Organolojinin Tanımı:

Çalgı Bilimi: ‘organon’ ve ‘logos’

Çalgıların tarihini, farklı kültürlerdeki çalgıların birbirleri arasındaki ilişkiyi, kültürel anlamlarını inceler.
Çalgı sınıflandırma sistemlerini ve sınıflandırmanın metodolojisini inceler.
Müzikolojinin bir alt dalı olarak kabul edilirken, aynı zamanda akustik biliminin de odağında olan bir araştırma alanıdır.
Çalgıların yapım yöntemlerini teknik ve malzeme bilgisi açısından inceler.
Çalgıların müzikal özelliklerini ait oldukları müzik pratikleri içerisinde inceler.

Tarihsel Süreçler

Tarımın İcadı
Avcı toplayıcı toplulukların yerleşik hayata geçişi
Kent kültürün oluşması
Yeni mesleklerin ve kurumların oluşması
Nüfus artışı
Büyük Göçler ve Göçebelik
Kültürel etkileşim

Geç Ortaçağ ve Rönesans

Matbaanın icadı
Coğrafi keşifler
Yeniçağ Doğa Bilimlerinin canlanması (Kopernik, Kepler, Galileo Galilei..)
Hümanizmanın fikrinin yeniden yorumlanması

Sanayi Devrimi Sonrası

Teknolojik gelişmeler
Kolonyalizmin sonuçları
Ulus devletler
19. yy bilim pratikleri
Dünya Savaşları ve Sonuçları
İlk Çalgılar
Antropoloji ve arkeoloji çalışmaları ile insanlık tarihi
İlk Çalgılar: İnsan Bedeni ve Kemik Flütler

İlk çalgıların ritüelistik ve haberleşme görevleri

Günlük yaşam hakkında bilgiler vermesi
Yapım teknikleri ve malzemeleri kültürün teknolojik gelişmişliğini gösterir
Organolojinin Temel Kavramları

Köken
Çalgıların ait olduğu Coğrafyalar
Çalgıların ait olduğu kültürler
Poligenesis ve Monogenesis kavramları

Göç (Kültürel Şok ve İlk Karşılaşma)

Büyük Göçler
Diasporalar (kendi kültürlerini gittikleri yere taşıma ve koruma ön koşullu)
Zorunlu Göçler (Mübadeleler)

Yayılma: Kültürün en ön plandaki çalgıları ilk paylaşılan ögeleri olmaktadır.

Kültürel Etkileşim ile Yayılmanın Dinamikleri

(Stockmann, 1971, 134)

Organoloji ve Kültürel Etmenler

Dini İnanışlar

Şaman Davulu Ravanastron Deniz Kabuğu Trompeti

Kültürel/Sanatsal İşlemeler

Moğol Yaylı Çalgısı

Morin khuur

Organolojide Siyasal ve Politik İzler

Irksal Sahiplenme Refleksleri

Halk Çalgıları
Dünyası Çalgıları

Dini Sahiplenme Refleksleri

Shofar-İsrail
Mısır Liri Minos Sistrumu
Çalgı Sınıflandırma Sistemleri, Tarihsel Süreçler ve Modern Kabuller
Kadim Kültürlerde Çalgı Sınıflandırmaları
• Uzak Doğu Kültürleri (Çin, Hindistan)
• Eski Yunan
• Orta çağ İslam Dünyası
• Modern Kabuller ve Avrupa
Eski Çin Çalgı Sınıflandırma Sistemleri
• “Ba yin” Çalgı Sınıflandırması Sistemi: Çalgıları üretildikleri malzeme çeşidine göre sınıflandırma (Zhou
Hanedanlığı (MÖ 1122–256).

Wang Ying Lin Üçlü Sistemi: Telliler, üflemeliler ve vurmalılar olarak ayırırken, maddi ve kültürel anlamlarına göre
de üst (taş ve metal), orta (ipek, bambu, kabak ve kil), alt (deri ve ağaç) olarak da gruplamıştır (Song Hanedanlığı 960-
1279)
Chu Tsai Yü İki Bölümlü Sistemi: Çalgıları çalınış biçimleri ve malzemelerine göre ayırırken kendi içinde ritmik
çalgılar, üfleme çalgılar ve kas gücüyle çalınan çalgılar olarak ayırmıştır.

Hint Kültürlerinde Çalgı Sınıflandırma Sistemleri

• Nātya Śāstra:
Sahne Sanatları
Üzerine Bir
İnceleme
Yazar: Bharata Muni
MÖ 2.ila MS 2.yy
Diğer Sınflandırmalar:
• Nãrada: beşli model
➢ nakha: tırnaklarla çalınanlar
➢ vayu: üfleme çalgılar
➢ carma: davullar
➢ loha: vurma çalgılar
➢ śarira: ses ve el çırpması gibi insani çalgılar
• Śaranga Deva: dörtlü model
➢ suşkam: solo çalgılar,
➢ gitãnugam: ses müziğine eşlik eden çalgılar,
➢ nrittãngam: dans müziğine eşlik eden çalgılar
➢ dvayãnugam: hem dans hem de ses müziğine eşlik eden çalgılar (Kartomi, 1990, 65).
➢ Modern Sistemler:
➢ Komal Kothari
➢ Lalmani Misra
➢ Gobind Singh Mansukhani
➢ Bigamudre Chaitanya Deva
Eski Yunan Çalgı Sınıflandırma Sistemleri
Eski Yunan’da genel olarak telli, üflemeli ve vurmalı çalgılar sınıflandırmasını görmek mümkündür.
• Aristides Quintilianus (M.Ö. 4-2 yy): İkili Sistemini “The harmony of the spheres” (Kürelerin Armonisi)
eserinde ortaya atmıştır.
• Çalgıları ses üretim biçimlerine göre telli ve üflemeli olarak,
• Cinsel özellikli bir ayrım ile de erkeksi, orta (nispeten erkeksi ve nispeten kadınsı) ve
kadınsı
olarak ayırmıştır.

• Nicomachus (MS 60-120): “Harmonikon Enchridion” (Armoni El Kitabı) kitabında telli, üflemeli ve vurmalı
çalgılar olarak üçlü bir sistem önermiştir.
• Pollux (MS 2.yy): “Onomasticon” eserinin “De musica” bölümünde üflemeli ve vurmalı çalgılar olarak ikili bir
sistem önerirken telli çalgıları vurma eylemi dolayısıyla vurmalı çalgıların içerisinde göstermiştir.
• Porphyrios (MS 234–305): “Ptolemy’s Harmonics” eserinde telli, üflemeli ve vurmalı çalgılar olarak üçlü
sistemi önerir.
• Geç Roma Dönemi ve Boethius (480-524): Telli, Üflemeli ve Vurmalı çalgılar olarak üçlü grubu
benimsemiştir. Boethis’un çalgılar üzerine çalışmaları daha sonra Avrupa’da da kabul görmüş ve 16 yy.
organologları tarafından geliştirilmiştir.
Ortaçağ İslam Dünyası
• Farabi (870–950): “El Megalat” ve “Kitab-ül Mûsikî-ül Kebir” (Büyük Müzik Kitabı) eserlerinde müzik ve
çalgılar üzerine çalışmaları vardır.
Ud ve Kanun çalgıları hakkında geniş teknik bilgi vermiştir.
Üçlü bir sistem önermiştir.
Ses ve dansı da katarak yaptığı bir diğer sınıflandırmada;
➢ İnsan Sesi
➢ Rebap ve üfleme çalgılar
➢ Telleri çekilerek çalınan çalgılar
➢ Def ve davul tipi vurma çalgılar
➢ Dans
Çalgıları duyum olarak doğal/uyumlu ve uyumsuz olarak da sınıflandırarak
nitelemiştir.
• Kâtip Çelebi (1609–1657): “Keşfü’z-Zünun an Esami’l-Kütübi ve’Fünun” (Kitap ve Bilim İsimleri Hakkında
Açıklama ve Duruş) adlı eserinde telli, vurmalı ve üflemeli çalgılar olarak sınıflandırma yapmıştır.
• Taşköprüzade İsamüddin Ahmed Efendi (1495–1561): “Miftâh el-saâde ve misbâh el-siyâde fi mevzûât-i el-
ulûm” (İlimlerin Tasnifatı) ansiklopedisinde telli ve üflemeli çalgılardan bahsederken, vurmalı çalgılara
değinmemiştir.
• Evliya Çelebi (1611-1682): Seyahatname eserinde yazıya döktüğü günlük hayatın içinde çalgıları da telli,
üflemeli ve vurmalı olarak üçlü grup altında sınıflandırmıştır.
 • Martin Agricola (1486-1556): Musica instrumentalis deudsch (1528 - 1545) kitabında geniş çalgı incelemeleri
yapan Agricola, telli çalgıları ilk kez yaylı ve mızraplı olarak ayıran Avrupalı organologtur.
• Michael Praetorius (1571–1621): “Syntagma Musicum” adlı eserinde çağdaşları gibi ayrıntılı çalgı tasvirleri
bulunmaktadır. Ancak çalgının çalım pratikleri ve notasyonları ile alakalı en fazla bilgi de Praetorius’un
kitabında yer almıştır.
➢ 1615 ve 1620 yılları arasına sırasıyla müzik kuramları ve kontrpuan içeren birinci cilt, “De Organographia” adlı
ikinci cilt ve solo, koro ve orkestraları incelediği üçüncü cilt olarak yayınlamıştır.
➢ Çalım pratiklerini baz alarak çalgıları üfleme ve vurma çalgılar olarak ikiye ayırmış, telli çalgıları vurma
çalgıların içerisinde incelemiştir.
➢ İlk kez bir çalgı ve farklı boylarını ‘…çalgı ailesi’ şeklinde isimlendirmiştir (keman ailesi, viyol ailesi, flüt ailesi
vb..).
• Marin Mersenne (1588–1648): “Harmonie Universelle” (Evrensel Armoni-1637) eserinde telli, vurmalı ve
üflemeli üçlü sistemini anlatmaktadır.

Hornbostel-Sachs Çalgı Sınıflandırma Sistemi

❖ Erich Moritz von Hornbostel ve Curt Sachs, 1914 Zeitschrift für Ethnologie dergisi ve İngilizce çevirisi Galpin
Society Journal dergisinde yayınlanmıştır.
➢ Sesin çalgının akustik sahasında; tel, hava ya da deri gibi yardımcı ses çıkarma seçenekleri olmadan bizatihi
titreşimiyle oluştuğu çalgılara “idiyofonlar” denir.
 ➢ Çalgının akustik alanının üzerine gerili bir deri ya da benzeri malzemenin titreşmesiyle ses üreten çalgılara
“membranofonlar” denir.
➢ Akustik kasasına gerili tellerin çekilmesi ya da tellere yardımcı bazı aletlerin sürtülmesiyle ses üreten, yani
titreşimin başat öğesi telleri olan çalgılara “kordofonlar” denir.
➢ Çalgının içinden geçen hava yardımıyla (örneğin silindirik bir cismin içinde, hava akımının sürtünmeden dolayı
yarattığı titreşimle) ses üreten çalgılara “aerofonlar” denir.
Teknolojinin gelişmesi sayesinde bu dinamik sınıflandırmaya Curt Sachs tarafından daha sonra (1942) beşinci bir grup
eklenmiştir: “Elektrofonlar”; adından da anlaşılacağı gibi, ses kaynağı olarak elektriği kullanan; “osilasyon” olarak
tanımlanan ve elektrik enerjisi sayesinde, yapay devrelerde oluşan titreşimin duyulur hale getirilmesiyle ses üreten tüm
çalgıları kapsar
Hornbostel-Sachs Çalgı Sınıflandırma Sistemi
❖ Dewey sistemine benzer;
2 Membranofonlar
21 Vurmalı membranafonlar: Doğrudan deriye vurulur.
211 Direk vurmalı membranafonlar: Çalıcı deriye kendi vurur.
211.1 Tekneli Vurmalılar: Tekne biçimli bir gövdeye gerili tekli davullar.
211.11 Ayrık Tekneli Vurmalılar: ikili davullar, Avrupa Timpanisi
211.12 Ayrık Tekneli Vurmalı Seti: İki tekneden fazla timpani setleri (beşli, pedallı)

Çalgılarda Ses Sistemleri ve Müzikal Belirleyiciler

Çalgılarda Ses Sistemleri:
• Eşit Tamperaman Çalgılar
• Eşit Olmayan Tamperaman Çalgılar
• İcrayı Şekillendiren Görsel Arayüzler Olarak Nota Sistemleri
➢ Gamelan Notasyonu: Kephatian şifreli notasyonu
➢ Hint Notasyonları
➢ Çin Notasyonları
➢ Japon Notasyonu
➢ Ortaçağ Avrupa Kültürleri Notasyonları
➢ Lubok Notasyonu (Kuzey Asya/Rusya)
➢ Grafik Notasyonlar
➢ Braill Notasyon Kodları
Guqin Çalgısı Guqin Notasyonu

Dört Delikli Pendant Okarina Notası

14. yy. Avrupa

Hans Christoph Steiner ‘Solitude’ Parçası

Müzikal Belirleyiciler
• Müzik Türü
• Dini Müzikler
• Ritüel/Ayin Müzikleri
• Gezgin Ozan Gelenekleri
• Popüler Müzikler
• Müzik ve Konvansiyonellik
• Baskın Kültüralizm ve Göstergeleri
• Kültür İhracı
• Kitle İletişim
• Endüstriyel Müzik
• Plak Şirketleri
• Telif Hakları
• Müzik Endüstrisi Pazar Payı
• Kültürel Hegemonya Araçları
• Star Fenomeni
• Band Müziği ve Frontmen Fenomeni
• Çalgılar ve ‘Signature’ Ürün Pazarlaması
• Dans ve Jestükilasyon
• Popüler Danslar
• Kültürel Jestikülasyonlar

Çalım Pratikleri ve Kültürel Farklar

➢ Oda Müziği, Grup/Band Müziği, Solo Müzik
➢ Giyim Alışkanlıkları ve Çalgılar
➢ Toplumsal Cinsiyet
➢ Eril ve Dişil Çalgılar
➢ Fonksiyonel Yaklaşımlar
➢ Ergonomi
➢ Oturarak ve Ayakta Çalım Pratikleri
Çalgı Yapımcılığı ve Kültürü
• Çalgı Yapımının Meslekleşme Tarihi ve Gelecek Perspektifleri
➢ Mesleklerin Ortaya Çıkışı
➢ 12. yy. ve sonrası
➢ Tek çalgı üzerine Uzmanlaşma
➢ Dijital Luthiyelik
• Çalgı Yapımında Tasarımsal Süreçler ve Ayrışmalar
• Geleneksel Tasarım Anlayışı
• Etkileşimsel Tasarım Anlayışı
• Çalgı Yapımında Kullanılan Temel Malzemeler
➢ Hazır Malzemeler
➢ İşlenmiş Malzemeler
➢ Hibrit/Teknolojik Malzemeler