पावसा यात उगवणा या रानभा याची ओळख, यांचा उपयोग, आ दवासीखा य सं कृतीचा प रचय यासाठ

रानभा या महो सव कारे गाव, येथील नसगर य प रसरात आयोिजत कर यात आला आहे. यावेळी उपि थतांना
वन पतीशा ाचे अ यासक ी.संजय पाट ल यां या मागदशनाखाल रानात फ न व वध रानभा या वेच याची
संधी उपल ध झाल .

रानभा यांची रोचक व च व ट माह ती,

आ दवासी मह ला बचत गटांची रानभा या रे सपी पधा

दप
ु ार या जेवणाला रानभा या या पारं पा रक डशेसचा भरपेट आ वाद,

घराकडे परततांना हा रानभा यांचा मेवा सोबत ने याकर ता रानभाजी मॉल

या बरोबरच प रसरात या खळखळणा या धबध यात, नद त मनसो त जल वहार, चुल वरचं गरमागरम जेवण,
नसगसफर चा आनंद मळवतोय.
कारे गावला कसे पोहोचणार -
मुंबईकडुन -- कसारा > मोखाडा रोड > अशोका धबधबा > कारे गाव
ना शककडुन -- इगतपुर > मानस > घाटनदे वी > अशोका धबधबा > कारे गाव

समे स पुर कृत Project ASHAअंतगत आयोिजत या रानभाजी महो सवाला चंड तसाद मळाला. या
उप मा या मा यमातून संक लत केले या रानभा या या व वध रे सपीज ब दल या पुि तकेत ज र वाचा . . .

ध यवाद !!!

डॉ वैभव क त चं कांत दातरं गे

सामािजक आरो य त
९४२२२९२३३५
 Project ASHAअंतगत

“रानभाजी महो सव”

द.२ स टे .२०१८, र ववार
जंगल े क, रानभा यांची ओळख, रे सपी पधा, रानमेवा जेवण

दनांक २ स टे .२०१८ रोजी कारे गाव ता. मोखाडा, पालघर ये थे वन भा या दशन व मेळावा आयोिजत केला
असून याम ये खाल ल काय म योिजले आहे त.
 जंगल भा या (पालेभा या, फळभा या, फुलभा या),कंद, जंगल फळे ,औषधी वन पती इ याद चे दशन.
 जंगल भा या पासून बन वलेले पदाथ- भा या, लोणचे, सुकवून ठे वलेले पदाथ, कंदापासून चे पदाथ, व वध
कार या भाकर ,पातळ भाजी इ याद .- पधा
 मागदशन - जंगल अ न आ ण पोषण
 वनातील अ न वन पतीचे फोटो दशन.
तर आपणास वनंती कर यात येते क आपण आप या गावातील जंगल भा याचे व वध पदाथ तयार क न
,सजावट क न घेऊन यावे. याच बरोबर या भा या चे नमन
ु े सोबत दशनासाठ आणावे.

जंगल भा या पधा – नयम व अट

१. सदर पधसाठ नाव न दणी करणे आव यक राह ल व यांचाच सहभाग पधसाठ ा य धर यात येईल.
२. बन वलेला पदाथ हा जंगल वन पती चा असावा व याची बन व याची प धती पूणपणे सांगता यावी.
३. अ न पदाथाची आकषक मांडणी व सजावट हे सु धा वचारात घेतले जाईल.
४. प ह या तीन वजे यांना ब ीस दले जाईल
५. पंचाचा नणय अं तम राह ल.
 रानभाजी रे सपीज रानभाजी रे सपीज

१ अंबा याची चटणी १ २१ टाक याची भाजी ५

२ आंबट वेल ५ २२ टे र (आळू) १

३ आघा याची भाजी २ २३ ता लमखाना १

४ क डूची भाजी १ २४ दंडा १

५ कपाळफोडीची भाजी २ २५ नळीची भाजी २

६ कमळकाकडीची भाजी २ २६ पाथर ची भाजी २

७ करटु याची भाजी ५ २७ पढर १

८ करमळीची भाजी २ २८ बांबू या क बाची भाजी २

९ करांदे १ २९ भारं गीची भाजी ३

१० कवळा (आमट , भाजी, वडी) ३ ३० भुईआवळीची भाजी २

११ काटे माठाची भाजी २ ३१ भोकर ३

१२ कु या या शगांची भाजी १ ३२ माचोळची भाजी २

१३ कुरडूची भाजी १ ३३ मायाळूची भाजी ५

१४ कूल ची भाजी २ ३४ मोरशड भाजी २

१५ गाबोळीची भाजी १ ३५ वसू भाजी ३

१६ गुळवेल ची भाजी १ ३६ वाघेट २

१७ गोख ची भाजी १ ३७ शेव याचा पाला १

१८ घोळाची भाजी १ ३८ शेवळांची भाजी ५

१९ chuka ४ ३९ सुरणाचे दे ठ १

२० चवळ भाजी १ ४० हादगा ५

 १. अंबा याची चटणी

िज नस:
अंबा याची ५,६ क ची फळे , पाच मोठे चमचे खोवलेले ओले खोबरे , बार क चरले या दोन हर या मर या, चमूटभर हंग,
िजरे , गूळ आ ण मीठ चवीनुसार.

मवार पाककृती:
अंबा याची फळे व छ धुवन
ू , वाफवून यावीत. वाफवले ल फळे गार झा यावर बी काढून टाकावे. फळांचा गर आ ण वर
दलेले िज नस एक क न म सरम ये वाटावे.

२. आंबट वेल

 पाककृती आंबश
ु ी...रे सपी- १

िज नस:
आंबट वेल,आमट चे सा ह य कं वा, कालवणाचे सा ह य

मवार पाककृती:
कोण याह आमट , आंबट वरण कं वा म छ या कालवणाम ये ह आंबटवेल आंबटपणासाठ टाकतात. या वेल चे वरचे
साल काढुन छोटे छोटे तुकडे क न कालवणात कं वा आमट त घालावेत.

 पाककृती आंबश
ु ी... रे सपी-२

िज नस:
आंबश
ु ीची पाने, कांदा, लसण
ू , गूळ, शगदाणा कूट, तखट कं वा ओल मरची, मीठ इ.

मवार पाककृती:
पाने व छ धऊ
ु न च न यावीत. तेलात कांदा परतन
ू याम ये लसण
ू , ओल मरची च न घालणे कं वा तखट घालणे.
थोडा गूळ, शगदाणा कूट घालन
ू भाजी परतणे, आव याकते माणे मीठ घालन
ू भाजीला वाफ दे णे.

 पाककृती आंबश
ु ी... रे सपी-३
िज नस:
आंबश
ु ीची पाने, तूरडाळ ( कं वा मग
ू , मसरू डाळ), दाणेकूट, हर या मर यांची पे ट, तेल, डाळीचे पीठ, लसूण पाक या, मोहर ,
हंग, हळद, गूळ इ.

मवार पाककृती:
तेला या फोडणीत लसण
ू परतून घेणे. आंबश
ु ीची भाजी व डाळ कुकरम ये शजवन
ू , घोटून यात डाळीचे पीठ लावावे.
फोडणीत भाजी घालावी. वाटलेल मरची पे ट, मीठ, दाणेकूट व गूळ घालन
ू शजवावी.

 पाककृती आंबश
ु ी... रे सपी-४

िज नस:
चरलेल आंबश
ु ीची पाने, डाळीचे पीठ, तेल, मोहर , हंग, हळद, गूळ, मीठ, तखट, काळा मसाला, ठे चले या लसण
ू पाक या,
तुकडे केले या लाल मर या इ.
मवार पाककृती:
तेलात फोडणी क न भाजी परतावी. मीठ, तखट व काळा मसाला घालन
ू दोन वाफा आणा यात, नंतर गूळ घालावा. नंतर
डाळीचे पीठ घालन
ू ढवळून पा याचे हबके दे ऊन, शजवन
ू दोन वाफा आणा यात. छो या कढईत तेला या फोडणीत लसूण
व लाल मर या घालन
ू , ह फोडणी भाजीवर ओतावी

वाढणी/ माण: ३-४ जणांसाठ , लागणारा वेळ: १५ म नटे

३. आघा याची भाजी

 पाककृती १ –
िज नस:आघा याची कोवळी पाने, कांदा, लसण
ू , मीठ, हर या मर या, तेल, िजरे इ याद .

मवार पाककृती: आघा याची कोवळी पाने नवडून यावीतपाने व छ धऊ

ु न ., च न यावीत कढईत तेल घालून तेलात .
िजरे , चरलेला कांदा, चरले ल मरची घालावीनंतर याम ये लसण
ू .होईपयत भाजन
ू यावा कांदा लालसर ., चरले ल भाजी,
मीठ घालून नीट परतावे.झाकण ठे वन
ू भाजी शजवावी .

 पाककृती २

िज नस:आघा याची कोवळी पाने, लसूण, कांदा, डाळीचे पीठ, तेल, तखट, मीठ, फोडणीचे सा ह य इ याद
मवार पाककृती: आघा याची पाने धऊ
ु न, च न यावीत. कढईत तेल घेऊन यात फोडणी क न यावी. लसणा या
पाक या ठे चन
ू घाला यात. नंतर चरलेल भाजी, तखट, मीठ घालून चांगल वाफ येऊ यावी. भाजी अधवट शज यावर
डाळीचे पीठ हळूहळू भुरभुरत टाकावे. सतत भाजी हलवावी. एकसारखे हलवत रा ह याने भाजी मोकळी होईल. भाजी मंद
गॅसवर शजवन
ू यावी.
 ४. क डूची भाजी

क डू हणजे पावसा यात शेता या बांधावर उगवणार रानभाजी.चवीला अ तशय उ कृ ट अशी ह भाजी कधीकधी
बाजारात सु धा वकायला येते पण खास पावसा यातच ,तर मग वषातन
ू एकदा ये णार ह भाजी कशी बनवायची बघय
ू ा ।

िज नस: १ जुडी क डू बार क च न आ ण अधवट वाफवन

ू या( वाफव या नंतर भाजी पळून या आ ण यातले पाणी
काढून टाका ), २ ते ३ बार क चरलेले कांदे, १ बार क चरलेल मरची,१ छोटा चमचा गरम मसाला, अधा चमचा
हळद,अधा १ चमचा आगर कोळी मसाला,३ प या तेल,१ वाट ओला खोवलेला खोबरं .

मवार पाककृती: भां याम ये २ ते ३ प या तेल गरम क न यात बार क चरलेला कांदा लालसर परतवन
ू यावा.आता
या म ये क डूची भाजी टाका.आता १ चमचा आगर कोळी मसाला ,अधा चमचा हळद, १ छोटा चमचा गरम मसाला
टाकून सव पदाथ एकजीव क न या. ५ ते १० म नटे मंद आचेवर ठे वा यानंतर अध वाट भर खोवलेला खोबरं चांग या
कारे म स क न या. अजून ५ म नट मंद आचेवर ठे वन
ू लगेच भांडे उतरवून या. ह पालेभाजी अस यामळ
ु े जा त
वेळ शेगडीवर ठे वू नका ,नाह तर भाजी हळूहळू पाणी सोडेल ,पालेभाजी सु क खायला बर .

५. कपाळफोडीची भाजी

 पाककृती १ –

िज नस: कानफुट ची पाने, लसण

ू , िजरे , तेल, मीठ, हरवी मरची इ.

मवार पाककृती: कानफुट ची पान व छ धऊ

ु न च न यावीतकढईत तेल ., िजरे , लसण
ू यांची फोडणी यावी, हरवी
मरची च न फोडणीत घालावीझाकण ठे वन
ू भाजी मंद .भाजीत मीठ घालन
ू परतून यावी नंतर चरलेल भाजी घालन
ू .
.गॅसवर शजवावी

 पाककृती २
िज नस: पाने, मग
ू डाळ, तेल, लसण
ू व ओल मरची पे ट, मोहर , मीठ इ.

मवार पाककृती: कढईत तेल, मोहर , लसण

ू नंतर चरलेल भाजी भजवलेल . मरची पे ट घालन
ू फोडणी यावी -
.मंद आचेवर झाकून भाजी शजवन
ू यावी .मीठ घालून भाजी परतून यावी मग
ू डाळ व
 ६. कमळकाकडीची भाजी

 पाककृती १ –
िज नस:- कमळकाकडी, मटार दाणे, कांदा, लसूण, हळद, टोमॅटो, खोबरे , गरम मसाला कं वा खडा मसाला, आले, को थंबीर, लाल
मर या, पु दना, धने, मीठ इ.

मवार पाककृती: कमळकाकडी चांगल सोलून यावी. कुकरम ये कमळकाकडी या फोडी आ ण मटार दाणे उकडून यावेत.
कमळकाकडी फार मऊ होऊ नये, यासाठ शजवताना पा यात अधा चमचा मीठ घालावे. कांदा, खोबरे , धने, मर या, खडा
मसाला अस यास त यावर तेल टाकून भाजन
ू यावा. तेल गरम क न यावर वाढलेला मसाला, हळद घालन
ू सग
ु ंध
येईपयत परतावे, मग यात शजवलेल कमळकाकडी व मटार दाणे व चरलेला टोमॅटो घालावा, नंतर चांगले परतन
ू यावे.
मग कमळकाकडी शजवन
ू रा हलेले पाणी न फेकता भाजीत घालावे. नंतर मीठ व को थंबीर टाकून पाच म नटे मंद
आचेवर शजवावे.

 पाककृती २ –

िज नस:कमळकाकडी, तखट, सठ
ुं ू पड
ू , बडीशेप, घस
ु ळलेले दह , मीठ, तेल, िजरे , हंग पावडर इ.

मवार पाककृती: कमळकाकडी सोलन

ू दोन इंची तक
ु डे करावेत. हे तुकडे तेलात तांबस
ू तळावेत. तेलात हंग टाकून थो या
पा यात तखट, बडीशेप, सठ
ुं पूड मसळून ते तेलात घालावे. िजरे व दह घालावे. उकळून यात मीठ व कमळकाकडीचे
तुकडे घालावेत. मंद आचेवर शजवावे. या पाककृतीस "रोगनजोश' हणतात.

७. करटु याची भाजी

कंटोळी कडधा यात घालता येतात. आमट त घालता येतात. पवळी कंटोळी जुन असतात. जर आतुन लालसर झाल
असतील तर घेउ नये.साधारण छो या लंबाएवढ फळे असतील तर भाजी नीट करता ये त.े

 पाककृती १ –
िज नस:
४ जु या कंटोळी (उभी च न, धुवन
ु ), २ कांदे, १ टोमॅटो, अधा चमचा आल, लसण
ु , मरची, को थंबीर पे ट, थोडे हंग, पाव
चमचा हळद, १ ते २ चमचे मसाला, ओल खोबर पाव वाट (खवन
ु ), २ चमचे तेल, च व परु ते मठ, फोडणी - राई, िजर,
कढ प ा
 मवार पाककृती:
थम तेलात वर ल फोडणी घालावी व यावर कांदा गल
ु ाबी रं गावर तळावा. कांदा शजला क यावर आल लसुण वाटणाची
पे त घालावी. थोड परतून यात हंग, हळद, मसाला घालावा. जरा परतवन
ु यावर चरलेल कंटोळी घालावीत. परतवन
ु ह
भाजी वाफेवर (झाकणावर पाणी ठे उन) शजवावी. शजल क यात टोमॅटो च न घालावा, मठ घालावे. परत थोडावेळ
शजत ठे वावे. आता भाजी शजल क यात ओल खोबर घालन
ू परतवन
ू गॅस बंद करावा. या भाजीत बटाटा ह घालता
येतो . वाढणी/ माण- ४ ते ५ जणांसाठ , लागणारा वेळ: ३० म नटे

 पाककृती २–
िज नस:
पाव कलो हरवी कोवळी करटुल , ओले खोबरे अध वाट , बार क चरलेला कांदा एक वाट , हंग, मोहर , मीठ, िजरे , हळद,
दोन चरले या मर या, लाल तखट, साखर, तेल इ याद .

मवार पाककृती:
करटु यांचे अध भाग क न यातील बया व गर काढून टाकावानंतर बटा याचे काप के या माणे करटुल च न .
पॅनम ये तेल गरम क न हंग . यावीत, मोहर व थोडेसे िजरे टाकून फोडणी घालावी यात च न घेतले या हर या .
नंतर यात कांदा . मर या टाका यात, मीठ, थोडेसे लाल तखट व हळद घालन
ू चांगले परतावे चरलेल करटुल यात .
४ते ३नंतर झाकण काढून मंद गॅसवर पाणी न घालता .झाकण ठे वन
ू चांगल वाफ येऊ यावी .घालन
ू पु हा परतावीत
म नटे भाज◌ी परतावी व नंतर व न ओले खोबरे व थोडी साखर घालावी.

 पाककृती ३–
िज नस:
करटुल , भजवलेल हरभरा डाळ, तखट, मीठ, गळ
ू , हंग, िजरे ध याची पड
ू -, खोबरे , तेल इ याद .

मवार पाककृती:

आत या बया काढून करटुल उभी चरावीत. हंगाची फोडणी क न यात भजवले ल डाळ व करटु या या फोडी घालन
ू
चांग या परता यात. वाफा आ यावर बेताचे पाणी घालन
ू शजू यावे. शजत आ यावर यात तखट, मीठ, गूळ, िजरे -
ध याची पड
ू , ओले खोबरे घालन
ू बेताचा रस राह ल इतपत भाजी शजू यावी. ह भाजी गोडा मसाला घालन
ू ह चकर व
चांगल लागते.

 पाककृती ४–
िज नस:
करटुल , कांदे, सोलले या वाला या डा ळं या, वाटून घेतलेले िजरे लसूण-, वाटले ल हरवी मरची, मीठ, साखर, ओले खोबरे ,
को थंबीर, हळद, तेल इ याद .

मवार पाककृती:
करटुल बया काढून उभी च न यावीत .कांदाह उभा च न यावा .नंतर तेलावर मोहर , हंग, हळद व चरलेला कांदा
टाकावानंतर िज याची व लसणीची पे ट . यावर वाला या डा ळं या परता यात ., मरचीची पे ट घालून ते सव म ण
परतून यावेनंतर भाजी .मग हे म ण करटुल घालन
ू परतावे आ ण झाकण ठे वून याला वाफ येऊ यावी .
शज य◌ावर यात मीठ, साखर, ओले खोबरे व को थंबीर टाकून ढवळावै.

 पाककृती ५–
िज नस:
सा ह य करटुल -, मीठ, तेल, तखट इ याद .

मवार पाककृती:

करटु यां या बया काढून टाका यात व या या बार क, पातळ, गोल चक या कापन
ू या यात. कढईत फोडणी क न यात
करटु यां या चक या घाला यात. या कुरकुर त होईपयत परता यात. मग यात मीठ घालून, पाणी नघून जाईपयत
परता यात. भाजी शज यावर खाल उतरवन
ू यात लाल तखट घालावे हणजे तखट जळून जाणार नाह . ह भाजी
कुरकुर त हो यासाठ झाकण न ठे वता शजवावी. अशा प धतीने करटु यां या काच या हा भाजीचा कार बन वता
येईल.जा तीचे तेल टाकुन यात िजरे मोहर हंग फोडणी वर लाल मरची पुड टाकुन मग कंटोळीचे गोल काप टाकुन परतन
ु
कंटोळी कुरकुर त क नह छान लागते .या या गोल चक या क न हळद तखट हंग आमचूर मीठ लावन
ू र यात घोळून
शॅलो ाय कराय या .

८ . करमळी

करमळीची क ची, तसेच अधवट पकले या फळांपासन

ू भाजी बन वतात, याच माणे लोणचेह बन वतात.

 पाककृती १ – भाजी
िज नस:
करमळीची क ची हरवी कं वा अधवट पकलेल फळे , तेल, तखट, मीठ, हळद, कांदा आ ण ओ या मसा यासाठ ओले खेबरे ,
आले, लसण
ू , तीळ, खसखस इ.

मवार पाककृती:
फळे धऊ
ु न, च न, बया काढून यावे. फळे परत च न लहान तक
ु डे करावेत. तीळ, खसखस भाजन
ू यावेत. ओले खोबरे
कसन
ू यावे. तीळ, खसखस, खोबरे , लसूण, आले म सरम ये बार क क न ओला मसाला तयार करावा. चरलेला कांदा
तेलात भाजन
ू यावा. यात चरले या फळांचे तक
ु डे घालावेत. नंतर हळद, तखट मीठ घालन
ू भाजी नीट परतन
ू यावी.
थो या वेळाने ओला मसाला घालावा. सव म ण परतून यावे. भाजी चांगल शजवून यावी.

 पाककृती २ – लोणचे
िज नस:
करमळीची क ची फळे , मीठ, हंग, हळद, मेथी पावडर, तेल, मरपूड, मोहर डाळ, मरची पावडर, लोणचे मसाला इ.
 मवार पाककृती:
फळे पु पमुकुटास हत धुऊन च न यावीत. गरजे माणे फळा या फोडी तयार करा यात. नंतर फोडींना मीठ लावन
ू
चोळावे. तेल गरम क न, यात मोहर डाळ, मरची पावडर, मरपूड, हंग पावडर, मेथी पावडर, हळद टाकून फोडणी करावी.
फोडणी थंड झा यानंतर मीठ लावले या फोडींवर ओतावे. सव म ण चांगले मसळून यावे. आव यकता अस यास
लोणचे मसाला वापरावा. नंतर हे सव बरणीत भ न, झाकण लावन
ू हवाबंद क न काह दवस ठे वावे. नंतर लोण याचा
वापर करावा.

९. रानकंद - करांदे

िज नस:
करांदे धव
ु न
ु काप क न, आप याचा पाला, राखाडी, मठ (जाडे अस यास चांगले)
मवार पाककृती:
कापलेले करांदे राखेम ये घोळवन
ु तो पाते यात आप याचा पाला म ये म ये घालन
ू रचावे. टोपा या कडेने करांदे बड
ु े
पयत अलगद पाणी टाकावे आता हे उकळवत ठे वावे. उकळी आल क पाणी काढुन टाकावे (टोपावर झाकण ठे उन टोपा या
दोन कडांना झाकणा सकट ध न उतरते ध न पाणी काढावे). हे पा ण एकुण दोन वेळा काढावे. तस या पा यात मठ
घालावे व करांदे शजवन
ु यावेत. मग हे पण
ु गार झा यावर व छ धुवन
ु खायला यावेत.
वाढणी/ माण: अंदाजे, लागणारा वेळ: ४० म नटे

अ धक टपा:
करांदे हे मातीने भरलेले असतात. यामळ
ु े ते प हला व छ धव
ु न
ु यावेत. दोनदा पाणी बदल यावर मठ घातले या
पा यात उकळवुन काढ यावर व छ धुतले या करां या या फोडी शजवन
ु यावेत.हे चवीला कडवट असतात. यामुळे
सग यांनाच आवडतात असे नाह . पण यांना आवडतात ते अजन
ु अजन
ु मागन
ु खातात. याला वापरणार राखाडी
लाकडांची असते.
 अ या कारे राखाडीत घोळवाय या. आप याचा पाला घालन
ू अ या कारे या फोडी रचाय या.

अ या कारे पाणी घालन

ु उकळवावे. व छ धुतले या करां या या फोडी.

१०. रानभा या - कवळा (आमट , भाजी, वडी)

 पाककृती १ – कवळा, भडी आमट

िज नस:
१ कव याची जूडी (पाने खड
ु ून च न यावीत), साधारण पाव कलो भडी च न, २ छोटे कांदे च नफोडणी - तेल, राई,
िजर, कढ प ा, मरची १, ५-६ मेथी दाणे, हंग,पाव चमचा हळद, १ ते २ चमचे मसाला, लंबा एव या चंचेचा कोळ, तेवढाच
कं वा यापे ा थोडा जा त गुळ, च वपुरते मठ
अधा चमचा गरम मसाला, थोडस ओल खोबर खरवडून

आमट ची मवार पाककृती :

थम भां यात फोडणी दे उन चरलेला कांदा घालावा व परतवावा. यातह कांदा शजव याची गरज नसते. कांदा क चटच
चांगला लागतो. कां यावर हळद, मसाला घालावा. आता चरलेल भडी व कवळा घालन
ू परतवन
ु चंचच
े ा कोळ घालावा.
गरजे पुरते पाणी घालावे आता भडी शजु यावीत. ( चंचेचा कोळ घातला तर भडी शजतात) भडी शजल क यात
गुळ, गरम मसाला, मठ, ओल खोबर घालन
ू उकळी येउ यावी व गॅस बंद करावा. ह आमट भाताबरोबर सग यांना खुप
आवडते.लागणारा वेळ: २० म नटे

 पाककृती २ – कवळा मग
ु भाजी

िज नस :
मोड आलेले मग
ु १ वाट , कव याची पाने च नफोडणी : हंग, हळद, मसाल ( कं वा मरची),चवी परु ते मठ, अधा लंबाचा
रस, गरजे पुरते पाणी, थोडी चरलेल को थंबीर, थोड ओल खोबर खरवडून

कवळा, मग
ु भाजी पाककृती :
थम भां यात वर ल फोडणी दे उन मग यात मग
ु व चरलेला कवळा टाकून ताटावर पाणी ठे उन मग
ु शजु यावेत.
मधन
ु मधन
ु भाजी ढवळायची. मग
ु शजले क यात मठ, लंबाचा रस, ओले खोबरे घालन
ू एक वाफ आणन
ू गॅस बंद
करावा.

 पाककृती ३ – कव या या वडी
िज नस :कव याची एक जड
ु ी (पाने खुडून च न), १ मोठा कांदा च न, १ ते दड वाट बेसन, १ चमचा गोडा मसाला,
हंग, हळद,, २-३ मर या बार क च न ( कं वा थोडी मरची पड
ु ), थोडी को थंबीर च न, च व परु ते मठ, तळ यासाठ तेल

कवळया या वडीची पाककृती :

वर ल सव िज नस एक करावे श यतो पाणी टाकू नये. या या चप या व या त यावर शॅलो ाय करा यात. याचीच
डप ाय क न गोल भजी दे खल होते. तसेच अळु वडी व को थं बर वडी माणे वाफवन
ु ह ह वडी करता येते.

११. काटे माठ

 पाककृती १ – काटे माठाची मोकळी भाजी

िज नस :
काटे माठाची ताजी कोवळी पाने, कांदा, लसण
ू , मीठ, हर या मर या, ओले खोबरे , तेल, फोडणीचे सा ह य इ.

मवार पाककृती :
पाने नवडून व छ धऊ
ु न यावीत. नंतर पाने च न यावीत. कांदा व मर या च न या यात. चरलेले कांदे फोडणीत
तांबस
ू होईपयत परतावेत. मर यांचे तक
ु डे व लसणा या पाक या फोडणीतच टाका यात. नंतर यात चरलेल भाजी
घालावी. गरज वाट यास एखादा पा याचा हबका मारावा व झाकण ठे वन
ू भाजी शजवन
ू यावी. भाजी परतन
ू अधवट
शज यावर चवीनस
ु ार मीठ घालावे. भाजी शजत आ यावर ओले खोबरे व को थंबीर घालावी.
 पाककृती २ – काटे माठाची पातळ भाजी
िज नस :
काटे माठा या कोव या फां या व कोवळी पाने, तरु ची डाळ, हर या मर या, लसण
ू , गळ
ू , आमसल
ू , कांदा, तेल, हळद, मीठ,
फोडणीचे सा ह य इ.
मवार पाककृती :
भाजी व छ धुऊन यावी. कोव या फां या व पाने दे ठास हत बार क च न यावीत. तुर ची डाळ चांगल शजवन
ू
यावी, यात मीठ, हळद, पाणी घालन
ू चांगल घोटावी. तेलात मोहर , मर यांचे तुकडे, लसणा या पाक या टाकून
तळा यात. नंतर यात चरलेल भाजी घालन
ू परतून यावी. दोन-तीन वाफा आ यानंतर यावर घोटलेल डाळ ओतावी.
अशा कारे काटे माठाची पातळ भाजी तयार करता येत.े

१२. कु या या शगांची भाजी

िज नस :
कु या या शगा पाव कलो, वाल अध वाट , बार क चरलेले दोन कांदे, फोडणी कर यासाठ तेल, मोहर , िजरे , हंग, हळद, लाल
तखट आ ण चवीपुरते मीठ.

मवार पाककृती :
वाल ८ ते १० तास भजवून ठे वावेत.कु या या शगा धव
ु न
ू , यां या कडेला असणा या शरा काढून टाका यात. शगांचे
साधारण अ या इंचाचे तुकडे क न ते उकडून यावेत. याचे पाणी काढून टाकावे.फोडणी क न यावर कांदा परतन
ू
यावा. यावर भजवन
ू ठे वलेले वालाचे दाणे घालावेत. वाल शज यासाठ पाणी घालन
ू यावर झाकण ठे वन
ू यावे. वाल
शजले क उकडले या शगा व मीठ घालन
ू ४ ते ५ म नटे म यम आचेवर राहू यावे.

१३. कुरडूची भाजी

ह भाजी ड गरात मळते. बाजारात कातकरणी घेउन येतात. चव साधारण माठा या भाजी माणेच असते. यात
चणाडाळ, मग
ु डाळ घालन
ु ह ह भाजी करता येत.े टोमॅटो या ऐवजी अधा लंबह
ू चालेल.

िज नस:
३-४ जु या कुरडूची पाने खड
ु ू न, धव
ु न
ू तन ते चार पा यात धव
ु ावीत, २ कांदे बार क च न, ४-५ लसण
ु पाक या ठे चन
ू , २-३
मर या च न, पाव चमचा हंग, अधा चमचा हळद, १ टोमॅटो बार क च न, पाव वाट ओल खोबर करडवुन, चवी परु ते
मठ, अधा चमचा साखर, २ चमचे तेल
 मवार पाककृती:
भां यात तेल गरम क न लसूण, मरची फोडणीला टाकावी मग हंग, हळद, कांदा घालन
ू जरा परतवावे. आता लगेच टोमॅटो
आ ण कुरडूची चरलेल भाजी टाकावी. मग झाकण ठे उन जरा शजू यावे. थो या वेळाने ढवळून यात मठ, साखर
घालावी. परत ढवळून ३-४ मनीटांनी ओल खोबर घालाव व गॅस बंद करावा.लागणारा वेळ- २० म नटे , वाढणी/ माण: - ४-
५ जणांसाठ

१४. कुळू

ह भाजी कोवळीच यावी ह भाजी गवतासारखी दसन

ू येते आ ण खासक न पावसाळी दर यान बाजारात दाखल होते.
इतर भा यां माणे ह भाजी च व ट तर असतेच पण या भाजीचा समावेश शाकाहार आ ण मांसाहार अशा दो ह म ये
वापर केला जातो. रान भाजी अस यामुळे बर च माती आ ण मुळांना च खल असतो, यामुळे २-३ वेळा पा याने व छ
धुवून यावी.

 पाककृती १-कुळू कं वा फोडशीचे मुटके

िज नस :
कुळू या ४-५ जु या, एक ते द ड कप बेसन, हळद व तखट येक पाव चमचा, तळ यासाठ तेल, चवीपुरते मीठ

मवार पाककृती:
ये क पाना या मधोमध असलेल काडी काढून टाकावी. भाजी व छ धुवन
ू , बार क च न यावी. चरले या भाजीला हळद,
तखट, मीठ लावावे.भाजीला पाणी सट
ु यावर यात परु े से बेसन घालवन
ू कालवावे.या घ ट म णाचे मठ
ु त वळून लहान
लहान मट
ु के करावे.हे मुटके वाफवून यावे.

 पाककृती २ - कूल ची भाजी

िज नस:
कुलू या ३-४ जु या ( यातील वरची हरवी पात यायची म ये जर दांडा, का ड असेल तर काढायची व खाल ल पांढरा भाग
चरताना यायचा नाह . ह भाजी धुवन
ू , च न यावी)
२ कांदे च न, पाव वाट कोणतीह डाळ. (चणाडाळ असेल तर भजवन
ू यावी), २-३ ओ या मर या च न, ४-५ लसण
ु
पाक या ठे चन
ू , पाव चमचा हंग, अधा चमचा हळद, चवी परु ते मठ, अधा चमचा साखर, खवले ले ओले खोबरे पाव वाट , २
मोठे चमचे तेल
मवार पाककृती:
सव थम एका पॅन म ये ३ tbl spn तेल टाकून चांगले तापवन
ू या. तेल गरम झा यावर यात राई-िजरे टाकावेत. राई-िजरे
तडखायला सु वात झा यावर यात बार क चरलेल हरवी मरची, कडीप याची पाने, हंग टाकून यावे. म ण हलके
परतून या. आता यात बार क चरलेला कांदा टाका. कांदा तांबस
ू रं गापयत परतून या. नंतर यात हळद टाका. सव
म ण परतन
ू या. म ण परतन
ू झा यावर यात मग
ु ाची डाळ टाका. (मग
ु ाची डाळ अगोदर व छ धुवन
ू ६० म नटे
पा यात भजवन
ू ठे वा.) डाळ या म णात एकजीव क न या. आता यात चरलेल कूल ची (फोडशी) टाका. भाजी
म णात एकजीव क न या. २ म नटे परतन
ू या. भाजी मधले पाणी नघन
ू हलक मऊसर होईल. यात आता ओ या
नारळाचा खीस टाका. परतून या. बार क चरलेल को थंबीर आ ण चवीनस
ु ार मीठ टाका. पु हा भाजी परतून एकजीव
क न या. भा यावर झाकण ठे वन
ू ५-१० म नटे भाजीला शजवन
ू या. भाजी शज यानंतर एका सद
ुं र भां यात काढून
वर थोडी बार क चरलेल को थंबीर टाकून गरमागरम चपाती कं हा भाकर सोबत स ह करा.वाढणी/ माण: ४-५
जणांसाठ , लागणारा वेळ- २५ म नटे

ह भाजी पठ पे नह करता येत,े डाळ न घालता साधीह चांगल लागते.,

१५. गाबोळीची भाजी

िज नस :
२-३ जु या गाबोळीची भाजी (उलशीचा मोहोर), १०० ॅम ओ या नारळाचा खीस, ७-८ ठे चलेले लसण
ू पाकळी, ३ कांदे बार क
चरलेले, ४-५ हर या मर या, १/२ टे बल पन
ू राई, १/२ टे बल पन
ू जीरे , १ ट पूनहळद, ३ टे बल पन
ू बार क चरलेल
को थंबीर, चमूटभर हंग आ ण चवीनस
ु ार मीठ.

मवार पाककृती:
एका खोलगट पॅन म ये ३ टे बल पन
ू तेल तापवन
ू या. तेल ताप यावर यात राई-जीरे टाका. राई-जीरे तडखायला लागले
क यात लसूण पाक या, हंग, बार क चरले या मर या टाका. परतून या. परतून झा यानंतर यात कांदा टाका आ ण
तांबस
ू रं गापयत परतन
ू या. कांदा तांबस
ू रं गापयत दसू लाग यावर यात हळद टाका. परतन
ू या. आता यात गाबोळीची
भाजी घाला. (वेल सकट एका भां यात कोमट पाणी क न यात ह भाजी १० म नटांक रता ठे वावी. मोहोरम ये लपन
ू
बसलेल धळ
ू आ ण माती तळाला जमा होईल. नंतर स या पा याने पु हा धव
ु न
ू यावी. ह भाजी नवडताना या या
फ त शेर याय या.) भाजी फोडणीम ये चांगल एकजीव क न या. भाजी या भां यावर झाकण ठे वन
ू १० म नटे
वाफेवर शजवन
ू या. गॅस मंद आचेवर ठे वा. १० म नटानंतर यात ओ या नारळाचा खीस आ ण बार क चरलेल
को थंबीर टाका. चवीनुसार मीठ टाकून या. संपूण म ण एकजीव क न या. पु हा झाकण ठे वन
ू १० म नटे वाफेवर
शजवन
ू या. १० म नटानंतर हलक परतून या आ ण एका बाऊलम ये काढून गरमागरम स ह करा.

१६ .गुळवेल ची भाजी

िज नस :
गुळवेल चीकोवळीपाने, चरलेला कांदा व लसूण, तेल, तखट.मीठ इ .

मवार पाककृती:
गुळवेल ची पाने व छ धऊ
ु न, च न यावीततेलात कांदा व लसण
ू लालसर . होईपयत भाजन
ू यावीनंतर याम ये .
चरलेल भाजी, तखट, मीठ घालन
ू चांगले परतन
ू यावे.वाफ दे ऊन भाजी शजवन
ू यावी .
 १७. पाककृती- गोख ची भाजी

िज नस:
कोवळी भाजी, भजवलेल मग
ू डाळ कं वा तूरडाळ, बार क चरलेला कांदा, िजरे , मोहर , हंग, तखट, मीठ इ.

मवार पाककृती:
भाजी व छ धुवन
ू च न यावी. कढईत तेल घेऊन यात िजरे, मोहर , हंग यांची फोडणी क न यात डाळ व कांदा
परतून यावा. नंतर चरलेल भाजी घालावी. चांगले परतून यावे. तखट, मीठ घालावे. नंतर थोडे पाणी घालन
ू भाजी
शजवन
ू यावी.

१८. घोळाची भाजी

ह एक रानभाजी आहे . याची पानं गोलसर छोट आ ण जाड असतात.

िज नस:
वाट भर घोळाची पाने,एक वाट ताजे फार आंबट नसलेले ताक, भाजीला लाव यासाठ चमचाभरबेसन (हरभरा डाळीचं)
पीठ,चवीनस
ु ार एकदोन हर या मर या-,मीठ व साखर,पाव वाट भजवलेले शगदाणे व चणा हरभरा/डाळ .

मवार पाककृती:

घोळाची पाने बार क च न फोडणीस टाका. फोडणीत हर या मरचीचे तुकडे टाकून भाजी चांगल परतन
ू यावी व शजू
यावी.शगदाणे व चणाडाळ बोटचेपी शजवन
ू यावी व फोडणीतच घालन
ू परतावी.
मग वाट भर ताकात थोडेसे पाणी व चमचाभर डाळीचं पीठ घालन
ू नीट कालवावं, यात चवीला मीठ , साखर घालन
ू ते
शजले या भाजीत ओतावं आ ण चांगलं ढवळून व घौन यावं आ ण एक उकळी आणावी .

१९. चुका

 पाककृती१
िज नस:
चक
ु ा वन पतीची कोवळी पाने व फां या, शगदाणे, हरभरा डाळ, लसण
ू , कांदा, आले, हर या मर या, तेल, िजरे , मीठ इ.
 मवार पाककृती:
चु याची भाजी व छ धऊ
ु न कां यास हत बार क चरावी. शगदाणे व हरभरा डाळ एक क न कुकरम ये बोटचेपी
शजवन
ू यावी. आले, लसण
ू ठे चून यावे. कढईम ये तेल घालन
ू , िज याची फोडणी क न यात आले-लसण
ू व बार क
चरलेल मरची घालावी. चरलेला चक
ु ा, मग शजवलेल डाळ व शगदाणे घालावेत. नंतर मीठ घालन
ू मंद आचेवर दहा
म नटे भाजी शजू यावी. मधन
ू मधन
ू भाजी हलवावी. आजारातन
ू उठ यावर त डाला चव ये यासाठ ह भाजी अव य
खायला हवी.

 पाककृती २
िज नस:
चरलेल चक
ु ा भाजी, गाजर फोडी, चरले या हर या मर या, चरले या लसूण पाक या, तखट, मीठ, हळद, हंग, िजरे , तेल
इ.

मवार पाककृती:
कढईत तेल घेऊन तेलात िजरे व हंग घालावे. यात लसण
ू व मरची घालन
ू लाल झा यावर गाजरे व हळदपड
ू घालावी.
नंतर चरलेल भाजी घालावी. मीठ घालून भाजी शजवावी. झाकण ठे वू नये. थोडे तखट घालन
ू परतून भाजी काढावी.

 पाककृती ३

िज नस:
चरलेला चुका, तुर ची डाळ, चरले या मर या, आले -लसण
ू पे ट, कांदा, टोमॅटो, सक
ु े खोबरे , धने, खसखस, िजरे पूड, फोडणीचे
सा ह य तेल, गळ
ू , मीठ इ.

मवार पाककृती:
चुका, मर या, तुर ची डाळ एक शजवन
ू घोटावे. फोडणीत कांदा, टोमॅटो परतावा. लसूण-आले पे ट, घोटलेल भाजी, खोबरे ,
धने व खसखस यांचा एक वाटलेला मसाला, िजरे पूड, मीठ घालून उकळावे. नंतर गूळ घालन
ू भाजी खाल उतरावी.

 पाककृती ४- चु याची चटणी

िज नस:
नवडून धत
ु लेल चु याची पाने, मीठ, हर या मर या, साखर, को थंबीर इ.

मवार पाककृती:
सव सा ह य एक घेऊन पातळसर वाटावे. याम ये थोडे दा याचे कूट घालावे, यामळ
ु े चटणीला वेगळीच चव येते.

 पाककृती ५चक
ु ा म भाजी-मेथी .

िज नस:
दोन वा या ये क चरलेल चुका व मेथी, एक वाट तरू डाळ, हर या मर या, लसण
ू , गूळ, हंग, मीठ, तेल, मोहर इ.
 मवार पाककृती:
दो ह भा या व छ धुवा यात. तेलावर हळद व हंग घालन
ू तूरडाळ घालावी. हर या मर या तुकडे क न घाला या.
मेथी व चक
ु ा घालन
ू सव एका ड यात घालन
ू कुकरम ये शजवावे. नंतर चांगले घोटावे. मीठ, गूळ घालन
ू उकळावे व व न
लसण
ू ठे चन
ू केलेल खमंग फोडणी यावी.

२०. चवळ भाजी

िज नस:
चवळीची भाजी, डाळीचे पीठ, तेल, फोडणीचे सा ह य, मीठ, लसण
ू , हर या मर या इ याद .

मवार पाककृती:
चवळीची भाजी व छ नवडून, धऊ
ु न, बार क च न यावी. कढईत तेल गरम क न फोडणी क न यावी. मर यांचे
तुकडे क न फोडणीतच टाकावेत. नंतर यात चरलेल भाजी घालावी. चवीपरु ते मीठ घालन
ू दोन म नटे परतन
ू यावी. ह
भाजी पटकन शजते. नंतर यावर डाळीचे पीठ हळूहळू भुरभुरत एक कडे हलवत गुठ या न होता पेरावे. ह भाजी पटकन
शजन
ू हलक व मोकळी होते. काह वेळा फोडणीत लसणा या पाक या ठे चन
ू घाला यात. यामळ
ु े भाजीला चांगला वाद
येतो.

२१. टाक याची भाजी

फुले ये यापव
ू ची कोवळी पाने भाजीसाठ वापरावीत.
 पाककृती१

िज नस:
आव यकतेनस
ु ार टाक या या २-३ जु या,२ कांदे बार क च न, चवीनस
ु ार २-३ हर या मरचा, ३-४ लसण
ु पाक या फ त
ठे चन
ु या यात, पाव चमचा हंग, पाउण चमचा हळद, चवी परु ते मठ, अधा चमचा साखर, पाव वाट खवलेलाओला नारळ,
२ मोठे चमचे तेल, आंबट चव आवडत अस यास थोडेसे लंबू पळावे कं वा एखादे आमसुल घालावे, तसेच यात मुगाची
कं वा च याची डाळ घातळी तर चालू शकेल.

मवार पाककृती:
पाने खुडावीत व धुवन
ु च न यावीत. तेल गरम क न यात लसण
ू पाक या व मरची घालावी. जरा परतवन
ू कांदा
घालावा. लगेच हंग हळद घालन
ू परतवावे व चरलेला टाकळा घालावा. हा टाकळा त यावर भाजन
ू मग भाजी कर याची
ह प धत आहे . झाकण ठे उन थोडावेळ भाजी शजू यावी. थो या वेळाने मठ व साखर घालावी. जरा परतवन
ू २-३
मनीटे शजू यावी. नंतर ओल खोबर खालन
ू परतवन
ू गॅस बंद करावा.आंबट आवडत अस यास थोडा लंबू पळावा, तसेच
यात डाळीह घालता येतात.
लागणारा वेळ: २५ म नटे , वाढणी/ माण - ४-५ जणांसाठ

 पाककृती२
िज नस:
कोवळी पाने, कांदा, ओल मरची, तेल, आले, मीठ, ओले खोबरे , हळद, गळ
ू इ .

मवार पाककृती:
पाने व छ धऊ
ु न, पाणी गळून जाऊ यावेकढईत तेल टाकून कांदा परतून यावा ., मग यात ओल मरची व हळद
टाकावीभाजी शजत आल .नंतर यावर बार क चरले ल भाजी टाकून ती वाफेवर शजू यावी ., क यात थोडा गळ
ू
आ ण मीठ घालावेया भाजीत भजवलेल तूरडाळ कं वा फणसा या आठ यांचे बार क तुकडे . यावर ओले खोबरे घालावे .
.ती शजत असताना टाक यास भाजी अ धकच चवदार बनते

 पाककृती३

िज नस:
द ड वाट टाकळा पाला (कोवळा पाला दे ठे काढून चरावा), अध वाट चरलेला कांदा, ५ ते ६ ठे चले या लसणी या
पाक या, मीठ, तखट, तेल, मोहर , हंग, हळद, गळ
ू इ .

मवार पाककृती:
जरा जा त तेलावर कांदा, लसण
ू परतावे, यावर चरलेल भाजी घालन
ू झाकण ठे वन
ू वाफ येऊ यावीगरज वाट यास .
तखट .पा याचा हबका मारावा, मीठ, गूळ घालन
ू शजवन
ू यावे .

 पाककृती४ ...टाक याचे रायते -

िज नस:
एक वाट टाक याची पाने, चंचेचा कोळ व गूळ, हरवी मरची, मोहर पूड, पाणी, मीठ इ .

मवार पाककृती:
पाने व मर या सोबत वाटावे यात गूळ ., चंचेचा कोळ, मीठ घालावे .मोहर पूड पा यात फेसन
ू घालावी .
 पाककृती५ ...टाक याची तंबळी
िज नस:
एक वाट टाक याची पाने, एक वाट ओले खोबरे , हर या मर या, द ड वाट ताक, चंच, मरे , िजरे , तूप, मीठ इ .

मवार पाककृती:
कढईत तुपावर मरची व पाने परतावीत. यात मरे , िजरे घालन
ू दोन म नटे परतावे. मग अ य सा ह य म सरम ये
घालन
ू वाटावे आ ण नंतर ताकात मसळावे. पोटा या वकारासाठ तंबळी उपयु त आहे .
 २२. टे र (आळू)

टे र चे फतफते

िज नस:
१ जुडी टे र , हणजेच पावसा यातील आळू, पाव वाट शगदाणे ( भजवन
ु ), पाव वाट चणाडाळ ( भजवन
ु ), सु या खोब याचे
१०-१२ पातळ तक
ु डे ( चव यात घालतो तसे), २ कांदे च न, आल लसण
ु पे ट, फोडणीकर ता- राई, िजर, कढ प ा, हंग, पाव
चमचा हळद,१ ते २ चमचे मसाला, अधा ते १ चमचा गरम मसाला, चंचेचा कोळ, गुळ, चवीपुरते मठ, थोडस ओल खोबर
खरवडून

मवार पाककृती:
थम टे र हणजे आळूची पाने च न च न यावी व थोडी शजवन
ु म सरम ये पे ट करावी. पानां या दे ठांची साल
काढुन याचे अधा इं चचे तुकडे करावेत. भां यात तेल टाकुन वर ल फोडणी यावी. आता यात कांदा घालावा. कांदा
शजवायची गरज नसते. जरा परतुन आल लसुण पे ट, टे र या पानांची पे ट, भजवलेले शगदाणे, चणाडाळ, खोब याचे
तुकडे, टे रंची दे ठे घालावीत. आता हे सगळ शजू याव. शगदाणे शजले का ते पाहायचे मग यात गळ
ु , चंचेचा कोळ,
मठ, गरम मसाला घालायचा. थोड खोबर घालायच मग थोडा वेळ उकळवन
ु गॅस बंद करायचा.
लागणारा वेळ: ३० म नटे वाढणी/ माण: ४ ते ५ जणांसाठ

२३. ता लमखाना

िज नस:
ता लमखानाची भाजी व छ धुवन
ु च न, २ कांदे, ४-५ लसण
ू पाक या, २-३ मर या, हंग, हळद, पाव चमचा साखर,
च वपुरते मठ, पाव वाट ओल खोबर कसुन

मवार पाककृती:
थम कढईत तेलात लसणाची फोडणी यावी मग यातवर मरची, हंग, हळद घालन
ू थोडे परतून चरलेल ता लमखानाची
भाजी घाला. वर झाकण ठे उन थो या वेळाने परता. आता यात मठ व साखर घालून थोडावेळ वाफेवर ठे वा. मग यात
ओल खोबर घालन
ू थोड परतुन गॅस बंद करा.लागणारा वेळ: २० म नटे

२४. दंडा
िज नस:
दं याचे दे ठ, कोण याह कडधा या या भाजीचे सा ह य, कं वा कोलंबी या कालवणाचे सा ह य.

मवार पाककृती:
ावणी सोमवार या दं या या पानावर जेव याची था आहे. या दं या या कोव या फां या हणजे दे ठे सोलन
ु
कडधा या या भाजी आमट कं वा कोलंबी म ये टाकतात.लागणारा वेळ- २० म नटे

२५. नळीची भाजी

या वन पतींची पाने व टोकांकडील कोवळी खोडे भाजी कर यासाठ वापरतात.

 पाककृती१

िज नस:
नळीची भाजीची पाने दे ठास हत व कोळी खोडे, कांदा, लसण
ू , बटाटा, तेल, मीठ, हळद, हरवी मरची इ.

मवार पाककृती:
कृती - भाजी व छ धऊ
ु न यावी. भाजीची पाने च न यावीत. पानांचे दे ठ व कोवळी खोडे यांचे छोटे व लांब तुकडे
करावेत. कुकरम ये भाजी वाफवन
ू यावी.कांदा बार क चरावा. लसण
ू पाक यांचे लहान तुकडे करावेत. बटा याचे गोलाकार
पातळ तुकडे (वेफस माणे) क न ते तळून यावेत. कढईत तेलाम ये कांदा व लसण
ू लालसर होईपयत परतवन
ू यावेत.
हर या मरचीचे लांबट चरलेले तक
ु डे टाकून परतावेत. नंतर वाफवलेल भाजी फोडणीत परतन
ू यावी. आव यकते माणे
मीठ व हळद टाकून भाजी तयार झा यानंतर, यावर तळलेले बटा याचे तुकडे पसरावेत.

 पाककृती२

िज नस:
सा ह य व कोवळी खोडे दे ठास हत पाने -, भजवलेल मग
ू डाळ, कांदा, तेल, मीठ, हळद, तखट इ.

मवार पाककृती:
कृती - पाने, दे ठ, कोवळी खोडे बार क च न यावीत. कढईत कांदा लालसर होईपयत तळून यावा. चरले ल सव भाजी
घालन
ू भाजी परतन
ू यावी. भजवलेल मग
ू डाळ, तसेच तखट, मीठ व हळद घालन
ू भाजी परत चांगल परतन
ू यावी. मंद
आचेवर ठे वन
ू भाजी शजवावी.
 २६. पाथर ची भाजी

पाथर या पानांची भाजी करतात. पाथर ची भाजीह औषधी गुणधमाची आहे . या भाजीचा उपयोग जु या वचारोगात
होतो. याने पचन सध
ु ारते, हणन
ू पाथर ची भाजी कुपचनात दे तात. कावीळ व यकृत वकारात ह भाजी फार हतावह
आहे . या भाजी या सेवनाने बाळं तीण ि यांम ये दध
ू वाढ यास मदत होते. ह भाजी थंड पण थोडी कडवट आहे . या
भाजीने प ाचा ास कमी होतो.

 पाककृती१पाथर ची सक
ु भाजी .

िज नस:
पाथर ची पाने, कांदा, लसूण, तखट, मीठ, तेल, शगदाणा कूट, डाळीचे पीठ इ.

मवार पाककृती:
पाथर ची पाने व छ धुऊन च न यावीत. पाते यात पाणी घेऊन यात पाने उकडावीत. पाणी गार झा यानंतर पाने
पळून यावीत व पाणी टाकून यावे. तेलात कांदा परतन
ू यावा, नंतर यात वाटले ला लसण
ू , तखट, दा याचे कूट व
भाजी घालावी. चांगले परतून यावे. नंतर गरजेपुरते मीठ घालावे. आव यकता वाट यास थोडे पाणी घालन
ू भाजी परतवन
ू
वाफेवर शजवावी. दा याचे कूट ऐवजी डाळीचे पीठ लावूनह भाजी तयार करता येत.े

 पाककृती२पाथर ची पातळ भाजी .

िज नस:
सा ह य - पाथर ची चरलेल भाजी, ताक, मीठ, हरवी मरची, लाल मरची, साखर, चणाडाळ, शगदाणे, बेसन, तेल, मेथी, मोहर ,
हंग, हळद, िजरे इ.

मवार पाककृती:
पाथर ची चरलेल भाजी उकडून यावी व पाणी टाकून यावे. डाळ, दाणे भजवन
ू तासाभराने दाणे, डाळ वेगवेगळे
शजवावे. पाथर ची भाजी शजवन
ू घोटून यावी. ते हाच मीठ, साखर, बेसन व ताक घालन
ू एकजीव करावे. डाळ, दाणे
घालावे. फोडणीत दो ह मर या व इतर सा ह य घालन
यात एकजीव केलेल भाजी ओतावी व ढवळत राहून उकळावे.
ू
ताकाऐवजी चंचेचा कोळ व गळ
ू घालन
ू ह भाजी करता ये ईल. नारळाचे दध
ू व थोडा चंचेचा कोळ घालन
ू ह भाजी छान
होते.
 २७. पढर चीभाजी

िज नस:
पढर ची क ची फळे , तखट, मीठ, हळद, तेल, िजरे , मोहर , साखर, का या तळाचे कूट इ याद .

मवार पाककृती:
पढर ची क ची फळे व छ धुऊन यावीत व कुकरम ये वाफवन
ू यावीतकरा यात नंतर उकडले या बटा या माणे फोडी .
मग यावर उकडून घेतले या .मोहर ची फोडणी करावी-कढईत तेल तापवन
ू िजरे .व यातील बया काढून टाका यात
नंतर तखट .पढर या फळां या फोडी फोडणीत घाला यात, मीठ, हळद, थोडी साखर व का या तळाचे कूट घालन
ू भाजी
वाफवन
ू यावी.

२८. बांबू या क बाची भाजी

पावसा यात नवीन बांबू जन

ू ज मनीतन
ू वर येतात, ते हा ते कोवळे असतात. हे च क ब भाजी कर यासाठ यो य
असतात. हे क ब सोलन
ू यावर ल टणक आवरणे काढून टाकावीत. आपले नख खुपसता येईल, असा आतला कोवळा भाग
काढून यावा, तो पा याने धुवावा. बार क च न मठा या पा यात ठे वावा. याला असणारा उ वास यामळ
ु े कमी होता.
तो मऊदे खील होतो. यासाठ आद या रा ी क ब च न ठे वन
ू , दस
ु या दवशी भाजी करावी.

 पाककृती१.
िज नस:
चरलेला क ब, कांदा, भजवलेल मसूरडाळ कं वा हरभराडाळ, तखट, ओले खोबरे , तेल हळद, मीठ, मोहर , हंग इ.

मवार पाककृती:
चरलेला क ब कुकरम ये तीन ते चार श या घेऊन शजवन
ू यावा. भां यात तेल तापवन
ू मोहर , हंग घालन
ू फोडणी
करावी, यावर चरलेला कांदा टाकून परतावा. मग शजवन
ू घेतलेला क ब व भजवलेल डाळ घालावी. नंतर हळद, तखट,
मीठ घालून चांगले परतावे. भाजी वाफवन
ू शजवावी. नंतर कसलेले ओले खोबरे व न पसरावे व सुक भाजी बनवावी.
पातळ भाजी करायची असेल तर भाजीत थोडे पाणी घालावे. ओले खोबरे बार क वाटून घालावे व भाजी परतून शजवन
ू
यावी.

 पाककृती२
िज नस:
बांबच
ू े कोवळे क ब, भजवलेल हरभळाडाळ, गोडा मसाला, तखट, मीठ, गूळ, ओले खोबरे , दध
ू , तेल, फोडणीचे सा ह य इ.

मवार पाककृती:
बांबच
ू े क ब सोलन
ू यावेत. क ब कसणीवर कसावा. थोडा वेळ तो पा यात टाकावा. नंतर क स चांगला वाफवन
ू यावा.
फोडणी क न यावी. भजवलेल डाळ फोडणीत परतून यावी. यावर वाफवलेला क स, तखट, मीठ, गोडा मसाला, गूळ
घालन
ू भाजी शजवावी. शजवताना भाजीत पाणी घालू नये, दध
ू घालावे. ह अ तशय च व ट अशी भाजी आहे .

२९. भारं गी

 पाककृती १भारं गी या पानांची भाजी

िज नस:
सा ह य - भारं गीची कोवळी पाने (दे ठ काढून टाकावेत.) अध वाट चरलेला कांदा, 5-6 लसूण पाक या ठे चन
ू या यात.
मीठ, तखट, गूळ, तेल, हंग, मोहर , हळद इ.

मवार पाककृती:
कृती - जा त तेलावर कांदा-लसूण परतन
ू यावे, यावर चरलेल भारं गीची पाने घालावीत. झाकण ठे वन
ू वाफ काढावी.
पा याचा थोडा हबका मारावा. तखट, मीठ, हळद, थोडा गूळ व हंग घालून शजवन
ू उतरवावे. भारं गीची भाजी कडू
अस याने शजवन
ू पाणी काढून करतात. लागणारा वेळ: ३० म नटे

 पाककृती २
िज नस:
२-३ भारं गी या जु या (पाने खुडून, धुवून, च न), २ मोठे कांदे, चणा डाळ पाव वाट भजवन
ू , ५-६ लसण
ु पाक या, पाव
चमचा हंग, अधा चमचा हळद, २-३ मर या, चवी परु ते मठ, अधा चमचा साखर, पाव वाट खवलेला ओला नारळ, २ मोठे
चमचे तेल

मवार पाककृती:
भारंगीचा चरलेला पाला पाणी घालन
ू उकडत ठे वावा उकळी आल क पाच मनीटांनी गॅस बंद क न यातील पाणी काढून
हा पाला पळून यायचा. मग तेलावर लसण
ु , मरची, हंग, ची फोडणी दे उन कांदा घालावा व हळद घालन
ू चणाडाळ व
भारंगीचा पाला घालावा. झाकण दे उन थोडावेळ शजवावे. चणाडाळ शजत आल क यात मठ व साखर घालन
ू थोडावेळ
शजू यावे. डाळ शजल क यात खोबर घालन
ू गॅस बंद करावा.

 पाककृती ३-भारं गी या फुलांची भाजी -

िज नस:
सा ह य - दोन वा या भारं गीची फुले, एक वाट चरलेला कांदा, मग
ू डाळ, तखट, मीठ, गूळ, तेल, मोहर , हळद, हंग इ.

मवार पाककृती:
कृती - फुले च न यावीत व 2-3 वेळा पा यातन
ू पळून यावीत. यामुळे कडवटपणा नघन
ू जातो. तेला या फोडणीत
कांदा परतावा. यात मग
ू डाळ नस
ु ती धऊ
ु न घालावी. मग चरलेल फुले घालावीत, परतावे. मग तखट घालावे. मंद गॅसवर
परतावी. थम फुलांमुळे भाजी जा त वाढते. नंतर शजन
ू कमी होते. पूण शज यानंतर मीठ घालावे. नंतर गूळ घालन
ू
परतून उतरावे. गळ
ु ाऐवजी साखर वाप शकता. बेसन पे नह भाजी छान लागते. भाजलेले डाळीचे कूट, तीळ भाजन
ू पूड,
खसखस, कसलेले खोबरे घालन
ू ह भाजी चवदार बन वता येत.े

३०. भुईआवळीची भाजी

 पाककृती १-
िज नस:
सा ह य : दोन वा या नवडून व छ केलेल भाजी, अध वाट तरू , मसरू कं वा मग
ू डाळ, दा याचे कूट, हर या मरचीची
पे ट, तेल, डाळीचे पीठ, 8 ते 10 लसण
ू पाक या, मोहर , हंग व गूळ.

मवार पाककृती:
तेला या फोडणीत लसण
ू परतावा. भाजी व डाळ कुकरम ये शजवन
ू घोटून यात डाळीचे पीठ लावावे. नंतर फोडणीत
भाजी घालावी. मरची पे ट, मीठ, दाणेकूट व थोडासा गळ
ू घालन
ू भाजी शजवावी.

 पाककृती २
िज नस:
नवडून व छ केलेल भाजी, कांदा, मरची, लसण
ू , तेल, मीठ इ.

मवार पाककृती:
भाजी बार क च न घेण.े तेलात कांदा, लसण
ू , मरची परतन
ू घेणे आ ण भाजी घालून चांगल परतून घेणे.

३१. भोकराची भाजी

भोकरा या फळांची भाजी करतात व लोणचे बन वतात.भोकरा या कोव या पानांचीह भाजी करतात. भोकरा या फळां या
भाजीचा उपयोग अ तसारात होतो. या भाजीमुळे आत याची ताकद वाढते व पु ट येत.े भोकरा या फळांचे लोणचे खूप
च व ट असन
ू , हे राज थान, गुजरात व महारा ात अगद स ध आहे . भोकराचे लोणचे अि नवधक, भक
ू वाढ व यास व
पचनासाठ चांगले आहे . र त प ात भोकर या पानांची भाजी उपयोगी आहे.

 पाककृती १ -भोकरा या पानांची भाजी

िज नस:
भोकराची कोवळी पाने, भजवलेल मग
ू डाळ, हर या मर या, कांदा, तेल, हळद, मीठ इ याद .

मवार पाककृती:
भोकराची कोवळी पाने नवडून, व छ पा याने धऊ
ु न यावीत पानांचे दे ठ काढून टाकावेत व पाने बार क च न . यावीत .
नंतर चरलेल भाजी व भजवलेल मग
ू डाळ .भाजन
ू यावे-तेलात चरलेला कांदा व मर या परतून तांबस
ू होईपयत तळून
नंतर हळद .घालावी, मीठ घालून सव भाजी चांगल परतून घेऊन अगद थोडे पाणी घालून शजवन
ू यावी.

 पाककृती २- भोकरा या फळांची भाजी

िज नस:
भोकर ची हरवी क ची फळे , तीळ, खसखस, ओले खोबरे , आले, लसूण, तेल, तखट, मीठ, हळद, कांदा इ याद .

मवार पाककृती:
भोकराची कोवळी फळे धुऊन चरावीततीळ . बया काढून टाका यात व परत फळे च न यावीत ., खसखस थोडे भाजावेत .
नंतर तीळ .ओले खोबरे कसन
ू यावे, खसखस, खोबरे , लसण
ू , आले म सरृ म ये बार क क न ओला मसाला तयार करावा .
हळद .तेलात चरलेला कांदा भाजन
ू यावा व यात चरलेल फळे घालावीत, तखट, मीठ घालून भाजी परतन
ू यावी व
नंतर ओला मसाला घालन
ू परतावी.नंतर भाजी शजवन
ू यावी .

 पाककृती ३-भोकरा या फळांचे लोणचे

िज नस:
भोकराची हरवी क ची फळे , तेल, मरे पूड, मोहर डाळ, मरची पावडर, मीठ, हंग, हळद, मेथी पावडर, लोण याचा मसाला
इ याद .

मवार पाककृती:
भोकराची कोवळी फळे धुऊन चरावीत व यातील बया काढून टाका यात व परत फळां या (गरजे माणे) फोडी करा यात.
काह ठकाणी फळे न चरता अखंड फळे लोण यासाठ वापरतात नंतर फोडींना मीठ लावन
ू चोळावे. तेल गरम क न
यात मोहर डाळ, मरची पावडर, मरे पूड, हंग पावडर, मेथी पावडर, हळद टाकून फोडणी करावी. फोडणी थंड झा यानंतर
मीठ लावले या फोडींवर ओतावे व सव म ण चांगले मसळून यावे. आव यबकता अस यास लोण याचा मसाला
घालावा. नंतर हे सव बरणीत भरावे व झाकण बंद क न काह दवस ठे वावे व नंतर लोण याचा वापर करावा.

३२. माचोळची भाजी

 पाककृती १-
िज नस:
दोन वा या माचोळ या फां या, एक चमचा लसूण, आले पे ट, एक वाट चरले ला कांदा, चरले या दोन-तीन हर या
मर या, बार क तरलेल को थंबीर, कसलेले ओले खोबरे , तेल, हंग, मोहर , हळद, मीठ इ.

मवार पाककृती:
माचोळ या बार क कापले या फां या पा याने व छ धव
ु ा यात. पा यात शजवन
ू या यात. थंड झा यानंतर यांचे मधले
दोर काढावेत व फ त गर यावा. हंग, मोहर , हळद, तेल घालून फोडणी क न यावी. नंतर चरलेला कांदा चांगला परतून
यावा. यावर हर या मर यांचे तुकडे व लसूण-आले पे ट घालन
ू सव म ण परतून यावे. यावर नंतर वर ल
शजवलेल भाजी (गर) घालावी. ह भाजी मूळचीच खारट अस याने मीठ घालू नये. कं वा चव पाहून आव यकतेनस
ु ार
मीठ घालावे. भाजी शज यानंतर को थंबीर व ओले खोबरे घालावे.

 पाककृती २ -माचोळचे रायते

िज नस:
दोन वा या माचोळ या फां या, दोन चमचे तूप, एक वाट दह , पाव वाट ताक, िजरे , हंग, हरवी मरची, एक चमचा
दाणेकूट, ओले खोबरे , को थंबीर, मीठ, साखर इ.

मवार पाककृती:
माचोळ या फां या शजवन
ू गर काढून यावा. तुपात िजरे , हंग, मरची घालन
ू फोडणी करावी, नंतर याच गर घालून
चांगले परतावे. ताक घालन
ू शजवन
ू यावे. नंतर यात साखर, दाणेकूट, को थंबीर, ओले खोबरे घालावे. चवीनस
ु ार,
आव यकता वाट यास मीठ घालावे.

३३. मायाळूची भाजी

 पाककृती १ -
िज नस:
मायाळूची पाने, चणाडाळ, मीठ, हरवी मरची कं वा तखट, तेल, मोहर , हंग, हळद, गूळ इ.

मवार पाककृती:
मायाळूची पाने व छ धुवन
ू नंतर च न यावीत. यात चणाडाळ घालन
ू एक वाफ आणावी. मरची च न कं वा तखट
घालावे. चरलेल भाजी घालन
ू झाकण ठे वून शजवावी. थम मीठ व नंतर गूळ घालन
ू भाजी परतावी.

 पाककृती २ मायाळूची - भाजी

िज नस:
मायाळूची पाने, एक वाट शजवलेल तरू डाळ, एक वाट चरलेला कांदा, एक वाट ओले खोबरे , धने, मीठ, हळद, चार सु या
मर या, गळ
ू , चंच, तेल इ.
 मवार पाककृती:
मायाळूची पाने धुवन
ू च न यावीत. मायाळूची चरलेल पाने, अध वाट कांदा व पाणी घालन
ू शजवन
ू यावी. नंतर
शजवलेल तूरडाळ घालावी. धने, मरची व खोबरे वाटून यावे. वाटण, हळद, मीठ, गूळ व थोडी चंच असे म ण उकळून
यावे व शजवले या भाजीत घालावे. व न कांदा घातलेल फोडणी यावी.

 पाककृती ३ मायाळूची भाजी -

िज नस:
मायाळूची दे ठास हत पाने, एक जुडी आंबट चुका, ३ ते ४ चरले या हर या मर या, गूळ, शगदाणे, हरबरा डाळ, काज,ू मीठ,
तेल, तखट, मोहर , हळद, कडीप ा इ.

मवार पाककृती:
मायाळूची पाने बार क च न यावीत. आंबट चुका नवडून चरावा. शगदाणे, हरभरा डाळ एक तास पा यात भजवावी.
कुकरम ये मायाळू व चुका एक शजवावा. शगदाणे व हरभरा डाळह याच कुकरम ये दस
ु या भां यात शजवावी.
पालेभा या कोमट झा यानंतर म सरम ये बार क वाटा यात. कढईत तेलाची फोडणी क न (मोहर , कडीप ा, मर या,
हळद) यात काजू परतून यावेत. नंतर पालेभा यांचे वाटण यात ओतावे. मीठ व गूळ घालावा. भाजी ढवळू यावी.
शजवलेले शगदाणे व हरभरा डाळ घालावी व पु हा ढवळावे. चांगल उकळी आ यावर झाकण ठे वन
ू आच बंद करावी.
अशा कारे मायाळूची पातळ भाजी तयार करता येते.

 पाककृती ४ -मायाळूची पठ पे न भाजी

िज नस:
मायाळूची आ खी पाने व छ धव
ु न
ु , हंग चमुटभर, पाव चमचा हळदचवीपरु ते मठ, दोन चमट
ु ओवा, अधा चमचा
तखट, तळ यासाठ तेल बेसन पाव वाट , १ मोठा कांदा, फोडणी : राई, िजर, हंग, हळद, १ चमचा मसाला कं वा २-३
मर या, पाव चमचा साखर, अधा चमचा गोडा मसाला, च वपरु ते मठ.

मायाळू या भाजीची (भगरा) पाककृती :

थम कढईत वर ल फोडणी यावी मग कांदा घालन
ू थोड परतवन
ु हळद, हंग मरची कं वा मसाला घालावा. यावर
मायाळूची चरलेल पाने घालावीत. आता थोडावेळ पाने शजवुन मग यात कोरडेच बेसन भुरभुरावे. मग यात गोडा
मसाला, मठ साखर घालन
ू वाफेवर शजू यावे. गॅस मंद ठे वावा नाह तर खाल लागते. बेसन शजले क गॅस बंद करावा.
वाढणी/ माण- ४ ते ५ जणांसाठ लागणारा वेळ- १५ म नटे

 पाककृती ५ -मायाळू या भजी

मायाळूची पाने आ खी व छा धुवन

ु यावीत. मग तेल सोडून साह यात दलेले सगळे िज नस थोडे पाणी घालून म स
करावे. थोडे घ टच ठे वावे. बटा या या भजीला ठे वतो तसे. मग मायाळूचे एक एक पान भजवले या पठात बुडवुन गरम
तेलात सोडावे. गॅस मडीयम ठे वाव. थो या वेळात भजी पलटून मग भजीला कं चीत लालसर रं ग आला क काढा यात.
 ३४. मोरशड

 पाककृती १ -पानांची भाजी

िज नस:
मोरशडची कोवळी पाने, भजवलेल मग
ू डाळ, तेल, िजरे , मोहर , लसण
ू , मीठ इ.

मवार पाककृती:
मोरशडची कोवळी पाने खड
ु ू न, व छ धऊ
ु न व बार क च न यावीत. कढईत तेल, िजरे , मोहर व लसण
ू घालन
ू फोडणी
यावी. फोडणीत चरलेल भाजी घालन
ू परतन
ू यावी. नंतर याम ये भजवलेल मूगडाळ व चवीपुरते मीठ घालन
ू परत
भाजी परतावी. मंद आचेवर कढईवर झाकण ठे वन
ू भाजी नीट शजवन
ू यावी.

 पाककृती २ -मोरशड पानांची बाट

िज नस:
बार क चरलेल मोरशडाची पाने, धने-िजरे पड
ू , आले -लसण
ू पे ट, ठे चले या हर या मर या, तखट, मीठ, हळद, चरलेल
को थंबीर, हरभरा डाळीचे पीठ, तेल, मोहर , हंग इ.

मवार पाककृती:
पाने, धने-िजरे पूड, आले -लसण
ू पे ट, ठे चले या मर या, को थंबीर, तखट, मीठ व हळद हे सव घटक एक करावेत. यात
हरभरा डाळीचे पीठ घालन
ू मळावे. घ ट गोळा तयार झाला, क याचे लहान लंबाएवढे गोळे क न ते म यभागी बोटाने
खोलगट करावेत. यांनाच बा या हणतात. या बा या कुकरम ये ठे वन
ू वाफवा यात. कोमट झा यावर या तेलात
तळा यात. नंतर या एका बाऊलम ये ठे वन
ू व न मोहर , हळद व हंगाची खमंग फोडणी सम माणात पसरावी. या
ना यायसाठ चांग या लागतात. बा या आमट तह घालतात. भात व चपातीबरोबर हा पदाथ खाता येतो.

३५. वसू भाजी

 पाककृती १ -पानांची भाजी

िज नस:
वसच
ू ी कोवळी पाने दे ठास हत, चरलेला कांदा, ठे चलेल लसूण, तेल, हरवी चरलेल मरची, मीठ, हळद इ.
 मवार पाककृती:
भाजी व छ धऊ
ु न यावी .पाणी नथळ यानंतर भाजी च न यावी .कढईत तेल घेऊन चरले ला कांदा व ठे चलेला लसण
ू
लालसर होईपयत परतून यावा . चरलेल मरची व भाजी घालन
ू चांगल परतावी हळद व चवीपरु ते मीठ घालन
ू झाकण .
.मंद आचेवर भाजी शजवावी .ठे वावे

 पाककृती २ -वसूचे पराठे

िज नस:
चरलेल वसच
ू ी भाजी एक वाट , हळद, लसूण, िजरे , हरवी मरची, मीठ, को थंबीर, ग हाचे पीठ दोन वा या, तूप इ.

मवार पाककृती:
वसच
ू ी भाजी व छ धऊ
ु न नथळत ठे वावीलसण
ू .नंतर बार क च न यावी ., हरवी मरची, को थंबीर व मीठ यांची पे ट
बनवावीग हा या पठाची कणीक मळताना ह पे ट व चरलेल भाजी ., िजरे पूड व हळद टाकावी-मळले या कणकेचे छोटे .
छोटे गोळे क न, नंतर लाटून, पराठे तुपावर भाजावेत.गरम गरम पराठे चवदार लागतात .

 पाककृती ३ -वस-ू म भा यांचे सूप-

सा ह य - वस,ू चाकवत, चंदनबटवा, चुका, घोळ, पुननवा या रानभा यांची पाने, सप

ू मसाला, पाणी इ. (सूप मसाला तयार
कर यासाठ सुंठ, मरे , पंपळी, िजरे , धने, लवंग, वेलची, दाल चनी या सवाचे सम मामात चूण क न एक करावे.)

कृती – थम सव भा या नीट नवडून या यात. धुऊन व छ करा यात. भाजीं या चौपट पाणी टाकून पाते यात
शजवा यात. चांग या शज यावर म सर म ये सव म ण एकजीव करावे. यानंतर परत एकदा गरम करावे. एका
भां यात एक चमचा सूप मसाला टाकून चांगले हलवन
ू सूप प यास यावे.सूप प याने पचना या त ार दरू होतात. म
भा यांचे सप
ू मलाव टं भ, अपचन यांम ये गण
ु कार आहे .

३६. वाघेट

महारा ात आषाढ एकादशीला वाघाट या कोव या फळांची भाजी कर याची था आहे . धातू पु ट हो यास ह भाजी
उपयोगी पडते

 पाककृती १ -
िज नस:
वाघेट ची फळे , वालाचे बरडे कं वा चणाडाळ कं वा पाढरे वाटाणे.

मवार पाककृती:
वाघेट ची फळे असतात. याचे साल काढुन व आतील बया काढून फोडी क न या बर यात कं वा पाढयाअ वाटा यात
बटा या माणे टाकतात. तसेच याची भाजी चणाडाळ घालन
ू कं वा त डल या भाजी माणे करतात. ह फळे थोडी
कडवट असतात. वाघेट शजवायला थोडे ासदायक असतात. वाघेट फोडुन बया मठ लाऊन काढणे. कुकर मधे थोडेसे
मठ टाकून एक श ट होऊ यावी. यामुळे भाजीचा कडवटपणा कमी होईल. कांदा, लसण
ू , शगदा याचा कूट , थोडा काळा
मसाला, थोडा गरम मसाला, लाल तखट, धने िजरे पावडर, चवीनस
ु ार मठ टाकावे. आवडीनस
ु ार साखर टाकू शकता.
लागणारा वेळ: ५ म नटे

 पाककृती २ -वाघाट ची भाजी

िज नस:
वाघाट ची कोवळी फळे , कांदा, िजरे , लसण
ू , हंग, हळद, तेल इ.

मवार पाककृती:
फळे व छ धऊ
ु न यावीत. बया काढून टाका यात. फळे बार क च न यावीत. पा यात शजवावीत. गार झा यानंतर
चरलेल भाजी पळून यावी. कढईत तेल घालन
ू नंतर यात कांदा, लसण
ू घालन
ू ते चांगले परतन
ू यावे. याम ये पळून
घेतलेल भाजी घालन
ू िजरे , हंग व हळद घालन
ू भाजी चांगल वाफवावी.

३७. शेव याचा पाला

शेव याचा पाला भाजून कं वान भाजताह भाजी केल जाते. या भाजीतील जडपणा जा यासाठ पाला भाजुन घेतात.या
पानांची फड यातघ ट गठळी बांधायची, दस
ु या दवशी, ती पाने झटकल , कसगळी पाने गळून पडतात.इतर
पालेभा यां माणे या भाजीतह डाळी घालता येतात. शेव या या फुलांचीह भाजी करतात.ह भाजी उ ण अस याने
पावसा यात कं वा हवा यातच खातात. बाळा या पाच वला ह भाजी सटवाईला नेवे य हणन
ू पानावर दाखवन
ु ते नेवे य
बाळा या आईने खा याची प धत आहे .बाळं तीणीसाठ ह ह भाजी पोषक असते.

िज नस:
शेव याचा पाला, २ मोठे कांदे, २-३ मर या, ३-४ पाक या लसण
ु , चमुटभर हंग, पाव चमचा हळद, ३-४ खवलेल चमचे ओल
खोबर, च वपुरते मठ, चमुटभर साखर, तेल

मवार पाककृती:
थम शेव याचा पाला काढुन धव
ु ुन च न यावा. मग त यावर थोडा भाजावा. आता तेलावर लसुण टाकुन मरची, कांदा,
हंग, हळद घालावे व न शेव याचा भाजलेल ा पाला घालावा परतन
ु थोडा वेळ शजवावा. भाजलेला अस यामळ
ु े जा त
शजव याची गरज नसते. मग मठ, साखर, खोबर घालन
ू थोड परतवन
ु गॅस बंद करावा. लागणारा वेळ: ३० म नटे .
वाढणी/ माण: ४-५ जणांसाठ
 ३८. शेवळांची भाजी

पावसा या या सु वातीला ठक ठकाणी बाजारात आ दवासी ि या शेवळे वकायला बसले या दसतात. शेवळी ह एक
अ यंत वा द ट रानभाजी आहे . शेवळीचा खाल या बाजच
ू ा पव या रं गाचा ठप यांचा खाज असलेला भाग कापन
ू काढून
टाकावा. शेवळी व छ धुवन
ू , बार क च न यावीत. काक यांमधन
ू बया काढून टाका यात व काकडे च न यावीत.

 पाककृती १ -

िज नस:
शेवळी ६ जुडी व शेवळी सोबत मळणार १०-१२ काकडे, कांदे, टमाटर १, िजरे १ चमचा, तांदळ
ू २ चमचे, हळद १.५ चमचे,
मसाला २.५ चमचे, चंचेचा कोळ १ छोट वाट , लसण
ू ७-८ पाक या, मर या ५-६, को थंबीर, तेल, चवीपुरते मीठ

पव
ू तयार : तांदळ
ू ४-५ म नटे भजवावेत. कांदा बार क च न यावा. भीजवलेले तांदळ
ू , काकडे, टमाटर, मर या, िजरे ,
लसण
ू , आले यांची म सरम ये पे ट बनवावी. चरलेल शेवळी कढईत भाजन
ू यावीत.

मवार पाककृती:
कुकरम ये कांदा लाल होईपयत तेलावर परतन
ू यावा. यानंतर वर ल माणे बनवलेल पे ट टाकून साधारण ५ म नटे
परतणे. यानंतर यात च न भाजलेल शेवळे टाकुन ढवळणे. अंदाजे ३ लास एवढे पाणी टाकणे, जेणेक न पाणी
आट यानंतरह जाड जाड र सा तयार होईल. चंचेचा कोळ, हळद, मीठ, मसाला टाकून कुकरचे झाकण लावणे. ५ श या
घेऊन गॅस बंद करणे. सजावट साठ व न बार क चरलेल को थंबीर टाकणे.

शेवळांची भाजी तैयार ! वर ल कृतीनुसार बनवलेल शेवळांची भाजी ह पूणतः शाकाहार आहे . पण अ धक वा द ट
बन व यासाठ यात खारवलेला कोळीम टाकूनह ती बनवल जाते, ते हाह डश मांसाहार बनते. या वेळी आपण चंचेचा
कोळ टाकतो याच वेळेस २ चमचे कोळीम टाकावा.

 पाककृती २ - शेव या या कंदाची भाजी

िज नस:
शेव याचे कंद, काकड फळे , चरलेला कांदा, तखट, हळद, लसण
ू पाक या, हरभ या या डाळीचा भरडा, तेल, मीठ, चंच, गरम
मसाला, को थंबीर इ.

मवार पाककृती:
हरभ याची डाळ थोडी गुलाबी रं ग येईपयत भाजन
ू म सरवर जरासा जाडसर भरडा करावा. थम शेवळा कंदावरची साल
काढून, याचा दे ठाकडचा केशर रं गाचा भाग काढून टाकावा. कंदाचे च न बार क तुकडे क न व छ धुऊन यावेत. नंतर
तेलावर बार क चरलेल भाजी थोडा वेळ परतून यावी. नंतर काकड फळांतील बया काढून टाकून फळांचा रस काढावा.
तेलावर बार क चरले ला कांदा, लसूण फोडणीला घालावा. फोडणी परत यावर हळद, तखट, गरम मसाला घालन
ू परतावे.
 यात मीठ व काकडचा रस घालावा. दोन चमचे चंचेचा कोळ घालन
ू थोडी वाफ आ यावर डाळीचा भरडा घालून चांगले
परतावे. चांगल वाफ येऊ यावी, हणजे भरडा थोडा सुका होतो व शजतो. भाजी शज यानंतर व न को थंबीर
घालावी. कोळं बी कं वा खमा घालूनह भाजी करता येत.े

 पाककृती ३

िज नस:
शेवळाचे कंद, काकड फळे , शगदाणे, हरभरा डाळ, चंचेचा कोळ, डाळीचे पीठ, गूळ, तखट, मीठ, काळा मसाला, ओले खोबरे , हंग,
मोहर , हळद इ.

मवार पाककृती:
शगदाणे व हरभ याची डाळ भजवन
ू नंतर शजवन
ू यावे. साल काढले या कंदाचे च न तक
ु डे करावेत. ते पा याने
धत
ु यानंतर शजवन
ू पाणी काढून घोटून यावेत. यात थोडे डाळीचे पीठ घालावे. नंतर यात भाजीचे पाणी घालावे.
चंचेचा कोळ, गूळ, तखट, मीठ, काळा मसाला घालून पळीवाढ भाजी करावी. ओले खोबरे घालावे. व न तेलाम ये हंग,
मोहर , हळद घालन
ू फोडणी यावी. काह ठकाणी ह भाजी तांदळा या धुवणात शज व याची प धत आहे .

 पाककृती ४ – शेव या या पानांची भाजी

िज नस:
शेव याची कोवळी पाने, मग
ू डाळ, लाल मर या, आमसल
ु े, दाणेकुट, नारळ चव, गूळ, मीठ, तेल, हंग, मोहर , हळद, तखट इ.

मवार पाककृती:
शेव याची कोवळी पाने धुऊन बार क चरावीत. आमसल
ु े पा यात भजत ठे वावीत. तेला या फोडणीत लाल मर या व
मग
ू डाळ घालावी. थो या वेळाने चरलेल पाने घालावीत. नंतर आमसल
ु ाचा कोळ घालावा. मीठ, तखट, गळ
ू घालन
ू भाजी
शजवावी, नंतर दाणेकूट व नारळचव घालावा.

 पाककृती ५–
िज नस:
शेवळां या ४-५ जु या, काकड १ वाटा, कोणतह बरड कं वा कड या य कं वा नॉन हे ज हव अस यास ओल कं वा सुक
कोलंबी, कांदे २ च न, आल, लसुण, मरची, को थंबीर पे ट १ चमचाकांदा खोबर वाटण २ चमचे, अ या लंबाएवढा चंचेचा
कोळ, हंग, हळद, मसाला, मठ गरजे नस
ु ार, फोडणीसाठ लसण
ु - ३-४ पाक या, २ प या तेल, गरम मसाला अधा चमचा

मवार पाककृती:
प हला शेवळ साफ क न यायची. ती च न पा यात टाकुन उकळुन यायची. पाणी काढुन टाकायचे. आता भां यात
लसणाची फोडणी दे उन कांदा गल
ु ाबी रं गावर शजवावा. आल, लसण
ु , मरची को थं बरची पे ट घालावी. हंग, हळद, मसाला,
घालन
ू बरड कं वा कड या य घालाव. यावर शेवळ घालावीत मग काकड ठे चुन या या बया टाकुन गर घालावा. आता
बरड शजवन
ु याव. शजला क चंचेचा कोळ, गरम मसाला, मठ, कांदा खोब याचे वाटण घालावे. व थो या वेळाने
ढवळून गॅस बंद करावा. लागणारा वेळ: ४० म नटे वाढणी/ माण- ४-५ जणांसाठ
 ३९. सुरणाचे दे ठ

िज नस:
सुरणाचे दे ठ, सुरणाचे दे ढ हर या दे ढावर पांढरे कोड आ यासारखे असते दसायला. वरचे साल काढून यायचे.

मवार पाककृती:
सुरणाचे दे ठ हे आमट त, कोलंबी या कालवणात, वाटाणा, बर यात घालतात. हे सुरणा माणे खाजणारे असते. यामुळे या
पदाथात टाकायचे यात आंबट घालावे लागते. ऋषीपंचमी या दवशी जी भाजी केल जाते या भाजीतह याचा दे ठ
वापरतात. याच सुरणाला खाल कंद लागतो. याचा उपयोग भाजी, उपवासाचे पदाथ कर यासाठ होतो. लागणारा वेळ: २०
म नटे वाढणी/ माण: अंदाजे

४०. हादगा

 पाककृती १ फुलांची भाजी

िज नस:
हाद याची फुले, कांदा, लसण
ू , ओल मरची, हंग, िजरे , तेल इ.

मवार पाककृती:
फुले व छ धऊ
ु न च न यावीत. कढईत तेल घेऊन चरलेला कांदा यात भाजून यावा. नंतर याम ये लसूण, िजरे
कं वा िजरे पावडर, ओल मरची घालन
ू परतणे आ ण नंतर चरलेल भाजी घालन
ू परतणे व शजवन
ू घेणे.

 पाककृती २
िज नस:
हाद याची फुले, भजवलेल मग
ू डाळ, कांदा, तेल, फोडणीचे सा ह य, मीठ, गूळ, तखट, भाजलेले खोबरे व खसखस इ.

मवार पाककृती:
कृती - फुले व छ धुऊन ती बार क चरावीत. फोडणीत भजवलेल मग
ू डाळ, चरले ला कांदा चांगला परतन
ू यावा. नंतर
यावर चरलेल फुलं टाकून परतावीत. शजत आ यानंतर मीठ, गूळ, तखट, खोबरे घालन
ू तीन-चार वाफा आणा यात.
कांदा आवडीनस
ु ार घालावा. तयार झाले या भाजीत भाजलेले खोबरे व थोडी भाजलेल खसखस घालावी. ह च भाजी
शजव यानंतर व न थोडे डाळीचे पीठ लावन
ू परतन
ू ह तयार करतात.
 पाककृती ३– फुलांचे भर त
िज नस:
हाद याची फुले, दह , मीठ, साखर, हरवी मरची, को थंबीर, तूप, िजरे इ.

मवार पाककृती:
थम फुले च न उकडून यावीत. फुलांम ये मीठ, साखर घालावी व व न फोडणी यावी. फोडणीत मरची तुकडे
घालावेत.

 पाककृती ४– फुलां या दे ठाचे सांडगे

िज नस:
हाद या या फुलांचे दे ठ, दह , धने-िजरपूड, मीठ इ.

मवार पाककृती:
हाद या या फुलांचे दे ठ काढावेत. या दे ठांचे सांडगे छान होतात. आंबट द यात धने- िजरे पूड व मीठ घालन
ू ते चांगले
कालवावेत व यात दे ठे बड
ु वून ती उ हात वाळवावीत. पु हा दोन दवसांनी तशीच दोन वेळा पढ
ु े यावीत व ती कडक
वाळवून तळ यासाठ वापरावीत. फुलांची भजीह करतात.

पाककृती ५– शगांची भाजी -

िज नस:
हाद या या कोव या शगा, चरलेला कांदा, तेल, मीठ, तखट, ओले खोबरे , को थंबीर इ.

मवार पाककृती:
कोव या शगांचे लहान तुकडे करावेत. ते नीट नवडावेत. कढईत तेल घेऊन यात चरलेला कांदा चांगला भाजन
ू यावा.
नवडले या शगांचे तुकडे, मीठ, तखट घालावे व परतावेत. आव यकते माणे पाणी घालवन
ू शजवावे. गरज वाट यास
मसाला घालावा. भाजी तयार झा यानंतर यावर कसलेले ओले खोबरे व को थंबीर घालावी.

संकलन – डॉ. वैभव कत चं कांत दातरं गे

BAMS, DYA, DPH, सामािजक आरो य त
942 229 2335 vcdatrange@live.com

संदभ :- राधेश बादले पाट ल, पंढरपूर, डॉ. मधक

ु र बाचूळकर , ी. वजय संग यादव , डॉ. शांत भोसले, बारामती,
सौ: च ा पाट ल, सौ ाज ता हा े , उरण, सौ व नता को हे , ना शक

काश च े – आंतरजालाव न साभार