T.C.

Aksaray Üniversitesi

Eğitim Fakültesi

Eğitim Bilimleri Bölümü

Rehberlik ve Psik. Dan. Ana Bilim Dalı

Mesleki Rehberlik Uygulamaları

Dr. Öğrt. Üyesi Ekrem Sedat ŞAHİN

Abdullah KILIÇ

190505049

3. Sınıf Normal Öğretim

 Giriş
Bu çalışmada Sosyal Bilişsel Kariyer Kuramı (SBKK) detaylıca incelenmiş Kuramın
temeli olan Albert Bandura’nın Sosyal Öğrenme Kuramına da değinilmiştir.

Sosyal bilişsel kuramlar, yaşam boyu kariyer süreci ve kariyer seçimlerini etkileyen geniş
bir değişken grubu üzerine odaklanır; sosyal koşullar, sosyal durum ve yaşam olaylarının
kariyer seçimleri üzerinde anlamlı bir etkisi olduğunu savunurlar. Kariyer seçim sürecinin
anahtar ögeleri, problem çözme ve karar verme becerileridir. ‘Öğrenme’ bu alandaki
kuramların odak noktasında yer alır. Bu kuramlar, hatalı düşünmenin/yanlış inançların, akılcı
bir karar verme davranışını engelleyeceğini savunur. Sosyal Bilişsel Kariyer Kuramı temelde
Albert Bandura’ nın kuramı olan Sosyal Öğrenme Kuramından alır.
Sosyal Öğrenme Kuramı:
Etik liderlik yazında genellikle sosyal öğrenme kuramından (Social Learning Theory)
yararlanılarak açıklanmaktadır. Sosyal öğrenme kuramı Albert Bandura’nın yaptığı
çalışmalarla gelişen ve günümüzde eğitim ve psikoloji alanında büyük ölçüde kabul gören bir
öğrenme kuramıdır.

Sosyal öğrenme kuramının temelinde gözlem ve başkalarının yaptığı davranışları taklit

etmeye dayalı dolaylı bir öğrenme vardır (Bandura, 1977).

Çalışmalar bilişsel süreçlerin de yeni davranış kalıplarının kazanılmasında önemli rol

oynadığını göstermiştir (Bandura, 1977). Bu nedenle “sosyal bilişsel kuram” olarak da
adlandırılan bu kuram, insanın öğrenmesinin bireysel, çevresel ve davranışsal faktörlerin
karşılıklı etkileşimi sonucunda meydana geldiğini öne sürmektedir. Bunun yanı sıra, insanın
sosyal bir varlık olması nedeniyle, toplumda bireylerin başka kişileri model alarak ve gözlem
yaparak da öğrendiği savunulmaktadır.

Bandura (1977), bireyin her şeyi doğrudan öğrenmesine gerek olmadığını,

başkalarının deneyimlerini gözleyerek de birçok şeyi öğrenebileceğini savunmuştur. Sosyal
öğrenme kuramına göre öğrenmenin, tepki sonuçları yoluyla ve model alma yoluyla
gerçekleştiği görülmektedir (Bandura, 2001).

Bilgi ve beceriler sadece doğrudan deneyimle edinilmemektedir. Sosyal öğrenme

kuramında dolaylı öğrenmeyi sağlayan etkenler dört grup altında toplanabilir:

Dolaylı pekiştirme: Birey yapmış olduğu davranışlar sonucunda ödüllendirilmiş ise,

gözlemcinin o davranışı tekrar etme olasılığı artacaktır.

Dolaylı ceza: Model alınan kişi olumsuz davranışı sonunda cezalandırılırsa, davranışı
gözleyenin o davranışı yapma eğilimi azalacaktır.

Dolaylı güdülenme: Model alınan kişi gözlenen davranış sonucunda olumlu bir
sonuçla karşılaşır ise, gözlemci de bu davranışı yapmaya daha çok istek duyacaktır.

Dolaylı duygusallık: Bir kişinin davranışlarını gözlemlerken empati kurulması

gözlem yapan kişide duygusal koşullanmaya neden olabilir. Bunun sonucunda kişi kendi
yaşamadığı halde model aldığı kişinin korktuklarından korkma, sevdiklerini sevme eğiliminde
olabilir (Korkmaz, 2003).

Sosyal Öğrenme Kuramının Etik Liderlik ile İlişkisi

Wood ve Bandura (1989) sosyal bilişsel kuramın üç yönünün özellikle örgütsel alanla
ilgili olduğunu belirtmişlerdir. Birincisi rol modellemesi yoluyla insanların bilişsel, sosyal ve
davranışsal yetkinliklerinin geliştirilmesidir. İkincisi bireylerin yeteneklerini etkin bir şekilde
kullanabilmeleri için öz yetkinliklerine olan inancını geliştirmektir. Son olarak, hedef
belirleme sistemleri ile çalışanların öz motivasyonlarının arttırılması mümkündür. Ayrıca, etik
liderler karar alırken “yapılacak doğru şey nedir?” sorusunu sordukları için, çalışanlar
aldıkları kararlar hakkında stratejik düşünmeyi öğrenirler ve bu süreç çalışanın öz
yeterliliklerini arttırır. Çalışanların aldıkları kararlar hakkında düşünmelerine yardımcı olan
etik liderler, çalışanların kendi başlarına karar alırken kullanabilecekleri önemli bir becerinin
geliştirilmesine yardımcı olur ve bu artan özerklik, çalışanların öz yetkinlik inançlarını
geliştirir.

Sosyal Bilişsel Kariyer Kuramı:

• Lent, Brown ve Hackett tarafından geliştirilen Sosyal Bilişsel Kariyer Kuramı
(SBKK) öğrenme temelli, bilgi işleme ve sosyal bilişsel görüş açılarından
yararlanılarak geliştirilmiştir.

• 1980’lerden sonra, bireyler kendi kariyer gelişimlerinin özneleri (agents) ya da

biçimlendiricisi olarak görülmeye başlanmıştır.

• İnsanların zaman içerisinde ve farklı durumlarda davranışlarının nasıl değiştiği,

geliştiği ve davranışlarını nasıl düzenledikleri önemlidir.

• SBKK, ilkesel olarak Albert Bandura’nın geliştirmiş olduğu genel sosyal bilişsel
kurama dayalı olarak geliştirilmiştir.

• SBKK, insanın kendi gelişimi ve çevresini etkileyen kapasitesi ile ilgili belirli
oluşumcu/yapılandırmacı (constructivist) sayıltıları benimsemektedir.

• SBKK; birey, davranış ve çevrenin karşılıklı olarak birbirini etkilediğini kabul ederek,
Bandura’nın karşılıklı üçlü adını verdiği nedensellik modelinden yararlanır.

Bu modele göre ;

• a) içsel olan bilişsel ve duyuşsal durumlar gibi kişisel özellikler,

• b) dışsal çevresel etkenler ile ve

• c) gözlenen (açık) davranışla (bireyin içsel ve fiziksel özelliklerinden farklı olarak)

bağlantılı mekanizmalar şeklinde çalışarak, birbirlerini karşılıklı olarak etkilerler.

Bilişsel Birey Değişkenleri Kendini Yetkin Görme Beklentileri Nasıl elde

ediliyor?

Bilgilendirici kaynaklar:

1. Başarılı performans yaşantıları gösterme.

2. Dolaylı öğrenme.

3. Sosyal ikna.

4. Fizyolojik ve duyuşsal durumlar (Bandura, 1997).

Sonuç Beklentileri

Nasıl elde ediliyor?

 Bilgilendirici kaynaklarla paralellik gösteriyor:

1. İnsanların geçmişteki benzer davranışlarından sonra elde ettikleri sonuçları

anımsama.

2. Diğer insanların elde ettiği sonuçlara dikkat etme.

3. Kişinin kendisinin ortaya çıkardığı sonuçlara ya da diğerlerinin verdiği tepkilere

dikkat etme.

1. Bedensel-fizyolojik ipuçlarına dikkat etme

Kişisel Hedefler

Türleri:

Seçim Hedefleri: Bireyin mesleki seçim sürecinde kariyeri boyunca ulaşmak istediği
mesleki düzeydir. Örneğin; Şema terapist olmak bir seçim hedefidir.

Performans Hedefleri: Mesleki ve kariyer düzeyine ulaşmak için bireyden beklenen

performanstır. Örneğin; Şema terapist olmak için ne yapılması gerektiğini belirlemek.

SBKK’ nın Çevresel Etkilere İlişkin Görüşleri

• Lent ve arkadaşları (1994), ikinci düzey analizlerinde fiziksel özellikler (cinsiyet, ırk
gibi), çevrenin özellikleri ve belirli öğrenme yaşantıları üzerinde durmuşlardır.

• Değinilen bu değişkenlerin kariyerle ilişkili ilgi ve seçim davranışını çeşitli yollardan

geçerek etkilediği düşünülmektedir.

Bu yüzden, kariyer gelişim kuramcıları seçim davranışını etkileyen hem içsel hem de
dışsal etkenleri hesaba katma gereği duymaktadırlar.

• Çevresel Etkiler

Sosyal ortam etkileri

Çevrenin objektif ve algılanmış yanları

Uzak ve yakın çevresel etkiler

• Kariyer Engelleri

Kariyer ilerlemesini engelleyen iki engel türü olabilir: Birey (örneğin, düşük yetkinlik)
ve ortama özgü etmenler (örneğin, önemli kişilerin onayını alamama).

Kariyer engelleri zamansal bir boyut üzerinde düşünülebilir: Engellerin bir kısmı
geçmişimizle ilgilidir. Örneğin, kültürel ve cinsiyet rolüyle ilgili toplumsallaşma
yaşantıları gibi. Bir kısım engeller ise daha yakın etkilere sahiptir. Örneğin, işe alım
sırasında cinsiyet ya da etnik ayrımcılık yaşamak gibi.
 Kariyer engelleri; baş etme yetkinliği, duygulanım eğilimi ve sonuç beklentileri ile
ilişkilidir

• Kariyer Destekleri

Destekler, bireylerin kariyer seçimlerini oluşturmalarını ve bu amaçları doğrultusunda

kendilerini geliştirmelerini kolaylaştırabilir.

Bunun için kişilerin ortamlarında yeni düzenlemeler ya da yararlı kaynakların olduğu

ortamlara ulaşılması için değişiklikler yapılabilir.

Sonuç

Özellikle, ilgilerin nasıl geliştiği ve değiştiği bu kuram sayesinde daha iyi

anlaşılmıştır. Yeteneği oranında başarılı olamayan öğrencilere yönelik çözüm bulucu
müdahale çalışmaları bakımından da bu kuramdan yararlanmak olasıdır. Benzer
şekilde, risk altındaki gençlik, işsizler ya da motivasyonu düşük öğrencilerle yapılacak
çalışmalar bakımından bu kuramdan yararlanılabilir. Bu bakımdan özellikle kuramın
hedef belirlemeyle ilgili olarak sunduğu bilgiler yararlı olabilir.
 Kaynakça
Korkmaz, İ. (2003). Sosyal Öğrenme Kuramı, Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. Binnur
Yeşilyaprak (Ed.). Ankara: PegemA yayıncılık.

Bacanlı, H. (2003). Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Ünsal, P.(2014), Kariyer gelişim kuramları ve kariyer danışmanlığı, 1. Basım, Nobel

Yayıncılık