De patriottenopstand

Op 12 december 1780 verklaarde Groot-Brittannië de oorlog aan de Republiek omdat

Nederlanders wapens leverden aan de Amerikaanse opstandelingen. In de zeeoorlogen van de
17e eeuw had de Nederlandse vloot overwinningen behaald tegen de Britten, maar dit keer
waren de Britten sterker. Zij overmeesterden binnen een jaar zo’n 200 Nederlandse schepen.
De onvrede over dit verlies leidde in Nederland tot het ontstaan van een beweging van
democraten die de stadhouder en de regenten de schuld ervan gaven. Ze noemden zich
patriotten. Ze bewonderden de Amerikaanse Revolutie en waren aanhangers van de
verlichting. Ze streefden naar vrijheid, gelijkheid en democratie. De leider van de patriotten,
Joan Derk van der Capellen tot den Pol, publiceerde in 1781 het pamflet Aan het volk van
Nederland (afbeelding 26).
26 Joan Derk van der Capellen tot den Pol (De Roode, omstreeks 1784).

Vergroot het beeld en klik op de iconen om meer te weten te komen over Joan Derk van
der Capellen tot den Pol.
Hierin riep hij de Nederlanders op om in opstand te komen tegen de Oranjes. Hij noemde hen
‘heerszuchtige lieden’ die het volk al eeuwenlang behandelden ‘als hun erfelijk eigendom’.
Volgens Van der Capellen waren de Nederlanders ‘de ware eigenaren’ van het land. Alleen zij
mochten bepalen hoe en door wie zij geregeerd wilden worden. Ze moesten een voorbeeld
nemen aan hun voorouders, de Batavieren, die alles zelf hadden beslist in vergaderingen
waarin iedereen gelijk was. Veel burgers sloten zich bij de patriotten aan. Ze spraken
woedend over de ‘regentenkliek’, die de baantjes onderling verdeelde en zichzelf allerlei
voorrechten gaf. Patriotten vormden groepen van gewapende burgers, vrijkorpsen. In 1786
joegen ze in enkele steden de regenten uit het stadhuis en namen ze de macht over. In Utrecht
en Gelderland braken gevechten uit tussen vrijkorpsen en troepen van stadhouder Willem V.
De stadhouder vluchtte van Den Haag naar Nijmegen, maar de koning van Pruisen kwam hem
te hulp. Een Pruisisch leger trok in 1787 de Republiek binnen. Duizenden patriotten vluchtten
naar Frankrijk. Daar vormden ze het Bataafs legioen, waarmee ze Nederland wilden bevrijden
van de stadhouder en zijn aanhangers.

Politieke veranderingen vanaf 1795

In januari 1795 trok het Bataafs legioen met een Frans leger de Republiek binnen. Daarmee
begon de Bataafse Revolutie. Overal stonden regenten de macht af aan de patriotten. Willem
V vluchtte naar Engeland (afbeelding 27). In veel steden was het feest waarbij mensen rond
vrijheidsbomen dansten (afbeelding 28).
27 Vertrek van Willem V naar Engeland, Scheveningen 1795 (Langendijk, omstreeks
1795).
28 Dansen om de vrijheidsboom, een paal met vrijheidssymbolen, Middelburg 1795 (De
Bruijn, omstreeks 1795).
Op 14 februari 1795 werd in Groningen de patriottische machtsovername gevierd.
Tachtig mannen droegen een fraai versierde vrijheidsboom naar de Grote Markt,
begeleid door gewapende patriotten. Bij aankomst speelde het carillon van de
Martinitoren een Frans revolutielied. Daarna werd de boom ingewijd met toespraken en
het dansen van de revolutiedans.

In veel steden was het feest waarbij mensen rond vrijheidsbomen dansten (afbeelding 28). De
patriotten riepen de Bataafse Republiek uit. Naar Frans voorbeeld stelden ze een Verklaring
van de Rechten van de Mens en van de Burger vast. Ook lieten ze met algemeen
kiesrecht voor mannen het eerste Nederlandse parlement kiezen. Het parlement vergaderde
vanaf 1796 in een balzaal van de stadhouder op het Binnenhof in Den Haag (afbeelding 30).
30 Het parlement vergadert (Bulthuis, 1796).
Vergroot het beeld en klik op ⍄ om meer te weten te komen over bestuurlijke indelen in
Nederland in de Franse tijd.

Het parlement benoemde uit zijn midden een regering en nam