ORTA VE GEÇ ÇOCUKLUKTA

FİZİKSEL & BİLİŞSEL GELİŞİM

FİZİKSEL DEĞİŞİKLİKLER VE SAĞLIK

 BEDENSEL BÜYÜME VE DEĞİŞİM

 Orta ve geç çocukluk, yavaş ve süreğen bir büyüme dönemidir
 Hızlı bir büyüme atağının olduğu ergenliğin öncesinde görece sakin
bir dönem
 En fazla söz edilen fiziksel değişimler  orantısal değişimler: Baş
ve göğüs çevresi vücut ağırlığıyla karşılaştırıldığında “azalır”
 Bir diğer önemli fiziksel gelişim konusu: kemiklerde sertleşmenin
sürmesi
 Kas kütlesi ve gücü kademeli olarak artar ve “bebek yağları” azalır
 Kalıtım ve egzersiz sayesinde, bu yıllarda çocuklar güç
kapasitelerini ikiye katlarlar
FİZİKSEL DEĞİŞİKLİKLER VE SAĞLIK

 BEYİN GELİŞİMİ
 Toplam beyin hacmi stabilize hale gelir, ancak beynin
pek çok yapı ve bölümlerinde önemli değişimler ortaya
çıkmaya devam eder
 Prefrontal kortekste gelişim devam eder  dikkat,
muhakeme ve bilişsel kontroldeki artış ile ilişkili
 Serebral korteksin kalınlığında da değişim  temporal
& frontal lob bölgelerinde kalınlık artışı okuma & dil
becerilerinin ilerlemesiyle ilişkili
 Beynin kullanılmayan alanlarında sinaptik bağların
kaybedilmesi & kullanılan alanlarda bağlantı artışı 
sinaptik budama
FİZİKSEL DEĞİŞİKLİKLER VE SAĞLIK

 MOTOR GELİŞİM
 Erken çocukluktakine göre daha yumuşak ve daha koordineli
 10-11 yaşlarındaki çoğu çocuk tenis gibi sporları öğrenebilir
 Koşma, tırmanma, sıçrama, yüzme, paten kayma, bisiklet sürme…
 Geniş kas aktivasyonu içeren kaba motor becerilerde erkekler kızlara göre daha başarılıdır
FİZİKSEL DEĞİŞİKLİKLER VE SAĞLIK

 MOTOR GELİŞİM
 Merkezi sinir sisteminde miyalinizasyon artışı  ince motor
becerilerde artışla ilişkili
 Çocuklar ellerini daha ustaca, bir alet gibi kullanır
 Çekiçle bir şeyi çakabilir, yapıştırma yapabilir, ayakkabı bağcıklarını
ve giysileri bağlayabilir
 Yazıları giderek daha özenli & küçük hale gelir
 10-12 yaş – el becerileri neredeyse yetişkinlere benzer
 İyi bir sanat eseri ortaya çıkarmak ya da zor bir müzik parçası çalmak
için gereken karmaşık, anlaşılması güç ve hızlı hareketlerin üstesinden
gelebilirler
FİZİKSEL DEĞİŞİKLİKLER VE SAĞLIK

 EGZERSİZ
 Bu yaşlardaki çocuklar fiziksel açıdan henüz olgunlaşmadıkları için
aktif olma ihtiyacındadırlar
 Koşmak, zıplamak, bisiklete binmek yerine uzun süreli oturmak onları
daha çok yorar
 Bir topa sopayla vurma, ip atlama ve dengede kalmaya çalışma gibi
egzersizler, gelişen becerilerin düzgün hale gelmesi için gereklidir.
 Televizyon başında geçirilen süre, egzersize ayrılan vaktin azalmasına
neden oluyor
 Çocukların egzersiz yapmalarında ailelerin ve okulun rolü önemli
 Egzersiz bilişsel gelişim ile de ilişkili  plan yapma, doğru çözümü
bulma
FİZİKSEL DEĞİŞİKLİKLER VE SAĞLIK

 SAĞLIK, HASTALIK VE BOZUKLUKLAR

 Kaza ve yaralanmalar
 Ölüm nedenlerinin başında 
 Motorlu taşıt kazaları (yaya ya da emniyet kemeri takılmadığı için)
 Bisiklet, paten, kaykay, vs. gibi spor malzemeleriyle gerçekleşen kazalar
FİZİKSEL DEĞİŞİKLİKLER VE SAĞLIK

 SAĞLIK, HASTALIK VE BOZUKLUKLAR

 Aşırı kilolu çocuklar
 Kalp-damar hastalıkları
 Görülme olasılığı düşük, ama obeziteyle birlikte risk
 Kanser
 5-14 yaşındaki çocuklar için ikinci ölüm nedeni
 En yaygını: lösemi
ENGELLİ* ÇOCUKLAR

 *ENGELLİ (Difficulty/Disability): Normal gelişimin önünde engeli olan

çocuklar
 Öğrenme güçlüğü
 Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu
 Duygusal ve davranışsal bozukluklar
 Otistik spektrum bozuklukları
 Konuşma ve dil bozuklukları
 Zeka geriliği
• Çocuk, konuşma ve yazma dilini
kullanma ve anlamada zorluk çeker
• Dinleme, düşünme, okuma yazma ve
hecelemede zorluk gözlenebilir
• Öğrenme güçlüğü matematikte de
gözlenebilir.
•  Öğrenme güçlükleri akademik
başarıyı ciddi bir biçimde etkiler.
Ancak bunun nedeni öğrencinin
potansiyelinin olmaması ya da
tembel/ilgisiz olması değildir. Ancak bu
şekilde hissetmek, çocukları okuldan ve
derslerden bütünüyle soğutur
ÖĞRENME
GÜÇLÜĞÜ

 DİSLEKSİ: Okuma ve heceleme. Kelime tanımada,

okuduğunu anlamada ve tipik olarak yazılı imlada
yaşanılan önemli derecede zorluklar
 DİSGRAFİ: El yazısı. Çocuklar yazarken çok yavaş
olabilir, ses-harf arasındaki bağlantıyı kuramadıkları
için imla hatası yapabilirler
 DİSKALKULİ: Matematiksel işlemlerde zorluk
 Disleksisi olan
çocuklar;
Organizasyon
becerilerinde,
planlama ve
öncelikleri
belirlemede, zaman
yönetiminde
zorlanabilir. Ancak
fikirler arasında
bağlantılar kurma,
sıra dışı ve yaratıcı
düşünme, çok boyutlu
düşünme, resmin
bütününü görme
konusunda daha
yeteneklidirler
Disleksi IQ ile ilişkili
değildir. Disleksisi
olmayan çocuklar
bilişsel becerilerin
tamamında bilişsel
kapasitelerini
yansıtan performans
sergilerken disleksisi
olan çocuklar bazı
yetilerde başarılı,
bazılarında
başarısızdır. IQ’su
yüksek, disleksili bir
çocuk bazı
becerilerde üstün
performans
sergileyebilir
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE
BOZUKLUĞU

• Sürekli hareket halinde olan, parmaklarını vuran, yanındakini dürten, ayaklarını sallayan,
sırası gelmeden konuşan, vb  hiperaktif
• Bu çocuklar genelde yaptıkları işe belirli bir süre odaklanmakta güçlük çekerler  işler
bellek!
• (+) Dürtüsellik
• DE/HB  ikisinden biri baskın çıkabilir ya da ikisi birlikte görülebilir
• Tanıda artış  farkındalık mı yanlış tanı mı?
• İlaç tedavisi ve davranışçı yöntemler
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE
BOZUKLUĞU

DİKKAT EKSİKLİĞİ
• Dikkati çabuk dağılır
• Yönergeleri takip etmede ve
görevleri tamamlamada
güçlük yaşar
• Organizasyon problemleri
• Başkaları konuşurken
dinlemekte güçlük yaşar
• Her gün yapması gerekenleri
unutur
• Hayallere dalma eğilimi
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE
BOZUKLUĞU

DÜRTÜSELLİK

• Sırasını beklemekte zorlanır

• Sorunun bitmesini
bekleyemez, hemen
yanıtlamaya çalışır
• Sıklıkla başkalarının sözünü
keser
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE
BOZUKLUĞU

HİPERAKTİVİTE

• Yerinde oturamaz, sürekli

kıpırdanma halindedir
• Sessizce oyun oynamakta
zorlanır
• Hiç yorulmuyor gibidir,
sürekli hareket etmek ister
• Çok fazla konuşur
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE
BOZUKLUĞU

DEHB TÜRLERİ:
1) Sadece dikkat eksikliği
2) Sadece hiperaktivite
3) Dikkat eksikliği ve hiperaktivite

*ADHD (DEHB) erkek çocuklarında

daha yaygındır (2:1)
DUYGUSAL VE DAVRANIŞSAL BOZUKLUKLAR

 İÇSELLEŞTİRME (Depresyon)
 DIŞSALLAŞTIRMA (Saldırganlık)
 Kişisel/Okulla ilgili korkular

 AKRAN ZORBALIĞI
OTİSTİK SPEKTRUM BOZUKLUKLARI

 OTİSTİK BOZUKLUK
 Yaşamın ilk 3 yılında ortaya çıkar
 Sosyal ilişkilerde yetersizlikler, iletişimde
anormallikler ve sınırlı, tekrarlayıcı ve stereotipik
davranış örüntüleri

 ASPERGER SENDROMU
 Çocuğun görece daha iyi sözel dil kullandığı, daha
hafif dil sorunları yaşadığı ve sınırlı ilgi ve
ilişkilerinin olduğu, görece daha hafif bir otizm
spektrumu bozukluğu
OTİSTİK SPEKTRUM BOZUKLUKLARI

 Oyuncaklarla uygun bir şekilde oynayamama 

Oyuncaklarla daha farklı şekillerde oynama
 Arkadaşlık ilişkisi kuramama  diğer çocukları ilgi
çekici bulmama (dünyadaki birçok şeye kıyasla)
 Seslere aşırı duyarlı  İşitme eşiği düşük
 Uygunsuz gülme ve ağlama  farklı şeyleri
eğlenceli ya da can sıkıcı bulma
 Nesnelere yönelik garip bir bağlanma davranışı 
Nesnelerden hoşlanma
 Konuşma becerisinin sınırlı olması  konuşmaktan
fazla hoşlanmama
 Tehlikeyi fark edememe  farklı şeylere dikkat
etme
  The world needs all kinds of minds
(Dünyanın her tür zihne ihtiyacı var)
– Temple Grandin TEDX konuşması
 ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ
DEHB
• Sözelden ziyade
• Sıra dışı düşünme
Görsel/Uzaysal
• Risk alma
detaylar
• Yaratıcılık, orijinallik
• 3-D algılama
• Azimli, inatçı
• Fikirler arasındaki DISORDER? • Duygusal öğeleri
bağlantıları kavrama DIFFERENT TYPE OF filtreleme
• Empatik
ORDER?

OTİZM
ASPERGER • Nesnelerin “işlevleri”
• Detaylara odaklanma, detaylarla ilgili • Israrcılık, sürdürebilme
güçlü bellek işlevleri • Beklentilerden / duygulardan
• Azimli etkilenmeme
• Çözüm odaklı
EĞİTSEL KONULAR

 BİREYSEL EĞİTİM PLANI: Engelli öğrenciye özel program

 EN AZ SINIRLAYICI ORTAM: Engelsiz bir çocuğun eğitiminde sağlananla mümkün olan
en benzer biçimde oluşturulan ortam  normal bir sınıfta engelli çocukların eğitim almalarına
olanak sağlama
 KAYNAŞTIRMA: Özel eğitim ihtiyacı olan çocuğun normal bir sınıfta tam gün eğitim
görmesi
 * Engelli çocuklar, özel olarak eğitim almış uzmanların hizmetine ihtiyaç duyarlar.
Öğrenmenin gerçekleşmesi için değiştirilmiş bir müfredat veya uyarlamalara ihtiyaç vardır.
 * Sıradan öğrencilerden farklı değillermiş gibi davranmak da bazı şeyleri yapmayı
öğrenmelerini “hiç beklememek” de yanlış.
BİLİŞSEL DEĞİŞİKLİKLER
Piaget – Somut İşlem Dönemi

 7-11 yaş
 Benmerkezcilik (egocentrism) kaybolmaya başlar
  Nesnenin tek bir özelliğine odaklanmak yerine pek çok
özelliğini göz önüne alabilirler
 Somut işlemler gerçekleştirebilirler
  Gerçek, somut nesnelere uygulanabilen işlemler
 İşlemler, geri dönüştürülebilir zihinsel eylemlerdir
 Korunum görevlerini yapabilirler
 Nesneleri farklı gruplara ve alt gruplara ayırabilirler ve
bu grupların kendi aralarındaki bağlantılarını göz
önünde bulundurabilirler (örnek: soy ağacı)
Piaget – Somut İşlem Dönemi

 Serileme yapabilirler  Uyarıcıyı niceliksel boyuta

göre sıralama (Örn., uzunluk)
 Geçişlilik  Belli yargıları anlamak için ilişkileri
mantıklı bir biçimde birleştirme becerisi
 Üç çubuk hayal edelim A > B > C  çocuk A’nın
da C’den uzun olduğunu anlayabilir.  işlem
öncesi dönemdekiler bunu anlayamaz.
 Henüz soyut düşünme becerisi tam olarak
gelişmemiştir
Piaget – ELEŞTİRİLER

 Eğitim ve kültür Piaget’nin düşündüğünden daha etkili

Bazı işlem öncesi dönemdeki çocuklar somut işlem
dönemindeki muhakemeleri yapabilirler  çünkü bu
yönde eğitim alırlar, ya da maruz kalırlar
 Yeni Piaget’ciler 
 Kuram ciddi bir gözden geçirmeye ihtiyaç duymaktadır
 Bilgi işlemede dikkat, bellek ve stratejilerin nasıl
kullanıldığına daha fazla eğilirler  bilgi işleme yaklaşımı
Bilgi İşleme

 Uzun süreli bellek  yaşla birlikte

kapasitesi artar
 Bilgi ve deneyim: Genç yaşa rağmen belli
bir alanda geniş bilgiye sahip olma
(uzmanlık), yaşın etkisini (deneyimsizlik)
bertaraf edebilir  ancak bu etki uzmanlık
konusuyla sınırlıdır
Chi, 1978

 Satrançta tecrübeli 10-11

yaşındaki “uzmanlar” ile
“acemi” üniversite öğrencileri
  “Uzmanlar” satranç
taşlarıyla ilgili daha fazla bilgi
hatırlamışlardır
  “Acemiler” ise sayılar gibi
başka uyaranları daha fazla
hatırlamışlardır
Çocukların Belleklerini Geliştirmek için
Yararlanılabilecek Stratejiler

 Çocuğu zihninde canlandırma yapması için

cesaretlendirin
 Ezberleyerek değil, anlayarak hatırlamaya
motive edin
 Verdiğiniz yönergeleri çeşitlendirerek
tekrar edin ve bu bilgileri daha önce ve
sonraki bilgilerle ilişkilendirin
 Çocuğa bir şey öğretirken bellekte
ilişkilendirici bir dil kullanın
Belirsiz İz Kuramı

 1) Harfi Harfine Bellek İzi  Bilginin

bütün ayrıntıları
 2) Öz (Belirsiz İz)  Ana fikir
 Belirsiz izlerin unutulma ihtimali, harfi
harfine olana kıyasla daha düşüktür
DÜŞÜNME
ELEŞTİREL DÜŞÜNME

 Eleştirel düşünme: Üretken düşünme & kanıtı değerlendirme becerisi

 Eleştirel düşünmeyi geliştirmek için…
  Açıklamalar ve örnekler isteyerek anlattığı şeyi “net” bir
şekilde ifade etmesini teşvik edin
  “Anlamamış olabilir ve anlamadığını sorabilirsin”
  “Doğruyu” aramasını teşvik edin: Herhangi bir konuyla ilgili
kanıtları, bulguları araştırma…
  Konuyla ilgili ve anlamlı olan bilgiler ile anlamsız/ilgisiz olan
bilgileri ayırt etmelerine ve konudan sapmamalarına yardımcı
olun
  Mantıklı olmasını teşvik edin. Bu sonuca nereden vardı?
Argümanları neler? Bu argümanlar/varsayımlar ne derece doğru?
  Adil olmasını, empati kurmasını ve farklı görüşleri eşit
mesafede değerlendirmesini teşvik edin
ELEŞTİREL DÜŞÜNME

 Farkındalık (Mindfulness):
 “ne yaptığının, neden yaptığının, neye
sebep olduğunun farkında olma”
  çözüm bulmaya uğraşır, yeni fikirler
üretir, yeni bilgilere açıktır, farklı bakış
açılarını etkin biçimde kullanırlar
 Farkındalık düşük ise (mindless)  eski
fikirlere saplanır, genelde davranışları
otomatiktir, olaylara tek bir bakış açısından
bakarlar
YARATICI DÜŞÜNME

 Yaratıcı düşünme: Yeni ve alışılmadık

yollar düşünme, sorunlara benzersiz
çözümler üretme becerisi
 Zeka ve yaratıcılık aynı şeyler değildir!
YARATICI DÜŞÜNMEYİ GELİŞTİRME
STRATEJİLERİ (Sf.293*)

 Beyin fırtınasını desteklemek

 Yaratıcılığı uyaran ortamlar sağlamak
 Çocuğu kontrol ederken aşırıya kaçmamak
 İçsel motivasyonu teşvik etmek
 Çocuğun kendine güvenmesini sağlamak
 Çocuğun işi sürdürmesine ve hazzı ertelemesine
rehberlik etmek
 Çocukları düşünsel riskler almaya teşvik etmek
 Çocukları yaratıcı insanlarla tanıştırmak
ZEKA
 ZEKA TESTLERİ

 Wechsler Intelligence Scale for Children (WISC-

R / WISC-5)
 Zekanın yanı sıra öğrenme güçlüğü, DEHB ya
da performans kaygısı gibi konularda da
değerlendirme imkanı sunar
 ZEKA TESTLERİ

 Zeka testlerinin yorumlanması

 Kalıba sokmak ve beklenti yaratmaktan kaçının
  Hali hazırdaki potansiyeli ölçer
  Zenginleştirici çevresel deneyimler!!!
 Zeka, yeterliğin tek göstergesi değildir
 Yaratıcı ve pratik beceriler yüksek ZK’de
görülmeyebilir
 Toplam ZK puanını yorumlarken dikkatli olun
  Zeka pek çok alan içermektedir.
 ZEKANIN UÇ DEĞERLERİ – ZEKA GERİLİĞİ
 Geleneksel zeka testlerinden 70’in
altı & gündelik hayata uyum
sağlamada güçlük
 Genelde organik bir nedene
dayalıdır. Ancak bazen çok yoksun
ortamlarda büyüyen çocuklarda da
görülebilir
ZEKA ENGELLİ ÇOCUKLARIN AİLELERİ
• Tükenmişlik
• Kendini çocuğuna adama, diğer rollerden
vazgeçme ve sosyal hayattan uzaklaşma
• Engelli çocuğa yönelik duygular
• Toplumun tolerans düzeyi & sosyal destek
eksikliği
• Bilgi eksikliği
 ZEKANIN UÇ DEĞERLERİ – ÜSTÜN YETENEK

 Geleneksel zeka testlerinden 130 ve üzeri veya herhangi bir

alanda üstün kabiliyet
 Üstün yetenek ve zihinsel bozukluk arasında bir ilişki yoktur 
Aksine daha olgundurlar ve daha az duygusal problemler yaşarlar
 Üstün yetenekli çocukların ortak özellikleri:
 Erken olgunlaşma  belli bir alanda yaşıtlarından daha
erken ustalaşırlar
 Kendi bildiği gibi yapma  Kendi başlarına keşfeder ve
kendi problem çözme becerilerini geliştirirler
 Öğrenme tutkusu  ebeveynleri tarafından
“sıkıştırılmaları” gerekmez