνιζολόνης
(Glycyrrhiza glabra)
Αντισυλληπτικά per os Υπέρταση, οίδημα, υποκαλιαιμία
Ψύλλιο
Λίθιο Μειωμένα επίπεδα λιθίου
(Plantago ovata)
Βαρφαρίνη
Κυκλοσπορίνη
Διγοξίνη
Ινδιναβίρη
Μειωμένα επίπεδα φαρμάκου στο πλάσμα
Θεοφυλλίνη
St John’s wort Μιδαζολάμη
Υπερικό Αμιτριπτυλίνη, ιμιπραμίνη
(Hypericum perforatum) Αντισυλληπτικά per os
SSRI’s (παροξετίνη, σερτραλίνη)
Ήπιο σύνδρομο σεροτονίνης
Νεφαζοδόνη
Τετρακυκλίνες, χημειοθεραπευτικά Αυξημένη πιθανότητητα φωτοευαισθησίας
Tamarind
Ασπιρίνη Αυξημένη βιοδιαθεσιμότητα και επίπεδα ασπιρίνης
(Tamarindus indica)
Βαλεριάνα
Κατασταλτικά Κ.Ν.Σ, αλκοόλ Επίταση της κατασταλτικής δράσης
(Valeriana officinalis)

Υοχιμβίνη (Pausinystalia yohimbe) TCA’s, SSRI’s Αυξημένος κίνδυνος υπέρτασης

Τεκμηριωμένες αλληλεπιδράσεις
φυσικών προϊόντων-φαρμάκων

Αντιπηκτικά- Αυξημένος Κίνδυνος

Σκόρδο
Αντιαιμοπεταλιακά Αιμορραγίας

Το σκόρδο θεωρείται ότι κατέχει κάποια ενδογενή αντιπηκτική

δράση.
Μετεγχειρητική αιμορραγία και αυτόματο επισκληρίδιο αιμάτωμα
έχουν
αναφερθεί από χρήση μόνο του σκόρδου.
 Τεκμηριωμένες αλληλεπιδράσεις
φυσικών προϊόντων-φαρμάκων

Αναστολείς Αυξημένος
Τσίλι
ΜΕΑ βήχας

Η καψαϊκίνη εξαντλεί τα αποθέματα της ουσίας SP(neuropeptide)

Αλληλεπίδραση οινοπνεύματος-
φαρμάκων
 Αλληλεπίδραση αλκοολ-φαρμάκων
• Η κατανάλωση αλκοόλ κατά τη διάρκεια ΦΑ,
μπορεί να προκαλέσει ενίσχυση ή εξασθένηση
της δράσης του φαρμάκου, ανάλογα τον τύπο
του και τη διάρκεια κατανάλωσης αλκοόλ.
• Αλκοόλ+Βενζοδιαζεπίνες ή Βαρβιτουρικά
Ενίσχυση κατασταλτικής δράσης του Κ.Ν.Σ.

Φάρμακα και αλκοόλ

Αντιστηθαγχικά και
Σαλικυλικά Ακεταμινοφαίνη
Αντιυπερτασικά

Αντιπηκτικά Αντισπασμωδικά Αντιισταμινικά

Φαινοθειαζίνες
Βενζοδιαζεπίνες Αντικαταθλιπτικά
(νευροληπτικά)

Αντιδιαβητικά
Αντιμικροβιακά
(υπογλυκαιμικά)
 Διαβητικοί Ασθενείς και χρήση αλκοόλ
• Η κατανάλωση αλκοόλ προκαλεί καταστολή της
γλυκονεογένεσης και επίταση της δράσης των
υπογλυκαιμικών φαρμάκων και της ινσουλίνης
μείωση της γλυκόζης του αίματος.

Ψωρίαση και χρήση αλκοόλ

• Οι ψωριασικές γυναίκες που λαμβάνουν
ακιτρετίνη πρέπει να αποφεύγουν τη λήψη
αλκοόλ έως κ 2 μήνες μετά το τέλος της
θεραπείας.
• Ακιτρετίνη Ετρετινάτη

Τερατογόνες Ιδιότητες
 Αντίδραση δισουλφιράμης
• Η αντίδραση δισουλφιράμης παρατηρείται εντός λίγων μόνο λεπτών
από τη λήψη αλκοόλ σε άτομα που βρίσκονται υπό συγκεκριμένη
φαρμακευτική αγωγή.
• Η αιθανόλη μεταβολίζεται φυσιολογικά στο ήπαρ πρώτα σε ακεταλδεΰδη
από την αλκοολική αφυδρογονάση και κατόπιν σε οξικό οξύ από ένα άλλο
ηπατικό ένζυμο, την ακεταλδεϋδική αφυδρογονάση.

Κεφαλοσπορίνες: Κεφαμανδόλη

Νιτροϊμιδαζόλια: Μετρονιδαζόλη

Νιτροφουράνια: Νιτροφουραντοΐνη
Τολβουταμίδη
Υπογλυκαιμικά σουλφοναμίδια:
Χλωροπροπαμίδη
Χλωραμφαινικόλη
Διάφορα: Χλωράλη
Προκαρβαζίνη

Αντίδραση δισουλφιράμης
• Η δισουλφιράμη αναστέλλει την αλδεϋδική αφυδρογονάση με αποτέλεσμα τη

συσσώρευση ακεταλδεΰδης στο αίμα προκαλώντας σε λίγα μόνο λεπτά από τη λήψη

της αιθανόλης ερυθρότητα, κεφαλαλγία, ταχυκαρδία, πόνο στο στήθος, ναυτία, έμετο,

υπόταση, και σύγχυση.

• Σε σοβαρότερες περιπτώσεις και πιο ευάλωτους ασθενείς μπορεί να προκληθεί

έμφραγμα του μυοκαρδίου, συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια, αρρυθμία, καταστολή

του αναπνευστικού, ακόμη και θάνατος.

• Η αντίδραση δισουλφιράμης μπορεί να λάβει χώρα έως και 2 εβδομάδες από τη διακοπή

της φαρμακευτικής αγωγής (αν και συνήθως ο κίνδυνος είναι αυξημένος τις πρώτες 4-7

ημέρες).

• Αντίδραση δισουλφιράμης μπορεί να παρατηρηθεί ακόμα και εξαιτίας των περιεχόμενων

μικροποσοτήτων οινοπνεύματος σε στοματοπλύματα, συγκεκριμένα τρόφιμα και

φαρμακευτικά σκευάσματα.
 Αντίδραση τυραμίνης
Τα συμπτώματα της υπερτασικής κρίσης, που συνήθως εμφανίζονται εντός 30-90
λεπτών από τη λήψη της τροφής, είναι:

κεφαλαλγία αυχενική
ναυτία έμετος
ινιακής χώρας δυσκαμψία

απότομη
αύξηση της
εφίδρωση ταχύπνοια
αρτηριακής
πίεσης

Τροφές που μπορούν να καταναλωθούν με Τροφές με ανεπαρκή στοιχεία για σύσταση

Τροφές που πρέπει να αποφεύγονται
προσοχή περιορισμού της κατανάλωσής τους
Φρέσκα ψάρια
Τυρί Αβοκάντο Κονσερβοποιημένα σύκα
Καπνιστά ή παστά ψάρια Βατόμουρα Μανιτάρια
Μη φρέσκα κρέατα, εντόσθια Φυστίκια Αγγούρια
Κρασί κιάντι και βερμούτ Σοκολάτα Γλυκό καλαμπόκι
Κουκιά Κόκκινα και λευκά κρασιά Φρέσκος ανανάς
Εκχυλίσματα κρέατος Απεσταγμένα οινοπνευματώδη Dressings σαλατών
Εκχυλίσματα μαγιάς - μαγιά μπύρας Σάλτσα σόγιας Σταφίδες
Αλλαντικά Γιαούρτι και κρέας από μη παστεριωμένο γάλα Τοματοχυμός
Λάχανο τουρσί Κάρι σε σκόνη
Μπύρα και προϊόντα ζύθου Βρασμένα αυγά
Cottage cheese

ΦΆΡΜΑΚΑ, ΚΑΦΕΐΝΗ ΚΑΙ

ΠΡΟΪΌΝΤΑ ΚΑΦΈ
 Αντίδραση τυραμίνης
• Η χορήγηση φαρμάκων – αναστολέων της μονο-αμινοξειδάσης (MAO) επιφέρει σημαντικές
αλλαγές στην ικανότητα του οργανισμού να διαχειριστεί κατάλληλα τις ενδογενείς και
εξωγενείς βιογενείς αμίνες και να ανταποκριθεί φυσιολογικά σε ένα πλήθος φαρμακευτικών
μορίων.
• Τα φάρμακα αυτά έχοντας την ικανότητα αναστολής των μονοαμινοξειδασών Α και Β του
οργανισμού, προκαλούν τελικά τη συσσώρευση και την αδυναμία καταβολισμού τόσο των
ενδογενών αμινών (επινεφρίνη, ντοπαμίνη, νορεπινεφρίνη και σεροτονίνη), όσο και
εξωγενών αμινών προερχόμενων από τις τροφές όπως η τυραμίνη.

Ανικαταθλιπτικά (ΜΑΟ-Ι): Μοκλοβεμίδη

Αντιπαρκινσονικά: Σελεγιλίνη

Αντιμικροβιακά: Ισονιαζίδη

Αντινεοπλασματικά: Προκαρβαζίνη

Αποτέλεσμα της παραπάνω συσσώρευσης είναι η πρόκληση αγγειοσυσπαστικού

επεισοδίου που μπορεί να φτάσει έως και σοβαρή υπερτασική κρίση.

Κινολόνες και καφεΐνη

• Αρκετές από τις νεώτερες φθοροκινολόνες, συμπεριλαμβανομένης της
σιπροφλοξασίνης, έχει αναφερθεί ότι παρεμβαίνουν στην κάθαρση της
θεοφυλλίνης, οδηγώντας έτσι σε αυξημένες συγκεντρώσεις της
θεοφυλλίνης στον ορό και σημεία τοξικότητας από το κεντρικό νευρικό
σύστημα (ΚΝΣ).
• Τόσο η θεοφυλλίνη, όσο και η καφεΐνη, προκαλούν τα ίδια –συναρτήσει της
συγκέντρωσής τους- συμπτώματα τοξικότητας του ΚΝΣ.
• Δεδομένου ότι, ο μέσος άνθρωπος που κάνει συστηματική λήψη καφέ,
καταναλώνει 300 mg καφεΐνης τη μέρα, με ένα ποσοστό της τάξεως του 20-
40%, να καταναλώνει 600 mg έως πάνω από 1000 mg, περαιτέρω έρευνες
για την μακροπρόθεσμη κλινική σημασία της συγχορήγησης
σιπροφλοξασίνης και καφεΐνης, θα καθορίσουν τη σημαντικότητα της
φαρμακοκινητικής αυτής αλληλεπίδρασης.
 Βρογχοδιασταλτικά και καφεΐνη
• Κατά τη χορήγηση βρογχοδιασταλτικών φαρμάκων, όπως η θεοφυλλίνη,
συνίσταται η αποφυγή φαγητών, ποτών ή ροφημάτων που περιέχουν
μεγάλες ποσότητες καφεΐνης (σοκολάτα, αναψυκτικά τύπου ‘cola’,
καφές, τσάι).

Βενζοδιαζεπίνες και καφεΐνη

• Η λήψη καφεΐνης, μπορεί να επηρεάσει επίσης και την πρόσληψη ή τις
δράσεις των βενζοδιαζεπινών. Πιο συγκεκριμένα, η καφεΐνη δύναται να
ανταγωνιστεί τις δράσεις των βενζοδιαπεινών, όπως της λοραζεπάμης και
της διαζεπάμης.
 Νευροληπτικά (αντιψυχωσικά) και καφεΐνη
• . Έχει βρεθεί επίσης, ότι η καφεΐνη μπορεί να ανταγωνιστεί την κλοζαπίνη,
για το μεταβολισμό από το CYP1A2 κα έτσι είναι δυνατό να ενισχύσει τις
ανεπιθύμητες ενέργειες της κλοζαπίνης

• Η καφεΐνη, σε καθημερινές δόσεις των 400-1000 mg, αναστέλλει το

μεταβολισμό της κλοζαπίνης σε τέτοιο βαθμό, ώστε να είναι κλινικά
σημαντική η επίδρασή της σε συγκεκριμένα άτομα του πληθυσμού

ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΆ ΠΡΟΪΌΝΤΑ
ΚΑΙ ΕΠΊΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΌΦΗΣΗ ΦΑΡΜΆΚΩΝ
 Τετρακυκλίνες και γαλακτοκομικά προϊόντα

• Όλα τα παράγωγα της τετρακυκλίνης είναι βακτηριοστατικά αντιμικροβιακά φάρμακα και η

συγκέντρωσή τους στον ορό δεν θα πρέπει να πέφτει κατά τη διάρκεια της θεραπείας, κάτω

από τη γενικώς αποδεκτή ελάχιστη θεραπευτική συγκέντρωση των 0,5-1,5 mug/ml.

• Οι τετρακυκλίνες έχουν μεγάλη τάση να σχηματίζουν χηλικές ενώσεις με πολυσθενή μεταλλικά

ιόντα, όπως : Fe +++, Fe ++, Al +++, Mg ++ και Ca ++. Πολλά από αυτά τα συμπλέγματα

τετρακυκλινών-μετάλλων είναι είτε αδιάλυτα ή δυσαπορρόφητα στο γαστρεντερικό σωλήνα.

• Γάλα και άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα, αντιόξινα που περιέχουν πολυσθενή κατιόντα, καθώς

και διάφορα άλατα σιδήρου, που λαμβάνονται ταυτόχρονα με παράγωγα της τετρακυκλίνης,

είναι δυνατό να επηρεάσουν την απορρόφησή τους, από 50% έως 90% ή και ακόμα

περισσότερο.

• Η σημαντικότητα της αλληλεπίδρασης εξαρτάται τόσο από τη φύση των παραγώγων της

τετρακυκλίνης και των κατιόντων που εμπλέκονται, όσο και από τις χορηγούμενες δόσεις, από

άλλους παράγοντες και από το χρονοδιάγραμμα του δοσολογικού σχήματος.

Φθοριοκινολόνες και γαλακτοκομικά προϊόντα

• Η αλληλεπίδραση των φθοριοκινολονών με την τροφή, έχει μελετηθεί εκτενώς.

• Πολλά από τα τρόφιμα που χρησιμοποιούνται σήμερα, εμπλουτίζονται ή ενισχύονται

με ποικίλα συστατικά ή επιπρόσθετες ύλες, όπως : γαλακτοκομικά προϊόντα, φρούτα
και λαχανικά, ίνες, διάφορα μέταλλα και βιταμίνες, κ.α.

• Οι φθοροκινολόνες είναι γνωστό ότι αλληλεπιδρούν με προϊόντα που περιέχουν

πολυσθενή ιόντα.

• Τα μεταλλικά κατιόντα αναστέλλουν την απορρόφηση των φθοροκινολονών,

σχηματίζοντας δυσαπορρόφητα χηλικά σύμπλοκα.

• Συνεπώς, η μειωμένη απορρόφηση κάποιων φθοροκινολονών, από γαλακτοκομικά

προϊόντα, σχετίζεται πιθανώς με τα ιόντα ασβεστίου.
 Εστραμουστίνη και γαλακτοκομικά προϊόντα

• Η εστραμουστίνη είναι ένας συνδυασμός οιστρογόνων και αζωθυπερίτου. Έχει

διαπιστωθεί ότι οι αρχικές συστάσεις χορηγήσεως του φαρμάκου μαζί με τροφή ή
γάλα, κρίθηκαν ακατάλληλες, καθώς το ασβέστιο που περιέχεται σε τροφές, αλλά
και σε φάρμακα που περιέχουν ασβέστιο, όπως τα αντιόξινα, παρεμποδίζει την
πρόσληψη της εστραμουστίνης.

• Oι συστάσεις σήμερα, αναφέρουν ότι το γάλα, καθώς και γαλακτοκομικά προϊόντα

ή φάρμακα που περιέχουν ασβέστιο, είναι δυνατό να επηρεάσουν την απορρόφηση
της εστραμουστίνης, γι’ αυτό και δεν πρέπει να λαμβάνονται συγχρόνως.

ΕΙΔΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΩΝ

ΦΑΡΜΑΚΩΝ-ΤΡΟΦΙΜΩΝ
Αλληλεπιδράσεις εντερικής διατροφής
και φαρμάκων

Αλληλεπιδράσεις ολικής παρεντερικής

διατροφής (ΟΠΔ) και φαρμάκων
 Αλληλεπιδράσεις εντερικής
διατροφής και φαρμάκων
• Κατά τη σίτιση με εντερικό σωλήνα είναι δυνατόν να δημιουργηθούν αλληλεπιδράσεις
φαρμάκων με το διάλυμα της εντερικής διατροφής όταν αυτά χορηγηθούν ταυτόχρονα.

• Φάρμακα, που αλληλεπιδρούν με τα διαλύματα διατροφής είναι :

ή psendoephedrine
phenytoin το πόσιμο Mellarid θοραζίνη
(Suderfed Cought Syrup)

Η τροφή είναι δυνατόν να δοθεί μία ή περισσότερες ώρες αργότερα, αφού αφαιθεί το

φάρμακο να περάσει στο λεπτό έντερο για απορρόφηση.

Μία συχνή αλληλεπίδραση φαρμάκου με διάλυμα εντερικής διατροφής είναι η επίδραση

της χορήγησης της φαινυτοϊνης σε χειρουργημένους ασθενείς που πάσχουν από

επιληψία, με το διάλυμα τροφής που χορηγείται μέσω ρινογαστρικού καθετήρα.

Αλληλεπιδράσεις ολικής παρεντερικής διατροφής

(ΟΠΔ) και φαρμάκων
• Μελέτες σε ασθενείς που διατρέφονται μέσω παρεντερικής διατροφής,
έδειξαν ότι περισσότερο από τα ¾ των φαρμάκων, που χορηγούνται είναι
ικανά να αλλάξουν τη διατροφική κατάσταση.

• Φυσικά και αυτή η πρακτική δεν είναι άμοιρη προβλημάτων Τα φάρμακα

μπορεί να αδρανοποιηθούν κατά την ανάμειξη με αλλά φάρμακα ή και με τα
συστατικά των διαλυμάτων παρεντερικής διατροφής.

• Αντίστροφα, θρεπτικά συστατικά των διαλυμάτων ΟΠΔ πιθανόν να

καταστρέφονται όταν αναμειγνύονται με φάρμακα.
• Φάρμακα που συνήθως προστίθενται στα διαλύματα ΟΠΔ:

Αλβουμίνη Η2 –
Αμινοφυλλινη Ηπαρίνη
(Λευκωματίνη) ανταγωνιστές
 Drug Nutrient interactions is the
weapon of mass instruction

in the War against side effects…

Ο σύγχρονος ρόλος του διαιτολόγου

• Οι φαρμακοποιοί παίζουν καταλυτικό ρόλο στη
διαιτητική συμβουλευτική του κοινού.
• Νεογνά, Έγκυες-Θηλάζουσες, ασθενείς με χρόνια
ή οξεία νοσήματα και ο γηριατρικός πληθυσμός.

Ο φαρμακοποιός μου θα με συμβουλέψει

Ο σύγχρονος ρόλος του διαιτολόγου
• Συμβάλλει στην ελαχιστοποίηση των
φαρμακευτικών λαθών
• Συμβάλλει στην διαχείριση διατροφικών
συμπληρωμάτων και φαρμακευτικής θεραπείας
• Στην σωστή και τεκμηριωμένη ενημέρωση

Ο σύγχρονος ρόλος του διαιτολόγου

προσφέρει
• Καθοδήγηση στις θηλάζουσες μητέρες και τα
νεογνά για τις διατροφικές ανάγκες και τις
φαρμακο-εξαρτώμενες αλληλεπιδράσεις.

• Προαγωγή της ασφαλούς χρήσης βοτάνων,

θεραπευτικών τροφίμων και βιταμινών.
 ΤΕΧΝΟΛΟΓΊΑ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΉ ΣΤΟ
ΧΏΡΟ ΤΗς ΥΓΕΊΑς
η συνεισφορά τους στην πρόληψη
ανεπιθύμητων ενεργειών και
αλληλεπιδράσεων

Η πραγματική αξία της Συμβουλευτικής Υπηρεσίας

είναι συνδυασμός διαφορετικών παραμέτρων

•Πληροφόρηση  Να είναι evidence Base

 Ευκολία μετάδοσης της γνώσης

 Συμμόρφωση στις νέες οδηγίες
•Φαρμακοποιός  Παρακολούθηση συνεχιζόμενη
εκπαίδευση
 Προφίλ ασφάλειας /
αποτελεσματικότητας
 Πρόληψη καλύτερη της θεραπείας
•Κοινωνία  Κόστος στο σύστημα υγείας
•Αξία
 Συμμόρφωση
 Αποτελεσματικότητα
• Ασθενείς  Ποιότητα ζωής
 Ικανοποίηση
 KNOCK-OUT DRUGS

KNOCK-OUT DRUGS
 Είναι ουσίες με ισχυρή κατασταλτική δράση, που
μπορούν να προκαλέσουν στο θύμα απώλεια της
συνειδήσεως και αδυναμία να προβάλει αντίσταση.
Χρησιμοποιούνται σε πράξεις σεξουαλικής
κακοποίησης (DFSA-drug facilitated sexual
assault/ σεξουαλική κακοποίηση με τη χρήση
φαρμάκων ) και ληστείες.

Παλαιότερα χρησιμοποιούσαν:
 χλωροφόρμιο, αιθέρα αλοθάνη
 σκοπολαμίνη
 λοραζεπάμη
 ατροπίνη
 ένυδρο χλωράλη
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΝΕΟΤΕΡΑ ΦΑΡΜΑΚΑ
 Βενζοδιαζεπίνες και κυρίως Flunitrazepam
 GHB

 Κεταμίνη

 Αλκοόλη

 Κάνναβις

 Κοκαϊνη

 LSD

 Αμφεταμίνες (κυρίως MDMA)

 Zοπικλόνη, ζολπιδέμη

ΣΕ ςΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗςΗ ΤΟ ΘΥΜΑ

ΠΑΡΟΥςΙΑΖΕΙ:

Απώλεια μνήμης
 Υπερβολική υπνηλία

 Ναυτία, σπασμοί, σύγχυση, ψευδαισθήσεις,

απώλεια ελέγχου
 Αφύσικη κατάργηση των αναστολών

 Απώλεια συνείδησης

 Κώμα
 Η συχνότερα χρησιμοποιούμενη ουσία είναι
το οινόπνευμα και ακολουθούν η κάνναβις και η
κοκαϊνη.

 Η συχνότερα ανιχνευόμενη ουσία είναι οι

βενζοδιαζεπίνες.

ΒΕΝΖΟΔΙΑΖΕΠΙΝΕΣ ΚΑΙ ΥΠΝΩΤΙΚΑ

 Άτομα υπό την επήρεια αυτών των φαρμάκων
παρουσιάζουν συμπτωματολογία παρόμοια με
εκείνη του οινοπνεύματος
 Μείωση των αντανακλαστικών και της σκέψης

 Υπνηλία, απώλεια μνήμης

 Συνέργεια σε ταυτόχρονη λήψη υπνωτικών και

αλκοόλης
GHB(GAMMA-HYDROXYBUTYRIC ACID)

 Έχει χρησιμοποιηθεί από την δεκαετία του 1960

ως αναισθητικό και υπνωτικό, σήμερα
χρησιμοποιείται θεραπευτικά στη ναρκοληψία
και στον αλκοολισμό.
 Μπορεί να παρασκευασθεί συνθετικά εύκολα
ακόμη και στο σπίτι.
 Υπάρχει και ενδογενές GHB
ΔΡΑΣΗ

 Σε δόση 0,5-1,5 g διεγερτικό, ευφορικό

 Σε δόση μέχρι 2,5 g έξαρση του θυμικού και
σεξουαλική διέγερση
 Σε υψηλότερες δόσεις βαθύ ύπνο

ΑΛΚΟΟΛΗ

 Κατασταλτικό του ΚΝΣ

 Ανιχνεύεται εύκολα στο αίμα
 Προκαλεί ευφορία και αμνησία
 Απαιτείται υψηλή συγκέντρωση στο αίμα για να
προκαλέσει ευφορία
ΑΛΚΟΟΛΗ-ΣΥΝΗΘΕΣΤΕΡΗ ΥΣΙΑ ΓΙΑ
ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ
Αν δεν γνωρίζουμε την ανοχή του ατόμου στην
αλκοόλη, δεν μπορούμε να αποφανθούμε αν το
άτομο εμφανίζει μείωση των ικανοτήτων του,
βασιζόμενοι μόνο στη συγκέντρωση του
οινοπνεύματος στο αίμα
 Η απώλεια της μνήμης συνδέεται με την οξεία
δηλητηρίαση με το οινόπνευμα, ανεξάρτητα από το
βαθμό ανοχής του ατόμου σ΄αυτό

ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΑΛΚΟΟΛΗΣ ΜΕ ΑΛΛΕΣ

ΟΥΣΙΕΣ

 Βαρβιτουρικά
 Βενζοδιαζεπίνες
 Αντιισταμινικά
 Τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά
 Μαριχουάνα
 GHB (gamma-hydroxybutyric acid)
 Ναρκωτικά
ΚΑΝΝΑΒΙΣ
 Σε περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης υπό την
επήρεια καννάβεως, ανιχνεύεται πολύ συχνά και
αλκοόλη.
 Η κάνναβις χρησιμοποιείται ευρύτερα από
οποιοδήποτε άλλη παράνομη ουσία
 Τα υποκειμενικά συμπτώματα είναι έντονα 10-15
min μετά το κάπνισμα και συνήθως διαρκούν 1.5 -
4 ώρες ή και περισσότερο
 Η κάνναβις ενισχύει τη δράση του
οινοπνεύματος.

ΤΟ ΘΥΜΑ…
 Το θύμα θυμάται ελάχιστα ή και καθόλου
 Υπάρχουν κενά κατά την περιγραφή

 Η αβεβαιότητα του θύματος του προκαλεί σοβαρό

εκνευρισμό
 Το θύμα υποψιάζεται φίλους ή συγγενείς
ΤΟ ΘΥΜΑ…
 Πλήρης απώλεια συνειδήσεως
 I passed out…I was gone. He could have sawed me in
half and I would not know it
 Αποσπασματική μνήμη– μικρές ,
διαλείπουσες περίοδοι με οπτικές ή και
ακουστικές μνήμες
 I was awake some of the time but I couldn’t move. I
couldn’t talk

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΝΙΧΝΕΥςΗ ΤΩΝ KNOCK-

OUT DRUGS

• Καθυστέρηση στην αναφορά του περιστατικού

•Απροθυμία των θυμάτων να αναφέρουν την
εκούσια χρήση ουσιών
• Η αδυναμία του εργαστηρίου να ανιχνεύσει όλες
τις ουσίες
•Οι φαρμακοκινητικές παράμετροι ορισμένων
ουσιών καθιστούν δύσκολη την ανίχνευσή τους
στα βιολογικά υλικά
Η ΑΝΑΛΥςΗ ΤΩΝ ΤΡΙΧΩΝ ΕΙΝΑΙ ςΗΜΑΝΤΙΚΗ

 Τα φάρμακα παραμένουν στις τρίχες έως ότου

κοπούν τα μαλλιά

 Αν η αναφορά του περιστατικού καθυστερήσει

πάνω από 72 ώρες, κρίνεται σκόπιμη η ανάλυση
στις τρίχες

ΣΤΑΤΙςΤΙΚΑ ςΤΟΙΧΕΙΑ

 Το 90 - 95 % των ανδρών που έχουν βιασθεί δεν το

δηλώνουν
 Το 52% των γυναικών έχουν βιώσει μια μορφή
σεξουαλικής κακοποίησης
 80% των βιασμών αφορά άτομα που γνωρίζονται
μεταξύ τους
 Στο 27% των βιασμών ο βιαστής είναι συγγενικό
πρόσωπο
ΧΗΜΙΚΗ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗ

Νεοπλασία

Μια ανώμαλη μάζα που υπερβαίνει την ανάπτυξη

των κανονικών ιστών, δεν συντονίζεται με αυτούς
και εξακολουθεί να αυξάνεται κατά τον ίδιο
πληθωρικό τρόπο και μετά την καταστολή του
γενεσιουργού ερεθίσματος.
Παράγοντες που επηρεάζουν τη
νεοπλασία

• Γενετικοί

• Περιβαλλοντικοί

Περιβαλλοντικοί παράγοντες
 Διατροφή
 Χημικές ουσίες
 Φάρμακα
 Ακτινοβολίες
 Ιοί
Καρκινογόνες ουσίες

Καρκινογόνες ουσίες θεωρούνται οι

ουσίες εκείνες που πληρούν ένα ή
περισσότερα από τα εξής τέσσερα
κριτήρια:

• Προκαλούν όγκους, που δεν παρατηρούνται

στην ομάδα ελέγχου
• Αυξάνουν τους όγκους που παρατηρούνται
στην ομάδα ελέγχου
• Προκαλούν όγκους νωρίτερα σε σύγκριση με
την ομάδα ελέγχου
• Αυξάνουν την πρόκληση πολλαπλών όγκων

Στάδια καρκινογένεσης

 Πρώτο στάδιο - ΕΝΑΡΞΗ:

Μετατροπή του φυσιολογικού κυττάρου
σε προκαρκινικό (μεταλλαγμένο)
 Δεύτερο στάδιο - ΠΡΟΑΓΩΓΗ:
Μετατροπή του προκαρκινικού
κυττάρου σε καρκινικό
Συν-καρκινογόνα

 Συν-καρκινογόνα (co-carcinogens)
ονομάζονται οι ουσίες εκείνες που
επάγουν την καρκινογόνο δράση ενός
γονιδιοτοξικού καρκινογόνου, όταν
χορηγούνται πριν ή συγχρόνως με αυτό
ή όσο διαρκεί η βλάβη του DNA.
Επιδιορθωτικοί μηχανισμοί
Σε βλάβες του DNA η σημαντικότερη
επιδιόρθωση είναι η «εκτομή-
επιδιόρθωση», ως εξής:
1) Αναγνωρίζεται η βλάβη από τις
γλυκοσιδάσες.
2) Ακολουθεί εκτομή του τμήματος που
υπέστη βλάβη με τις ενδονουκλεάσες.
3) Οι πολυμεράσες συνθέτουν ένα νέο υγιές
τμήμα.
4) Το νέο υγιές τμήμα συνδέεται με λιγάσες
στην άλυσο του DNA.

Επιδιορθωτικοί μηχανισμοί
Αν δεν προλάβουν να δράσουν και το κύτταρο
εισέλθει στη φάση του αναδιπλασιασμού,
τότε θεωρούμε ότι έχει εισέλθει σε
προκαρκινική κατάσταση και η εξαλλαγή των
φυσιολογικών κυττάρων σε καρκινικά είναι
πιθανή έως αναπόφευκτη.
ΙΟΓΕΝΗΣ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗ
ΓΟΝΙΔΙΑ ΠΟΥ ΕΝΟΧΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗ

1.Ογκογονίδια
 Οι αλλαγές των κωδικίων (τριάδα νουκλεοτιδίων)
μπορούν να οδηγήσουν στην δημιουργία των
ογκογονιδίων, που είναι συστατικά των κυττάρων,
που αποτελούνται από μία αλληλουχία γονιδίων και
σε φυσιολογική κατάσταση βρίσκονται σε
καταστολή, ενεργοποιούνται όμως όταν συμβούν
μεταλλάξεις.
 Τα περισσότερα ογκογονίδια διαταράσσουν το
φυσιολογικό ρυθμό ανάπτυξης και διαφοροποίησης
των κυττάρων.

2. Ογκοκατασταλτικά γονίδια

 Καταστέλλουν τη δράση των

ογκογονιδίων.
 Αν τα ογκοκατασταλτικά γονίδια
εξουδετερωθούν με απάλειψη ή
μετάλλαξη, επέρχεται επαγωγή της
καρκινογένεσης.
Διαφοροποίηση

 Με τον όρο «διαφοροποίηση» του

νεοπλασματικού κυττάρου νοείται ο βαθμός
ομοιότητάς του με το φυσιολογικό από το
οποίο προέρχεται, μορφολογικά και
λειτουργικά και ο βαθμός αυτός είναι
αντιστρόφως ανάλογος από το ρυθμό
πολλαπλασιασμού του.
 Τα καλοήθη νεοπλάσματα είναι καλά
διαφοροποιημένα.
Μυκοτοξίνες

Καρκίνος δέρματος

Πολυκυκλικοί αρωματικοί
υδρογονάνθρακες που περιέχουν
διβενζο- ανθρακένιο και βενζοπυρένιο
(πίσσα, αιθάλη, πετρέλαιο, ορυκτέλαια).
Καρκίνος ουροποιητικού

Χρώματα ανιλίνης, που περιέχουν

αρωματικές αμίνες.

Καρκίνος του ήπατος

Αζωχρώματα
Οργανικοί διαλύτες
Βινυλοχλωρίδιο
Καρκίνος αναπνευστικού
 Εργάτες βιομηχανίας υποδημάτων,
βυρσοδεψίας, επίπλων (αδενοκαρκίνωμα
ρινός)
 Εργάτες μεταλλείων (καρκίνος των
βρόγχων,
που οφείλεται στο ραδόνιο)
 Εργάτες εργοστασίων ή ορυχείων
αμιάντου (μεσοθηλίωμα πνευμόνων)
 Εργάτες παραγωγής φωταερίου (καρκίνος
των βρόγχων)
Λευχαιμία

Βενζόλιο
Οργανικοί διαλύτες
Ακτινοβολίες (υπεριώδης, ιονίζουσα,
ακτίνες Χ, ακτίνες γ, κλπ)
Καρκινογόνος δράση
ακτινοβολιών

 Ενεργοποίηση των ογκογονιδίων

 Διεγείρουν τον απλό πολλαπλασιασμό
των κυττάρων
 Επισπεύδουν το γήρας των κυττάρων

Παράγοντες που συμβάλλουν στην

καρκινογόνο δράση των
ακτινοβολιών
 Η ηλικία των εκτεθειμένων
 Η ανοσολογική τους κατάσταση
 Το οικογενειακό ιστορικό
Χιροσίμα, Ιαπωνία (1945)
Έζησαν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα
εκείνοι που δέχτηκαν μικρότερη ποσότητα
ακτινοβολίας
Τσερνομπίλ, 1986
Επίκεντρο μεγαλύτερης πυρηνικής
καταστροφής στην Ιστορία
  Κατάλογος ΕΕ 
περιλαμβάνει μόνο
πρόσθετα που
θεωρούνται ασφαλή
 ΑDI : ανώτατο επίπεδο
πρόσληψης για το οποίο η
ουσία μπορεί να
θεωρείται ασφαλής
 Όμως οι περισσότερες
αξιολογήσεις εγιναν στις
δεκαετίες ’80, ’90, ’70 
ανάγκη επαναξιολόγησης
των εγκεκριμένων
πρόσθετων από την EFSA
(εκτιμάται να
ολοκληρωθεί έως το 2020)
EU Food Additives : making our food safer 2013, EUROPEAN
COMMISSION: Brussels.
 Πρέπει να αναγράφονται υποχρεωτικά στη συσκευασία
τροφίµων
 Κωδικοποίηση: γράµµα Ε(έγκριση από την ΕΕ), 3ψήφιος
ή 4ψήφιος κωδικός αριθµός
 Διαχωρίζονται σε λειτουργικές κατηγορίες ανάλογα με
το σκοπό που επιτελούν στο τρόφιμο  θα αναλυθούν
3 από αυτές:
◦ οι χρωστικές
◦ οι παράγοντες συγκράτησης χρώματος
◦ οι διογκωτικοί παράγοντες

Oδηγός για τα πρόσθετα τροφίμων(Αριθμοί Ε), Γενικό Χημείο του Κράτους, 2008 EFSA, 2017
Κατευθυντήριες οδηγίες για τον επίσημο έλεγχο προσθέτων τροφίμων, ΕΦΕΤ, 2016 GSFA online, FOOD ADDITIVE FUNCTIONAL CLASSES, FAO and WHO, 2017

 Παράγοντες χρώματος ή χρωστικές

 Ουσίες που προσθέτουν ή αποκαθιστούν το χρώμα ενός

τροφίμου
 Αποτελούν τεχνητές ουσίες ή φυσικές που λαμβάνονται από:
◦ τρόφιμα και άλλες βρώσιμες φυσικές ουσίες
◦ έντομα
◦ λουλούδια
 Σκοπός  η βελτίωση της εμφάνισης του τροφίμου,
ελκυστικότητα
 Βρίσκονται σε πολλά επεξεργασμένα τρόφιμα όπως
καραμέλες, γλειφιτζούρια, αναψυκτικά, μαρμελάδες, τσίχλες,
ζελέ, τυριά, κ.α.

 Κωδικός Ονομασία πρόσθετου Κωδικός Ονομασία πρόσθετου
129 Allura red AC 100(i) Curcumin
123 Amaranth 127 Erythrosine
160b(i) Annatto extracts, bixin-based 143 Fast green FCF
160b(ii) Annatto extracts, norbixin-based 163(ii) Grape skin extract
122 Azorubine (Carmoisine) 132 Indigotine (Indigo carmine)
162 Beet red 172(i) Iron oxide, black
151 Brilliant black (Black PN) 172(ii) Iron oxide, red
133 Brilliant blue FCF 172(iii) Iron oxide, yellow
155 Brown HT 161b(i) Lutein from Tagetes erecta
170(i) Calcium carbonate 160d(iii) Lycopene, Blakeslea trispora
161g Canthaxanthin 160d(i) Lycopene, synthetic
150a Caramel I – plain caramel 160d(ii) Lycopene, tomato
150b Caramel II - sulfite caramel 124 Ponceau 4R (Cochineal red A)
150c Caramel III - ammonia caramel 104 Quinoline yellow
150d Caramel IV - sulfite ammonia caramel 128 Red 2G
120 Carmines 101(ii) Riboflavin 5'-phosphate sodium
160e Carotenal, beta-apo-8'- 101(iii) Riboflavin from Bacillus subtilis
160a(iii) beta-Carotenes, Blakeslea trispora 101(i) Riboflavin, synthetic
160a(i) beta-Carotenes, synthetic 110 Sunset yellow FCF
160a(ii) beta-Carotenes, vegetable 181 Tannic acid (Tannins)
160f Carotenoic acid, ethyl ester, beta-apo-8'- 102 Tartrazine
141(ii) Chlorophyllin copper complexes, potassium and sodium salts 171 Titanium dioxide
140 Chlorophylls 161h(i) Zeaxanthin, synthetic
141(i) Chlorophylls, copper complexes

GSFA online, FOOD ADDITIVE FUNCTIONAL CLASSES, FAO and WHO, 2017

φυσικές χρωστικές - συνθετικές χρωστικές

Συνθετικές χρωστικές
1. Τεχνητός χρωματισμός τροφίμων προς αποδοχή
ανεπιθύμητων χαρ/κών από τον καταναλωτή
2. Σύνθετες οργανικές χημικές ενώσεις προέλευση η
πίσσα & πλέον το πετρέλαιο
3. Φθηνές, σταθερές & πιο φωτεινές
4. 9 χρωστικές έχουν εγκριθεί από τις Η.Π.Α.
5. 3 χρωστικές 90% όλων των χρωστικών που
χρησιμοποιούνται (Red 40, Yellow 5 & Yellow 6)
Kobylewski & Jacobson, International Journal of Occupational & Environmental Health, 2012
Kobylewski & Jacobson, International Journal of Occupational & Environmental Health, 2012

 Λόγω της χημικής δομής τους  πολύ

δύσκολα απορροφήσιμες  οξεία τοξικότητα
θα δύναται να εμφανιστεί μόνο σε μεγάλη
υπερκατανάλωση
 Ταρταζίνη(Ε102):
◦ αναφορές για εμφάνιση άσθματος, υπερδραστηριότητας, κνίδωσης, ημικρανιών, θολής
όρασης και ρινίτιδας
◦ παρόλα αυτά, κλινικές μελέτες και μεταναλύσεις που ακολούθησαν διερευνώντας τη σχέση
της με το άσθμα και άλλα από αυτά δεν έδειξαν επιβαρυντική σχέση

 Καρμίνη(Ε120):
◦ κόκκινη χρωστική που απομονώνεται από έντομα
◦ έχει δειχθεί ότι σε μεγάλες δόσεις μπορεί να προκαλέσει διαμεσολαβούμενη από τις ΙgE
αναφυλαξία σε ορισμένα άτομα.

Feketea, G, Food Chem, 2017 Wilson, B.G., Ann Allergy Asthma Immunol, 2005 Gultekin, F., Clin Rev Allergy Immunol, 2013
 Αnnatto(Ε160):
◦ κίτρινη χρωστική προερχόμενη από τους καρπούς τροπικού φρούτου
◦ έχει ενοχοποιηθεί για αναφυλαξία, κνίδωση και αγγειοοίδημα

 Sunset yellow FCF(E110):

◦ πορτοκαλί χρωστική
◦ έχει αναφερθεί για αναφυλαξία, δερματίτιδα εξ επαφής και αλλεργική ρινίτιδα

 Ponceau(Ε124) και Erythrosine(Ε127): αρνητικές

επιδράσεις στην πνευμονική λειτουργία
 Allura red AC(Ε129)
◦ κόκκινη χρωστική
◦ έχει κατηγορηθεί ότι πιθανό να προκαλεί ορισμένες γενετικές
ανωμαλίες και καρκίνο.

Feketea, G, Food Chem, 2017 Wilson, B.G., Ann Allergy Asthma Immunol, 2005 Gultekin, F., Clin Rev Allergy Immunol, 2013

 Με την επαναξιολόγηση πιθανό να:

◦ επανεξεταστούν οι όροι χρήσης των προσθέτων ή να μειωθεί
το ΑDI
◦ αν χρειαστεί να αφαιρεθούν κάποια πρόσθετα από τον
κατάλογο

 Έως τώρα, μετά την επαναξιολόγηση μειώθηκαν τα ΑDI για:

◦ το κίτρινο κινολίνης(Ε104)
◦ το κίτρινο sunset(E110)
◦ το πονσώ 4R(E124)
EU Food Additives : making our food safer 2013, EUROPEAN COMMISSION: Brussels.
◦ αποτέλεσμα: οι τεχνητές χρωστικές
πιθανό να ευθύνονται για την εμφάνιση
υπερδραστηριότητας σε παιδιά

◦ ανάγκη περαιτέρω διερεύνησης λόγων

κάποιων περιορισμών της μελέτης

Schab, D.W., J Dev Behav Pediatr, 2004

2. Παράγοντες συγκράτησης χρώματος

 Σκοπός  η βελτίωση της εμφάνισης, ελκυστικότητα του τρόφιμου

 Ουσίες που σταθεροποιούν, διατηρούν ή εντείνουν το υπάρχον

χρώμα ενός τρόφιμου
 Χρησιμοποιούνται κυρίως στη βιομηχανία ποτών για χυμούς
φρούτων και λαχανικών, για ποτά όπως κρασί, αφρώδεις οίνους και
προϊόντα που έχουν παραχθεί από φρούτα και λαχανικά, τα οποία
έχουν υποστεί επεξεργασία.

GSFA online, FOOD ADDITIVE FUNCTIONAL CLASSES, FAO and WHO, 2017
Κωδικός Ονομασία πρόσθετου Κωδικός Ονομασία πρόσθετου
512 Stannous chloride 511 Magnesium chloride
250 Sodium nitrite 504(i) Magnesium carbonate
251 Sodium nitrate 585 Ferrous lactate
249 Potassium nitrite 579 Ferrous gluconate
252 Potassium nitrate 386 Disodium ethylenediaminetetraacetate
1202 Polyvinylpyrrolidone, insoluble 330 Citric acid
504(ii) Magnesium hydroxide carbonate 385 Calcium disodium ethylenediaminetetraacetate
528 Magnesium hydroxide 523 Aluminium ammonium sulfate

GSFA online, FOOD ADDITIVE FUNCTIONAL CLASSES, FAO and WHO, 2017

 Ουσίες που συμβάλλουν στη διόγκωση του

τροφίμου χωρίς να συμβάλλουν σημαντικά
στην ενεργειακή αξία ή τη γεύση του.
 Σκοπός  να αυξήσουν τον όγκο του
παραγόμενου τροφίμου
 Η χρήση τους συμβάλλει σε ένα βαθμό και
στη μείωση του κόστους του
 Χρησιμοποιούνται κυρίως σε τρόφιμα όπως
σε επεξεργασμένα κρέατα,μπιφτέκια, σε
προϊόντα αρτοποιίας, λουκάνικα,
μαγιονέζες, σάλτσες, και ειδικές σος για
σαλάτες, σε γλυκά, μπισκότα και παγωτά,
σε λίπη, έλαια.

ΕΦΕΤ, Κατευθυντήριες οδηγίες για τον επίσημο έλεγχο προσθέτων τροφίμων. 2016
GSFA online, FOOD ADDITIVE FUNCTIONAL CLASSES, FAO and WHO, 2017
Κωδικός Ονομασία πρόσθετου Κωδικός Ονομασία πρόσθετου
400 Alginic acid 461 Methyl cellulose
406 Agar 460(i) Microcrystalline cellulose (Cellulose gel)
403 Ammonium alginate 1200 Polydextroses
404 Calcium alginate 402 Potassium alginate
903 Carnauba wax 460(ii) Powdered cellulose
407 Carrageenan 407a Processed eucheuma seaweed (PES)
462 Ethyl cellulose 405 Propylene glycol alginate
414 Gum arabic (Acacia gum) 401 Sodium alginate
464 Hydroxypropyl methyl cellulose 466 Sodium carboxymethyl cellulose(Cellulosegum)
953 Isomalt (Hydrogenated isomaltulose) 325 Sodium lactate
965(i) Maltitol 420(i) Sorbitol
965(ii) Maltitol syrup 420(ii) Sorbitol syrup
421 Mannitol

GSFA online, FOOD ADDITIVE FUNCTIONAL CLASSES, FAO and WHO, 2017

 Κατά καιρούς έχουν ενοχοποιηθεί για διάφορες ανεπιθύμητες

επιδράσεις στην υγεία, παρά την διαδεδομένη χρήση τους στη
βιομηχανία τροφίμων

 Επιπολασμός ανεπιθύμητων επιδράσεων  0.01-0.23%

 Υψηλότερος επιπολασμός σε ατοπικούς  2-7%

Feketea, G. Food Chem, 2017

  διογκωτικοί παράγοντες θεωρούνται
ασφαλείς
 Tα τελευταία χρόνια διερευνάται στη
βιομηχανία τροφίμων η χρήση διογκωτικών
για την παραγωγή πιο υγιεινών τροφίμων,
αντικαθιστώντας μέρος κακής ποιότητας
συστατικών όπως τα κορεσμένα λιπαρά με
τα πρόσθετα αυτά.
Crincoli, C.M., et al., Food Chem Toxicol, 2016 Eastwood, M.A., Food Addit Contam, 1990 Anderson, D.M., et al., Food Addit Contam, 1991
Ruiz-Capillas, C., et al., Food Chem, 2013 Herrero, A.M., et al., J Agric Food Chem, 2014
 Την ανακάλυψη πολλών νέων ουσιών με
πολυάριθμες λειτουργίες στα τρόφιμα
οδήγησαν οι εξελίξεις στην επιστήμη και
στην τεχνολογία .

 Πρόσθετα σε τρόφιμα γενικά είναι ουσίες ή

μίγματα ουσιών, εκτός των βασικών
τροφίμων, οι οποίες προστίθενται στα
τρόφιμα κατά την παραγωγή, την
επεξεργασία (την μεταποίηση, παρασκευή,
κατεργασία )και την συσκευασία τους
 προστίθενται στα τρόφιμα σκόπιμα και όχι
τυχαία.
 Tα πρόσθετα τρόφιμα είναι εγκεκριμένα
από τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής
Ένωσης,και τηρούν συγκεκριμένες
προδιαγραφές

 Προστίθενται με σκοπό τη βελτίωση

πολλών ιδιοτήτων τους (όπως της γεύσης,
της οσμής, του χρώματος, της υφής).
 Η νομοθεσία για τα πρόσθετα τροφίμων
έχει σαν πρωταρχικό στόχο την προστασία
των καταναλωτών.

 Επιδιώκει την ισορροποια ανάμεσα στα

οφέλη και τους ενδεχόμενους κινδύνους
από τη χρήση τους

 Στη νεότερη ιστορία, συγκροτημένη

νομοθεσία για τα τρόφιμα συντάχθηκε στις
Ευρωπαϊκές χώρες, με αρχή από την
Αγγλία, γύρω στα 1860-1870. Στην χώρα
μας, το Γενικό Χημείο του Κράτους (η
αρμόδια υπηρεσία για τον έλεγχο των
τροφίμων), ιδρύθηκε το 1929.
 ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των
Ηνωμένων Εθνών (FAO=Food Agriculture
Organisation, http://www.fao.org) και η
Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO=World
Health Organisation, http://who.org)
ιδρύθηκαν το 1945 για να βοηθήσουν τις
κυβερνήσεις-μέλη να βελτιώσουν το
επίπεδο διατροφής και δημόσιας υγείας

 Έχει δημιουργηθεί κοινή επιτροπή ειδικών

αποτελούμενη από:
 WHO/FAO=/JECFA
 Η έγκριση των προσθέτων πρέπει:
1. Να προσδιορίζει τα τρόφιμα στα οποία επιτρέπεται η
προσθήκη συγκεκριμένων προσθέτων και τους όρους υπό τους
οποίους γίνεται η προσθήκη.
2. Να περιορίζει στο ελάχιστο τη δόση που είναι απαραίτητη για
την επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος.
3. Να λαμβάνει υπόψη την τυχόν αποδεκτή ημερήσια δόση
(ADP) και την πιθανή ημερήσια πρόσληψη (PDI) του
συγκεκριμένου πρόσθετου, μέσω των τροφών στο σύνολό τους.

 Δεν θεωρούνται πρόσθετα

 υποκατάστατα αλατιού
 οι βιταμίνες
 μονοσακχαρίτες, δισακχαρίτες ή ολιγοσακχαρίτες και τρόφιμα που περιέχουν αυτές τις ουσίες
 τρόφιμα που ενσωματώνονται κατά την παρασκευή συνθέτων τροφίμων λόγω των αρωματικών,
γευστικών ή θρεπτικών τους ιδιοτήτων
 ουσίες που χρησιμοποιούνται σε υλικά επικάλυψης ή επίχρυσης τροφίμων
 προϊόντα που περιέχουν πηκτίνη
 λευκή ή κίτρινη δεξτρίνη, άμυλο πεφρυγμένο ή δεξτρινοποιημένο, άμυλο τροποποιημένο με όξινη
ή αλκαλική επεξεργασία, λευκασμένο άμυλο, φυσικώς τροποποιημένο άμυλο και άμυλο
επεξεργασμένο με αμυλολυτικά ένζυμα
 πλάσμα αίματος, βρώσιμη ζελατίνη, προϊόντα υδρόλυσης πρωτεϊνών και τα άλατά τους,
πρωτεΐνες γάλακτος, γλουτένη, ινουλίνη, χλωριούχο αμμώνιο και βάσεις τσίχλας
 αμινοξέα και τα άλατά τους
 καζεϊνικά άλατα και καζεΐνη
  Τρόφιμα στα οποία δεν επιτρέπεται η χρήση
πρόσθετων είναι:
 Μη επεξεργασμένα τρόφιμα(g).
 Μέλι.
 Μη γαλακτοποιημένα έλαια και λίπη ζωικής ή
φυτικής προέλευσης.
 Βούτυρο.
 Παστεριωμένα και αποστειρωμένα
(συμπεριλαμβανομένων και τα υψηλής
παστερίωσης τρόφιμα), γάλα και κρέμα
(συμπεριλαμβανομένων και των
αποβουτυρωμένων, των πλήρων και των μερικώς
αποβουτυρωμένων προϊόντων).

 Μη αρωματισμένα γαλακτοκομικά προϊόντα τα οποία

έχουν υποστεί ζύμωση και στα οποία υπάρχουν ζώντες
ζυμομύκητες(e).
 Στο φυσικό μεταλλικό νερό και στα νερά των πηγών.
 Στον καφέ (εκτός του στιγμιαίου αρωματισμένου καφέ)
και στα εκχυλίσματα καφέ.
 Στο μη αρωματισμένο τσάι (σε φύλλα).
 Στα σάκχαρα.
 Στα ξηρά ζυμαρικά.
 Στο φυσικό, μη αρωματισμένο βουτυρόγαλα
(εξαιρουμένου του αποστειρωμένου βουτυρογάλακτος).
 Στις τροφές για βρέφη και μικρά παιδιά είτε υγιή είτε
σε πάσχοντα.
• σε σύνθετο τρόφιμο
• σε μη επεξεργασμένα τρόφιμα

• σε βρεφικές τροφές καθώς και σε τρόφιμα για μικρά παιδιά

• σε τρόφιμο στο οποίο έχει προστεθεί πρόσθετο,

• στα ξηρά ζυμαρικά

ένζυμο ή αρωματική ύλη τροφίμων

• σε μη αρωματισμένο τσάι

• στον καφέ (με εξαίρεση τον αρωματισμένο στιγμιαίο καφέ)

• σε τρόφιμο το οποίο πρόκειται να χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά • στα σάκχαρα

για την προετοιμασία ενός σύνθετου τροφίμου • στο φυσικό μεταλλικό νερό

• στο παστεριωμένο γάλα και κρέμα γάλακτος

• στο μέλι

• στα ζωικά και φυτικά έλαια

• σε ορισμένα παραδοσιακά προϊόντα

Επιτρέπεται Δεν επιτρέπεται

 1.Χρωστικές  11.Γλυκαντικά
 2.Συντηρητικά  12.Διογκωτικές κόνεις
 3.Αντιοξειδωτικά  13.Αντιαφριστικά
 14.Υλικά επικάλυψης
 4.Γαλακτωματοποιητές
 15.Βελτιωτικά αλεύρων
 5.Πυκνωτικά μέσα  16.Σκληρυντικά
 6.Σταθεροποιητές  17.Υγροσκοπικά μέσα
 7.Ενισχυτικά γεύσης  18.Συμπλοκοποιητές
 8.Μέσα οξίνισης  19.Ένζυμα
Διορθωτικά οξύτητας  20.Αέρια συσκευασίας
 9.Αντισυσσωματικά
 10.Τροποποιημένα άμυλα
  Το επίπεδο χρήσης ενός πρόσθετου
τρόφιμου καθορίζεται στο χαμηλότερο
επίπεδο που χρειάζεται για να
επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα
 ο Λαμβάνει υπόψη του την αποδεκτή
ημερήσια πρόσληψη του πληθυσμού
(ADI) *
 * ορίζεται ως μια εκτίμηση της ποσότητας ενός
προσθέτου τροφίμων που μπορεί να προσλαμβάνεται σε
καθημερινή βάση κατά τη διάρκεια μιας ζωής χωρίς
σημαντικό κίνδυνο για την υγεία

 Η έγκριση της χρήσης τους προυποθέτει:

 Να υπάρχει τεχνολογική ανάγκη

εφαρμογής τους
 Να είναι ασφαλή για την υγεία του
καταναλωτή στα επίπεδα που
χρησιμοποιούνται
 Να μην παραπλανούν τους καταναλωτές
 Τα πρόσθετα τροφίμων γίνονται αποδεκτά μόνο
εφόσον:
1. έχει αποδειχθεί η ύπαρξη τεχνολογικής ανάγκης
2. δεν παρουσιάζουν κανένα κίνδυνο για την υγεία του
καταναλωτή στα συγκεκριμένα επίπεδα χρήσης
3. δεν εξαπατούν τον καταναλωτή
4. η χρήση τους πρέπει να συνοδεύεται από
τεκμηριωμένα πλεονεκτήματα για τον καταναλωτή
5. διατηρούν τη θρεπτική αξία του τροφίμου
6. αυξάνουν την ικανότητα διατήρησης ή τη
σταθερότητας ενός τροφίμου ή τη βελτίωση των
οργανοληπτικών ιδιοτήτων του, με την προϋπόθεση
ότι δεν αλλοιώνεται η φύση, η ουσία ή η ποιότητα
του τροφίμου

 7.συμβάλλουν στην παραγωγή, μεταποίηση, παρασκευή,

κατεργασία, συσκευασία, μεταφορά ή αποθήκευση του τροφίμου

 8.με την προϋπόθεση ότι το πρόσθετο δεν χρησιμοποιείται για

την απόκρυψη ανεπιθύμητων και ανθυγιεινών αποτελεσμάτων,
από τη χρήση ελαττωματικών πρώτων υλών για την παρασκευή
ενός τροφίμου

 9.υποβάλλονται σε κατάλληλες δοκιμές και σε τοξικολογική

αξιολόγηση, προκειμένου να προσδιοριστούν ενδεχόμενες
βλαπτικές επιπτώσεις
 έχει θεσπιστεί ο ανώτατο όριο
συγκέντρωσης πρόσθετων τροφίμων σε
ορισμένες κατηγορίες

 σε άλλες καθορίζεται το όριο σύμφωνα με

την ορθή παρασκευαστική πρακτική
(quantum satis)

 Χημική: έχουν ως βάση τις ενεργές ομάδες

των χημικών ενώσεων. Κατατάσσει μόρια
όμοιας δομής και χημικών ιδιοτήτων στην
ίδια ομάδα.

 γενικευμένη δράση :
 Πρόσθετα που μεταβάλουν τη φυσική
κατάσταση των τροφίμων
 Πρόσθετα που μεταβάλουν τη χημική
κατάσταση των τροφίμων.
 Πρόσθετα που μεταβάλουν την αντίληψη
στις αισθήσεις
 Θρεπτικά πρόσθετα.
 οι αντιμικροβιακοί παράγοντες

◦ Βιταμίνες και αμινοξέα

◦ Αντιοξειδωτικά
◦ Γαλακτοματοποιητές, σταθεροποιητές και
πηκτικά μέσα
◦ Αρτυματικές και αρωματικές ύλες
◦ Ένζυμα
◦ Χρωστικές
◦ Αντιμικροβιακά πρόσθετα (συντηρητικά)

 Τα μέταλλα και τα ιχνοστοιχεία ήταν
γνωστά από την αρχαιότητα.
 Τα μέταλλα
1. δίνουν στερεότητα και αντοχή στον
σκελετό,
2. χρησιμοποιούνται σαν συστατικά
οργανικών ενώσεων,
3. ρυθμίζουν την ισορροπία υγρών στο
σώμα
4. και παίρνουν μέρος σε πολλές
διεργασίες του μεταβολισμού
Introduction to Food Toxicology Takayuki Shibamoto, Leonard F. Bjeldanes
2nd Edition
 Η λήψη μετάλλων συμβάλλει
1. στην ρύθμιση του οργανικού ισοζυγίου σε
νερό,
2. στην ομαλότερη διακίνηση των θρεπτικών
συστατικών,
3. στην σχετική διατήρηση της φυσιολογικής
οξύτητας του αίματος και
4. στην καλύτερη λειτουργία εξωκρινών κι
ενδοκρινών αδένων.

 Ταξινομούνται σε:
 Ανόργανα στοιχεία (απαραίτητα)
 Ιχνοστοιχεία (μικρές ποσότητες)
 Βαρέα Μέταλλα ή Τοξικά (προκαλούν
σοβαρά προβλήματα στην υγεία
 μέταλλα με σχετικά υψηλή πυκνότητα,
 ατομικό βάρος ή ατομικό αριθμό.
 Οι ορισμοί διαφοροποιούνται ανάλογα με
επιστήμη:
 Μεταλλουργία – πυκνότητα
 Φυσική – ατομικός αριθμός
 Χημεία – χημική συμπεριφορά

 Introduction to Food Toxicology Takayuki Shibamoto, Leonard F. Bjeldanes 2nd Edition

 Βαρέα ή τοξικά μέταλλα είναι:

 Αλουμίνιο (Al)
 Αρσενικό (As)
 Κάδμιο (Cd)
 Μόλυβδος (Pb)
 Υδράργυρος (Hg)
 Νικέλιο (Ni)
 Κασσίτερος (Sn)
 Ο Μόλυβδος απαντάται φυσικώς στον γήινο
φλοιό,συνήθως με τη μορφή συμπλόκων και
σπανίως ως ελεύθερο μέταλλο.
 • Χρήσεις: μπαταρίες των οχημάτων,
πυρομαχικά,σωληνώσεις, επικαλύψεις
καλωδίων, υλικά προστασίας από τη
ραδιενέργεια, βαφές, κεραμικά στιλβώματα,
στην αύξηση του αριθμού οκτανίων στη βενζίνη.

 Από τις δραστηριότητες του ανθρώπου

εισέρχεται στο περιβάλλον.
1. εξορύξεις στα ορυχεία μόλυβδου (εισέρχεται
στο περιβάλλον μέσω εκπομπών μόλυβδου
αλλά και άλλων μετάλλων)
2. από εργοστάσια παράγωγής ή χρήσης
μόλυβδου, κράματα και ενώσεις μόλυβδου.
 Απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα κατά την
καύση του άνθρακα, του λαδιού και των
αποβλήτων.
 Έκθεση σε Pb
 Ρυπασμένος αέρας, έδαφος, νερό
 Ρυπασμένα τρόφιμα και ποτά
 Επαγγελματική έκθεση
 Μη επαγγελματικές δραστηριότητες
(κάπνισμα, ζωγραφική)

 Συμπτώματα από την απορρόφηση του

 Μετάλλου Pb στον ανθρώπινο οργανισμό

Κάδμιο (Cd)
 Το κάδμιο ανταγωνίζεται με τον
ψευδάργυρο και μοιάζει χημικά με αυτόν•

 Χρήσεις: ως αντιδιαβρωτικό στην κάλυψη

μεταλλικών επιφανειών, στις μπαταρίες,
σε χρωστικές, σε συστήματα ηλεκτρονικά
και σε πυρηνικούς αντιδραστήρες.

 Η κυριότερη πηγή πρόσληψης καδμίου από

τους ανθρώπους είναι οι τροφές:

 Φρούτα και λαχανικά που καλλιεργούνται

σε μολυσμένα εδάφη
 Κατανάλωση ζώων που εκτρέφονται σε
μολυσμένα λιβάδια
 Βαρέα
Μέταλλα

• Paul B.Tchounwou, et al., Heavy Metals Toxicity and the Environment, EXS. 2012; 101:133-164

Φυσικές
Πηγές

• Sources and pathways of cadmium in the environment, Thornton I. IARC Sci Publ. 1992.
 Εκπομπές Καδμίου

Ανθρωπογενείς
πηγές

• Korzun EA, Heck HH, Sources and fates of lead and cadmium in municipal solid waste, J Air Waste Manage Assoc. 1990 Sep;40(9):1220-6.

Εκπομπές Καδμίου

Ανθρωπογενείς
πηγές

• Korzun EA, Heck HH, Sources and fates of lead and cadmium in municipal solid waste, J Air Waste Manage Assoc. 1990 Sep;40(9):1220-6.
 • Jarup L, et al., Health effects of cadmium exposure--a review of the literature and a risk estimate, Scand J Work environ Health 1998; 24
• Jarup L, Cadmium overload and toxicity, Nephrol Dial. Transplant 2002;17 Suppl 2:35-9

Οξεία
Δηλητηρίαση

Οξύ
Πνευμονικό
Οίδημα

Χρόνια
Δηλητηρίαση

• Johannes Godt, et al., The toxicity of cadmium and resulting hazards for human health, J Occup Med Toxicol.
2006; 1:22
 • Sherlock JC, Cadmium in foods and the diet, Experientia Suppl. 1986;50:110-4.

• Miloslava Fojtová, et al., Recovery of tobacco cells from cadmium stress is accompanied by DNA repair and increased telomerase activity,
Journal of Experimental Botany
 Μέταλλο φυσικής και ανθρωπογενούς
προέλευσης.

 Χρήσεις: σε ηλεκτρικές εφαρμογές (λάμπες

υδραργύρου), όργανα (θερμόμετρα, διακόπτες,
βαρόμετρα κτλ), μυκητοκτόνα,
αγροχημικά,αντισηπτικά

 Η κυριότερη πηγή πρόσληψης υδραργύρου από

τους ανθρώπους είναι οι τροφές, κυρίως τα
ψάρια

•Μπαταρίες
•Συσκευές μέτρησης (Βαρόμετρα,
θερμόμετρα)
•Λαμπτήρες και ηλεκτρικοί διακόπτες
Ανθρωπογενείς •Οδοντικά αμαλγάματα
πηγές: •Καλλυντικά
•Φαρμακευτικά προϊόντα (thiomersal)
•Καύση άνθρακα
•Εξόρυξη (υδράργυρου και χρυσού)

•Εξάτμιση από πετρώματα

Φυσικές πηγές: •Γεωλογικές καταθέσεις
•Ηφαιστειακή δραστηριότητα

http://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/mercury-and-health
 www.pemptoysia.gr

www.pemptoysia.gr

 Μια ισορροπημένη διατροφή προϋποθέτει και την κατανάλωση

ψαριών στο εβδομαδιαίο διαιτολόγιο. Η διατροφή με ψάρια
προσφέρει πολλά οφέλη στην υγεία
Τα ψάρια είναι πηγές: εκτος των Ω3 λιπαρων οξέων

1) ασβεστίου και φωσφόρου συμβάλουν στην καλύτερη

δόμηση δοντιών και οστών

2) ιωδίου συμβάλει στη σύνθεση των ορμονών του

θυρεοειδούς

3) σεληνίου και ψευδαργύρου απαραίτητα για την

ενίσχυση της άμυνας του οργανισμού.
 Smith et al.,
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι ορισμένα είδη ψαριών περιέχουν
υψηλά επίπεδα οργανικού υδραργύρου (π.χ. MeHg
 O MeHg εισέρχεται από τα κατώτερα είδη της τροφικής
αλυσίδας, βιο-συσσωρεύεται στο σώμα του ψαριού και
βιομεγενθύνεται μέσω της τροφικής αλυσίδας.

 Υψηλές συγκεντρώσεις σε κυνηγετικά ψάρια

 Κατανάλωση από τον άνθρωπο.

 Ο MeHg απορροφάται εύκολα
 από τον πεπτικό σωλήνα σωλήνα.

 Balshaw et al.,2007
 προβλήματα όρασης
 κόπωση Η κατανάλωση
 διαταραχή του καρδιακού ρυθμού θαλασσινών με MeHg
 διαταραχές ύπνου έχει δυσμενείς
 πονοκέφαλος επιπτώσεις στην
 απώλεια μνήμης υγεία.
 πόνος στις αρθρώσεις
 μούδιασμα γύρω από το στόμα κ.α.
 Yokoo et al., 2003
Yokoo et al., 2003
Masley et al., 2012
 Διακοπή του σχηματισμού του
Τοξικές επιδράσεις μικροσωληνίσκου
στην υγεία μέσα από:  Αλλαγή ισορροπίας ενδοκυτταρικού
ασβεστίου και του δυναμικού της μεμβράνης
 Αλλαγή της ακεραιότητας της κυτταρικής
μεμβράνης
 Διαταραχή ή αναστολή των ενζύμων
 Επαγωγή οξειδωτικού στρες
 Αναστολή της σύνθεσης πρωτεϊνών και του
DNA
 Επίδραση στη λειτουργία του
ανοσοποιητικού
•Τρόμος
•Αϋπνία
•Απώλεια μνήμης
Συμπτώματα: •Νευρομυϊκές επιδράσεις
•Πονοκέφαλος
•Γνωστικές και κινητικές δυσλειτουργίες
• Ήπια υποκλινικά συμπτώματα του
ΚΝΣ
http://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/mercury-and-health
Klaassen CD: : McGrowHill; 2007.

 Karimi et al.,2014
 Τα επίπεδα Hg στο αίμα ενηλίκων (31-42%)
που καταναλώνουν θαλασσινά, ήταν πάνω
από 5,8 μg / L, που είναι η δόση
αναφοράς (αποδεκτή ημερήσια δόση) για
τον MeHg (US EPA)
 Η ίδια μελέτη διαπίστωσε, ότι η κατανάλωση
καρχαρία , ξιφία ή τόνου σε εβδομαδιαία βάση
σχετίζεται με αύξηση του Hg στο αίμα (>δόση
αναφοράς
 για να διευκρινιστεί η σχέση μεταξύ υψηλής κατανάλωσης θαλασσινών με
Hg και των επιπέδων Hg στο αίμα ενηλίκων.
 Ο καταναλωτής πρέπει:
1. να ενημερώνεται για την προέλευση των ιχθύων και
2. κυρίως οι εγκυμονούσες πρέπει να αποφεύγουν την κατανάλωση
μεγάλου μεγέθους ιχθύων και να προτιμούν τα μικρά ψάρια προς
αποφυγή συμπτωμάτων που πιθανώς σχετίζονται με
την αυξημένη τοξικότητα Hg
 •Ατομικός αριθμός 80
Υδράργυρος (Hg)
•Υγρός
•-38.9 0C σημείο τήξης
•357 0C σημείο βρασμού
•«Υγρό ασήμι»

1) Στοιχειακός (ή μεταλλικός)
Τρεις μορφές: 2) Ανόργανος
3) Οργανικός
(π.χ. μεθυλικός υδράργυρος)
Stwertka AA. Oxford: Oxford University Press.
Ibrahim D.,et all Clin Lab Med 2006, 26:67–97. viii.

Κύριες αιτίες έκθεσης του

ανθρώπου στον υδράργυρο είναι:
:το οδοντικό αμάλγαμα,
η κατανάλωση μολυσμένων ψαριών
και η επαγγελματική έκθεση,
σύμφωνα με τον WHO.

Η τοξικότητά του επηρεάζεται από:

Την ηλικία του ανθρώπου (έμβρυα ευάλωτα)
Τη δοσολογία
Τη διάρκεια έκθεσης
Τον τύπο του
Την οδό διείσδυσης (εισπνοή, κατάποση, δέρμα)
World Health Organization, Geneva, Switzerland, 1991.
M. Berlin, et all, Eds., chapter 33, Elsevier, New York, NY, USA, 3rd edition, 2007.
 Το επιστημονικό ενδιαφέρον για τον υδράργυρο και τις
ενώσεις του:
1960, Σουηδία, μείωση στον πληθυσμό των πουλιών
1960, Μινιμάτα, Ιαπωνία, 2265 θύματα
1971, Ιράκ, 100 νεκροί, 1000 επηρεάστηκαν
Τοξική δράση:
Η εισπνοή ατμών υδραργύρου μπορεί να προκαλέσει επιβλαβείς επιδράσεις
στο στο πεπτικό σύστημα στο ανοσοποιητικό σύστημα, στους
πνεύμονες , στο νευρικό, και στους νεφρούς και μπορεί να είναι
θανατηφόρος. Τα ανόργανα άλατα του υδραργύρου είναι διαβρωτικά για το
δέρμα, τα μάτια και το γαστρεντερικό σωλήνα και μπορεί να προκαλέσουν
τοξικότητα στα νεφρά εάν καταποθούν.

Κουϊμτζή Θ., Χημεία Περιβάλλοντος, Θεσσαλονίκη.

Κουτσελίνη Αν., 1997, Τοξικολογία, Αθήνα
http://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/mercury-and-health

Η Σύμβαση της Μιναμάτα

Κατόπιν πρωτοβουλίας της ΕΕ, το 2013 διεξήχθησαν διαπραγματεύσεις οι οποίες

οδήγησαν στη σύναψη της σύμβασης της Μιναμάτα για τον υδράργυρο. Είναι
γνωστό ότι το 40-80 % του υδραργύρου που εναποτίθεται στην Ευρώπη
προέρχεται από εκπομπές υδραργύρου από άλλα μέρη του κόσμου:

Οι κυριότερες ρυθμίσεις της Σύμβασης της Μιναμάτα αφορούν:

1)Στην προμήθεια και την εμπορία υδράργυρου.
1)Στη χρήση του υδράργυρου σε προϊόντα και βιομηχανικές διαδικασίες.
3)Στα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για τη μείωση των εκπομπών υδραργύρου
κατά τις εξορύξεις
4)Στα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για τη μείωση των εκπομπών από τις
μονάδες ηλεκτροπαραγωγής και τα εργοστάσια παραγωγής μετάλλων.
5) Ως το 2020, προβλέπει την κατάργηση μιας σειράς προϊόντων, όπως τα
θερμόμετρα υδραργύρου, ενώ δίνει στις κυβερνήσεις περιθώριο 15 ετών για να
σταματήσουν τις εξορύξεις υδραργύρου.

http://europa.eu/rapid/press-release_IP-08-1399_el.htm
 Υπάρχουν τρόποι για την αποτροπή των
αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία;
•Η προώθηση της καθαρής
ενέργειας
•Η διακοπή της χρήσης
υδραργύρου στην εξόρυξη
χρυσού
Βεβαίως
•Η εξάλειψη της εξόρυξης
υδραργύρου
•Η κατάργηση των μη
βασικών προϊόντων που
περιέχουν υδράργυρο.

 Μέταλλο φυσικής και ανθρωπογενούς

προέλευσης.
 Χρήσεις: τρανζίστορ, laser, ημιαγωγοί,
επεξεργασία γυαλιού και χρωστικών,
χαρτοποιία, πυρομαχικά και συντηρητικά.
Περιορισμένα ως εντομοκτόνα, πρόσθετα σε
κτηνοτροφικά και φαρμακευτικά προϊόντα.
 Η κυριότερη πηγή πρόσληψης αρσενικού από
τους ανθρώπους είναι οι τροφές,
1. κυρίως τα ψάρια και
2. τα οστρακοειδή
 Άσπρο, σκληρό μέταλλο ,γυαλιστερό,
 Χρήσεις: νομίσματα, μπαταρίες, διάφορες
χρωστικές, οικιακές συσκευές

 Η πρόσληψη νικελίου από τους ανθρώπους από

τις τροφές είναι χαμηλή, της τάξεως των 0,01 –
0,1 mg/kg.
 Επιπρόσθετα, η χρήση σκευών μαγειρικής που
περιέχουν νικέλιο ή κράματα μπορούν να
προσθέσουν την πρόσληψη λίγων mg Ni

 Ασημί, λευκό μέταλλο

 Χρήσεις: κουτάκια αναψυκτικών, σκεύη
μαγειρικής, εξαρτήματα αυτοκινήτων,
αλουμινόχαρτο, δομικά υλικά, αποσμητικά
σώματος
 Η πρόσληψη αλουμινίου από τους ανθρώπους
γίνεται μέσω :
 της κατανάλωσης τροφίμων κυρίως
επεξεργασμένων,
 νερού και
 φαρμακευτικών ειδών που περιέχουν αλουμίνιο,
όπως αντιόξινα, αντιδιαρροϊκά, κατά του
έλκους κτλ
 Λευκό, ασημί, μαλακό μέταλλο που δεν
διαλύεται στο νερό
 Χρήσεις: ως στιλβωτικό σε δοχεία για
 τρόφιμα/ποτά/αναψυκτικά/εντομοαπωθητικά.
 Σε συνδυασμό με άλλα χημικά χρησιμοποιείται
σε οδοντόκρεμες, κολόνιες, σαπούνια, βαφές
(π.χ. μαλλιών) και σε πρόσθετα τροφίμων.
 Μπορεί να συνδυαστεί με άνθρακα για την
παρασκευή πλαστικών, πλαστικών σωλήνων,
συσκευασιών τροφίμων, εντομοκτόνων, βαφών
και εντομοαπωθητικών.

 Τα όργανα που επηρεάζονται από την έκθεση του ανθρώπου στα βαρέα μέταλλα
είναι κυρίως ο εγκέφαλος και τα νεφρά (δυνανται να εμφανιστούν ακόμα και σε
χαμήλη έκθεση στα βαρέα μέταλλα)

 αρκετοί τύποι καρκίνου συσχετίζονται με την έκθεση σε βαρέα μέταλλα.

 Σε παιδιά που εκτέθηκαν στον υδράργυρο και τον μόλυβδο,
 είτε κατά την προγεννητική είτε κατά τη μεταγεννητική περίοδο,
 παρατηρήθηκαν διαταραχές της νευροανάπτυξης και αλλαγές
 στη φυσιολογική ανάπτυξή τους.

hazards of heavy metal contamination Lars Järup 2003

 Επίδραση των βαρέων μετάλλων στην εγκυμοσύνη
 Η έκθεση στα βαρέα μέταλλα ξεκινάει σε πολύ πρώιμο
στάδιο της εγκυμοσύνης μέσω του πλακούντα, του
ομφάλιου λώρου και του αμνιακού υγρού, επηρεάζοντας
τις φυσιολογικές λειτουργίες.
 Ο πλακούντας, παράλληλα με τα θρεπτικά συστατικά που
 μεταφέρει στο έμβρυο, μεταφέρει και τοξικά στοιχεία,
όπως είναι τα βαρέα μέταλλα, τα οποία τον διαπερνάνε
και συγκεντρώνονται στο έμβρυο, προκαλώντας
μακροπρόθεσμη βλάβη.

Το ιώδιο είναι ένα ιχνοστοιχείο που απαιτείται από

το σώμα για να πραγματοποιηθούν οι φυσιολογικές
λειτουργίες του οργανισμού
 Ανεπάρκεια υποθυρεοειδισμό

βρογχοκήλη

νευρολογικές διαταραχές

Καρκίνος

 150 mg/d
 Μεγαλύτερη κατανάλωση από το RDA
προκαλεί υπερθυρεοειδισμό
υποθυρεοειδισμό
βρογχοκήλη
εξανθήματα
αλλεργία
 Το υπερχλωρικό παρεμποδίζει την
πρόσληψη ιωδίου από τον θυρεοειδή
περισσότερο από 200 mg την ημέρα
 Πριν τη χορήγηση συμπληρώματος ιωδίου
πρέπει να πραγματοποιούνται εξετάσεις
στον θυρεοειδή αδένα!!!!

Σιελογ Θυρεοειδή
όνοι αδένα
αδένα
αδένες
Το ιώδιο κυκλοφορεί

μαστό

νεφρά
Γαστρικό
βλεννογόνο
Νάτριο μεταφορείς του ιωδίου το δεσμεύουν

Παραγωγή ορμονών

Ενσωμάτωση σε πρόδρομες ουσίες

μετατροπή σε θυροξίνη
ή Τ4 Τ3

 Η έλλειψη σεληνίου μειώνει την μετατροπή

της Τ4 σε Τ3!!!!!!!!!
 Μειωμένη παραγωγή Τ3 ΚΑΙ Τ4
 Συμπτώματα υποθυρεοειδισμού
1. Κόπωση
2. Τριχόπτωση
3. Ξηροδερμία
4. Αύξηση βάρους
5. κατάθλιψη

 Περιοριστικές δίαιτες άλατος

 Χαμηλά επίπεδα ιωδίου στο έδαφος
 Χαμηλά επίπεδα ιωδίου στο νερό
 Η λήψη ανταγωνιστών ιωδίου όπως
χλώριο, φθόριο, και το βρώμιο
Η βρογχοκήλη είναι η πιο απροκάλυπτη
ένδειξη της ανεπάρκειας ιωδίου!!!!
 το 90% της πρόσληψης ιωδίου
αποβάλλεται από τα ούρα
 Τα επίπεδα της θυροξίνης, TSH,
θυρεοτροπίνη και η θυρεοσφαιρίνης είναι
δείκτες των επιπέδων ιωδίου
 η μέτρηση της θυρεοσφαιρίνης είναι μια
πιο ακριβής ένδειξη

 Το βρώμιο αυξάνει την νεφρική αποβολή

του ιωδίου
 αυξημένη πρόσληψη βρωμίου αντικαθιστά
το ιώδιο σε αρουραίους
 Το υπερχλωρικό είναι αναστολέας του
ιωδίου και μειώνει τη λειτουργία του
θυρεοειδούς
 βρίσκεται σε :πυροτεχνήματα, εκρηκτικά σε
καύσιμα πυραύλων ,σε ορισμένα
λιπάσματα, νερό ,γάλα μαρούλια, φυλλώδη
πράσινα λαχανικά
 υψηλά επίπεδα απέκκρισης του
υπερχλωρικού συνδέθηκαν με αυξημένα
επίπεδα της TSH και μειωμένα επίπεδα
των Τ4 ορμονών

 Φθόριο, βρώμιο και χλώριο προστίθενται

στο πόσιμο νερό και χρησιμοποιείται ως
συστατικό των οδοντιατρικών προϊόντων
για τη μείωση του κινδύνου της τερηδόνας.
 Μη φυσιολογική ανάπτυξη των ιστών του
μαστού, του ενδομήτριου, των ωοθηκών
 Νευρολογικές διαταραχές (απαραίτητες οι
Τ3-Τ4 για την ανάπτυξη του εγκεφάλου)
 Αυξημένο κίνδυνο γαστρικού καρκίνου
 Θάνατο νεογνών – μη φυσιολογική
ανάπτυξη του νεογνού

 Η αμερικανική ένωση ενδοκρινολόγων

συνιστά συμπλήρωση ιωδίου 150 mg
ημερησίως σε όλες τις εγκύους και
θηλάζουσες γυναίκες
 αντιβακτηριδιακός και αντιμυκητιακός
παράγοντας.

Τα δισκία ιωδιούχου καλίου εμποδίζουν

την απορρόφηση των ραδιενεργών στο
θυρεοειδή αδένα!!!!
 Πηγές έκθεσης νιτρικών
1. Προϊόντα καπνού
2. Φάρμακα
3. Εργασιακό περιβάλλον
4. Ενδογενής παραγωγή (45-75%)
5. Διατροφή 70%

 Διατροφικές πηγές

 Λαχανικά
 Διατροφή
 Κρέας
 Νερό

 Κουτσελίνης, Α., 2004. Τοξικολογία.

 ΑΘΗΝΑ: ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ Α.Ε.
  Η αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη σύμφωνα
με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού
Υγείας είναι 0-3.7 mg/kg σωματικού
βάρους. (WHO/JECFA)

 Αλόγιστη χρήση αζωτούχων λιπασμάτων

προκαλεί μόλυνση του εδάφους και του
νερού και οδηγεί στην Επιμόλυνση των
λαχανικών ( όπως το κουνουπίδι, το
μπρόκολο και το σπανάκι ενδέχεται να
έχουν αυξημένη περιεκτικότητα σε νιτρικά).
 Βιομηχανία τροφίμων λόγω του ότι :
1. παρεμποδίζουν την ανάπτυξη
επικίνδυνων μικροοργανισμών,
2. για την προσθήκη κόκκινου χρώματος
3. για τις αντιοξειδωτικές τους ιδιότητες.
 Συναντώνται σε σημαντική ποσότητα στα
επεξεργασμένα κρέατα, όπως λουκάνικα,
μπέϊκον, σαλάμι και γενικότερα τα
αλλαντικά, καθώς επίσης και στα
καπνιστά.

 Τα νιτρικά από μόνα τους δεν είναι ιδιαίτερα

τοξικά για τον ανθρώπινο οργανισμό.
 Ωστόσο, φαίνεται ότι δημιουργείται πρόβλημα,
όταν τα νιτρικά που εισέρχονται στον οργανισμό
ανάγονται στις πιο ισχυρές οξειδωτικές ουσίες,
τα νιτρώδη, τα οποία έχουν την ιδιότητα να
οξειδώνουν το δισθενή σίδηρο (Fe2+) της
αιμοσφαιρίνης σε τρισθενή (Fe3+), συνεπώς
κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες μπορεί να
προκαλέσουν τελικά μία νόσο, γνωστή ως
μεθαιμοσφαιριναιμία.
 Νιτρικά Νιτρώδη Ισχυρές οξειδωτικές
ουσίες Οξείδωση Fe2+ (Fe3+),
Μεθαιμοσφαιριναιμία*
 Αδυναμία δέσμευσης οξυγόνου
Ανεπαρκής μεταφορά οξυγόνου
Υποξία(>10%μεθαιμοσφαιρίνη )
1. Κόπωση
2. Ζάλη
3. Κυάνωση
4. Σπασμοί
5. Θάνατος μεθαιμοσφαιρίνη δεν έχει την δυνατότητα να δεσμεύσει το οξυγόνο ή το διοξείδιο του άνθρακα, γεγονός που

συμβάλλει στην ανεπαρκή μεταφορά του οξυγόνου στους ιστούς ,*

 Εάν η μεθαιμοσφαιρίνη φτάσει το 60-70%

επέρχεται θάνατος
 Σχηματισμός νιτροζαμινών από την αντίδραση
των νιτρωδών με δευτερογενείς αμίνες, που
ενδέχεται να απαντούν σε διάφορα τρόφιμα.
 Η βιομηχανία χρησιμοποιει τα νιτρώδη σε
σημαντικό βαθμό, ιδιαίτερα σε επεξεργασμένα
προϊόντα κρέατος.
 Πρόσφατα, το 2015, το Διεθνές Κέντρο Έρευνας
για τον καρκίνο (CIRC) του Παγκόσμιου
Οργανισμού Υγείας ,βασιζόμενο σε
περισσότερες από 800 μελέτες, κατέταξε το
επεξεργασμένο κρέας στην ομάδα 1 των
καρκινογόνων προϊόντων και υλικών.

 Πιστεύετε ότι τα παράγωγα των νιτρικών,

φαίνεται να προκαλούν νιτροζυλίωση της αίμης
του κρέατος και σε συνδυασμό με άλλους
μηχανισμούς να οδηγούν σε καρκινογένεση
 Όταν τα τρόφιμα περιέχουν νιτρικά ή υπάρχει
πιθανότητα να σχηματιστούν νιτροζαμίνες μέχρι
την κατανάλωσή τους, πραγματοποιείται
προσθήκη ουσιών με αντιοξειδωτική δράση,
όπως οι βιταμίνες C και E, για να μειώσουν την
ταχύτητα σχηματισμού νιτροζαμινών.
 Για τα λαχανικά, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την
Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA), καταλήγει
στο συμπέρασμα ότι «η εκτιμώμενη έκθεση
στα νιτρικά μέσα από την κατανάλωσή
τους δεν φαίνεται να οδηγεί σε σοβαρούς
κινδύνους για την υγεία, επομένως
επικρατούν τα θετικά οφέλη των
λαχανικών», (EFSA, 2008)
 Περιβάλλον: Είναι το σύνολο των εξωτερικών
παραγόντων, συνθηκών ή προϋποθέσεων που
είναι δυνατόν να επηρεάζουν τους ζώντες
οργανισμούς

 Φυσικό Περιβάλλον: Έδαφος, Ατμόσφαιρα, Ύδωρ,

 Πολιτιστικό Περιβάλλον:Αναφέρεται στις

ανθρώπινες δραστηριότητες και τις επιπτώσεις
τους στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής του
ανθρώπου

 Ρύπανση: Το αποτέλεσμα που παράγεται

από την σύγκρουση μεταξύ των φυσικών
οικοσυστημάτων και της δραστηριότητας
του ανθρώπου.

 Ρύπανση Περιβάλλοντος: Όταν οι

δραστηριότητες του ανθρώπου έχουν ως
άμεσο ή έμμεσο αποτέλεσμα την αλλοίωση
της σύστασης ή της φυσικής κατάστασης
του περιβάλλοντος χώρου ,(αμεση η εμεση
βλάβη) .
 ατμοσφαιρική ρύπανση

 Η κατάσταση κατά την οποία μια ή

περισσότερες χημικές ουσίες ή ενώσεις
βρίσκονται σε αρκετά υψηλές συγκεντρώσεις
στον αέρα, ώστε να μπορούν να βλάψουν τους
ανθρώπους , τα ζώα, τη βλάστηση ή υλικά (US
ΕΡΑ* 2004)

 *Environmental protection agency

 ατμοσφαιρική ρύπανση

 Η μόλυνση του εσωτερικού ή εξωτερικού περιβάλλοντος

από οποιοδήποτε χημικό, φυσικό ή βιολογικό παράγοντα
που τροποποιεί τα φυσικά χαρακτηριστικά της
ατμόσφαιρας (WHO 2014)

 WHO., (2014). Climate change and human health: Glossary.

Available at http://www.who.int/
  Η παρουσία προσμίξεων ή ρυπογόνων ουσιών στον αέρα,
που παρεμβαίνουν στην ανθρώπινη υγεία ή ευημερία, ή
παράγουν άλλες επιβλαβείς επιπτώσεις στο περιβάλλον
(US ΕΡΑ 2009)*

 *Environmental protection agency

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Προστασίας του Περιβάλλοντος της

Αμερικής (ΕΡΑ 2012), οι ρυπαντές του αέρα είναι:
 Αερολύματα
 Αμίαντος
 Μονοξείδιο του άνθρακα (CO)
 Χλωροφθοράνθρακες (CFCs)
 Τροποσφαιρικό όζον
 Επικίνδυνοι αέριοι ρύποι
 Μόλυβδος (Pb)
 Υδράργυρος (Hg)
 Οξείδια του αζώτου (NOx)
 Αιωρούμενα σωματίδια [Particulate Matter (PM)]
 Ραδόνιο
 Πτητικές Οργανικές Ενώσεις
 Διοξείδιο του θείου (SO2)
 Συστήματα ψύξης και κλιματισμού
O ΕΡΑ των Η.Π.Α. έθεσε εθνικά πρότυπα
ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα για 6
κοινούς ατμοσφαιρικούς ρύπους, οι οποίοι
χαρακτηρίζονται ως κοινοί ατμοσφαιρικοί
ρύποι ή «ρύποι κριτήρια» :
«Clean Air Act»,προγραμμα.
 Όζον (O3)

 Αιωρούμενα σωματίδια (PM) [αναφέρονται ως PM10 (με αεροδυναμική διάμετρο μικρότερη από 10 μm)
είτε ως PM2.5 (με αεροδυναμική διάμετρο μικρότερη από 2,5 μm)]
 Μονοξείδιο του άνθρακα (CO)
 Οξείδια του Αζώτου (NOx) [ΝΟ, ΝΟ2, ΗΝΟ2, ΗΝΟ3]
 Διοξείδιο του Θείου (SO2) Αντίστοιχες κατευθυντήριες γραμμές του Π.Ο.Υ.,
 Μόλυβδος (Pb)

Χαρακτηριστικά ατμοσφαιρικής ρύπανσης:

 Η ρύπανση είναι διαρκής (24hr το 24ωρο),

Υπάρχει συνέργεια της τοξικότητας των
ρυπαντών, είναι σύνθετη και αναφέρεται σε
ετερογενή πληθυσμό με διαφορετική κατάσταση
υγείας
  έντονης συσχέτισης ανάμεσα στην ανθρώπινη έκθεση
στους ατμοσφαιρικούς ρύπους και στην ανάπτυξη
καρδιαγγειακών νοσημάτων
 αυξημένα ποσοστά νοσοκομειακής περίθαλψης
 θνησιμότητας

Πιθανός μηχανισμός επίδρασης των ΡΜ

Η ανθρώπινη έκθεση στα ΡΜ

Η ανθρώπινη έκθεση σε ΡΜ2.5 και άλλους αέριους
ρυπαντές (SO2, NO2, CO, οργανικό και στοιχειακό
άνθρακα) προάγει τη μακρόχρονη φλεγμονώδη και
θρομβογενετική απόκριση του οργανισμού, μέσω
άμεσης διαταραχής της ομοιόστασης του
αυτόνομου νευρικού συστήματος

Η ΕΕ μείωσε τις εκπομπές κατά 23% από το 1990 έως το 2016,

ενώ η οικονομία αυξήθηκε κατά 53%
Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση
μειώθηκαν κατά 23% μεταξύ 1990 και 2016, ενώ η οικονομία
αυξήθηκε κατά 53% την ίδια περίοδο, σύμφωνα με την τελευταία
Έκθεση προόδου της δράσης για το κλίμα της ΕΕ. Η έκθεση «Δύο
χρό-νια μετά το Παρίσι - Πρόοδος σχετικά με την τήρηση των
δεσμεύσεων της ΕΕ για το κλί-μα» δείχνει ότι παρά την πρόσφατη
αύξηση της οικονομικής ανάπτυξης, η ΕΕ παραμέ-νει σταθερά σε
καλό δρόμο για την επίτευξη του στόχου μείωσης των εκπομπών
αερίων του θερμοκηπίου για το 2020. Το 2016, οι εκπομπές στην
ΕΕ μειώθηκαν κατά 0,7%, ενώ το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 1,9%. Η ΕΕ
εί-ναι μια από τις μεγαλύτερες οικονομίες με τις χαμηλότερες κατά
κεφαλήν εκπομπές και οι εκπομπές ανά μο-νάδα του ΑΕΠ
συνεχίζουν να μειώνονται.
Η ΕΕ αναμένεται να προβεί σε τρία βασικά νομοθετικά βήματα
το 2018 για την επίτευξη του στόχου μείωσης των εκπομπών για
το 2030 – και συγκεκριμένα στη μεταρρύθμιση του συστήματος
εμπορίας εκπομπών της ΕΕ για την περίοδο μετά το 2020,
στον καθορισμό δεσμευτικών εθνικών στόχων για τις
εκπομπές για τομείς εκτός του συστήματος εμπορίας
εκπομπών και στην ενσωμάτωση του τομέα της χρήσης γης,
της αλλαγής χρή-σης γης και της δασοκομίας (LULUCF) στο
πλαίσιο της ΕΕ για τη μείωση των εκπομπών.

Στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους
Ευρωπαίους», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε επίσης νομοθεσία
για την ανανεώσιμη ενέργεια, την ενεργειακή απόδοση και τη
διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης. Αυτές οι τρεις
νομοθετικές πράξεις αναμένεται επίσης να εγκριθούν το προσεχές
έτος. Κατά την περίοδο 2013-2016, το σύστημα εμπορίας
εκπομπών της ΕΕ παρείχε στα κράτη μέλη έσοδα ύψους 15,8
δισεκατομμυρίων ευρώ, από τα οποία περίπου 80% θα
χρησιμοποιηθούν για κλιματικούς και ενεργειακούς σκοπούς,
όπως η ανακαίνι-ση κατοικιών και η επένδυση σε ανανεώσιμες
πηγές ενέργειας.
 Γλυκαντικές ουσίες

Παρουσία χρωστικών
και προσθετικών
ουσιών στα τρόφιμα

• Χρωστικές
ουσίες(Ε100-180)
• Μέσα για όξινη γεύση
• Συμπυκνωτικά μέσα
• Συντηρητικά
• Ενισχυτικά γεύσης
• Σταθεροποιητές
Γλυκαντικά

 ΟΡΙΣΜΟΣ:
Ουσίες που έχουν πολλαπλάσια γλυκύτητα από τη
σακχαρόζη- ή αλλιώς την κοινή ζάχαρη.

Απαιτούνται πολύ μικρές ποσότητες για να επιτευχθεί η

γλυκιά γεύση.

Ευρέως χρησιμοποιούμενα γλυκαντικά

 Φρουκτόζη
 Πολυόλες
 Σακχαρίνη
 Σουκραλόζη Νέας Γενιάς
γλυκαντικά:
 Ακεσουλφαμικό κάλιο Νεοτάμη
 Ασπαρτάμη Αντβαντάμη
 Στέβια
Οφέλη για την Υγεία…

Οφείλονται στην ιδιότητα των γλυκαντικών ουσιών να παρέχουν στον

οργανισμό ελάχιστες ή αμελητέες ή καθόλου θερμίδες.

 Διαχείριση σωματικού βάρους

 Σακχαρώδης Διαβήτης
 Στοματική Υγιεινή

Είδη Γλυκαντικών

Θερμιδικά Γλυκαντικά Μη Θερμιδικά Γλυκαντικά

 4 Kcal/g ΝΝS Non Nutritive Sweeteners
 2 Kcal/g  Μηδενική ενέργεια
 Αμελητέα ενέργεια
(π.χ. ασπαρτάμη)
 30 έως 20000 πιο γλυκιά γεύση
από την σακχαρόζη
Θερμιδικά Γλυκαντικά

Μη Θερμιδικά Γλυκαντικά
ΑΣΠΑΡΤΑΜΗ
Γιατί ανήκει στα μη θερμιδικά;;
 Αποδίδει 4 θερμίδες ανά γραμμάριο
ΌΜΩΣ
Λόγω έντονης γλυκύτητας χρησιμοποιείται σε ελάχιστες ποσότητες

Παρέχει αμελητέα ενέργεια στον οργανισμό

Αυξημένη χρήση Μη θερμιδικών

Γλυκαντικών
 Προαγωγή της Υγείας
 Ισορροπημένη διατροφή
 Ευχάριστη γεύση
 Αντικαθιστούν επάξια την κοινή ζάχαρη
 Σχετικά χαμηλό κόστος τους σε σχέση με Θερμιδικά Γλυκαντικά

ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ περίπου το 1/3 του πληθυσμού ανεξαρτήτως ηλικίας αναφέρει

ότι καταναλώνει προϊόντα που περιέχουν Μη Θερμιδικά Γλυκαντικά.
 Είναι όμως ασφαλή τα γλυκαντικά;

Πως
Είναι ασφαλή; μεταβολίζονται
;

Ποιες είναι οι
Έχουν ασφαλείς
ανεπιθύμητες ποσότητες για
τοξικές την κατανάλωση
δράσεις; τους;

Αμφιλεγόμενη η χρήση τους…

 Παιδιά
 Εγκυμοσύνη
 Διαβήτης
 Παχυσαρκία
 Διαταραχές στην συμπεριφορά των παιδιών
 Υγιεινή δοντιών
 Υπερτριγλυκεριδαιμική δράση απλών σακχάρων και κυρίως
φρουκτόζης
Μη Θερμιδικά Γλυκαντικά και
διαχείριση Σωματικού Βάρους
Αν και συμβάλλουν στην μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας…
Ευρήματα στην διεθνή βιβλιογραφία κάνουν λόγο για:
Πρόσληψη βάρους Πιθανά μέσω ορεξιογόνου δράσης
Αύξηση επιπολασμού παχυσαρκίας των μη θερμιδικών γλυκαντικών

Απουσία στατιστικά σημαντικής συσχέτισης με ΔΜΣ

ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΑ ΕΥΡΙΜΑΤΑ
Δείκτης Μάζας Σώματος
Θετική Συσχέτιση
Σωματικό Βάρος Αρνητική Συσχέτιση
Περίμετρος Μέσης Στατιστικά μη σημαντική
συσχέτιση
Ποσοστό Σωματικού Λίπους

Μη Θερμιδικά Γλυκαντικά και

Σακχαρώδης Διαβήτης
Κάποιες μελέτες έχουν δείξει:
 Μικρό όφελος στη γλυκαιμική ρύθμιση
 Αύξηση κινδύνου εμφάνισης Μεταβολικού Συνδρόμου
 Αύξηση κινδύνου εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2
 Καμία συσχέτιση με τη μεταγευματική γλυκόζη, ινσουλινοαντίσταση,
διαβήτη κύησης, γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη

Αμφιλεγόμενα ευρήματα για την ρύθμιση του σακχάρου

 Μακροχρόνιες επιδράσεις Μη
Θερμιδικών Γλυκαντικών ουσιών
 Ανάπτυξη διαφόρων τύπων καρκίνου: αμφιλεγόμενα ευρήματα
 Μεταβολικές επιδράσεις την έκθεσης κατά τις περιόδους
εγκυμοσύνης, βρεφικής και παιδικής ηλικίας: αμφιλεγόμενα
ευρήματα
 Βελτίωση στοματικής υγιεινής
 Χρόνια Νεφρική Νόσος: αμφιλεγόμενα ευρήματα
 Εκδήλωση πονοκεφάλου, γνωστικές και συμπεριφοριστικές
λειτουργίες, πρόωρος τοκετός: περισσότερες μελέτες στατιστικά μη
σημαντικές συσχετίσεις
 Κατάθλιψη, νόσος Alzheimer’s: πιθανή θετική συσχέτιση

Ασφάλεια Γλυκαντικών ουσιών

Παγκόσμιοι Φορείς Η.Π.Α

 GRAS, Generally Recognized As Safe
 Food Additives: έγκριση από FDA
Διαδικασία τοξικολογικού ελέγχου για
πρόσθετα τροφίμων

Γλυκαντικά εγκεκριμένα από FDA

Μη θερμιδικά γλυκαντικά
 Ασπαρτάμη
 Σακχαρίνη
 Ακεσουλφαμικό κάλιο
 Νεοτάμη
 Σουκραλόζη
 Αντβαντάμη
 ADI (Acceptable Daily Intake)
Αποδεκτή Ημερήσια Πρόσληψη
 Η ποσότητα ουσίας εκφρασμένη ανά κιλό σωματικού
βάρους που μπορεί με ασφάλεια να καταναλώνει ένα
άτομο σε ημερήσια βάση εφ’ όρου ζωής χωρίς να
διατρέχει κίνδυνο για την υγεία του. Το όριο αυτό
προκύπτει με μεγάλη προσοχή, αφού διαιρεθεί με το 100
η μέγιστη ποσότητα της ουσίας στην οποία δεν
παρατηρήθηκαν ανεπιθύμητες ενέργειες σε
πειραματόζωα(ή και σε ανθρώπους σπανίως)

Μη θερμιδικά γλυκαντικά που έχουν λάβει έγκριση σε Η.Π.Α και

Ευρωπαϊκή Ένωση, η Αποδεκτή Ημερήσια Πρόσληψη τους και η
μερίδα που απαιτείται για να την φτάσει ένα άτομο 60 κιλών.
Ευρέως γνωστά γλυκαντικά
Ασπαρτάμη
Στέβια

Ασπαρτάμη
Είναι ασφαλής η χρήση της
ασπαρτάμης;
 1981: FDA εγκρίνει την ασπαρτάμη ως γλυκαντικό σε
ορισμένα τρόφιμα και στις τσίχλες
 1996: FDA εγκρίνει την ασπαρτάμη ως γλυκαντικό γενικής
χρήσης
 Στην Αμερική η αποδεκτή ημερήσια δόση είναι 50mg/kg
σε ενήλικες και παιδιά, ενώ στην Ευρώπη 40mg/kg
 Η ασφάλεια της έχει αμφισβητηθεί πολλές φορές:
ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΟ ΖΗΤΗΜΑ

Είναι ασφαλής η χρήση της

ασπαρτάμης;
Στέβια
Ευεργετικές δράσεις Στέβια

Είναι ασφαλής η Στέβια;

 Ωστόσο, τα
φύλλα stevia
και τα
ακάθαρτα
εκχυλίσματα
stevia δεν
θεωρούνται
GRAS και δεν
έχουν έγκριση
από την FDA
για χρήση σε
τρόφιμα.
 ονομασία που περιγράφει μια μεγάλη ποικιλία
συνθετικών ή ημισυνθετικών οργανικών στερεών υλικών.
 είναι πολυμερή, μεγάλου μοριακού βάρους. διακρίνονται
σε "εποξειδικές" και "ακρυλικές"ενώσεις. Με βασικό
συστατικό παρασκευής τους τις συνθετικές ρητίνες
 Χωρίζονται κύρια σε δύο μεγάλες κατηγορίες:
1)θερμοπλαστικά και2) θερμοσκληρυνόμενα.

Δ. Ι. Παντελής, Μη μεταλλικά τεχνικά υλικά, 1996, ISBN 960-7510-29-1

 Τα πλαστικά υλικά είναι:

 ανθεκτικά στη διάβρωση (πρόβλημα για το φυσικό

περιβάλλον) παρουσιάζουν αντιαισθητικό και δυσάρεστο
αποτέλεσμα.
 δεν είναι αποικοδομήσιμα στη φύση- συσσωρεύονται λόγω
μη διάσπασής τους. Επειδή δεν ανακυκλώνονται,
προκαλούν σημαντικό περιβαλλοντικό πρόβλημα.
 απελευθερώνουν τοξικούς ατμούς όταν καίγονται
.
 το 2014 παρήχθησαν 33 τόνοι πλαστικό ενώ μόλις το 9.5%
ανακυκλώθηκε Σύμφωνα με την αναφορά της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος των Η.Π.Α .

 το 50% των πλαστικών που παράγονται στην Ευρώπη

καταλήγουν στις χωματερές. σύμφωνα με την Ευρωπαική Ένωση,

United States Enviromental Protection Agency (2014). Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο:
https://www.epa.gov/
European Union (2014). ). Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο:
http://ec.europa.eu/
  οργανική χημική ένωση, η οποία κυρίως
χρησιμοποιείται ως πρόσθετο για την παρασκευή
πολυκαρβονικών πλαστικών (PC) με άλλα χημικά.

Τα Πλαστικά που περιέχουν BPA παρουσιάζουν:

εξαιρετική ανθεκτικότητα στη θερμότητα,
είναι άκαμπτα,
ελαφριά και
διάφανα.
 χρήση:
1. σε διάφορες συσκευασίες τροφίμων και
αναψυκτικών, σε πλαστικά μπουκάλια και μαγειρικά
σκεύη
2. ως επίστρωση σε ορισμένες μεταλλικές κονσέρβες
τροφίμων και αναψυκτικών και των καπακιών των
βάζων.,
Aleksandra Konieczna, Aleksandra Rutkowska, Dominik Rachon. Health risk of exposure to Bisphenol A (BPA), Rocz
Panstw Zakl Hig 2015;66(1):5-11

 Υπάρχουν διάφορες οδοί έκθεσης του

ανθρώπου σε αυτή την ουσία, όπως από
το στόμα, μέσω της εισπνοής και μέσω
του δέρματος. Οι κύριες πηγές έκθεσης
δισφαινόλης Α είναι:
 οι συσκευασίες τροφίμων,
 τα παιχνίδια και
 τα είδη για παιδιά και βρέφη
 Η BPA μεταβολίζεται στο ήπαρ για να σχηματίσει γλυφαινόλη
δισφαινόλης Α . (σε αυτή τη μορφή εκκρίνεται με τα ούρα). Λόγω της
φαινολικής της δομής, έχει αποδειχθεί ότι η BPA αλληλοεπιδρά με
υποδοχείς οιστρογόνων και δρα ως αγωνιστής ή ανταγωνιστής μέσω
οδών εξαρτώμενων από υποδοχέα οιστρογόνου (ER).
 έχει αποδειχθεί ότι η BPA παίζει ρόλο στην παθογένεση διαφόρων
ενδοκρινικών διαταραχών, όπως:
1. της γυναικείας και ανδρικής υπογονιμότητας,
2. της πρώιμης εφηβείας,
3. τον σχηματισμό όγκων εξαρτώμενων από ορμόνες όπως ο καρκίνος του
μαστού και του προστάτη και
4. αρκετές μεταβολικές διαταραχές συμπεριλαμβανομένου του συνδρόμου
των πολυκυστικών ωοθηκών.

 Χημικά όπως η δισφαινόλη Α (BPA) είναι

γνωστό ότι δύνανται να μεταπηδήσουν
από τη συσκευασία των τροφίμων στην
τροφή, με αποτέλεσμα την έκθεση του
ατόμου στις χημικές ουσίες. (από το
πλαστικό μπιμπερό στο γάλα).
 Η αβεβαιότητα σχετικά με την ασφάλεια της χρήσης
Δισφαινόλης Α για την ανθρώπινη υγεία αποτέλεσε το βασικό
λόγο για την πρόσφατη απαγόρευση της σε πλαστικά μπουκάλια
βρεφικής διατροφής σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. (ΕΝΙΑΙΟΣ ΦΟΡΕΑΣ
ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

 Sylvia Angubua Baluka, Wilson K. Rumbeiha. Bisphenol A and food safety: Lessons from developed to developing countries, June 2016,
Pages 58-63
 . Η EFSA αναφέρει ότι η πρόσληψη
Δισφαινόλης Α στα βρέφη και στα παιδιά
θα πρέπει να είναι <0.05 mg/kg
σωματικού βάρους/ημέρα. (ΕΝΙΑΙΟΣ ΦΟΡΕΑΣ
ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΡΟΦΙΜΩΝ. Δισφαινόλη A
(Bisphenol A – BPA). Διαθέσιμο στο
διαδικτυακό
τόπο:http://www.efet.gr/portal/page/portal/
efetnew/consumers/food_security/consumer
s_info/Bisphenol )
 Οι γαλακτωματοποιητές είναι ουσίες που
χρησιμοποιούνται για να διευκολύνουν την
ανάμιξη δύο ή περισσοτέρων συστατικών
που υπό κανονικές συνθήκες δεν μπορούν
να αναμιχθούν, όπως για παράδειγμα το
λάδι με το νερό.
 Έχουν ένα υδρόφιλο και ένα υδρόφοβο
τμήμα, δηλαδή εμπλέκονται στην ανάμιξη
δύο ή περισσότερων μη αναμιγνυόμενων
φάσεων.

 Οι γαλακτωματοποιητές βελτιώνουν και

σταθεροποιούν την συνεκτικότητα των
τροφίμων, αλλά και το ιξώδες, την υφή και
την σύστασή τους.

 Βελτιώνουν τον χρόνο ζωής των τροφίμων,

(π.χ.προϊόντων αρτοποιίας)
 Οι πιο γνωστοί γαλακτωματοποιητές είναι
η λεκιθίνη,
 τα φωσφορικά άλατα (δι, τρι, πολύ-
φωσφορικά άλατα),
 τα άλατα του νατρίου,καλλίου, και
ασβεστίου,
 τα μόνο και δι γλυκερίδια των λιπαρών
οξέων,
 οι εστέρες των μόνο και δι γλυκεριδίων
των λιπαρών οξέων, κλπ.

 η μαγιονέζα, η σοκολάτα, και τα προϊόντα

 επάλειψης, παγωτό, προϊόντα ζύμης,
κρεατικά και λουκάνικα.
 Τα πιο κοινά άλατα γαλακτωματοποίησης
είναι τα κιτρικά και δι- ή/και
Πολυφωσφορικά
 Χρησιμοποιούνται κυρίως στην τυροκομία
 Στην παραγωγή τετηγμένων τυριών,
προκειμένου να συγκρατήσουν τις
πρωτεΐνες του γάλακτος και να μην
προκληθεί συναίρεση και διαχωρισμό του
λίπους στο τελικό προϊόν.

 Οι σταθεροποιητές χρησιμοποιούνται στα

φρούτα και λαχανικά προκειμένου να
διατηρείται η ποιότητα της υφής. Δεν
επιθυμείτε το τελικό προϊόν να έχει την
δυσάρεστη υφή ενός μαλακού προϊόντος
 Η προσθήκη αλάτων ασβεστίου μπορούν
να κάνουν πιο σφρηγιλές τις ντομάτες, τα
μούρα, και τις φέτες του μήλου.

 Η προσθήκη πολυδύναμων κατιόντων

προάγει την σύνδεση με τα
 ελεύθερα καρβοξύλια των πηκτικών
ουσιών, και δίνατε να ενδυναμώσει το
 κύτταρο του φρούτου ή του λαχανικού.

 Τα πιο γνωστά άλατα ασβεστίου είναι :

1. το χλωριούχο ασβέστιο,
2. το θειικό ασβέστιο,
3. το γαλακτικό ασβέστιο,
4. και τα θειικά άλατα του αργιλίου, κλπ

 Τα άλατα αυτά προστίθενται στα

ζυμωμένα τρόφιμα όπως είναι οι πίκλες
για να πετύχουν πλέον συνεκτική υφή.
 Τα αρώματα δεν συμπεριλαμβάνονται στην
λίστα των συστατικών σε ότι αφορά την
ετικετοποίηση, σύμφωνα με τον Codex
Alimentarius,

 τεχνικές ή φυσικές αρωματικές Ενώσεις

προσθέτουν γεύση στα τρόφιμα όταν
προστίθενται.

 Πτητικές, οργανικές ενώσεις

 Καλά χαρακτηρισμένες δομές, με μονή λειτουργική ομάδα & χαμηλό μοριακό βάρος
(<300 g/mol)
 2.500 χημικές ενώσεις χρησιμοποιούνται σε Ευρώπη & Αμερική

1.500 αξιολογήθηκαν ως ασφαλείς (FEMA’s Expert

Panel & FDA)
 Αλειφατικές & αλικυκλικές αλκοόλες, αλδεΰδες, κετόνες, καρβοξυλικά οξέα, αρωματικές
ενώσεις

Munro et al, Food and Chemical Toxicology, 1999 , Schrankel KR, Toxicology, 2004
 Αρωματική ουσία Τοξικές επιδράσεις (ζωικά μοντέλα)
4-αλλυλ-1,2διμεθοξυβενζόλιο
1-αλλυλ-4-μεθοξυβενζόλιο

Απαγορευμένες ουσίες Προπυλ-4-υδροξυβενζοϊκό Γονοτοξικότητα

(έχουν αποσυρθεί) Πεντανο-2,4-διόνη Καρκινογένεση

Ακεταμίδιο
2-βουτυλοβουτα-1,3-διένιο

Ηπατοκυτταρικά αδενώματα &

Φουρφουράλη
καρκινώματα
Αναθεωρήθηκαν & τελικά εγκρίθηκαν
Δημιουργία PAH – γονοτοξικά &
Αρώματα βάσει καπνού (καπνιστά)
καρκινογόνα

Αποσύρθηκε Primary Product FF-B Ασθενώς γονοτοξικό

Barlow & Schlatter, Toxicology and Applied Pharmacology, 2010

 Μην ξεχνάμε ότι :

 Το άρωμα είναι η ιδιότητα ενώσεων που
προκαλούν ταυτοχρόνως την αίσθηση της
γεύσης στο στόμα, αλλά και του αρώματος
στην μύτη.

 Η κανέλα, τα καρφάκια γαρύφαλλου, το

πιπέρι, και τα εκχυλίσματα φρούτων είναι
οι αρωματικές ενώσεις που μέχρι
 τώρα έχουν εκτενώς χρησιμοποιηθεί
 Φυσικά αρώματα, τα οποία λαμβάνονται
με φυσικές διαδικασίες κυρίως από
φυτικές πρώτες ύλες ή από
μικροβιολογικές διεργασίες.
 τα πρώτα συστατικά που
χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να δώσουν
άρωμα και γεύση στο τρόφιμο ήταν
1. Τα μπαχαρικά και
2. Τα βότανα

 μπορούν να επιδράσουν και ως φυσικά

συντηρητικά για το τρόφιμο

 η αρωματική τους δύναμη δεν είναι

ιδιαίτερα μεγάλη, και διαφέρει από
παρτίδα σε παρτίδα ή από σοδιά σε σοδιά.
 μειονεκτήματα είναι:
 η μικρή τους σταθερότητα σε ότι αφορά την
διατηρησιμότητά τους, ενώ προσβάλλονται σχετικά συχνά
και εύκολα από σπόρια βακτηρίων και μυκήτων
 οι βιομηχανίες επικεντρώθηκαν στην
παραγωγή των αιθέριων ελαίων και των
ελαιορητινών.
 Τα αιθέρια έλαια είναι :
1. ιδιαιτέρως αρωματικά,
2. γευστικά και
3. ελαιώδη υγρά και
 προέρχονται από φυτικές ύλες.(όπως
είναι τα λουλούδια, τα μπουμπούκια, οι καρποί, τα
φρούτα, τα φύλλα, οι μίσχοι και οι ρίζες, που αποτελούν
τα πιο αρωματικά τμήματα του φυτού.

 Τα εκχυλίσματα είναι διαλύματα είτε

αλκοολούχα, είτε μίγματα αλκοόλ και
νερού που περιέχουν την αρωματική ουσία.
Το εκχύλισμα βανίλιας και χυμών φρούτων
είναι ένα παράδειγμα.
 Η βιομηχανία για να ξεπεράσει την αδύναμη αρωματική
δύναμη ορισμένων αρωματικών προϊόντων, ενδυνάμωσε
τα εκχυλίσματα αναπτύσσοντας προϊόντα που τα
ονόμασε εκχυλίσματα WONF (with other natural flavors).

 Αυτά είναι εκχυλίσματα φρούτων ή άλλων φυσικών

προϊόντων, τα οποία περιέχουν μια αρωματική ουσία από
το προϊόν του οποίου το άρωμα θέλουμε να
προσομοιάσουμε και ένα ενισχυμένο εκχύλισμα το οποίο
θα ενδυναμώσει την χαρακτηριστική γεύση. (π.χ.Τα
εκχύλισμα χυμών φρούτων ).

 Οι ελαιορητίνες προκύπτουν από την

εκχύλιση με πτητικούς διαλύτες, όπως
είναι οι χλωριωμένοι υδρογονάνθρακες
μέσω των αλεσμένων μπαχαρικών ή
φυτών.
 Φυσικά -όμοια αρώματα, παράγονται
συνθετικά αλλά είναι ταυτόσημα με τα
φυσικά αρώματα
 Είναι χημικές ουσίες οργανικής φύσεως
και παράγονται από την σύνθεση ή την
απομόνωση των ενώσεων από τα φυσικά
προϊόντα.
 Παραδείγμα τέτοιων προϊόντων είναι η βανιλλίνη από ισοδύναμα της
λιγνινης του ξύλου που είναι ταυτόσημη με την βανιλλίνη από τους
λοβούς της βανίλιας. Η ταυτοποίηση αυτών των ουσιών γίνεται με
χρωματογραφία ή φασματογραφία και συντίθενται στο εργαστήριο

 Τεχνητά αρώματα: είναι συνθετικά

αρωματικά προϊόντα .Χωρίζονται σε
1. παρασκευάσματα αρωμάτων
2. Επεξεργασμένα αρώματα.
3. Αρώματα καπνού
 είναι οι ουσίες κατάλληλες για τρόφιμα
που υποβάλλονται σε αυστηρές συνθήκες
επεξεργασίας όπως,
1. το εξανοϊκό αλλύλιο και
2. η αλδεΰδη C-16.

3. .
 Αρώματα καπνού. Χρησιμοποιούνται στην
διαδικασία της κάπνισης.
 Το 3,4- βενζοπυρένιο είναι ουσία που
υπάρχει σε αυτά και τα όρια χρήσης του
είναι 0.03μg / kg σε τρόφιμα και ποτά.

 Οι Carla Da Porto et.al., ELSEVIER, Food and Chemical Toxicology 45(2007), με τίτλο :”Comparison of polycyclic aromatic
 hydrocarbons (PAHs) between smoked marc spirits and whiskies”, έκανε μελέτη όπου πραγματοποιήθηκε σύγκριση
μεταξύ πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων μεταξύ τριών επώνυμων καπνιστών ποτών και ουίσκυ που

υπήρχαν στην αγορά .

 Βρέθηκε ότι η κύρια αιτία εμφάνισης των PAHs (πολυκυκλικών

υδρογονανθράκων) στην περίπτωση της παραγωγής καπνιστών
ποτών, είναι η τεχνική της κάπνισης, η θερμοκρασία που
 συμβάλλει στην δημιουργία του καπνού και η μέθοδος έκθεσης
της α’ ύλης στον καπνό. Τέλος μια ακόμα
 αιτία θεωρείται και μετανάστευση προϊόντων καπνού από το
καπνισμένο βαρέλι παλαίωσης
 Είναι ενώσεις που ενισχύουν την γεύση ή το άρωμα των
τροφίμων. Ενισχύουν την γεύση άλλων ενώσεων που είναι
παρούσες μέσα στο τρόφιμο,αλλά από μόνες τους δεν
έχουν άρωμα.
 Σήμερα χρησιμοποιείται ώς ενισχυτικό γεύσης, σε
οποιαδήποτε μορφή, είτε κρισταλλική, είτε ως υδρολυμένη
φυτική πρωτεΐνη με το όνομα γλουταμινικό μονονάτριο.

 Το γλουταμινικό μονονάτριο χρησιμοποιείται στα

κατεψυγμένα τρόφιμα κυρίως στα προϊόντα κρέατος και
ψαριού, στις σούπες σε μορφή σκόνης προς ανασύσταση,
στα κονσερβοποιημένα τρόφιμα.
 Το ποσοστό που χρησιμοποιείται από ορισμένους
ενισχυτές γεύσης είναι σε ppb,

 Γύρω στα 1900 οι Ιάπωνες ανακάλυψαν ότι το γλουταμινικό από τα φήκη είχε
σημαντικές ιδιότητες που ενίσχυαν την γεύση
 Η μαλτιτόλη έχει την δυνατότητα να
 ενισχύει την γλυκύτητα που παράγεται
από τα σάκχαρα.
 χρησιμοποιείται για την ενίσχυση της
γεύσης στα
1. αναψυκτικά,
2. στα φρουτοποτά,
3. στις μαρμελάδες,
4. και στα τρόφιμα με υψηλό ποσοστό
υδατανθράκων.

 Ο κώδικας τροφίμων και ποτών

 επιτρέπει την χρήση , ως ενισχυτικών
 γεύσεως στα τρόφιμα.
1. της αιθυλικής μαλτιτόλης,
2. γλουταμινικού ασβέστου, κάλλιου,
3. μαγνησίου,
4. των άλατων καλλίου ,ασβεστίου και
5. του ινοσινικού και γουανιλικού οξέος
 γλουταμινικού μονονάτριου
 “Monosodium Glutamate-induced oxidative
kidney damage and possible mechanisms: a
 mini-review”,
 αναφέρεται ότι η χρήση του MSG, μπορεί
να προκαλέσει οξειδωτικό στρες και βλάβη
στους νεφρούς. Ο ακριβής μηχανισμός δεν
είναι ακόμα ξεκάθαρος
 Τεχνητά γλυκαντικά
Ουσίες που προσδίδουν γλυκιά γεύση στα τρόφιμα

Συστατικά που χρησιμοποιούνται ως πρόσθετα για υποκατάσταση της ζάχαρης

Βασική χρήση περιορισμός θερμιδικής πρόσληψης

Θερμιδικά, χαμηλής θερμιδικής αξίας, χωρίς θερμίδες

Πρώτο γλυκαντικό: σακχαρίνη

Ασπαρτάμη, κυκλαμικό, ακεσουλφαμικό κάλιο

1970: απαγόρευση κυκλαμικού αυξημένη επίπτωση καρκίνου ουροδόχου κύστεως

Mishra et al, International Journal of Clinical Practice, 2015

Αυξημένος
κίνδυνος για
καρκίνο
οισοφάγου,
λάρυγγα,
ουροποιητικού,
ενώ μειωμένος
κίνδυνος για
καρκίνο στήθους,
ωοθηκών &
παγκρέατος.
Μεγάλη
ετερογένεια των
μελετών (70%)

Mishra et al, International

Journal of Clinical Practice,
2015
 Εξωγενείς παράγοντες που επεμβαίνουν στη σύνθεση, έκκριση,
μεταφορά, δέσμευση, δράση ή την αποβολή ενδογενών ορμονών που
είναι υπεύθυνες για τη διατήρηση της ομοιόστασης

 Συνθετικές ορμόνες (κτηνιατρική χρήση)  Διάφορες μορφές καρκίνου

 Εντομοκτόνα π.χ. DDT, dieldrin, toxaphene  Αποβολή εμβρύου
 Χημικά με ορμονο – μημιτική δράση  Προβλήματα αναπαραγωγής, γονιμότητας
 Περιβαλλοντικοί ρύποι π.χ. δισφαινόλη A  Γενετικές ανωμαλίες
 Πρόωρη ήβη
Μίμηση δράσης των οιστρογόνων  Γενετικές παραμορφώσεις

McKinlay et al, Environment International, 2008 , Kroes et al, Food and Chemical Toxicology, 2000

 Προκύπτουν στα τρόφιμα επιμόλυνση από το περιβάλλον / πλαστικά υλικά

 Η έκθεση είναι πολύ μικρή σε αυτούς τους παράγοντες (2.5 μg / άτομο/ ημέρα)
φλαβονοειδή 1.020 – 1.070 mg / άτομο / ημέρα
 Πολύ μικρές συγκεντρώσεις ώστε να προκαλέσουν προβλήματα υγείας
 Κατώφλι τοξικολογικής ανησυχίας (TTC) 1.5 μg / άτομο / ημέρα
επαρκής ασφάλεια έναντι
ενδεχόμενων αρνητικών επιδράσεων

Kroes et al, Food and Chemical Toxicology, 2000

 Αυξημένα ποσοστά καρκίνου
σε ανεπτυγμένες χώρες.
Απαγόρευση εντομοκτόνων
που βιοσυσσωρεύονται.
Παρατεταμένη έκθεση
ακόμα και σε φυσικές ουσίες
(φυτοοιστρογόνα), μπορεί
να προκαλέσει
καρκινογένεση.

 Χρωστικές & αρωματικές ύλες καρκινογένεση

εκτός από τις ευρέως χρησιμοποιούμενες
 Συντηρητικά ασφαλή μεν, αλλά κάποια εμφανίζουν τοξικότητα
 Γλυκαντικά αμφιλεγόμενα αποτελέσματα, ετερογένεια μελετών
 Ενδοκρινικοί διαταράκτες ασφαλείς μόνο σε μικρές συγκεντρώσεις
 Όριο τοξικολογικής ανησυχίας (Toxicity Threshold Concern – TTC) για πρόσθετα τροφίμων
1.5 μg / άτομο / ημέρα
 ΑΝΤΙΗΛΙΑΚΗ ΠΡΟςΤΑςΙΑ KAI
ΑΝΤΙΗΛΙΑΚA ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΑ

υπέρ της προστασίας από τα αντιηλιακά

κατά της υπερβολής

ΑΘΗΝΑ 2018

Αντιηλιακά προϊόντα
• Ευρύτατα διαδεδομένα, δεσμεύουν το ηλιακό φως μακρού ή
βραχέως κύματος (UVA, UVB)
• Ο σκοπός τους είναι :Η πρόληψη ή ελαχιστοποίηση των βλαβερών
αποτελεσμάτων της ηλιακής ακτινοβολίας, χωρίς της επώδυνες
συνέπειες του μαυρίσματος .
Αντηλιακή προστασία
• Η έκθεση στις υπεριώδεις ακτινοβολίες δύναται να προκαλέσει, οξείες και
χρόνιες παθήσεις του δέρματος π.χ. ηλιακό έγκαυμα, πρόωρη γήρανση,
κίνδυνος για ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος
• Η Ανάπτυξη των αντιηλιακών σκευασμάτων , στόχο έχει να προστατεύσει το
δέρμα από την ηλιακή ακτινοβολία, μέσω της απορρόφησης, της διασποράς ή
της αντανάκλασης της ακτινοβολίας.
• Αντιηλιακά εμποδίζουν την επικίνδυνη ηλιακή ακτινοβολία να διεισδύσει στο
δέρμα (υπεριώδης, ορατή, υπέρυθρη)
• Είναι αποτελεσματικά με την σωστή επιλογή και χρήση τους και με συχνή
επάλειψη ικανοποιητικής ποσότητας
• Προσοχή στην πολύωρη έκθεση ακόμα και με αντιηλιακό.

Απαραίτητες ιδιότητες αντιηλιακού

Οι κυριότερες ιδιότητες είναι οι εξής:
Να αντανακλά, να διαχέει και να προσροφά την ηλιακή ακτινοβολία χωρίς να
διασπάται σε τοξικά παράγωγα
Να επιτρέπει την πλήρη διαπερατότητα της ακτινοβολίας στα 230-400 nm  μέγιστο
αποτέλεσμα μαυρίσματος
Ανθεκτικό στο H20 και την εφίδρωση, να μην είναι πτητικό
Να είναι άοσμο ή ελαφριάς ευχάριστης οσμής
Να είναι κοσμετολογικά αποδεκτό ,να απλώνεται ομοιόμορφα στο δέρμα,
αφήνοντας αόρατο φιλμ
Να μην προκαλεί ευαισθητοποίηση, να είναι μη τοξικό και μη ερεθιστικό
Δείκτης προστασίας (S.P.F)
• S.P.F* = υπεριώδης ενέργεια που απαιτείται για να προκαλέσει ένα
ελάχιστο ερύθημα σε δέρμα που προστατεύεται με αντιηλιακό
προϊόν / υπεριώδη ενέργεια που απαιτείται για να προκαλέσει ένα
ελάχιστο ερύθημα σε απροστάτευτο δέρμα ίσης επιφάνειας

• Όσο ↑ λόγος  ↑ προστασία του αντιηλιακού στο δέρμα

• *Ο αριθμός S.P.F σημαίνει πόσος περισσότερος χρόνος μεσολαβεί ώστε το προστατευόμενο με αντηλιακό δέρμα να υποστεί
έγκαυμα, σε σύγκριση με το μη προστατευμένο δέρμα

Αποτελεσματικότητα αντιηλιακού
Η αποτελεσματικότητά του εξαρτάται από:
• Τον δείκτη προστασίας (Sun Protection Factor, SPF)
• Ώρα εφαρμογής του
• Την χημική σύσταση του προϊόντος παρασκευής (έκδοχα, ιξώδες,
φίλτρα κ.ά.)
• Συχνότητα και πάχος επάλειψης του στο δέρμα
Η ιστορία του αντιηλιακού
• Μπέντζαμιν Γκριν φαρμακοποιός παρασκεύασε το πρώτο
αντιηλιακό από βούτυρο-κακάο στην κουζίνα του ,στο Μαϊάμι, της
Φλόριντας το 1944, για να προστατέψει το φαλακρό κεφάλι του
από τον ήλιο που απολάμβανε.

Αντηλιακά φίλτρα
Φυσικά φίλτρα
• αντανακλούν όλο το φάσμα της ηλιακής ακτινοβολίας και
αποτελούνται κυρίως από ορυκτά (οξείδιο του τιτανίου ή οξείδιο του
ψευδαργύρου)
• ανενεργά με παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο ,δεν ξεπλένονται με το
νερό
• απαραίτητα διότι παρέχουν πλήρη προστασία έναντι όλης της ηλιακής
ακτινοβολίας
Αντιηλιακά με φυσικά φίλτρα
Πλεονέκτημα: πιο ασφαλή  ανακλούν την
ηλιακή ακτινοβολία και δεν απορροφώνται
διαδερμικά
Μειονέκτημα: αντανακλούν λιγότερο την
UVA ακτινοβολία
Φυσικά φίλτρα
• Οξείδιο του ψευδαργύρου
 Αντανακλά το ηλιακό φως και αλληλεπιδρά ομαλά με αντιοξειδωτικά
που συνήθως χρησιμοποιούνται στα αντιηλιακά
 Χρησιμοποιείται στα αντηλιακά σε συγκεντρώσεις έως και 20%, καθώς
και σε πούδρες για το πρόσωπο και σκιές ματιών
 Πρόκειται για μία λευκή σκόνη, με καλυπτικές ελαφρά στυπτικές
ιδιότητες, πρακτικώς αδιάλυτη στο νερό


 Σε μικρότερες των (2%) συγκεντρώσεις χρησιμοποιείται ως

καταπραϋντική ουσία κατά των ερεθισμών

Σε σχέση με το διοξείδιο του τιτανίου είναι καλύτερο

φωτοπροστατευτικό φίλτρο, αλλά είναι λιγότερο αδιαφανές
από αυτό.

Φυσικά φίλτρα
• Διοξείδιο του τιτανίου
 Χρησιμοποιείται στην κοσμετολογία  λευκή σκόνη, αδιάλυτη στο
νερό, διαλυτή σε οργανικούς διαλύτες, με μικρή τάση διείσδυσης στο
δέρμα
 Συνήθως χρησιμοποιείται σε συγκεντρώσεις έως 10% η μακρο-
ιονισμένη μορφή του στην παρασκευή αντιηλιακών προϊόντων Ως
 αποτελεί φυσικό φραγμό κατά του υπεριώδους και του ορατού
φάσματος (παράγοντας ανάκλασης και διάχυσης του φωτός)
 πραγματικά αβλαβές υλικό και ακίνδυνο στη χρήση παρέχει
κατώτερη φωτοπροστασία από αυτήν του οξειδίου του
ψευδαργύρου
Αντιηλιακά φίλτρα
Χημικά φίλτρα
• βενζοφαινόνες κυριότερος εκπρόσωπός
Πλεονέκτημα: ευρύ φάσμα φωτοπροστασίας
Μειονέκτημα: πρόκληση αλλεργικών αντιδράσεων, ( σε πολύ
ευαίσθητα δέρματα) ,λόγω διαδερμικής απορρόφησης
Είναι Χημικές ουσίες, που φιλτράρουν και απορροφούν μόνο την υπεριώδη
ακτινοβολία ως επι τω πλείστων άχρωμες αρωματικές ενώσεις

Χημικά φίλτρα

• Βενζοφαινόνες : Eέχουν αναφερθεί αλλεργικές αντιδράσεις και παρουσιασθεί

επιβραδυμένη υπερευαισθησία (λόγω επανειλημμένης χρήσης του προϊόντος και
εναπόθεσής του
• Είναι μόρια απορροφητές υπεριωδών ακτινών UVA και UVB

 Είναι στην κατηγορία των αρωματικών κετονών

 Είναι διαλυτές στην αλκοόλη , αδιάλυτες στο νερό ,έχουν υποκίτρινο χρώμα και
οσμή γερανιού
Χημικά φίλτρα
• Οξυβενζόνη
 οι προστατευτικές του ιδιότητες είναι πολύ ασθενείς για να
χρησιμοποιείται μόνο του και δι’ αυτό χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με
άλλες αντιηλιακές ενώσεις διότι βοηθά στην σταθεροποίηση τους

 Φωτοκαρκινογόνο  αυξάνει την παραγωγή ελευθέρων ριζών και την

ικανότητα επίθεσης στα μόρια DNA. Υπάρχει η υποψία ότι έχει συμβάλει
στην πρόσφατη αύξηση των περιπτώσεων μελανωμάτων από χρήστες
αντηλιακών

 Μελέτες έχουν δείξει ότι συμπεριφέρεται παρόμοια με τα οιστρογόνα, υπονοώντας την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του
μαστού.Για πολλά χρόνια οι κίνδυνοι είχαν αγνοηθεί, λόγω της θεώρησης ότι δεν απορροφάται από το δέρμα. Τελευταίες
μελέτες όμως έχουν δείξει το αντίθετο, προτρέποντας την αποφυγή του για εκτεταμένες περιόδους

Ηλιακή ακτινοβολία
• Ηλιακό φως : αποτελείται από ένα ευρύ φάσμα ακτινοβολιών με
διαφορετικά μήκη κύματος:
 Ορατό φάσμα (400-760 nm)
 Υπέρυθρη ακτινοβολία (760-3000 nm)
 Υπεριώδης ακτινοβολία (200-400 nm)

• Η ανταπόκριση στο μαύρισμα διεγείρεται από μήκη κύματος

υπεριώδους και ορατής ακτινοβολίας
• Ικανότητα μαυρίσματος είναι γενετικά καθορισμένη και
εξαρτάται :
• α)από τον αριθμό των μελανοκυττάρων και
• β) την ικανότητα παραγωγής μελανίνης
Υπεριώδης ακτινοβολία
Χωρίζεται σε 3 ζώνες:
 UV-A ζώνη μήκη κύματος 320-400 nm
Υπεύθυνη για το άμεσο μαύρισμα του δέρματος, χωρίς φλεγμονή
Δημιουργεί ελαφρύ ερύθημα
Οφείλεται στη φωτο-οξείδωση της λευκο-μορφής της μελανίνης

 UV-Β ζώνη μήκη κύματος 290-320 nm

Υπεύθυνη για την πρόκληση εγκαύματος και των αντιδράσεων ερεθισμού
→ σχηματισμό μελανίνης και την ανάπτυξη χρώματος

 UV-C ζώνη μήκη κύματος 200-290 nm

 Βλαβερή για τους ιστούς – προκαλεί ερύθημα έως έγκαυμα

Δεν είναι αποτελεσματική για το σχηματισμό μελανίνης

Αποτελέσματα της επίδρασης ηλιακής

ακτινοβολίας
• Ωφέλιμα αποτελέσματα :
1. Ενεργοποιεί την 7-δεϋδροχοληστερόλη για την παραγωγή βιταμίνης D
2. Διεγείρει την κυκλοφορία του αίματος
3. Ευεργετική επίδραση στο αυτόνομο ΝΣ και μειώνει την ευαισθησία των
ατόμων σε διάφορες μολύνσεις
4. Αυξάνει τον σχηματισμό αιμοσφαιρίνης
5. Θεραπεία ορισμένων τύπων φυματίωσης και διάφορων ασθενειών του
δέρματος
Αποτελέσματα της επίδρασης ηλιακής
ακτινοβολίας
• Ελαφρύ έγκαυμα : 24-36 h
• Σοβαρό έγκαυμα : 4-8 ημ.
• Υποχώρηση φλεγμονής και ξεφλούδισμα

• Βλαβερά αποτελέσματα :
1. Ηλιακό έγκαυμα προκαλεί προσωρινή βλάβη της επιδερμίδας, με συμπτώματα που
ποικίλλουν ανάλογα τη σοβαρότητά του (από απλό ερύθημα έως επίπονα εγκαύματα)

2. Βλάβες από χρόνια έκθεση στον ήλιο

1. παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος (άτομα με ανοιχτό χρώμα
δέρματος είναι πιο ευαίσθητοι)
2. πρόωρη γήρανση (πρόκληση εκφυλιστικών μεταβολών στο συνεκτικό ιστό του δέρματος)

Τύποι δέρματος
• Κατά τον Fitzpatric υπάρχουν έξι τύποι δέρματος

Τύπος Χρώμα
δέρματος δέρματος Αντίδραση στην πρώτη καλοκαιρινή ηλιακή έκθεση
Ι Λευκό Πάντα καίγεται, ποτέ δε μαυρίζει
II Λευκό Συνήθως καίγεται, μαυρίζει με δυσκολία
III Λευκό
Κάποιες φορές ήπιο έγκαυμα, μαυρίζει σταδιακά
IV Μέτριο καφέ Σπάνια καίγεται, μαυρίζει εύκολα
V Σκούρο καφέ Πολύ σπάνια καίγεται, μαυρίζει πολύ εύκολα
VI Μαύρο Δεν καίγεται, μαυρίζει πολύ εύκολα

Το κάθε άτομο επηρεάζεται διαφορετικά από την έκθεση στην

ηλιακή ακτινοβολία και η αντίδραση του δέρματος είναι
διαφορετική και εξαρτάται από τον τύπο στον οποίο ανήκει
μορφές αντιηλιακών προϊόντων
1. Κρέμα, αλοιφή ή κρεμαλοιφή Τα αντηλιακά σε μορφή γαλακτώματος ή κρέμας
έχουν καλύτερη προστασία από τα λάδια
2. Υγρό και ημιστερεό γαλάκτωμα
3. spray ή stick
4. Γέλη
5. Λοσιόν ή έλαιο

Τρόπος δράσης των αντηλιακών

3 Kατηγορίες αντηλιακών που δρουν με 3 διαφορετικούς τρόπους:
1. Ουσίες της 1ης κατηγορίας : απορροφούν το ≥95% της υπεριώδους
ακτινοβολίας (μ.κ 290-320 nm) προλαμβάνοντας το ηλιακό έγκαυμα
2. Ουσίες της 2ης κατηγορίας: απορροφούν τουλάχιστον το 85% της
υπεριώδους ακτινοβολίας (μ.κ 290-320 nm) αλλά επιτρέπουν τη
μετάδοσή της σε μ.κ >320 nm, προκαλώντας ένα ελαφρύ προσωρινό
μαύρισμα
3. Ουσίες της 3ης κατηγορίας : δρουν με τη μορφή φυσιολογικού
φράγματος και έτσι προλαμβάνουν ή ελαχιστοποιούν και το
έγκαυμα και το μαύρισμα
Κατηγορίες αντηλιακών ανάλογα με το Νούμερο SPF
Τα αντιηλιακά προϊόντα κατατάσσονται ανάλογα με το # του SPF τους
σε πέντε κατηγορίες

Αποτελεσματικότητα του SPF

• Το FDA (Ο οργανισμός τροφίμων και φαρμάκων των ΗΠΑ) υποστηρίζει ότι ο SPF του
αντηλιακού να είναι <30  μικρότερο κόστος και μικρότερη συγκέντρωσης των
δραστικών ουσιών, μείωση παρενεργειών ,οικονομικότερη συσκευασία.Το > # οδηγεί σε
επιβάρυνση
• 3 παράγοντες δύνανται να επηρεάσουν τον δείκτη προστασίας
• α) ) η συγκέντρωση του αντηλιακού προϊόντος πάνω στο δέρμα
• Β)το πάχος της στρώσης
• γ) η αντοχή του στο νερό και στον ιδρώτα

• θερμοκρασία, υγρασία, καθώς και η πάροδος του χρόνου μειώνουν προοδευτικά τον
δείκτη προστασίας
Αντιηλιακή προστασία για βρέφη και παιδιά
• Το δέρμα των βρεφών και παιδιών είναι ιδιαίτερα ευάλωτο στις βλαπτικές
επιδράσεις της ηλιακής ακτινοβολίας
• Τα αντηλιακά για χρήση σε παιδιά πρέπει να περιέχουν φυσικά φίλτρα με SPF
50+. Αντίθετα τα βρέφη και παιδιά έως 2 ετών δεν πρέπει να εκτίθενται καθόλου
στον ήλιο
• >2 έτη η έκθεση πρέπει να είναι περιορισμένη και τα παιδιά εκτός από το
αντηλιακό πρέπει να είναι καλυμμένα με ρούχα,, καπέλο και γυαλιά ηλίου.

• Το πάχος του παιδικού δέρματος είναι λεπτότερο από αυτό του ενήλικα και η
παρουσία τριχών στο δέρμα είναι ένας προστατευτικός μηχανισμός σε σχέση με
αυτών των παιδιών

• η παραγωγή μελανίνης αναπτύσσεται πλήρως, κατά τους πρώτους μήνες ζωής

και γι’αυτό δεν υπάρχουν διαφορές ως προς την ικανότητα μαυρίσματος μεταξύ
παιδικής ηλικίας, εφηβείας και ενήλικου ζωής,

τοξικές ουσίες
Τα αντηλιακά, συχνά περιέχουν τοξικές ουσίες όπως :
 DMDM hydantoin  φόρμουλα φορμαλδεΰδης που χρησιμοποιείται
σαν συντηρητικό
 Τριαιθανολαμίνη  κοινή ουσία που εξισορροπεί το pΗ
 Αρώματα  είναι συχνά ισχυροί αλλεργιογόνοι παράγοντες και
αρκετές φορές επιβεβαιώνουν την παρουσία τοξικών ουσιών
 Νευροτοξίνες  βαρύ μέταλλο που χρησιμοποιείται ως
σταθεροποιητής της πυκνότητας (aluminumstarchoctenylsuccinate)
τοξικές ουσίες
 Homosalate σαλικυλικός εστέρας. είναι ασθενείς UVB απορροφητές και γενικώς
συνδυάζονται με άλλα UV φίλτρα. Πιστεύεται ότι διαταράσσει τα ανδρογόνα, τα
οιστρογόνα και την προγεστερόνη

 Paraben Preservatives  δύνανται να δημιουργήσουν καρκίνο του μαστού έχει

αποδειχθεί ότι επηρεάζουν τα επίπεδα οιστρογόνων στους ανθρώπους. Έχουν
ενοχοποιηθεί για αλλεργικές αντιδράσεις στο δέρμα και στα μάτια. Η μακροχρόνια
χρήση μπορεί να ενοχοποιηθεί για εμφάνιση μελανώματος και άλλες μορφές
καρκίνου.
 Octinoxate λόγω ενίσχυσης της απορροφητικότητας του δέρματο μπορεί να
παρουσιάσει αναπτυσσόμενη τοξικότητας και να παράγει οιστρογόνα. Δεν πρέπει
να χορηγείται σε έγκυες γυναίκες και παιδιά

 Παλμιτική ρετινόλη  έχει αποδειχθεί ότι επιταχύνει την πρόκληση δερματικών

βλαβών και την ανάπτυξη κακοήθειας στα κύτταρα

Βιταμίνη D από την ηλιακή ακτινοβολία

• Βιταμίνη D  παράγεται από την χοληστερόλη,κατά την έκθεση
του ατόμου (δέρματος)στον ήλιο
• WHO  συστήνει έκθεση περίπου 30 λεπτά την ημέρα του
προσώπου και χεριών στον ήλιο, αποφεύγοντας το έγκαυμα,
επιδιώκοντας την εξασφάλιση επαρκής παραγωγή βιταμίνης D

• Αποθηκεύεται στο λιπώδη ιστό

• Οι αποθήκες της βιταμίνης D κατά τη χειμερινή περίοδο
ελαττώνονται λόγω μειωμένης έντασης της ηλιακής ακτινοβολίας
και έκθεσης σε αυτήν

• Ο οργανισμός διαθέτει μηχανισμό αυτορρύθμισης  οδηγεί σε

διάσπαση της βιταμίνης D σε μη δραστικά ανάλογά της σε
περίπτωση που λάβει μεγάλη ποσότητα βιταμίνης D από την
έκθεση του οργανισμού στον ήλιο.
 Έλλειψη βιταμίνης D
• Η έλλειψη βιταμίνης D καθορίζεται από τα επίπεδα της 25(OH)D3 στον ορό του αίματος

• Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα από το Institute of Medicine και το Endocrine

Society των ΗΠΑ (J Clin Endocr Metab, 2011):
 συγκέντρωση 25(OH)D3 < 20 ng/ml (50 nmol/L)  έλλειψη
 συγκέντρωση 25(OH)D3 από 21-29 ng/ml (52.5 – 72.5 nmol/L)  ανεπάρκεια
 συγκέντρωση 25(OH)D3 > 30 ng/ml (75 nmol/L)  επαρκής ποσότητα που καλύπτει τις
ημερήσιες ανάγκες υγιών ατόμων
ESPEN 2016: ↑κίνδυνος ανεπάρκειας βιταμίνης D στην Ελλάδα
λόγω της χαμηλής πρόσληψής της μέσω της τροφής και της
ανεπαρκούς έκθεσης στον ήλιο με υπερβολική χρήση
αντηλιακών με SPF.
Αυτό το σημαντικό συμπέρασμα μπορεί να αποτελέσει
πρόβλημα δημόσιας υγείας

Ομάδες υψηλού κινδύνου

• Σύμφωνα με τον WHO οι ομάδες υψηλού κινδύνου είναι:
 Άτομα που δαπανούν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους σε
εσωτερικούς χώρους (ηλικιωμένοι)
 Άτομα που καλύπτουν με το ντύσιμο όλο το δέρμα τους
 Άτομα που ζουν σε περιοχές όπου η ηλιοφάνεια είναι αρκετά
περιορισμένη (Βόρεια Ευρώπη)
 Άτομα με σκούρο χρώμα δέρματος, εφόσον ο χρωματισμός του
δέρματος εμποδίζει τη UV-B ακτινοβολία να φτάσει τα κύτταρα του
δέρματος που παράγουν τη βιταμίνη D
 Παιδιά και έφηβοι
 Γυναίκες κατά την εγκυμοσύνη και το θηλασμό
 Παχύσαρκα άτομα
 Άτομα που κάνουν συχνή και σχολαστική χρήση αντηλιακών
 Γνωρίζουμε τους Κανόνες ηλιοπροστασίας
Η εφαρμογή του αντηλιακού οφείλει να γίνεται:
Σε στεγνό και καθαρό δέρμα

Συμπεράσματα 30' πριν από την έκθεση στον ήλιο

• Ανεξέλεγκτη έκθεση στον ήλιο μπορεί να
προκαλέσει επιβλαβείς συνέπειες, οι
οποίες είναι συσσωρευτικές και μη
αντιστρεπτές
• Η έκθεση στις υπεριώδεις ακτινοβολίες
προκαλεί κυρίως παθήσεις του δέρματος,
οξείες και χρόνιες
• τα αντηλιακά σκευάσματα -διακρίνονται
σε δύο κατηγορίες, τα χημικά και τα
φυσικά
• ανάλογα με τη τιμή του δείκτης ηλιακής
προστασίας SPF, τα αντηλιακά προϊόντα
κατατάσσονται σε πέντε κατηγορίες
Ανανέωση κάθε 2 ώρες
ομοιόμορφα σε κάθε σημείο του σώματος που εκτίθεται στον
ήλιο
Οι ευαίσθητες περιοχές απαιτούν, μεγαλύτερη ποσότητα
αντηλιακού όπως αυτιά, μύτη, χείλια, πέλματα, παλάμες, το V
του λαιμού, τους αγκώνες και το φαλακρό κεφάλι.
αποφεύγετε η έκθεση στον ήλιο μεταξύ των ωρών 11-4, λόγω
αυξημένης ηλιακής ακτινοβολίας και κάθετη πρόπτωση των
ηλιακών ακτινών
Η εφαρμογή της ηλιοπροστασίας σε αυξημένη έκθεση στον
ήλιο (παραλία,εξωτερικέςδραστηριότητες).
Επειδή τα αντηλιακά εμποδίζουν την σύνθεση βιταμίνης D
Μην ξεχνάτε :Η ανάγκη για τη χρήση αντηλιακού είναι
αδιαμφισβήτητη αλλά αδιαμφισβήτητη είναι και η σημασία
της βιταμίνης D στο ανθρώπο
Ομάδες με αυξημένο κίνδυνο έλλειψης της βιταμίνης να
λαμβάνουν συμπλήρωμα

Συμπεράσματα
• Για πλήρη προστασία, να χρησιμοποιούνται αντηλιακά “ευρέως
φάσματος (συστατικά, που να απορροφούν ή να σταματούν,
τις ακτίνες UVA και UVB με SPF≥15)
• Μεγαλύτερη ανάγκη της επιδερμίδας σε αντηλιακή προστασία
στις αρχές του καλοκαιριού. Καθώς το χρώμα δέρματος
σκουραίνει , σταδιακά χρήση μικρότερου δείκτη προστασίας
• Έχουν εκφραστεί ανησυχίες για την τοξικότητα αυτών των
προϊόντων. Όπως αυτά που περιέχουν παρα-αμινοβενζοϊκό οξύ
και προϊόντα που περιέχουν βενζοφαινόνες τα οποία ενδέχεται
σε ορισμένα άτομα να προκαλέσουν εξανθήματα ,σπυράκια να
ερεθίσουν το δέρμα.
• Χημικά στοιχεία όπως η οξυβενζόνη και parabens
ενοχοποιήθηκαν για πρόκληση ορμονικών διαταραχών στις
γυναίκες,
 Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνωρίζει
ότι το νερό είναι βασικό θρεπτικό συστατικό για
τον ανθρώπινο οργανισμό και ουσιώδες για την
ζωή
 Το όνομα νερό προέρχεται από τη βυζαντινή φράση
νεαρόν ύδωρ το οποίο σήμαινε τρεχούμενο νερό (που
μόλις βγήκε από την πηγή), η οποία με τη σειρά της
προέρχεται από την αρχαία ελληνική φράση νήρον
ύδωρ.
 Μαζί με τον αέρα, το νερό θεωρήθηκε από την
αρχαιότητα ως η αρχή των πάντων, με πρώτο
διδάξαντα τον Θαλή τον Μιλήσιο («Αρχή δε των
πάντων ύδωρ»).

 Το νερό είναι :

άχρωμη και συνήθως άοσμη και άγευστη, υγρή (υπό

κανονικές συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης) χημική ένωση
δύο ατόμων υδρογόνου και ενός ατόμου οξυγόνου. (χημικός
τύπος Η2Ο)
η περισσότερο διαδεδομένη χημική ένωση που είναι
απαραίτητη σε όλες τις γνωστές μορφές ζωής στον πλανήτη
μας.
  Οι 2 κύριες πηγές νερού για τον οργανισμό είναι
τα τρόφιμα και το πόσιμο νερό.
 Το 80% περίπου των απαιτήσεων μας σε νερό
προέρχεται από τα υγρά και το 20% από τα
τρόφιμα.

Υγρά που ενυδατώνουν τον οργανισμό μας: είναι το

νερό,
γάλα,
χυμοί
καφές και το τσάι τον αφυδατώνουν
φρούτα και τα λαχανικά είναι τρόφιμα πλούσια σε νερό
Υπάρχει ομοιότητα των υγρών του ανθρώπινου σώματος με
την ποιότητα των νερών της γης. Το νερό της θάλασσας είναι
όμοιο στη σύνθεση με το αίμα. Τα ρυάκια, τα ποτάμια και οι
λίμνες, με τα λεμφικά υγρά. Τα δε υγρά του ανθρώπινου
εγκεφάλου είναι όμοια με τα υγρά της Ιονόσφαιρας.

 Η γη αποτελείται από 70% νερό,

 ο άνθρωπος, αποτελείται από 70% νερό
 στην εμβρυακή του κατάσταση, αποτελείται από
90% νερό.

 2/3 του ανθρώπινου σώματος αποτελείται από νερό.

 85% του εγκεφάλου,

 το 80% του αίματος και
 το 70% των μυών είναι νερό.
 οργανώνει όλες τις λειτουργίες του οργανισμού.
 συμβάλλει σημαντικά στη ζωή και αναπαραγωγή των
ανθρώπινων κυττάρων, (συγκαταλέγεται σήμερα στα
βιομόρια.)
 είναι ο διαλύτης για τις βιοχημικές αντιδράσεις
 αποτελεί το μέσο μεταφοράs των θρεπτικών ουσιών
στα κύτταρα και τα όργανα του σώματος, αλλά μέσο
απομάκρυνσης των τοξικών και άχρηστων ουσιών.

 Μια εξίσου σημαντική

λειτουργία του νερού είναι η
λειτουργία του ως αγωγού για τη
ρύθμιση της κατάλληλης
θερμοκρασίας στον ανθρώπινο
οργανισμό.
 προστατεύει ευαίσθητες περιοχές του σώματος,
όπως το μυαλό, τα μάτια και την σπονδυλική στήλη

 Η παρουσία του στους ιστούς συμβάλλει στην

αποφυγή των κραδασμών,( προσθέτει ευελιξία στους
μύες και στις αρθρώσεις κι).

 Μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο κυλούν :

 1400 λίτρα αίμα μέσα από τον εγκέφαλο,
 2000 λίτρα από τα νεφρά μας.
 Η ποσότητα νερού που αποβάλλει ο οργανισμός μας
καθημερινά φτάνει τα 3 με 3,5 λίτρα.

 Ο ανθρώπινος ιδρώτας βοηθά στη ρύθμιση και

σταδιακή μείωση της θερμοκρασίας. Η ανάγκη για νερό στο
ανθρώπινο σώμα γίνεται ιδιαίτερα επιτακτική σε περιόδους ζέστης και υψηλής
θερμοκρασίας και κατά τη διάρκεια της άθλησης.
 Το φαινόμενο της αφυδάτωσης, εμφανίζεται πιο
έντονα στους νέους ανθρώπους και λιγότερο στους
ηλικιωμένους.

 είναι εξ' ίσου σημαντικό με το οξυγόνο για τη
ζωή.

 Ο οργανισμός απαιτεί ύδωρ για κάθε

λειτουργία του.

 Κάποιος μπορεί να επιβιώσει μέχρι 6

εβδομάδες χωρίς φαγητό. Όμως χωρίς νερό, η
επιβίωση είναι δυνατή μόνο για μερικές μέρες,
το πολύ για μιαεβδομάδα.

 Το καθαρό πόσιμο νερό είναι απαραίτητο για τη

διατήρηση της υγείας.
 Η κατανάλωση μολυσμένου ή ρυπασμένου νερού
μπορεί να αποφέρει δυσάρεστες συνέπειες για τον
ανθρώπινο οργανισμό.
Ασθένειες, όπως η διάρροια, η μαλάρια, ο τύφος, η
δυσεντερία, η ηπατίτιδα μπορεί να οφείλονται σε μολυσμένο
νερό από βακτηρίδια ή από άλλους παθογόνους
οργανισμούς.

 Η μακροχρόνια κατανάλωση νερού, που περιέχει

επικίνδυνες ή τοξικές ουσίες οδηγεί σε σοβαρές βλάβες της
υγείας ή και σε καρκίνο.

 Η έλλειψη νερού προκαλεί αφυδάτωση ή άλλες

ασθένειες, όπως σοβαρές βλάβες οργάνων, που ευθύνονται
για την πρόκληση ακόμα και θανάτου.

 Συνολικά, πάνω από 3.000.000 άνθρωποι πεθαίνουν

το χρόνο σε όλο τον κόσμο από την έλλειψη ή την
κακή ποιότητα πόσιμου νερού.
 Αφυδάτωση μπορεί να προκληθεί από:
 την λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων όπως
είναι τα διουρητικά, τα υπνωτικά και τα
καθαρτικά.
 από συγκεκριμένες παθήσεις (όπως διάρροια).
 από υπερβολική εφίδρωση (π.χ έντονη άσκηση ή
παραμονή σε θερμά κλίματα) κ.τ.λ΄

 Οι ηλικιωμένοι επίσης βρίσκονται σε αυξημένο

κίνδυνο για πρόκληση αφυδάτωσης. Η σύσταση
του σώματος μεταβάλλεται με την πάροδο της
ηλικίας. Παρατηρείται μείωση της άλιπης μάζας
σώματος, αύξηση του σωματικού λίπους, και
μείωση της ποσοστιαίας αναλογίας του
οργανισμού σε ολικό νερό.
 Η μείωση του αισθήματος της δίψας που
παρατηρείται στους ηλικιωμένους σε
συνδυασμό με ελάττωση της νεφρικής
λειτουργίας μπορεί να οδηγήσει σε
αφυδάτωση

 Η ΚΑΚΗ ΕΝΥΔΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ Η ΑΦΥΔΑΤΩΣΗ

ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΩΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ

 Δυσκοιλιότητα (ανεπαρκής πρόσληψη υγρών είναι η πιο συχνή αιτία της χρόνιας
δυσκοιλιότητας)

 Έλκη από κατακλίσεις

 Ουρολοιμώξεις.

 Νεφρολιθίαση και χολολιθίαση. Η καλή ενυδάτωση μπορεί να μειώσει

τον κίνδυνο για σχηματισμός λίθων κατά 39%
 Καρδιαγγειακές παθήσεις.
  Η καλή ενυδάτωση του οργανισμού :
 Προστατεύει έναντι των θρομβώσεων και
 μειώνει τον κίνδυνο για στεφανιαία νόσο κατά
46% στους άντρες και κατά 59% στις γυναίκες.

 Η ΚΑΚΗ ΕΝΥΔΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ Η

ΑΦΥΔΑΤΩΣΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΩΣ
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
 Παρατεταμένη ανάρρωση από ασθένειες
 επιδερμίδα θαμπή και μη υγιής
 Μείωση Νοητικής λειτουργίας. (επηρεάζει αρνητικά τις
πνευματικές επιδόσεις.)
 Συμπτώματα ήπιας αφυδάτωσης περιλαμβάνουν:
 Ζάλη,
 κόπωση,
 δυσχέρεια συγκέντρωσης
 πονοκεφάλοι,
 Κακή ρύθμιση του διαβήτη. Απαραίτητο για την
σωστή αντιμετώπιση του διαβήτη.

 Η δηλητηρίαση από το νερό, γνωστή και ως

υπερυδάτωση, (διαταραχή ηλεκτρολυτών )

 Το νερό μπορεί να θεωρηθεί ως δηλητήριο όταν

υπερκαταναλώνεται.
 Η δηλητηρίαση από νερό προκύπτει όταν η
κατανάλωσή του υπερβεί κατά πολύ τη
συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη (1-2 λίτρα
ημερησίως τουλάχιστον).
  Τα πρώτα συμπτώματα της δηλητηρίασης του νερού
είναι:
 κεφαλαλγία
 αλλαγές στην προσωπικότητα
 αλλαγές στη συμπεριφορά
 σύγχυση
 ευερεθιστότητα και
 υπνηλία

 Αυτά μερικές φορές ακολουθούνται από:

 δυσκολία στην αναπνοή κατά τη διάρκεια της άσκησης
 μυϊκή αδυναμία και μυϊκές κράμπες
 ναυτία, εμετό, δίψα και
μειωμένη ικανότητα αντίληψης
Βραδυκαρδία
εγκεφαλικό οίδημα.( σπασμοί, εγκεφαλική βλάβη, κώμα ή
θάνατος).
 Η ήπια δηλητηρίαση απαιτεί μόνο περιορισμό της
πρόσληψης υγρών ως θεραπεία.

 Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, η θεραπεία απαιτεί

φαρμακευτική αγωγή με διουρητικά ή/και
ανταγωνιστές των υποδοχέων της αγγειοπιεσίνης.

 Εξετάζει τις διάφορες παραμέτρους της

αλληλεπίδρασης ουσιών του
περιβάλλοντος με τον οργανισμό.
Ξενοβιοτικά είναι οι
χημικές ενώσεις που δεν
παράγονται από έναν
οργανισμό αλλά τις
προσλαμβάνει μέσω του
περιβάλλοντος στο οποίο
ζει.
 Ξενοβιοτικές ουσίες
είναι οι ουσίες του
περιβάλλοντος με τις
οποίες έρχεται σε
επαφή το σώμα

Οι ξενοβιοτικές ουσίες
περιλαμβάνουν:

-Συνθετικές χημικές ενώσεις

(π.χ. φάρμακα, χημικά που
χρησιμοποιούνται στις
βιομηχανίες, εντομοκτόνα,
χημικές ενώσεις που ρυπαίνουν
το περιβάλλον, χημικές ενώσεις
που παράγονται κατά το
μαγείρεμα των τροφών).
  Οι ξενοβιοτικές ουσίες
περιλαμβάνουν:

- Φυσικά χημικά (π.χ. χημικές

ενώσεις που παράγονται
από φυτά, ζώα, μύκητες,
βακτήρια).
φυτοτοξίνες

ζωοτοξίνες βακτηριοτοξίνες

 ορισμένα  Τα δηλητήρια
ξενοβιοτικά είναι ξενοβιοτικές
μπορεί να έχουν ουσίες αλλά οι
θετική επίδραση ξενοβιοτικές
στον ανθρώπινο ουσίες δεν είναι
οργανισμό (π.χ. όλες δηλητήρια
φάρμακα)
 Η έκθεση σε ξενοβιοτικά μπορεί να οφείλεται:

– Φυσικό περιβάλλον
– Εργασιακό περιβάλλον
– Φαρμακευτικές
θεραπείες
– Διατροφή
– Ατυχήματα
– Εσκεμμένες ενέργειες

Ορισμένα ξενοβιοτικά προκαλούν βλάβες σε βασικές κυτταρικές

λειτουργίες:

◦ Συνδέονται στο DNA (DNA adducts) και προκαλούν

μεταλλάξεις
◦ Συνδέονται με πρωτεΐνες (δομικές και ένζυμα)
και προκαλούν βλάβες σε αυτές

◦ Προκαλούν το σχηματισμό ελευθέρων ριζών που προκαλούν βλάβες

στις πρωτεΐνες, το DNA και τα λιπίδια
◦ Συνδέονται με τα λιπίδια των κυτταρικών
μεμβρανών και προκαλούν βλάβες σε αυτά
  Οι ξενοβιοτικές ουσίες προσλαμβάνονται
μέσω:
- του δέρματος (τσιμπήματα, αμυχές)
- των πνευμόνων (χημικές ενώσεις που
βρίσκονται στην ατμόσφαιρα)
- της γαστρεντερικής οδού (τροφές, ποτά)

Βλάβες σε όργανα – όζον, μόλυβδος

Μεταλλαξιγένεση

Καρκινογένεση - βενζίνη, αμίαντος

Τερατογένεση – θαλιδομίδη

Θάνατος - αρσενικό, κυάνιο

Ήπαρ – αιθανόλη, ακεταμινοφαίνη

Πνεύμονες – καπνός του τσιγάρου,

άσβεστος, όζον

Όργανα στα οποία προκαλείται τοξικότητα από ξενοβιοτικά

Δέρμα - χρυσός, νικέλιο
Μάτι
Νεφρά - μέταλλα

Κεντρικό Νευρικό Σύστημα – μόλυβδος

Αναπαραγωγικό σύστημα

 Ξενοβιοτικές ενώσεις (φυσικές και συνθετικές)

βρίσκονται παντού στο περιβάλλον.

 Οι άνθρωποι μπορούν να προστατευτούν από τις

ξενοβιοτικές ενώσεις μπλοκάροντας την είσοδό τους
στον ανθρώπινο οργανισμό.
  Μετά τη χορήγηση μιας ξενοβιοτικής
ουσίας, η συμπεριφορά του οργανισμού
του ζώου ή του ανθρώπου εξαρτάται
κυρίως από τα χημικά χαρακτηριστικά της
ουσίας πχ διαλυτότητα.
 Η τοξικοκινητική εξετάζει την
 απορρόφηση,
 κατανομή,
 μεταβολισμό και
 απομάκρυνση της ξενοβιοτικής ουσίας
από τον οργανισμό.

 Με την Ανακατανομή τους.

 Την Απέκκρισή τους - (κυρίως υδατοδιαλυτών ουσιών – νεφρά,

ήπαρ)

 Τη Βιομετατροπή (Μεταβολισμό) τους – ο κυριότερος μηχανισμός

εξουδετέρωσης της δράσης των ξενοβιοτικών, και συνήθως ο
μοναδικός και πιο σημαντικός παράγοντας που καθορίζει την
ένταση και τη διάρκεια της τοξικής απόκρισης ενός
ξενοβιοτικού – (ΗΠΑΡ, νεφρά, πνεύμονες, γαστρεντερικό
σύστημα κ.α.).

 Η Ανακατανομή και η Απέκκριση των ξενοβιοτικών συνήθως

εξαρτάται από το Μεταβολισμό τους.
 Ο μεταβολισμός είναι ο βασικός μηχανισμός για τη διατήρηση
της ομοιόστασης κατά τη διάρκεια έκθεσης ενός οργανισμού
στα ξενοβιοτικά.
 Ξενοβιοτικές ουσίες που απορροφώνται από
γαστρεντερικό σωλήνα, και πριν εισέλθουν στη
συστηματική κυκλοφορία μεταφέρονται στο
ήπαρ. Στο ήπαρ, μεταβολίζονται και σε μεγάλο
ποσοστό αδρανοποιούνται χωρίς να επεκταθούν
στο υπόλοιπο οργανισμο. Αυτή η απώλεια
λέγεται αποτέλεσμα του πρώτου περάσματος
(first pass effect).
 Για αυτό τον λόγο ορισμένες ουσίες είναι
δραστικές όταν χορηγηθούν σε ενέσιμη μορφή
στον οργανισμό ενώ είναι αδρανείς όταν
ληφθούν από το στόμα.

 Ξενοβιοτικές ουσίες επιδρούν στον

οργανισμό και ο οργανισμός σε αυτές.
 Πλειοψηφία ξενοβιοτικών ουσιών
απορροφάται με παθητική διάχυση.
 Ξενοβιοτικές ουσίες είναι ευαίσθητες στο
περιβάλλον που θα βρεθούν
 Η επιφάνεια απορρόφησης του λεπτού
εντέρου,, είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή
του στομάχου εξ αιτίας των λαχνών . Ουσίες
όξινες που έχουν χαμηλό pKa,δύνανται να
απορροφώνται σε παραδεκτό βαθμό και από
το έντερο. Η λιποδιαλυτότητα, μπορεί επίσης
να επηρεάσει την απορρόφηση, ανεξάρτητα
από το pKa. Πχ ατροπίνη.
 ορισμένες ξενοβιοτικές ουσίες δυνανται να
απορροφώνται από κύτταρα με μηχανισμούς
ενεργού μεταφοράς. Πχ 5-φλουορουρακίλη.

 pH/pKa
 Επιφάνεια του απορροφώντος οργάνου
 Λιποδιαλυτότητα
 Μηχανισμοί ενεργού μεταφοράς
 Μεταβολισμός πρώτου περάσματος
 Εντερο-ηπατική κυκλοφορία
 Ενδογενής χλωρίδα
 Ο ρυθμός μεταφοράς της ξενοβιοτικής
ουσίας από την κυκλοφορία προς τους
ιστούς, εξαρτάται κυρίως από τη ροή
του αίματος προς τον ιστό καθώς και
από τη δυνατότητα διέλευσης του
αίματος από τον ιστό.
 Η διέλευση ουσιών από ενδοκρινείς
αδένες, εγκέφαλο, ήπαρ, νεφρούς,
γαστρεντερικό σύστημα και καρδιά
γίνεται ταχύτατα, και στα όργανα αυτά
πηγαίνει το 80% του αίματος.

 Η διέλευση ουσιών (εκτος των κυρίως ΟΡΓΆΝΩΝ, ενδοκρινείς

αδένες, εγκέφαλο, ήπαρ, νεφρούς, γαστρεντερικό σύστημα και καρδιά)

στους λοίπους ιστούς, (αποτελούν και τον

κύριο όγκο του σώματος), γίνεται πολύ αργά
και χρειάζεται αρκετός χρόνος για να επέλθει
ισορροπία μεταξύ αίματος και των ιστών για
την ουσία.
 Η ανακατανομή της ουσίας από τους ιστούς
που το αίμα μεταφερεται ταχύτατα προς
τους ιστούς που το αίμα μεταφέρεται αργά,
μπορεί να επηρεάσει τη διάρκεια δράσης της
ουσίας.
  Τα αγγεία του Κ.Ν.Σ. έχουν ισχυρές
συνδέσεις ανάμεσα στα ενδοθηλιακά
κύτταρα, και καλύπτονται από τα
αστροκύτταρα. Ο φραγμός αυτός
επιτρέπει τη διέλευση λιπόφιλων
μορίων ενώ αποκλείει την διέλευση των
ιονισμένων και των υδατοδιαλυτών μο
ρίων.

 Επαναρρόφηση ξενοβιοτικών ουσιών στα

νεφρικά σωληνάρια γινεται με παθητική
διάχυση.
 Σε αλκαλικά ούρα, ο ιονισμός όξινων
φαρμάκων αυξάνεται, επομένως η
απορρόφησή τους μειώνεται.
 Η χορήγηση διττανθρακικού νατρίου
κάνει τα ούρα αλκαλικά και έτσι
αυξάνεται η απέκκριση φαινοβαρβιτάλης
και ασπιρίνης όταν αυτές έχουν ληφθεί σε
μεγάλες δόσεις.
 Ο μεταβολισμός των ξενοβιοτικών ,διαδικασία όπου :
 λιπόφιλες χημικές ενώσεις, που μπορούν να απορροφηθούν εύκολα από
το γαστρεντερικό σύστημα και από άλλους ιστούς, μετατρέπονται σε
 υδρόφιλες που μπορούν να απεκκριθούν εύκολα με τα ούρα ή την χολή.

 από τον κανόνα ότι οι υδρόφιλες ενώσεις απομακρύνονται πιο

εύκολα εξαιρούνται οι ακόλουθες περιπτώσεις:
- Α)H απομάκρυνση των πτητικών ξενοβιοτικών μέσω της εκπνοής
- υδατοδιαλυτά ξενοβιοτικά απομακρύνονται πιο δύσκολα.

- Β)Η απομάκρυνση των παραγόμενων μεταβολιτών από την

βιομετατροπή ξενοβιοτικών απομακρύνονται δύσκολα από τον
εγκέφαλο και τους όρχεις . Η αιτία ειναι η μη δυνατότητα να
διαπεράσουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και τον φραγμό
μεταξύ του αίματος και των όρχεων.
  Χωρίς μεταβολισμό τα λιπόφιλα ξενοβιοτικά
απεκκρίνονται με πολύ αργό ρυθμό με
αποτέλεσμα τη συσσώρευσή τους στον
οργανισμό και την πρόκληση θανάτου.

•Θεωρητικός χρόνος
ημιζωής: 55-75 ώρες

 Τα ξενοβιοτικά μεταβολίζονται με την βοήθεια ειδικών ενζύμων τα οποία

χωρίζονται σε 4 κατηγορίες με βάση το είδος της αντίδρασης που
καταλύουν:
1. Υδρόλυση
2. Αναγωγή
3. Οξείδωση
4. Σύζευξη

 Αντιδράσεις ξενοβιοτικών που δεν καταλύονται από ένζυμα π.χ.:

 Η υδρόλυση εστέρων των καρβοξυλικών και φωσφορικών οξέων (όπως η

υδρόλυση εστέρων από γαστρικά οξέα).,καθώς και η σύνδεση ορισμένων
ξενοβιοτικών με την γλουταθειόνη (GSH).
 Μεταβολισμός Ξενοβιοτικών

Λιποφιλο αρχικο
ξενοβιοτικο υδροφιλο

Μεταβολισμος αυξάνει την απέκκριση

Φάση I Φάση II

Αυξάνεται η
Bιοενεργοποίηση
υδροφιλικότητα
Αυξάνεται η απέκκριση

Μεταβολισμός Ξενοβιοτικών
Γενικά, ο μεταβολισμός των
ξενοβιοτικών γίνεται από
περιορισμένο αριθμό ενζύμων που
μπορούν να καταλύουν ένα
μεγάλο αριθμό υποστρωμάτων.
Για παράδειγμα, δύο από τα ένζυμα
του συστήματος Ρ450, το CYP2D6
και CYP3A4, μεταβολίζουν
περισσότερα από τα μισά
φάρμακα που προσλαμβάνονται
από το στόμα.
Ο μεταβολισμός των ξενοβιοτικών δεν
αλλάζει μόνο την φαρμακοκινητική τους
συμπεριφορά αλλά και τη δράση τους.
Ο μεταβολισμός των ξενοβιοτικών μπορεί
να:
αυξάνει τη φαρμακολογική δράση δράση
ενός φαρμάκου,
Να τερματίζει τη φαρμακολογική
Να μην προκαλεί καμία αλλαγή στη
δράση.
.
χημικές ενώσεις που είναι αδρανείς όταν
μεταβολίζονται μετατρέπονται σε
καρκινογόνες
επίσης
Ο μεταβολισμός τερματίζει την τοξική
δράση επιβλαβών ξενοβιοτικών

Η τοξικότητα καθορίζεται από την

ισορροπία ανάμεσα στην μετατροπή
ενός ξενοβιοτικού από ένα τοξικό
μεταβολίτη και στην απομάκρυνση /
αποτοξίνωση του

Για παράδειγμα, η αφλατοξίνη

μετατρέπεται σε έναν ηλεκτρονιόφιλο
μεταβολίτη στο ήπαρ. Η αντίδραση
αυτή γίνεται με μεγαλύτερη ταχύτητα
στα ποντίκια από ότι στους αρουραίους.
Ωστόσο, η αφλατοξίνη είναι λιγότερο
τοξική στα ποντίκια γιατί η
αποτοξίνωσή της μέσω της GSH γίνεται
γρηγορότερα από ότι στους
αρουραίους.
 Το λεπτό έντερο και το ήπαρ
είναι πολύ αναπτυγμένα για
να περιορίσουν την
συστημική έκθεση στα
ξενοβιοτικά, η εισοδος των
οποίων γίνεται μέσω της
στοματικής οδού. Η
διαδικασία αυτή ονομάζεται
‘απέκκριση πρώτου
περάσματο

Το ήπαρ έχει το μεγαλύτερο αριθμό αλλά και τη

μεγαλύτερη συγκέντρωση ξενοβιοτικών ενζύμων.
Ωστόσο, και το λεπτό έντερο παίζει σημαντικό ρόλο
(ενίοτε σημαντικότερο) στην ‘απέκκριση του πρώτου
περάσματος’.
Για παράδειγμα, η midazolam όταν χορηγείται ενδοφλέβια
(οπότε ο μεταβολισμός της γίνεται κυρίως από το ήπαρ)
απεκκρίνεται 3 φορές πιο αργά σε σύγκριση με τη από του
στόματος χορήγηση.

Υπάρχουν μηχανισμοί που έχουν αναπτυχθεί στο λεπτό

έντερο και στο ήπαρ για να τα προστατεύουν τον οργανισμό
από τη μεγάλη έκθεση στα ξενοβιοτικά.

Τα εντεροκύτταρα στις άκρες των λαχνών του λεπτού

εντέρου αντικαθίστανται με γρήγορο ρυθμό.
Η υψηλή συγκέντρωση GSH (5-10mM), η ικανότητα
αναγέννησης και η απόπτωση των ηπατοκυττάρων που
έχουν υποστεί βλάβες προστατεύουν το ήπαρ από την έκθεση
στα ξενοβιοτικά.
Ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός προστατεύει τον
εγκέφαλο από την τοξική δράση των ξενοβιοτικών.
Ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός παρεμποδίζει το πέρασμα
των ξενοβιοτικών λόγω της στενής σύνδεσης των
ενδοθηλιακών κυττάρων του κεντρικού νευρικού
συστήματος αλλά και λόγω της ύπαρξης πρωτεϊνών
μεταφορέων (π.χ. Ρ-γλυκοπρωτεΐνη) που συνδέονται με
τα ξενοβιοτικά και τα εκκρίνουν από τα κύτταρα.

Τα γεννητικά κύτταρα στους όρχεις προστατεύονται

από τα ξενοβιοτικά από την ύπαρξη ενός φραγμού
ανάμεσα στους όρχεις και το αίμα και από τον υψηλό
ρυθμό αντικατάστασης των κυττάρων που έχουν
υποστεί βλάβες.
Στην ωοθήκη υπάρχει υψηλή συγκέντρωση
γλουταθειόνης (>8mM) που προστατεύει από το
οξειδωτικό στρες

-Η διαφορετική δράση μιας

συγκεκριμένης δόσης ξενοβιοτικής
ουσίας σε διαφορετικά άτομα μπορεί
να οφείλεται ειτε σε γενετικές
διαφορές ειτε σε περιβαλλοντικές
διαφορές (διαφορετικά άτομα μπορεί
να εκτίθενται σε διαφορετικά
ξενοβιοτικά οπότε υπάρχουν
διαφορετικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ
τους).
 Πρέπει να αναγράφονται υποχρεωτικά στη συσκευασία
τροφίµων
 Κωδικοποίηση: γράµµα Ε(έγκριση από την ΕΕ), 3ψήφιος
ή 4ψήφιος κωδικός αριθµός
 Διαχωρίζονται σε λειτουργικές κατηγορίες ανάλογα με
το σκοπό που επιτελούν στο τρόφιμο  θα αναλυθούν
3 από αυτές:
◦ οι χρωστικές
◦ οι παράγοντες συγκράτησης χρώματος
◦ οι διογκωτικοί παράγοντες

Oδηγός για τα πρόσθετα τροφίμων(Αριθμοί Ε), Γενικό Χημείο του Κράτους, 2008 EFSA, 2017
Κατευθυντήριες οδηγίες για τον επίσημο έλεγχο προσθέτων τροφίμων, ΕΦΕΤ, 2016 GSFA online, FOOD ADDITIVE FUNCTIONAL CLASSES, FAO and WHO, 2017
 Παράγοντες χρώματος ή χρωστικές

 Ουσίες που προσθέτουν ή αποκαθιστούν το χρώμα ενός

τροφίμου
 Αποτελούν τεχνητές ουσίες ή φυσικές που λαμβάνονται από:
◦ τρόφιμα και άλλες βρώσιμες φυσικές ουσίες
◦ έντομα
◦ λουλούδια
 Σκοπός  η βελτίωση της εμφάνισης του τροφίμου,
ελκυστικότητα
 Βρίσκονται σε πολλά επεξεργασμένα τρόφιμα όπως
καραμέλες, γλειφιτζούρια, αναψυκτικά, μαρμελάδες, τσίχλες,
ζελέ, τυριά, κ.α.


Κωδικός Ονομασία πρόσθετου Κωδικός Ονομασία πρόσθετου

129 Allura red AC 100(i) Curcumin
123 Amaranth 127 Erythrosine
160b(i) Annatto extracts, bixin-based 143 Fast green FCF
160b(ii) Annatto extracts, norbixin-based 163(ii) Grape skin extract
122 Azorubine (Carmoisine) 132 Indigotine (Indigo carmine)
162 Beet red 172(i) Iron oxide, black
151 Brilliant black (Black PN) 172(ii) Iron oxide, red
133 Brilliant blue FCF 172(iii) Iron oxide, yellow
155 Brown HT 161b(i) Lutein from Tagetes erecta
170(i) Calcium carbonate 160d(iii) Lycopene, Blakeslea trispora
161g Canthaxanthin 160d(i) Lycopene, synthetic
150a Caramel I – plain caramel 160d(ii) Lycopene, tomato
150b Caramel II - sulfite caramel 124 Ponceau 4R (Cochineal red A)
150c Caramel III - ammonia caramel 104 Quinoline yellow
150d Caramel IV - sulfite ammonia caramel 128 Red 2G
120 Carmines 101(ii) Riboflavin 5'-phosphate sodium
160e Carotenal, beta-apo-8'- 101(iii) Riboflavin from Bacillus subtilis
160a(iii) beta-Carotenes, Blakeslea trispora 101(i) Riboflavin, synthetic
160a(i) beta-Carotenes, synthetic 110 Sunset yellow FCF
160a(ii) beta-Carotenes, vegetable 181 Tannic acid (Tannins)
160f Carotenoic acid, ethyl ester, beta-apo-8'- 102 Tartrazine
141(ii) Chlorophyllin copper complexes, potassium and sodium salts 171 Titanium dioxide
140 Chlorophylls 161h(i) Zeaxanthin, synthetic
141(i) Chlorophylls, copper complexes

GSFA online, FOOD ADDITIVE FUNCTIONAL CLASSES, FAO and WHO, 2017
 2. Παράγοντες συγκράτησης χρώματος

 Σκοπός  η βελτίωση της εμφάνισης, ελκυστικότητα του τροφίμου

 Ουσίες που σταθεροποιούν, διατηρούν ή εντείνουν το υπάρχον

χρώμα ενός τροφίμου
 Χρησιμοποιούνται κυρίως στη βιομηχανία ποτών για χυμούς
φρούτων και λαχανικών, για ποτά όπως κρασί, αφρώδεις οίνους και
προϊόντα που έχουν παραχθεί από φρούτα και λαχανικά, τα οποία
έχουν υποστεί επεξεργασία.

GSFA online, FOOD ADDITIVE FUNCTIONAL CLASSES, FAO and WHO, 2017

Κωδικός Ονομασία πρόσθετου Κωδικός Ονομασία πρόσθετου

512 Stannous chloride 511 Magnesium chloride
250 Sodium nitrite 504(i) Magnesium carbonate
251 Sodium nitrate 585 Ferrous lactate
249 Potassium nitrite 579 Ferrous gluconate
252 Potassium nitrate 386 Disodium ethylenediaminetetraacetate
1202 Polyvinylpyrrolidone, insoluble 330 Citric acid
504(ii) Magnesium hydroxide carbonate 385 Calcium disodium ethylenediaminetetraacetate
528 Magnesium hydroxide 523 Aluminium ammonium sulfate

GSFA online, FOOD ADDITIVE FUNCTIONAL CLASSES, FAO and WHO, 2017
 φυσικές χρωστικές - συνθετικές χρωστικές

Συνθετικές χρωστικές
Τεχνητός χρωματισμός τροφίμων προς αποδοχή ανεπιθύμητων
χαρ/κών από τον καταναλωτή
Σύνθετες οργανικές χημικές ενώσεις προέλευση η πίσσα
& πλέον το πετρέλαιο
Φθηνές, σταθερές & πιο φωτεινές
9 χρωστικές έχουν εγκριθεί από τις Η.Π.Α.
3 χρωστικές 90% όλων των χρωστικών που
χρησιμοποιούνται (Red 40, Yellow 5 & Yellow 6)
Kobylewski & Jacobson, International Journal of Occupational & Environmental Health, 2012

Kobylewski & Jacobson, International Journal of Occupational & Environmental Health, 2012
  Ουσίες που συμβάλλουν στη διόγκωση του
τροφίμου χωρίς να συμβάλλουν σημαντικά
στην ενεργειακή αξία ή τη γεύση του.
 Σκοπός  να αυξήσουν τον όγκο του
παραγόμενου τροφίμου
 Η χρήση τους συμβάλλει σε ένα βαθμό και
στη μείωση του κόστους του
 Χρησιμοποιούνται κυρίως σε τρόφιμα όπως
σε επεξεργασμένα κρέατα,μπιφτέκια, σε
προϊόντα αρτοποιίας, λουκάνικα,
μαγιονέζες, σάλτσες, και ειδικές σος για
σαλάτες, σε γλυκά, μπισκότα και παγωτά,
σε λίπη, έλαια.

ΕΦΕΤ, Κατευθυντήριες οδηγίες για τον επίσημο έλεγχο προσθέτων τροφίμων. 2016
GSFA online, FOOD ADDITIVE FUNCTIONAL CLASSES, FAO and WHO, 2017

Κωδικός Ονομασία πρόσθετου Κωδικός Ονομασία πρόσθετου

400 Alginic acid 461 Methyl cellulose
406 Agar 460(i) Microcrystalline cellulose (Cellulose gel)
403 Ammonium alginate 1200 Polydextroses
404 Calcium alginate 402 Potassium alginate
903 Carnauba wax 460(ii) Powdered cellulose
407 Carrageenan 407a Processed eucheuma seaweed (PES)
462 Ethyl cellulose 405 Propylene glycol alginate
414 Gum arabic (Acacia gum) 401 Sodium alginate
464 Hydroxypropyl methyl cellulose 466 Sodium carboxymethyl cellulose(Cellulosegum)
953 Isomalt (Hydrogenated isomaltulose) 325 Sodium lactate
965(i) Maltitol 420(i) Sorbitol
965(ii) Maltitol syrup 420(ii) Sorbitol syrup
421 Mannitol

GSFA online, FOOD ADDITIVE FUNCTIONAL CLASSES, FAO and WHO, 2017
  Κατά καιρούς έχουν ενοχοποιηθεί για διάφορες ανεπιθύμητες
επιδράσεις στην υγεία, παρά την διαδεδομένη χρήση τους στη
βιομηχανία τροφίμων

 Επιπολασμός ανεπιθύμητων επιδράσεων  0.01-0.23%

 Υψηλότερος επιπολασμός σε ατοπικούς  2-7%

Feketea, G. Food Chem, 2017

 Λόγω της χημικής δομής τους  πολύ

δύσκολα απορροφήσιμες  οξεία τοξικότητα
θα δύναται να εμφανιστεί μόνο σε μεγάλη
υπερκατανάλωση
 Ταρταζίνη(Ε102):
◦ αναφορές για εμφάνιση άσθματος, υπερδραστηριότητας, κνίδωσης, ημικρανιών, θολής
όρασης και ρινίτιδας
◦ παρόλα αυτά, κλινικές μελέτες και μεταναλύσεις που ακολούθησαν διερευνώντας τη σχέση
της με το άσθμα και άλλα από αυτά δεν έδειξαν επιβαρυντική σχέση

 Καρμίνη(Ε120):
◦ κόκκινη χρωστική που απομονώνεται από έντομα
◦ έχει δειχθεί ότι σε μεγάλες δόσεις μπορεί να προκαλέσει διαμεσολαβούμενη από τις ΙgE
αναφυλαξία σε ορισμένα άτομα.

Feketea, G, Food Chem, 2017 Wilson, B.G., Ann Allergy Asthma Immunol, 2005 Gultekin, F., Clin Rev Allergy Immunol, 2013
 Αnnatto(Ε160):
◦ κίτρινη χρωστική προερχόμενη από τους καρπούς τροπικού φρούτου
◦ έχει ενοχοποιηθεί για αναφυλαξία, κνίδωση και αγγειοοίδημα

 Sunset yellow FCF(E110):

◦ πορτοκαλί χρωστική
◦ έχει αναφερθεί για αναφυλαξία, δερματίτιδα εξ επαφής και αλλεργική ρινίτιδα

 Ponceau(Ε124) και Erythrosine(Ε127): αρνητικές

επιδράσεις στην πνευμονική λειτουργία
 Allura red AC(Ε129)
◦ κόκκινη χρωστική
◦ έχει κατηγορηθεί ότι πιθανό να προκαλεί ορισμένες γενετικές
ανωμαλίες και καρκίνο.

Feketea, G, Food Chem, 2017 Wilson, B.G., Ann Allergy Asthma Immunol, 2005 Gultekin, F., Clin Rev Allergy Immunol, 2013

 Με την επαναξιολόγηση πιθανό να:

◦ επανεξεταστούν οι όροι χρήσης των
προσθέτων ή να μειωθεί το ΑDI
◦ αν χρειαστεί να αφαιρεθούν κάποια
πρόσθετα από τον κατάλογο

 Έως τώρα, μετά την επαναξιολόγηση

μειώθηκαν τα ΑDI για:
EU Food Additives : making our food safer 2013, EUROPEAN COMMISSION: Brussels.

◦ το κίτρινο κινολίνης(Ε104)
◦ το κίτρινο sunset(E110)
◦ το πονσώ 4R(E124)
 ◦ αποτέλεσμα: οι τεχνητές χρωστικές
πιθανό να ευθύνονται για την εμφάνιση
υπερδραστηριότητας σε παιδιά

◦ ανάγκη περαιτέρω διερεύνησης λόγων

κάποιων περιορισμών της μελέτης

Schab, D.W., J Dev Behav Pediatr, 2004

 διογκωτικοί παράγοντες θεωρούνται

ασφαλείς
 Tα τελευταία χρόνια διερευνάται στη
βιομηχανία τροφίμων η χρήση διογκωτικών
για την παραγωγή πιο υγιεινών τροφίμων,
αντικαθιστώντας μέρος κακής ποιότητας
συστατικών όπως τα κορεσμένα λιπαρά με
τα πρόσθετα αυτά.
Crincoli, C.M., et al., Food Chem Toxicol, 2016 Eastwood, M.A., Food Addit Contam, 1990 Anderson, D.M., et al., Food Addit Contam, 1991
Ruiz-Capillas, C., et al., Food Chem, 2013 Herrero, A.M., et al., J Agric Food Chem, 2014
  Κατάλογος ΕΕ 
περιλαμβάνει μόνο
πρόσθετα που
θεωρούνται ασφαλή
 ΑDI : ανώτατο επίπεδο
πρόσληψης για το οποίο η
ουσία μπορεί να
θεωρείται ασφαλής
 Όμως οι περισσότερες
αξιολογήσεις εγιναν στις
δεκαετίες ’80, ’90, ’70 
ανάγκη επαναξιολόγησης
των εγκεκριμένων
πρόσθετων από την EFSA
(εκτιμάται να
ολοκληρωθεί έως το 2020)
EU Food Additives : making our food safer 2013, EUROPEAN
COMMISSION: Brussels.

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ
ΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΑ
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

• Ιστορία της Τοξικολογίας στον Εργασιακό χώρο

• TLVs ,χρειάζονται;
• Είδη TLVs και Μειονεκτήματα αυτών.
• BEIs και γιατί είναι αναγκαία
• Υπάρχουν BEIs για όλες τις ουσίες;
• Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των BEIs
• Χρήση απαγωγών
• Μεταφορά και φύλαξη κρυοσκοπικών ουσιών

Ιστορία της Τοξικολογίας στον Εργασιακό χώρο

• Στην αρχαιότητα έχουν αναφερθεί πολλά

παραδείγματα ασθενειών που είναι σχετικά με την
επαγγελματική έκθεση αλλά δεν θεωρούντο
σοβαρά διότι η υγεία των εργατών δεν
αποτελούσε κοινωνική προτεραιότητα.
- Παράκελσος – Νόσο των εργαζομένων στα
ορυχεία(1533)
- Hill και Pott (1761 &1775)
- Εργάτριες χρωματισμού ρολογιών(ράδιο)(1900)
- Πωλητές υποδημάτων(1950s)
- Βιομηχανική Τοξικολογία(1940-έως σήμερα)
 Βιομηχανική Τοξικολογία

• Μελετά και προστατεύει :

• μελετά την επίδραση διαφόρων τοξικών ουσιών στον
ανθρώπινο οργανισμό,ουσιών, που βρίσκονται μέσα
στον εργασιακό χώρο
• Προστατεύει τους εργαζόμενους από τις τοξικές ουσίες
και κάνει το περιβάλλον εργασίας τους λιγότερο
επικίνδυνο.

Κύριος σκοπός: Η πρόληψη

• Μέτρα προστασίας εργαζομένων( Ατομικά)
• Μέτρα προστασίας για τον επαγγελματικό(εργασιακό
χώρο)
• Επαρκής ενημέρωση
• Επαρκής επισήμανση και φύλαξη
• Έλεγχος συγκεντρώσεως της ουσίας στο χώρο εργασίας
• Έλεγχος κατάστασης υγείας πριν από την πρόσληψη και
περιοδικός έλεγχος
• Επαρκής ιατρική και φαρμακευτική κάλυψη
 Διεθνείς και Ελληνικοί οργανισμοί που
ελέγχουν το περιβάλλον εργασίας

• ACGIH: Αμερικανική Εταιρεία Κυβερνητικών

Υγιεινολόγων Βιομηχανίας ( American Conference
Governmental Industrial Hygienists)
• OSHA: Occupational and Safety Health
Administration
• NIOSH: National Institute for Occupational Safety
(ελέγχεται από το CDC του Υπουργείου Υγείας) και
(δημοσιεύει έγγραφα για τα κριτήρια έκθεσης σε
κάθε ουσία
• ΕΛΙΝΥΑΕ - Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής &
Ασφάλειας της Εργασίας

Στάδια καθορισμού των TLVs

Καθορισμός των TLVs με βάση
• Α)την επίδραση στην υγεία
• Β)τη δυνατότητα ανίχνευσης και το όριο
ανίχνευσης μίας ουσίας
• Γ)οικονομικούς λόγους ; (συνθήκες
εργασίας -τεράστιο κόστος μείωσης της
χημικής ουσίας στο χώρο)
 TLV
Εκφράζει βασικά, τη συγκέντρωση μιας
χημικής ουσίας στον εργασιακό χώρο
κάτω από την οποία σχεδόν όλοι οι
εργαζόμενοι, είναι δυνατό να εκτίθενται
καθημερινά, για συγκεκριμένο χρονικό
διάστημα, χωρίς κίνδυνο εμφάνισης
ανεπιθύμητων ενεργειών.

Είδη TLVs

• TLV-TWA (Time weighted average)

• TLV-STEL (Short term exposure limit)
• TLV-C (Ceiling)
 TLV-C
(Threshold Limit Value-Ceiling)
Οριακή ανώτατη τιμή

• Συγκέντρωση που δεν πρέπει να

ξεπεραστεί ούτε στιγμιαία

Μειονεκτήματα των TLV

• Αφορούν μόνο την είσοδο των ρυπαντών με την

εισπνοή.
• Πολλές έχουν καθοριστεί βάση πειραμάτων σε
ζώα
• Δεν λαμβάνουν υπόψη την πιθανή συνέργεια
ρυπαντών
• Δεν καλύπτουν όλα τα επαγγελματικά
εκτεθειμένα άτομα
• Δεν καλύπτουν πιθανή καρκινογόνο δράση
• Όχι για έκθεση μεγαλύτερη από 8 ώρες την
ημέρα και για 40 ώρες/εβδομάδα
 Δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν

• ως όριο μεταξύ ασφαλών και επικίνδυνων

συγκεντρώσεων μιας ουσίας στον χώρο
εργασίας
• για μη επαγγελματική έκθεση
• ως μοναδικό κριτήριο για τη διάγνωση
μιας επαγγελματικής πάθησης

Βιολογικοί δείκτες έκθεσης (BEIs) (Biological Exposure Indices)

ή Βιολογικές οριακές τιμές (BLVs) (Biological Limit Values)

ορίζονται τα όρια της συγκέντρωσης διαφόρων

ουσιών (ή των προϊόντων βιομετατροπής τους)
στα διάφορα βιολογικά υλικά ή τα αποτελέσματα
της τοξικής δράσης στα διάφορα βιολογικά
συστήματα του οργανισμού, όρια κάτω από τα
οποία δεν βλάπτεται η υγεία ή δεν επηρεάζεται η
ευεξία σχεδόν όλων των εργαζομένων.
 Για να καθιερωθεί BEI (BLV) για μια
ουσία θα πρέπει η ουσία αυτή:

• Να εμφανίζεται η ίδια ή τα προϊόντα

βιομετατροπής της σε βιολογικό υλικό ή
• Να εμφανίζεται στον εκπνεόμενο αέρα ή
• Να μεταβάλλει τη δομή ή τη συγκέντρωση μιας
προσιτής βιολογικής ουσίας ή
• Να μεταβάλλει τη δραστικότητα ενός ζωτικής
σημασίας ενζύμου ή
• Να διαταράσσει μετρήσιμες φυσιολογικές
λειτουργίες και

συνέχεια
Και
• Να είναι γνωστή η κινητική της και η τοξική της
δράση
• Να μην αποτελεί ή να μην βιομετατρέπεται προς
κάποιο φυσιολογικό συστατικό του οργανισμού
• Να μην δρά ταχύτατα
• Να μην έχει τοπική ερεθιστική δράση
• Να μην είναι αλλεργιογόνος
 Πλεονεκτήματα των ΒΕΙs
• Ο ίδιος ο εργαζόμενος είναι ο καλλίτερος ατομικός
συλλέκτης και καταγραφέας της ρύπανσης που δέχεται
• Η μέτρηση εξατομικεύεται ανάλογα:
 με τον προσωπικό τρόπο δουλειά
 Με τα βιολογικά χαρακτηριστικά
 Με τον τρόπο ζωής
• Η μέτρηση αντικατοπτρίζει το ολικό φορτίο του
οργανισμού που έχει εισέλθει στον οργανισμό από όλες
τις οδούς
• Προφυλάσσουν τον εργαζόμενο με προηγούμενη έκθεση
στον ίδιο ρυπαντή από την εργασία του ή από άλλες
εκτός της εργασίας πηγές (δραστηριότητες εκτός
εργασίας, γειτονιά με εργοστάσιο, διαιτητικές συνθηκες,
κάπνισμα)

Μειονεκτήματα και περιορισμοί των

ΒΕΙs
• Μόνο για ουσίες που είναι γνωστή η κινητική και
η τοξική τους δράση
• Θα πρέπει να υπάρχει ικανοποιητική ποσοτική
ανταπόκριση μεταξύ της παραμέτρου που
παρακολουθούμε και της ανταπόκρισης του
οργανισμού
• Δε λαμβάνουν υπόψη τις αλληλεπιδράσεις
μεταξύ διαφόρων τοξικών ουσιών
• Δε λαμβάνουν υπόψη τις μεγάλες διαφορές στην
κινητική από άτομο σε άτομο
• Δεν προσδιορίζουν το ρυπαντή στο σημείο της
δράσης του αλλά σε κάποιο προσιτό βιολογικό
υλικό
 Προβληματισμοί

Φακελάκια τσαγιού

 Ολοι μας επιθυμούμε ένα, ζεστό φλιτζάνι τσάι για χαλάρωση . Αυτή η ευχάριστη
συνήθειά μπορεί να μην είναι τόσο ευεργετική για την υγεία μας.
 Ερευνητές του Πανεπιστημίου ΜακΓκιλ του Καναδά προειδοποιούν, ότι τα
φακελάκια «πυραμίδες» στις ατομικές συσκευασίες του τσαγιού (και συναφών
ροφημάτων) από νάιλον και κατεργασμένο πολυαιθυλένιο (Pet), εξόν του ότι δεν
είναι οι συνηθισμένες χάρτινες συσκευασίες, αφήνουν δισ. μικρο-και νανο-ίνες
στην επαφή τους με το βραστό νερό, συνιστώντας δυνητική απειλή για τη ζωή
μας. Και όπως μας λένε καλό θα είναι να το γνωρίζουμε.
 Η μελέτη, δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Environmental Science and Technology,
σε αυτήν οι καναδοί ερευνητές μελέτησαν τέσσερα είδη συσκευασιών που
κυκλοφορούν στο εμπόριο. Αφαίρεσαν το τσάι και τις καθάρισαν. Στη συνέχεια
τις εμβάπτισαν σε νερό θερμοκρασίας 95ο C κι ανέλυσαν τα υπολείμματα.
 Ανακάλυψαν έτσι πως σε έναν όγκο που αναλογεί σε ένα φλιτζάνι τσαγιού
εκλύονται κατά μέσον όρο 11,6 δισ. μικροσωματίδια διαμέτρου άνω των 100
νανομέτρων και 3,1 δισ. νανοσωματίδια, με διάμετρο μικρότερη των 100
νανομέτρων.
 Οι χημικοί κατόρθωσαν να εντοπίσουν πως τα σωματίδια τούτα αντιστοιχούν
στα φίλτρα από νάιλον και Pet. «Πρόκειται για μεγέθη υψηλότερα από εκείνα που
παρατηρούνται σε άλλα τρόφιμα και ποτά», εξηγεί η ερευνήτρια Ναταλί Τουφένκι.
 Φακελάκια τσαγιού

 «, Το επιτραπέζιο αλάτι, που κι αυτό έχει μία σχετικώς υψηλή συγκέντρωση, περιλαμβάνει
περίπου 0,005 μικρογραμμάρια πλαστικού σε κάθε γραμμάριο. Ενώ στο φακελάκι τσαγιού
εμπεριέχονται 16 μικρογραμμάρια, μία μάζα χιλιάδες φορές μεγαλύτερη», προσθέτει.
 Οι συνέπεια στην υγεία μας από τα μικρο-και νανο-σωματίδια που καταναλώνουμε είναι
άγνωστες ; σαφή απάντηση υπό τις παρούσες συνθήκες δεν υφίσταται .
 Οι επιστήμονες που έχουν μελετήσει τις συνέπειες σε έναν μικροοργανισμό στο θαλάσσιο
πλαγκτόν, τον υδρόβιο ψύλλο και διαπίστωσαν πολλές διαφορές, τόσο στη συμπεριφορά,
όσο και στην ανάπτυξή του. Και το μέγεθός τους εξαρτάται από την ποσότητα που
απορροφά.
 Πιστεύουν ότι επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό εξαρτώνται από την ποσότητα και τη
συχνότητα της κατανάλωσης τσαγιού και ροφημάτων σε φίλτρα από πλαστικό.
 Μήπως είναι προτιμότερο να επιστρέψουμε στις παλαιές μας συνήθειες του βρασίματος
κανονικών φύλλων τσαγιού, ή τουλάχιστον να χρησιμοποιούμε τα συμβατικά, χάρτινα,
φακελάκια, αναρωτιούνται πολλοί τώρα.


Ρούχα είναι ακίνδυνα ;

 Greenpeace, σε έκθεση της ιανέφερε ότι τα υφάσματα που χρησιμοποιούν
είναι επιβαρυμένα με επικίνδυνα τοξικά, βάσει των αποτελεσμάτων μιας
έρευνας που έγινε πάνω σε 141 δείγματα ρούχων.
 Η χημικός της Greenpeace, Κριστιάνε Χούξντορφ, επεσήμανε ότι στην
έρευνά τους εντόπισαν κάποια υπολείμματα απορρυπαντικών, τα
λεγόμενα NPEs, τα οποία μπορεί να έχουν επιπτώσεις στις ανθρώπινες
ορμόνες. Εντόπισαν, ακόμα, υπολείμματα από μαλακτικά, τα οποία επίσης
μπορούν να επιδράσουν στις ανθρώπινες ορμόνες και να προκαλέσουν
διαταραχές στη γονιμότητα, ενώ βρέθηκαν και υπολείμματα
από καρκινογόνες ουσίες σε χρώματα.
 Πολλοί θορυβήθηκαν.
 Ρούχα είναι ακίνδυνα ;

 Οι βιομηχανία πολύ συχνά χρησιμοποιούν χρώματα με ΑΖΟ, δηλαδή

με μονοξείδιο του ψευδαργύρου εμπλουτισμένο με αλουμίνιο, που είναι
εξαιρετικά τοξικά. Οι βιομηχανίες πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν παράγουν στην
Ασία μόνο γιατί εκεί είναι πιο φθηνά, αλλά γιατί εκεί μπορούν να χρησιμοποιούν
χημικά που δεν θα χρησιμοποιούνται στην Ευρώπη»
 Πολλά ρούχα παράγονται σε χώρες όπου δεν ασκείται έλεγχος και το ότι
απαγορεύεται η χρήση τους δεν αποτελεί πρόβλημα για τις βιομηχανίες, αφού
αυτές παράγουν κυρίως σε ασιατικές και τριτοκοσμικές χώρες,
 «Η σύγχρονη βιομηχανία υφασμάτων χρησιμοποιεί περίπου 8.000 συνθετικά
χημικά. Το δέρμα είναι το βασικό όργανο με το οποίο έρχονται σε επαφή τα
επιβαρυμένα με αυτά τα χημικά υφάσματα. Κυρίως μέσω αυτού περνούν στον
οργανισμό και διερχόμενα από το λεμφικό σύστημα, εισβάλλουν στο αίμα και
καταλήγουν στο συκώτι. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, το δέρμα έχει την ιδιότητα
να εμποδίζει τις τοξίνες να το διαπεράσουν. Τα συνθετικά υφάσματα, ωστόσο,
πνίγουν το δέρμα, περιορίζοντας αυτή την ιδιότητά του.

Ρούχα είναι ακίνδυνα ;

 Από το 1960, η ανάπτυξη των συνθετικών ινών κλωστοϋφαντουργίας

είχε τεράστιο αντίκτυπο στην παραγωγή και την κατανάλωση ρούχων
στην Ευρώπη.
 μην ξεχνάμε ότι οι συνθετικές ίνες είναι μη
βιοδιασπώμενες, αποτελώντας ιδιαίτερο πρόβλημα και για το
περιβάλλον.
 Greenpeace και WWF προειδοποιούν για τις συνέπειες των
χρησιμοποιούμενων χημικών. Η WWF εστιάζει το ενδιαφέρον της στα
υπερφθοριωμένα χημικά της ομάδας PFCs, (μεταξύ των οποίων
συγκαταλέγεται και το γνωστό τεφλόν), τα οποία χρησιμοποιούνται
όλο και περισσότερο στη βιομηχανία επειδή κάνουν τα υφάσματα να
έχουν μεγαλύτερη αντοχή και να μην τσαλακώνονται (η ένδειξη «no-
iron» στο ρούχο σημαίνει ότι μάλλον περιέχει PFCs).
Ρούχα είναι ακίνδυνα ;

 αρκετές βιομηχανίες χρησιμοποιούν φορμαλδεΰδη για να κάνουν τα ρούχα

να φαίνονται φρεσκαρισμένα, ατσαλάκωτα και να μη μουχλιάζουν κατά τη
αποθήκευση τους. Οι εταιρείες δεν υποχρεώνονται να αναφέρουν στις
ετικέτες την χρήση μιας τόσο επικίνδυνης ουσίας στα ενδύματα ,και γι’ αυτό
οι καταναλωτές δεν το γνωρίζουν.
 Η φορμαλδεΰδη είναι ισχυρά τοξική, έχει συνδεθεί με δερματικές ενοχλήσεις
και αλλεργικές αντιδράσεις, και η Διεθνής Υπηρεσία Έρευνας για τον Καρκίνο
την έχει χαρακτηρίσει ιδιαίτερα καρκινογόνα για τον άνθρωπο.
 Οι χρήσης της παρόλα αυτά είναι σε πολλούς τομείς.. (Υφάσματα , έπιπλα,
για το σπίτι, ακόμα και είδη που προορίζονται για την κρεβατοκάμαρα
υφίστανται συχνά επεξεργασία με αυτή την ουσία).