GMS119

İŞLETME BİLİMİNE GİRİŞ

1. TEMEL İŞLETMECİLİK KAVRAMI VE İŞLETMELERİN

SINIFLANDIRILMASI

DR. ESRA ÖZTÜRK

 Ders İçeriği
Öğrenme Çıktıları

İşletme kavramını irdelemek

Üretim ögelerini ve özelliklerini sıralamak

Gereksinim ve talep kavramlarını ve önemini anlamak

Mal ve hizmetleri birbirinden ayırt edebilmek

Tüketim ve tüketicilerin üretim faaliyeti ile ilişkisini kurmak

Girişim ve girişimciliğin önemini betimlemek

İşletmelerin amaçları ve işlevlerini tanımlamak

İşletmelerin etkileşimde olduğu çevre unsurlarını betimlemek

İşletmelerin gruplandırmasına yönelik ölçütleri ayırt edebilmek

 Giriş

❖İşletme kavramı size neleri çağrıştırıyor?

❖İşletmelerin yaşamımızdaki rolü nedir?

❖Teşebbüs, müessese, firma, şirket, örgüt, organizasyon, fabrika…

 İşletme ve İşletme Bilimi

İşletme Bilimi, işletmelerin kuruluşu, finansmanı, üretim araçlarının sağlanması,

üretilen mal ve hizmetlerin pazarlanması, örgütlenip, yönetilmeleri ve parasal
olayların izlenmesi konularını ele alıp inceleyen bir bilim dalıdır.

İşletme: İnsan gereksinmelerinin karşılanması için mal ve/veya hizmet üretiminin

gerçekleştirildiği iktisadi birimlerdir (kar amacı güden veya gütmeyen).
 Üretim Ögeleri

❖Üretim ögeleri:

❖ Gereksinmelerin karşılanması amacıyla

mal ve hizmet üretiminde yararlanılan, bir
ülkenin sahip olduğu temel kaynaklar.

❖Buğday, tarla, traktör, insan, fırın…

 Üretim Ögeleri
Emek: Üretimi gerçekleştirenlerin fiziksel ve düşünsel katkılarını içerir.

Girişimci: Gereksinmeleri karşılamak üzere mal ve hizmet üretiminin gerçekleştirilmesi için üretim
faktörlerinin bir araya getirilmesini sağlayan kişidir.

Sermaye: Üretimde yararlanılan, para ve parasal değeri olan her tür donanımdır (maddi veya değil)

Doğal kaynaklar: Doğadan elde edilen, doğrudan ya da işlenerek kullanılan (yenilenebilir veya
yenilenemez) maddelerdir.

Teknoloji: Mal ve hizmet üretimi için kullanılan yöntemlerdir (makine, teçhizat, donanım vb.).
 Gereksinim ve İstekler
❖ Gereksinim (ihtiyaç): Karşılandığı zaman insana mutluluk ve haz veren, karşılanmadığında acı
veren her şey.

❖ İstek: Hayatımızı sürdürmek adına ihtiyaç duymadığımız, ancak elde ettiğimiz zaman bizi
mutlu eden ihtiyaçlar.
 İhtiyaçlar
❖ Birincil (temel) ihtiyaçlar: Giderilmediği takdirde
kişinin yaşamanı tehlikeye sokabilecek yeme, içme,
giyinme, nefes alma vb. ihtiyaçlar…

❖ İkincil (toplumsal) ihtiyaçlar: Bir toplum

içerisinde diğer insanlarla birlikte yaşamanın doğal
sonucu olarak ortaya çıkmış olan sevmek,
sevilmek, bir grubun üyesi olmak, tanınmak,
beğenilmek, saygınlık sahibi olmak vb. ihtiyaçlar…
 İhtiyaçların Özellikleri
❖İnsan ihtiyaçları sınırsızdır.

❖İhtiyaçlar süreklilik gösterir.

❖İhtiyaçlar artma eğilimindedir.

❖İhtiyaçlar karşılandıkça şiddeti azalır.

❖İhtiyaçları karşılayan mal ve hizmetler ikame edilebilir.

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi
 Talep ve Arz

Arz: Talep karşısında

Talep: Satın alma gücü olan
işletmelerin, tüketicilerin
bireylerin ekonomik mal ve
gereksinmelerini karşılamak
hizmetlere gösterdikleri
üzere mal ve hizmet sunumunda
isteklerdir.
bulunmalarıdır.
 Talep ve Arz
❖Talepten söz edebilmek için şu koşulların bir arada olması gerekir:
1) Mala karşı duyulan gereksinme ya da istek,

2) Malın karşılığını ödeme isteği,

3) Karşılığı ödeyebilecek gelir düzeyi.

 Mal ve Hizmet

Mal
Hizmet
İnsan gereksinmelerini
İnsan gereksinmelerini
ve isteklerini gidermeye
karşılayan, ancak somut
yarayan somut
olmayan araçlardır.
araçlardır.

Mal ve hizmetlerin ihtiyaçları giderme niteliğine «fayda» denilir.

 Mal ve Hizmet

➢ Bazı işletmelerde mal ve hizmet üretimi bir

arada gerçekleştirilir.
 Malların Sınıflandırılması
➢Ekonomik Olmayan (Serbest) Mallar

Üretimi için hiçbir çaba ya da örgütlenme

gerektirmeyen ve doğada hazır bulunan mallardır.
Hava, güneş, yağmur suyu…

➢Ekonomik Mallar

Üretimi için emek harcanan mallardır. Televizyon,

gazete, uçak…
 Ekonomik Malların Sınıflandırılması
❖Gereksinimleri Giderme Özellikleri Yönünden Sınıflandırma
1) Üretim (yatırım) malları: gereksinmeleri doğrudan giderebilen mallar. Ekmek…

2) Tüketim malları: başka bir malın üretilmesi için gerekli olan mallar. Hammadde…

❖Malların Dayanıklılığı / Kullanım Süreleri Yönünden Sınıflandırma

1) Dayanıklı mallar: Uzun süreli kullanımla yavaş yavaş yok edilen mallar. Buzdolabı…

2) Dayanıksız mallar: bir kez ya da kısa süreli kullanım sonucunda tüketilen mallar. Gıda
maddeleri…
 Tüketim ve Tüketici
❖ Tüketim: İnsan gereksinmelerini ve isteklerini karşılamak amacıyla üretilen mal ve
hizmetlerin kullanımıdır.

❖Tüketici: Gereksinme ve isteklerini karşılamak amacıyla mal ya da hizmetleri kullanan bireyler

ya da örgütlerdir.
❖Son (nihai) tüketici: kişisel ya da aile gereksinmeleri nedeniyle bir mal ya da hizmeti satın
alan birey ya da kuruluşlardır.

❖Endüstriyel tüketici: üretim, yeniden satma ya da işletme kurma amacıyla satın almada
bulunan bireyler ya da örgütlerdir.
 İşletmelerde Başarı Ölçütleri
❖ Etkenlik

❖ İşletmelerin ellerinde bulunan kıt kaynakların en iyi biçimde

kullanımı
1) Verimlilik (productivity)

2) Ekonomiklik (rationality)

3) Karlılık (rantability)
 İşletmelerde Başarı Ölçütleri
❖Verimlilik: Üretimden elde edilen çıktıların fiziksel niceliklerinin üretimde harcanan girdilerin
fiziksel niceliklerine oranı.

❖Ekonomiklik: Üretimin satış tutarının, üretimin maliyet tutarına oranlanması.

❖Kârlılık: Belirli bir zaman kesiti içinde, işletme faaliyetleri sonucunda elde olunan toplam net
kârın, o zaman kesitinde kullanılan kapitale oranı.
İşletmeler ve Ekonomik Sistem
 Girişim ve Girişimci

Girişim: Başkalarının gereksinmelerini karşılamak üzere, pazarı olan ve

pazarda fiyatı olan ekonomik mal ve hizmetleri ortaya koymak ve sahibine
kar sağlamak amacını güden bir işletmedir.

Girişimci: Gereksinmeleri karşılamak üzere iktisadi mal ve hizmet üretiminin

gerçekleştirilmesi için üretim faktörlerini bir araya getiren kişidir.
 Girişim ve Girişimci

➢Girişimle, işletme arasındaki temel farklılık:

➢İşletmenin girişim olabilmesi için üretilen mal ve hizmetlerin başkalarının

ihtiyaçlarını karşılaması, pazarının ve fiyatının bulunması gerekir. Girişimin temel
amacı kar sağlamaktır.

➢Her girişim bir işletme olurken, her işletme bir girişim olarak nitelenmez.

➢Girişimcinin özelliği (1) üretim araçlarını sağlayıp yöneltmesi ve (2) ortaya

çıkabilecek riskleri üstlenmesidir.
 Girişimcilerin İşlevleri
Yeni ürünler ortaya çıkarmak ya da bilinen ürünlerin niteliklerini değiştirmek,

Yeni üretim yöntemleri geliştirip, uygulamak,

Endüstride yeni ve gelişmiş örgütlenmelere gitmek,

Yeni pazarlara açılmak,

Yeni girdi kaynakları bulmak,

Yönetim ve çalışanlar arasındaki ilişkileri arttırmak,

İşletme ile kamu ve devlet arasındaki ilişkileri geliştirmek.

 Yönetici

➢ Yönetici: Başkalarının gereksinmelerini karşılamak amacıyla mal ve hizmet üretimi için üretim
faktörlerinin bir araya getirilmesini yöneten kişidir.

➢Bu işi ücret karşılığı yapar ve riski doğrudan üstlenmez.

➢Yöneticinin girişimciden farkı; yönetim işini kendi adına değil başkaları için yapması, kâr ve
zarardan doğrudan etkilenmemesidir.
☺
 İşletmelerin Amaçları

Temel Amaçlar: Özel Amaçlar:

Kar elde etmek Uzun dönemli büyüme
İşletmenin piyasa değerini artırmak Tüketicilere nitelikli mal sunma
Topluma Hizmet Çalışanlara uygun ücret verme
Toplumsal sorumluluk
Çevreyi koruma
Başarılı Amaçların Özellikleri (SMART Goals)
İşletmelerde Amaçlar Hiyerarşisi: Bir Örnek
 İşletmelerin Fonksiyonları
➢Üretim
➢Tedarik
➢Pazarlama ve Satış
➢Yönetim
➢Muhasebe
➢Finansman
➢AR-GE
➢İnsan Kaynakları Yönetimi
➢Halkla İlişkiler
 İşletmelerin Fonksiyonları
Üretim: İnsanların ihtiyaçlarını karşılayacak mal ve hizmetleri meydana getirmek üzere üretim
faktörlerinin uygun bir şekilde birleştirilmesi süreci.

Pazarlama: İşletmenin amaçlarına ulaşabilmesi ve tüketicilerin tatmin olması amacı ile ürünlerin
geliştirilmesi, fiyatlandırılması, tutundurulması ve dağıtılması süreci.

Finans: İşletmenin ihtiyaç duyduğu fonların kaynak, miktar, zaman, maliyet vb. yönlerden uygun
şartlarda sağlanması ve bu fonların etkin biçimde kullanılması ile ilgili faaliyetler.

Yönetim: İnsanların işbirliğini sağlama ve onları bir amaca doğru yöneltme ve yürütme faaliyet ve
çabalarının toplamı.

Tedarik: İşletmenin üretim yapabilmesi için gerekli olan bütün girdilerin elde edilip üretime hazır
bulundurulması.
 İşletmelerin İşlevleri Fonksiyonları

İnsan Kaynakları Yönetimi: İşletmelerin insan kaynağı ihtiyaçlarının değerlendirildiği, giderildiği, işe alınan
personelden en iyi verimin alınabilmesi için gerekli teşvik ve çalışma ortamının sağlandığı süreç.

Muhasebe: İşletmedeki mali karakterli olayları derleyen, kaydeden, sınıflayan, özetleyen ve bu olayların
sonuçlarını raporlar halinde işletme ilgililerine sunan bir süreç.

Araştırma Geliştirme (ARGE): bir işletmede yeni ürün ve üretim sürecinin ortaya çıkarılmasına yönelik
olarak gerçekleştirilen sistemli ve yaratıcı çalışmalar.

Halka İlişkiler: işletmenin toplumla bütünleşmesi yönünde harcadığı çabaların tümü (iletişim süreci).
İşletme ve Çevresi
 İşletme Biliminin Yararlandığı Diğer Bilimler

EKONOMİ MATEMATİK VE DAVRANIŞ HUKUK BİLGİ

İSTATİSTİK BİLİMLERİ TEKNOLOJİLERİ
 İşletmelerin Sınıflandırılması

➢ Üretilen mal ve hizmet çeşidine göre,

➢ Üretim araçlarının mülkiyetine göre,

➢ Hukuki yapılarına göre,

➢ Ulusal köklerine göre,

➢ İşletmeler arası anlaşmalara göre,

➢ Diğer açılara göre

 Üretilen Mal ve Hizmet Çeşidine Göre İşletmeler

➢ Endüstri İşletmeleri: Üretim sürecinde, kullanılan girdileri fiziksel ya da kimyasal yönden

değişikliğe uğratarak yeni bir mala dönüştüren işletmelerdir.

➢Ticaret İşletmeleri: Ticaret kesiminde çalışan, üretici işletmelerin ürettikleri malların

toptancılığını, yarı toptancılığını ve perakendeciliğini yapan işletmelerdir.

➢Hizmet İşletmeleri: Hizmet üreten ve pazarlayan her boyuttaki işletmelerdir.

 Üretim Araçlarının Mülkiyetine Göre İşletmeler

➢Özel Kesim İşletmeleri: Üretim araçlarının mülkiyeti özel kişilerin elinde bulunan işletmelerdir.

➢Kamu Kesimi İşletmeleri: Sermayesinin tümü ya da çoğunluğu devlete ya da kamu tüzel

kişilerine ait olan işletmelerdir.

➢Yabancı Sermayeli İşletmeler: Üretim araçlarının mülkiyeti başka ülke girişimcilerinin olan
işletmelerdir.
 Hukuki Yapılarına Göre İşletmeler
Kişi (şahıs) şirketleri Sermaye şirketleri

Tek kişi işletmesi (Tacir) Anonim şirket

Adi şirket Limited Şirket

Kollektif şirket Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket

Adi komandit şirket Kooperatif şirket

Ortakların sınırsız ve müşterek sorumluluğu… Ortaklar sermaye payları oranında oy hakkına sahip…
Oy birliği… Oy çokluğu…
 Ulusal Kökenlerine Göre İşletmeler
➢Ulusal İşletmeler: : Ülke sınırları içinde kurulmuş, kapital ve yönetim açısından başka bir ülkeye
bağlı olmayan işletmelerdir.

➢Uluslararası İşletmeler: Yalnızca kendi ülkesinde değil, başka ülkelerde de çeşitli dallarda
uğraşta bulunan işletmelerdir

➢Çokuluslu Şirketler: Dünyayı bir tek pazar olarak gören ve durumunu her yerde en kıvamlı
kılmak için kaynaklarını (kapital, yönetim, teknoloji) oralara aktaran bir dünya şirketidir.

➢Ulus ötesi işletmeler: emeğin ucuz olduğu ülkelerde emek yoğun, kalifiye iş gücünün olduğu
ülkelerde sermaye ya da ileri teknoloji yoğun ürünlerin üretildiği tesislerin kurulması…
 İşletmeler Arası Anlaşmalara Göre İşletmeler
➢ Kartel

➢ Tröst

➢ Konsern

➢ Konsorsiyum

➢ Centilmen anlaşmaları

➢ Tam birleşme

➢ Holding
 Büyüklüklerine Göre İşletmeler

Mikro Ölçekli İşletmeler (en çok 10 çalışan)

Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ) (en

çok 50 çalışan küçük en çok 250 çalışan orta)

Büyük Ölçekli İşletmeler (250’den fazla

çalışan)
 İşletmelerin Bölümlendirilmesindeki Diğer Ölçütler

➢Süreklilik

➢Riske katlanma

➢Yönetim biçimleri

➢Alıcıların türü