Μαρία Μαστροπαύλου

Τομέας Γλωσσολογίας – Τμήμα Φιλολογίας

Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Γλωσσική επεξεργασία
&
Γλωσσική κατάκτηση
Ο ρόλος της γλωσσικής επεξεργασίας κατά
την κατάκτηση της γλώσσας
• Δύο άξονες:
• Γλωσσική επεξεργασία
• Γλωσσική κατάκτηση

1
Γλωσσική επεξεργασία
• Τι είναι η γλωσσική επεξεργασία;
• Επίπεδα επεξεργασίας
• Μέθοδοι μελέτης
• Βασικά ευρήματα

2
Γλωσσική επεξεργασία
• Τι είναι η γλωσσική επεξεργασία;
• Επίπεδα επεξεργασίας
• Μέθοδοι μελέτης
• Βασικά ευρήματα

3
Γλωσσική επεξεργασία
• Τι είναι η γλωσσική επεξεργασία;
• Στόχος είναι η μελέτη των διεργασιών που εκτελούνται σε
πραγματικό χρόνο, δηλαδή τη στιγμή ακριβώς που
δεχόμαστε το γλωσσικό ερέθισμα και:
• το αποκωδικοποιούμε,
• το αναλύουμε,
• το κατανοούμε.
• Βασική μέτρηση: χρόνος αντίδρασης/ανάγνωσης.

4
Τι είναι η γλωσσική επεξεργασία
• Ερωτήματα:
• Πόσος χρόνος χρειάζεται για να...
• ...αναγνωρίσουμε μια λέξη;
• ...κατανοήσουμε μια πρόταση;
• Διαφέρει η ταχύτητα με την οποία...
• αναγνωρίζουμε μια λέξη ανάλογα με...
• ...τη συχνότητά της;
• ...το μήκος της;
• ...τη σημασία της;
• ...τη γραμματική της κατηγορία;
• κατανοούμε μια πρόταση ανάλογα με...
• ...το μήκος της;
• ...το πόσο πολύπλοκη είναι;
5
Γλωσσική επεξεργασία
• Τι είναι η γλωσσική επεξεργασία;
• Επίπεδα επεξεργασίας
• Μέθοδοι μελέτης
• Βασικά ευρήματα

6
Γλωσσική επεξεργασία
• Επίπεδα επεξεργασίας
• Φωνητικό: αντίληψη ομιλίας
• Λεξικό: λεξική αναγνώριση / λεξική πρόσβαση
• Συντακτικό: προτασιακή ανάλυση / κατανόηση

7
Γλωσσική επεξεργασία
• Τι είναι η γλωσσική επεξεργασία;
• Επίπεδα επεξεργασίας
• Μέθοδοι μελέτης
• Βασικά ευρήματα

8
Γλωσσική επεξεργασία: Μέθοδοι μελέτης
• Χρονομετρικά πειράματα
• Λεξικό:
• Λεξική απόφαση
• Κατηγοριοποίηση (σημασιολογική, γραμματική κλπ)
• Σύνταξη:
• Πειράματα χρονομέτρησης ατομικού ρυθμού
ανάγνωσης
• Πειράματα οφθαλμοκίνησης

9
Γλωσσική επεξεργασία: Μέθοδοι μελέτης
• Χρονομετρικά πειράματα: Λεξική απόφαση
• Παρουσίαση λέξεων και ψευδολέξεων σε οθόνη υπολογιστή.
• Οι συμμετέχοντες καλούνται να αποφασίσουν για κάθε
ερέθισμα αν αποτελεί λέξη (απόκριση: ΝΑΙ) ή ψευδολέξη
(απόκριση: ΟΧΙ).
• Συνήθως ο χρόνος που χρειάζεται για την αναγνώριση μιας
λέξης = 500-1000ms.
• Συγκρίνονται κατηγορίες λέξεων για τον έλεγχο επιδράσεων
όπως:
• λεξική συχνότητα (συχνές λέξεις < σπάνιες λέξεις)
• σημασιολογικά χαρακτηριστικά (π.χ. +/-έμψυχο)
• μορφολογικά χαρακτηριστικά (π.χ. λέξεις με προθήματα vs. λέξεις με
επιθήματα)
• μορφολεξικά χαρακτηριστικά (π.χ. γραμματικό γένος).
10
Γλωσσική επεξεργασία: Μέθοδοι μελέτης
• Χρονομετρικά πειράματα: Λεξική απόφαση με χρήση
προέγερσης (priming).
Ευόδωση με χρήση μάσκας (100ms)

http://www.u.arizona.edu/~kforster/priming/masked_priming_demo.htm
11
Γλωσσική επεξεργασία: Μέθοδοι μελέτης
• Χρονομετρικά πειράματα: Χρονομέτρηση ατομικού
ρυθμού ανάγνωσης (self-paced reading)
• Παρουσίαση προτάσεων τμηματικά.
• Οι προτάσεις χωρίζονται σε τμήματα (segments), ο
συμμετέχων πρέπει να πιέσει κάποιο πλήκτρο (space) για
να προχωρήσει η πρόταση.
• Καταγράφονται οι χρόνοι ανάγνωσης σε κάθε τμήμα της
πρότασης.

12
Γλωσσική επεξεργασία: Μέθοδοι μελέτης
• Οφθαλμοκίνηση
• Μελέτη των διεργασιών αναγνώρισης λέξης και
προτασιακής επεξεργασίας.

13
 Γλωσσική επεξεργασία: Μέθοδοι μελέτης
• Οφθαλμοκίνηση

διάρκεια
σακκαδική κίνηση οπισθοδρομικής
(άλμα) (25-60ms) κίνησης
οπισθοδρόμηση

προσήλωση
(200-250ms)
πληροφορίες που λαμβάνονται: 15 χαρακτήρες προς τα
δεξιά, 3 προς τα αριστερά (ομιλητές αγγλικής, αντίστροφα
για ομιλητές αραβικής). 14
 Γλωσσική επεξεργασία: Μέθοδοι μελέτης
• Οφθαλμοκίνηση

https://www.youtube.com/watch?v=j8-VYcYkgqY 15
Γλωσσική επεξεργασία: Μέθοδοι μελέτης
• Οφθαλμοκίνηση
• Μελέτες σε διαταραχές ανάγνωσης.

16
Γλωσσική επεξεργασία
• Τι είναι η γλωσσική επεξεργασία;
• Επίπεδα επεξεργασίας
• Μέθοδοι μελέτης
• Βασικά ευρήματα

17
Γλωσσική επεξεργασία: Βασικά ευρήματα
• Λεξικό επίπεδο
• Συχνότητα:
• οι συχνές λέξεις αναγνωρίζονται γρηγορότερα από τις σπάνιες.
• Ηλικία απόκτησης:
• λέξεις που κατακτώνται νωρίτερα κατά την παιδική ηλικία
αναγνωρίζονται γρηγορότερα (Barry, Morrison & Ellis 1997).
• Μήκος:
• συχνά βρίσκονται επιδράσεις, σημαντικότερες στις μεγαλύτερες
λέξεις (>5συλλ).
• Σημασιολογικές πληροφορίες:
• ικανότητα απεικόνισης,
• +/- συγκεκριμένο,
• υπερώνυμο-υπώνυμο (BODY-ARM).
18
Γλωσσική επεξεργασία: Βασικά ευρήματα
• Προτασιακό επίπεδο
• Μόνιμη αμφισημία:
Police seek orange attackers

Police seek attackers of an orange Police seek attackers who are orange

Police seek attackers with an orange

Old men and women leave first

[old men] and women old [men and women]

Harley, 2008
19
 Γλωσσική επεξεργασία: Βασικά ευρήματα
• Προτασιακό επίπεδο
• Μόνιμη αμφισημία:
I saw George driving to work

George was driving to work when I saw I was driving to work when I saw
him George
I saw the Alps flying to Romania

The Alps were flying to Romania when I I was flying to Romania when I saw the
saw them Alps
• Λαμβάνουμε υπόψη μη συντακτικές πληροφορίες κατά
την ανάλυση των προτάσεων;
Harley, 2008
20
Γλωσσική επεξεργασία: Βασικά ευρήματα
• Προτασιακό επίπεδο
• Λαμβάνουμε υπόψη μη συντακτικές πληροφορίες
κατά την ανάλυση των αμφίσημων προτάσεων;
• Σειριακά αυτόνομα μοντέλα: όχι.
• Παράλληλα αυτόνομα μοντέλα: σε πρώτο στάδιο
λαμβάνονται υπόψη μόνο συντακτικές πληροφορίες,
ενώ στη συνέχεια ενσωματώνονται σημασιολογικές και
άλλες.
• Διαδραστικά μοντέλα: όλες οι πληροφορίες
(συντακτικές, σημασιολογικές, πραγματολογικές κλπ)
λαμβάνονται υπόψη από τα πρώτα στάδια ανάλυσης.
Harley, 2008
21
Γλωσσική επεξεργασία: Βασικά ευρήματα
• Προτασιακό επίπεδο
• Προσωρινή αμφισημία:
• Μοντέλο Garden-path (διαδρομών)
The ship sailed round the island sank
Ενώ έπλενε τα πιάτα έπεσαν στο πάτωμα
• Σημαντικές καθυστερήσεις στο σημείο αποσαφήνισης.

Harley, 2008
22
Γλωσσική επεξεργασία: Βασικά ευρήματα
• Προτασιακό επίπεδο
• Προσωρινή αμφισημία:
• Τι γίνεται όταν η λεξική σημασιολογία απορρίπτει μία
από τις δύο ερμηνείες;
After the child visited the doctor prescribed a course of injections

After the child sneezed the doctor prescribed a course of injections

• Καθυστέρηση στο σημείο αποσαφήνισης και στις δύο
προτάσεις.
• Ένδειξη ότι κατά το πρώτο στάδιο συντακτικής
ανάλυσης λαμβάνονται υπόψη μόνο συντακτικές
πληροφορίες, ενώ λεξικές και σημασιολογικές
ενσωματώνονται αργότερα (Mitchell 1987).
Harley, 2008
23
Γλωσσική κατάκτηση
• Κατάκτηση και όχι εκμάθηση
• Ο ρόλος των ερεθισμάτων
• Η επεξεργασία της γλώσσας κατά την
κατάκτηση

24
Γλωσσική κατάκτηση
• Κατάκτηση και όχι εκμάθηση
• Ο ρόλος των ερεθισμάτων
• Η επεξεργασία της γλώσσας κατά την
κατάκτηση

25
Γλωσσική κατάκτηση ή εκμάθηση;
• Κατάκτηση:
• φυσικά και αβίαστα, αποκλειστικά μέσα από την
έκθεση σε γλωσσικά ερεθίσματα.
• Εκμάθηση:
• μέσω συστηματικής διδασκαλίας.

26
Γλωσσική κατάκτηση
• Κατάκτηση και όχι εκμάθηση
• Ο ρόλος των ερεθισμάτων
• Η επεξεργασία της γλώσσας κατά την
κατάκτηση

27
 Γλωσσική κατάκτηση: ο ρόλος των
ερεθισμάτων
• Μπορούν τα γλωσσικά ερεθίσματα να
εξηγήσουν τον τρόπο με τον οποίο κατακτάται
η γλώσσα;
• όχι.
• Καθολική γραμματική – αρχές και παράμετροι
– βαθιά δομή της γλώσσας.
• κατακτώνται χωρίς να έχει το παιδί απευθείας
πρόσβαση σε αυτά.

28
 Γλωσσική κατάκτηση: ο ρόλος των
ερεθισμάτων
• «Πενία του ερεθίσματος» (Poverty of the
stimulus) (Chomsky 1965).
• το ερέθισμα είναι εκφυλισμένο: γεμάτο
γλωσσικές παραδρομές και δομικές ανατροπές
μέσα στην ίδια πρόταση, ελλειπτικές προτάσεις
κλπ.
• το ερέθισμα είναι ανεπαρκές: τα παιδιά δεν
εκτίθενται σε ικανό αριθμό παραδειγμάτων ώστε
να μπορέσουν να κάνουν τις κατάλληλες
γενικεύσεις.

29
 Γλωσσική κατάκτηση: ο ρόλος των
ερεθισμάτων
• Τι παρέχει το γλωσσικό ερέθισμα;
• Ενδείξεις (cues): πληροφορίες για τη γραμματική της
γλώσσας.
• Για να κατακτήσει ένα παιδί τη γλώσσα μόνο με
βάση τα ερεθίσματα χρειάζεται:
• θετικές ενδείξεις (positive evidence): πληροφορίες σχετικά με
το τι είναι γραμματικό,
• αρνητικές ενδείξεις (negative evidence): πληροφορίες σχετικά
με το τι είναι αντιγραμματικό.
• Τα γλωσσικά ερεθίσματα όμως παρέχουν κυρίως θετικές
ενδείξεις:
• κανείς δεν χρησιμοποιεί αντιγραμματικές προτάσεις,
• οι γονείς δεν διορθώνουν συστηματικά τη γραμματική των
παιδιών.
30
 Γλωσσική κατάκτηση: ο ρόλος των
ερεθισμάτων
• Τότε, ποιος ο ρόλος του ερεθίσματος;
• Ρύθμιση παραμέτρων – κατάκτηση επιφανειακών
επιλογών της μητρικής γλώσσας.
• Καθολική γραμματική: σύνολο από κανόνες
καθολικούς που είτε επιτρέπουν διαφοροποιήσεις
από γλώσσα σε γλώσσα (παράμετροι) είτε όχι
(αρχές).

31
 Γλωσσική κατάκτηση: ο ρόλος των
ερεθισμάτων
• Αρχές και παράμετροι
• Αρχές: καθολικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν όλες
τις γλώσσες.
• Π.χ. Διάκριση Ρήμα-Ουσιαστικό, ιεραρχική οργάνωση,
επαναδρομή.
• Παράμετροι: επιφανειακές διαφορές μεταξύ
γλωσσών.
• Π.χ. Κενά υποκείμενα: ΝΑΙ/ΟΧΙ.
• Κατάκτηση της γλώσσας: ρύθμιση των
παραμέτρων – παραμετροποίηση.

32
Γλωσσική κατάκτηση
• Κατάκτηση και όχι εκμάθηση
• Ο ρόλος των ερεθισμάτων
• Η επεξεργασία της γλώσσας κατά την
κατάκτηση

33
 Η επεξεργασία της γλώσσας κατά την
κατάκτηση
• Επίπεδα επεξεργασίας
• Φωνητική επεξεργασία
• Φωνολογική αντίληψη
• Συντακτική επεξεργασία

Philips & Ehrenhofer, 2015 34

 Η επεξεργασία της γλώσσας κατά την
κατάκτηση
• Ικανότητες συντακτικής επεξεργασίας
• Έγκυρη ανάλυση (accurate parsing):
• βλέποντας/ακούγοντας κάθε λέξη πρέπει είτε να την
ανακαλέσουμε στη μνήμη μας, είτε να περιμένουμε
κάποια άλλη να ακολουθήσει στην πρόταση:
ο ψηλός άντρας άνοιξε την πόρτα
• Μια νέα λέξη εμφανίζεται κάθε 200-400msec, όμως ο
χρόνος που χρειαζόμαστε για να την επεξεργαστούμε
είναι πολύ περισσότερος.

Philips & Ehrenhofer, 2015 35

 Η επεξεργασία της γλώσσας κατά την
κατάκτηση
• Ικανότητες συντακτικής επεξεργασίας
• Πρόβλεψη (prediction):
• κάθε λέξη που βλέπουμε/ακούμε μας δημιουργεί
προσδοκίες για το τι πρόκειται να ακολουθήσει.
ο ψηλός άντρας άνοιξε την πόρτα
• Η ικανότητα πρόβλεψης είναι ιδιαίτερα σημαντική για
τη μάθηση:
• η σύγκριση ανάμεσα σε αυτό που προβλέπει το παιδί
και σε αυτό που τελικά ακολουθεί στην πρόταση
αποτελεί σημαντική πληροφορία για την κατάκτηση της
συγκεκριμένης δομής.

Philips & Ehrenhofer, 2015 36

 Η επεξεργασία της γλώσσας κατά την
κατάκτηση
• Ικανότητες συντακτικής επεξεργασίας
• Επανανάλυση (reanalysis):
• πολύ συχνά χρειάζεται να αναθεωρήσουμε τον τρόπο με τον
οποίο έχουμε αναλύσει μια πρόταση – περιπτώσεις
προσωρινής αμφισημίας.
• αναγνώριση του προβλήματος – απόφαση για τον τρόπο
επίλυσής του – αναθεώρηση της αρχικής ανάλυσης (μαζί με
την ερμηνεία της) – δόμηση νέας ανάλυσης συμβατής με το
ερέθισμα.
Ενώ έπλενε τα πιάτα έπεσαν στο πάτωμα
• τα παιδιά έχει φανεί ότι δεν τα πηγαίνουν καθόλου καλά με
τη διαδικασία της επανανάλυσης. è
• è αυτό σημαίνει ότι συστηματικά αντιλαμβάνονται λάθος τα
ερεθίσματα;

Philips & Ehrenhofer, 2015 37

 Η επεξεργασία της γλώσσας κατά την
κατάκτηση
• Πώς επηρεάζει η επεξεργασία την κατάκτηση
της γλώσσας; Τρεις τρόποι:
• (α) Αποτυχία ανάλυσης (λόγω πολυπλοκότητας ή
ταχύτητας) è δεν διαταράσσεται η μάθηση γιατί
το παιδί δεν καταλήγει σε λανθασμένες
γενικεύσεις.
• (β) Συστηματικά λανθασμένη ανάλυση è
«βλέπει» ενδείξεις για δομικές γενικεύσεις που
δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα.
• (γ) Σωστή ανάλυση και σωστές προβλέψεις è το
παιδί αντλεί σημαντικές πληροφορίες για τις
επιτρεπτές δομές της γλώσσας του.
Philips & Ehrenhofer, 2015 38
Η ικανότητα επανανάλυσης στα παιδιά
• Ψευδο-αμφισημίες:
• μία ερμηνεία στη γραμματική των ενηλίκων,
• εναλλακτική ερμηνεία διαθέσιμη στα παιδιά, με
παραβίαση γραμματικού περιορισμού.
• Τα παιδιά συστηματικά αγνοούν
μορφοσυντακτικές ενδείξεις (cues), π.χ. πτώση.
Η γάτα που κυνηγούσε το κορίτσι ήταν γκρι
Η γάτα η οποία κυνηγούσε το κορίτσι ήταν γκρι
Η γάτα την οποία κυνηγούσε το κορίτσι ήταν γκρι

Philips & Ehrenhofer, 2015 39

 Η ικανότητα επανανάλυσης στα παιδιά
• Αμφισημίες
Πότε είπε η Άννα στον Πέτρο ότι πήγε εκδρομή;
Χθες η Άννα είπε στον Πέτρο ότι Η Άννα είπε στον Πέτρο ότι πήγε
πήγε εκδρομή. εκδρομή το Σαββατοκύριακο.

• Ενήλικες: προτίμηση της τάξης του 60-70% για την

πρώτη ερμηνεία.
• Παιδιά: προτίμηση >90% για την πρώτη ερμηνεία.
• ?? Είναι η δεύτερη ερμηνεία διαθέσιμη στη
γραμματική των παιδιών;

Philips & Ehrenhofer, 2015 40

 Οι διαθέσιμες ερμηνείες στη γραμματική
των παιδιών
• Η πρώτη διαθέσιμη ερμηνεία στη γραμματική
των ενηλίκων (η προτιμότερη) = η μοναδική
διαθέσιμη στη γραμματική των παιδιών.
• Παιδιά: μεγάλη δυσκολία στο να αναθεωρούν
τις αναλύσεις τους (επανανάλυση) çè
πιθανόν λόγω γνωστικών περιορισμών
(Trueswell et al. 1999).

Philips & Ehrenhofer, 2015 41

 Πώς επηρεάζει η επεξεργασία τη μάθηση;
• Αναντιστοιχία ανάμεσα στο ερέθισμα (input)
και σε αυτό που τελικά προσλαμβάνεται
(intake) από τα παιδιά:
• λανθασμένες αναλύσεις ερεθισμάτων,
• μειωμένη ικανότητα πρόβλεψης,
• αδυναμία επανανάλυσης.
• ΚΑΙ ΟΜΩΣ:
• τα παιδιά μαθαίνουν ευκολότερα από ό,τι οι
ενήλικες, παρά τους γνωστικούς περιορισμούς.
• Γιατί;

Philips & Ehrenhofer, 2015 42

 Πώς επηρεάζει η επεξεργασία τη μάθηση;
• Τα παιδιά είναι καλύτεροι μαθητές από τους
ενήλικες. –Πότε;
• ποια γλωσσικά φαινόμενα δυσκολεύουν
περισσότερο τους ενήλικες;
• πότε κατακτούν τα παιδιά αυτά τα φαινόμενα;

Philips & Ehrenhofer, 2015 43

 Πώς επηρεάζει η επεξεργασία τη μάθηση;
• Φαινόμενα που δυσκολεύουν τους ενήλικες:
• Προαιρετικότητα:
• προαιρετικά στοιχεία αποτελούν πρόβλημα για τους
ενήλικες, ειδικά όταν αυτά καθορίζονται από
πραγματολογικούς παράγοντες (Sorace & Serratrice 2009).
• φαινόμενα που τα παιδιά κατακτούν αργά.
• Άρα:
• τα παιδιά υπερτερούν σε σχέση με τους ενήλικες σε
μεγαλύτερη ηλικία, όταν οι γνωστικές τους δεξιότητες
είναι πιο ανεπτυγμένες.

Philips & Ehrenhofer, 2015 44

 Πώς επηρεάζει η επεξεργασία τη μάθηση;
• Η ανάπτυξη των γνωστικών δεξιοτήτων
επεξεργασίας οδηγεί στην «τελειοποίηση» της
παιδικής γραμματικής:
• βελτιώνεται η ικανότητα πρόβλεψης κάνοντας χρήση
πολύπλοκων ενδείξεων (cues),
• αναπτύσσεται η ικανότητα ταυτόχρονης ενσωμάτωσης
πληροφοριών που προέρχονται από διαφορετικά πεδία
(σημασιολογικό, πραγματολογικό κλπ).

• Τα παιδιά μπορούν πλέον να επιβεβαιώσουν ή να

απορρίψουν γενικεύσεις που νωρίτερα δεν μπορούσαν να
ελέγξουν.
Philips & Ehrenhofer, 2015 45
 Πώς επηρεάζει η επεξεργασία τη μάθηση;
• Γιατί όμως οι ενήλικες δυσκολεύονται
περισσότερο από τα παιδιά;
• πιθανόν οι προηγούμενες εμπειρίες με τη γλώσσα
τούς κάνουν λιγότερο ανοιχτούς σε νέες
γενικεύσεις.
• Χρειάζονται περισσότερες μελέτες για να
μπορέσουμε να διαπιστώσουμε πώς ακριβώς
επηρεάζουν οι περιορισμοί επεξεργασίας τη
διαδικασία της μάθησης.

Philips & Ehrenhofer, 2015 46

Ευχαριστώ για την προσοχή
σας!

47