KLİNİK TANIDA

ENZİMLER

Dr.Öğr.Üyesi Nihal ÇİFTÇİ

6 Nisan 2023

İAÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
 Hastalık durumlarında plazma enzim
düzeylerindeki değişimler:
 Hücre harabiyetine neden olan bir çok hastalık hücre içi
enzimlerinin plazmaya salınmasında bir artışa neden olur.

 Bu enzimlerin çoğunun aktivitesi kalp, karaciğer, iskelet kası ve

diğer dokularının tanısı için rutin olarak araştırılır ve artışın
derecesi hastanın tanı ve prognozunu değerlendirmek için yararlı
olur.
 Tanı Aracı Olarak Plazma Enzimleri:

 Bazı enzimler sadece bir veya birkaç dokuda yüksek

aktivite gösterdikleri için bu enzimlerin düzeylerinin
plazmada artması ilgili dokulardaki hasarı yansıtır.

 Örneğin, alanin aminotransferaz ALT (GPT) enzimi,

karaciğerde yoğundur. Plazmada ALT’nin yükselmesi
karaciğerde harabiyet olabileceğine delalet eder.
 Tanı Aracı Olarak Plazma Enzimleri:

• İzoenzimler ve kalp hastalıkları: İzoenzimlerin çoğu amino

asit dizeleri ayrı olan fakat aynı reaksiyonu katalizleyen
enzimlerdir. İzoenzimler farklı sayıda yüklü amino asit
taşıyabilirler ve elektroforezle birbirlerinden ayrılabilirler.

• Kreatin kinazın (CK=CPK) laktat dehidrogenazın (LDH) ve

aspartat aminotransferaz (AST) (GOT) plazma düzeyleri
miyokard infarktüsü tanısında kullanılır. Bu enzimler
özellikle daha önceden geçirilmiş kalp hastalığı atakları gibi
elektrokardiyografinin yorumunun zor olduğu durumlarda
yararlı olur.
 İzoenzimlerin kuarterner yapısı:
• İzoenzimlerin çoğu farklı subüniteleri çeşitli kombinasyonlarda içerir.
(Örneğin, kreatin kinaz üç izoenzim halinde bulunur. Her izoenzim üç
kombinasyondan biri halinde bulunan iki polipeptidden (B ve M subuniteleri)
oluşan bir dimerdir: CK1=BB, CK2=MB, CK3=MM.

• Miyokard infarktüsünün tanısı:

WHO Kriterleri:

Klinik Anamnez

EKG değişiklikleri

Anormal kardiak enzimler

Üç kriterin ikisinin bulunması AMI teşhisi için gereklidir.

İdeal Biyokimyasal Markırlar: Yüksek sensitivite ve spesifite, AMI’ın erken

döneminde ortaya çıkmaları, anormal düzeylerinin klinik patoloji ile birlikte
devam etmesi ve hızla ölçülebilir olmaları gerekir.
 Geleneksel Markırlar:
• Kreatin kinaz (CK), Kreatin kinaz izoenzimleri, Aspartat
aminotransferaz (AST), Laktat dehidrogenaz (LDH) ve izoenzimleri.

• Miyokard kası total CK aktivitesinin %5’inden fazlasını CK2 (MB)

olarak içeren tek dokudur. AMI’ı takiben göğüs ağrısının
başlangıcından 4-8 saat kadar sonra bu izoenzim belirir ve yaklaşık
24 saatte aktivitesi en yüksek değere ulaşır, normale dönüşü
yaklaşık 2-3 gündür. AMI’de ilk yükselen enzim CK-MB'dir.

• AST; 6-8 saat kadar sonra bu enzim belirir ve yaklaşık 18-24

saatte aktivitesi en yüksek değere ulaşır, normale dönüşü 3-4 gün
kadardır.

• LDH; göğüs ağrısının başlangıcından 10-12 saat kadar sonra bu

izoenzim belirir ve yaklaşık 48-72 saatte aktivitesi en yüksek
değere ulaşır, normale dönüşü 5-10 günü bulabilir.
 Yeni Geliştirilen Markırlar:
• Son yıllarda AMI tanısında yeni markırlar da kullanılmaktadır.
Bunlardan, Miyoglobin, miyozin, trombüs prekürsör protein,
kardiak troponin-T (cTnT) ve cTnI (Kardiyak troponin I),
başlıcalarıdır.

• Troponinler: Miyositlerdeki yapısal proteinlerdir. Miyokard

kontraktilitesinin düzenlenmesinde rol oynarlar. Çizgili kas
sarkomerinde bulunan ince filamentlerde lokalize olan troponin,
Ca+2 varlığında kas kasılmasını düzenler. Troponinler ve
tropomiyozin, polimerize aktin ile beraber, sarkomerin ince
filamentini oluşturur.
 Yeni Geliştirilen Markırlar:

•Troponin T: Tropomiyozin zincirine troponin kompleksinin

bağlanmasını sağlar. Kalsiyum yokluğunda, cTnI’nın inhibiör

etkisini, ilgili aktin ünitelerine aktarır ayrıca aktomiyozin Mg-

ATPaz aktivitesini de uyarır. Kardiyak e iskelet kasında bulunan

alt tiplerini yüksek bir spesifiklikle ayırt edebilecek antikorlar

geliştirilmiştir. Göğüs ağrısından 4-8 saat sonra yükselmeye

başlar, pikine 48 saatte veya 4 günde ulaşır, yüksekliği 14 gün

sürer, cTnT için 0,1 ng/mL AMI’da cut-off değeri olarak kabul

edilmektedir.
 Yeni Geliştirilen Markırlar:

• Troponin I: Fonksiyonu Ca yokluğunda, aktin ve tropomiyozine

bağlanarak, aktomiyozin Mg-ATPaz'ı inhibe etmektedir. Böylece

kasılmayı inhibe eder. Kardiyak alt tipinin bazı amino asidleri,

iskelet formundan farklıdır. Bu bölgeler kardiyospesifik

immünoassay için temel teşkil eder. Göğüs ağrısından 4-8 saat

sonra yükselmeye başlar, pikine 16+*****6 saatte ulaşır, normal

düzeyine hızla döner. Her ikisi de miyokart dokusuna spesifiktir,

Cut-off değeri ölçüm yöntemlerinin standardize edilmemesinden

dolayı 0,15-2 ng/mL olarak bildirilmektedir.

 Yeni Geliştirilen Markırlar:

Miyoglobin: Tüm hücrelerin sitoplazmasında bulunur, renal klirensi

hızlıdır. En erken belirlenebilen markırdır. Miyokard hasarında 2

saat içinde salınır. 4-8 saatte pikini yapar. Nonspesifiktir.

Brain natriüretik peptid (BNP): Kalp kası dokusunda BNP ya da

diğer ölçüm formu pro-BNP üretilmektedir. BNP düzeyleri sıvı

volümü ve kardiyak performansı ayrıca da ventriküler fizyolojiyi

yansıtır. Kardiyak streste düzeyi artar.

 KARACİĞER HASTALIKLARINDA ENZİMLER:
• Karaciğerin başlıca fonksiyonları:

• Karaciğer: Karbonhidrat, lipid ve protein metabolizmasında

merkezi rol oynamakta ayrıca pıhtılaşma faktörlerinden faktör-I
(fibrinojen), II (protrombin), V, VII, IX ve X sentezi,
hemoglobinin yıkımı, glikojen, demir, bakır, D ve B12 gibi
moleküllerin depolamasını sağlamakta ve immünolojik olarak da
antikor oluşumu ve humoral savunmada görev almaktadır.
Karaciğerin diğer önemli fonksiyonları ise, ekskresyon ve
detoksifikasyondur.

• Karaciğer patolojilerini belirleyen testler: Bu testler dört ana

başlık altında incelenmektedir. Bunlar;
 KARACİĞER HASTALIKLARINDA ENZİMLER:

• Karaciğer hücre harabiyetini belirleyen testler:

Serum transaminazları:

 ALT ve AST, laktat dehidrojenaz (LDH, LD)

 Glutamat dehidrojenaz

 İzositrat dehidrojenaz

 Malat dehidrojenaz

 Alkol dehidrojenaz

karaciğer hücre harabiyetini belirleyen testlerdir.

KARACİĞER HASTALIKLARINDA ENZİMLER:

Kolestazı gösteren testler:

•Kolestaz, safranın duodenuma dökülememesi durumudur.

Kolestaz, intrahepatik veya ekstrahepatik olabilir.

•İntrahepatik kolestaz; viral hepatitlerde, klor promazin ve

halotan gibi ilaçların etkisiyle, gebelikte, karaciğer
infiltrasyonlarında, biliyer sirozda görülebilir. İntrahepatik
kolestaz sıklıkla hücre harabiyeti ile birliktedir.

•Ekstrahepatik kolestaz; karaciğer dışı safra yollarında taş,

tümör, kist, parazit ve dıştan basıya bağlı olarak oluşur.
KARACİĞER HASTALIKLARINDA ENZİMLER:

Kolestazı gösteren testler:

•Kolestazda safranın ana komponentleri kanda artar. Kanda

kolesterol artışıyla ksantomatozis, bilirubin artışyla sarılık, safra
asidi artışıyla kaşıntı meydana gelir.

•Safranın duodenuma dökülememesi nedeniyle yağda çözünen

vitaminler emilemez. Çözünen vitaminlerin gece körlüğü,
kemiklerde demineralizasyon, testiküler atrofi ve ekimoz gibi
eksiklik belirtileri ortaya çıkar.

•Alkalen fosfataz, GGT, 5’-nükleotidaz ve lösin amino peptidaz

kolestazı göstren testler.
KARACİĞER HASTALIKLARINDA ENZİMLER:

Karaciğer hastalıklarında transaminazlar:

•SGOT (AST) ve SGPT (ALT):

•Toksik ve inflamatuar karaciğer hastalıklarının göstergesidir.

Viral hepatitlerde klinik semptomlar ortaya çıkmadan önce enzim
düzeylerinde artış başlamakta, sarılık görüldükten 7-12 gün sonra
maksimum düzeylere çıkmaktadır. Değerler normalin 20-50 ve
hatta 100 katına kadar ulaşılabilmektedir. Normalde (SGPT
/SGOT < 1) olan De-Ritis oranı, hepatitlerde tersine dönmekte
ve (>1) olmaktadır.
KARACİĞER HASTALIKLARINDA ENZİMLER:

Karaciğer hastalıklarında transaminazlar:

• Viral hepatitlerde geri dönebilen doku hasarı mevcuttur ancak bazen
kronikleşme görülmektedir. Enzim düzeylerinin 6-12 ay yüksek
düzeylerde seyretmesi kronikleşme belirtisidir. Enzim düzeyleri B tipi
hepatitlerde A tipine göre daha geç düzelmektedir.
• Masif nekrotizan hepatit olan fulminan hepatitte serum enzim
düzeyleri ilk birkaç günde artmakta sonra azalmaktadır ve hastalar
genelde iki haftada kaybedilmektedir.
• Transaminaz’ların aniden azalması sağlam hücre kalmadığının bir
göstergesidir.
• Enfeksiyöz Mononükleozis’te transaminaz değerleri 20 kat
yükselebimektedir.
• Siroz da 4-5 kez yükselen enzim düzeyleri mevcuttur ancak burada
SGOT daha fazla arttığından, De Ritis oran <1 olmaktadır.
KARACİĞER HASTALIKLARINDA ENZİMLER:

Alkalen Fosfataz (ALP):

•Biliyer obstrüksiyonda enzim indüksiyonu artmasına bağlı olarak alkalen fosfataz

sentezi artmaktadır. Ekstrahepatik obstrüksiyon, intrahepatik kolestaz, viral
hepatit, Hodgkin hastalığı, şistosomiyazis, sarkoidozis, ekinokok kistleri, hepatik
lenfoma ve karaciğer apseleri alkalen fosfataz artışına yol açmaktadır.

•Alkalen fosfataz osteoblastik aktivite artışından etkilendiği için spesifik

değildir, çocuklarda büyüme çağında fizyolojik olarak yüksek olduğu için kolestaz
tanısında 5’-nükleotidaz daha değerlidir.

•GGT, lösin aminopeptidaz ve 5’-nükleotidaz hepatobiliyer olaylara spesifiktir.

Yaş ve cinsiyet ile ilişkili olmadıkları için çocuklarda görülen karaciğer
hastalıklarının ayırıcı tanısında önem kazanmaktadır. Lösin aminopeptidaz ve 5’-
nükleotidaz, ekstra hepatik kolestazda (taş, tümör), intrahepatik kolestazda
(klorpromazin, malign infiltrasyon, biliyer siroz) ve gebeliğin son dönemlerinde
artmaktadır.
KARACİĞER HASTALIKLARINDA ENZİMLER:

GGT ( gama-glutamil transferaz veya transpeptidaz):

•Hepatositler ve renal tübül hücrelerinde bol miktarda bulunan bu enzim

sitozolik olmasına rağmen plazma zarında da yerleşmiştir. Gama-GT
enzimi obstruktif sarılıkları ve kolesistiti göstermede ALP, 5’-
nükleotidaz, lösin aminopeptidaz ve transaminazlardan çok daha
değerlidir. GGT tüm bu enzim markırlardan erken yükselir ve uzun
süreler yüksek kalır.

•Mikrozomal bir enzimdir. Bu nedenle hepatik mikrozomal indiksiyon

durumlarında artar (Alkol). Alkolik hepatitde ilk yükselen yGT’dir. Bazı
ilaçlarda da indüklenebilir (fenbarbital, antidepresanlar,
antikonvülzanlar ve kontraseptifler).

•GGT; kolestazın ve alkolik hepatitin en iyi göstergesidir ve hücre

membranı ve organeller arası peptidlerin taşınmasında görev alır.
KARACİĞER HASTALIKLARINDA ENZİMLER:

• Karaciğer disfonksiyonunu belirleyen testler:

• Serumda safra pigmentleri tayini ve bromsülfoftaleyn (BSP) testi

karaciğerin konjugasyon kapasitesini ve sekresyon fonksiyonunu
incelemek için yapılır.

• Hiperbilirubinemi ve sarılık oluşumu, bilirubin metabolizmasındaki

belli aşamaların birinde bozuklukla ilgilidir.
 KARACİĞER HASTALIKLARINDA ENZİMLER:
• Karaciğerin sentez fonksiyonunu gösteren testler:

• Serum proteinlerinin tayini, koagülasyon faktörlerinin tayini,

kolinesteraz ve lesitin kolesterol açil transferaz (LCAT) tayini. Serum
proteinlerinin tayini, koagülasyon faktörlerinin tayini, kolinesteraz ve
lesitin kolesterol açil transferaz (LCAT) tayini karaciğerin sentez
fonksiyonunu incelemek için yapılır.

• Serum albumin düzeyinde azalma, kronik karaciğer hasarı, portal siroz

ve biliyer sirozda görülür. Serum alfa-1-globulin düzeyinde azalma,
hepatosellüler yetmezlik ve alfa-1-antitripsin eksikliğinde; artış da
doku harabiyetinin olduğu enfeksiyon, ateşli hastalıklar, enflamasyon
ve malignite durumlarında görülür. Serum alfa-2-globulin düzeyinde
azalma, fulminan karaciğer nekrozunda; artış da kolestaz, enflamasyon
ve malignite durumlarında görülür.
 KARACİĞER HASTALIKLARINDA ENZİMLER:
• Karaciğerin sentez fonksiyonunu gösteren testler:

• Serum proteinlerinin tayini, koagülasyon faktörlerinin tayini,

kolinesteraz ve lesitin kolesterol açil transferaz (LCAT) tayini. Serum
proteinlerinin tayini, koagülasyon faktörlerinin tayini, kolinesteraz ve
lesitin kolesterol açil transferaz (LCAT) tayini karaciğerin sentez
fonksiyonunu incelemek için yapılır.

• Serum albumin düzeyinde azalma, kronik karaciğer hasarı, portal siroz

ve biliyer sirozda görülür. Serum alfa-1-globulin düzeyinde azalma,
hepatosellüler yetmezlik ve alfa-1-antitripsin eksikliğinde; artış da
doku harabiyetinin olduğu enfeksiyon, ateşli hastalıklar, enflamasyon
ve malignite durumlarında görülür. Serum alfa-2-globulin düzeyinde
azalma, fulminan karaciğer nekrozunda; artış da kolestaz, enflamasyon
ve malignite durumlarında görülür.
KARACİĞER HASTALIKLARINDA ENZİMLER:

Karaciğerin sentez fonksiyonunu gösteren testler:

•Serum beta-globulin düzeyinde azalma , hepatosellüler yetmezlikte;

artış da kolestaz, enflamasyon ve malignite durumlarında görülür.

•Serum gama globulin düzeyi, bütün karaciğer hastalıklarında artar.

Kromik aktif hepatitte IgG artışı, alkolik sirozda IgA artışı, biliyer
sirozda IgM önemlidir.
KARACİĞER HASTALIKLARINDA ENZİMLER:

Flokülasyon testleri:

Serum proteinlerinin bazı globulin fraksiyonlarının çökme

yeteneklerinin artması esasına dayanan timol bulanıklık testi, çinko

sülfat bulanıklık testi gibi testlerdir.

Timol bulanıklık testi, serum globulin fraksiyonlarının timol ile bir

kompleks oluşturarak çökmeleri esasına dayanır.

Viral hepatitte ve karaciğer sirozunda test pozitiftir. Ancak lipid

ve beta-globulin artışı ile karakterize karaciğer dışı hastalıklarda da

test pozitiftir.
KARACİĞER HASTALIKLARINDA ENZİMLER:

Karaciğer hastalıklarının etiyolojisini belirleyen testler:

• HBsAg ve hepatit markerlarının tayini, hepatit tanısı için önemlidir.

AFP yüksekliği, karaciğer tümörlerinde saptanır. ANA,
antimitokondriyal antikor, düz kas antikorları, kronik hepatitte
pozitiftir.
Kemik

• Kemik yapım ve yıkımının olduğu durumlarda ALP

yüksektir.

• Raşitizm ve osteomalazide

• Paget hastalığında

• Fizyolojik olarak çocuklarda büyüme çağında ALP düzeyi

artar.
Pankreas

• Serum ve idrar amilazı

• Serum lipazı ve

• Amilaz/kreatinin oranı ölçümleri akut pankreatit tanısında

önemlidir.

• Pankreatitte ilk 2-10. saatte artmaya (normalin 4-6

katı) başlayan amilaz 12-48 saatte maksimuma ulaşır ve
3-4 gün içinde tekrar normale döner.
Makroamilazemi

• Tükürük kökenli amilaz izozimi IgG, IgA ve diğer yüksek

molekül ağırlıklı plazma proteinleri ile kompleks oluşturur.

• Bu komplekslerin molekül ağırlığı çok büyük olduğu

için(>200 000) glomerüllerden filtre olamaz. Serumda
amilaz aktivitesi 6-8 kat artar.

• İdrarda amilaz düşük bulunur.

Prostat

• Prostat karsinomlarının tanısında Asit Fosfataz (AP)

kullanılmaktadır.

• Prostat spesifik asit fosfataz ölçümü tanıda daha

değerlidir.
 Kas
• Kas hastalıklarında CK, LDH, AST ve aldolaz aktivitelerine

bakılmaktadır.

• Polimiyozit, musküler distrofiler, miyotonik distrofilerde ve

bazı metabolik kas hastalıklarında bu enzimlerin düzeyleri

artar.

• Nörolojik kökenli kas hastalıklarında ise (miyastenia gravis,

multiple skleroz,poliomiyelit) düzeyleri normal veya hafif

artmıştır.
Kas

• Duchenne tipi muskuler distrofide total CK aktivitesi 30-

50 kat artmaktadır.

• Hipotiroidide de CK aktivitesi 4-6 kat artmaktadır.

• Malign hipertermide cerrahi sonrası 24-48 saat içinde

normalin 100-200 katına çıkmaktadır.

Kalp ve Akciğer Hastalıklarında Kullanılan Enzimler

• Total kreatin kinaz (CK, CPK)

• CK-MB

• Aspartat transaminaz (AST)

• Laktat dehidrojenaz (LD, LDH)

Karaciğer Hastalıklarında Kullanılan Enzimler

• Transaminazlar (ALT, AST)

• LDH

• GGT (-GT)

• ALP

• 5-nükleotidaz (5-NT)

• Lösin aminopeptidaz (LAP)

Kas Hastalıklarında Kullanılan Enzimler

• CK

• LDH

• Aldolaz

• AST
Kemik Hastalıklarında Kullanılan Enzimler

• Alkalen fosfataz (ALP)

• Asit fosfataz (ACP)

Osteoblastik aktivite artışı ile karakterize kemik

hastalıklarında ALP yükselir

Osteoklastik kemik hastalıklarında ALP yanında ACP da

yükselir.
Pankreas Hastalıklarında;

• -amilaz

• Lipaz
 Malignitelerin tanısında

• Organ spesifik enzimler

ACP, ALP, GGT, 5-nükleotidaz, lösin aminopeptidaz (LAP), -
amilaz ve lipaz

• Organ spesifik olmayan enzimler

LDH, aldolaz, fosfoheksoz izomeraz
Genetik hastalıkların tanısında yararlı enzimler

• Fenilalanin hidroksilaz,

• Galaktoz-1-fosfat üridiltransferaz,

• Glukoz-6-fosfataz
Hematolojik Hastalıklarda

• Anaerobik glikoliz ile ilgili bazı enzimler

• Pentoz fosfat yolu ile ilgili bazı enzimler

• Glutatyon metabolizması ile ilgili bazı enzimler

• Adenozin deaminaz gibi pürin ve pirimidin katabolizması

enzimleri

• Na+/K+ ATPaz

• Lesitin kolesterol açil transferaz (LCAT)

• Methemoglobin redüktaz
Teşekkürler…