‫مرکز آموزشی درمانی حضرت ولیعصر(عج)‬

‫واحد آموزش دفتر پرستاری‬

‫آشنائی با انواع زخم و روش پانسمان زخم باز‬

‫نعمتاله سلیماننژاد‪ ،‬اکرم خدیری‬

‫‪8931‬‬

‫‪1‬‬
 ‫آشنائی با انواع زخم و روش پانسمان زخم باز‬

‫تعریف ‪ :‬زخم عبارت است از گسیختگی قسمتی از بافت های بدن که باعث اختالل در سیستم تغذیه ای‬
‫آن ناحیه می گردد‪.‬‬

‫مداخالت اورژانس در زخم های حاد بر اساس ‪ 2‬اصل مهم صورت می گیرد‪:‬‬

‫‪ )1‬کاهش احتمال عفونت ‪ )2 ،‬برقراری وضعیت ایده آل برای ترمیم زخم‬

‫پیش از هر اقدامی موارد زیر باید مشخص شود‪:‬‬

‫‪ -1‬نوع صدمه ‪ -2‬چگونگی ایجاد زخم ‪ -3‬محل زخم ‪ -4‬وضعیت ومحدوده زخم ‪– 5‬سن بیمار ‪-6‬‬
‫شغل بیمار ‪ -7‬وضعیت جسمی وسابقه بیماریهای حاد و مزمن ‪ -8‬زمان ایجاد صدمه‬

‫انواع زخم‪:‬‬

‫خراشیدگی یا ساییدگی‪:‬‬

‫این زخم در اثر ساییده شدن الیه فوقانی پوست ایجاد میشود‪ .‬به دلیل آنکه بیشتر اعصاب این الیه آسیب‬
‫میبینند‪ ،‬زخم دردناک‪ ،‬ولی خونریزی قابل توجه نیست‪ .‬خراشیدگی اگر وسیع باشد یا ذرات خاک یا اجسام‬
‫خارجی در آن فرورفته باشد‪ ،‬میتواند جدی و خطرناک باشد‪.‬‬

‫اقدامات‪ -8 :‬شستشو با نرمال سالین یا آب و صابون ‪ -2‬اگر در زخم سنگ ریزه یا آلودگی وجود دارد آن را‬
‫در جهت مخالف پاک کنید و سعی نکنید تمام سنگ ریزه ها وآلودگی ها را از داخل زخم خارج کنید زیرا‬
‫ممکن است منجر به صدمات احتمالی گردد‪ (.‬در صورت پاک شدن در مسیر موافق سنگ ریزه به داخل زخم‬
‫فرو می رود )‪-3‬زخم را به نرمی پانسمان کنید‪ -4 .‬به بیمار توصیه کنید پانسمان را بعد از ‪ 48‬ساعت یا‬
‫زودتر بردارد و در صورت قرمزی یا ادم و وجود چرک مراجعه کند‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫زخمهای شکافدار یا بریدگیها ‪:‬‬

‫در این زخم دیواره زخم منظم و مستقیم است که با وسایل برنده مثل چاقو ‪ ،‬شیشه و غیره ایجاد میشود‬
‫این زخمها میتواند سطحی باشد که تنها الیههای بیرونی پوست از بین میرود و یا عمقی باشد که میتواند‬
‫تمام ضخامت پوست و یا نسوج زیر پوستی ‪ ،‬عضالت ‪ ،‬عروق خونی و اعصاب را درگیر کند‪ .‬خونریزی در این‬
‫نوع زخم‪ ،‬بسته به عمق بریدگی‪ ،‬محل و اندازه زخم متفاوت است‪ .‬این زخمها همراه با التیام سریع میباشد‪.‬‬

‫پارهشدگی‪:‬‬

‫زخمی است عمیق که دارای لبههای نامنظم بوده و در اثر اجسام تیز مانند شیشه یاترومای غیر نفوذی ایجاد‬
‫میشود‪ .‬در این جراحت‪ ،‬بافتهای زیرین پوست آسیب دیده و احتمال خونریزی شدید زیاد است‪.‬‬

‫اقدامات‪ -1 :‬ابتدا طول ‪ ،‬عمق و محل زخم را بررسی کنید و آن را از نظر وجود جسم خارجی و آلودگی‬
‫کنترل نمائید ‪ -2 .‬کنترل خونریزی به وسیله فشار مستقیم ‪ ،‬محکم و ثابت توسط دست ‪ -3‬زخم را با نرمال‬
‫سالین شستشو و ضد عفونی کنید‪ .‬چنانچه جسم خارجی در زخم باقی مانده آن را خارج نکنید‪ .‬لبههای‬
‫زخم را به هم نزدیک کنید‪ -4 .‬زخم را پانسمان کنید ‪ .‬در صورت خونی شدن پانسمان ‪ ،‬آنرا تعویض نکنید‬
‫زیرا منجر به خونریزی بیشتر و آلودگی می شود ‪ ،‬یک پانسمان دیگر روی قبلی اضافه نموده مجدداً فشار‬
‫دهید‪ -5 .‬عضو را بیحرکت و کمی باالتر از سطح قلب قرار داده تا از درد و خونریزی آن کاسته شود‪ -6.‬اکثر‬
‫پارگی ها نیاز به بخیه دارند اینکار باید در ساعات اولیه بعد از صدمه صورت گیرد‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫سوراخشدگی‪:‬‬

‫زخمی عمیق که در اثر وارد شدن یک جسم نوک تیز ایجاد میشود‪ .‬زخمهای سوراخ شده خود به دو دسته‬
‫تقسیم می شوند‪:‬‬

‫زخم گلوله‪ :‬مانند ورود گلوله به بدن که ممکن است در بدن باقی بماند و یا این که از بدن عبور کند که در‬
‫این صورت دو منفذ در بدن ایجاد میشود‪ .‬این زخمها اغلب آلوده هستند به علت این که گلوله نسوج آسیب‬
‫دیده گرد و غبار و ذرات لباس به داخل زخم کشیده میشوند و به همین دلیل زخم گلوله را باید آلوده فرض‬
‫کرد ضمناً زخم گلوله ممکن است منظم نباشد چون استخوان میتواند مسیر گلوله را منحرف کند‪.‬‬

‫زخم خنجر‪:‬مانند چاقو ‪ ،‬میخ یا سایر اجسام نوک تیز که در زخم میماند‪ .‬عالوه بر اجسام خارجی فرو‬
‫رونده ‪ ،‬سوراخ ممکن است توسط گاز حیوان یا انسان نیز ایجاد شود ‪ .‬این جراحت همیشه باعث خونریزی‬
‫شدید نمیشود‪ ،‬ولی در سوراخشدگیهای شکم و قفسه سینه‪،‬احتمال خونریزیهای شدید و مرگ زیاد است‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫اقدامات‪:‬‬

‫‪ -1‬در صورت واضح نبودن عمق زخم انجام رادیوگرافی ‪ -2‬بررسی وسعت زخم و رد هر گونه آسیب احتمالی‬
‫به عروق بزرگ ‪ ،‬اعصاب و احشاء به وسیله یک انگشت پوشیده با دستکش استریل ‪ -3‬شستشو با مقدار‬
‫کافی سرم نرمال سالین‬

‫–در زخم ناشی از گلوله از طرف خارج دبریدمان شده وبا نرمال سالین شستشو داده شود ‪ .‬حفره‬
‫زخم را با گاز استریل پر کرده و زخم جهت درناژ باز گذاشته می شود ‪ .‬بخیه زدن این نوع زخم ها سبب‬
‫ایجاد یک فضای بسته آلوده می شود و عفونت می تواند به نسوج نرم اطراف گسترش یابد‪.‬‬

‫–در بریدگی های عمقی اندام ها توام با آسیب دیدگی عروق اصلی ‪ ،‬تاندون و ضایعات عضالنی‬
‫شدید پس از کنترل خونریزی از عروق بزرگ‪ ،‬باید زخم را فوراً با پانسمان استریل پوشانده و از ناحیه‬
‫رادیوگرافی تهیه شود ‪ .‬در این زخم ها غالباً دوختن ‪ 3-5‬روز به تعویق انداخته می شود ( خصوصاً اگر علت‬
‫سوراخ شدگی ناشی از گاز گرفتن حیوان مبتال ویا مشکوک به هاری باشد(‬

‫–در زخم ناشی از چاقو‪ :‬هرگز این اجسام را از محل خود خارج نکنید –رادیوگرافی ازمحل میتواند‬
‫عمق زخم را مشخص کند – عامل فرو رونده را به وسیله بانداژ درمحل ثابت نگه دارید ‪ ،‬هنگام انجام این کار‬
‫دقت کنید چاقو یا هر جسم دیگر را غفلتاً به داخل بدن فرو نکنید‪.‬‬

‫کندهشدگی‪:‬‬

‫زخمی است که قسمتی از پوست یا عضله از بدن جدا یا آویخته شود‪.‬‬

‫اقدامات‪:‬سطح زخم را تمیز و جلوی خونریزی را بگیرید ‪.‬اگر قسمتی از پوست یا عضله آویزان شده آن را‬
‫در محل اولیه خود قرار دهید و روی آن را پانسمان کنید بالفاصله به پزشک اطالع دهید‪.‬‬

‫قطع عضو‪:‬‬

‫این جراحت شدیدترین نوع زخمهای خونریزی دهنده است و اغلب به دلیل یک جسم برنده صنعتی آلوده‬
‫اتفاق میافتد‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫اقدامات‪ :‬خونریزی را با وارد کردن فشار مستقیم و باال نگه داشتن عضو متوقف کنید‪ .‬بیمار را به پشت‬
‫بخوابانید ‪ ،‬پای بیمار را باالتر از سطح بدن قرار دهید ( جهت افزایش جریان خون مرکزی)‪ .‬محل زخم را با‬
‫نرمال سالین شستشو دهید ‪ .‬ناحیه را توسط پانسمان فشاری و مرطوب بپوشانید‪ .‬عضو را باالتر از سطح قلب‬
‫یا روی بالش قرار دهید ( این کار به کنترل ادم و خونریزی کمک می کند)‪.‬‬

‫برای مراقبت از عضو قطع شده‪ ،‬آن را با محلول نرمال سالین شستشو داده و آن را در یک گاز استریل یا‬
‫دستمال تمیز پیچیده و سپس درون یک کیسه پالستیکی قرار دهید و سر آن را محکم گره بزنید‪.‬نام بیمار‬
‫را روی آن بچسبانید‪ .‬سپس کیسه حاوی عضو قطع شده را داخل یک کیسه یخ قرار دهید‪.‬‬

‫تقسیم بندی زخمها از نظر پاکیزگی ) ‪( Cleanliness of Wound‬‬

‫این سیستم طبقه بندی زخمها را بر طبق آلودگی آنها بوسیله باکتری و خطر عفونتشان تقسیم بندی‬
‫می کنند‪.‬‬

‫الف ) زخمهای تمیز ) ‪: (Clean Wounds‬زخمهای غیرعفونی جراحی هستند که التهابی در آنها وجود‬
‫ندارد و به مجاری تنفسی ‪ ،‬گوارشی ‪ ،‬تناسلی یا مجاری غیرعفونی ادراری باز نشده است ‪ .‬زخمهای تمیز را‬
‫بصورت اولیه می بندند و در صورت لزوم توسط درناژ تخلیه می شود ‪ .‬احتمال عفونت زخم تمیز بین یک تا‬
‫‪ 5‬درصد است ‪ .‬مانند جراحی های ترمیمی ‪ ،‬تعویض دریچه میترال ‪ ،‬بیوپسی سینه در زنان‬

‫ب ) زخمهای تمیز آلوده ) ‪: ( Clean –Contaminated Wouds‬جزء زخم های جراحی است که‬
‫تحت شرایط کنترل شده به مجاری تنفسی ‪ ،‬گوارشی ‪ ،‬تناسلی یا مجاری غیرعفونی ادراری سرباز کرده ولی‬
‫آلودگی غیرعادی در آنها وجود ندارد ‪ .‬امکان عفونت در زخم تمیز آلوده بین سه تا یازده درصد است مانند ‪:‬‬
‫برداشتن رحم ‪ ،‬برداشتن کل پروستات ‪ ،‬برداشتن برونش‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫ج(زخم آلوده ) ‪:( Contaminated Wounds‬شامل زخمهای جراحی باز و تازه و اعمال جراحی همراه‬
‫با بروز اختالالت عمده در تکنیک استریل یا خروج مقدار قابل توجهی از محتویات روده هاست‪ .‬برش در‬
‫محل های مبتال به التهاب حاد و بدون عفونت نیز مشمول طبقه بندی آلوده می شود‪ .‬احتمال عفونت زخم‬
‫یک تا هفده درصد است ؛ مانند برداشتن آپاندیس سوراخ شده ‪ ،‬الپاراتومی ) ‪ ( Laparatomy‬برای روده‬
‫سوراخ شده‪.‬‬

‫د ) زخمهای عفونی یا کثیف ‪( Dirty and Infect wounds ) :‬زخمهایی هستند که بعد از عمل‬
‫توسط ارگانیسم هایی که قبل از عمل در میدان جراحی وجود داشته اند ‪ ،‬ایجاد می شود ‪ .‬زخمهای‬
‫تروماتیک که بافتهای مرده در داخل آن باقی مانده اند و زخمهایی که در محل های مبتال به عفونت بالینی‬
‫یا همراه با پارگی احشاء ایجاد شده اند ‪ ،‬جزء زخمهای کثیف یا عفونی هستند ‪ .‬احتمال عفونی شدن زخم‬
‫بیش از ‪ 27‬درصد است مانند انسزیون و درناژ دمل یا آبسه چرکی‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫روش صحیح پانسمان زخم باز‬

‫‪ )1‬کنترل خونریزی ‪:‬برای مهار بهتر خونریزی‪ ،‬لبههای زخم را به هم نزدیک کرده و با یک گاز‬
‫استریل یا دستمال تمیز‪ ،‬خونریزی را به وسیله فشار دادن کنترل کنید‪.‬‬

‫‪)2‬تسکین درد‬

‫‪ )3‬ضد عفونی وشستشوی زخم‪ :‬مناسب ترین محلول برای شستشو و تمیز کردن زخم نرمال سالین‬
‫است‪ .‬زخم و اطراف آن را حدود ‪ 5‬دقیقه در صورت کثیف بودن در مدت بیشتر‪ ،‬از داخل به خارج شستشو‬
‫وتمیز کنید‪( .‬عکس این کار و حرکت رفت و برگشت پنبه روی زخم موجب میشود که آلودگی اطراف زخم‬
‫به داخل آن نفوذ و زخم را عفونی کند) ‪ .‬از نفوذ بتادین به داخل زخم باز خودداری کنید‪ ،‬چراکه به دلیل‬
‫داشتن امالح ید ممکن است موجب حساسیت در افراد شود ‪ .‬تمام اجسام خارجی را از داخل ناحیه آسیب‬
‫دیده خارج کنید‪.‬‬

‫‪ )4‬تراشیدن موی اطراف زخم با تیغ توصیه نمی شود‪ .‬در نواحی پر مو مثل سر و صورت کوتاه کردن‬
‫موی اطراف زخم به وسیله قیچی تا حدی که مو وارد زخم نشود کافی است‪.‬‬

‫‪ (5‬پس از استریل کامل زخم‪ ،‬یک قطعه گاز استریل روی زخم بگذارید‪ ،‬به طوری که روی زخم و اطراف‬
‫آن را کامال بپوشاند‪ .‬پانسمان را دقیقا روی زخم قرار دهید و هرگز آن را جابهجا نکنید‪ .‬در صورت جابهجا‬
‫شدن پانسمان آن را عوض کنید‪ .‬حرکت پانسمان میتواند میکروبهای سطح پوست را به سمت زخم‬
‫هدایت کند‪.‬‬

‫‪ (6‬در صورتی که خون به پانسمان نفوذ کرد‪ ،‬هرگز پوشش روی زخم را برندارید‪ .‬برای بند آوردن‬
‫خونریزی‪ ،‬گاز یا دستمال بیشتری روی پوشش قبلی زخم قرار دهید‪.‬‬

‫‪ (7‬گاز استریل را در ‪ 4‬طرف با چسب روی پوست ثابت و سپس بانداژ کنید‪.‬‬

‫‪ (8‬در صورتی که زخم عمیق‪ ،‬خونریزی شدید و دو لبه زخم بههم نمیرسند‪ ،‬پس از ویزیت پزشک بیمار‬
‫را برای بخیه زدن آماده کنید‪.‬‬

‫‪ (9‬گرفتن شرح حال تا در صورتیکه بیمار در ‪ 5‬ساله اخیرواکسن کزاز تزریق نکرده باید آنتی توکسین‬
‫کزاز تزریق گردد‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫عوارض و آثار سوء زخمها‬

‫عفونت‪:‬ورود و رشد ونمو میکروبها را در زخم ‪ ،‬عفونت گویند‪ .‬اگر زخم پس از ‪ 48‬ساعت کامالً بهبود نیافت‬
‫احتماال به علت ورود گرد و غبار نسوج مرده و میکروب هایی که در زخم مانده عفونی شده است‪ .‬عالئم‬
‫عفونت شامل حرارت باال و تب ‪ ،‬تورم و قرمزی اطراف زخم ‪ ،‬ازدیاد درد و سوزش زخم و در نهایت در‬
‫زخمهای کثیف یا زخمهای عمیق ‪ ،‬عفونت کزاز میباشد‪.‬‬

‫از دست دادن مایعات بدن‪ :‬آسیب وسیع به نسج نرم میتواند در صورت عدم خونریزی به شوک بینجامد‬
‫و نهایتاً به تخریب سلولی منتهی شود که این امر باعث از دست دادن مقادیر زیادی مایع داخل سلولی و‬
‫خارج سلولی میگردد‪.‬‬

‫آسیب به احشاء داخلی‪ :‬ضربات (غیر برنده) به سینه و شکم یا لگن میتواند باعث آسیب شدید داخلی‬
‫(ریهها ‪ ،‬شکم ‪ ،‬مغز و قلب) شود‪.‬‬

‫ناتوانی و تغییر شکل محل آسیب دیده‪ :‬آسیبهای شدید به پوست‪ ،‬عضالت ‪ ،‬اعصاب یا رگهای خونی‬
‫میتواند منجر به ایجاد تغییر شکل و تشکیل جوشگاه و بافت ناجور کلوئید و ناتوانی شدید در ناحیه آسیب‬
‫دیده شود‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫پانسمان‬
‫پانسمان های سنتی ‪Traditional dressings‬‬
‫پانسمان های سنتی مانند گاز وپنبه که در کشور ما نیز خیلی رایجند بسیاری از ویژگیهای یک پانسمان‬
‫ایده آل را ندارند‪ .‬آنها ذرات وباقیمانده فیبر والیاف خود را در زخم به جای می گذارند‪ .‬این پانسمان ها به‬
‫بستر زخم چسبیده وآنرا خشک ودهیدراته می کنند و نیاز به تعویض مکرر ومراقبت پرستاری ماهرانه دارند‪.‬‬
‫این پانسمان ها نبایستی مستقیما"روی سطح مرطوب زخم گذاشته شوند و استفاده از آنها محدود به‬
‫شرایطی است که زخم خشک و تمیز بوده و یا فقط بعنوان پانسمان ثانویه استفاده شوند (برای جذب اگزودا‬
‫ویا برای محافظت وجداسازی زخم )‪.‬‬

‫یک پانسمان ایده آل باید مناسب شکل و اندازه زخم باشد‪ ،‬ترشحات اضافی زخم را جذب کند بدون اینکه‬
‫به باکتری ها اجازه نفوذ و رشد بدهد و یا منجر به خشکی بیش از اندازه زخم شود‪ .‬فشار مناسب برای‬
‫هموستاز را ایجاد کند ‪.‬درد را کاهش دهد و تعویض آن همراه درد نباشد ‪ ،‬رطوبت و دمای مناسب را در‬
‫بستر زخم حفظ نماید‪ ،‬دبریدمان اتولیتیک را تسهیل واپیتلیالیزه شدن راتسریع کند‪ ،‬مقرون به صرفه باشد‪.‬‬
‫اجازه تبادل گازهایی مانند اکسیژن‪ ،‬دی اکسیدکربن و بخار آب را بدهد‪ .‬در زخم ذرات ریز و باقیمانده به‬
‫جای نگذارد‪ .‬نیاز به تعویض مکرر نداشته باشد‪.‬‬
‫باید توجه داشت که تمام خصوصیات ذکر شده در یک پانسمان منفرد برای تمامی زخم ها نمی گنجد و هر‬
‫زخم باید به دقت مورد ارزیابی قرار گرفته و سپس پانسمان مناسب برای آن را انتخاب نمود‪.‬‬

‫ترمیم در محیط مرطوب‪:‬‬

‫سلول های اپیتلیال فقط در محیط مرطوب قادر به حرکت و زنده ماندن هستند‪.‬بسیاری از فاکتورهایی که‬
‫برای ترمیم ضروری هستند و بدن هنگام بوجودآمدن زخم آنها را می سازد‪ ،‬فقط در محیط مرطوب عمل می‬
‫کنند‪.‬در مراحل اولیه والتهابی ‪ ،healing‬بافت زخم مرطوب است‪.‬‬
‫وقتی یک زخمی به اندازه کافی مرطوب است‪ ،‬پانسمان مناسب باید بتواند رطوبت را همانطور که هست‬
‫حفظ نماید‪ ،‬بدون اینکه با جذب زیادی زخم را خشک کند‪ .‬همچنین اگر زخمی از قبل خشک شده است‬
‫پانسمان باید بتواند به زخم رطوبت بدهد‪ .‬بنابراین پانسمان ها به سه دسته تقسیم می شوند‪:‬‬
‫‪ )1‬پانسمان هایی که اگزودا را جذب می کنند‪.‬‬
‫‪ )2‬پانسمان هایی که رطوبت را به همان اندازه ای که هست نگه می دارند‪.‬‬
‫‪ )3‬پانسمان هایی که رطوبت به زخم می دهند‪.‬‬

‫پانسمان های جاذب ‪ :‬زخم هایی که ترشح اگزودا زیادی دارند‪ .‬این پانسمان ها ظرفیت باالیی برای‬
‫جذب و نگهداری آب دارند‪ ،‬لذا نیاز به تعویض دیرتر دارند(در مقایسه با پانسمان های سنتی)‪.‬بنابراین پروسه‬
‫ترمیم زخم با تعویض پانسمان بهم نمی خورد‪ .‬همچنین هزینه پرستاری کاهش می یابد‪ .‬فوم ها و آلژینات‬
‫ها بهترین انواع جاذب ها هستند‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫پانسمان های نگهدارنده رطوبت‪ :‬وقتی پروسه ‪ healing‬پیش می رود و بافت گرانوالسیون تشکیل می‬
‫شود و زخم با بافت همبند پر میشود‪ ،‬ترشح اگزودا کاهش می یابد واستفاده از پانسمان جاذب باعث خشکی‬
‫و دهیدره شدن زخم خواهد شد‪.‬در این موقع پانسمان هایی الزم است که رطوبت را همانطور که هست نگه‬
‫دارد‪ .‬هیدروکلوئید و فیلم ترانسپارنت مناسب است‪.‬‬

‫پانسمان های رطوبت دهنده‪ :‬وقتی زخمی از قبل خشک است و با بافت مرده و خشک پوشیده ‪ ،‬باید این‬
‫بافت مرده را بنحوی دبرید کرده و برداریم تا ترمیم زخم صورت گیرد‪.‬که میتوان از دبریدمان اتولیتیک(هضم‬
‫تدریجی سلول ها وبافت مرده باآنزیم ها و فاگوسیت های آندوژن ) استفاده کرد‪ ،‬مرطوب نگه داشتن زخم به‬
‫این پروسه کمک می کند‪.‬برای این کار هیدروژل ها مناسب ترین هستند‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫پانسمان های مدرن ‪Modern dressings‬‬
‫پانسمان های مدرن یا نیمه تراوا‪ :‬شامل پنج گروه ‪:‬آلژینات‪ ،‬هیدروکلوئید‪ ،‬فوم ‪ ،‬هیدروژل و فیلم ترانسپارنت‬
‫میباشد‪.‬‬

‫آلژینات ها ‪:Alginates‬‬
‫جزو پانسمانهای جاذب هستند و از جلبک های دریایی گرفته می شوند و دربین پانسمان های مدرن‬
‫بیشترین قدرت جذب را دارند‪ .‬بصورت آلژینات کلسیم هستند که فیبرهایی را می سازد که در تماس با‬
‫محلولهای حاوی سدیم نظیر ترشحات زخم تبدیل به آلژینات سدیم شده ‪،‬ژل آلژینات را تولید می نماید‪.‬این‬
‫ژل با سطح زخم در تماس است و محیط مرطوب را فراهم می آورد‪ ،‬با ترشحات زخم واکنش داده وپوششی‬
‫بدبو ایجاد می کند‪ .‬یون کلسیم که به محیط زخم وارد می شود خاصیت هموستاتیک دارد بنابراین در زخم‬
‫های خونریزی دهنده مفید و قابل جذب هستند‪ .‬به دو صورت ورقه ای ورشته ای وجود دارد که داخل زخم‬
‫قرارگرفته و پس از جذب اگزودا بشکل ژل هیدروفیل در می آید‪ ،‬درحالیکه رطوبت زخم باقی می ماند‬
‫وپوست اطراف زخم خشک باقی می ماند‪ .‬آلژینات ها محلول در آب هستند وهنگام تعویض با شستشوی‬
‫سالین نرمال و براحتی و بدون درد آنها را برداریم‪ .‬این محصوالت نباید قبل استفاده برای زخم تر شوند‬
‫فاقدچسب وهمیشه نیازمند پانسمان ثانویه هستند‪ .‬می توانند ‪ 22‬برابر وزن خود ترشحات راجذب کنند‪.‬‬
‫درزخمهای تمام یا نیمه ضخامت و با ترشح متوسط تا زیاد استفاده میشوند ‪.‬بهترین عملکرد آلژینات وقتی‬
‫است که درداخل حفره عمیق زخم با ترشح زیاد استفاده می شود‪.‬‬

‫فوم ها ‪:Foams‬‬
‫پانسمان هایی صفحه ای شکل با ضخامت های مختلف‪ ،‬جاذب های بسیار خوبی هستند‪ ،‬ترکیبات مختلفی‬
‫همچون پلی اورتان و مواد اکریلیک و عناصر فوق جاذب در آنها بکار می رود‪ .‬یک سطح هیدروفیلیک‬
‫(جاذب آب) دارد که روی سطح زخم قرار می گیرد وپشت آن یک الیه هیدروفوبیک (دافع آب) است که از‬
‫تراوش اگزودا به خارج از پانسمان جلوگیری میکند‪ .‬خیلی مؤثر در جذب مقدار زیاد اگزودای زخم‪ ،‬درحالیکه‬
‫رطوبت اطراف زخم را حفظ می کنند‪.‬فوم ها را با توجه به قدرت جذب باال میتوان در اغلب زخم های پر‬

‫‪12‬‬
‫ترشح به ویژه در مرحله گرانوالسیون استفاده نمود‪ .‬راحت هستند و استفاده از آنها آسان است‪ ،‬قدرت‬
‫چسبندگی ندارند‪ .‬برای نگهداشتن آنها میتوان از فیلم استفاده کرد‪ ،‬در زخمهای جزیی بعنوان پانسمان اولیه‬
‫و یا ثانویه استفاه می شوند‪ .‬گرچه جاذب های خوبی هستند اما محدودیت در جذب دارند‪ .‬و باید آنها را هر‬
‫یک تا سه روز تعویض کرد‪ .‬اشکال دیگر آنها اوپک بودن است که نمی توان زیر زخم را دید‪ .‬درنواحی دارای‬
‫برجستگی استخوانی با کاهش اصطکاک مفید واقع می شود‪.‬‬

‫هیدروکلوئیدها ‪:Hydrocolloids‬‬
‫برای زخمهائیکه خود رطوبت مناسب دارند و ما بخواهیم آنرا حفظ کنیم مناسب هستند‪ .‬در زخمهای با‬
‫ترشح متوسط تا کم استفاده میشود‪ .‬اکثر ویژگیهای پانسمان ایده آل را دارند‪ ،‬قیمت آنها معقول است‪.‬‬
‫هیدروکلوئیدها دارای الیه خارجی پلی اورتان غیرقابل نفوذ به آب بوده والیه داخلی آن که روی زخم قرار‬
‫می گیرد حاوی مواد هیدروکلوئیدی است‪ .‬چسبناک بوده‪ ،‬خود به زخم میچسبند و نیاز به پوشش ثانویه‬
‫ندارند‪ .‬خاصیت بالشتکی هم دارند‪ .‬دراندازه ها وشکلهای مختلف موجود میباشد‪ .‬انواع ورقهای آن نسبت به‬
‫میکروارگانیسم نفوذ ناپذیرند‪ ،‬ولی گازها و بخار آب را از خود عبور می دهند‪ .‬باحفظ رطوبت پروسه التیام را‬
‫تسهیل می کنند‪.‬در تماس با ترشحات زخم ‪ ،‬ژل نیمه جامد با بوی خیلی نامطبوع تولید می شود که‬
‫شباهت به چرک دارد و پرستار و بیمار باید از این مسئله آگاه باشند چرا که ممکن است با عفونت اشتباه‬
‫گرفته شود ‪ .‬این ژل با ایجاد محیط مرطوب و پیشگیری از خشک شدن وهمچنین حمایت از رشته ها ی‬
‫آزاد اعصاب درد را تسکین میدهد و بعالوه از چسبیدن پانسمان به زخم جلوگیری میکند‪ ،‬به پیشبرد‬
‫دبریدمان کمک میکند و تا زمانی که این ژل پانسمان را اشباع ننموده است نیاز به تعویض نداردکه این زمان‬

‫‪13‬‬
‫میتواند از سه تا هفت روز ادامه یابد‪ .‬درهنگام حمام کردن نیاز به برداشتن پانسمان نیست‪ ،‬شفاف نیستند و‬
‫معاینه زخم بدون برداشتن پانسمان میسر نیست‪ .‬برای زخمهای ناشی از لیزر مناسبند‪ .‬همچنین برای‬
‫بیماریهای التهابی مثل لیکن سیمپلکس کرونیکوس و پسوریازیس نیز مناسبند‪.‬‬

‫فیلم ها یا پانسمان های شفاف ‪Films or Transparent Dressings‬‬

‫ترکیبی از یک غشای پلی اورتان نازک‪،‬که با الیه ای از اکریلیک چسبنده پوشیده شده است‪ .‬بسیار انعطاف‬
‫پذیر‪ ،‬نیمه تراوا هستند یعنی به گازها شامل اکسیژن‪ ،‬دی اکسید کربن و بخار آب اجازه عبور میدهند‪.‬اما به‬
‫مولکولهای پروتئینی بزرگ وترشحات زخم و باکتریها اجازه عبور نمی دهند‪ .‬تراوا بودن آنها به بخار آب‪ ،‬مانع‬
‫لیچ افتادن و ماسره شدن زخم میشود‪.‬بصورت تیپیک در زخم های سطحی‪،‬کم ترشح و مرحله یک زخم‬
‫فشاری‪ ،‬حمایت پوست در برابر نیروی(‪ ) Friction&Shearing‬پیشنهاد میشوند‪.‬برای زخم هائی که از فاز‬
‫التهابی گذشته وارد فاز پرولیفراتیو شده اند و ترشح آنها کم شده مناسب هستند‪ .‬همچنین بعنوان پوشش‬
‫ثانویه ونگهدارنده پانسمانهای دیگر‪ ،‬پانسمان زخم های نسبتا کم عمق مانند محل اهدای پوست زخم های‬
‫جراحی مورداستفاده قرارمیگیرند‪.‬وبرای زخمهای دارای اگزودای متوسط‪،‬زیاد‪،‬غلیظ و عفونی مناسب‬
‫نیستند‪ .‬ترانسپارنت می باشند لذا میتوان زخم را زیر آنها دید‪ .‬سدی برای ورود باکتریها هستند‪ ،‬همچنین‬
‫درد بعداز عمل را کاهش میدهند‪.‬اشکاالت آنها عبارتست از‪ :‬کار گذاشتن آنها سخت است ‪ .‬روی خود چین‬
‫می خورند‪.‬ممکن است به زخمی که خشک شده یا پوست اطراف زخم بچسبند و هنگام تعویض منجر به‬
‫آسیب زخم شوند‪.‬اگزودا زیر آنها تجمع می یابد و قدرت جذب ندارند‪ .‬این پانسمان ها در اشکال واندازه های‬
‫مختلف موجود هستند‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫هیدروژل ها ‪:Hydrogels‬‬
‫هیدروژل ها دارای مقداری زیادی آب هستند(باالی‪ %82‬در ژل های آمورف و‪ %02‬در ژل های شیت)‪ .‬سایر‬
‫ترکیبات ممکن است شامل پلی اتیلن اکساید یا پلی وینیل پیرولیدن‪ ،‬کربوکسی متیل سلولز‪،‬‬
‫آلژینات‪،‬کالژن‪ ،‬مواد نگهدارنده باشند‪ .‬هیدروژل ها بصورت ورقه های آغشته به ژل یا قوطی های حاوی ژل‬
‫موجود می باشند‪،‬نیمه شفاف اند وبدون برداشتن پانسمان امکان معاینه زخم وجود دارد‪ .‬این پانسمان ها در‬
‫فراهم آوردن رطوبت اضافی برای هیدراته کردن مجدد زخم های نکروتیک وبافت دلمه بسته بی نظیرند‪.‬و‬
‫دبریدمان اتولیتیک را تسهیل می کنند‪.‬‬
‫اشکال آنها این است که سد مناسبی در مقابل باکتریها نیستند‪ .‬و بخصوص باکتریهای گرم منفی زیر آنها به‬
‫خوبی رشد می کند‪ .‬معموال" در لمس خنک هستند و درد و التهاب بعد از عمل را کاهش میدهند‪ .‬بخصوص‬
‫اگر ژل را قبل از مصرف خنک کرده باشیم اثر تسکین دهندگی خوبی خواهد داشت‪ .‬این پانسمان ها می‬
‫توانند به زخم رطوبت داده ودرصورت زیاد بودن ترشحات زخم حتی رطوبت گیری کنند‪ .‬این هیدروژل ها‬
‫فاقد چسب هستند و برای نگهداریشان در محل زخم نیاز به پانسمان ثانویه مانند یک پانسمان شفاف یا گاز‬
‫دارند‪ .‬برای زخمهای سطحی مانند خراشیدگی‪ ،‬محلهای پیوند پوست و زخمهای سیاهرگی ترشحدار مناسب‬
‫است‪.‬‬

‫‪15‬‬
central venous line dressing

chest tube dressing

16