III etap wojny 1626-1629

W 1626 roku wojska Karola II Gustawa uderzyły na Pomorze Gdańskie. Zajęły Elbląg, Tczew i Malbork.
Szwedzi rozpoczęli oblężenie Gdańska i jego blokadę morską, jednak nie udało im się zdobyć tego miasta.
28 listopada 1627 roku flota Polska pokonała Szwedów w bitwie morskiej pod Oliwą. W czerwcu 1629
roku hetman Koniecpolski pokonał Szwedów w bitwie pod Trzcianą. W rezultacie w 1629 roku został
podpisany rozejm w Starym Targu, korzystny dla Szwecji. Na mocy rozejmu Wszystkie porty inflanckie i
pruskie, z wyjątkiem Pucka, Królewca i Gdańska znalazły się w rękach Szwedów; Szwedzi nałożyli 3,5%cło
na handel Gdański; Malbork, Sztum i Żuławy przeszły tymczasowo w ręce księcia pruskiego.

W 1635 roku zawarty został rozejm w Sztumskiej Wsi, na 26 lat, między Polską, a Szwecją, dzięki któremu
Polska odzyskała to, co straciła podczas rozejmu w Starym Targu.

IV etap wojny – potop szwedzki

Po zakończeniu zwycięskiej dla Szwecji wojny trzydziestoletniej i zdobyciu nowych terytoriów na

wybrzeżu Bałtyku, odżyły plany uczynienia z tego akwenu morza szwedzkiego. Za namową wroga Jana
Kazimierza – Hieronima Radziejowskiego, król Karol X Gustaw zaplanował uderzenie na Polskę.
Naruszając rozejm z 1635 roku, w lipcu 1655 roku do Polski wjechały dwie armie szwedzkie. Pierwsza z
nich dowodzona przez marszałka Wittenberga uderzyła na Wielkopolskę. 25 Lipca 1655 roku pod Ujściem
szlachto bez walki oddała się pod protekcję najeźdźcy. Druga armia szwedzka, pod dowództwem
Mangusa de la Gardie, weszła przez inflanty na Litwę, gdzie 8 sierpnia hetman Janusz Radziwiłł zerwał
unię z Polską i zaakceptował protektora Karola X Gustawa. Jan Kazimierz zmuszony był do ucieczki z kraju,
więc udał się na Śląsk. Większość dowódców wojskowych uznało szwedzkie zwierzchnictwo. Przeciw
najeźdźcom wystąpił: Paweł Sapieha na Litwie i Stefan Czarniecki, obrońca Krakowa, który rozpoczął
wojnę partyzancką. Do rangi symbolu przeszła obrona Częstochowy (listopad-grudzień 1655) kierowana
przez przeora paulinów księdza Kordeckiego. W Tyszowcach zastała związane konfederacja hetmanów
Mikołaja Potockiego i Stanisława Lanckorońskiego z Pawłem Sapiehą. Ogólnonarodowe powstanie
ogarnęło cały kraj. Na początku 1656 roku król Jan Kazimierz wrócił do kraju. W 1656 roku Szwedów
poparł elektor brandenburski 55 Fryderyk Wilhelm I oraz Jerzy II Rakoczy. W tym samym roku na
Węgrzech w Radnot został zawarty układ przewidujący rozbiór Polski. W tym też roku Fryderyk Wilhelm I
zawarł z Polską traktaty welawsko-bydgoskie, które znosiły zależność lenną Prus Książęcych od króla
Polski. Po naciskach dyplomacji francuskiej doszło do zawarcia pokoju w Oliwie 3 maja