cuu duong than cong - com: * khoa học vật liệu nghiên cứu mối quan hệ giữa cấu trúc và tính chất của vật liệu

Mở đầu
* khoa học vật liệu nghiên cứu mối quan hệ giữa cấu trúc và tính chất
của vật liệu
om
Vật liệu là gì?
.c
 là các vật rắn có thể sử dụng để chế tạo các dụng cụ, máy móc,
ng
thiết bị, xây dựng các công trình…….
co
an
th
o ng
du
u
cu
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Mở đầu
om
4 nhóm vật liệu chính: VL kim loại, Kim
.c
loại
Ceramic, Polymer và Composite
ng
1- VL bán dẫn 1
co
4
2- VL siêu dẫn 2
an
Composite
th
3- VL silicon ng
4- VL polymer dẫn điện Polymer Ceramic
3
o
du
u
cu
Mở đầu
(tiếp theo)
Vai trò của vật liệu:
om
.c
Đối tượng của vật liệu học cho chuyên ngành cơ khí:
ng
 nghiên cứu mối quan hệ giữa tính chất và cấu trúc của vật liệu
co
Tính chất: - cơ học (cơ tính)
an
th
- vật lý (lý tính) ng
- hóa học (hoá tính)
o
- công nghệ và sử dụng
du
Cấu trúc: - nghiên cứu tổ chức tế vi

u
cu
- cấu tạo tinh thể
Chương 1: Cấu trúc tinh thể và sự hình thành
1.1 Cấu tạo và liên kết nguyên tử:
om
Cấu tạo nguyên tử: các e chuyển động bao quanh hat nhân (p+n)
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
K L M N
1s2 2s2 2p6 3s23p63d6 4s2
Chương 1: CẤU TRÚC TINH THỂ VÀ SỰ HÌNH THÀNH
om
Các dạng liên kết trong chất rắn:
.c
* Liên kết đồng hoá trị: hình thành do các nguyên tử góp chung điện
tử hoá trị  liên kết (Cl2, CH4….). Liên kết có tính định hướng
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu

om
* Liên kết ion: hình thành do lực hút giữa các nguyên tố dễ nhường e
.c
hoá trị (tạo ion dương) với các nguyên tố dễ nhận e hoá trị (tạo ion âm)
ng
 liên kết (LiF….). Liên kết không có tính định hướng
co
an
th
o ng
du
u
cu

om
* Liên kết kim loại: hình thành do sự tương tác giữa các e tự do chuyển
.c
động trong mạng tinh thể là các ion dương
ng
Tính kim loại :
co
+ Ánh kim
an
th
+ Dẫn điện, dẫn nhiệt ng
+ Tính dẻo cao
o
du
u
cu

om
.c
* Liên kết hỗn hợp: hình thành do trong vật liệu tồn tại nhiều loại liên kết
khi có sự góp mặt của nhiều loại nguyên tố
ng
* Liên kết yếu (Van de Waals): do có sự tương tác giữa các phần tử
co
bị phân cực
an
th
o ng
du
u
cu
Sự sắp xếp các nguyên tử trong vật chất
om
Chất khí: các nguyên tử, phân tử chuyển động hỗn loạn
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
Chất rắn tinh thể: các nguyên tử có vị trí hoàn toàn xác định (có trật tự
om
gần và trật tự xa)
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
Chất lỏng: có trật tự gần, không có trật tự
om
xa
.c
ng
co
an
th
Chất rắn vô định hình: cấu trúc giống chất
lỏng trước khi đông đặc
o ng
du
u
cu
Chất rắn vi tinh thể: có cấu trúc tinh thể ở

trạng thái cỡ hạt nano
1.2 Khái niệm về mạng tinh thể
Nối tâm các nguyên tử bằng các đường thẳng tưởng tượng
-> Mạng tinh thể
om
.c
ng
co
an
th
Ô cơ sở: ng
o
là hình không gian thể tích nhỏ nhất nhỏ nhất đặc
du
trưng cho tính đối xứng của mạng tinh thể

u
cu
 Tịnh tiến ô cơ sở theo ba chiều không gian sẽ

xây dựng được toàn bộ mạng tinh thể
Ô cơ sở và cách biểu diễn

3 véc tơ a, b và c lần lượt nằm trên các c

trục Ox, Oy và Oz  3 véc tớ đơn vị
om

Độ lớn a, b và c  các hằng số b
.c
mạng
ng

Các góc ,  và  là góc a
co
tạo bởi các véc tơ đơn vị
an
th
Các hệ tinh thể khác nhau phụ thuộc vào mối quan hệ giữa cạnh và góc
ng
Ba nghiêng (tam tà) abc 
o
abc ==900
du
Một nghiêng (đơn tà)

Trực thoi abc ===900
u
cu
Ba phương (mặt thoi) a=b=c ==900

Sáu phương (lục giác) a=b c ==900, =1200
Chính phương (bốn phương) a=b c ===900
Lập phương a=b=c ===900
Nút mạng [[x,x,x]]: dùng để biểu thị toạ độ của các nguyên tử
A [[1,1,0]] z
B [[1,1,1]] D C
om
C [[0,1,1]] B
.c
E
Chỉ số phương [uvw]:
ng
biểu diễn phương của đường thẳng đi
co
qua hai nút mạng O H
an
Hai phương // có cùng chỉ số y
th
F
ng
OH [010] A
o
x
du
OB [111]
u
OE [101]
cu
Họ phương, ký hiệu <uvw> :các phương có giá trị tuyệt đối u,v,w giống nhau
không kể thứ tự có cùng quy luật sắp xếp nguyên tử.
Chỉ số mặt (chỉ số Miller) (hkl): z
D C
Mặt tinh thể : Mặt phẳng chứa các nút
mạng, không đi qua gốc tọa độ.
om
E
•Hai mặt tinh thể // có cùng chỉ số B
.c
Cách xác định chỉ số mặt:
ng
O H
co
y
an
F
th
ng A
x
DFH (111), EFAB (100), ABCH(010)
o
du
u
cu
Họ mặt, ký hiệu {hkl}: các mặt có giá trị tuyệt đối u,v,w giống nhau không kể thứ
tự có cùng quy luật sắp xếp nguyên tử.
Chỉ số mặt (chỉ số Miller-Bravais) (hkil):
i = - (h+k)
om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
1.3. Một số cấu trúc tinh thể điển hình của vật rắn
1.3.1. Mạng tinh thể điển hình của vật liệu kim loại
a) Lập phương tâm khối (A2)
om
Ô cơ sở : Khối lập phương cạnh bằng a.
.c
ng
co
an
th
o ng
du
Số nguyên tử trong một ô cơ sở: Nô = 2

u
Bán kính nguyên tử: rnt = a.√3/4

cu
Mặt xếp chặt nhất: {110}

Phương xếp chặt nhất: <111>
Mv = vnt /Vô = 68%
om
Lỗ hổng : Không gian trống giữa các nguyên tử;
.c
Kích thước lỗ hổng = đường kính quả cầu lớn nhất đặt lọt trong lỗ hổng
ng
Lỗ hổng 4 mặt: ¼ trên cạnh nối điểm giữa 2 cạnh đối diện, dlh = 0,291dng.t
co
an
th
o ng
du
u
cu
Lỗ hổng 8 mặt: tâm các mặt bên + giữa các cạnh, dlh = 0,154dng.t
Kim loại có kiểu mạng A2: Fe, Cr, Mo, W……
Kim loại có kiểu mạng A2: Fe, Cr, Tiβ, Mo, W, V……
om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
b) Lập phương tâm mặt (A1)
om
Ô cơ sở : Khối lập phương cạnh bằng a.
.c
ng
co
an
th
o ng
du
Bán kính nguyên tử: rnt = a.√2/4

u
cu
Mặt xếp chặt nhất: {111}

Mv = vnt /Vô = 74%
Lập phương tâm mặt (A1)
Lỗ hổng 8 mặt: tâm khối + giữa các cạnh, d=0,414dng.t
om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
Lỗ hổng 4 mặt: ¼ trên các đường chéo

u
khối tính từ đỉnh, d=0,225dng.t

cu
b) Lập phương tâm mặt (A1)
Kim loại có kiểu mạng A1: Feγ, Au, Ag, Al, Cu, Ni,…
om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
c) Sáu phương xếp chặt (A3)
om
Ô cơ sở : Khối lục lăng cạnh đáy a, chiều cao c.
.c
ng
co
c
an
th
ng
a
o
du

u
Bán kính nguyên tử: rnt = a/2; c/a = 1,633

cu
Mặt xếp chặt nhất: (0001)

Mv = vnt /Vô = 74%
Sáu phương xếp chặt (A3)
om
Kim loại có kiểu mạng A3: Tiα Zn, Mg, Mg, Be, Cd, Zr
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
1.3. Một số cấu trúc tinh thể điển hình của vật rắn
1.3.2. Một số mạng tinh thể của vật liệu phi kim
a) Chất rắncó liên kết cộng hóa trị
om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
Kim cương, graphit, fullerence, và ống nano cacbon

a) Chất rắn có liên kết cộng hóa trị
om
.c
Thạch anh
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
Cristobalit
b) Chất rắn có liên kết ion
om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
c) Cấu trúc của polyme
om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
c) Cấu trúc của polyme
om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
1.3.3. Dạng thù hình
om
.c
ng
co
c
an
th
ng
a
o
du
u
cu
1.4. Các sai lệch trong mạng tinh thể
K/n: các nguyên tử nằm sai vị trí quy định → a/h tính chất
Phân loại: Sai lệch điểm, Sai lệch đường, Sai lệch mặt
om
Sai lệch điểm: kích thước rất nhỏ (nguyên tử) theo 3 chiều không gian
Nút trống và nguyên tử xen kẽ: nguyên tử chuyển động bứt khỏi nút mạng
.c
ng
co
an
th
ng
Nguyên tử tạp chất
o
du
u
cu
thay thế xen kẽ

Sai lệch đường – lệch: kích thước rất nhỏ (nguyên tử) theo 2 chiều và
lớn theo chiều thứ ba.
om
Lệch biên: chèn thêm bán mặt vào nửa trên của mạng tinh
.c
thể lý tưởng.
ng
Véctơ Burger: đóng kín
co
vòng tròn vẽ trên mặt
phẳng vuông góc với
an
trục lệch khi chuyển từ
th
ng tinh thể không lệch sang
có lệch. b  trục lệch.
o
du
Trục lệch
u
cu
Lệch xoắn: hai phần của mạng tinh thể trượt tương đối so với nhau một
hằng số mạng. Các nguyên tử trong vùng lệch sắp xếp theo hình xoắn ốc.
om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
trục lệch
cu
b // trục lệch.
Đặc trưng về hình thái lệch
l
om
 cm 
Mật độ lệch ρ : lêch
  3   cm2  
.c
V  cm 
ng
+ Phụ thuộc độ sạch và trạng thái gia công
co
an
- Kim loại sạch ở trạng thái ủ ρ = 108 cm-2
th
- Hợp kim và kim loại sau biến dạng nguội : ρ = 1010- 1012 cm-2
ng
o
Ý nghĩa của lệch:
du
+ Lệch biên có ảnh hưởng rất lớn đến quá trình biến dạng dẻo
u
cu
+ Lệch xoắn giúp cho mầm phát triển nhanh khi kết tinh
Mô hình bong bóng xà phòng
om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
Lệch trong thực tế
om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
Hợp kim Titan

u
50000 lần
cu
Sai lệch mặt : kích thước lớn theo hai chiều đo và nhỏ theo chiều thứ ba,
tức có dạng của một mặt.
om
.c
ng
co
an
th
biên giới hạt và siêu hạt
bề mặt tinh thể.
o ng
du
u
cu
1.5. Đơn tinh thể và đa tinh thể
Đơn tinh thể:  là một khối đồng nhất có cùng kiểu mạng và hằng số
mạng, có phương không đổi trong toàn bộ thể tích
om
+ bề mặt ngoài nhẵn, hình dáng
.c
xác định
ng
+ các đơn tinh thể kim loại không
co
tồn tại trong tự nhiên, muốn có
phải dùng công nghệ "nuôi" đơn
an
tinh thể.
th
o ng
du
u
cu
Đơn tinh thể:
+ có tính dị hướng
om
+ ứng dụng:
.c
ng
Hạt mài
co
an
th
o ng
du
u
cu
Tuốc bin động cơ phản lực

Vật liệu bán dẫn
Đa tinh thể:  là tập hợp của nhiều đơn tinh thể có cùng cấu trúc
thông số mạng nhưng định hướng khác nhau
om
.c
ng
co
an
th
o ng
Đặc điểm của đa tinh thể:
du
-các hạt là các đơn tinh thể đồng nhất

u
cu
- các đơn tinh thể (hạt) ngăn cách nhau bởi các biên giới hạt
-biên hạt luôn bị xô lệch không tuân theo quy luật sắp xếp như trong tinh thể
- không có sự đồng nhất về phương mạng trong toàn khối  tính đẳng hướng
Quan sát được cấu trúc đa tinh thể qua tổ chức tế vi
om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
1.6. Sự kết tinh và hình thành tổ chức kim loại
om
.c
ng
co
1.6.1. Điều kiện kết tinh
an
th
a) Cấu trúc ở trạng thái lỏng:
ng
+ có trật tự gần, cân bằng động
o
du
+ cấu trúc gần với trạng thái rắn

u
cu
+ các đám nguyên tử là tâm mầm kt
1.6.1. Điều kiện kết tinh
om
b) Biến đổi năng lượng khi kết tinh
Năng lượng tự do, G

ΔG
.c
+ T >T0 → GL < GR
ng
+ T <T0 → GL > GR
co
+ T = T0 → Quá trình kết tinh chưa GR
an
xảy ra.
th
T0 - nhiệt độ kết tinh (đông đặc)
ng
GL
o
c) Độ quá nguội :
du
ΔT = T - T0 < 0 ( 1-2 0C ÷ 1000 oC)

u
cu
Điều kiện kết tinh : ΔT < 0 (ΔG < 0) T T0

Nhiệt độ, T
1.6.2. Hai quá trình của sự kết tinh
a) Tạo mầm
Mầm : phần tử rắn có cấu trúc tinh thể, kích thước đủ lớn phát
om
triển lên thành hạt tinh thể.
.c
Mầm tự sinh: r > rth = 2σ/ΔGv (ΔT tăng → ΔGv tăng → rth giảm) .
ng
Mầm ký sinh: các hạt rắn lơ lửng trong chất lỏng, nhấp nhô bề
co
mặt khuôn đúc.
an
b) Phát triển mầm: nguyên tử chất lỏng bám lên bề mặt mầm,
th
đặc biệt ở những bậc lệch xoắn o ng
du
u
cu
1.6.2. Hai quá trình của sự kết tinh
om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
1.6.3. Sự hình thành hạt tinh thể
+ Mỗi mầm phát triển thành 1 hạt, hạt phát triển trước to hơn
om
+ Các hạt định hướng ngẫu nhiên, không đồng hướng
.c
+ Vùng biên hạt có mạng tinh thể bị xô lệch → sai lệch mặt
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
Quá trình kết tinh (Movie)
1.6.3. Sự hình thành hạt tinh thể
Hình dạng hạt tinh thể phụ thuộc phương thức làm nguội
om
.c
ng
co
an
+ Nguội đều theo mọi phương
th
o ng + Nguội nhanh theo hai phương
du
u
cu
+ Nguội nhanh theo một phương + Nguội nhanh khi nhiệt luyện
1.6.4. Các phương pháp tạo hạt nhỏ khi đúc
Kích thước hạt A phụ thuộc tốc độ sinh
om
mầm (n) và phát triển mầm (v)
.c
ng
co
an
th
+ ΔT < ΔT1 (103 0C/s) : ΔT tăng → n, v tăng
→ kích thước hạt nhỏ;
o ng
+ ΔT1 < ΔT < ΔT2 : ΔT tăng → n tăng, v giảm
du
→ vật liệu nano;

u
cu
+ ΔT > ΔT2 : ΔT tăng → n giảm, v giảm →

VL vô định hình;
VD : Đúc khuôn cát vs khuôn kim loại
1.6.4. Các phương pháp tạo hạt nhỏ khi đúc
Biến tính: thêm vào kim loại lỏng lượng ít chất biến tính làm nhỏ hạt,
om
thay đổi hình dạng hạt.
.c
Tạo mầm ngoại lai: Kim loại có kiểu mạng tương tự (Ti),
ng
hoặc chất tạo oxyt, nitrit Al2O3, AlN, khi đúc thép.
co
Hấp phụ: Na (0,01%) cho hợp kim nhôm đúc
an
Cầu hóa: Mg, Ce, các nguyên tố đất hiếm
th
o ng
du
u
cu
Tác động vật lý : rung, siêu âm, đúc ly tâm,…
1.6.5. Cấu tạo thỏi đúc
a) Ba vùng tinh thể của thỏi đúc
om
+ Lớp vỏ ngoài, hạt nhỏ mịn
.c
ng
+ Vùng tiếp theo hạt lớn hình trụ vuông
góc với thành khuôn
co
1 2
+ Vùng ở giữa có các hạt lớn đẳng trục
an
th
b) Khuyết tật của vật đúc: ng
+ Rỗ co và lõm co do khi kết tinh kim loại
o
co lại, không được bù
du
3
+ Rỗ khí do khí hòa tan không kịp thoát ra
u
cu
+ Thiên tích : sự không đồng nhất về

thành phần và tổ chức do tạp chất
tích tụ.
om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu

cuu duong than cong - com: * khoa học vật liệu nghiên cứu mối quan hệ giữa cấu trúc và tính chất của vật liệu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

cuu duong than cong - com: * khoa học vật liệu nghiên cứu mối quan hệ giữa cấu trúc và tính chất của vật liệu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Mở đầu

Vai trò của vật liệu:

Cấu trúc: - nghiên cứu tổ chức tế vi

- cấu tạo tinh thể

1.1 Cấu tạo và liên kết nguyên tử:

1.1 Cấu tạo và liên kết nguyên tử:

1.1 Cấu tạo và liên kết nguyên tử:

1.1 Cấu tạo và liên kết nguyên tử:

Chất lỏng: có trật tự gần, không có trật tự

Chất rắn vi tinh thể: có cấu trúc tinh thể ở

trưng cho tính đối xứng của mạng tinh thể

 Tịnh tiến ô cơ sở theo ba chiều không gian sẽ

3 véc tơ a, b và c lần lượt nằm trên các c

Độ lớn a, b và c  các hằng số b

Một nghiêng (đơn tà)

Ba phương (mặt thoi) a=b=c ==900

Số nguyên tử trong một ô cơ sở: Nô = 2

Bán kính nguyên tử: rnt = a.√3/4

Mặt xếp chặt nhất: {110}

Kim loại có kiểu mạng A2: Fe, Cr, Mo, W……

Bán kính nguyên tử: rnt = a.√2/4

Mặt xếp chặt nhất: {111}

Lỗ hổng 4 mặt: ¼ trên các đường chéo

khối tính từ đỉnh, d=0,225dng.t

Số nguyên tử trong một ô cơ sở: Nô = 6

Bán kính nguyên tử: rnt = a/2; c/a = 1,633

Mặt xếp chặt nhất: (0001)

Kim cương, graphit, fullerence, và ống nano cacbon

thay thế xen kẽ

Hợp kim Titan

Tuốc bin động cơ phản lực

-các hạt là các đơn tinh thể đồng nhất

+ cấu trúc gần với trạng thái rắn

+ các đám nguyên tử là tâm mầm kt

Năng lượng tự do, G

ΔT = T - T0 < 0 ( 1-2 0C ÷ 1000 oC)

Điều kiện kết tinh : ΔT < 0 (ΔG < 0) T T0

Quá trình kết tinh (Movie)

→ vật liệu nano;

+ ΔT > ΔT2 : ΔT tăng → n giảm, v giảm →

Tác động vật lý : rung, siêu âm, đúc ly tâm,…

+ Thiên tích : sự không đồng nhất về

You might also like