उम्मेदवार छनोट प्रक्रिया - मतदाताको सोच र आवधिक निर्वाचनले पारेको प्रभाव

- Sayapatri Samaj

सन् २०७९ मा भएको नेपालको राष्ट्रिय निर्वाचन देशको राजनीतिक इतिहासमा महत्वपर्णू घटना थियो। नेपाललाई हिन्दू राजतन्त्रबाट
धर्मनिरपेक्ष संघीय गणतन्त्रमा रुपान्तरण गर्ने सन् २०१५ मा भएको नयाँ संविधान अन्तर्गत भएको यो दोस्रो आम निर्वाचन थियो (श्रेष्ठ) ।
प्रतिनिधिसभा, संघीय संसदको तल्लो सदनमा २ सय ७५ र सातै प्रदेश सभामा ५ सय ५० सदस्य निर्वाचित गर्ने लक्ष्यका साथ २०७९
मसिं र ४ र २०८० बैशाख १० मा दईु चरणमा निर्वाचन र उपनिर्वाचन भएको थियो (कोइराला) ।
निर्वाचनलाई धेरै राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय अनगु मन समहू हरूले पनि अवलोकन गरे का थिए, जसले निर्वाचन शान्तिपर्णू र विश्वसनीय
रूपमा सम्पन्न भएको प्रतिवेदन सार्वजनिक गरे को थियो (नेपाल निर्वाचन पर्यवेक्षण समिति)। यो चनु ावमा उच्च मतदाताको सहभागिता
रहेको थियो, जसमा ६७% भन्दा बढी योग्य मतदाताहरूले आफ्नो मत हालेका थिए (राई) ।

निर्वाचनमा नेपाली कांग्रेस, नेपाल कम्यनि ु ष्ट पार्टी (एकीकृ त मार्क्सवादी-लेनिनवादी), र नेपाल कम्यनि ु ष्ट पार्टी (माओवादी के न्द्र)
(कार्की, २०१८) लगायतका विभिन्न राजनीतिक दलहरूले प्रतिस्पर्धा गरे का थिए। २०१७ को आम निर्वाचनमा नेपाल कम्यनि ु ष्ट पार्टी
(एकीकृ त माक्र्सवादी–लेनिनवादी) र नेपाल कम्यनि ु ष्ट पार्टी (माओवादी के न्द्र) बीचको गठबन्धनले प्रतिनिधिसभामा बहुमत सिट जितेर
सरकार गठन गरे को (श्रेष्ठ) देशकै ठूलो राजनीतिक शक्तिका रूपमा उभिएको थियो भने २०२२ को चनु ाबमा परु ानो गठनबन्धन फुटेर
नेपाल कम्यनि
ु ष्ट पार्टी (माओवादी के न्द्र) लगाएत अन्य पार्टीहरुको गठबन्धन सयं क्त ु रुपमा चनु ावमा गएका थिए । २०२२ को आम
निर्वाचनमा नवगठित पार्टी राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी को पनि उदय भएर नेपालि राजनीतिमा यात्रा गर्न थालेको छ ।

यो निर्वाचन नेपालको संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा संक्रमणकालको महत्वपर्णू कदम थियो। यसलाई थप समावेशी र प्रतिनिधिमल ू क
शासन प्रणाली स्थापना गर्ने उद्देश्यले नयाँ संविधान अन्तर्गत सञ्चालन गरिएको थियो। निर्वाचनलाई लामो समयदेखिको सामाजिक र
आर्थिक असमानताका मद्दु ाहरूलाई सम्बोधन गर्ने र देशमा स्थायित्व र प्रगति गर्ने अवसरका रूपमा पनि हेरिएको थियो (कोइराला)।

तर, निर्वाचन शान्तिपर्णू रुपमा सम्पन्न भए पनि प्रचारप्रसार र मतदान अवधिमा के ही हिसं ा र धम्कीका घटनाहरु भएका थिए तर २०१७
को आम निर्वाचन भन्दा २०२२ को आम निर्वाचन शान्तपर्णू भएको थियो (नेपाल निर्वाचन पर्यवेक्षण समिति) । निर्वाचनले देशमा
गहिरो राजनीतिक र सामाजिक विभाजनका साथै प्रभावकारी शासन सनि ु श्चित गर्ने र लोकतान्त्रिक सधु ारका वाचाहरू परू ा गर्ने
चनु ौतीहरूलाई पनि प्रकाश पारे को छ (श्रेष्ठ)।

सन् २०१७ को नेपालको राष्ट्रिय निर्वाचन देशको राजनीतिक विकासमा एउटा महत्वपर्णू कोसेढुङ्गा थियो भने २०२२ को निर्वाचनले
सघं ीय लोकतन्त्रको नयाँ यगु को सरुु वात गरे को र नेपाली नागरिकलाई आफ्नो मताधिकार प्रयोग गर्ने र सरकारका विभिन्न तहमा
प्रतिनिधि चयन गर्ने अवसर प्रदान गरे को छ । चनु ावमा के ही चनु ौति र सीमितता रहे पनि यसले अझ न्यायपर्णू र समृद्ध समाज निर्माण
गर्ने नेपाली जनताको लचिलोपन र दृढ संकल्प देखाएको छ ।

२०२२ को आम निर्वाचन सकिएसंगै निर्वाचनबारे विभिन्न तरिकाले तहगत रुपमा analyze भएको छ । यस निर्वाचन प्रणलीले
महिला प्रतिनिधित्वलाई प्रत्यक्ष निर्वाचन प्रणली तर्फ सनि
ु श्चित गर्न नसके को अवस्थामा विधमान निर्वाचन प्रणालीमा आवश्कता
अनसु ार संशोधन गरिनु पर्ने देखिन्छ । किनकि महिलाको ३३ प्रतिशत प्रतिनिधित्व प्रत्यक्ष निर्वाचन प्रणालीमा पनि सनि
ु श्चित गरिनु पर्ने
वाध्यात्मक व्यवस्था नभएकाले महिलाहरुले नीतिगत व्यवस्था उपर प्रश्न उठे का छन् । २०१७ को नेपालको राष्ट्रिय चनु ावमा
महिलाको भमि ू का महत्त्वपर्णू थियो, किनभने निर्वाचनमा देशको इतिहासमा सबैभन्दा बढी महिला उम्मेद्वारहरू थिए । चनु ाव लडेका
कुल ६,२६९ उम्मेदवार मध्ये १,१३५ महिला थिए, जनु कुल उम्मेदवारको १८.१% हो (संयक्त ु राष्ट्र विकास कार्यक्रम, २०१८)। तर
सन् २०२२ मा भएको आम निर्वाचनमा विभिन्न तवरमा महिलाहरुको अधिकार खोसिएको साथै महिलाहरुको उपस्तिथी निकै काम
रहेको थियो। सन् २०१५ मा पारित भएको नेपालको नयाँ संविधानले सबै निर्वाचित निकायमा कम्तीमा एक तिहाइ सदस्य महिला
हुनपु र्ने व्यवस्था गरे को थियो । यो प्रावधान लैङ्गिक समानता सनिु श्चित गर्न र देशको राजनीति र निर्णय प्रक्रियामा महिला सहभागिता
बढाउनको लागि महत्त्वपर्णू कदम थियो। चनु ावमा धेरै दलहरूले महिला उम्मेदवारलाई उम्मेदवारी दिएकाले दलहरूको मनोनयनमा पनि
यो प्रावधान झल्किएको थियो। २०१७ को चनु ावमा भन्दा अहिलेको चनु ावमा महिलाहरुलाई झनै दमित गरिएको र उनीहरुको
अधिकार हनन भएको महससु गर्न सकिन्छ ।

निर्वाचनमा कुल सदस्यको १६ प्रतिशत रहेको प्रतिनिधिसभामा ४४ जना महिला निर्वाचित भएका थिए । त्यसैगरी, प्रान्तीय सभामा ९४
जना महिला निर्वाचित भए, जनु कुल सदस्यको १७% हो (सयं क्त ु राष्ट्र विकास कार्यक्रम, २०१८)। तर २०२२ को निर्वाचनमा
महिलाहरुको सहभागिता गठबन्धनले गर्दा कम भएको भन्ने देखाउछ ।

निर्वाचनमा महिलाको सहभागिता नेपालको लोकतन्त्रको लागि सकारात्मक विकास भएकोले यसले निर्वाचित निकायमा महिलाको
प्रतिनिधित्व बढाउन मद्दत गरे को भएतापनि यस निर्वाचनमा भने महिलाहरु पछि परे को देखिन्छ । । थप समावेशी र प्रतिनिधिमल
ू क
शासन प्रणाली सनिु श्चित गर्न राजनीति र निर्णय प्रक्रियामा महिलाको सहभागिता आवश्यक छ। यसले समाजमा लैङ्गिक असमानता र
भेदभावको दीर्घकालीन समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न पनि मद्दत गर्दछ।

नेपालमा २०२२ को राष्ट्रिय चनु ावमा, नेपाल निर्वाचन आयोगले २०० भन्दा बढी अन्तर्राष्ट्रिय र आन्तरिक पर्यवेक्षकहरूलाई मान्यता
दिएको थियो। नेपाल निर्वाचन आयोगसगको समन्वयमा अन्य संघ संस्थाहरु चनु ावको अनगु मन गर्न खटाइएको राष्ट्रिय पर्यवेक्षण
मिशनहरू मध्ये एक थियो। यिनीहरुले चनु ावलाई प्रतिस्पर्धात्मक र सामान्यतया शान्तिपर्णू भएको, उच्च स्तरको मतदाताको
सहभागिताको रूपमा मल्ू याङ्कन गरे का छन् । यद्यपि, मिसनले हिसं ा र धम्कीका घटनाहरू, साथै उम्मेदवार र निर्वाचन प्रक्रियामा
लैङ्गिक समानताको कमी सहित के ही समस्याहरु पनि निर्वाचनको क्रममा देखिएको पनि उल्लेख गरे को छ।

मतदाता शिक्षाका निम्ती राज्यको स्रोत साधन र राजनीतिक दलको लगानीको प्रतिशत निर्धारण गर्नुपर्ने ,मतदाता शिक्षाका लागि
एकपटकको चनु ावका निम्ति मात्र चिन्ह तोक्नपु र्ने । जस्तै:एमालेलाई सर्यु ,ने.क.लाई रुख चिन्ह अब परिर्वतन गर्ने । त्यसो भएमा दलले
नै मतदाता शिक्षा दिन्छन । किनभने मत चाहिएको नागरिकलाई होइन, दलहरुलाई हो भन्ने रायहरु पनि परिवेक्षकहरुको सझु ाव रहेको छ
। साथै उमेदवारको मनोनयन दर्ता गर्दा उमेदवारको प्यान नं लिई आयकर चक्त ु ा प्रमाण पत्र पेश गर्नुपर्ने नीतिगत व्यवस्था गर्नुपर्ने तथा
उमेदवारहरुको कर लगायतका सवालमा आन्तरिक राजस्व कार्यालयसगं तथा तथ्याक ं लिनेगरी सयं न्त्र विकास गरियो भने बढि उपयक्त ु
हुन्छ। निर्वाचत संघीय सांसदहरुको विधायकी कार्य र विकास कार्य वीचको भिन्नता कायम गर्ने नीतिगत संशोधन गर्न जरुरी देखिन्छ ।

२०२२ को आम निर्वाचनमा देखिएका र भोगिएका कुराहरु मध्ये मतदातालाई मतदान के न्द्रमा नै परिचय वितरण गर्दा नामावली रुजु
गरी परिचयपत्र वितरण गरिएको पाईयो देखिए पनि मतदाता नामावली समावेशका नाम थर त्रटु ी देखिएको थियो साथै मतदाता परिचय
पत्रमा उल्लेखित नम्वर स्पष्ट नभएका कारण नामावली समावेश भएका व्यक्तिहरु समेत अलमलमा परे का थिए ।

२०२२ को निर्वाचनमा "एक वार्ड एक स्वास्थ्य स्वंमसेविका” नीति अनसु ार मतदाता शिक्षका लागि वडा/वडामा खटाइएको पाइएको
थियो जनु राजनीतिक दलको प्रर्वाग्रह नराखिकन वडामा स्वास्थ्य स्वयम सेविकाहरुको परिचालन गरिएका थिए र सवै मतदाताहरुको
घर-घरमा पग्ु न नसके ता पनि जे जति सम्भव भयो सोही अनसु ार मतदाता शिक्षा दिईएको देखिन्थ्यो। नेपालमा २०२२ को राष्ट्रिय
चनु ावको क्रममा, सरकार र नेपाल निर्वाचन आयोगले मतदाता र निर्वाचन अधिकारीहरूका लागि पर्याप्त स्वास्थ्य सवि ु धाहरू उपलब्ध
गराउने सनि
ु श्चित गर्न धेरै उपायहरू अपनाए। चनु ौतिपर्णू भगू ोल मा निर्वाचन हुने के ही क्षेत्रहरूमा यो पर्वा
ू धारलाई विशेष महत्त्वपर्णू र
पार्तामिक दिइएको देखिन्थ्यो।सरकारले देशभरका विभिन्न मतदान के न्द्रहरूमा स्वास्थ्य शिविरहरू स्थापना गर्‍यो, जहाँ मतदाता र
निर्वाचन अधिकारीहरूलाई आपतकालीन स्वास्थ्य सेवा र प्राथमिक उपचार प्रदान गर्न चिकित्सा टोलीहरू तैनाथ गरिएको थियो।
निर्वाचन आयोगले सबै मतदान के न्द्रहरूमा प्राथमिक उपचार किट र सफा पानीको पहुचँ जस्ता आधारभतू स्वास्थ्य सवि ु धाहरू
उपलब्ध गराएको पनि सनि ु श्चित गरे को थियो।
नेपाल निर्वाचन आयोगले पनि विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लएु चओ) लगायतका विभिन्न स्वास्थ्य संस्थासँग सहकार्य गरी निर्वाचनको
समयमा पर्याप्त स्वास्थ्य सवि
ु धा उपलब्ध गराएको थियो । डब्लएु चओले सरकारलाई आपत्कालीन तयारी, सङ्क्रमण रोकथाम तथा
नियन्त्रण र चिकित्सा, फोहोर व्यवस्थापन जस्ता क्षेत्रमा प्राविधिक सहयोग र सहयोग उपलब्ध गराएको थियो ।

२०२२ को निर्वाचनको समय खेतिपाती, वाली थन्काउने समयमा मतदाता शिक्षा सचं ालन गर्नु परे कोले सवै मतदाताले शिक्षा पाउन
नसके को देखिन्थ्यो । जसलाई निर्वाचन आयोगले उमेदवारहरुको अन्तिम नामावली प्रकाशन र चनु ाव चिन्ह प्रदान गरे को अवधि पश्चात
शिक्षाका लागि जनशक्ति परिचालन गर्नुपर्ने देखिन्छ साथै मतदाता शिक्षा निर्वाचन आयोगवाट मात्र नभै राजनीतिक दलहरुले समेत
सगं ै मतदाता शिक्षाका कार्यक्रम कार्ययोजना राजनीतिक दलहरुसगं माग्ने, लिने त्यसलाई कार्यान्वयन गराउने गर्यो भने राम्रो हुने
देखिन्छ ।

हाम्रो निर्वाचन प्रणालीमा चनु ाव चिन्ह प्रतिको आर्क षण वढी देखाइएको छ जसले प्रणाली र दलीय सिद्धान्तको सचेतना कमी भएको
महससु गराएको अवस्था छ ।

उमेदवारहरुले मनोनयन दर्ता

कास्की जिल्लामा विभिन्न दलका राजनीतिक दलका उमेदवारहरु निर्वाचन प्रकृ यामा सहभागी भएका थिए । जसमध्ये १८ महिला ८३
परुु ष उमेदवार थिए । प्रतिनिधिसभामा ४५, जना प्रदेश सभाका लागि ४६ जना उमेदवारहरुले मनोनयन दर्ता गरे का थिए । निर्वाचनको
क्रममा पहिलाबाटै आर्थिक पहुचँ को आधारमा राजनैतिक दलहरुतर्फ बाट उमेदवारी दर्ता गराउने परिपाटी चलेको छ र यसलाई अब
आउने दिनमा सधु ार गर्न सर्वप्रथम मतदाताहरुलाई शिक्षित र नैतिकवान बनाउनु जरुरी हुन्छ, जसको लागि समय पनि पक्कै लाग्छ,
बिगतका निर्वाचनमा भन्दा अहिलेको निर्वाचनमा निर्वाचन आयोगले के हि कडाई गरे को भए पनि, के हि प्रतिशत सम्म यस्तो परिपार्टी
भने देख्न सकिन्थ्यो । नेपालमा प्रमख
ु पार्टी हरुले अहिलेको निर्वाचन मा पनि उही परु ानो उम्मेदवारहरुलाई नै पार्टीका तर्फ बाट टिकट
दिइएको पाइयो । परु ाना उम्मेदवारहरुको पहिले नै बढी Social Capital भएको भएर पनि नयाँ अनहु ारहरुले खासै महत्व पाएको
देखिदैनथ्यो ।

साविकको व्यवस्था भन्दा भिन्न हुने गरी आचार संहिता जारी गरिएका कारण दलहरु आचार संहिता पालना गर्ने दल-मतदाता -अन्य
सघं सस्ं था/ नागरिक समाज वाध्य भए । देखिने गरी दलहरुले आचार सहिं ता पालना गरे । प्रचार प्रसार अवधि कम हुदँ ा उमेदवारको
खर्च कमी भएको पनि थियो। तर पनि बिगतका निर्वाचन जस्तै यस निर्वाचनमा पनि दलहरुले नै डमी उमेदवार खडा गर्ने, स्वतन्त्र
भनिएका उमेदवार दलहरुवाट परिचालित हुने अवस्था देखिन्थ्यो साथै दलहरुले मतदान के न्द्र व्यवस्थापन गर्न,डनहरुको प्रयोग गर्ने,
आफ्नो दल विरुद्व अर्को दलको उमेदवारका एजेन्ट खरीद विक्रिमा सहभागी हुने,भोज भतेर व्यवस्थापन गर्ने देखिएको,सनि
ु एको तर
त्यसको वास्तविक रकम यकीन गर्न गाहो भएको अवस्था पाइयो ।

यस पटकको निर्वाचनमा दलहरुले उम्मेदवार छनोट गर्दा पार्टी संगठनमा त्यागि क्रियाशीललाई कम महत्व, चनु ाव जित्न सक्ने ,
पार्टीलाई ठुलो आर्थिक लगानी गर्न सक्ने तथा शक्ति परिचालन गर्न सक्ने ब्यक्तिलैई पार्टी ले उम्मेदवार बनाएको पाईन्छ। प्रदेशको
हकमा बिगतमा पालिकाको नेत्रत्व गरे का व्यक्तिहरु सबै दलले आफ्नो उम्मेदवार लाइ प्राथमिकता मा राखेको पाइयो। दलहरुको मख्ु य
आकर्षण कसरी चनु ाव जित्ने वा चनु ाव जित्ब्ना सक्ने कला भएको व्यक्तिलाई प्राथमिकतामा पार्ने गरि उम्मेद्वारी दर्ता गरिएको छ।
गण्डकी प्रदेशका ११ वटा जिल्लाहरुमा अधिकाश ं निर्वाचन क्षेत्रमा यस किसिमका उम्मेदवारहरु छनोट गरिएको पाइयो।
नेपालमा २०२२ को राष्ट्रिय चनु ावमा मतदाता र निर्वाचन अधिकारीहरूको सरु क्षा र सरु क्षा सनि ु श्चित गर्न प्रहरी बलले महत्त्वपर्णू
भमिू का खेलेको थियो। नेपाल निर्वाचन आयोगको प्रतिवेदनअनसु ार ‘सरकारले मतदान के न्द्रको सरु क्षा, हिसं ा र धम्कीका घटना रोक्न र
निर्वाचनलाई शान्तिपर्णू रुपमा सम्पन्न गर्न देशभर एक लाखभन्दा बढी प्रहरी परिचालन गरे को छ’ (नेपाल निर्वाचन आयोग) , 2022)।
मतदान के न्द्रमा मतपत्रलगायतका निर्वाचन सामग्री ढुवानी गर्दा सरु क्षाको जिम्मा पनि प्रहरीको थियो । निर्वाचन प्रक्रियालाई स्वतन्त्र र
निष्पक्ष रुपमा सम्पन्न गराउन निर्वाचन आयोगले प्रहरी बलसँग मिलेर काम गरे को थियो । मतदान प्रक्रियामा कुनै अवरोध ल्याउने
प्रयास हुन नदिन र मतगणना र तालिकाबद्ध प्रक्रियामा शान्ति सरु क्षा कायम गर्न मतदान के न्द्रमा प्रहरी परिचालन गरिएको थियो ।

समग्रमा दलहरुले चनु ाव जित्न मतदान स्थलमा खटिने दलीय एजेन्टहरुलाई किन्ने भित्री खेल र अभ्यास विकसित हुदँ ै गैरहेको पाइयो ।
पैसा नलिइकन कुनैपनि दलका एजेन्टहरु मतदान स्थलमा वस्ने, मतदाताको सचु ी रुजु, गर्ने कार्य गर्दैनन । साथै दलको भात भान्सा एक
निश्चित ठाउँमा गर्ने प्रचलन वढ्दो छ । जस्तै वालिङ न.पा. को होटल भेनसमा नेपाली काङग्रेसका कार्यकर्ताका लागि खानाको
व्यवस्थापन गरिएको पाईयो । त्यसैगरि नेकपा एमालेका पनि न.पा क्षेत्र भित्र नै सोही प्रकृ तिको व्यवस्थापन गरिरहेको दलीय कार्यकर्ताले
वताएका थिए ।

निर्वाचनमा खटिएका कर्मचारीहरुले प्रतिनीधि मतदातालाई मतदान गर्न सहज गरे का कारण निर्वाचनमा मतको दरुु पयोग हुने देखियो ।
एकाघरको छोरा वहु ारी, वृद्ध अशक्त, अपाङ व्यक्तिहरु मतदाता वनेर मतदान गर्न जाने प्रतिनीधि मतदाता हरे क मतदान के न्द्रमा १५–
२० जना सम्म रहेको पाईयो । तर उनीहरुको लगत न त मतदान स्थलमा खटिएका कर्मचारीले न त दलीय एजेन्टहरुले राखेको पाइयो ।
यसले गर्दा यस्तो मतको दरुु पयोग हुने वढी देखियो ।

निर्वाचनमा मतदान गर्न चाहिने कागजहरु वारे मा दलहरुले आम मतदातालाई सचेत गराउने गरे को मतदाता शिक्षा दिने गरे को पाइएन ।
एउटै लाइनमा ४ वटा मतपेटिका हुदँ ा मतपत्र छुट्ने, एउटा पेटिकाको मतपत अर्को पेटिकामा पर्ने गरे को देखियो । गल्याङमा रहेको
भानभु क्त मा.वि.मतदान के न्द्रमा डि.एस.पी.ले नै गलत मतपेटिकामा मतपत्र खसाएको तथा एउटा निविधा मतपत्र रहेको पाइयो ।

मतदान कार्य समयमै शरू ु भएतापनि मंसीरको चिसो बिहानमा भोट हाल्न आउनेहरूको सङ्ख्या न्यनू रह्यो फलतः गत बैशाखमा
सम्पन्न स्थानीय चनु ावमा बिहान ७:०० बजेबाटै भोट हाल्न आउनेहरूको लाइन लागेजस्तो दृश्य देख्न पाइएन् । स्थानीयसँग गरिएको
कुराकानीमा धेरैजसोले बिहानको खाना खाएपछि भोट हाल्न जाने कुरा गरे का भेटिएका थिए । बिहान १०:०० बजेबाट भने बिस्तारै
भोट हाल्न आउनेको सङ्ख्या बढ्दै गयो र यो सिलसिला दिउसो ३:३० बजेसम्म जारी रह्यो । त्यसपछि ५:०० बजेसम्म फाट्टफुट्ट
मतदाताहरू भोट हाल्न आइका थिए । मतदानको क्रममा बथु गोप्य बनाउने प्रयास गरिएपनि दईु बथु वीचको छे कबार होचो र कमजोर
हुदँ ा भोटको गोपनीयता कमजोर बनेको थियो । साथै मतदाता शिक्षा प्रभावकारी बन्न नसक्दा मतपत्रमा छाप लगाईसके पछि मतपत्र
पट्ट्याँउदा बिग्रिएका घटना सामन्ु ने आएका थिए भने संघ र प्रदेशको मतपेतिकासँग पनि मतदाताहरू झक्कि
ु एका पाइए ।
कुराकानीका क्रममा निर्वाचनप्रति नागरिकको चासो स्थानीय चनु ावमा जस्तो गहिरो रहेको पाइएन् भने भोट ‘हाल्दिनैपर्ने’ भन्दै
मतदानके न्द्रसम्म आएपगु ेका मतदाताको सङ्ख्या उल्लेख्य थियो । फलतः यस मतदान के न्द्रमा स्थानीय चनु ावको तल ु नामा कम मत
खसेको थियो । वृद्ध, अशक्त, बिरामी र टाढाबाट हिडं ेर आउन नसक्ने मतदातालाई सर्वदलीय सहमतिमा सवारीको व्यवस्था गरी
मतदानको अधिकार उपयोगलाई सनि ु श्चित गरिएको भएपनि वीच बाटोमा सरु क्षाकर्मीले अटोरिक्सा रोके र धम्कीको भाषामा अर्कोपटक
नचलाउन चेतावनी दिइएको पाइयो । यसले वृद्ध, अशक्त, बिरामी र टाढाबाट हिडं ेर आउन नसक्ने मतदातालाई त्रसित तल्ु याइको थियो
। मतदाता हरुको सोच मल ु धारका राजनीतिक दलहरु भन्दा नयाँ दल प्रतिको आकर्षण बढी देखिन्थ्यो। उनीहरुमा शसु ासनको नाराले
बादी प्रभाव पारे को पाईयो ।

यस आवधिक निर्वाचनले मल ु धारका राजनीतिक दलहरुलाई आफ्नो कार्यक्रमगत भिनता र पहिचान बिस्थापित गर्न भाद्य बनाएको र
यवु ा पिडि हरुको आकर्षण नयाँ दल प्रति, ब्रिद्द हरुको रोजान परु ाना मल
ु धारका दलहरु प्रति रहेको देखिन्थ्यो।
यस पटक भएको निर्वाचनमा के हि सबल पक्षहरु पनि थिए जस्तै निर्वाचन आयोगले मोबाईलको रिङ्गटोन मार्फ त निर्वाचनको
आचारसंहिता र बालबालिकालाई समाबेश नगाराउन सचू ना प्रदान दिनु राम्रो पक्ष हो । जसवाट जो कोहीले निर्वाचनको जानकारी
पाएका थिए । साथै निर्वाचन आयोगले मोबाइलको रिङ्ग टोन मार्फ त मतदानमा समाबेश हुने‚ मतदान गर्ने तरिका जानकारी बताउनाले
मतदान शिक्षा प्रभावकारी भएको थियो। यस निर्वाचनमा परिवेक्षकका रुपमा खटिएका परिवेक्षकहरुका अनसु ार यस निर्वाचन
प्रणलीले महिला प्रतिनिधित्वलाई प्रत्यक्ष निर्वाचन प्रणली तर्फ सनि ु श्चित गर्न नसके को अवस्थामा विधमान निर्वाचन प्रणालीमा
आवश्कता अनसु ार संशोधन गरिनु पर्ने देखिन्छ । महिला/दलित/जनजाती/मधेसी/मस्लि ु महरुको प्रत्यक्ष निर्वाचन प्रणालीमा उमेदवार
कायम गराउने, निश्चित प्रतिशत उमेदवार कायम गर्नु पर्ने गरी वाध्यात्मक काननु ी प्रवधान गर्नपर्ने बताउछन । समानपु ातिक निर्वाचन
प्रणालीका वारे मा मतदाताहरु पर्वु जानकार नभएको अवस्था रहेको र उनीहरुले दलीय उमेद्वारहरु कुन–कुन हुन ? कुन Cluster बाट
को–को उमेद्वार छन भन्ने थाहा नपाउने हुदँ ा सो को जानकारी प्रति मतदाताले रुची राखेको पाईएको र यस अर्थमा दलले आफ्ना दलका
समानपु ातिक तर्फ को सचु ीहरुलाई मतदाता समक्ष लैजानु पर्ने काननु ी व्यवस्था गरिनु पर्ने देखिन्छ ।

निष्कर्षमा भन्नपु र्दा, २०२२ को नेपालको राष्ट्रिय निर्वाचनमा महिलाको भमि ू का महत्वपर्णू थियो, किनभने निर्वाचनमा महिला
उम्मेदवार र निर्वाचित प्रतिनिधिको कीर्तिमानी संख्या देखिएको थियो। तर, नेपालको राजनीतिक प्रणालीमा लैङ्गिक समानता सनिु श्चित
गर्न अझै लामो बाटो तय गर्न बाँकी छ । राजनीतिमा महिलाहरूले सामना गर्ने चनु ौतीहरूलाई सम्बोधन गर्नु र निर्णय प्रक्रियामा
उनीहरूको प्रतिनिधित्व बढाउनु देशमा थप समावेशी र प्रतिनिधि लोकतन्त्र निर्माण गर्न महत्त्वपर्णू छ।

सन्दर्भ सामाग्री:

Karki, B. (2018). Nepal's Communist parties unite to form election alliance. Nikkei Asian Review.
Retrieved from https://asia.nikkei.com/Politics/Nepal-s-Communist-parties-unite-to-form-election-
alliance
Koirala, S. (2017). Nepal's upcoming election: A turning point for the country. The Diplomat. Retrieved
from https://thediplomat.com/2017/11/nepals-upcoming-election-a-turning-point-for-the-country/

Nepal Election Observation Committee. (2018). Election observation report. Retrieved from
http://www.neoc.org.np/wp-content/uploads/2018/03/Election-observation-report-final.pdf

Rai, D. (2018). High voter turnout in Nepal's historic elections. Al Jazeera. Retrieved from
https://www.aljazeera.com/news/2017/11/high-voter-turnout-nepals-historic-elections-
171127062104708.html

United Nations Development Programme. (2018). Women's political participation in Nepal: A snapshot.
Retrieved from https://www.np.undp.org/content/nepal/en/home/library/democratic_governance/
womens-political-participation-in-nepal.html

European Union Election Observation Mission. (2018). Final report: Federal and provincial elections in
Nepal. Retrieved from https://eeas.europa.eu/election-observation-missions/eom-nepal-
2017/37687/final-report-federal-and-provincial-elections-nepal_en.

United Nations Development Programme. (2018). Nepal - Supporting Free and Fair Elections. Retrieved
from https://www.np.undp.org/content/nepal/en/home/library/democratic_governance/supporting-
free-and-fair-elections.html.

Election Commission of Nepal. (2017). Election Observation Report of Federal Parliament and Provincial
Assembly Elections 2017. Retrieved from
http://www.election.gov.np/ecn/uploads/userfiles/files/Final%20Report%20of%20Election
%20Observation%20Mission.pdf.