‫وزارت تحصیالت عالی ا‪.‬ا‪.

‬ا‬
‫دانشگاه پروان‬
‫دانشکده حقوق و علوم سیاسی‬
‫دیپارتمنت قضا و څارنوالی‬

‫موضوع تحقیق‪ :‬عنصر مادی جرم مطابق کود جزا‬

‫‪0‬‬
 ‫پژوهشگر‪ (:‬عبدالمتعال «نیازی»‬
‫حاضری‪:‬‬ ‫نمبر‬
‫(‪)17‬‬
‫رهنما‪:‬‬ ‫استاد‬
‫عید محمد‬ ‫پوهنمل‬
‫فالح‬
‫روش‬ ‫مضمون‪:‬‬
‫تحقیق‬

‫سال ‪.................................................................................‬جوزای( ‪1402‬‬

2
 ‫تقدیم به‬

‫فامیل خوبم‬
‫دوستان عزیزم‬
‫و همه کسانی که دوستشان دارم‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫صفحات‬ ‫عناوین‬

‫مقدمه ‪1...............................................................................................................‬‬

‫الف‪ :‬بیان مسئله ‪1...................................................................................................‬‬

‫ب‪ :‬سواالت تحقیق ‪1................................................................................................‬‬

‫ت‪ :‬فرضیه های تحقیق‪1.......................................................................................... .‬‬

‫ث‪ :‬مطالعه پیشینه تاریخی( تحقیق ‪2................................................................................‬‬

‫ج‪ :‬اهداف تحقیق‪2.................................................................................................. .‬‬

‫‪4‬‬
‫ح‪ :‬اهمیت تحقیق ‪2..................................................................................................‬‬

‫خ‪ :‬متغیر( های تحقیق ‪2..............................................................................................‬‬

‫د‪ :‬مدل ‪2..............................................................................................................‬‬

‫ذ‪ :‬ابزار های اندازه گیری‪3....................................................................................... .‬‬

‫ر‪ :‬تعیین جامعه مورد( بررسی ‪3...................................................................................‬‬

‫عنصر مادی جرم ‪4.................................................................................................‬‬

‫مبحث اول‪ :‬عنصر مادی جرم به شکل یک عمل تکمیل شده ‪4..............................................‬‬

‫جز اول‪ :‬جرایم اجرائی ‪4...........................................................................................‬‬

‫پراگراف اول‪ :‬جرایم اجرائی دارای نتیجه ‪4......................................................................‬‬

‫پراگراف دوم جرایم اجرائی بدون نتیجه ‪5........................................................................‬‬

‫فقره اول‪ :‬جرایم عقیم یا ناکام ‪5....................................................................................‬‬

‫فقره دوم‪ :‬جرایم ناممکن ‪5..........................................................................................‬‬

‫تبصره‪ :‬جرایم شکلی ‪6..............................................................................................‬‬

‫جز دوم‪ :‬جرایم اهمالی ‪6............................................................................................‬‬

‫پراگراف اول‪ :‬جرایم اهمالی اجرائی ‪6............................................................................‬‬

‫پراگراف دوم‪ :‬جرایم اهمالی خالص ‪7.............................................................................‬‬

‫تبصره‪ :‬رابطه علیت و سببیت ‪7...................................................................................‬‬

‫نظریه اول‪9........................................................................................................ :‬‬

‫نظریه دوم‪9........................................................................................................ :‬‬

‫تبصره ‪10............................................................................................................‬‬

‫جز اول‪ :‬شرایط تشبث به جرم ‪10.................................................................................‬‬

‫پراگراف اول‪ :‬شروع به جرم ‪10..................................................................................‬‬

‫فقره اول نظریه ابجکتیفی (‪( )Objective‬عینی) ‪11............................................................‬‬

‫فقره دوم‪ :‬نظریه سبجکتیفی( ‪( )Subjective‬نظریه ذهنی) ‪12.................................................‬‬

‫پراگراف دوم‪ :‬انصراف( غیر ارادی ‪12...........................................................................‬‬

‫الف‪ :‬فرق بین انصراف( غیر ارادی و ندامت از جرم ‪13........................................................‬‬

‫ب‪ :‬فرق( بین انصراف ارادی و ندامت از جرم ‪13...............................................................‬‬

‫جز دوم‪ :‬مجازات تشبث به جرم ‪13...............................................................................‬‬

‫نظریه اول ‪14.....................................................................................................‬‬

‫نظریه دوم ‪14.....................................................................................................‬‬

‫فهرست منابع‪16.................................................................................................. ..‬‬

‫‪6‬‬
 ‫مقدمه‬

‫الف‪ :‬بیان مسئله‬

‫عنصر قانونی جرم از جمله عناصر متشکله جرم بوده و به این مفهموم است هر عملی که توسط ش((ریعت‬
‫اسالمی و یا قانون جزا جرم پنداشته شده باشد عمالً و مادت(ا ً اج((را ش((ده باش((د و ی((ا ح((د اق((ل ب((ه اج((رای آن‬
‫شروع شده باشد‪ .‬و اگر مجرم را از لحاض عنصر مادی جرم در نظر بگ((یریم مج((رم( کس((ی اس((ت ک((ه ب((ه‬
‫صورت مادی به اجرای جرم پرداخته باشد و یا اینکه به اجرای جرم شروع( نموده باشد‪.‬‬

‫ب‪ :‬سواالت تحقیق‬

‫سواالت اصلی‪.‬‬

‫عنصر مادی جرم چیست؟‬ ‫‪.1‬‬

‫سواالت فرعی‪.‬‬

‫چرا عنصر مادی جرم در کود جزا درج و مهم پنداشته شده است؟‬ ‫‪.1‬‬

‫تاریخچه عنصر مادی جرم به چوقت بر میگردد؟‬ ‫‪.2‬‬

‫ت‪ :‬فرضیه های تحقیق‪.‬‬

‫عنصر قانونی جرم از جمله عناصر متشکله جرم بوده و به این مفهموم است هر عملی که توس((ط‬ ‫‪.1‬‬
‫شریعت اسالمی و یا قانون جزا جرم پنداشته شده باشد عمالً و مادتا ً اجرا شده باشد و یا حد اقل به‬
‫اجرای آن شروع( شده باشد‪.‬‬

‫عنصر مادی جرم بخاطری( مهم پنداشته می‌شود زیرا اگر عنصر مادی جرم در یک قضیه جرمی‬ ‫‪.2‬‬
‫وجود نداشته باشد‪ ،‬شخص متهم مجرم شناخته نمی شود و برائت الذمه حاصل می نمای((د‪ .‬و کس((ی‬
‫که مادتا ً عمل جرمی را انجام داده باشد مجرم شناخته شده و ب((ه همین روش متهمین بی گن((اه آزاد‬
‫و مجرمین واقعی پیدا شده و به جزای اعمال شأن میرسند‪(.‬‬

‫تاریخچه عنصر مادی جرم شاید برگردد به زمان پیدایش جرم و پیدایش ج(رم هم ب(رمی گ(ردد ب(ه‬ ‫‪.3‬‬
‫زمان پیدایش انسان‪.‬‬

‫ث‪ :‬مطالعه پیشینه تاریخی تحقیق‬

‫در بعضی( کتب و مراجع علمی در مورد( عنصر مادی جرم ب(ه ط((ور( مختص((ر و ج((دا ج((دا بحث ص((ورت‬
‫گرفته است اما من کدام کتاب‪ ،‬مقاله و یا کدام مرجع علمی دیگری را که در مورد( عنصر م((ادی ج((رم ب((ه‬
‫طور مفصل پرداخته باشد را نتوانستم( دریابم‪.‬‬

‫ج‪ :‬اهداف تحقیق‪.‬‬

‫هـــدف تحقـیـق من بررســی ابعاد و موضـوعات( تکمیـلی عنصر مادی جرم است‪.‬‬

‫ح‪ :‬اهمیت تحقیق‬

‫اهمیت این موضوع برای محقق و خواننده گان در این است تا در رابطه به عنصر م((ادی ج((رم معلوم((ات‬
‫مزید کسب نمایند‪.‬‬

‫خ‪ :‬متغیر های تحقیق‬

‫‪ 1‬از نظر نحوه اندازه گیری‪.‬‬

‫از نقطــه نظر انـدازه گیـری کیـفـی مـی‌باشــد( زیـرا قابلـیت انـدازه گـیری را ندارد‪.‬‬

‫از نظر نوع رابطه‪.‬‬

‫این منبع از یک سـو وابسـته و از سوی دیگر مستقـل میـباشد‪ ،‬از این سبب وابسته است که عنـصر م((ادی‬
‫جرم وابسته به کود جزا اسـت و از این سبب مسـتقل اسـت کود جزا خودش یک منبع مستقل است‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫د‪ :‬مدل‬
‫مدلی که در این تـحقیق اسـتفاده نمــودم عــبارت از تحقیق توصـیفی( مـی‌باشــد‪.‬‬

‫ذ‪ :‬ابزار های اندازه گیری‪.‬‬

‫در این تحقیق من فقط از اب((زار کتابخان((ه یی و اس((ناد و م((دارک اس((تفاده نم((ودم‪ (.‬و از اب((زار هـای دیگـر‬
‫چــون مشـاهده‪ ،‬مـصاحبه‪ ،‬پرسـشـنامه‪ ،‬آزمـون و‪ ...‬بـنابر کــمبـود امکانات صرف( نظر نمودم‪.‬‬

‫ر‪ :‬تعیین جامعه مورد بررسی‬

‫جامعه مورد بررسی( ما در این تحقیق کشور افغانستان می باشد‪.‬‬
 ‫عنصر مادی جرم‬
‫از جمله عناصر متشکله جرم عنصر دوم آن عنصر مادی است‪ ،‬به این معنی برای اینکه ی((ک عم((ل ب((ه حیث‬
‫جرم پنداشته شود باید در پهلوی عنصر قانونی‪ ،‬عنصر مادی نیز وجود داشته باشد عنصر مادی به این مفهوم‬
‫است عملیکه توسط( شریعت اسالمی و یا قانون جزا جرم پنداشته شده باشد‪ ،‬باید عمالً و مادتا ً اج((را ش((ده باش((د‬
‫و یا حد اقل به اجرای آن شروع شده باشد و اگر مجرم را از لحاض عنصر مادی جرم در نظر بگیریم مجرم‬
‫کسی است که به صورت مادی به اجرای جرم پرداخته باشد و یا اینکه به اجرای جرم شروع( نموده باش((د‪ .‬از‬
‫توضیحات باال معلوم میشود که عنصر مادی جرم به دو شکل ظاهر میشود‪ (:‬عنصر مادی جرم ب(ه ش(کل ی(ک‬
‫عمل تکمیل شده و عنصر مادی جرم به شکل عمل تکمیل ناشده اینک برای وضاحت هر چه بیش((تر( موض((وع‬
‫هر یک آنرا ذیالً توضیح م می دهیم ‪:‬‬

‫مبحث اول‪ :‬عنصر مادی جرم به شکل یک عمل تکمیل شده‬

‫در اکثر اوقات عنصر مادی جرم به شکل یک عمل تکمیل شده و تمام شده ظاهر میگردد مانند ‪،‬قت((ل ‪،‬س((رقت‬
‫حریق خیانت در امانت فریبکاری‪ ،‬ندادن شیر به طفل از سوی مادر‪ ،‬عدم م((واظبت و معالج( ٔه م((ریض توس((ط‬
‫داکتر مؤظف وغيره‪ .‬جرایمیکه عنصر مادی آن به شکل یک عمل تکمیل شده ظاهر میشود به دو بخش تقسیم‬
‫میشود جرایم اجرائی و جرایم اهمالی هر کدام دین جرایم را بطور( جداگانه توضیح می دهیم‬

‫جز اول‪ :‬جرایم اجرائی‬

‫جرایم اجرائی به جرایمی( گفته میشود که عنصر مادی آن به ش((کل مثبت یع((نی اج((رای ی((ک عم((ل انج((ام ش((ده‬
‫باشد ‪،‬مانند ‪،‬قتل ‪،‬حریق‪ ،‬جرایم ضد اخالق‪ ،‬کیسه بری‪ ،‬ضرب و جرح و غیره‬

‫در جرایم اجرائی بالعموم( نتیجه بدست میآید ولی اس((تثناء در بعض((ی از ج((رایم اج((رائی نتیج((ه بدس((ت نمی آی((د‬
‫ولی با آن هم عمل مرتکبه جرم شمره میشود و فاعل عمل منحیث مجرم شناخته میش(ود( و مس((توجب مج(ازات‬
‫میباشد‪ .‬به این اساس میتوان تمام ج(رایم اج((رائی را ب(ه دو دس(ته تقس((یم نم(ود‪ :‬ج((رایم اج(رائی دارای نتیج((ه و‬
‫جرایم اجرائی بدون نتیجه که هر یک آن را طور جداگانه مطالعه می نماییم‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫پراگراف اول‪ :‬جرایم اجرائی دارای نتیجه‬
‫قسمیکه قبالً تذکر به عمل آمد در اکثریت جرایم اجرائی‪ ،‬نتیجه ج((رمی بدس((ت میآی((د و در زم((ان رس((یدگی ب((ه‬
‫جرم نتیجه جرمی نیز در نظر گرفته میشود‪ ،‬مانند‪ :‬سرقت‪ ،‬حریق‪ ،‬ضرب و جرح و غیره‬

‫پراگراف دوم جرایم اجرائی بدون نتیجه‬

‫قسمیکه قبالً اشاره شد‪ ،‬در برخی از جرایم( اجرائی( استثناء نتیجه ب((ه دس((ت نمی آی((د و در زم((ان رس((یدگی ب((ه‬
‫جرم نتیجه جرمی در نظر گرفته نمی شود( ولی در هر حالت عمل مرتكبه بحيث جرم دانسته شده و مس((توجب‬
‫مجازات میباشد‪(.‬‬

‫بالعموم جرایم اجرائی بدون نتیجه دو نوع است جرایم عقیم یا ناکام و جرایم ناممکن ک(ه ه(ر ک(دام آن(را بط(ور‬
‫مختصر ذیالً مطالعه مینماییم‪.‬‬

‫فقره اول‪ :‬جرایم عقیم یا ناکام‬

‫جرایم عقیم یا ناکام به جرایمی( گفته میشود ک(ه بدس(ت آم(دن نتیج(ه ج(رمی از آنه(ا ممکن باش(د ولی تص(ادفا ً و‬
‫اتفاقا ً نتیجه جرمی بدست نمی آید‪ ،‬مثالً یک شخص میخواه(د( ب((االی ش(خص دیگ((ر ف(یر نمای((د مگ(ر م(رمی ب(ه‬
‫شخص مورد نظر اصابت نمی نماید یا در زمان فیر مرمی از می((ل تفن((گ خ((ارج نمی ش((ود و در می((ل تفن((گ‬
‫میماند‪ .‬در اینجا دیده میشود که بدست آوردن نتیج((ه ج((رمی ممکن اس((ت ولی از روی تص((ادف( نتیج((ه م((ذکور‬
‫بدست نمی آید‪.‬‬

‫فقره دوم‪ :‬جرایم ناممکن‬

‫جرایم ناممکن به جرایم گفته میشود( که اصالً بدست آمدن نتیجه جرمی از آنها ممکن نباشد‪ .‬مثالً ی((ک ش((خص‬
‫باالی شخص دیگر فیر میکند ولی قبل از فیر‪ ،‬شخص مورد نظر از جانب شخص دیگر و یا هم در اثر مرگ‬
‫طبیعی فوت نموده است و یا شخصی میخواهد باالی شخص دیگ((ر ف((یر ‪،‬نمای((د‪ ،‬در حالیک((ه تفن((گ وی م((رمی‬
‫ندارد‪.‬‬

‫در این هر دو مثال بدست آمدن نتیجه جرمی نا ممکن است‪.‬‬

‫در جرایم عقیم و ناممکن با وجودیکه نتیجه جرمی بدست نمی آید ولی در حین محاکمه و مج((ازات ب((دون در‬
‫نظر داشت نتیجه جرمی‪ ،‬شخص مسئول پنداشته میشود‪(.‬‬

‫تبصره‪ :‬جرایم شکلی‬

‫جرایم شکلی از جمله جرایم اجرائی بوده و به جرایمی گفته میشود که یک عمل ج((رمی ب((ه ش((کل مثبت اج((را‬
‫شده و در بعضی مواقع امکان دارد از آن نتیجه جرمی هم بدست آید ولی در بعضی موارد امکان دارد نتیج((ه‬
‫جرمی از آن بدست نیاید ‪ ،‬ولی به هر صورت اگر نتیجه جرمی بدست بیاید یا ‪،‬خیر اجرای عم((ل ش((كالً ج((رم‬
‫بوده و مرتکب آن مستوجب مجازات دانسته میشود‪.‬‬

‫البته فرق جرایم شکلی با جرایم عقیم و ناممکن در این است ک(ه در ج(رایم ش(کلی بعض(ی اوق(ات عمالً نتیج(ه‬
‫جرمی بدست میآید در حالیکه در جرایم عقیم و ناممکن نتیج((ه ج((رمی عمالً بدس((ت نمی آی((د‪ .‬ب((ه همین ت((رتیب‬
‫جرایم شکلی با جرایم عقیم و جرایم ناممکن از دو لحاظ ش((باهت دارد اول ج((رایم ش((کلی مانن((د ج((رایم عقیم و‬
‫ناممکن از جمله جرایم اجرائی محسوب میشوند‪(.‬‬

‫دوم اگر در جرایم شکلی نتیجه بدست آمده باشد یا خیر مانند جرایم عقیم و جرایم ن((اممکن در زم((ان رس((یدگی(‬
‫به جرم موجودیت( نتیجه جرمی حتمی دانسته نمیش((ود‪ ،‬بلک((ه اگ((ر نتیج((ه ج((رمی بدس((ت هم نیام((ده ‪،‬باش((د عم((ل‬
‫مرتكبه بحيث جرم دانسته شده مستوجب مجازات میباشد‪(.‬‬

‫جز دوم‪ :‬جرایم اهمالی‬

‫جرایم اهمالی به جرایمی گفته میشود که عنصر مادی آن به شکل منفی یعنی بشكل اهمال و امتناع اج((را ش((ده‬
‫باشد مثالً یک مادر از دادن شیر به طفل خود اهمال و امتناع مینماید‪ ،‬یا یک داک((تر مع((الج از ت((داوی( م((ریض‬
‫مربوطه خویش امتناع میکند یا یک ‪،‬شخص شخص دیگری را که در معرض خطر قرار دارد و میتوان((د وی‬
‫را نجات دهد ولی از این عمل امتناع میورزد‪ (.‬جرایم اهمالی نس(بت ب(ه ج(رایم اج(رائی کم(تر میباش(د و ب(ه دو‬
‫بخش تقسیم میشوند ‪ :‬جرایم اهمالی اجرائی و جرایم اهمالی خالص‬

‫‪6‬‬
 ‫پراگراف اول‪ :‬جرایم اهمالی اجرائی‬
‫جرایم اهمالی اجرائی به جرایمی گفته میشود که در آن نتیجه ایکه از یک عمل جرمی بطور اج((رائی بدس((ت‬
‫میآید عینک نتیجه به شکل اهمالی هم به دست آید‪ .‬مثالً اگر یک مادر طفل خ((ود را ب(ه ذریع((ه خف((ه ک((ردن ب((ه‬
‫قتل برساند( یک جرم ‪ .‬اجرائی است همچنان اگر یک مادر طفل خود را چند روز شیر و غذا ندهد و طف((ل در‬
‫اثر آن ‪،‬بمیرد مادر یک جرم اهمالی را مرتکب شده ولی نتیجه هر دو جرم یکسان یعنی قتل طفل میباش((د‪ .‬ب((ه‬
‫این نوع جرایم به خاطری جرایم اهمالی اجرائی گفته میشود( ک(ه عین نیتج(ه ج(رمی ک(ه از اج(رای ی(ک عم(ل‬
‫یعنی بشکل اجرائی بدست می آ آید از اهمال یک عمل یع((نی بش((کل اهم((الی هم بدس((ت میآی((د البت((ه درین ن((وع‬
‫جرایم در حین محاکمه نتیجه جرم در نظر گرفته میشود‪.‬‬

‫پراگراف دوم‪ :‬جرایم اهمالی خالص‬

‫جرایم اهمالی خالص به آن جرایمی( گفته میشود( که ب((ه محض اهم((ال و امتن((اع بوج((ود( می آین((د و در این ن((وع‬
‫جرایم نتیجه جرمی اصال در نظر گرفته نمی شود‪ .‬یعنی اگر نتیجه جرمی به میان آمده باشد و یا خیر؟ باز هم‬
‫اهمال و امتناع از یک عمل به ذات خود جرم بوده اهمال کننده مجرم پنداشته میش((ود‪ .‬مثاله((ای( ج((رایم اهم((الی‬
‫قرار ذیل می‌باشد‪(.‬‬

‫اهمال از ادای شهادت به نفع یک شخص بی گناه‪ ،‬اهمال از جلوگیری( جرم جن((ایت ‪ ،‬اهم((ال و امتن((اع از دادن‬
‫اطالع جرم جنایت به مراجع ذیصالح ‪ ،‬در صورت توان اهمال از کمک به شخصیکه ب(ا خط((ر مواج(ه اس(ت‬
‫وغیره ‪.‬‬

‫فرق جرایم اجرائی اهمالی با جرایم اهمالی خالص در این است که در جرایم اجرائی اهمالی نتیجه ج((رمی در‬
‫نظر گرفته میشود( ولی در جرایم اهمالی خالص کامالً نتیجه ج((رمی در نظ((ر گرفت(ه نمیش(ود( و ب((دون در نظ(ر‬
‫داشت نتیجه به عمل جرمی رسیدگی میشود‪.‬‬

‫تبصره‪ :‬رابطه علیت و سببیت‬

‫قبالً تذکر به عمل آمد که در جرم تکمیل ش((ده اک((ثراً نتیج((ه بدس((ت میای((د و در هنگ((ام محاکم((ه در نظ((ر گرفت((ه‬
‫میشود‪ ،‬ولی استثناه در بعضی جرایم مانند جرایم( عقیم و ناممکن اصالً نتیجه جرمی( بمی((ان نمی آی((د ک((ه طبع (ا ً‬
‫در حین محاکمه هم در نظر گرفته نمیشود همچنان در جرایم شکلی که یک نوع جرایم اجرائی میباشد‪ .‬بعض (ا ً‬
‫امکان دارد نتیجه بدست بیاید و بعضا هم ممکن نتیجه جرمی حاصل نشود‪ .‬ولی در ه((ر دو ص((ورت چ((ون از‬
‫نگاه شکل عمل جرمی( اجرا شده‪ ،‬بنا ًء فاعل آن قابل محاکمه و مجازات دانسته میشود‪.‬‬

‫به همین ترتیب در جرایم( اهمالی خالص که امکان دارد نتیج((ه بدس((ت بیای((د و ی((ا نیای((د ‪،‬ب((دون در نظ((ر داش((ت‬
‫نتیجه عمل بحيث جرم دانسته شده فاعل آن مستوجب( مجازات میباشد‬

‫پس در جرایمیکه نتیجه عمل جرمی در نظر گرفته میشود وقتی( نسبت عمل جرمی ب(ه فاع((ل ش((ده میتوان(د( ک(ه‬
‫در بین عمل و نتیجه یک رابطه مستقیم وجود( داشته باشد یعنی نتیجه جرمی مستقیما ً از همان عم((ل ب((ه وج((ود‬
‫آمده باشد‪ .‬به این اساس شخص زمانی مجرم و قابل مجازات دانسته میشود( که بین عمل و نتیج((ه ج((رمی ی((ک‬
‫رابطه مستقیم وجود داشته باشد از لحاظ حقوقی( همین رابطه را رابطه علیت یا رابطه سببیت میگویند‪(.‬‬

‫دریافت رابطه علیت یا سببیت در بس((یاری از ج((رایم ک((ار س((اده و آس((ان اس((ت و چن((دان پیچی((ده گی و مغلقیت‬
‫ندارد مثالً احمد باالی محمود( فیر مینماید و به اثر همین فیر وی را زخمی میسازد( در این ج((ا دری((افت رابط((ه‬
‫علیت یا سببیت بین عمل جرمی که فیر باالی محمود است و نتیجه جرمی که زخمی شدن محم((ود( اس((ت آس((ان‬
‫است‪ ،‬زیرا به سهولت فهمیده میشود( که زخمی شدن محمود( در واقع در اثر ف((یر احم((د ص((ورت گرفت((ه اس((ت‪.‬‬
‫پس بین عمل احمد و نتیجه جرمی یک رابطه مستقیم علیت یا سببیت وج((ود دارد بن((ا ًء مس((ؤلیت نتیج((ه ج((رمی‬
‫متوجه فاعل عمل که احمد است ‪.‬میشود ولی بعضا ً در بین عمل و نتیجه جرمی( اعم((ال و ح((وادث دیگ((ری( هم‬
‫واقع میشوند که در این صورت امکان دارد نتیجه جرمی از وقوع عمل اولی به وج(ود( نیام(ده ‪،‬باش((د بلک(ه در‬
‫میان آمد نتیجه جرمی اعمال و حوادث دیگر نیز دخیل باشند در همچو موارد( تثبیت رابطه علیت یا س((ببیت ب((ا‬
‫مشکالت و مغلقیت مواجه ‪.‬میگردد بطور( مثال جمشید توسط موتر شکیب زخمی میش((ود( بع((داً م((وتر س((لیم ک((ه‬
‫برک های آن در اثر ترمیم نا درست حامد مستری دقیقا ً فعال نبوده با جمشید اصابت نموده بحی((ات وی خاتم((ه‬
‫می بخشد‪.‬‬

‫در اینجا سوال واقع میشود که کدام شخص مسئول قتل جمشید بوده و نتیجه عمل جرمی از عمل ک((دام یکی از‬
‫اشخاص مذکور( به میان آمده است از عمل شکیب یا سلیم و یاهم از عمل حامد؟‬

‫مثال دیگر‪ :‬فرض میکنیم( جمشید( توسط( موتر شکیب زخمی شده و برای معالجه به شفاخانه انتق((ال داده میش((ود(‬
‫ولی در شفاخانه به اثر بی احتیاطی نوکریوال مؤظف حریق واقع میشود( و در اثر آن جمشید حیات خود را از‬

‫‪8‬‬
‫دست میدهد درین جا باز هم سوال واقع میگردد که مسئول قتل جمشید کی است شکیب یا نوکریوال ش((فاخانه؟‬
‫یعنی بین مرگ جمشید و عمل کدام شخص رابطه مستقیم علیت وجود( دارد؟‬

‫در پاسخ باید بگویم که در رابطه ب((ه تث((بیت رابط((ه علیت و س((ببیت نظری((ات زی((ادی وج((ود( دارد ک((ه در اینج((ا‬
‫صرف دو نظریه مهم آنها را مورد مطالعه قرار( میدهیم‪.‬‬

‫نظریه اول‪:‬‬
‫به اساس این نظریه به عمل یا حادثۀ اول ارزش زیاد داده میشود‪ .‬بخاطر یکه اگ((ر عم((ل اولی ی((ا حادث((ه اولی‬
‫واقع نمی گردید( اعمال و حوادث دیگر هم در نتیجه جرمی شامل نمی گردید بنا ًء به اساس این نظری((ه در ه((ر‬
‫دو مثال فوق الذکر مسئول اصلی شکیب ‪،‬است بخاطریکه اگر توسط( موتر ‪،‬وی جمشید زخمی نمی شد‪ .‬م(وتر‬
‫دومی هم با وی تصادم( نمیکرد و یا در اثر حریق( شفاخانه نیز حیات وی از بین نمی رفت‪ .‬این نظریه ام((روز‬
‫مورد انتقاد قرار( میگیرد زیرا نتیجه ایکه به میان میای((د امک((ان دارد از ط((رف ش((خص اول ب((ه ص((ورت( قط((ع‬
‫خواسته نشده باشد و حتی برای وی قابل پیش بینی و تصور( هم نباشد ‪،‬چنانچه هرگاه در مثالهای( ف((وق ش((کیب‬
‫قاتل دانسته شود این در واقع در مورد وی بی عدالتی خواهد بود زیرا قتل مستقیما ً از عم((ل وی بمی((ان نیام((ده‬
‫بلکه قتل در اثر حوادث و اتفاقات بعدی میان آمده که وق((وع( این ح((وادث و اتفاق((ات اص(الً ب((رای ش((کیب قاب((ل‬
‫پیش بینی و تصور( نیز نبوده است‪ .‬از طرف دیگر به اساس این نظری((ه امک((ان دارد بعض(ا ً اش((خاص بی گن((اه‬
‫محاکمه و مجازات شوند مثالً فرض میکنیم که جاوید با تمام حسن نیت صمیم را به مهمانی دعوت میکند ولی‬
‫زمانیکه صمیم( در حالت آمدن به مهمانی میباشد در عرض راه به اثر تصادم با یک موتر( دیگر حیات خود را‬
‫از دست میدهد‪ .‬اکنون به اس((اس این نظری(ه جاوی(د مس((ئول قت(ل ص(میم( میش((ود بخاطریک((ه اگ(ر جاوی(د( وی را‬
‫مهمان نمیکرد پس حادثه تصادم( موتر واقع نمی شد و صمیم حیات خود را از دست نمی داد در حالیکه جاوید‬
‫طوریکه قبالً گفته شد با تمام حسن نیت وی را به مهمانی دعوت نم((وده اس((ت بن((ا ًء ‪ ،‬نظ((ر ب(ه دالی((ل ف((وق این‬
‫نظریه امروز( قابل قبول( نمیباشد‪(.‬‬

‫نظریه دوم‪:‬‬
‫به اساس این نظریه از جمله اعمال و حوادث مختلف علت و سبب اصلی و واقعی ج((رم هم((ان عم((ل و حادث((ه‬
‫دانسته میشود( که به نتیجه جرمی نزدیک باشد‪ .‬یع(نی نتیج(ه از عم(ل و حادث(ه م(ذکور( بدس(ت آم(ده باش(د و ب(ه‬
‫وجود آمدن این نتیجه برای فاعل عمل قابل پیش بینی باشد‪ .‬البته اشخاص ذیدخل مستقيما ً جرمی دیگر ن((یز در‬
‫قضیه مسئول شمرده میشوند( ولی هر کدام آنها به اندازه تقصیر خودشان‪.‬‬

‫تبصره‬
‫مادة (‪ )۲۸‬قانون جزا سال (‪ )۱۳۵۵‬افغانستان( رابطه علیت وسیبیت( را چنین تصریح نموده است «ش((خص از‬
‫جرمیکه نتیجه عمل جرمی او نباشد مسئول پنداشته نمیشود»‪.‬‬

‫عین عبارت فوق( در فقره اول ماده (‪ )۳۷‬کود جزای موجوده افغانستان نیز ذکر شده است‪.‬‬

‫البته کود جزای مذکور‪ ،‬رابطه سببيت را در دو ماه (‪ )۳۶‬و (‪ )۳۷‬خویش پیشبینی( نموده است‪.‬‬

‫مبحث دوم‪ :‬عنصر مادی جرم به حیث یک عمل تکمیل ناشده (حالت تشبث)‬

‫در اکثر مواقع عنصر مادی جرم تکمیل میگردد و به جرایمی که عنصر مادی آن ه((ا ك((امالً تکمی((ل ی((ا اش((باع‬
‫شده باشد‪ ،‬جرایم تکمیل شده با اشباع شده گفته میشود‪ (.‬ولی بعضی اوقات برای تکمیل عنصر مادی جرم ی((ک‬
‫سلسله اقدامات و حرکات از جانب فاعل جرم براه انداخته میشود‪ (،‬یعنی عنصر مادی جرم عمالً شروع( میشود‬
‫ولی قبل از اینکه عنصر مادی جرم تکمیل شود‪ ،‬اقدامات و حرکات مذکور( متوقف( گردیده عنصر م((ادی ج((رم‬
‫تکمیل نمی شود که این حالت را به نام حالت تشبث به جرم یاد میکنند‪.‬‬

‫برای فهم خوبتر و بهتر تشبث به جرم الزم است تا ما نخست شرایط تشبث به جرم و بعداً مج((ازات تش((بث ب((ه‬
‫جرم را مورد مطالعه و بررسی( قرار دهیم‪.‬‬

‫جز اول‪ :‬شرایط تشبث به جرم‬

‫برای اینکه یک عمل بحيث تشبث به جرم شناخته شود باید یک سلسله شرایط وجود داشته باشد که این شرایط‬
‫به دو نوع است شروع به جرم و انصراف( غیر ارادی که هر ی((ک آنه((ا را در ض((من عن((اوین جداگان((ه م((ورد‬
‫بررسی قرار( میدهیم‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫پراگراف اول‪ :‬شروع به جرم‬
‫برای اینکه یک عمل جرمی را منحیث تشبث بدانیم باید ارتکاب عمل جرم آغاز شده باشد در حقیقت هر عمل‬
‫جرمی پنج مرحله دارد که قرار( ذیل است‪.‬‬

‫‪۱‬مفکوره جرمی‬

‫‪۲‬تصمیم( و پالن‬

‫‪۳‬تهیه وسایل مقدماتی‬

‫‪۴‬شروع( به جرم‬

‫‪۵‬اشباع جرم یا تکمیل جرم‬

‫از بین این پنج مرحله سه مرحله آن به حيث تشبت به جرم دانسته نمیشود نظر‬

‫به دالیل ذیل ‪:‬‬

‫اول اینکه ثابت نمودن آن بسیار( مشکل است و دوم اینکه امکان دارد یک ش((خص قب((ل از ش((روع ب((ه ج((رم از‬
‫ارتکاب عمل جرمی مورد نظر منصرف( شود آنرا مرتكب نشود‪.‬‬

‫ولی مرحله چهارم و پنجم قابل مج((ازات دانس((ته میش((ود‪ .‬در واق((ع مرحل((ه چه((ارم پروس((ه ارتک((اب ی((ک عم((ل‬
‫جرمی منحیث تشبث به جرم فعال مورد بحث ما است و‬

‫مرحله پنجم آن به حيث عمل تكميل شده قبال مطالعه گردیده است‪ .‬با وجود آنکه ثابت نم((ودن ش((روع ب((ه ج((رم‬
‫کار مشکل است ولی حقوق دانان در ارتباط شروع( به جرم دو نظریه را ارائه کردهاند که به یکی آنرا نظریه‬
‫ایجکتیفی و دیگر آنرا نظریه سبجکتیفی میگویند‪.‬‬

‫برای وضاحت هر چه بیشتر ‪،‬موضوع هرکدام این نظریات را تحت عناوین جداگانه مطالعه مینماییم(‬

‫فقره اول نظریه ابجکتیفی (‪( )Objective‬عینی)‬

‫به اساس این نظریه شروع به جرم به مرحل ٔه گفته میشود که در حقیقت عنصر مادی جرم مستقیما ً شروع( ش(ده‬
‫باشد مثالً یک شخص به قصد( سرقت به خانه شخص دیگ((ر داخ((ل میش((ود و در این وقت ص((احب خان((ه بی((دار‬
‫میشود و با سارق صدای باشندگان خانه را میشنود( و ب((دون س((رقت نم((ودن ک((دام چ((یزی ب((ر میگ((ردد‪ (.‬ی((ا ی((ک‬
‫شخص میخواهد به منظور سرقت توسط( زینه به خانه شخص دیگر داخل شود ولی در هنگ((ام ب((اال ش((دن زین((ه‬
‫میشکند و شخص بدون گرفتن کدام چیز ب((ر میگ((ردد‪ (.‬در ه((ر دو مث((ال ف((وق ال((ذکر عنص((ر م((ادی ج((رم آغ((از‬
‫گردیده ولی تکیمل نشده است‪.‬‬

‫به این نظریه نظریه ابجکتیفی به خ((اطری( گفت(ه میش((ود( ک(ه ب((ه اس((اس آن ب(ه عنص((ر م((ادی ج((رم اهمیت داده‬
‫میشود یعنی باید به اجرای عنصر مادی جرم عمالً شروع و اقدام شده باشد‪.‬‬

‫فقره دوم‪ :‬نظریه سبجکتیفی( ‪( )Subjective‬نظریه ذهنی)‬

‫در حقیقت در این نظریه به عنصر مادی جرم زیاد اعتب((ار داده نمیش((ود‪ ،‬بلک((ه ب((ه قص((د‪ ،‬نیت و ح((الت روانی‬
‫مجرم زیاد اهمیت داده میشود‪ .‬یعنی به اساس این نظریه شروع به جرم به مرحل((ه ای گفت(ه میش((ود( ک(ه مج((رم‬
‫برای اج((رای ج((رم قص(د( ق((اطع( و محکم داش((ته باش((د و ب((رای عملی نم((ودن این قص((د ی((ک سلس((له اق((دامات و‬
‫حرکات را طوری انجام دهد که نش((ان دهن((دۀ آن باش((د ک(ه اگ((ر عوام((ل خ((ارجی م((انع این اق((دامات و حرک((ات‬
‫نگردد یقینا ً منجر به وقوع جرم میشود‪ .‬یعنی مجرم از لحاظ ذهنی مطمئن و متیقن باش((د ک((ه نتیج((ه ج((رمی را‬
‫بدست میآورد‪ (.‬از همین سبب است که در این نظریه به ذهنیت مجرم اعتبار داده میشود‪.‬‬

‫از بین این دو نظریه نظریه اول مرجح میباشد‪.‬‬

‫پراگراف دوم‪ :‬انصراف غیر ارادی‬

‫اگر یک شخص به اجرای جرم شروع( نموده ‪،‬باشد صرف شروع به آن برای تحقق حالت تشبث کافی پنداشته‬
‫نمیشود بلکه شرط دوم هم باید موجود( باشد ک((ه عب((ارت از انص((راف غ((یر ارادی میباش((د یع((نی زمانیک((ه ی((ک‬
‫شخص شروع( به اجرای یک عمل جرمی نموده باشد باید به شکل غیر ارادی از تکمیل عمل جرمی منصرف(‬
‫شده باشد نه به شکل ارادی یعنی بعد از شروع به جرم و قبل از اشباع جرم و حصول نتیج((ه ب((ه اس((اس ارادۀ‬
‫خود نه بلکه به سبب یک عامل خارجی از تکمیل عمل خود منص((رف( ش(ده باش((د‪ .‬مثال ی(ک ش(خص ب((ه خان(ه‬
‫یک شخص دیگر به منظور( سرقت داخل میشود و مالک خانه وی را میبیند( و شخص دوباره ف((رار میکن((د این‬
‫انصراف غیر ارادی است بخاطریکه شخص به اراده خود از جرم انصراف( نک(رده اس(ت‪ .‬از همین س(بب این‬
‫حالت در واقع تشبث به جرم است ولی اگر یک شخص به اراده خود از ارتک((اب ج((رم منص((رف( ش((ود ح((الت‬
‫تشبث به جرم نمیباشد و طبعا ً قاب((ل مج((ازات هم دانس((ته نمیش((ود( خصوص(ا ً در مث((ال ف((وق( ش((خص ب((ه منظ((ور‬

‫‪12‬‬
‫سرقت بخانه شخص دیگر داخل میشود( ولی بدون کدام عامل و مانع خارجی خود از ارتک((اب ج((رم منص((رف‬
‫گردیده با دست خالی دوباره از خانه خارج میشود( درین ج((ا این انص((راف ارادی ب((اعث ارتک((اب ج((رم تش((بث‬
‫نمیشود‪.‬‬

‫به همین شکل انصراف( ارادی را نباید با ندامت یا پشیمانی یکی دانست بلک((ه ه((ردو ب((ا هم((دیگر ف((رق دارن((د‪.‬‬
‫بخاطریکه در انصراف( ارادی شخص به ارتکاب جرم شروع نموده ولی قبل از بدست آوردن نتیج((ه و اش((باع‬
‫جرم از ارتکاب جرم خود وا ارادتا ً منصرف میش((ود( ولی ن((دامت از ج((رم ب((ه ح((التی اطالق میگ((ردد ک((ه ی((ک‬
‫شخص عملی جرمی را کامالً مرتکب میشود( و نتیج((ه ج((رمی را هم بدس((ت می((آورد( ولی بع((داً ن((ادم و پش((یمان‬
‫میشود و به خواست و رضای( خود نتیجه عمل را دوباره جبیره میکند و آن((را بح((الت اولی ب((ر میگردان((د‪ .‬مثالً‬
‫یک شخص از سیف پول را سرقت میکند ولی بعداً پشیمان ش((ده و ب((ه خواس((ت و رض((ا خ((ود پ((ول را دوب((اره‬
‫آورده و در سیف میگذارد‪ .‬بنا ًء گفت((ه میت((وانیم( ک((ه در انص((راف ارادی مس((ؤلیت وج((ود ن((دارد و ش((خص قاب((ل‬
‫مجازات دانسته نمیشود ولی در حالت ندامت شخص مسئول و قابل مجازات دانسته میشود( البته ن((دامت منحیث‬
‫یک ح((الت مخفف(ه ش(مرده ش(ده میتوان((د ب((رای وض(احت ه((ر چ(ه بیش((تر این موض((وع( اول ف(رق( بین ن(دامت و‬
‫انصراف غیر ارادی را و بعداً فرق( بین ندامت و انصراف( ارادی را بررسی( مینماییم‪.‬‬

‫الف‪ :‬فرق بین انصراف غیر ارادی و ندامت از جرم‬

‫(‪ )۱‬در حالت ‪،‬ندامت جرم تکمیل میشود( ولی در انصراف غیر ارادی جرم تکمیل نمیشود‪.‬‬

‫(‪ )۲‬در حالت ندامت جزای جرم تکمیل شده تطبیق( میگردد اما در انصراف غیر ارادی جزای شروع به ج((رم‬
‫تطبیق میگردد‪.‬‬

‫(‪ )۳‬در حالت ندامت حاالت مخففه در نظر گرفته میشود ولی در انصراف غ(یر ارادی ح(الت مخفف(ه در نظ((ر‬
‫گرفته نمیشود‬

‫ب‪ :‬فرق بین انصراف ارادی و ندامت از جرم‬

‫(‪ )۱‬در حالت ندامت جرم مطرح میشود ولی در انصراف ارادی جرم مطرح نمی‌شود‪.‬‬

‫(‪ )۲‬در انصراف اردای نه مسئولیت جزایی وجود دارد و نه هم مؤیدات جزایی تطبیق میگردد( ولی در حالت‬
‫ندامت هم مسؤلیت جزائی وجود( دارد و هم مؤيدات جزائی تطبیق میگردد‪.‬‬
 ‫جز دوم‪ :‬مجازات تشبث به جرم‬
‫در ارتباط( مجازات تشبث به جرم سواالت ذیل مطرح میگردد ‪:‬‬

‫اول آیا حالت تشبث به جرم قابل مجازات است یا خیر؟‬

‫دوم اگر حالت تشبث به جرم قابل مجازات باشد پس آیا مجازات آن مجازات ج((رم تکمی((ل ش((ده کم((تر ی((ا زی((اد‬
‫خواهد بود و یا مساوی( به آن‪.‬‬

‫در پاسخ به سوال اول باید گفت که تم(ام حق((وق دان((ان ب(ه این عقی((ده میباش((ند ک(ه ح((الت تش(بث ب(ه ج(رم قاب((ل‬
‫مجازات است‪ .‬ولی در پاسخ به سوال دوم بین اختالف نظر وجود دارد و به این ارتباط دو نظریه وج((ود دارد‬
‫که هر یک آنرا به طور( جداگانه مورد مطالعه قرار میدهیم‪.‬‬

‫نظریه اول‬
‫به اساس این نظریه برای تعین مجازات شروع به جرم شدت و وخامت جرم در نظر گرفت((ه میش((ود یع((نی در‬
‫تمام جرایم شدید (جنایات) ش(روع( ب(ه ج(رم قاب(ل مج(ازات دانس(ته میش(ود و در تم(ام ج(رایم ض(عیف و خفی(ف‬
‫(قباحات)‪ ،‬حالت شروع به جرم غیر قابل مجازات میباشد‪ .‬در جنحات که جرایم( متوسط اند در بعضی ح((االت‬
‫تشبث به جرم قابل مجازات و در بعضی حالت غیر قاب(ل مج(ازات میباش(د یع(نی در جنج(ات ش(روع( ب(ه ج(رم‬
‫زمانی قابل مجازات است که در قانون مجازات آن پیش بینی شده باشد و جنحات که قانون مجازات آن((را پیش‬
‫بینی نکرده باشد غیر قابل مجازات دانسته میشود( ‪.‬‬

‫پیروان این نظریه طرفدار( مجازات شدید برای حالت شروع( به ج((رم میباش((ند یع((نی ب((ه نظ((ر آنه((ا بای((د ج((زای‬
‫شروع به جرم با جزای جرم تکمیل شده برابر باشد ولی صرف آنها برای حالت تشبث به جرم ح((االت مخفف((ه‬
‫را قبول میکنند ‪ .‬یعنی قضات ومحاكم در عمل میتوانند( ک((ه ب((رای مرتک((بین تش((بث ب((ه ج((رم نس((بت ب((ه ج((زای‬
‫اصلی جزای کمتر و خفیف تر را تعیین نمایند‪.‬‬

‫نظریه دوم‬
‫به اساس این نظریه برای تثبیت مجازات شروع به جرم ش((دت و وخ((امت ج((رم در نظ((ر گرفت((ه نمیش((ود( بلک((ه‬
‫قصد مجرم در نظر گرفته میشود‪ .‬یعنی به اساس این نظریه در تمام جرایم قصدی حالت تشبث قاب((ل مج((ازات‬
‫و در جرایم غیر قصدی تشبث غیر قابل مجازات میباشد بطور( مثال یک شخص ش(خص دیگ(ری را ب(ا س(نگ‬
‫میزند و وی را مجروح میسازد( این جرم ‪ ،‬جرم قصدی است و در آن تشبت قابل مجازات دانس((ته میش((ود ولی‬

‫‪14‬‬
‫یک شخص دیگر از بام خانه خود سنگ را به طرف پائین پرتاب میکن((د ولی این س((نگ ب((ا س((ر ی((ک ش((خص‬
‫اصابت نموده‪ ،‬وی را‌زخمی( میسازد‪ .‬در این نوع جرم حالت تش((بث قاب((ل مج((ازات نمیباش((د‪ ،‬بخاطریک((ه ج((رم‬
‫غیر قصدی است و در جرایم( غیر قصدی اصالً تشبث واقع نمی گردد( ‪ .‬پیروان این نظریه در حالت تشبث ب((ه‬
‫جرم طرفدار( مجازات شدید نبوده بلکه طرفدار مجازات خفیف میباشند( یعنی به عقیده آنها در حالت تشبث بای((د‬
‫مجازات نسبت به مجازات اصلی جرم کمتر و خفیفتر باشد‪ .‬ولی اینکه ب((ه ک((دام ان((دازه کم((تر باش((د دانش((مندان‬
‫مذکور معیاری( را در نظر گرفته اند بدین مع((نی ک((ه ب((ه عقی((ده آنه((ا مج((ازات ش((روع ب((ه ج((رم بای((د از نص((ف‬
‫مجازات اصلی بیشتر و از ثلث آن کمتر نباشد‪.‬‬

‫کود جزای سال (‪ )۱۳۹۶‬افغانستان( در ماده (‪ )۵۲‬خویش مجازات شروع ب(ه ج((رم جن((ایت دو درج((ه کم(تر از‬
‫مجازات اصلی جرم به قرار ذیل در نظر گرفته شده است‪:‬‬

‫(‪۱‬اگر مجازات اصلی جرم‪ ،‬اعدام باشد‪ ،‬مجازات شروع( به جرمحبس دوام درجه‪.۲‬‬

‫(‪۲‬اگر مجازات اصلی جرم‪ ،‬حبس دوام( درجه ‪ ۱‬باشد‪ ،‬مجازات شروع( به جرم حبس طویل‪.‬‬

‫‪ )۳‬اگر مجازات اصلی جرم‪ ,‬حبس دوام درجه ‪ ۲‬باشد‪ ،‬مجازات شروع( به جرم حبس متوسط‪(.‬‬

‫‪ )۴‬صورتیکه جزای اصلی جرم‪ .‬حبس طویل باشد‪ ،‬مجازات شروع به جرم حبس قصیر‪.‬‬

‫به همین ترتیب به اساس حکم ماده (‪ )۵۳‬کود مذکور‪ ،‬مجازات شروع به جرم جنح((ه از ی((ک چه((ارم ح((د اق((ل‬
‫جزای که در قانون برای اصل ج((رم پیش((بینی ش((ده اس((ت‪ ،‬بیش((تر نمی باش((د‪ ،‬مگ((ر اینک((ه در این ق((انون ط((ور‬
‫دیگری تصریح شده باشد‪.‬‬

‫قابل یاداوی( است که به اس((اس حکم م((اده (‪ )۵۵‬این ک((ود ش((روع ب((ه قب((احت ج((رم نب((وده م((رتکب آن مج((ازات‬
‫نمی ‪،‬گردد برعالوه به اساس صراحت ماده (‪ )۵۶‬کود جزا‪ ،‬احکام خاص متعلق به جزاه((ای تبعی‪ ،‬تکمیلی و‬
‫تدابیر تامینی که در مورد جرم تام پیشبینی شده است در مورد جزای شروع به عین جرم نیز تطبیق میگردد‪.‬‬
 ‫فهرست منابع‪..‬‬
‫وزارت عدلیه‪ ،‬کود جزا‪ ،‬جریده رسمی( شماره ‪ ،1260‬کابل میزان ‪.1396‬‬ ‫‪.1‬‬

‫وزارت عدلیه‪ ،‬قانون جزا‪ ،‬جریده رسمی( شماره ‪ ،13‬کابل میزان ‪.1355‬‬ ‫‪.2‬‬

‫حفیظ هللا دانش‪ ،‬حقوق جزای عمومی جلد اول ‪.1399‬‬ ‫‪.3‬‬

‫پوهنمل محمد عارف رضایی‪ ،‬حقوق جزای عمومی افغانستان ‪.1393‬‬ ‫‪.4‬‬

‫داکتر محمد علی اردبیلی‪ ،‬حقوق جزای عمومی جلد اول ‪.1387‬‬ ‫‪.5‬‬

‫عبدالقادر عوده‪ ،‬د اسالم جنایی تشریع( او وضعی قوانین‪ ،‬مترجم عبدالهادی هدایت‪.‬‬ ‫‪.6‬‬

‫انترنت‪.‬‬ ‫‪.7‬‬

‫‪16‬‬