You are on page 1of 2

ा ण थानां ितपा िवषया: :-

ा ण थानां मख ु : ितपा िवषयो वतते – 'य य य ि याया च सवाङ्गीणं


िववेचनम'् । य मीमासं ाया: ौ मख
ु ौ भागौ – िविध: अथवाद च।
1. िविध: - िवधे: अिभ ाय: - य ि याया: िवशदं िन पणम।् यथा – य : कदा कथं कु च
कत य:?, य े िकय त: ऋि वज: य:ु ?, ऋि वजां कत यािन कािन?, य ाय अपेि तािन व तूिन
कािन?, य शालाया िनमाणिविध: इ यादय:। अतएव आप त ब य वचनं िव ते :-
कमचोदना ा णािन। (य प रभाषा, सू म् - 35)

अ याथ: - ा ण था: िविवधेषु य कमसु मनु यान् स ेरयि त इित।


2. अथवाद: - अथवाद य अिभ ाय: - य ेषु तुितपरका: िन दापरका च िविवधा: िवषया:।
य ीयकमका डेषु िविहतानां िवधीनाम् अनेकै: कारै : शंसा िवधीयते, िनिष ानां कमणां च
िन दा। एविं वधा िवषया: अथवाद करणे िन य ते।
वाच पितिम ेण ा ण थानां प रचयं कारयता तेषां च वार: ितपा िवषया: उ ता: :-
नै यं य म य िविनयोग: योजनम।्
ित ठानं िविध चैव ा णं तिदहो यते।।
1. िनवचनम् - श दानां िन ि िन पणम।् क यिचदिप व तुन: नामकरण योजनम,् तदाधार:, क य
च धातो: योगेण तद् िन प नम् इ यािदिवषयाणां िन पणम।्
2. िविनयोग: - को नु म : य य कि मन् करणे यो त य: इ य य यथायथं िनदश: िविनयोग:
क यते। क य य य कि मन् करणे के षां म ाणां पाठो िवधेय:, क य काय य कृ ते कतमो म ो
िनिद यते इ यािदिवषय य िववरणं िविनयोगश देन अिभ ेतं भवित।
3. ित ठानम् – ित ठानं नाम अथवाद:। य य िवधीनां मह वम,् तेषाम् अनु ठानेन के लाभा:,
का च हानय: इित। अनया री या य य िवधीनां शसं नम,् त समथने उपा यानािदकथनम।् तथैव
य ेषु िनिष ानां कमणां िन दनं दोष यापनं चेित िवषया: अथवादेन िव ा य ते।
4. िविध: - य य त स ब ानां कायकलापानां सिवशदं िववरणं िविध रित क यते। अ करणे
य य काल:, य ेषु यो यव तिू न, य य अनु ठानिविध:, ऋि वजां कत यािदिवषया: िव तरे ण
व य ते।
मीमांसादशन य भा यकार: शबर वामी उ तिवषयान् एव िवशदयन् ा ण थानां दशसं याकान्
ितपा िवषयान् वीये भा ये िववृणोित :-
हेतिु नवचनं िन दा शसं ा सशं यो िविध:।
परि या पुराक पो यवधारणक पना।
उपमानं दशैते तु िवधयो ा ण य वै। (मीमांसासू म,् शाबरभा यम् 2.18)

इमे दश ितपा िवषया: अध तात् िवव य ते :-

1. हेतु: - य े क चन िविध: िकमथम् अनु ठीयते इ य हेतुकथनम।्


2. िनवचनम् :- श दानां कृ ित ययिवभागेन यु पादनं कृ वा यथा करणं तदथ ितपादनम।् यथा
श दिवषयकाद् नद-् धातो: नदीश दो िन प ते।
3. िन दा :- य ेषु िनिष कमणां िन दा। यथा य ेषु अस यभाषणं ितिष ं वतते। अत:
अस यभाषण य िन दनम।्
4. शंसा :- य ेषु िविहतकमणां शंसनम्। यथा – ''य ो वै े ठतमं कम'' इित य य
सव े ठ वं ितपा य कमसु मनु याणां ेरणम।्
5. सश ं य: :- अनु ठीयमान य य य कि मिं त् िवषये यिद क चन स देह: उपित ठते, त य
िनराकरणम।्
6. िविध: :- ि यमाण य य कमणो िवधे: पवू ापर म या सिवशदं िन पणम।्
7. परि या :- परिहत य परोपकार य च कत यानां वणनम।् धमाथ ट्या कूपतडागािदिनमाणम,्
धमशालाया अनाथालय य च िनमाणम् इ यािदपरोपकारिवषये ा ण थानां िनदश: एव
परि या क यते।
8. परु ाक प :- य य िवधीनां मह व यापनाय ाचीनानाम् आ यानानाम् ऐितहािसकघटनानां वा
वणनम।् यथा ह र च ोपा यानम,् शनु :शेपकथा इ यािद।
9. यवधारणक पना :- प रि थते: अनसु ारं य ेषु ि यमाणानां कमणां यव थािनधारणम।्
10. उपमानम् :- य गत य व यिवषय य उदाहरणािदना पोषणम।् यथा ऐतरे य ा णे ''चरैवेित
चरैवेित'' इ यु त य उपदेश य पु ौ सयू य उदाहरणं दीयते। यथा सयू : िनर तरं नभिस गितशील:
भवित, अतएव त य तेजि वता सदा यते, तथैव मनु यै: वजीवनो न यै सदैव गितशीलै:
सि यै भिवत यम् इित।

You might also like