Professional Documents
Culture Documents
doi: 10.5606/fng.btd.2016.031
Derleme / Review
İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi Çocuk Psikiyatrisi Anabilim Dalı, Malatya, Türkiye
ÖZ
Türkiye’de Özel Öğrenme Güçlüğü yaşayan çocuk sayısı oldukça fazladır. Özel Öğrenme Güçlüğü, aileler ve eğitimciler tarafından yeterince
bilinmediğinden bu özellikteki çocuklar, gerek okul içinde gerekse aile ve çevre içinde pek çok zorlukla karşılaşmaktadırlar. “Öğrenme bozukluğu”
terimi ilk kez 1963 yılında özel eğitimci Kirk tarafından kullanılmıştır. Öğrenme bozukluğunda özel bir akademik alanda belirgin disfonksiyon söz
konusudur. Bu tanıyı alan çocuklarda bilişsel yetilerin düzgün olmayan dağılımı dikkati çeker. Düşük sosyoekonomik durum, anksiyete, depresyon
veya obsesif sorunlar akademik-bilişsel yetkinliği olumsuz etkilese de günümüzde daha çok nörobiyolojik nedenlerin daha etkili olduğu kabul
edilir. Çok geç kalınmadan ve zarar verilmeden; Özel Öğrenme Güçlüğü fark edilir edilmez bireyin bir uzmana götürülmesi gerekir. Özel Öğrenme
Güçlüğü özel bir uzmanlık gerektirir. Öğretmenlerden yardım beklenmemelidir. Gerekli tıbbi ve psikolojik ölçümler yapılmalı, psikoeğitim ve
psikiyatrik destek sağlanmalıdır.
Anahtar sözcükler: Disleksi; öğrenme güçlüğü; özgül öğrenme güçlüğü.
ABSTRACT
The number of children suffering from Specific Learning Difficulties is quite high in Turkey. Since Specific Learning Difficulties are not well known
by parents and educators, children of this feature face many difficulties within the family, environment and at school. Special educator Kirk used the
term “learning disability” for the first time in 1963. There is a significant dysfunction in the specific academic field of learning disorders. Non-uniform
distribution of cognitive impairment draws attention in children with this diagnosis. Although low socioeconomic status, anxiety, depression or
obsessive problems affect academic-cognitive ability negatively; nowadays neurobiological causes are considered to be more effective. Without
harming the individual, s/he should be taken to a specialist as soon as the Specific Learning Difficulties are noticed. Specific Learning Difficulties
require special expertise. Help should not be expected from the teachers. Necessary medical and psychological measurements should be made,
psychoeducation and psychological support should be provided.
Keywords: Dyslexia; learning diffıculties; specific learning diffıculties.
Ülkemizde “Özel Ö¤renme Güçlü¤ü” yaayan ce oluturulmu normal diye adlandırılan bazı
çocuk sayısı oldukça fazladır. Özel ö¤renme kriterlere uymaları, hatta boyun e¤meleri beklenir.
güçlü¤ü, e¤itimciler ve aileler tarafından yeterince Kriterler dıına çıkıldı¤ında ise çok rahatlıkla afo-
bilinmedi¤inden bu özel durumu olan çocuklar roz edilip etiketleniyor ve silindirden geçiriliyorlar.
gerek okul içinde gerekse aile ve çevre içinde pek
Yukarıda da belirtildi¤i gibi günümüzde özel
çok zorlukla karılamaktadırlar.
ö¤renme güçlü¤ü yaayan çocuk sayısı oldukça
Disleksi veya di¤er özel durumlar yaayan fazladır, hatta her sınıfta en az bir ö¤renci bu
çocuklar e¤itim sisteminin içinde öylesine örse- durumu yaamaktadır. Bu ö¤renciler ne aile-
leniyor ve zarar görüyorlar ki! Büyüdüklerine leri ne de e¤itimcileri tarafından tam olarak
bırakın Leonardo olmalarını, liseye bile geçebil- anlaılamadıklarından, e¤itim hayatlarında zor-
meleri büyük bir ans oluyor onlar için. Bu ve luklarla karılamaktadırlar. Disleksi bozuklu¤una
benzeri durum yaayan çocuklardan kendilerin- sahip ünlüler arasından Albert Einstein, Auguste
Rodin, Thomas Edison, John Kennedy, John Bazı aratırmacılar dislekside temel mekaniz-
Lennon, Michelangelo, Walt Disney gibi isimler manın, pe pee gelen sesler arasında ayrım yapa-
örnek verilebilir. mamak oldu¤unu savunurken, ço¤unluk ünlü-
ünsüz kural yanlılarını ve fonolojik farkında olma-
Bu kadar sık yaanan ve binlerin arasından
mayı temel sorun olarak görmektedir. Disleksisi
ancak onların kendilerini var edebildi¤i “Özel
olanların yazı hataları çok tipiktir. Özellikle b, p, d
Ö¤renme Güçlü¤ü” nedir?
harfleri ekil ve ses açısından birbirine benzedi¤i
Ö¤renme bozuklu¤u terimi ilk kez 1963 yılın- için çok sık karıtırılır. Ayna, hayali yazı (mirror
da özel e¤itimci Kirk tarafından kullanılmıtır.[1,2] writing) görülür. Çocuk her eyi ters yazar ya
Ö¤renme bozuklu¤unda özel bir akademik alanda da yazdı¤ını tersten okur. Böylece “ev” yazıp
belirgin disfonksiyon söz konusudur. Ö¤renme “ve” diye okuyabilir, birbiri ardına gelen harfleri
bozuklu tanısı konulan çocuklarda bilisel yetilerin bititirir. Noktalama iaretlerini bozuk kullanır.
düzgün olmayan da¤ılımı dikkati çeker. Literatürde Yazıları genellikle bozuktur. Disgrafi elik eder.
disleksi (okuma sorunu) ö¤renme bozuklu¤u ile e Kopyalayarak daha iyi yazarlar. Diskalkuli de elik
anlamlı olarak ve bazen konuma, dinleme ve edebilir. Okul baarısızlı¤ı, okul reddi, davranı
anlama yetilerindeki sorunları içerecek ekilde sorunları, düzen bozucu davranı, hiperaktivi-
geni bir anlamda kullanılır. Düük sosyoekono- te, migren, enürezis, anksiyete, depresyon, geri
mik durum, anksiyete, depresyon veya obsesif çekilme balıca di¤er sorunlar olabilir. Çocu¤un
sorunlar akademik- bilisel yetkinli¤i olumsuz kiili¤ine göre bu sorunların a¤ırlı¤ı ve niteli¤i
etkilese de günümüzde daha çok nörobiyolojik de¤iebilir.
nedenlerin etkili oldu¤u kabul edilir. Motor geliim Sınıflandırılması
bozuklukları, iletiim sorunları, özellikle Asperger
sendromu olmak üzere yaygın geliimsel bozuk- Özel ö¤renme güçlü¤ü DSM IV’te (Diagnostic
luklar, dikkat eksikli¤i ve tik bozukluklarında da and Statistical Manual of Mental Disorders) dört
sıkça ö¤renme sorunu görülebilir. grupta incelenir.
Disleksi, zekası normal ya da normal üstü olan, • Okuma bozuklu¤u (Disleksi)
herhangi bir duyusal, nörolojik, fiziksel, ruhsal ve • Aritmetik bozuklu¤u (Discalculi)
kültürel özrü olmayan okuma, yazma, matematik, • Yazılı anlatım bozuklu¤u (Disgrafi)
kendini ifade etme, düünme, zaman ve mekan-
• Baka türlü adlandırılamayan ö¤renme
da yönelme alanlarından biri veya birkaçında
bozuklukları.
yetersizli¤e yol açan bir bozukluktur.
Disleksi sendromlu bireylerde beynin sa¤ ya da Okuma Bozuklu⁄u (D‹sleks‹)
sol yarım kürelerinin gelimedi¤i veya az geliti¤i
Boder, klinik bulgular temelinde halen
ince ve dar oldu¤u görülür. Yapılan aratırmalar,
yaygın kabul gören üç tip okuma bozuklu¤u
Bu bozuklu¤a neden olan etmenler konusunda
saptamıtır.[1,3] Buna göre disfonetik okuma
kesin sonuçlar vermemekle birlikte, düük kilo-
bozuklu¤u (harf-ses ilikisi bozulur), diseidetik
lu do¤umlar, do¤um öncesi ve do¤um sonrası
okuma bozuklu¤u (kelimeleri bir bütün halinde
yaanan sorunlar, dikkat eksikli¤i bozuklukları,
okuyamaz; harf harf okur veya hiç okuyamaz) ve
yeme alıkanlıkları, bazı alerji türleri, görsel - iitsel
bunların karıımından oluan üçüncü tip okuma
- algısal ve benzeri sorunların özel ö¤renme güçlü¤ü
bozuklu¤u vardır. Disfonetik tipe iitsel disleksi
ile ilikili oldu¤u varsayılmaktadır. Ancak bunlar her
de denir. Görsel-iitsel ba¤lantı yoklu¤unda görsel
çocukta farklı durumlarda ortaya çıkmakta ve her
imge (harf) bir ses uyandırmaz ve grafem-fonem
çocuk için farklı nedenler ortaya koyulabilmektedir.
ilikisi bozulur. Geliimsel disfazisi (geliimsel
Disleksi, geliimsel nörolojik disfonksiyona ba¤lı konuma bozuklu¤u) olan çocuklarda bu tip bir
okuma sorunlarını ifade eder. Disleksi bir sendrom disleksi geliebilir. Di¤er bir ismi, dilsel disleksi-
olup pek çok alt grubu vardır. Geliimsel dislek- dir. Diseidetik tip görsel disleksi olarak da bilinir.
si (primer veya spesifik disleksi), özgül okuma Disfonetik tipe göre daha seyrek oldu¤u (%5)
bozuklu¤u olarak da bilinir ve ö¤renme bozuklukla- sanılmaktadır. Bunun dıında pek çok model
rının %80’ini oluturur. Disleksi üstün zekâlı çocuk- vardır ancak hiçbir model imdilik disleksiyi tam
larda veya averaj altı çocuklarda açı¤a çıkabilir. olarak açıklayamamaktadır. Disleksili çocuklarda
172 FNG & Bilim Tıp Dergisi
motor bozukluklar sıktır. Sol eldeki belirgin aritmetik sembolleri tanımazlar. Çok basamaklı
zayıflı¤ın yanı sıra sa¤ el yavalı¤ı dikkati çeker. sayıları okumada zorluk çekebilirler, çarpma
Fakat ya arttıkça ve motor performans görsel bölme gibi ilemlerde sayıları uygun aralıklar-
olarak desteklendikçe disleksisi olanlar bazı motor la alt alta getiremezler. Çocuklarda balıca iki
ilerde daha yetkin bulunmutur. Disleksi, %39 tip bozukluk seçilir. Biri hesaplama, di¤eri akıl
dile ait sorunlarla, %37 artikülasyon ve görsel- yürütme alanındadır. Hesaplamada sayıları ters
motor sorunlarla, %16 görsel-mekansal sorunlar çevirme, sayı sırasını ters çevirme, ilemleri
ile ilikilidir. Perspektiften yoksundurlar, bisiklet bozuk sıra ile yürütme, ilemleri yanlı yapma
ya da saat resmi çizerken daha büyük sorunlar söz konusudur. Sayıları atlayabilirler ve sa¤lama
çıkabilirler. Yukarı-aa¤ı ve sa¤-sol kavramlarını yapamazlar. Akıl yürütmenin bozuldu¤u tipte dil
karıtırırlar. Disleksili çocukların %50-80’inde sorunu da vardır; sözel problem çözme, komutla-
geliimsel disfazik defektler saptanmıtır. rı anlama ve sorunu akılda tutup bir plana göre
Konumaya geç balama, konumanın yava adım adım çözme bozuktur. Ek olarak çocuk
gelimesi ve tam bir ifade yetisi kazanamaması, ve erikinlerde mekânsal yeti sorunları görülür.
beceriksizlik ve ince motor hareketlerde kusur- Algısal, motor veya görsel-mekânsal hatırlamada
lar, el dominansının yerlemesinde zorluk söz sorunları vardır ve geometri için risk taırlar.
konusu olur. Dizi bellekte gecikme (alfabeyi, Seyrek olmayarak matematik sorunu olan çocuk-
ayları, haftanın günlerini sayma gibi) ve görsel ların di¤er alanlarda da sorunu vardır. Dikkat
bellekte sıralama sorunları vardır. Disleksinin eksikli¤i hiperaktivite bozuklu¤u (DEHB) olan
belli bir tedavisi yoktur. Yüksek zeka, sorunların çocukların en sık baarısız oldukları ders mate-
erken tanınması, olumlu kiilik, yo¤un e¤itim ve matiktir. Sözel olmayan ö¤renme bozuklu¤unda
ö¤retim, çevrenin tevik edici olması önemlidir. da diskalkuli en sık rastlanan sorundur. Sayı
Evde birden fazla dilin kullanılması dezavan- sayma konusundaki sorunlar üç ya civarında
taj olabilir. Sık okul de¤itirme de önemli bir bile belli olabilir ancak altı yaında sebat etmesi
olumsuz etkendir. Yala birlikte okuma sorunları anormaldir. Müfredatta izlenen sıra bilisel yeti-
düzelir; fakat daima yaıtlarının gerisinde kalırlar. lerin kronobiyolojisi ile paraleldir. Önce toplama,
Okumayı anlama sorunları daha de¤iken bir çıkartma, sonra çarpma ve bölme ö¤retilir. En
seyir gösterir. Akademik açıdan pek ço¤u oldukça çok kesirli sayılar ve cebir balayınca sorun açı¤a
baarısızdır ama 8. sınıfa do¤ru okudu¤unu anla- çıkar.
ma yetisi oldukça düzelir. Sözlü hikâye anlatmada
ve sözlü sınavlarda daha baarılı olurlar. ‹kinci Yazılı Anlatım Bozuklu⁄u
bir dil ö¤renmelerinde sorun olabilir. Bütün bu (D‹sgraf‹)
handikaplara karın zekâsı yüksek bir disleksili,
bazı derslerde örne¤in bilgisayar, grafik sanat ve Disgrafi, yazma yetene¤inde geliim gecikmesi
sayıya dayalı alanlarda baarılı olabilir.[4] ya da edinilmi bir kayıptır. Yazı, en son kaza-
nılan dilsel yeti oldu¤u için, dil bozukluklarında
en çabuk kaybolan ve bozuklu¤u en kalıcı olan
Ar‹tmet‹k Bozuklu⁄u
yetidir. Geliimsel konuma bozuklu¤u olan bir
(D‹scalcul‹) çocu¤un okul döneminde tek sorunu disgrafi ola-
Diskalkuli, edinsel ya da geliimsel serebral bilir. Disgrafi salt motor bir sorun olarak motor
bir patolojiye ba¤lı olarak sayısal ilikileri kav- ilev ve kontrol bozukluklarında özgül bir yer
ramada, hesaplamada, sayısal sembolleri görsel tutar ve ayrıca incelemeyi gerektirir. Bu durumda,
ve mental olarak tanıma, kullanma ve yazmada yazının mekani¤i bozulur; sıklıkla yanlı kalem
açı¤a çıkan defisitlere verilen isimdir.[5] Yapılan tutma ve yanlı harf oluturma seklindedir. Yazılı
çalımalar okuma sorununa göre daha nadir dilin sentaks ve semanti¤indeki bozukluklara ba¤lı
oldu¤unu (tüm okul çocuklarının %1 oranında) olarak disgrafi ortaya çıkabilir ve bu durumda
düündürmektedir.[6] Bunun nedeni ya gözden disfazi veya mental rötardasyon altta yatan temel
kaçmasıdır ya da gerçekten daha seyrek olma- neden olabilir. Ayırıcı tanıda kısa dikkat aralı¤ı ve
sıdır. Diskalkuli olan çocuklar sayıları bozuk dikkatin da¤ılması gibi dikkat sorunları, yeterince
ekilli, sıklıkla yer de¤itirmi, ters dönmü veya kendini verememe, okul fobisi ve rol yapma gibi
ba aa¤ı edilmi ekilde yazarlar. Basit ilemleri psikiyatrik sorunlar yer alır. Çocuklarda disgrafi-
yapamazlar, ilem sembolleri bata olmak üzere nin çeitli ekilleri vardır.
Özel öğrenme güçlüğü “Disleksi” 173
……. Sorunsuz ve mutlu bir yaamı çocukları- 4. Güner O. Available from: www.vizyoner.com/
nızla yaamanız dile¤iyle …….. matematikbozukluklar.htm. [Eriim tarihi:
07.03.2004]
Çıkar çakıması beyanı 5. Ö¤renme bozuklukları. Mayo Clinic. ‹stanbul. Hürriyet
Ofset 1995;1:159-62.
Yazarlar bu yazının hazırlanması ve yayınlanması
6. enel H. Okuma güçlü¤ü olan ve olmayan ilkokul
aamasında herhangi bir çıkar çakıması olmadı¤ını beyan
ö¤rencilerinin okuma düzeylerinin ve dislektik
etmilerdir.
özelliklerinin karılatırılması. Ankara: Ankara
Finansman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özel E¤itim
Yazarlar bu yazının aratırma ve yazarlık sürecinde Ana Bilim Dalı; 1998.
herhangi bir finansal destek almadıklarını beyan 7. Özer Z. Available from: www.hastarehberi.com/
etmilerdir. ogrenmebozuklugu.htm. [Eriim tarihi: 07.03.2004].
8. Korkmazlar Ü, Kulaksızo¤lu A, editörler. Farklı gelien
çocuklar. 1. Baskı. ‹stanbul. Epsilon Yayınları; 2003.
KAYNAKLAR
9. Karlıda¤ F, Ertürk S. Available from: www.yayim.meb.
1. Erman Ö. Disleksi. Çoluk Çocuk Dergisi 2002;17:8- gov.tr/yayimlar/sayı:39/karlidag.htm [Eriim tarihi:
10. 04.04.2002]
2. Kulaksızo¤lu A. Farklı gelien çocuklar. 1. Baskı. 10. Eran M. Disleksi dahi olmaya engel de¤il. Hürriyet;
‹stanbul: Epsilon Yayınları; 2003. 27.02.2002. s. 21.
3. Salgın A. Available from: www.ntvmsnbc.com/ 11. Ataç F. Ö¤retmenler için ö¤renci psikolojisi. 3. Baskı.
news/248621. [Eriim tarihi: 07.03.2004] ‹stanbul: Epsilon Yayınları; 2003.