Zofia Jagiellonka (1464–1512)

Zofia Jagiellonka (ur. 6 maja 1464 w Krakowie, zm. 5 Zofia Jagiellonka

października 1512 w Ansbach) – królewna polska,
księżniczka litewska, margrabina brandenburska na
Ansbach i Bayreuth. Córka Kazimierza IV Jagiellończyka. 14
lutego 1479 roku poślubiła Fryderyka Hohenzollerna,
margrabiego brandenburskiego na Ansbach i Bayreuth.
Matka Albrechta Hohenzollerna.

Życiorys

Pochodzenie i dzieciństwo

Była drugą córką i szóstym dzieckiem Kazimierza IV

Jagiellończyka i jego żony Elżbiety Rakuszanki. Imię Zofia
otrzymała na cześć swojej babki ojczystej – Zofii
Holszańskiej, wdowy po Władysławie II Jagielle. Jej braćmi
byli Władysław II Jagiellończyk, święty Kazimierz, Jan I
Olbracht, Aleksander Jagiellończyk, Zygmunt I Stary i
Fryderyk Jagiellończyk, a siostrami – Jadwiga, Elżbieta (I),
Elżbieta (II), Anna, Barbara i Elżbieta (III).

Została ochrzczona przez Jana Gruszczyńskiego, biskupa margrabina brandenburska

krakowskiego. Nie zachowały się żadne informacje na temat Jako żona Fryderyka
wykształcenia i wychowania Zofii. Hohenzollerna
Dane biograficzne
Plany matrymonialne związane z Zofią Data 6 maja 1464
i miejsce
urodzenia
Kraków
W 1468 roku pojawił się plan zaręczenia Zofii z
Maksymilianem Habsburgiem, synem cesarza Fryderyka III. Data 5 października 1512
i miejsce
Z propozycją taką wystąpił przybyły do Krakowa 8 kwietnia śmierci
Ansbach
1468 biskup ołomuniecki Protazy, poseł węgierskiego króla
Ojciec Kazimierz IV
Macieja Korwina. Starał się on o rękę Jadwigi, najstarszej
córki Kazimierza Jagiellończyka, dla swojego mocodawcy. Jagiellończyk
Druga z kolei Zofia miała poślubić Maksymiliana. W ten Matka Elżbieta Rakuszanka
sposób królewny miały przekazać swoim mężom prawa –
Mąż Fryderyk Starszy
pierwsza do Węgier, druga do Austrii. Prawa te wynikały z
faktu, że Elżbieta Rakuszanka, matka królewien, była siostrą Hohenzollern
zmarłego bezpotomnie w 1457 roku Władysława Dzieci Elżbieta, Kazimierz,
Pogrobowca, króla Czech i Węgier oraz księcia Austrii. Przez Małgorzata,
małżeństwa córek Kazimierz Jagiellończyk uzyskałby Jerzy,
gwarancję, że w przyszłości w Austrii i na Węgrzech będą Zofia,
rządzić jego wnukowie po kądzieli. Maria,
Anna,
Barbara,
Albrecht,
Małżeństwa Jadwigi z Maciejem Korwinem i Zofii z Fryderyk,
Maksymilianem Habsburgiem miały stworzyć wielką Jan,
koalicję Jagiellonów, Habsburgów i Korwina skierowaną Elżbieta,
przeciwko Jerzemu z Podiebradów, królowi Czech. Jednak Barbara,
Kazimierz IV Jagiellończyk pozostawał w przymierzu z tym Fryderyk,
ostatnim, tym bardziej że niedługo po poselstwie Protazego Wilhelm,
– 16 maja 1468 roku Albrecht Kostka, poseł Jerzego, w Jan Albrecht,
imieniu swojego mocodawcy złożył propozycję, by Fryderyk Albrecht,
następstwo czeskiego tronu przyrzec jednemu z synów Gumbert (Gumprecht)
Kazimierza. Tak więc plan małżeństwa Zofii i Maksymiliana
upadł.

Ślub z Fryderykiem Hohenzollernem

Nie wiadomo, kiedy dokładnie rozpoczęto pertraktacje w

sprawie ślubu Zofii z Fryderykiem Hohenzollernem, synem
margrabiego brandenburskiego Albrechta III Achillesa. Istnieje
przypuszczenie, że pomysł mógł się pojawić latem 1470 roku,
kiedy w Brandenburgii przebywali polscy posłowie Dziersław z Zofia Jagiellonka z mężem
Rytwian i Stanisław Ostroróg[1]. W 1473 roku polscy posłowie Fryderykiem Starszym. Okno
– Paweł Jasieński, starosta chełmski i bełski, i Stanisław prezbiterium fary miejskiej w
Kurozwęcki – prowadzili negocjacje w sprawie ślubu Zofii i Langenburgu
Fryderyka, które zakończyły się podpisaniem umowy
zaręczonej, co nastąpiło 7 grudnia 1473 roku w Cadolzburgu.

Co do politycznych motywów tego małżeństwa, to Kazimierz IV Jagiellończyk szukał wśród książąt

Rzeszy sojuszników, którzy wywarliby nacisk na cesarza Fryderyka III, by ten uznał nowego króla
Czech – Władysława, najstarszego syna polskiego władcy. Z kolei Albrecht III Achilles,
zaniepokojony ekspansją węgierskiego króla Macieja Korwina na Śląsk i Łużyce, szukał
porozumienia z jego przeciwnikami – Jagiellonami[2].

Szczegóły małżeństwa negocjowano jeszcze przed kilka lat. Nie doszło ani do planowego na 20
marca 1474 roku ślubu per procura, ani do planowanego na 23 czerwca 1474 roku zjazdu
przedstawicieli posłów Jagiellończyka z przedstawicielami Hohenzollernów w Pniewach. Wreszcie
w październiku 1475 roku w Poznaniu podpisano umowę małżeńską – podpisali ją Fryderyk,
biskup lubuski (reprezentujący Hohenzollernów) i Stanisław Kurozwęcki, kanonik krakowski
(reprezentujący Jagiellonów). Posag polskiej królewny miał wynosić 32 tysiące florenów.

11 listopada 1475 Albrecht III Achilles przyznał przyszłej synowej oprawę (wartą 64 tysiące
florenów). Początkowo ślub Zofii i Fryderyka miał się odbyć w Poznaniu, jednak Albrecht Achilles
doprowadził do zmiany miejsca ślubu na Frankfurt nad Odrą.

13 stycznia 1479 roku Zofia, żegnana przez rodzinę, opuściła Piotrków i udała się w kierunku
Frankfurtu. Towarzyszyli jej m.in. Andrzej Oporowski, biskup warmiński; wojewodowie:
poznański Maciej Moszyński i łęczycki Mikołaj z Kutna oraz Piotr Kurozwęcki, marszałek
nadworny.

14 lutego 1479 we Frankfurcie nad Odrą poślubiła Fryderyka, margrabiego brandenburskiego na

Ansbach. Wesele nie było wystawne; jak pisał kronikarz Jan Długosz było tak licho i ubogo, że
nawet dworzanom królewskim nie dano zwykłej strawy, a senatorowie królewscy, rycerstwo i
inni urzędniczy, którzy z narzeczoną królewną przyjechali, żadnych prawie nie otrzymali
upominków[3].
Pojawiły się pewne problemy z wypłatą posagu Zofii. 25 grudnia 1479 roku Kazimierz
Jagiellończyk miał wypłacić pierwszą ratę (6 tysięcy guldenów); polski król poprosił o przesunięcie
terminu[4], na co Albrecht Achilles wyraził zgodę. Wobec niewypłacenia posagu Zofia nie mogła
wejść w posiadanie dóbr oprawnych.

Zofia jako margrabina brandenburska

11 marca 1486 roku zmarł Albrecht III Achilles, margrabia brandenburski, teść Zofii. Jej mąż
Fryderyk Starszy wraz z bratem Zygmuntem odziedziczyli Frankonię; pierwszy objął Ansbach,
drugi Bayreuth. Wdowa po Albrechcie, Anna, usunęła się do swoich dóbr oprawnych, a Zofia
została panią na Ansbach.

W 1486 roku Zofia i Fryderyk podejmowali w Ansbach cesarza Fryderyka III Habsburga.

Cały czas istniał problem z wypłatą posagu Zofii. W 1489 roku Władysław II Jagiellończyk
obiecywał Fryderykowi Starszemu, że wymusi na ojcu jego wypłatę (Fryderyk miał z kolei za
uzyskane pieniądze wydzierżawić od Władysława czeskie lenna, znajdujące się we Frankonii). W
1493 roku Fryderyk wysłał poselstwo do Jana Olbrachta w sprawie wypłaty posagu; 30 września
1495 roku Zofia osobiście pisała do brata, prosząc o wypłatę obiecanych jej pieniędzy. Ostatecznie
posag został wypłacony synom Zofii w kilku ratach – odpowiednio w 1533, 1535 i w 1537 roku.

Mąż Zofii utrzymywał kontakty z jej braćmi – wiosną 1494 roku brał udział w zjeździe w Lewoczy,
w którym brali udział Władysław II Jagiellończyk, Jan Olbracht, Zygmunt Jagiellończyk
(późniejszy król Zygmunt I Stary) oraz kardynał Fryderyk Jagiellończyk. Fryderyk Starszy
planował także zacieśnić związki rodzinne między Hohenzollernami a Jagiellonami – Barbara,
młodsza siostra Zofii, miała poślubić Joachima, bratanka Fryderyka i następcę tronu
brandenburskiego, z kolei Władysław II Jagiellończyk miał ożenić się z Anną, siostrą Fryderyka.
Ostatecznie nie doszło do realizacji tych planów[5].

Z listu Anny, wdowy po Albrechcie Achillesie, z 13 kwietnia 1505 roku wiadomo, że w tym czasie
Zofia była poważnie chora.

W marcu 1509 roku wraz z mężem i synem Jerzym była obecna w Pradze, gdzie bawiła na
koronacji swojego bratanka Ludwika II Jagiellończyka.

Zofia Jagiellonka zmarła 5 października 1512 roku w Ansbach. Została pochowana w klasztorze
Heilsbronn. Po śmierci Zofii jej mąż urządził niezwykle huczną stypę: w ciągu jednej nocy wypito
1500 miarek wina, zjedzono dwa woły i 600 ryb.

Potomstwo
Z małżeństwa Zofii Jagiellonki i Fryderyka Hohenzollerna pochodziło osiemnaścioro dzieci; żadna
z przedstawicielek dynastii Jagiellonów nie doczekała się tak licznego potomstwa. Jej dziećmi byli:

Elżbieta, ur. 30 czerwca 1480, zm. po kilku dniach,

Kazimierz, ur. 27 września 1481, zm. 21 września 1527, margrabia brandenburski na Ansbach,
Małgorzata, ur. 10 stycznia 1483, zm. 10 lipca 1532,
Jerzy, ur. 4 marca 1484, zm. 27 grudnia 1543, książę karniowski,
Zofia, ur. 10 marca 1485, zm. 24 maja 1537, od 1518 żona Fryderyka II, ks. legnickiego,
Maria, ur. 1486, zm. w niemowlęctwie[6],
Anna, ur. 5 maja 1487, zm. 7 lutego 1539, od 1518 żona Wacława II, ks. cieszyńskiego,
Barbara, ur. 31 lipca 1488, zm. 2 maja 1490,
 Albrecht, ur. 17 maja 1490, zm. 20 marca 1568, wielki mistrz
krzyżacki i książę pruski,
Fryderyk, ur. 13 czerwca 1491, zm. 1497,
Jan, ur. 9 stycznia 1493, zm. 5 lipca 1525, wicekról Walencji,
Elżbieta, ur. 25 marca 1494, zm. 31 maja 1518, od 1510 żona
Ernesta, margrabiego badeńskiego na Durlach,
Barbara, ur. 24 września 1495, zm. wrzesień 1552, od 1528 żona
Jerzego, landgrafa na Leuchtenbergu,
Fryderyk, ur. 17 stycznia 1497, zm. 20 sierpnia 1536, proboszcz[7]
w Würzburgu,
Wilhelm, ur. 30 czerwca 1498, zm. 4 lutego 1563, arcybiskup
Rygi,
Pomnik Albrechta
Jan Albrecht, ur. 20 września 1499, zm. 17 maja 1550, biskup
Hohenzollerna, jednego z
Halberstadtu i arcybiskup Magdeburga,
synów Zofii, na Zamku w
Fryderyk Albrecht, ur. 30 listopada 1501, zm. 24 lipca 1504, Malborku
Gumbert (Gumprecht), ur. 16 lipca 1503, zm. 25 czerwca 1528,
proboszcz[8] w Bambergu i Würzburgu.

Genealogia
Albrecht II
Władysław II Zofia
Habsburg Elżbieta
Jagiełło Holszańska
ur. 16 VIII Luksemburska
ur. ok. ur. ok. 1405
1397 ur. 1409
1362(?) zm. 21 IX
zm. 27 X zm. 1442
zm. 1 VI 1434 1461
1439
         
     
Kazimierz IV Elżbieta
Jagiellończyk Rakuszanka
  ur. 30 XI ur. 1436
1427 zm. 30 VIII
zm. 7 VI 1492 1505
     
   
Fryderyk Starszy
Zofia Jagiellonka
Hohenzollern
ur. 6 V 1464
ur. 8 V 1460
zm. 5 X 1512
zm. 4 IV 1536
                   
                   
                   
Elżbieta Kazimierz Małgorzata Jerzy Zofia
 ur. 30 VI 1480  ur. 27 IX 1481  ur. 10 I 1483  ur. 4 III 1484  ur. 10 III 1485
 zm. po kilku  zm. 21 IX 1527  zm. 10 VII 1532  zm. 27 XII 1543  zm. 24 V 1537
dniach        
 
                   
Maria Anna Barbara Albrecht Fryderyk
 ur. 1486  ur. 5 V 1487  ur. 31 VII 1488  ur. 17 V 1490  ur. 13 VI 1491
 zm. w  zm. 7 II 1539  zm. 2 V 1490  zm. 20 III 1568  zm. 1497
niemowlęctwie        
 
                   
 Jan Elżbieta Barbara Fryderyk Wilhelm
 ur. 9 I 1493  ur. 25 III 1494  ur. 24 IX 1495  ur. 17 I 1497  ur. 30 VI 1498
 zm. 5 VII 1525  zm. 31 V 1518  zm. wrzesień 1552  zm. 20 VIII 1536  zm. 4 II 1563
         
                   
Jan Albrecht Fryderyk Albrecht Gumbert
 ur. 20 IX 1499  ur. 30 XI 1501 (Gumprecht)
 zm. 17 V 1550  zm. 24 VII 1504  ur. 16 VII 1503
     zm. 25 VI 1528
 

Przypisy
1. Duczmal 1996 ↓, s. 497.
2. Maciej Korwin w 1471 roku został przez część czeskiej szlachty proklamowany królem Czech,
przez co znalazł się w konflikcie z Władysławem II Jagiellończykiem.
3. Duczmal 1996 ↓, s. 498.
4. Na sytuację finansową polskiego władcy wpływały m.in. wysokie koszty prowadzenia wojny
trzynastoletniej (1454–1466) (szacuje się je na 1 milion 200 tysięcy złotych węgierskich); K.
Baczkowski, Dzieje Polski późnośredniowiecznej, s. 213–214.
5. Władysław w tym czasie był mężem Barbary Hohenzollern, innej siostry Fryderyka, i
Beatrzycze, wdowy po Macieju Korwinie – małżeństwa te zostały unieważnione dopiero w
kwietniu 1500 roku. Jan Olbracht z kolei w 1496 roku zdecydował się wydać Barbarę
Jagiellonkę za saskiego księcia Jerzego Brodatego.
6. Córki tej nie wymieniają starsze opracowania, zob. Duczmal 1996 ↓, s. 501.
7. Duczmal 1996 ↓, s. 571–572.
8. Duczmal 1996 ↓, s. 572.

Bibliografia
Baczkowski K., Dzieje Polski późnośredniowiecznej, Kraków: „Fogra”, 1999, s. 230, 236, 249,
ISBN 83-85719-40-7, OCLC 830240564 (http://worldcat.org/oclc/830240564).
Małgorzata Duczmal: Jagiellonowie. Leksykon biograficzny. Poznań – Kraków: 1996, s. 495–
507. ISBN 83-08-02577-3.
Dworzaczek W., Genealogia, Warszawa 1959.
Rudzki E., Polskie królowe, t. 1, Warszawa 1990, s. 134, 141, 148, 153, 154.
Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 110–
112.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zofia_Jagiellonka_(1464–1512)&oldid=70337413”