II

შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში II:

საშინაო დავალებები, შუალედური და
დასკვნითი შეფასებები

კრებული

ავტორი: ედიკ კამალიანი

კურსის ხელმძღვანელი: ზურაბ ჭიაბერაშვილი; თინათინ ქავთარაძე

მეცნიერებათა და ხელოვნების ფაკულტეტი

ბაკალავრიატი, I კურსი

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

თბილისი, 2022
 სარჩევი

თავი 1. საშინაო ნაშრომები ................................................................................ 1

1.1. ფრიდრიხ ნიცშე ................................................................................................................ 1

1.2. ჯონ დიუი........................................................................................................................... 5

1.3. ფრიდრიხ ოგიუსტ ფონ ჰაიეკი ...................................................................................... 9

1.4. ჟან-პოლ სარტრი ............................................................................................................. 14

1.5. მერაბ მამარდაშვილი ..................................................................................................... 18

1.6. იუვალ ნოა ჰარარი .......................................................................................................... 22

თავი 2. შუალედური შეფასებები .................................................................... 26

2.1. შუალედური შეფასება I ................................................................................................. 26

2.2. შუალედური შეფასება II................................................................................................ 30

დასკვნითი შეფასება ......................................................................................... 33

გამოყენებული ლიტერატურა ......................................................................... 37

i
 ავტორისგან

წინამდებარე კრებულში თავმოყრილია 2021-2022 სასწავლო წლის გაზაფხული

სემესტრის განმავლობაში ჩემ მიერ დაწერილი საშინაო დავალებები, ასევე
შუალედური და დასკვნითი შეფასებები საგანში „შესავალი თანამედროვე
აზროვნებაში II”.

როგორც წარდგენილი ნაშრომის ავტორი, ვაცხადებ, რომ ნაშრომი არ შეიცავს სხვა

ავტორების მიერ აქამდე გამოქვეყნებულ, გამოსაქვეყნებლად მიღებულ ან დასაცავად
წარდგენილ მასალებს, რომლებიც ნაშრომში არ არის მოხსენიებული ან ციტირებული
სათანადო წესების შესაბამისად.

გისურვებთ სასიამოვნო კითხვას!

ედიკ კამალიანი

(პოლიტიკის მეცნიერების საბაკალავრო პროგრამის სტუდენტი)

ii
 თავი 1. საშინაო ნაშრომები

1.1. ფრიდრიხ ნიცშე

საკითხები:

1. რატომ ჩადის ზარათუსტრა მთიდან ბარში?

2. რას ნიშნავს სულის სამი სახეცვლილება?
3. ვინ არის ზეკაცი
4. რა არის ნამდვილი ხელოვნება?

ფრიდრიხ ნიცშე არის გერმანელი ფილოსოფოსი, რომელიც XIX საუკუნეში

მოღვაწეობდა და რომელსაც ხშირად „ნიჰილისტად“, ანუ ყველა გაბატონებული
ღირებულების უარმყოფელად მოიხსნიებენ იმის გამო, რომ ის აკრიტიკებდა თავის
ეპოქას, აკრიტიკებდა იმ ღირებულებებს, რომელიც ამ ეპოქაში იყო გაბატონებული,
რადგან მისი მთავარი მიზანი იყო სწორდ ამ ღირებულებების გადაფასება. გარდა
იმდროინდელი რეალობისა, მისი კრიტიკა აგრეთვე ქრისტიანობასაც ეხებოდა, მაგრამ
არა მარტო როგორც რელიგიას, არამედ როგორც ევროპის ხალხის მთავარი
ღირებულებების საძირკველს. ფრიდრიხ ნიცშეს ერთ-ერთი ცნობილი ნაშრომებია „ასე
იტყოდა ზარათუსტრა“ და „მხიარული მეცნიერება“.

ნაშრომში „ასე იტყოდა ზარათუსტრა“ მთავარი მოქმედი პერსონაჟია ზარათუსტრა,

ბრძენი ადამიანი, რომელმაც იმის გამო, რომ რთული გახდა საზოგადოებაში მისთვის
ცხოვრება, გადაწყვიტა წასულიყო მთაში, რათა ეცხოვრა როგორც განდეგილი
ყველაფერისა და ყველასგან მოშორებით, განვითარებულიყო, მიეღო ახალი ცოდნა და
შეეძინა ახალი ფასეულობები. ათი წლის მერე, ზარათუსტრა წყვეტს, რომ ისევ
ადამიანებთან დაბრუნდეს და აქედან იწყება მისი დაღმასვლა, ანუ მთიდან ბარში
ჩასვლა. ზარათუსტრა მთიდან ბარში ჩადის სწორედ იმ მიზნით, რომ ახალი სიტყვა
ჩამოიტანოს ხალხისთვის, გაუზიაროს მათ თავისი სიბრძნე, რომელიც ამ ათი წლის
განმავლობაში, მთაში ცხოვრებისას დაუგროვდა და დაეხმაროს იმ ძველი
ღირებულებების დაბრუნებაში, გაცოცხლებაში, რომელიც დროთა განმავლობაში
დაკარგეს, რადგან „ღმერთი მოკვდა“. რა თქმა უნდა, ამას პირდაპირი მნიშვნელობით
არ ამბობს და ეს იმას ნიშნავს, რომ ხალხს დაკარგული აქვს ძველი ღირებულებები და
ღმერთი მათ გულში აღარ ჰყავთ, რწმენად კი, სამწუხაროდ, მხოლოდ გარკვეული
რიტუალების შესრულება გახდა მათთვის.

ზარათუსტრა თავისი თავი ადარებს მზეს: „დიდო ვარსკვლავო! რაში ნახავდი

ბედნიერებას, რომ არ გყავდეს ისინი, ვისაც ანათებ!“ (ნიცშე 2018, 43). მას მიაჩნია, რომ
როგორც მზის ფუნქცია იქნებოდა დაკარგული, თუკი ის არ გაანათებდა და არ
მიაწვდიდა სითბოს ადამიანებს, და როგორც დაკარგული ექნებოდა მას მნიშვნელობა,
რომ არა ის ადამიანები, რომლებსაც ათბობს და აწვდის სინათლეს, ისე მის მიერ
დაგროვილი ცოდნის მნიშვნელობა დაიკარგებოდა, თუკი ძღვენად არ მისცემს მას
ხალხს და არავინ გაიგებს და გაიაზრებს მას. სამწუხაროდ, ხალხმა ვერ მიიღო
ზარათუსტრა, დასცინეს, ეწინააღმდეგებოდნენ მის სიახლეებს, რომელსაც
სთავაზობდა, რადგან ეს ბრბო კმაყოფილი იყო თავისი ყოფითა და უნაყოფო
ცხოვრებით.

ნიცშე თავის ნაშრომში ასევე საუბრობს სულის სამი სახეცვლილებაზეც. ესაა ის

რთული გზაა, რომელიც ადამიანმა, მის სულმა უნდა გაიაროს, რათა ზეკაცს მიაღწიოს.
სულის ამ სამ სახეცვლილებას ნიცშე წარმოგვიდგენს აქლემის, ლომისა და ბავშის
მეტაფორებით. როგორც ვიცით, აქლემი უდაბნოში ტვირთის გადაზიდვისთვის არის
კარგი საშუალება და ნიცშე აქლემში გულისხმობს ისეთ ადამიანის, რომელიც როგორც
მორწმუნე, მთელი თავისი ცხოვრების განმავლობაში ემორჩილება და მიჰყვება
დადგენილ წესებს, ატარებს მძიმე ტვირთს და სხვების სურვილებს ასრულებს. როცა
აქლემი ხვდება, რომ ის აღარ უნდა ასრულებდეს სხვების სურვილებს, მაშინ სული
უკვე მისი სახეცვლილების მეორე, ლომის ეტაპზე გადადის.

ლომი არის გამანადგურებელი ძალა. ამაში იგულისხმება ისეთი ადამიანი, რომელიც

მოქმედებს ისე, როგორც მას თავად სურს, აღარ ემორჩილება სხვებს, აღარ მიჰყვება
დადგენილ წესებს, აღარ ასრულებს სხვების სურივლებს და წინ აყენებს საკუთარ
პრიორიტეტებს, ანუ ჯანყდება. ის ამ დროს ძლიერი ხდება და უარჰყოფს ყველა ის
ღირებულება, რომელიც სულის პირველ ეტაპზე ჰქონდა. აღსანიშნავია, რომ ამ ეტაპზე

2
ლომი ღირებულებების გარეშე რჩება, თუმცა მას საკუთარი ღირებულებების შექმნაც
არ შეუძლია, რადგან მას მახსოვრობა გააჩნია.

სულის სახეცვლილების ბოლო და მესამე ეტაპია, როდესაც სული ბავშვად იქცევა,

რომელიც აქლემზე და ლომზე უფრო ძლიერია. ბავშვი არის უმანკო და მას არანაირი
შეზღუდვა არ გააჩნია. მისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ - თავისი სიცოცხლით
დატკბობაა. ბავშვს შესწევს ძალა, თავისი სამყარო და ღირებულებები შექმნას, რადგან
მას არ გააჩნია მახსოვრობა და უკვე არსებული ღირებულებები მას ვეღარ
შეუზღუდავს. ის არის სრულიად თავისუფალი და მოქმედებს ისე, როგორც მას სურს.
სწორედ სულის ეს მესამე ეტაპი ნიცშეს მიაჩნია ზეკაცისთვის იდეალურად.

ნიცშეს მიხედვით, ზეკაცი არის ის, ვინც ზემოთგანხილული სულის სახეცვლილების

სამივე ეტაპი გაიარა, ამაღლდა სულიერად და მოიპოვა თავისი სამყარო. მასში
მოიაზრება ადამიანი, რომელიც დამოუკიდებელია და არ აქვს რწმენა არაფრის, არ
სწამს ღმერთის, მოქმედებს საკუთარი სურვილისამებრ, ყველა გადაწყვეტილებას
თავად იღებს და, შეიძლება ითქვას, სრულყოფილი ადამიანია. ზეკაცის გრძნობებითა
და ემოციებით ვერავინ მანიპულირებს და არის ადამიანი, რომელიც მზადაა,
გადალახოს ნებისმიერი დაბრკოლება, მას არაფრის ეშინია. ზეკაცი თავისი ღირსებით,
თავისი ღირებულებებით მაღლა დგას ყველაზე. მისკენ მისავალი გზა ძალიან რთული
და მტკივნეულია, რადგან ადამიანს მოუწევს, დათმოს ის ყველაფერი, რაც
ყოველდღიურ ცხოვრებაში მისთვის ძალიან ღირებულია. ამ გზაზე ადამიანი გაივლის
ხიდზე, სადაც მოუწევს გააკეთოს თავისი არჩევანი ეშმაკსა და ზეკაცს შორის. ზეკაცის
მეშვეობით ზარათიუსტრას სურს, დაანახოს ხალხს, თუ რომელია სრულყოფილი და
ნამდვილი ადამიანი, რომელიც სხვის მიერ მინიჭებულ როლს კი არ ასრულებს ამ
ცხოვრებაში, არამედ ცხოვრობს თავისით, ბედნიერია საკუთარი ცხოვრებით, მუდამ
მიილტვის აღმატებულებისკენ, სურს განვითარება და სამყაროს გაუმჯობესება, თუმცა
ამაოდ, ვერავინ იგებს ზეკაცის არსს.

ზეკაცის მისაღწევად, საჭიროა, ადამიანმა გადალახოს ის მშიშარა კაცი, რომელიც

მასშია. მას არაფრის უნდა ეშინოდეს და უნდა იყოს რისკიანი, ანუ გამბედავი, უნდა
აჯანყდეს იმ ნორმების წინააღმდეგ, რომელიც საზოგადოებამ დაადგინა, წინააღმდეგ
შემთხვევაში, ვერ მოიპოვებს თავისუფელბას, დამოუკიდებლობას, აქედან
გამომდინარე, პირად ბედნიერებასაც და მონად გადაიქცევა.
3
ნიცშე ზეკაცის იდეით, შეიძლება ითქვას, გარკვეულწილად ქრისტიანულ რელიგიასაც
უპირისპირდება, რადგან ზეკაცს არ სჯერა სამოთხისა და ჯოჯოხეთის არსებობის,
თუმცა ქრისტიანული რელიგია ამბობს, რომ არსებობს და ადამიანის სული თუ აქედან
რომელში მოხვდება, ეს უკვე იმაზეა დამოკიდებული, მიწაზე ცხოვრებისას როგორი
საქმეები ჩაიდინა. ზეკაცი ამბობს, რომ ადამიანმა უნდა იცხოვროს მიწისთვის და თუ
მას სჯერა სამოთხის არსებობისა და კეთილ საქმეებს აკეთებს იმისთვის, რომ
სამოთხეში მოხვდეს, მაშინ მის ცხოვრებას აზრი ეკარგება.

ფრიდრიხ ნიცშე თავის მეორე ნაშრომში სახელად „მხიარული მეცნიერება“

ყურადღებას ამახვილებს ისეთ საკითხზე, როგორიცაა ნამდვილი ხელოვნება, თუ რა
არის ის. ნიცშე ხელოვნების ცნებას სრულიად სხვანაირად აღიქვამს. მისთვის
ნამდვილი ხელოვნება არ არის, ასე ვთქვათ, მასკულტურა, ანუ ის, რაც მასისთვის
იქმნება. არც შოუაა ნამდვილი ხელოვნება. ნამდვილი ხელოვნება ნიცშესთვის არის
ისეთი რამ, რაც იქმნება შემოქმედის შინაგანი მოთხოვნილების შესაბამისად.
ნამდვილი ხელოვნება არის ისეთი ნამუშევარი, რომელიც არა რაიმე მოგებისთვისაა
შექმნილი, არამედ შექმნილია შემოქმედების უზარმაზარი შემოქმედებითი
ენრეგიისგან. ნიცშე თვლის, რომ ნამდვილი ხელოვნება ისეთი ხელოვნებაა, რომელიც
არა იმათთვისაა შექმნილი, ვინც აკრიტიკებს და „აფასებს“ ნამუშევრებს, არამედ იგი
მხოლოდ ხელოვანთათვისაა შექმნილი, ვისაც ნამდვილად აქვს ეს შემოქმედებითი
ნიჭი: „უპირველეს ყოვლისა, ეს იქნება ხელოვნება ხელოვანთათვის და მხოლოდ
ხელოვანთათვის!“ (ნიცშე 2018, 59). ნიცშე გვეუბნება, რომ ნამდვილ ხელოვნებას
ძალით ვერ მივითვისებთ და მას ჩვენ ჩვენში უნდა ვიგრძნოთ, ის გარედან შემოდის
ჩვენში და მიუღებელია ძალით მითვისება. ნამდვილი ხელოვნება ეს არის
ჭეშმატირება და მას საჭიროა, დავიცვათ და მივუფრთხილდეთ.

შეფასება: 5/5

4
 1.2. ჯონ დიუი

საკითხები:

1. როგორია ტრადიციული განათლების მოდელი?

2. რა უპირატესობები აქვს პროგრესულ განათლებას?
3. რატომ არის ტრადიციული განათლება ხელსაყრელი ავტორიტარული
რეჟიმებისთვის?

ჯონ დიუი იყო ამერიკელი განათლების სპეციალისტი, ფილოსოფოსი და

ფსიქოლოგი, რომელიც თავის ერთ-ერთ გამორჩეულ ნაშრომში, სახელად
„გამოცდილება და განათლება“, განიხილავს პროგრესული განათლებისა და
ტრადიციული განათლების მოდელებს, საუბრობს იმაზე, თუ როგორია ტრადიციული
განათლების მოდელი, რა უპირატესობები გააჩნია პროგრესული განათლების
მოდელს და ტრადიციული განათლების მოდელს ავტორიტარულ რეჟიმებს ადარებს.

დიუი თავის ნაშრომში „გამოცდილება და განათლება“ უპირისპირებს ერთმანეთს

ერთი მხრივ, ტრადიციულ განათლებას, მეორე მხრივ პროგრესულ. დიუი ცოდნას
ისეთ ინსტრუმენტალურ საშაულებად მიიჩნეს, რომელიც ეხმარება ადამიანებს
აიცილონ თავიდან ცხოვრებისეული სხვადასხვა პრობლემები და იოლად მოაგვარონ
ისინი. სწორედ ამიტომ, ჯონ დიუი ეწინააღმდეგება ტრადიციული განათლების
მოდელს, რომელიც წარმოადგენს წარსულში დაგროვილი, შემუშავებული მზა
მასალის, სტანდარტებისა და ქცევის წესების ახალი თაობისთვის გადაცემა. ეს მზა
მასალა არაფრისმომცემია აწმყოსთვის, რადგან წარსულის გამოცდილებაზეა
დაფუძნებული და მოსწავლეს, მის უნარ-ჩვევებს ისე ვერ ავითარებს, რომ აწმყოში
შეხვედრილ სხვადასხვა პრობლემას იოლად მოაგვაროს ან აიცილოს თავიდან მის
მეშვეობით. ვინაიდან აქ ცოდნა მოსწავლეს მზა სახით მიეწოდება,
სახელმძღვანელოებს დიდი როლი აკისრიათ და მასწავლებელი ხდება ერთგვარ
შუამავლად წიგნებსა და მოსწავლეს შორის იმისათვის, რომ მოსწავლემ ეფექტური
კავშირი დაამყაროს წიგნში არსებულ მზა მასალასთან.

5
დიუის მიხედვით, ტრადიციულ განათლებაში შეზღუდულია მოსწავლეების
თავისუფალი და ჯანსაღი აზროვნება, არის მკაცრი დისციპლინა და, ასევე, მოსწავლე
იძულებულია დაემორჩილოს მასწავლებლის აზრს, რომელიც შესაძლებელია,
თვითონ მოსწავლის პირად შეხედულებასა და აზრს ეწინააღმდეგებოდეს.
აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ტრადიციული სწავლებისას, მოსწავლეს არ გააჩნია იმის
საშაულება, რომ ის ისწავლოს, რაც მას აინტერესებს და სურს. ეს განათლების სისტემა
არ განიცდის განვითარებას, წარსულის დოგმებზეა დამოკიდებული და ამგვარი
სწავლებისას, ხშირია შემთხვევები, როდესაც მოსწავლეები რაიმეს დაძალებით
სწავლობენ, რაც არც მომავალში დასჭირდებათ მათ და არც აინტერესებთ, თუმცა არაა
სხვა გამოსავალი. ჯონ დიუი ტრადიციულ განათლებას თავს მოხვევად და
ძალდატანებად მიიჩნევს: „ტრადიციული სისტემა, თავისი არსით, არის ძალდატანება,
თავს მოხვევა. იგი თავს ახვევს მოწიფული, ზრდასრული ადამიანების სტანდარტებს,
სწავლების შინაარსსა და მეთოდებს მათ, ვინც ჯერ მხოლოდ ჩამოყალიბების,
მომწიფების პროცესშია“ (დიუი 2018, 105).

დიუის მიხედვით, ტრადიციული სწავლებისას, მოსწავლეები ვერც გამოცდილებას

იღებენ, რის გამოც სასწავლო პროცესი უინტერესო, არაფრისმომცემი, ხშირად
მოსაბეზრებელი ხდება მათთვის, კარგავენ სწავლის სტიმულს და, აქედან
გამომდინარე, ვერც ვითარდებიან და უქვეითდებათ აზროვნებაც. რა თქმა უნდა, ეს
არის ძალიან დიდი პრობლემა და სწორედ ზემოთ აღნიშნული მახასიათებლების გამო
ჯონ დიუი უპირისპირდება განათლების ტრადიციულ მოდელს, რადგან თვლის, რომ
ამგვარ სწავლებას არ გააჩნია აზრი და მოსწავლეები იმის მაგივრად, რომ სიამოვნება
მიიღონ სწავლით, უბრალოდ იტანჯებიან.

ჯონ დიუის მიიჩნევს, რომ განათლების მიზანია ადამიანის მორალური,

ინტელექტუალური და სოციალური განვითარება. სწავლის მეთოდებში საჭიროა
მუდმივად ჯანსაღი ცვლილებები, სიახლეები იქნას შეტანილი, რაც ხელს შეუწყობს
იმას, რომ მოსწავლეს სწავლის სტიმული ჰქონდეს და სწავლისადმი მის ინტერესს
გაუღვივებს. ჯონ დიუი თვლის, რომ აუცილებელი და საჭიროა სასწავლო პროცესთან
დაკავშირებით აქტივობების შემუშავება, რაც მოსწავლისთვის ერთგვარი წახალისების
საშუალება იქნება და განავითარებს მას, მის უნარ-ჩვევებს. ამ ყველაფერთან ერთად, აქ
მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მასწავლებელიც, მისი მიდგომები, რომ
6
გათვალისწინებული იქნას თითოეული მოსწავლის უნარები, მისწრაფებები და
შესაძლებლობები.

სწავლის იდეალურ მეთოდად დიუი პროგრესულ განათლებას მიიჩნევს.

პროგრესული განათლება გაჩნდა იმის შედეგად, როდესაც ტრადიციული
განათლებით საზოგადოება უკვე მასობრივად გახდა უკმაყოფილო. სწორედ ეს
მოდელი აკმაყოფილებს ზემოთ ჩამოთვლილ პრიორიტეტებს. პროგრესულ
განათლებას ბევრი უპირატესობა გააჩნია და იგი რადიკალურად განსხვავდება
ტრადიციული მოდელისგან. პროგრესული განათლების მოდელში მასწავლებელიც
და მოსწავლეც თანაბრად არიან ჩართული სწავლა-სწავლების პროცესში. აქ
მასწავლებელს უფრო მეტი პასუხისმგებლობა აკისრია ტრადიციული განათლებისგან
განსხვავებით. პროგრესული განათლება აპოვნინებს მოსწავლეებს თავის თავს და
მოსწავლეები არ არიან შეზღუდულნი რაიმე საკითხისადმი თავისი
დამოკიდებულებისა თუ პირადი აზრის გამოხატვაში. იგი მოსწავლეების
ინტერესებზეა ორიენტირებული. პროგრესული განათლების მიზანია, აქტიურად
ჩართოს მოსწავლეები სწავლა-სწავლების პროცესში და იგი მოსწავლეებისთვის
შესაძლებელი ხდის განათლების გამოცდილებით და პრაქტიკით მიღება.
პროგრესული განათლებისას, მოსწავლეები არ არიან იძულებულნი მიიღონ
დოგმატური საკითხები და მასწავლებლის პირად ნააზრევს. მთავარი პრინციპი,
რაზეც დგას პროგრესული განათლება, ესაა გამოცდილების სხვისთვის გაზიარება,
რის შედეგადაც სკოლას საშუალება აქვს გამოცდილებაზე დაფუძნებული ცოდნით
იხელმძღვანელოს.

აღსანიშნავია, რომ პროგრესული განათლება უარს არ ამბობს წარსულის ცოდნაზე -

იგი სასწავლო პროცესს წარმართავს წარსულის გამოცდილების გამოყენებით, ოღონდ
ითვლისწინებს მოსწავლეების ინდივიდუალურ სურვილებს და ცოდნა
მოსწავლეებამდე მიაქვს საინტერესო და სახალისო აქტივობებით. ჯონ დიუი
მიიჩნევს, რომ ყოველი მომდევნო გამოცდილება მჭიდროდ უნდა იყოს
დაკავშირებული წინა გამოცდილებასთან, ვინაიდან ეს მიდგომა მოსწავლეში
ამაღლებს განათლების დონეს, ეს კი სწორედ ისაა, რისი მიღწევაც სურს პროგრესულ
განათლებას. პროგრესულ განათლებაზე საუბრისას, უნდა აღინიშნოს, რომ მისთვის
ძალიან მნიშვნელოვანია აწყმო. რაც კი ისწავლება, ჩანს მისი კავშირი აწმყოსთან და
7
მის გამოწვევებთან. ანუ, მოსწავლე ხედავს, რატომ იღებს ამ ცოდნას, რისთვის მას
სჭირდება აწმყოში.

პროგრესული განათლება თავისი ღირებულებებით ძალიან ახლოს დგას

დემოკრატიულ და ლიბერალურ ღირებულებებთან. განათლების ეს მოდელი,
ტრადიციულისგან განსხვავებით, მუდმივად სწრაფვის სიახლეებისკენ. აქ ერთ-ერთი
უპირატობა ისიცაა, რომ მოსწავლე, როგორც ინდივიდი, და მისი როლი წინა პლანზე
არის წარმოწეული. უფრო მეტი ყურადღება ეთმობა მოსწავლის კრეატიულობას და
მის განვითარებას, რაც, საბოლოო ჯამში, საშუალებას აძლევს მოსწავლეს სრულიად
წარმოაჩინოს თავისი მე.

ცხადია, რომ ტრადიციული განათლება ხელსაყრელია ტოტალიტარული

რეჟიმისთვის, რადგან როგორც ტოტალიტარული რეჟიმი იმონებს ადამიანებს,
ზღუდავს მათ თავისუფლებას ყველანაირად, მათ შორის, სიტყვისა და აზრის
გამოხატვის თავისუფლებაც, განათლების ამ მოდელშიც ხდება მოსწავლეების
დამონება, მორჩილება მასწავლებლის მიერ, იზღუდება აზრის გამოხატვის
თავისუფლება და ფერხდება განვითარების პროცესიც. ამის შედეგად, იზრდება ისეთი
თაობა, რომელიც არც განათლებულია, არც დამოუკიდებელი და მებრძოლია და არც
გამოხატავს თავისუფლად პირად აზრს თუ შეხედულებას. ასეთი თაობა ძალიან
აწყობს ტოტალიტარულ რეჟიმს, რადგან ადვილად შეძლებს, თავისი სურვილების
მიხედვით, გამოიყენოს და დაემორჩილოს ისინი, მართოს მათი. ეს ყველაფერი,
საბოლოო ჯამში, ნათლად აისახება საზოგადოებაზეც და ფერხდება მის წინსვლა.

შეფასება: 5/5

8
 1.3. ფრიდრიხ ოგიუსტ ფონ ჰაიეკი

საკითხები:

1. რა საფრთხეს შეიცავს ეკონომიკური საქმიანობის თავისუფლების შეზღუდვა?

2. ვინ ზღუდავს თავისუფლებას უფრო მეტად: მილიონერი, თუ ბიუროკრატი?
3. რატომ არის კერძო საკუთრებაზე დაფუძნებული წეს-წყობილება
თავისუფლების გარანტია?
4. რატომ განაპირობებს გეგმიური ეკონომიკა დიქტატურას?

ფრიდრიხ ოგიუსტ ფონ ჰაიეკი გახლავთ ავსტრიელი ფილოსოფოსი და ეკონომისტი,

რომელსაც ეკუთვნის ნაშრომი „გზა ბატონყმობისკენ“. ეს ნაშრომი ჰაიეკმა დაწერა
მეორე მსოფლიო ომის მიმდინარეობისას და დღესაც არ კარგავს თავის
აქტუალურობას. მასში ჰაიეკი არაერთ მნიშვნელოვან საკითხზე საუბრობს, რომელიც
უშუალო კავშირშია საბჭოთა კავშირთან, კომუნიზმთან და ფაშიზმთან.

ფრიდრიხ ჰაიეკი თავის ნაშრომში საუბრობს იმ საფრთხეებზე, რომელიც ჩნდება

როდესაც იზღუდება ეკონომიკური საქმიანობის თავისუფლება. ამ საკითხის
განხილვისას, ძირითადად, სამი საფრთხის გამოყოფაა შესაძლებელი: პროდუქციის
დეფიციტი, დახლქვეშა გაყიდვა / ჩრდილოვანი ეკონომიკა და კორუფცია და
არჩევანის თავისუფლების შეზღუდვა. თავდაპირველად, ორიოდე სიტყვით
განვმარტოთ გეგმიური ეკონომიკა. გეგმიური ეკონომიკა ნიშნავს ეკონომიკის
წინასწარ დაგეგმვას, ანუ კომუნიზის დროს, ბიუროკრატი წინასწარ გეგმავდა
მაგალითად, მომდევნო ხუთი წლის განმავლობაში რამდენი საწვიმარი დასჭირდება
საბჭოთა კავშირს, რათა ამდენივე შეექმნათ, ან რამდენი მწვანე ფერის ფეხსაცმელი
დასჭირდებათ და ა.შ. გეგმიურ ეკონომიკაში ყველაფერი გაწერილია გეგმით და მისგან
გადახვევა დაუშვებელია. გეგმიურ ეკონომიკაში შეზღუდულია ეკონომიკური
საქნმიანობის თავისუფლება და ამ დროს ხდება საყოველთაო დაგეგმვა, რაც
თავისთავად სახიფათოა. მაგალითად, თუ ბიუროკრატმა დაადგინა რამდენი
საწვიმარი დასჭირდება საბჭოთა კავშირს მომდევნო ოთხი წლის განმავლობაში,

9
მაგრამ ყველაფერი ისე არ წავიდა, როგორც გეგმაში იყო გაწერილი და უფრო მეტი
მოთხოვნა გაჩნდა მოცემულ პროდუქციაზე, ეს თავისთავად იწვევს ამ პროდუქციის
დეფიციტს. იმ შემთხვევაში, თუ გარკვეული მიზეზების გამო იმდენი საწვიმარო არ
გაიყიდა, რამდენიც გეგმაში იყო გაწერილი, ან საერთოდ არ გაიყიდა, ეს იწვევს უკვე
ეკონომიკურ ზარალს.

გარდა ამისა, პროდუქციაზე დეფიციტს იწვევდა სახელმწიფოს მიერ პროდუქციაზე

ზღვრული ფასის დადგენაც. მაგალითად, საბჭოთა კავშირში განსაზღვრული იყო რა
ფასით უნდა გაეყიდა რძე, ან კარაქი, მაგრამ თუ მწარმოებელს უფრო ძვირი
უჯდებოდა კონკრეტული პროდუქციის წარმოება, რა თქმა უნდა, ის სხვა, უფრო
მომგებიანი პროდუქციის წარმოებაზე გადადიოდა, რაც ამ პროდუქტის დეფიციტს
იწვევდა. სწორედ ამის გამო საბჭოთა კავშირში შეტანილი იყო ტალონიზაცია, ანუ
ადამიანებს ჰქონდათ სპეციალური ტალონები, რომელზეც ეწერა თვეში ვის რამდენი
გრამი ან ლიტრი ესა თუ ის პროდუქტი ეკუთვნოდა.

გეგმიური ეკონომიკთ გამოწვეული პროდუქციის დეფიციტის პირობებში, როდესაც

კონკრეტულ პროდუქტზე მოთხოვნა უფრო მეტია, ვიდრე იწარმოება, გაჩნდა
დახლქვეშა გაყიდვა, ანუ ჩრდილოვანი ეკონომიკა და კორუფცია, როდესაც
ადამიანები სასურველ პროდუქტს, რომელიც ძალიან ცოტა რაოდენობით იყო, დიდი
შრომით პოულობდნენ და ყიდულობდნენ გადამყიდველებისგან ორმაგი და სამმაგი
ფასით. მაგალითად, თუ ადამიანს ძალიან უნდოდა კარაქი და ჰქონდა საკმარისი
ფული, მაგრამ ტალონით უკვე ვეღარ ყიდულობდა, რადგან კარაქის დეფიციტი იყო,
ის დიდი შრომით პოულობდა იმ გადამყიდველს, რომელსაც კარაქი ჰქონდა და
ორმაგი და სამმაგი ფასით ყიდულობდა.

გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი საფრთხეებისა, ერთ-ერთ საფრთხეს წარმოადგენს ასევე

ადამიანების არჩევანის თავისუფლების შეზღდუვა, როდესაც მათ არ ჰქონდათ
პროდუქტების ფართო არჩევანის შესაძლებლობა. გეგმიურ ეკონომიკაში, რომელშიც
არ არსებობს კერძო საკუთრება და კონკურენცია, მწარმოებელი მხოლოდ და მხოლოდ
სახელმწიფოა და სახელმწიფო აწარმოების ამა თუ იმ პროდუქტს მხოლოდ ორი ან სამი
სახის. ამ დროს, ადამიანები იძულებული არიან არჩევანი გააკეთონ პროდუქტის ამ
ორი ან სამი სახეს შორის, რაც პირდაპირ ზღუდავს მათი არჩევანის თავისუფლებას.
გეგმიურ ეკონომიკაში არაა მრავალფეროვნება ამ მხრივ და ადამიანებს არ აქვთ
10
არჩევანის შესაძლობლობა ხარისხის, ფასის, ზომის, ფერის და სხვა მახასიათებლების
მიხედვით, რადგან ყველაფერი წინასწარ არის განსაზღვრული და დაგეგმილი.

ჰაიეკი თავის ნაშრომში საურბობს ასევე იმის შესახებ, თუ ვინ ზღუდავს უფრო მეტად
ადამიანის თავისუფლებას - მილიონერი თუ ბიუროკრატი. თავდაპირველად
აღსანიშნავია ის, რომ სოციალიზმში საზოგადოებას არ გააჩნია იმის უფლება, რომ
ჰქონდეს კერძო საკუთრება, ეს უფლება სრულიად ჩამორთმეულია და აქედან
გამომდინარე, არც ჩგრული და არც მჩაგვრელი ფენები არ არსებობს. ბიუროკრატი ის
პიროვნებაა, ვინც აწესებს საზოგადოებს შეზღუდვებს, ხოლო მილიონერი ის
ადამიანია, ვინც მუშახელს აქირავებს საკუთარი საწარმოსთვის და უხდის გარკვეულ
თანხას მათი შრომის სანაცვლოდ. ჰაიეკი გვეუბნება, რომ სწორედ ბიუროკრატია ის
ადამიანი, ვინც ზღუდავს ადამიანების თავიუსფალ არჩევანს და თავისუფლებას. იგი
თავისი სურვილების მიხედვით სხვადასხვა შეზღუდვას აწესებს, საზოგადოების
ცხოვრებას განსაზღვრავს და ყველა ვალდებულია დაემორჩილოს. სწორედ მის
კეთილგონერებაზე არის დამოკიდებული, როგორ იცხოვრებს მუშა და როგორ
იშრომებს, ყველაზე მარტივი - მას არ შეუძლია შეცვალოს თავისი სამსახური და
აირჩიოს პროფესია სურვილისამებრ. რაც შეეხება მილიონერს, რომელსაც
ბიუროკრატთან შედარებით უფრო მეტი ქონება გააჩნია, მას საერთოდ არ გააჩნია
კავშირი თავისუფლების შეზღუდვასთან - მუშა ამ შემთხვევაში უფრო თავისუფალია
და შეუძლია საკუთარი სურვილისამებრ თავისი ცხოვრება მოაწყოს.

ფრიდრიხ ჰაიეკი თავის ნაშრომში ასევე განიხილავს ისეთ საკითხს, თუ რომელი წეს-
წყობილებაა თავისუფლების გარანტია და რატომ. ჰაიეკის მიხედვით, თავისუფლების
გარანტია ის წეს-წყობილებაა, რომელიც კერძო საკუთრებაზე არის დაფუძნებული,
რადგან, ამ შემთხვევაში, წარმოების საშუალებები გადანაწილებულია ერთმანეთისგან
დამოუკიდებელ ადამიანებს შორის, რომლებიც ამავდროულად კონკურენტებიც
არიან და მათ შეუძლიათ დამოუკიდებლად განსაზღვრონ თავისი ქმედებები. იმ
შემთხვევაში, როდესაც წარმოების საშუალებები მხოლოდ ერთი ადამიანის ხელშია
ცენტრალიზებული, ამ შემთხვავში, დიქტატორის, მას სრული ძალაუფლება გააჩნია
ადამიანებზე. იგი ეკონომიკურ ძალაუფლებას ერთგვარ პოლიტიკურ იარაღად
იყენებს და მთელ საზოგადოებას იმონებს. თუკი ვინმემ გაბედა და წინააღმდეგობაში
წავიდა სახელმწიფოსთან, მაშინ უპუროდ დარჩება და შიმშილისგან მოკვდება,
11
რადგან სხვა არავინაა ისეთი, ვისთანაც შეუძლია მას დასაქმება და თავისი თავის
რჩენა: „იმ ქვეყანაში, სადაც ერთადერთი დამქირავებელი სახელმწიფოა, ოპოზიციაში
ყოფნა შიმშილით სიკვდილს ნიშნავს“ (ჰაიეკი 2018, 212). ამ ყველაფრის უფრო კარგად
გასაგებად, შეგვიძლია დავბრუნდეთ სოციალიზმს, სადაც არ არსებობს კერძო
საკუთრება და რომელიც ზღუდავს ინდივიდის თავისუფლებას. სოციალიზმი
ათანასწორებს ყველა ინდივიდს საზოგადოებაში და იძულებულს ხდის, ყველამ
იარსებობს სპეციალური გეგმის მიხედვით, რომელიც ერთმა ადამიანმა შეიმუშავა და
დააწესა საზოგადოებისთვის. აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ არ არსებობს ერთგვაროვანი
და ერთნაირი ინდივიდებისგან შემდგარი საზოგადოებები - ყველა საზოგადოება
შედგება ერთმანეთისგან განსხვავებული ინდივიდებისგან, ეს იქნება ინტერესების
მიხედვით, შეხედულებების, მოთხოვნების და ა.შ. ძალიან რთულია მთელი
საზოგადოებისთვის, უნდათ თუ არ უნდათ, ერთი შემუშავებული და დაწესებული
გეგმის მიხედვით ცხოვრება სწორედ ზემოთ აღნიშნული მიზეზის გამო და ეს
მგდომარეობა ზღუდავს ხალხის თავისუფლებას. ამ ყველაფრიდან გამომდინარე,
აშკარაა, რომ სახელმწიფოს ის წეს-წყობილება, რომელიც კერძო საკუთრებაზეა
დაფუძნებული, სადაც სოციალური ფენები არსებობს, არის თავისუფლების არა
შემზღუდავი, არამედ თავისუფლების მომტანი. აქ ეკონომიკა არ იგეგმება, ყველა
ადამიანი თავისუფალია თავის ქმედებებში, არ ცხოვრობს სახელმწიფოს
ინტერესებისა და სურვილების მიხედვით და ყველას უფლება აქვს, თავისუფლად
გადაწყვიტოს სად იმუშავებს, რას იყიდის, რამდენს იყიდის და ა.შ.

ჰაიეკი ასევე გვესაუბრება იმის შესახებ, თუ რატომ განაპირობებს დაგეგმვა

დიქტატურას. როგორც ზემოთ აღვნიშნე, სოციალიზმი და მისთვის დამახასაითებელი
დაგეგვმა იმონებს ადამიანებს, საზოგადოებას და ზღუდავს მათ თავისუფლებას.
ჰაიეკის მიხედვით, დიქტატურა ძალადობის ყველაზე ეფექტურ საშუალებად
ითვლება იმისთვის, თუკი გვინდა, რომ ყველა ემორჩილებოდეს გეგმას და ამ
დაწესებული გეგმის მიხედვით ყველა მოქმედებდეს. ამის მაგალითია კომუნიზმი და
ფაშიზმი. ჰაიეკის მიხედვით, გზა, რომელიც საზოგადოებას მიჰყავს ფაშიზმისკენ და
კომუნიზმისკენ, გადის სოციალიზმზე. ეს ამტკიცებს იმას, რომ სოციალიზმისთვის
დამახასიათებელი გეგმიური ეკონომიკა განაპირობებს ხალხის მორჩილებას,
თავისუფლების შეზღუდვას, ერთი პიროვნების სურვილებისამებრ დაწესებული

12
შეზღუდვების, გადაწყვეტილებებისა და ინტერესების მიხედვით ქმედებას, რაც
სწორედ დიქტატორული რეჟიმისთვისაა დამახასიათებელი და თავისთავად
განაპირობებს ქვეყანაში დიქტატურას. იმისათვის, რომ ქვეყანაში არ დადგეს
დიქტატურა, საჭიროა, თვითონ ხელისუფლება იყოს შეზღუდული ხალხის მიერ,
რადგან დემოკრატიულ ქვეყანაში ძალაუფლების წყაროა ხალხი და ხელისუფლებამ
თავისი ხალხის ინტერესებიდან გამომდინარე უნდა მოქმედებდეს.

შეფასება: 5/5

13
 1.4. ჟან-პოლ სარტრი

საკითხები:

1. ატომ მიაჩნია სარტრს, რომ ადამიანი ჯერ არსებობს და შემდეგ განსაზღვრავს

საკუთარ თავს?
2. რატომ ამბობს სარტრი, რომ ადამიანი საკუთარი გაცნობიერებული არჩევანით
სამყაროზე იღებს პასუხისმგებლობას
3. რის საილუსტრაციოდ მოჰყავს სარტრს აბრაამის მაგალითი?
4. რას ნიშნავს, რომ ადამიანი გადაგდებულია/გადასროლილია რეალობაში?

ჟან-პოლ სარტრი იყო XX საუკუნეში მოღვაწე ფრანგი ფილოსოფოსი,

ეგზისტენციალისტი, რომლის ერთ-ერთი გამორჩეული ნაშრომია
„ეგზისტენციალიზმი ჰუმანიზმია“. ამ ნაშრომში სარტრი განიხილავს
ეგზისტენციალიზმის არსს, ცდილობს გააბათილოს ის საყვედურები, რომელსაც
გამოთქვამენ მისი მოწინააღმდეგეები ეგზისტენციალიზმის მიმართ და ამ თავისი
ნაშრომით ხალხს ანახებს ეგზისტენციალიზმის რეალურ სახეს, რომელსაც მანამდე
პესიმისტურ მიმდინარეობად თვლიდნენ.

უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ არსებობს ეგზისტენციალიზმის ორი სახე

- ქრისტიანული და ათეისტური. ქრისტიანული ეგზისტენციალიზმი გულისხმობს
იმას, რომ ადამიანის სანამ გაჩნდება ამ სამყაროში, მანამდე იგი არის ღმერთის
ჩანაფიქრი და ამის მერე უკვე ღმერთი ქმნის მას და იგი იწყებს არსებობას. ანუ,
ქრისტიანული ეგზისტენციალიზმის თანახმად, ჯერ ღმერთი განსაზღვრავს
ადამიანის არსს და მერე იწყებს იგი არსებობას. ათეისტური ეგზისტენციალიზმი კი
საპირისპიროს ნიშნავს. ათეისტური ეგზისტენციალიზმის მიხედვით, ადამიანი
იბადება, ჩნდება ამ სამყაროში და ამის მერე მიენიჭება მის არსებობას არსი.
საინტერესოა, რომ აქ, ქრისტიანული ეგზისტენციალიზმისგან განსხვავებით,
ადამიანი თვითონვე ანიჭბეს თავის არსებობას არსს და ყველა არჩევანს აკეთებს
თავადვე, დამოუკიდებლად, არავინ ეხმარება მას გადაწყვეტილბების მიღების
პროცესში. ქრისტიანულ ეგზისტენციალიზმში კი ადამიანს ღმერთი, მისი ნება
ეხმარება ამა თუ იმ არჩევანის გაკეთებაში.
14
სარტრის ეგზისტენციალიზმი შესაბამისობაშია ათეისტურ ეგზისტენციალიზმთან,
თუმცა იგი არ ამბობს, რომ ღმერთი არ არსებობს. სარტრს მიაჩნია, რომ არსებობს თუ
არა ღმერთი, ესეც კი ადამიანის გადაწყვეტილებაზე და არჩევანზე არის
დამოკიდებული, ანუ ადამიანი თვითონვე წყვეტს, იწამოს თუ არა ღმერთის. სარტრს
მიაჩნია, რომ ადამიანი ჯერ არსებობს და ამის მერე იგი განსაზღვრავს თავის თავს. მის
ეგზისტენციალიზმში ადამიანის არსი წინასწარ არაა განსაზღვრული, როდესაც იგი
იბადება, ის უბრალოდ არსებობს. სარტრი გვეუბნება, რომ ადამიანის არსი არის
მრავალის მომცველი ცნება და ნიშნავს ადამიანის მდგომარეობას, რომელშიც მან უნდა
იპოვოს თავისი თავი, ასევე დაისახოს მიზნები, განახორციელოს ისინი და წინ
წავიდეს, განვითარდეს. სარტრის მიხედვით, ადამიანი ჯერ ჩნდება ამ სამყაროში,
იგებს ცხოვრებისეული სიხარულისა და ტანჯვის არსს და მხოლოდ ამ ყველაფრის
მერე მას შესწვეს ძალა განსაზღვროს თვისი თავი. ათეისტური, ანუ სარტრის
ეგზისტენციალიზმის მიხედვით, ადამიანი თუ როგორი გახდება, ეს აბსოლუტურად
მასზეა დამოკიდებული, მის ხელშია ყველაფერი და გახდება ისეთი, როგორადაც
აქცევს ის თავის თავს, როგორიც სურს მას თავისი თავი: „ადამიანი არაფერია იმის
გარდა, რადაც ის საკუთარ თავს აქცევს“ (სარტრი 2018, 318). აღსანიშნავია, რომ
სარტრის ეგზისტენციალიზმში ადამიანია თავისი თავის ბატონ-პატრონი, რომელიც
მთლიანად პასუხისმგებელია თავის არსებობაზე.

სარტრი თავის ნაშრომში გვეუბნება იმას, რომ ადამიანი თავისი გაცნობიერებული

არჩევანით პასუხისმგებლობას იღებს სამყაროზე. თუ დავფიქრდებით, ეს მართლაც
ასეა, რადგან, როგორც უკვე აღინიშნა ზემოთ, სარტრის ეგზისტენციალიზმის
მიხედვით, ადამიანი ხომ თავად განსაზღვარავს თავის თავს, თავად იღებს
გადაწყვეტილებებს საკუთარი სურვილისამებრ. როდესაც ადამიანი უკვე იწყევს იმის
განსაზღვრას, თუ როგორად ჩამოყალიბდეს, ამ დროიდან უკვე ჩნდება მისი არსი, ანუ
უკვე პასუხისმგებლობას იღებს ყველას წინაში. ადამიანის მიერ რაიმე არჩევანის
გაკეთების შემთხვევაში, იგი მოუწოდებს ყველა ადამიანს, რომ სწორია ეს არჩევანი,
მისაღები და კარგია ის ყველასთვის. ამ დროს ადამიანი აკეთებს დაშვებას, რომ მისი
არჩევანი სწორია და მას შეიძლება მიბაძონ სხვებმაც, რაც უკვე გარკვეულ
ცვლილებებს იწვევს კაცობრიობაში, დადებითისკენ ან უარყოფითისკენ. გამოდის,
რომ ადამიანი, როდესაც ირჩევს თავის თავს, ის ამით ყველა დანარჩენ ადამიანსაც

15
ირჩევს, ადასტურებს თავის არჩეულ ღირებულებებს, რადგან ის არასდროს აკეთებს
ცუდ არჩევანს და რასაც ირჩევს, ყოველთვის და ყველასთვის კარგია. მაგალითად, თუ
ადამიანს სურს დაქორწინება და უნდა, რომ ჰყავდეს ბავშვები, იგი ამ არჩევანს არა
მხოლოდ თავის თავს უძღვნის, არამედ კაცობრიობასაც მოუწოდებს მონოგამიისკენ.
სარტრის ეგზისტენციალიზმი ამტკიცებს, რომ ადამიანის პასუხხისმგებლობა მთელ
სამყაროზე ზეჰუმანურია, ვინაიდან და რადგანაც ის სამყაროს ცენტრში ადამიანის
ქმედებებს და თვითონ ადამიანს აყენებს.

სარტრის მიხედვით, ადამიანების პრობლემა იმაშია, რომ ამა თუ იმ გადაწყვეტილების

მიღებისას, მათ ვერავინ და არავინ არ დაეხმარება, ღმერთიც კი მათ შორის. სარტრის
ეგზისტენციალიზმის თანახმად, ყველანაირი პასუხისმგებლობა, როგორიც არ უნდა
იყოს, სწორედ ადამიანმა უნდა აიღოს თავის თავზე და რა გადაწყვეტილებასაც
მიიღებს, ეს დამოკიდებული იქნება მხოლოდ მასზე. სწორედ ამის
ილუსტრირებისთვის სარტრს მოჰყავს აბრაამის მაგალითი. აბრაამი დგას ისეთი
დილემის წინაშე, რომ მხოლოდ მისი გადაწყვეტილება განსაზღვრავს მის შემდგომ
მოქმდებას, ანუ როგორ იმოქმედებს, ეს მხოლოდ მის არჩევანზეა დამოკიდებული და
ამ პროცესში ღმერთსაც კი დახმარება არ ძალუძს. აბრაამმა ძალიან მნიშვნელოვანი
არჩევანი უნდა გააკეთოს - ან თავისი ერთადერთი შვილი მსხვერპლად შესწიროს
ღმერთს, რითაც დაამტაცებს თავის რწმენას, ან არ შესწიროს, მეტი სხვა არჩევანი არ
გააჩნია. აქ აბრაამი მთელ პასუხისმგებლობას იღებს თავის თავზე, რაც ამგვარი
დილემის წინაშე აყენებს მას. აბრაამის ეს მაგალითი იმას აჩვენებს, რომ რეალურად,
ნებისმიერ გადაწყვეტილების მიღებისას, მხოლოდ და მხოლოდ ჩვენი თავის იმედი
უნდა გვქონდეს და რა გადაწყვეტილებასაც მივიღებთ, ეს იქნება გადამწყვეტი ამ
მომენტში. სარტრი ამას მეტაფორულად „აბრაამის შიშს“ უწდებს და ამბობს, რომ ეს
შიში ყველა ადამიანში არის, ანუ გადაწყვეტილების მიღების, არჩევანის გაკეთების
შიში, რადგან ვფიქრობთ, რამდენად სწორი გადაწყვეტილება მივიღეთ, რამდენად
სწორი არჩევანი გავაკეთეთ, რადგან ჩვენ მარტო ვართ დარჩენილი თავის თავთან და
არ ვიცით რომელია სწორი. სარტრი ამბობს, რომ ასეთი სიტუაციიდან ადამიანი
გამოსავალს იპოვებს იმ შემთხვევაში, თუ თავის თავზე აიღებს მთელ
პასუხისმგებლობას.

16
ზემოთ აწერილი სიტუაცია განაპირობებს ადამიანის გაგდებას ისეთ რეალობაში,
რომელიც მისგან მოითხოვს ძალიან დიდ გამბედაობასა და პასუხისმგებლობას.
ადამიანი გაგდებულია ამ სამყაროში იმიტომ, რომ მას დაიბადეს მისგან
დამოუკიდებლად და უნდა თუ არ უნდა, იღებს პასუხისმგებლბას თავის არსებობაზე.
ადამიანი იძულებულია, აიღოს ნებისმიერ პასუხისმგებლობა თავის თავზე, ვინაიდან
მას სხვა საყრდენი არ აქვს. სარტრი მიიჩნევს, რომ ადამიანის თავისუფლად ყოფნა
წყევლაა: „ადამიანი დაწყევლილია, იყოს თავისუფალი“ (სარტრი 2018, 322).
თავისუფლებაში მოიაზრება არჩევანის გაკეთების თავისუფლება, რომ რეალობაში
გადაგდებული ადამიანი მარტოდ იღებს გადაწყვეტილებებს. ხოლო დაწყევლილია
იმიტომ, რომ თავისი თავი მისი შექმნილი არაა, თან თავისუფალი, დაბადების
ადგილი, გარემო, ყველაფერი მისი არჩევანი არაა, მაგრამ ამ სამყაროში
მოსვლისთანავე, პასუხისმგებლობას იღებს თავის ქმედებებზე. ამ შემთხვევაში,
აშკარაა, რომ თავისუფლება არ ანიჭებს ბედნიერებას ადამიანს.

იმისათვის, რომ უფრო გასაგები იყოს, თუ რას ნიშნავს ადამიანი გადაგდებულია

რეალობაში, სარტრს მოჰყავს მისი მოსწავლის მაგალითი, რომელმაც არ იცის, როგორ
მოიქცეს, რომელია სწორი - წავიდეს ომში და შური იძიოს ძმისთვის, რომელიც
დიღუპა იქ, თუ დარჩეს დედასთან ერთად, რადგან მას სხვა აღარავინ ჰყავს და ეშინია,
მარტო არ დარჩეს თუკი ისიც დაიღუპა. დედასთან დარჩენაც და მებძოლეებთან
ერთად ყოფნაც ორივე ძალიან მნიშვნელოვანია. მარტივი არაა აქედან ერთ-ერთის
არჩევა და არც არის ისეთი ვინმე, ვინც დაეხამრება მას ამ რთული არჩევანის
გაკეთებაში. ბოლოს ეს ახალგაზრდა ხვდება, რომ მხოლოდ საკუთარ თავს, საკუთარ
ინსტიქტებს უნდა ენდოს და ამის მიხედვით მოიქცეს. როგორც ამბობს სარტრი, აქ
მორალი უკვე ვერ იმოქმედებს. ეს არის ადამიანის რეალობაში გადაგდებულობის
ამსახველი ძალიან კარგი მაგალითი, რომ ადამიანი გადაგდებულია რეალობაში, ანუ
მარტოა და თავისი თავის გარდა სხვა საყრდები არ აქვს, თავად უნდა მიიღოს
გადაწყვეტილებები და პასუხისმგებელია თავის ქმედებებზე.

შეფასება: 5/5

17
 1.5. მერაბ მამარდაშვილი

საკითხები:

1. რატომ ამბობს მამარდაშვილი, რომ ადამიანები ტოტალიტარიზმში

მარიონეტები იყვნენ?
2. რა არის „ურთიერთგაგება“ და რით არის ის მანკიერი?
3. როგორ ხსნის მამარდაშვილი „შინაგანი ადამიანის“ ცნებას?
4. როგორ შეიძლება თავის გათავისუფლება „სიკვდილი სხეულისგან?

მერაბ მამარდაშვილი გახლდათ ქართველი ფილოსოფოსი, რომელიც XX საუკუნეში

მოღვაწეობდა. იგი კითხულობდა საჯარო ლექციებს და უფრო ამ საჯარო ლექციებით
არის დღეს ცნობილი. მერაბ მამარდაშვილს ასევე მოიხსენიებენ „ქართველ
სოკრატედ“. მიუხედავად იმისა, რომ მამარდაშვილი საბჭოთა კავშირში დაიბადა და
ძირითადად აქ გაატარა თავისი ცხოვრება, იგი მიიჩნევა ანტისაბჭოთა
ფილოსოფოსად, რადგან ის საჯაროდ, ღიად გამოთქვამდა თავის აზრებს და
აკრიტიკებდა იმდროინდელ სისტემას. მერაბ მამარდაშვილის ერთ-ერთი აქტუალური
და ცნობილი ლექციაა „საუბრები ფილოსოფიაზე“, რომელიც მან თბილისში 1990 წელს
წაიკითხა.

მამარდაშვილი თავისი ლექციის ფარგლებში საუბრობს ადამიანების არსებობასა და

ყოფაზე ტოტალიტარიზმსა და პოსტ-ტოტალიტარიზმში. იგი ამბობს, რომ
ტოტალიტარიზმში ადამიანები მარიონეტები იყვნენ, რადგან ისეთ სისტემაში
ცხოვრობდნენ, რომელიც მათ იმონებდა და ურეცხავდა ტვინს თავისი პროპაგანდით
და შემდგომში ინდოქტრინაციით. აქ ადამიანებს რეჟიმის მიერ წართმეული ჰქონდათ
აზროვნების უნარი და დაბეჩავებული იყვნენ. ეს ყველაფერი მათ იქამდე მიიყვანა,
რომ ეს ადამიანები არა თავისი, არამედ სხვისი შეხედულებებით და აზრებით
მოქმედებდნენ. მაგალითისთვის, საბჭოთა კავშირში ადამიანები ყოველთვის
იმყოფებოდნენ ისეთ სიტუაციაში, რომელიც განსაზღვრული იყო რაღაცის ან ვიღაცის
მიერ. აქ ისინი აკეთებდნენ იმას, რასაც არ სურდათ სინამდვილეში, იცოდნენ, რომ ეს
ბოროტებაა, თუმცა სხვა გზა არ ჰქონდათ, რეჟიმი ასე უკარნახებდა. იმისდა
მიუხედავად, რომ მათ იცოდნენ, ქურდობა არის არაწესიერება, ბოროტება და ბოლოს
18
და ბოლოს, უკანონო ქმედება, ისინი დარწმუნებულნი იყვნენ იმაშიც, რომ მხოლოდ ამ
გზით და ასე შეძლებდნენ თავისი თავის და ოჯახის რჩენა. სწორედ ამის გამო იყვნენ
იძულებულები, რომ ექურდათ და ამ არაწესიები ცხოვრებით ეცხოვრათ. რომ არა ეს,
ისინი ვერ შეძლებდნენ მოერგოთ საბჭოთა კავშირის მიერ შექმნილ ტოტალიტარულ
სისტემას და შესაბამისად, ვერც კი მოახერხებდნენ გადარჩენას.

სწორედ ამ ზემოთ აღწერილი სიტუაციით იყო განპირობებული ის, რომ საბჭოთა

კავშირში ადამიანები ცხოვრობდნენ და მოქმედებდნენ არა თავისი შეხედულებებითა
და აზრებით, ანუ რასაც ისინი ფოქრობდნენ, სინამდვილეში ეს მათი პირადი აზრი არ
იყო, არამედ ეს მათ შინაგან სამყაროში არსებული ცოდვის ხმა იყო, რომლის გარჩევა
ნამდვილად რთული იყო, რამაც მათ მარიონტებად აქცევდა: „ეს ხმა, რომელიც ჩვენი
საკუთარი ხმა გვგონია, არის ცოდვის ხმა ჩვენში“ (მამრდაშვილი 2018, 421).
მამარდაშვილი ამბობს, რომ ის ადამიანები, რომლებიც პოსტ-ტოტალიტარულ
სიტუაციაში იმყოფებიან, გვირაბიდან გამოდიან, ანუ შესაძლებლობა ეძლევათ,
დაინახონ მათი რეალური თავი, გაარჩიონ თავისი ხმა სხვისისგან და გამოვიდნენ
მარიონეტის სიტუაციიდან. აღსანიშნავია ისიც, რომ ადამიანებს, რაღაც მხრივ,
აწყობდათ ამ მდგომარეობაში ყოფნა, რადგან ასე ისინი მოახერხებდნენ თავის
დაღწევას სიკვდილის შიშისგან და გადარჩებოდნენ.

მამარდაშვილი ცოდვის ხმაზე საუბრისას, ორიოდე სიტყვით ეხება ასევე იმას, თუ

როგორ, რანაირად მოქმედებს ეს ცოდვა ადამიანში. აღსანიშნავია, რომ
მამარდაშვილთან სიტყვა „ცოდვა“ არ არის დაკავშირებული რელიგიაში არსებულ
ცოდვასთან, ეს არის ფაქტორი, რომელიც ხელს უშლის ადამიანს, განახორციელოს
ინდივიდუალური აქტი. მამარდაშვილი ხსნის იმას, რომ არ არსებობს ადამიანი,
რომელსაც არ ჰქონოდა ისეთი შემთხვევა, როცა ის იაზრებდა რომელი იყო სწორი,
თუმცა ასე არ მოიქცა იმის გამო, რომ მისი საყვარელი ადამიანი არ აღმოჩენილიყო
საფრთხეში. ესაა სწორედ „ცოდვა“, როდესაც საყვარელი ადამიანის ხათრის გამო სხვა
ადამიანი სჩადის ბოროტებას, რომელსაც არ უნდა. ეს კი ხდება იმის გამო, რომ
სიყვარული, ხათრიანობა, გაგება, ეს ყველაფერი ეწინააღმდეგება ადამიანში
არსებული ჭეშმარიტების ნაპერწკალს, შედეგად ვერ ხდება ამ ნაპერწკლის გაღვივება
და ადამიანი აკეთებს ბოროტ საქმეს. ეს სიყვარული, ხათრიანობა, ურთიერთობები

19
ხელს უშლის ადამიანს, საკუთარი და ცოდვის ხმების გარჩევაში და იმაში, რომ
განავითაროს მან ინდივიდუალური აქტი.

მერაბ მამარდაშვილი საუბრობს ასევე „ურთიერთგაგებაზე“ რა არის ის და გვიხსნის,

რითაა მანკიერი. მამარდაშვილი მიხედვით, „ურთიერთგაგება“ არის ძირითადი
მახასიათებელი ზემოთ აღწერილი სიტუაციისა. ტოტალიტარიზმში არსებული ეს
ურთიიერთგაგების ველი არის ტოტალიტარული, საბჭოთა კავშირის იდეოლოგიის
პროდუქტი, ინდოქტრინებული ინდივიდების პროდუქტი. „ურთიერთგაგება“ არის
ჭეშმარიტების და ადამიანის აზროვნების პირდაპირი მტერი. იგი იმითაა მანკიერი,
რომ როდესაც ადამიანი „ურთიერთგაგების“ მდგომარეობაში იმყოფება, ამ დროს მას
არ აქვს საკუთარი ხმა და ისეთივე მარიონეტად იქცევა, როგორიც დანარჩენია
ტოტალიტარულ სისტემაში. მაგალითად, როდესაც ადამიანი ურთიერთგაგებაშია და
მისი მეზობელი მოიპარავს რაღაცას, ჩაიდენს უკანონო საქმეს, ის არაფერს იტყვის,
ვიანიდან ესმის მისი, რომ ამით ოჯახი უნდა გადაარჩინოს. ამასთანავე, ის იყენებს ამ
უკანონო საქმეს თავისი თავის გადასარჩენად. თუ ამოიღებს ხმას და უარს იტყვის
მარიონეტად გადაქცევას, როგორც მამარდაშვილი ამბობს, მას ემუქრება შიმშილი და
შედეგად სიკვდილი. სწორედ ამიტომ ის იძულებულია, დამონებულად მოიქცეს,
გახდეს უკანონო მიუხედავად მისი სურვილისა: „უკანონობის წინააღმდეგ ბრძოლის
ერთადერთი ხერხი დამრჩენია: მეც უკანონო უნდა გავხდე“ (მაამრდაშვილი 2018, 423).

მერაბ მამარდაშვილი ასევე საუბრობს „შინაგანი ადამიანის“ ცნებაზე და ამბობს, რომ

ეს ისეთი ადამიანის სახეა, რომელმაც მხოლოდ იცის ის, რაც რეალურად იცის. იგი ან
არ რეალიზდება, ან პირიქით, რეალიზდება, ისაა, რაც სინამდვილეში არის
განსხვავებით ადამიანის იმ პირველი სახისგან, რომელსაც მაშინ უყვარს, როდესაც
ნამდვილად სძულს და მაშინ სძულს, როდესაც ნამდვილად უყვარს. შინაგან ადამიანს
მაშინ უყვარს, თუ ნამდვილად უყვარს და მაშინ სძულს, თუ ნამდვილად სძულს.
როდესაც ეს ყველაფერი ერთმანეთთან თანხვედრაშია, სახეზე გვაქვს შინაგანი
ადამიანი, რომლის აზრები, ასევე გრძნობები, ყველაფერი ემთხვევა თავის ქცევებს.

როდესაც მამარდაშვილი საუბრობს იმაზე, თუ როგორ შეუძლია ადამიანს თავი

გაათავისუფლოს „სიკვდილის სხეულისგან“, იგი აღნიშნავს, რომ სიტყვას „სხეული“
ის პირდაპირი მნიშნველობით არ მოიხმარს და ამაში იგულისხმება, მაგალითად, იმ
ადგილის, იმ სივრცის სტრუქტურა, სადაც რაღაც ხდება ან არა. ეს არის
20
ტოტალიტარულ სისტემაში მცხოვრები ადამიანების სხეული და იგი აიგო იმიტომ,
რომ ამ ადამიანებმა მოირგეს ის. ამ „სიკვდილის სხეულისგან“ გათავისუფლებისთვის
და სინამდვილის დასანახად კი მამარდაშვილი ამბობს, რომ არსებული მორგების,
შეგუების ჯაჭვი საჭიროა, გაწყდეს. ამ შეგუების ჯაჭვის გაწყვეტა ნიშნავს იმას, რომ
ხანდახან საჭირო გახდება კომფორტის ზონიდან გასვლა, არსებული სიმყუდროვისა
და ურთიერთგაგების დარღვევა, ანუ ხმის ამოღება და არ შეგუება უსამართლო,
არაკანონიერ ქმედებასთან, რადგან ეს არის ცოდვა. თუ არავინ დაიწყებს მოქმედებას,
თუ არავინ გაბედავს ხმის ამოღებას, არავის არ ეყოფა ძალა ამისთვის, ვერავინ ვერ
გაათავისუფლებს თავს ამ „სიკვდილის სხეულისგან“.

მამარდაშვილი ასევე პავლე მოციქულის ინტერპრეტაციით ცდილობს, აგვიხსნას

„სიკვდილის სხეულისგან“ გათავისუფლების განსხვავებულ გზას და საუბრობს
ქრისტეს სიმბოლოზე, რადგან მიაჩნია მას, რომ საბჭოთა სისტემაში მცხოვრებ
ადამიანში არც ქრისტეს დაბადება და არც შინაგანი ადამიანი აღარ არსებობს. ხოლო
იმ ახალგაზრდებს, რომლებიც ცხოვრებაში ახლა შედიან, მათ ხვდებათ
„ვერტიკალურად დამდგარი გვამები“, მეტი აღარაფერი. ეს „ვერტიკალურად
დამდგარი გვამები“ კი საბჭოთა სისტემაში მცხოვრები ადამიანებია, რომელებსაც
მარიონეტებად და შესაბამისად, სამყაროს წინაშე უპასუხისმგებლოდ აქცია რეჟიმმა.
მამარდაშვილი ამბობს, რომ მხოლოდ ქრისტეს დაბადება და მის მიერ ჩვენი ცოდვების
გამოსყიდვა არაა საკმარისი იმისთვის, რომ ადამიანმა გაჩერდეს, მართებულად
მოიქცეს, აღარ არსებობდეს „ურთიერთგაგება“, არამედ საჭიროა, ქრისტე უშუალოდ
თითოეული ადამიანის სულში დაიბადოს, საჭიროა, ადამიანმა შეიმეცნოს მას თავის
თავში და მხოლოდ ამ შემთხვევაში მან შეძლებს თავი დააღწიოს სიკვდილის სხეულს,
დაინახოს რეალობა და ჩამოყალიბდეს „შინაგან ადამიანად“.

შეფასება: 5/5

21
 1.6. იუვალ ნოა ჰარარი

საკითხები:

1. რომელ ოჯახს განეკუთვნება ჰომო საპიენსი?

2. რა მნიშვნელობა ჰქონდა ცეცხლის მოთვინიერებას?
3. როგორ შეძლო ჰომო საპიენსმა ისეთი ქალაქების და იმპერიების შექმნა, სადაც
ასიათასობით და მილიონობით ადამიანი ცხოვრობდა?
4. რა მოხდა კოგნიტური რევოლუციის დროს?

იუვალ ნოა ჰარარი არის თანამედროვე მეცნიერი, ასევე ისტორიკოსი და გამორჩეული

მოაზროვნე ისრაელიდან, რომელიც ცნობილი გახდა თავისი შესანიშნავი წიგნით
სახელად „საპიენსი: კაცობრიობის მოკლე ისტორია“. ამ წიგნში ჰარარი საუბრობს
ადამიანზე, მისი განვითარების ისტორიაზე, თუ რა გზა გაიარა და როგორ განვითარდა
ადამიანმა, როგორც ბიოლოგიურმა სახეობამ, სამყაროს გაჩენის პირველი დღიდან
დღემდე. აღნიშნულთან დაკავშირებით ჰარარი თავის დასკვნებს აყალიბებს და
საუბრობს ბიოლოგიური ევოლუციის შესახებ იმისათვის, რომ შეაფასოს მომავალი
ადამიანებისა.

ჰარარი თავის გამროჩეულ ნაშრომში წერს ჰომო საპიენსზე და გვეუბნება, რომელ

ოჯახს მიეკუთვნება იგი. ჰარარის მიხედვით, ჰომო საპიენსი განეკუთვნება ოჯახს,
რომელიც კონრეტულ სახეობას წარმოადგენს. აღნიშნული ფაქტი, ისტორიის
მანძილზე წარმოადგენდა საიდუმლოს, რომელიც საკმაოდ კარგად იყო დაცული.
ჰარარი ამბობს, რომ დიდი ხნის მანძილზე ჰომო საპიენსი თავს ასაღებდა სახეობად,
რომელიც გამოცალკევებული იყო დანარჩენი სახეობიბსგან, თავს ასაღებდა ობლად,
რომელსაც მშობელი, და-ძმა, ნათესავი, არავინ არ ჰყავს. ჰარარი ამას თვლის დიდ
შეცდომად, რადგან ჰომო საპიენსები არიან ხმაურიანი და ძალიან დიდი ოჯახის
წევრები, რომელსაც წარმოადგენენ დიდი პრიმატები. ჰარარის მიხედვით, ადამიანის
უახლოესი და ცოცხალი ნათესავებია შიმპანზე, ორანგუტანგი და გორილა. აქედან
ყველაზე მეტად ადამიანს ჰგავს შიმპანზე, ვინაიდან წარსულში, 6 მილიონი წლით
ადრე, მდედრმა შიმპანზემ გააჩინა ორი მდედრობითი სქესის შვილი და ამ ორიდან
ერთი დანარჩენი შიმპაზეების ბებია გახდა, ხოლო მეორე - ადამიანის. ჰომო საპიენსი
22
ნიშნავს ჭკვიან ადამიანს და ამ სახეობის წარმომადგენლებს შეუძლიათ თავისი
გონების გამოყენება.

ჰარარი ასევე სუბრობს ცეცხლის მოთვინიერების მნიშვნელობაზე და ამბობს, რომ

ჰომო საპიენსის მიერ ცეცხლის მოთვნიერებას ძალიან დიდი მნიშვნელობა გააჩნდა. აქ
აუცილებლად აღსანიშნავია საკმაოდ მნიშვნელოვანი ცვლილება - ჰომო საპიენსმა
ცეცხლის მოთვინიერების შედეგად დაიწყო საკვების მზა სახით მიღება. აღსანიშნავია,
რომ ამ დროს, ადამიანმა დაეუფლა ხარშვის ტექნიკას, რის შედეგადაც მან
დამუშავებულ და შედარებით მრავალფეროვან საკვებს მიირთმევდა და ამ
ყველაფრისთვის შედარებით ნაკლებ დროს უთმობდა. ანუ, ადამიანი აღარ იყო
იძულებული, იმდენი დრო დაეხარჯა, რამდენსაც მანამდე ხარჯავდა საკვების უმი
სახით მიღებისას. აღსანიშნავია, რომ საკვების მზა სახით მიღების შედეგად, ჰომო
საპიენსს გაუადვილდა ასევე საკვების მონელებაც. გარდა ამ მნიშვნელოვანი
ცვლილებებისა, რომელიც მოჰყვა ჰომო საპიენსის მიერ ცეცხლის მოთვინიერებას,
არის მეორე მნიშვნელოვანი ცვლილებაც. აქ იგულისხმება ის, რომ ჰომო
საპიენსისთვის, იმის მერე, რაც მან დაიწყო საკვების მზა სახით მიღება, აღარ იყო
საჭირო დიდი ეშვები და დიდი სიგრძის მქონე ნაწლავები, რომელსაც იგი იყენებდა
საკვების უმი სახით მიღებისას. ამ ყველაფრიდან გამომდინარე, უნდა ითქვას, რომ
ჰომო საპიენსის მიერ ხარშვის ტექნიკის დაუფლების შედეგად, დაპატარავდა მათი
ნაწლავები და გაიზარდა ზომაში ტვინი. აქ ჰარარი წერს, რომ გრძელი ნაწილავების და
დიდი ტვინის პარალელური არსებობა დიდ ენერგიას მოიხმარს, რომელიც დიდ
დატვირთვას წარმოადგენს ორგანიზმისთვის. ამიტომ, ნაწილავების დაპატარავება
ხელი შეუწყო იმას, რომ ორგანიზმში დაზოგილიყო ენერგია, რის შედეგადაც ტვინი
გაიზარდა ზომაში. ეს ყველაფერი, საკვების მზა სახით მიღება, მისი შედარებით
ადვილად მონელება, ნაწლავების სიგრძეში დაპატარავება და ტვინის გაზრდა ზომაში,
მიჰყავს ჰომო საპიენსი განვითარების შემდგომ ეტაპამდე, ანუ ხელს უწყობს მის
შემდგომ განვითარებას.

იუვალ ნოა ჰარარი თავის ნაშრომში ყურადღებას ამახვილებს ფიქციის ენასა და მის
ფუნაქციაზე. ის წერს, რომ ფიქცია ესაა ის ყველაფერი, რაშიც დღეს ჩვენ, ადამიანები
ვცხოვრობთ და ესაა ის ყველაფერი, რასაც ვქმნით. ჰარარის მიხედვით,
კოლექტიურობისა და წარმოსახვის უნარების შეძენა საპიენსმა სწორედ რომ ფიქციის
23
საშუალებით შეძლო, ანუ მან შეიძინა იმის უნარი, რომ აკეთოს საქმე სხვა
ადამიანებთან ერთად, თანაც შედარებით მოხერხებულად და კომფორტულად. ჰარარს
აქ წინ წამოაქვს ისეთი საკითხი, თუ როგორ მოახერხა ჰომო საპიენსმა, როგორ შეძლო
მან ისეთი იმპერიების და ქალაქების შექმნა, სადაც ძალიან ბევრი ადამიანი
ცხოვრობდა, რომელთა რიცხვი ასიათასს, მილიონს აღწევდა ხოლმე. ამ საინტერესო
კითხვის პასუხია - ფიქციის ენის წყალობით. ჰარარის მიხედვით, ადამიანთა დიდმა
რაოდენობამ, რომელიც შედგება ერთმანეთისთვის უცხო ინდივიდებისგან,
წარმატებულად ითანამშრომლებს მხოლოდ საერთო მითის ქონის შემთხვევაში:
„დიდი რაოდენობით უცხო ადამიანების წარმატებული თანამშრომლობა მხოლოდ იმ
შემთხვევაში შეიძლება, თუ მათ რაიმე საერთო მითი სწამთ“ (ჰარარი 2018, 456).
ნებისმიერი დიდი ორგნიზაცია, სახელმწიფო იქნება ეს, ანტიკური პერიოდის ქალაქი,
ეკლესია თუ სხვა, ყველა საკუთარ საფუძველს პოულობს ამ ორგანიზაციაში მომუშავე
წევრების კოლექტიურ წარმოსახვაში არსებულ მითში. მაგალითად, ეკლესიების
შემთხვევაში ეს არის რელიგია.

ჰარარი მიიჩნევს, რომ არანაირი ღმერთი, სამართლიანობა და ერები არ არსებობს, ეს

ყველაფერი უბრალოდ წარმოსახვაა ადამიანების. ის წერს, რომ დღეს არსებული
მოქმედი ინსტიტუციებიც კი ფიქციის დამსახურებით ფუნქციონირებენ. აქ
მაგალითის სახით ჰარარს მოყავს “Peugeot”-ის კომპანია, რომელშიც ძალიან ბევრი
ადამიანია დასაქმებული. ის ამბობს, რომ ამ დასაქმებულთა უმეტესი ნაწილი არ
იცნობს ერთმანეთს, მაგრამ მათი თანამშრომლობა იმდენად წარმატებული და
ეფექტურია, რომ თუ ყველა მანქანა განადგურდება ან, თუ სტიქიური მოვლენა
მოხდება და თანამშრომლებიც კი განადგურდებიან, ვერაფერი ვერ შეაწყვეტს ან
შეაფერხებს ამ კომპანიის მუშაობას. ამით ჰარარი გვიხსნის, რომ თვითონ კომპანია
მატერიალურ სამყაროსთან არსობრივბად არაა კავშირში, არამედ ეს ყველაფერი
ფიქციაა, რომელიც ამ ადამიანების საერთო წარმოსახვაშია. ჰარარის მიხედვით,
სწორედ ეს წარმოსახვის შესაძლებლობა, საერთი ფიქციებია ის საშუალება,
რომლითაც ჰომო საპიენსმა შეძლო სამყაროში მოეპოვებინა ძალაუფლება და
დაემკვიდრა თავისი თავი.

ჰარარი თავის ნაშრომში ასევე საუბრობს კოგნიტურ რევოლუციაზე, მის დროს

მომხდარ ცვლილებებსა და მიღებულ შედეგებზე. კოგნიტური რევოლუცია არის
24
პროცესი, როდესაც ჩამოყალიბდა კოგნიტური ფსიქოლოგია ადამიანთან, რომლითაც
იგი განსხვავდება პრიმატებისგან. უნდა ითქვას, რომ კოგნიტური რევოლუციისას,
ადამიანის მიერ ახალი უნარების შეძენა ხდება და სანამ ეს რევოლუცია მოხდებოდა,
ყველა ადამიანის ქცევა, მიუხედავად მათი სახეობისა, ბიოლოგიური იყო. კოგნიტური
რევოლუცია მოხდა ისტორიის ბიოლოგიისგან განცალკევების შემდეგ და ამის
შედეგად, ადამიანი, როგორც არსება, უფრო გონიერი გახდა, დაიწყო ინფორმაციის
მიმოცვლა სხვებთან და შედეგად დაიწყო კომუნიკაციის დამყარებაც. უფრო
კონკრეტულად, კოგნიტური რევოლუციის შემდეგ, ადამიანმა შეიძინა ისეთი უნარი,
რომელიც მას ეხმარებოდა, გადასცეს სხვას ვრცელი ინფორმაცია გარესამყაროზე. ამის
მერე მას უკვე შესწევდა ძალა, დაგეგმოს და განახორციელოს რთული ქმდებები,
გაიქცეს ლომისგან, ინადიროს ბიზონზე და სხვა. გარდა ამისა, ჰომო საპიენსმა შეიძინა
ისეთი მნიშვნელოვანი უნარი, რომელიც მას ეხმარებოდა, გადასცეს ვრცელი
ინფორმაცია სოციალურ ურთიერთობებზე, რის შედეგადაც შესაძლებელი გახდა
შედარებით მჭიდრო და დიდი ჯგუფების ჩამოყალიბება, სადაც წევრთა რაოდენობა
150-მდე იყო დაახლოებით. ასევე, კოგნიტური რევოლუციის შედეგად, ადამიანს უკვე
შესწევდა ძალა, გადასცეს ინფორმაცია ფიქიციაზე, მაგალითად, ერების შესახებ,
ადამიანთა უფლებებზე და ა.შ. ამის შედეგად, შესაძლებელი გახდა უამრავი უცხო
ადამიანის თანამშრომლობა და მყისიერად ადაპტირდა სოციალური ქცევა.

შეფასება: 5/5

25
 თავი 2. შუალედური შეფასებები

2.1. შუალედური შეფასება I

შეფასება: 20/20
საკითხები:

1. ზიგმუნდ ფროიდის მიხედვით, იმსჯელეთ მიზანშეკავებული სიყვარულის

შესახებ და რატომ არ ანიჭებს კულტურა ადამიანს ბედნიერებას? (10 ქულა)
2. კონრად ლორენცის მიხედვით, რატომ არის პრობლემა გრძნობების გაციება და
ინდოქტრინაცია? (10 ქულა)

1. ზიგმუნდ ფროიდი თავის ნაშრომში საუბრობს ორი ტიპის სიყვარულზე,

ეროტიულ და მიზანშეკავებულ. მიზანშეკავებული სიყვარული გადის ოჯახის
ფარგლებს გარეთ და იგი ქმნის ახალ კავშირებს. მიზანშეკავებული სიყვარული არის
როდესაც სიყვარული, ასე ვთქვთ, მეგობრულ სიყვარულში იზრდება და, შეიძლება
ითქვას, იგი აფართოვებს ადამიანის სამეგობრო წრეს. კულტურა ადამიანის
სექსუალურ მისწრაფებებს, ლტოლვებს იმდენად თრგუნავს, რომ მან რაღაც მომენტში
შესაძლოა, არც კი ფიქრობდეს იმის შესახებ, რომ სექსუალური ლტოლვა აქვს ამა თუ
იმ ინდივიდის მიმართ, თუმცა იგი ამას მიზანშეკავებულ სიყვარულად გარდაქმნის,
როგორიცაა მეგობრობა, თანამშრობლობა, პარტნიორობა და ა.შ. იმ შემთხვევაში, თუ
ადამიანმა შეძლო თავისი ეროტიული სიყვარული დაძლიოს, მაშინ ეს ეროტიული
სიყვარული გადაიზრდება და ხდება მიზანშეკავებული სიყვარული, ანუ
მიზანშეკავებული სიყვარული არის ეროტიული სიყვარულის დათრგუნვის შედეგი,
ადამიანის სექსუალური მისწრაფებების შედეგი, რომელზეც გავლენა იქონია
კულტურამ. ადამიანის სექსუალური ლტოლვები შესაძლოა ისე გადაიზარდოს
მიზანშეკავებულ სიყვარულად, რომ თავად ადამიანმაც კი ვერ გაიგოს, რადგან
კულტურაში არსებული ღიებულებები და ნორმები იმდენადაა ჩამჯდარი ადამიანის

26
თავში, რომ არის ისეთი საკითხები, რომლის შესახებ არც კი ფიქრობს. აღსანიშნავია,
რომ, როდესაც ეგოს სურს კულტურის ფარგლებში იმოქმედოს, სურს მოარიგოს იდის
(ლიბიდოზურ ენერგიას) და სუპერეგოს, რომლებიც ერთმანეთთან დაპირისპირებაში
არის, ეს იწვევს უარყოფით შედეგს, ანუ ადამიანისთვის ქმნის სტრესს, დისკომფორტს
და, საბოლოო ჯამში, ნევროზს.

ზიგმუნდ ფროიდი თავის ნაშრომში გარდა კულტურის დედაებითი მხარეების,

რომელიც საზოგადოების გაერთიანებაში და მათთვის უსაფრთხოების
უზრნველყოფაში მდგომარეობს, საუბრობს ასევე მის უარყოფით მხარეზე, კერძოდ კი
იმის შესახებ, რომ კულტურა ადამიანს ბედნიერებას, იგი ართმევს მას მის
ბედნიერებას. კულტურა არ ანიჭბეს ბედნიერებას იმიტომ, რომ იგი ზღუდავს
ინდივიდის სექსუალურ სურვილებს და ატკინებს მას. ადამიანებს სურთ აკეთონ ის,
რაც მათთვის ბედნიერების მომტანია, მათ უნდათ, იყვნენ თავისუფლები, თუმცა
კულტურა ხელს უშლით და არ უშვებს. ამის გამო, ადამიანები უკმაყოფილნი არის
კულტურით და სურთ პირველყოფილ მდგომარეობას დაბრუნდნენ, სადაც არაფერში
იყვნენ შეზღუდულნი, როგორც ეს ჰობსთანაა, ბუნებით მდგომარეობაში. სწორედ
პირველყლფილ ადამიანს თვლიან ყველაზე ბედნიერ ადამიანად, რადგან არ იცოდნენ
სექსუალური მისწრაფებების შეზღუდვებზე, არ იყო კულტურა და სრულიად
თავისუფლები იყვნენ ამ თვალსაზრისით. ბედნიერება ადამიანს სწორედ სექსუალობა
ანიჭებს, თუმცა კულტურა ამას კრძალავს და ხმამაღლად და ღიად ვერ საუბრობენ
ისეთ საკითხებზე, რომელიც ტაბუდადებლ საკითხად ითვლება.

2. კონრად ლორენცი თავის ნაშრომში სახელად „ცივილიზებული კაცობრიობის

რვა მომაკვდინებელი ცოდვა“, ერთ-ერთ მნიშვნელოვან და მთავარ ცოდვად მიიჩნევს
გრძნობების გაციებას. უპირველესად ყოვლისა, უნდა ითქვას, რომ ეს ცოდა მჭიდროდ
დაკავშირებულია მოსახლეობის სიჭარბესთან და სიმჭიდროვესთან, რომელსაც ასევე
ცოდვად მიიჩნევს. ადამიანები სიჭარბის შედეგად უფრო მჭიდროდ სახლდებიან
ერთამენთთან, რაც, ლორენცის მიხედვით, იწვევს გრძნობების და ემოციების
გაციებას. იგი ამბობს, რომ ადამიანები ისეთ არსებებად იქცნენ, რომ აღარ უნდათ
რაიმეში ემოციურად იყვნენ ჩართულნი. გარდა ამისა, მათ ერთმანეთის მიმართ აღარ
გააჩნიათ ის სოლიდარობის განცდა, რომელიც მანამდე ჰქონდათ. ამის კარგი
27
მაგალითია ქალაქის კორპუსები, რომლებიც ისე ახლოსაა აშენებული, თითქოს ხელი
შეგიძლია მიაწვდინო მოპირდაპირე კორპუსის მეზობელს. სწორედ იმის გამო, რომ
ადამიანები მჭიდროდ არიან დასახლებულები, ისინი ხშირად იჭრებიან სხვის პირად
სივრცეში, მუდმივად ერთმანეთის გვერდით არიან და ეს იწვევს გრძნობების გაციებას.
ისეთ ადგილში, სადაც ბევრი ადამიანი ცხოვრობს, იქ ნაკლებად ეხმარებიან
ერთმანეთს, თითქოს ვერ ხედავენ ან გაუჩინარებულები არიან. როდესაც გრძობები
გაციებულია, ადამიანები სხვის ტკივილს ვერ გრძნობენ, შუადღისაც კი, როდესაც
ქუჩაში უამრავი ადამიანია. ლორენცი ამბობს, რომ ქალაქებში ბევრია შემთხვევები
კრიმინალის, მაგრამ არცერთი გამვლელი არ რეაგირებს ამაზე, არც ეხამრება.

გრძნობების გაციება არის დიდი პრობლემა, რომელიც ადამიანები იქამდე მიიყვანა,

რომ განსაკუთრებით ქალაქებში სტუმრის მოსვლაც კი არ უხარიათ, თუკი
შეუთანხმებლად მოვიდა. პატარა სოფლეში ეს ასე არაა, ადამიანები შორს ცხოვრობენ
ერთმანეთისგან და ყოველთვის უხარიათ სტუმრის მოსვლა. აქამდე სწორედ
მოსახლეობის სიჭარბე მიიყვანა. როდესაც ერთ ტერიტორიაზე ბევრი ადამიანი
ცხოვრობს, ეს იწვევს მათ გულგრილობას, შედეგად კი აგრესიასაც, რადგან სულ
ერთმანეთის თვალწინ არიან.

ერთ-ერთ პრობლემა, ლორენცის აზრით, არის ინდოქტრინაცია. ინდოქტრინაცია არის

ისეთი ჰიპოთეზები, რომლებიც მეცნიერულ დონეზე არაა დამტკიცებული. ეს
ჰიპოთეზები ხდება დოქტრინად, ამის მერე კი - ინდოქტრინაციად. ინდოქტრინაცია
მართავს საზოგადებას, ადამიანების სურვილებს, ქცევებს და ავრცელებს ერთ
გამეფებულ იდეას თუ აზრს. ინდოქტრინაციის გავრცელების ყველაზე კარგი
საშუალება, ლორენცის მიხედვით, არის მასმედია და მოდა. ინდოქტრინაცია,
შეიძლება ითქვას, ტვინის გამორეცხვაა, როდესაც ადამიანს არ გააჩნია განსჯის უნარი,
კრიტიკული აზროვნება. ადამიანზე ინდოქტრინაციას ახდენს სწორედ ის მოდური
სისულელეები, რომლისკენაც იგი მთელი თავისი ცხოვრება მიემართება, ცდილობს
დაეწიოს მათ. იმ შემთხვევაში, თუ ადამიანი ვერ ყიდულობს ბოლოს გამოსულ
აიფონს, ეს იწვევს უბედურებას. უბედურად გრძნობს თავს იმის გამო, რომ რეკლამაში
ნანახი ნივთის ყიდვა ვერ შეეძლო. ოდესმე არცერთი ადამიანი არ წარმოადგენდა, რომ
იმას ჩაიცვამდა, რაც მისი გემოვნებით არაა, მაგრამ როგორც კი რეკლამაში ხედავს, ან
ვინმე ეუბნება, რომ მოდაშია, ეგრევე ყიდულობს და იცვამს. ინდოქტრინაციის
28
შედეგად, ადამიანები კარგავენ თავის ინდივიდუალიზმს და ბოლოს აღარაფერი რჩება
ნამდვილი. ინდოქტრინაცია ადამიანს არანორმალურ არსებად აქცია დღეს და არის
საშიში იარაღი ადამიანებისთვის, რადგან ართმევს მათ ინდივიდუალურობას.

29
 2.2. შუალედური შეფასება II

შეფასება: 20/20

საკითხები:

1. ჟან-პოლ სარტრის მიხედვით, იმსჯელეთ, რას გულისხმობს "აბრაამის შიში" და

როგორ გესმით ფრაზა: "ადამიანი არამხოლოდ ისეთია, როგორადაც საკუთარი
თავი ესმის, არამედ ისეთიც, როგორიც სურს საკუთარი თავი"? (10 ქულა)
2. ჰანა არენდტის მიხედვით, აღწერეთ ტოტალიტარული ორგანიზაცია და
იმსჯელეთ რას ნიშნავს პირადი პასუხისმგებლობის გაუქმება. (10 ქულა)

1. სარტრი თავის ნაშრომში „ეგზისტენციალიზმი ჰუმანიზმია“ ახსენებს „აბრაამის

შიშს“, რაც მოჰყავს იმ შიშების თვალსაჩინოდ, რასაც ყოველი ინდივიდი გრძნობს
თითოეული გადაწყვეტილების მიღების და გაანალიზების წინ. მოცემული
მაგალითის მიხედვით, აბრაამი არის გაორჭოფებული და უწევს ძალიან რთული
გადაწყვეტილების მიღება: იგი ერთ შემთხვევაში, უნდა დაემორჩილოს ხმას,
რომელიც მას გამოეცხადა და მოსთხოვა შვილის მსხვერპლშეწირვა, ან მეორე მხრივ,
არ დამორჩილდეს მოცემულ ხმას, მაგრამ ამას თავისი უარყოფითი შედეგიც ექნება და
შიძლება ხმის უარყოფით აბრაამის რწმენას შეექმნას საფრთხე. აბრაამი ამ დილემის
წინაშე მარტოა, მან ინდივიდუალურად უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება და სრული
პასუხისმგებლობა აიღოს მის შედეგებზე. ხაზგასასმელია, რომ „აბრაამის შიშის“
დახმარებით ავტორი ცდილობს მკითხველს დაანახოს ის , რომ ყოველ ინდივიდში
არის შიში, რასაც ბიბლიური გმირი აბრაამი განიცდიდა, მაშინ, როცა
გადაწყვეტილებას იღებდა.

„ადამიანი არამხოლოდ ისეთია, როგორადაც საკუთარი თავის ესმის, არამედ, ისეთიც,

როგორიც სურს საკუთარი თავი“ მოცემული ფრაზით, ავტორი გვეუბნება, რომ
ადამიანები თავისუფალი არსებები არიან. ინდივიდები თავად დამოუკიდებლად,
ინდივიდუალურად იღებენ გადაწყვეტილებებს, რაზეც სრულიად პასუხისმგებლები
არიან, ასევე აღსანიშნია ისიც, რომ ადამიანებს შუძლიათ დამოუკიდებლად რაიმეს
გაკეთება, ანუ მოქმედება. სარტრი ცხადყოფს, რომ ინდივიდები, გონიერი არსებები

30
არაინ და არა რაიმე სათამაშოებიი, ან თუნდაც მანეკენები. ისინი თავად ადგენენ
თვიანთ ცხოვრების არს და საზრის თავისი არჩევანით. მათ ეკისრებათ თავიანთ
არსებობაზე პასუხისმგებლობა, თუმც ეს პასუხისმგებლობა ისე კი არ უნდა გაიაზროს
ინდივიდმა, რომ ის მარტოდმარტო თავის თავზე არის პასუხისგებელი, არამედ იგი
ყველა ადამიანზეა პასუხისმგებელი, რადგან თავისი არჩევანით ამბობს დანარჩენებს,
რომ ასე მოქცევა სწორია, ანუ მოუწოდებს ამგვარი მოქმედებისკენ. მოცემული
ფრაზით სარტრი ამბობს, რომ როგორიც ახლა არის ადამიანი, ის მხოლოდ ასეთი კი
არაა, ის ასევე ისეთია, როგორიც უნდა მას, რომ მომავალში იყოს, რა არჩევანსაც
გააკეთებს, ისეთიც გახდება.

2. ჰანა არენდტი თავის ნაშრომში „ტოტალიტარული მოძრაობა“ აღწერს, თუ როგორია

ტოტალიტარული ორგანიზაცია. არენდტის მიხედვით, ტოტალიტარულ
ორგანიზაციას აქვს შემდეგი სტრუქტურა: ცენტრშია ლიდერია, რადგან
ტოტალიტარული რეჟიმი შეუძლებელია არსებობდეს ბელადის გარეშე. ფიურერი
არის ურღვევი და უცვლელი ავტორიტეტი, არის შეუმცდარი და ხალხს მუდმივად
ელაპარაკება მომვლის შესახებ, რადგან მისი გადამოწმება არის შეუძლებელი და
ხალხს მისი სჯერათ უპრობოდ, აღერთებენ მას. ანუ, ტოტალიტარული ორგანიზაციის
ცენტრში არის ბელადი, ამის მერე მოდის ბელადის უშუალო გარემოცვა, მერე -
უშიშროების სამსახური, პარტიული ელიტა, შემდეგ - მომხრეები, მხარდამჭერები და
ბოლოს მოდის ხალხი. აღსანიშნავია, რომ აქ ხალხს, რეალურად, ფიურერთან
არანაირი ურთიერთობა არ გააჩნია და ფიურერი ხალხის ნების შესახებ ირიბად იღებს
ინფორმაციას, ანუ ჯერ მხარდამჭერები იღებენ ინფორმაციას ხალხის ნებაზე, მერე
მომხრეები, ამის მერე პარტიული ელიტა და ა.შ. ბოლოს კი ფიურერი თავისი
გარემოცვისგან იგებს ინფორმაციას თავისი ხალხის ნების შესახებ. ამ ჩამოთვლილი
შრეებს მხოლოდ გარე შრეებთან აქვთ ურთიერთობა, კომუნიკაცია, და მაგალითად,
მხარდამჭერებს ფიურერთან არანაირი კავშირი არ აქვ. ასეთი ტიპის ორგანიზაცია
სწორედ ტოტალიტარული რეჟიმისთის არის დამახასიათებელი, რომელიც ბელადის
ტერორს, ასევე შეუმცდარობას, ინდოქტრინაციის მაღალ ნიშნულს ინარჩუნებს.
ნებისმიერი ტოტალიტარული მოძრაობა სწორედ ასეთ ტოტალიტარულ
ორგანიზაციაზე დგას და ეს ჰანა არენდტის ძალიან მნიშვნელოვანი მიგნება არის.
31
ტოტალიტარული ოგრანიზაციის ერთ-ერთი მაგალითია ფასადური ორგანიზაცია,
რომელიც წარმაოდგენდა ხიდს რეალურ სამყაროს და გამოგონილს შორის. ეს
ტოტალიტარული ორგანიზაციები პროპაგანდას ავრცელებენ და ცვლიან ამით
ხალხის მიერ სინამდვილის აღქმას. მათი მთავარი იარაღებია პროპაგანდა,
ინდოქტრინაცია და ტერორი, რითაც სურთ, მიაღწიონ თავის მიზანს.

ჰანა არენდტი ასევე საუბრობს პირადი პასუხისმგებლობის გაუქმებაზე. იგი წერს, რომ
ტოტალიტარული ორგანიზაცია რთული ამოსაცნობი შეიძლება იყოს მის საწყის,
პირველ ეტაპზე თავისი თითქოს ღირსეული პროპაგანდის გამო და ეს
ტოტალიტარული ორგანიზაცია მუდმივად არის აქტუალური, რადგან ადამიანებს
ხშირად გულგრილი დამოკიდებულება აქვთ იმის მიამრთ, რაც უშუალოდ მათ არ
ეხებათ. სწორედ ამის გამო, რომ არსებობენ ასეთი ადამიანები, არსებობს მუდმივი
საფრთხეც ტატალიტარიზმისა და ტოტალიტარული ორგანიზაციის არსებობისა.
არენდტი სწორედ ამას გუსლისხმობს პირადი პასუხისმგებლობის გაუქმებააში. ანუ
პირადი პასუხისმგებლობის გაუქმება, არენდტის მიხედვით, ნიშნავს იმას, რომ
ადამიანები აუქმებენ თავის პასუხისმგებლობას და ამბობენ, რომ ყველა კითხვით
ფიუერეს მიმართონ, მათ არ ჰკითხონ. ეს, რა თქმა უნდა, არის დამღუპველი. რთულად
შესაძლებელია, რომ რაღაცა ხდებოდეს ადამიანის გვერდით და მან არ იცოდეს ამაზე
არაფერი. ეს მხოლოდ იმ შემთხვევაშია შესაძლებელი, როდესაც მის გვერდზე
მომხდარი ამბების მიმართ გულგრიულია. სწორედ ამ პირადი პასუხისმგებლობის
გაუქმება, ანუ ეს გულგრილი დამოკიდებულება ყველაფრის მიმართ, უმოქმედობა
არის საწინდარი ტოტალიტარული რეჟიმის და საკონცეტრაციო ბანაკებისა. ეს
ადამიანები იმიტომ აუქმებენ თავის პასუხისმგებლობას, იჩენენ გულგრილ
დამოკიდებულებას, რადგან არ სურთ გასვლა კომფორტის ზონიდან, ისინი უბრალოდ
გვერდიდან უყურებენ, როგორ ვითარდება მოვლენები. ადამიანებმა არ უნდა
გაჩუმდნენ, არ უნდა გააუქმონ თავისი პასუხისმგებლობიდან, უნდა იბრძოლონ
ძალადობის მამართ, წინააღმდეგ შემთხვევაში მოხდება ის, რაც ნაცისტურ გერმანიაში
მოხდა.

32
 დასკვნითი შეფასება

შეფასება: 30/30

საკითხები:

1. დარვინის მიხედვით, იმსჯელეთ მემკვიდრეობითობისა და ცვალებადობის

შესახებ.
2. ფრიდრიხ ნიცშეს მიხედვით, იმსჯელეთ ბატონებისა და მონების მორალის
შესახებ.
3. სარტრის მიხედვით, იმსჯელეთ ეგზისტენციალიზმზე: რატომ არის
ეგზისტენციალიზმი ჰუმანიზმი?

1. ჩარლზ დარვინი თავის ნაშრომში „სახეობათა წარმოშობა ბუნებრივი გადარჩევის

გზით“ საუბრობს ისეთ მნიშვნელოვან საკითხზე, როგირცაა მემკვიდრეობითობა.
დარვინის მიხედვით, მემკვიდრეობითობა ეს არის ცოცხალი ორგნიაზმისთვის
დამახასიათებელი უნარი, რომლის დახმარებითაც ის გადასცემს საკუთარ
შთამომავლებს თავის ნიშან - თვისებებს. მემკვიდრეობითობა უზრუნველყოფს
მსგავსებას, რომ ერთ სახეობას დაებადოს იგივე სახეობის ინდივიდი, მაგალითად
ძაღლს - ლეკვი, ვეფხვს - ბოკერი და ა.შ. მემკვიდრეობითობის საშუალებით დღეს
სამყაროში წარმოიქმნება ძალიან ბევრი სხვადასხვა სახეობა, რომლებიც ტოვებენ
შთამომავლებს, ვითარდებიან და მრავლდებიან. როგორც ვიცით, ცოცხალი
ინდივიდები მრავლდებიან არითმეტიკული პროგრესიით, შესაბამისად შეიძლება
დადგეს დრო, რომ დედამიწაზე აღარ დარჩეს ადგილი მათთვის, აღარ ჰყოფნიდეთ
რესურსები. მაგრამ ცნობილია, რომ ცოცხალი ინდივიდები მუდამ კი არ ცოცხლობენ,
არამედ დაახლოებით იმდენივე ცოცხალი ინდივიდი იღუპება, რამდენიც იბადება და
ვითარდება. ამაში კი დიდ და მთავარ როლს ასრულებს ისეთი ფაქტორი, როგორიცაა
ბრძოლა არსებობისთვის, რომელიც შეიძლება მიმდინარეობდეს ერთსა და იმავე
სახეობის ორგანიზმებს შორის, განსხვავებული სახეობის ორგანიზმებს შორის და
ბრძოლა შეიძლება იყოს გარე პრიობებთან, მაგალითად კლიმატთან.

დარვინი ასევე საუბრობს ცვალებადობის შესახებაც. ცვალებადობა არის ცოცხალი

ინდივიდის უნარი, რომლის დახმარებითაც იძენს ახალ, ანუ სხვა ნიშან - თვისებებს.
33
ეს არის ნორმებისგან გადახრა, იმ თვისბეების დაგროვება, რომელიც სჭირდება
ცოცხალ ორგანიზმს იმისათვის, რომ ადაპტირდეს გარე პირობებთან და შეინარჩუნოს
სიცოცხლე. სწორედ ცვალებადობის წყალობით ერთსა და იმავე სახეობის ცოცხალ
ინდივიდებს შორის არსებობს განსხვავებები. ცხადია, რომ შეუძლებელია არ იყოს
ელემენტარული განსხვავება მაინც მაგალითად ძაღლსა და მის ლეკვს შორის.
ცვალებადობა შეიძლება იყოს როგორც მემკვიდრული, ასევე არამემკვიდრული,
რომელსაც დარვინი უწოდებს მოდიფიკაციას. არამემკვიდრულში იგულისხმება ის,
რომ განსხვავება ერთსა და იმავე სახეობის ინდივიდებს შორის შეიძლება გამოწვეული
იყოს იმ გარემოთიც, სადაც ცხოვრობს ეს ცოცხალი ორგანიზმი, ანუ სრულიად
შესაძლებელია, რომ იგივე სახეობის ორგანიზმი სხვა გარემოში ცხოვორბდეს და მას
სრულიად სხვა ნიშან-თვისებები განუვითარდეს განსხვავებით დანარჩენებისგან.
მემკვიდრეობით ცვალებადობაში კი იგულისხმება ის, როდესაც ცოცხალი ინდივიდი
გარე პირობებთან შეგუების მიზნის გარდაიქმნა, ახალი თვისებები შეიძინა და ეს
თვისბები შემდგომში მემკვიდრეობით გადავიდა მის შთამომავალზე. უნდა ითქვას,
რომ ცვალებადობას დარვინი დადებათად აფასებს, რადგან იგი ეხამრება ცოცხალ
ორგანიზმს ადაპტაციაში, ანუ გარემოსთან შეგუებაში, რაც მას სიცოცხლის
შენარჩუნების შესაძლებელობას აძლევს.

2. ფრიდრიხ ნიცშე თავის ნაშრომში „მხიარული მეცნიერება“ სხვა მნიშვნელოვან

საკითხების გარდა ყურადღებას ამახვილებს ასევე ბატონობისა და მონობის მორალზე.
რა თქმა უნდა, უთანასწორობა, რომელიც არსებობს ადამიანებს შორის, არის ცუდი,
თუმცა ნიცშე ამას სულ სხვანაირად ხსნის. ნიცშეს თქმით, ესაა საჭირო ფაქტორი
იმისათვის, რომ ადამიანი შინაგანად განვითარდეს. ნიცშე ყურადღებას ამახვილებს
არისტოკრატების ზიზღზე, მათ ასეთ დამოკიდებულებაზე მათგან დაბლა მდგომ
ადამიანების მიმართ და გამოყოფს ამგვარი დამოკიდებულების ღირებულებას,
ვინაიდან ეს არის მოტივაციის მიმცემი ადამიანისთვის. ნიცშეს მიხედვით,
არისტოკრატები თავის ზიზღს იმ ადამიანების მიმართ ავლენენ, ვინც არაა ღირსი
პატივისცემის მათი აზრით. ანუ, არისტოკრატების შემთხვევაში, ეს არიან მდაბიოები,
რომლებსაც არც რამე ღირებული, დასაფასებელი გაუკეთებიათ
არისტოკრატებისთვის და არც რაიმე წოდება გააჩნიათ. როდესაც ადამიანი გრძნობს,
34
რომ მასზე ზემდგომი პირები მის მიმართ ზიზღით არიან შევსებული, ეს მათ უბიძგებს
იმისკენ, რომ, დაიპყრპონ უფრო მეტი მწვერვალი, უფრო მეტს მიაღწიონ და წინ
წავიდნენ. როდესაც ადამიანს ვიღაცა ზევიდან უყურებს, ეს განცდა და მისი შინაგანი
აღზრდა უბიძგებს მას იმისკენ, რომ ადამიანს უჩნდება სურვილი ყველაფერი
შეცვალოს საპირისპიროდ, იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც ზემგდომი ადამიანი
მხოლოდ წოდებით განსხვავდება და შეიძლება არც ისე მნიშნველოვანი ადამიანი
იყოს. ამ დროს, ადამიანს უჩნდება სურვილი, რომ ეს არსებული რეალობა შეცვალოს,
რომელსაც მან შეეგუა და ნორმალური ეგონა, უნდა, რომ განავითაროს თავისი
პიროვნება, რომ მიაღწიოს იმ ზემდგომ პიროვნებას და უფრო მეტსაც. აღსანიშნავია,
რომ ნიცშე აქ გარდა დადებითი მხარისა, ასევე საუბრობს უარყოფით მხარეზეც. უნდა
ითქვას, რომ უთანასწორობა დგას დამცირებაზე და ძალადობაზე, სწრაფვაზე
ძალაუფლებისკენ და გახარბებაზე.

რაც შეეხება ბატონის მორალს, მის მიხედვით ის ადამიანია ცუდი, რომელსაც

შეგიძლია მიაყენო შეურაცხყოფა და კარგი არის ის ადამიანი, რომელსაც შიშის
გრძნობა შეუძლია რომ გამოიწვიოს სხვა ადამიანებში. მონობის მორალი სრულიად
განსხვავებულია, ამ მორალის მიხედვით, ყველაზე მთავარი სიბრიყვე და სიკეთეა, მათ
სურთ, უსაფრთხოდ და მშვიდად იცხოვრონ, რისთვისა ეგუებიან იმ მდგომარეობას,
რაშიც ცხოვრობენ.

3. როგორც ვიცით ჟან პოლ სარტრმა დაწერა ისეთი მნიშვნელოვანი ნაწარმოები,

როგორიცაა „ეგზისტენციალიზმი ჰუმანიზმია“. სათაურიდანაც შეგვიძლია მივხვდეთ,
რომ მთლიანი ეს ნაშრომი ემსახურება ამ ტერმინის, ანუ ეგზისტენციალიზმის
განმარტებას. აღსანიშნია ის, რომ ავტორი გვეუბნება, რომ მისი თანამედროვეები
უარყოფითი კონტექსტით იყენებენ ამ სიტყვას ყოველდღიურობაში ისე, რომ
უმეტესმა მათგანმა არც კი იცის ამ სიტყვის ზუსტი განმარტება. სწორედ ეს გახდა
მიზეზი იმისა, რომ მან გადაწყვიტა აეხსნა მკითხველისთვის ის ფაქტი, რომ
„ეგზისტენციალიზმი ჰუმანიზმია“. როგორც ავტორი გვეუბნება ეგზისტენციალიზმის
პირველი და უმთავრესი დანიშნულება არის ადამიანის გამოძერწვა და ჩამოყალიბება
ცალკეულ პიროვნებად, ვინაიდან ადამიანს გააჩნია ღირსება, სხვა ყველა დანარჩენი
არსებებისგან განსხვავებით. როდესაც ადამიანი გაიაზრებს მისი არსებობის აზრს
35
სწორედ მაშინ იწყებს ის საკუთარი თავის ჩამოყალიბებას. სწორედ ამიტომ არის
ეგზისტენციალიზმი ჰუმანიზმი. გარდა ამისა ადამიანისთვის იმის შეხსენება, რომ ის
საკუთარი თავის გარდა მას სხვა კანონმდებელი არ ჰყავს, ნამდვილად
ეგზისტენციალური ჰუმანიზმია.

საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ ეგზისტენციალიზმი სინამდვილეში საკმაოდ

დადებითი და ბევრისმომცემი მდგომარეობაა ადამიანისათვის, რადგან ადამიანმა
თავისი ჰუმანური თვისებებით უნდა მიაღწიოს დასახულ მიზნებს და რეალიზდეს ამ
ცხოვრებაში.

36
 გამოყენებული ლიტერატურა

ნიცშე, ფრიდრიხ. 2018. „ასე იტყოდა ზარათუსტრა“. წიგნში შესავალი თანამედროვე

აზროვნებაში II, 43-56. თბილისი: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი.

ნიცშე, ფრიდრიხ. 2018. „მხიარული მეცნიერება“. წიგნში შესავალი თანამედროვე

აზროვნებაში II, 57-59. თბილისი: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი.

დიუი, ჯონ. 2018. გამოცდილება და განათლება. წიგნში შესავალი თანამედროვე

აზროვნებაში II, 99-155. თბილისი: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი.

ჰაიეკი, ფრიდრიხ. 2018. გზა ბატონყმობისკენ. წიგნში შესავალი თანამედროვე

აზროვნებაში II, 209-241. თბილისი: ილიას სახელმწიფო უნივერისიეტი.

სარტრი, ჟან-პოლ. 2018. „ეგზისტენციალიზმი ჰუმანიზმია“. წიგნში შესავალი

თანამედროვე აზროვნებაში II, 309-340. თბილისი: ილიას სახელმწიფო
უნივერსიტეტი.

მამარდაშვილი, მერაბ. 2018. „საუბრები ფილოსოფიაზე“. წიგნში შესავალი

თანამედროვე აზროვნებაში II, 418-427. თბილისი: ილიას სახელმწიფო
უნივერსიტეტი.

ჰარარი, იუვალ ნოა. 2018. „საპიენსი: კაცობრიობის მოკლე ისტორია“. წიგნში შესავალი
თანამედროვე აზროვენბაში II, 428-468. თბილისი: ილიას სახელმწიფო
უნივერსიტეტი.

37
© ედიკ კამალიანი. 2022