Kora, Agata Zubel, The Dumplings, Krzysztof Herdzin, Kamp!

Resina, Małe Instrumenty, Robert Piotrowicz, Mgła, Afrojax,

Pejzaż, Lonker See, dziewczyny rapują, netlabele wydają itd.

Gazeta
3
magazyn o polskiej muzyce

Magnetofonowa
JESIEŃ

2018

C E N A 1 7, 9 0 Z Ł ( 8 % VAT ) I S S N 2 4 5 0 - 4 6 4 5
wstępniak
redaktor naczelny
Jarek Szubrycht
zastępca redaktora naczelnego
Tomek Doksa
numer przygotowali
Jan Błaszczak, Stanisław Bryś,
Tomek Bysiewicz, Adam Domagała,
Marcin Flint, Leszek Gnoiński,
Adam Kiepuszewski, Paweł Klimczak,
Łukasz Kamiński, Łukasz Komła,
Agnieszka Łopatowska, Anna Nicz,
Krzysztof Nowak, Krzysztof Sokalla,
Piotr Szwed, Łukasz Wawro, Michał
Wieczorek, Bartek Woynicz, Mery Zimny.
Dofinansowano ze środków
Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego
w numerze
4 Małe Instrumenty, duża rzecz
1 0 Raperka is the nigger of the world
1 4 Intensywne rzeczy Piotrowicza
20 Ścięta głowa Afrojaxa
22 Psychodeliczny Syrbski Jeb
3
Dla jednych to wybór, dla innych konieczność. Jedni są
dumni z tego, że go współtworzą i za nic mają pokusy
mainstreamu, inni chcieliby się  jak najszybciej z niego
wyrwać. Jednym kojarzy się z niezależnością, bezkompro-
misowością, wolnością, dla innych to klepanie biedy, ama-
torka i chów wsobny. Underground. Podziemie. Niezal.
Tyle jego definicji, ilu współtworzących go artystów,
organizatorów, działaczy. Jedno jest pewne – to właśnie
jesień tam kiełkują najbardziej śmiałe pomysły, tam pierwsze
iskry rewolucji zamieniają się w płomienie, tam jest miej-
2018 sce na eksperymenty nie tylko udane.
Złośliwi mogliby powiedzieć, że poza dziesiątką, może
projekt graficzny/dtp:
dwiema, nazwisk z pierwszych miejsc listy OLiS cała pol-
heviagency.com
ilustracja na okładce: ska branża muzyczna to underground, bo reszta z muzyki
Dawid Ryski / talkseek.com nie wyżyje i albo musi dorabiać na boku, albo wręcz trak-
tować granie jako ekstrawaganckie hobby. Ale ten numer
kontakt
„Gazety Magnetofonowej” nie powstał po to, by ponarze-
www.magnetofonowa.pl
gazeta@magnetofonowa.pl
kać, ale by podzielić się z Wami naszym zachwytem nad
facebook.com/magnetofonowa różnorodnością, wielobarwnością i witalnością polskiej
reklama muzyki niezależnej. Jeśli niektórych nazw i nazwisk nie
tel. 607 441 649 jarek@trzecieucho.pl znacie – tym lepiej. Tylko pozazdrościć przygody, którą
wydawca
jest pierwsze spotkanie z twórczością artystów prezen-
Trzecie Ucho, Kraków
towanych w numerze.
Miłej lektury,
Jarek Szubrycht
24 Netlabele wychodzą z podziemia 66 Miłość i modlitwa Herdzina
2 6 Reichel chciałby być pajacem 72 Moś strzela ze skrzypiec
2 8 Pejzaż Kruczyńskiego 74 Mira Calix rozmawia
z Panufnikiem
3 0 Umiarkowanie ufna Mgła
76 Zubel, Szekspir i fajerwerki
3 4 Urodziny Refuse Records
79 Jagodziński na granicy
3 6 Lonker See spełnia marzenia
felietony
4 0 Resina coraz bardziej odważna
30 80 Borówka o różnicach kulturowych
Alex Freiheit o Gocie
4 4 Czemu drze się Sierść
Pałka Suflera
4 6 Fertile Hump skazani na bluesa
84 Recenzje płyt
4 8 Kora – niepublikowany wywiad
historia pewnej znajomości
52 Szeregowy Jóźwicki marzy o kasecie 9 8 Brygada Ostrowskiego
5 8 Co po Stańce? i Harrolda
x 10
6 0 Bond bez granic
1 0 0 Kamp! włączają tolerancję
6 2 Patrick the Pan tańczy tango
64
krzyżówka
6 4 The Dumplings uciekają 1 02 Nazwa zobowiązuje
underground

– Zaglądam do kontenerów na śmieci.

Wśród rzeczy, które wyrzucają ludzie
trafiają się bardzo ciekawe znaleziska.
Dziwne, unikalne przedmioty, które
w dodatku są za darmo – Paweł
Romańczuk, lider Małych Instrumentów,
rehabilituje instrumenty zapomniane,
zabawkowe i domowej roboty.
Weryfikuje prawa fizyki, eksperymentuje,
szuka, czasem błądzi.
Dzisiaj może uchodzić za ekscentryka,
zdjęcia: ale to on reprezentuje realny świat.
Łukasz Rajchert
 ja r e k s z u b ryc h t
M a ł e
Instrumenty
Generujemy
muzykę, mierzymy
się z materią
olekcjonujesz unikalne, zapomniane instru-
K menty. Mógłbyś wskazać ulubiony?
Każdy jest ciekawy. Jedne dają większe możli-
wości, inne mniejsze, ale z każdym wiąże się
jakaś ciekawa historia. Interesujące są na przykład
skrzypce gwoździowe, z XIX wieku, które kupiłem
na niemieckim eBayu. Na korpusie przypomina-
jącym skrzypce osadzona jest drewniana skrzyn-
ka, a na niej druciane bramki różnej wielkości, na
których gra się smyczkiem. Takich fascynujących
instrumentów jest bardzo dużo i trudno byłoby mi
wskazać najlepszy.
Skąd wiesz, czego i gdzie szukać?
Od kilkunastu lat tropię muzyczne wynalazki,
więc zdążyłem się nauczyć, że są rejony świata,
w których myśl konstrukcyjna i potrzeba ekspery-
mentowania były w swoim czasie bardziej rozwi-
nięte, niż w innych zakątkach globu. Mam głównie
na myśli Austrię, Niemcy i Francję w XIX wie-
ku. Wtedy powstało najwięcej odkryć w dziedzi-
nie dźwięku mechanicznego, zarejestrowano
rekordową liczbę patentów. Do tego zachodnia
część Niemiec, czy w ogóle Europa Zachodnia,
mniej ucierpiały w czasie II wojny, więc rynek
instrumentów muzycznych zachował ciągłość.
Ludzie mają w domach rzeczy zbudowane dwieś-
cie lat temu. Polskie doświadczenie jest zupełnie
inne, nie mam po moich dziadkach choćby jed-
nej książki. Inna sprawa, że nasza tradycja tworze-
nia instrumentów nie była nigdy aż tak bogata.
Dlaczego akurat Niemcy byli nadzwyczaj
aktywni na polu grających wynalazków?
To był kraj wysoko rozwinięty. Ich myśl konstruk-
cyjna wyprzedzała w XIX wieku cały światowy
peleton. Stawiali na innowacyjność, oprócz tego
byli ambitni, zdyscyplinowani, dokładni i praca
była dla nich wielką wartością. Nic dziwnego,
5
że dokonywali bardzo ciekawych odkryć. Poza Europą Zachod-
nią warto też szukać w Stanach Zjednoczonych, bo to przecież
dziedzictwo odważnych Europejczyków, którzy kolonizo-
wali nowy kontynent.
Czy ten rozkwit wynalazczości przekładał się na główny nurt
ówczesnej muzyki? Te instrumenty trafiały do wielkich sal
koncertowych?
Instrumenty wielkiej orkiestry symfonicznej, tej wagnerow-
skiej, uzyskały swój kształt trochę wcześniej. Ich ostatnie mo-
dyfikacje najpóźniej miały miejsce właśnie w XIX wieku. Ale
ludzie, którzy wtedy pracowali nad nowymi wynalazkami nie
wiedzieli, co się przyjmie. Szukali nowych rozwiązań, budo-
wali prototypy, a później okazywało się, że to może i ciekawe,
ale nie sprawdza się, bo większość muzyków machnęła na to
ręką. Rynek tego nie zaakceptował. Większość wynalazków
kończyła więc na kilku prototypowych egzemplarzach, poka-
zywanych na targach i wystawach.
Komu w XIX wieku się udało?
Na przykład Adolphe’owi Saxowi. Wiedział, że jego saksofon
przepadnie na rynku, jak cała masa innych wynalazków, jeśli
nie uda mu się dostać z nim do orkiestry wojskowej. W XIX
wieku wszyscy ze wszystkimi wojowali, więc jeśli armia
czegoś potrzebowała to były na to pieniądze, były zlecenia.
Dzięki temu linia saksofonów istnieje do dzisiaj. Oczywiście,
nikt wtedy nie spodziewał się rozkwitu muzyki jazzowej, nikt
nie umiał grać jak później John Coltrane, ale saksofon przyjął
się w orkiestrach marszowych, bo był instrumentem głośnym,
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
a więc przydatnym poza salą koncertową. Gdyby nie upór
i znajomości Saxa, gdyby nie szczęśliwy zbieg okoliczności,
moglibyśmy dzisiaj nie znać brzmienia saksofonu, tak jak
nie znamy ze czterdziestu innych instrumentów dętych, które
powstały w tamtym czasie, ale nie przetrwały nawet do połowy
XX wieku. Było ich dużo, miały wymyślne kształty, widać było,
że ktoś się nad nimi napracował, ale widocznie nie chciał albo
nie umiał wypromować ich wśród muzyków. Ich pojedyncze
egzemplarze możemy oglądać w muzeach.
underground
Może czekają na swój czas?
Poszliśmy w inną stronę. Ludzkość nie
inwestuje już w instrumenty mecha-
niczne, powszechnie akceptowany i ogólnie
dostępny kanon został już ułożony.
Wszyscy się z tym pogodzili?
Nie. Ludzie cały czas próbują coś dodać
i niektórym się udaje. Jeszcze w połowie XX
wieku powstało kilka instrumentów, które
uważam za bardzo cenne osiągnięcia myśli
konstrukcyjnej. Mam na myśli takie wynala-
zki, jak cristal baschet, steel cello, daxophone
czy waterphone.
Ktoś, poza ich autorami, na tym gra?
Można je kupić, są ludzie, którzy na nich gra-
ją i których można zaprosić do współpracy,
ale nie weszły do standardowego zestawu
orkiestrowego. Nie ma też orkiestr złożonych
z kilku takich instrumentów, chociaż mają
Nie wydaje mi s ię,
by to w łaśni e samp ling
z at rzymał rozwój
in st r umentów me c ha-
n ic znych. Sąd zę, że
ów rozwój wy hamował
z powodu ogranic ze ń
s a mej mater i i
potencjał melodyczny. Teoretycznie miały
więc szansę, żeby szerzej zaistnieć, ale kiedy
się pojawiły, nie było już ssania na innowacyj-
ność. Elektronika była na pierwszym planie.
Sampler zamknął temat? Na nim kończy
się historia rozwoju instrumentów mu-
zycznych?
Często się nad tym zastanawiam. Dawno
nie widziałem nowego instrumentu, gdzie
źródłem dźwięku byłby drgający, fizyczny
obiekt. Nie wydaje mi się  jednak, by to
właśnie sampling zatrzymał rozwój instru-
mentów mechanicznych. Sądzę, że ów rozwój
wyhamował z powodu ograniczeń samej
materii. Być może odkryliśmy wszystkie za-
sady fizyki, które można było wykorzystać
w budowie nowych, mechanicznych źródeł
dźwięku.
Dlatego wolimy komputery? Bo kryją jeszcze
przed nami tajemnice?
Mają nieskończone możliwości. Kluczowa
jest jednak ekonomia muzyki. Kiedy nagrywa
się muzykę na akustycznych instrumentach,
w studiu, trzeba ponosić określone koszty.
W przypadku muzyki generowanej cyfrowo
wystarczy dobre środowisko programowe,
szczególnie jeśli próbki brzmień pozyskuje się
nielegalnie, nie płacąc za nie, a przecież Polak
potrafi... Skoro można produkować coraz lep-
sze nagrania w warunkach domowych, po co
wynajmować drogie studia? Taniej jest imi-
tować muzykę, niż ją grać. Obserwujemy co
prawda sentymentalny powrót do elektro-
niki analogowej, ale tu też wszystko spro-
wadza się do kwestii mobilności i związanych
z nią finansów. Piotr Kurek, szanowny kole-
ga, którego muzykę bardzo cenię, zaczynał od
instrumentów żywych, później przeniósł się
w sferę instrumentów elektronicznych analo-
gowych, ale najczęściej używa samplera, bo
dzięki temu jest w stanie z walizką sprzętu
pociągiem dojeżdżać na koncerty.
Do tego instrumenty akustyczne nie grają
zbyt donośnie, a więc w uszach nawykłych
do dźwięków generowanych cyfrowo
brzmią gorzej.
Muzyka XX i XXI wieku jest muzyką z grun-
tu głośną. Ludziom nie przeszkadza, że
w czasie koncertu w klubie krzyczą do sie-
bie nawzajem. Rozumiem, że interesują-
cym doświadczeniem jest odbieranie mu-
zyki przez wibracje, kiedy fala akustyczna
masuje nam wątrobę, ale w tej kulturze nie
będą się jednak sprawdzały instrumenty de-
likatne i z natury kruche, bo nie przedrą się
6
przez hałas. Instrumenty akustyczne o nis-
kiej dynamice, a takie często wykorzystujemy
w Małych Instrumentach, są często trak-
towane jako nieistotne. Nawet jeśli dają
dźwięki o ciekawej naturze, dyskwalifiku-
je je to, że są ciche. Może dzisiaj trzeba się
dostać do świadomości słuchacza poziomem
głośności, a nie treścią muzyczną? Gitara ba-
sowa nie wzięła się w muzyce popularnej
znikąd – kontrabas był za cichy, za mało dy-
namiczny i nie był w stanie przebić się na
scenie.
Czy jest jakiś instrument, którego nieobec-
ność w naszej kulturze muzycznej odczu-
wasz wyjątkowo dotkliwie?
Wszystkich żal. Tym bardziej, że większości
instrumentów, które nie dotrwały do naszych
czasów, nie mogłem posłuchać. Znamy je
z opisów, czasem z rysunków, rzadko ze
zdjęć. Czasem są na wyciągnięcie ręki, ale
nic się z tym nie da zrobić. W poznańskim
Muzeum Instrumentów Muzycznych jest
terpodion, bardzo rzadki okaz. Jeden z kilku
egzemplarzy, które zachowały się na świe-
cie. Przedziwny instrument klawiszowy,
o bryle, którą mógłbyś pomylić z fisharmonią,
w którym źródłem dźwięku jest młotek
ocierający się o drewniany wał. Niestety,
w życiu go nie słyszałem. Nie można nawet
do niego podejść, żeby zobaczyć, jak wygląda
w środku. Skrzynka jest zamknięta, klawiatu-
ry nie widać, można tylko zerkać zza muzeal-
nego sznura. Wielka szkoda, bo instrument
muzyczny to nie tylko mebel, moglibyśmy
odkryć kryjącą się za nim myśl, posłuchać
jak to brzmi.

No wiesz, gdyby tak każdy chciał dotykać eksponatów...
Przez chwilę współpracowałem z pracownią, która naprawia
instrumenty, przy podobnym muzeum w Berlinie. Oni tam mają
takie zaplecze techniczne i taką wiedzę, że nie boją się otwierać
barokowych klawesynów. Jeśli coś się z takim instrumentem
dzieje, dla nich naturalne jest to, że trzeba go naprawić, uru-
chomić i utrzymywać przy życiu. Tymczasem polskie muzea
kojarzą mi się raczej ze śmiercią. Trzymamy w nich rzeczy, które
straciły swój sens, sprawność, swoją funkcję.
Wróćmy do tego jednego jedynego. Twojego graala wśród
zapomnianych instrumentów.
Jest na przykład taki instrument, z początku XIX wieku, które-
go prototyp był prezentowany we Wrocławiu, czyli w mieście,
w którym obecnie mieszkam. Kto wie, może jego kawałek
leży w jakimś muzeum... Zachowały się rysunki i opisy, ale
nie wszystko rozumiem, mogę się tylko domyślać. Wiem tylko,
że był w tym mieście, grał tutaj, więc odkrycie zasady działa-
nia tego instrumentu, a następnie jego zrekonstruowanie, jest
jedną z moich ambicji.
Jak się nazywał?
Triphon. Z opisów – oczywiście niemieckojęzycznych, bo
Wrocław był wtedy niemieckim miastem – wiemy, że był to
instrument strunowy. Na rysunku z trudem odnajduję sens,
istotę jego funkcjonowania, ale to tylko rozpala moją
ciekawość. Innym fascynującym wynalazkiem jest Compo-
nium... Znasz historię metronomu?
Nie.
Powszechnie uważa się, że wynalazł go niejaki Maelzel, na
początku XIX wieku. On tymczasem ukradł go koledze, kon-
struktorowi o nazwisku Winkel, a następnie opatentował, zbi-
jając tym samym poważny osobisty kapitał w świecie mu-
zycznym. Kolegował się z Beethovenem, który – zachwycony
nowym wynalazkiem – użył imienia i nazwiska Maelzela
w tekście jednego ze swoich utworów, zapisując je trwale
w historii muzyki. Prawdziwy wynalazca metronomu był nie-
pocieszony i próbował udowodnić swoją wartość, budując
kolejne urządzenie, jak na tamte czasy bardzo zaawansowane.
Wymyślił automat grający, który nie tylko potrafił odegrać
zaprogramowaną melodię. Za pomocą skomplikowanego sys-
temu dźwigni użytkownik miał możliwość wpływania na roz-
wój kompozycji. Componium Winkela było więc takim me-
chanicznym komputerem, który mógł odgrywać różne warianty
tej samej kompozycji. Przypominam, że wciąż mamy pierwszą
połowę XIX wieku! Do dziś ludzie budują różne maszyny gra-
jące, ale nie zbliżają się nawet do tego poziomu zaawansowania.
Rozumiem, że Componium się nie zachowało?
Niestety, ani jeden egzemplarz nie dotrwał do naszych czasów.
W muzeum instrumentów muzycznych w Brukseli mają tylko
jeden z jego modułów, jako dowód na to, że przynajmniej jed-
no Componium zostało zbudowane.
Zdarzają się rekonstrukcje instrumentów, które wychodzą
poza pracownie fascynatów i muzea. Przykładem choćby
suka, która znowu stała się elementem polskiej kultury mu-
zycznej. Suki nie tylko się buduje, ludzie naprawdę na nich
grają, nagrywają płyty.
Suka rzeczywiście wróciła. Co cieszy podwójnie, bo to polski
instrument. My też coś wymyśliliśmy. Może nie jest to propozy-
cja nad wyraz oryginalna, bo instrumenty smyczkowe funk-
cjonowały już wtedy w całej Europie i niejedno plemię miało
własną ich wizję. Na przykład na Litwie była taka tradycja,
że wiolonczele albo basy projektowano zgodnie z zapotrze-
7
Małe Instrumenty
bowaniem muzykanta – korpus instrumentu
miał przypominać kobiece kształty, które od-
powiadały gustowi zamawiającego. Bryła każde-
go instrumentu była więc podobna, ale każdy
nosił cechy indywidualne, a przy tym pod-
kreślał bliskość instrumentu muzycznego i ga-
tunku ludzkiego.
Produkcja przemysłowa instrumentów
zakończyła te fanaberie.
XX wiek za sprawą unifikacji przyniósł ludziom
wygodę, ale tym samym zubożył muzykę. Z jed-
nej strony mamy podaż instrumentów – pojawiło
się ich na rynku bardzo dużo, ale coraz rzadziej
eksperymentowano, bardziej opłaciło się robić
tanie kopie tego, co już się sprawdziło. Do tego
na początku XX wieku został ustalony jednolity
system strojenia instrumentów, tzw. równo-
miernie temperowany, który dzieli oktawę na
12 równych półtonów. To oznacza, że w każdej
tonacji utwory brzmią tak samo, tylko wyżej albo
niżej – ponieważ mamy tu do czynienia z ukła-
dami równoległymi.
Wcześniej panowała dowolność?
Do końca XIX wieku funkcjonowały różnego
rodzaju stroje, które powodowały, że w różnych
ośrodkach muzycznych muzyka brzmiała
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
inaczej. Każdy kompozytor miał potrzebę i możli-
wość sugerowania, w jakim stroju powinny być
wykonywane jego utwory. Strój równomiernie
temperowany uznawano za nijaki, pozbawiony
charakteru. Został wprowadzony jako standard
nie dlatego, że ludzie przestali mieć potrzebę ob-
cowania z inną muzyką, ale żeby wszystkim na
rynku muzycznym było – rzekomo – łatwiej.
Częścią działalności Małych Instrumentów jest
rehabilitacja instrumentów niepoważnych czy
wręcz podniesienie do rangi instrumentów
underground
przedmiotów, które nie są za takie uznawane, choćby dziecię-
cych pozytywek.
To naturalna konsekwencja moich muzycznych zaintereso-
wań. Będąc nastolatkiem słuchałem The Doors, po jakimś cza-
sie byłem fanem King Crimson, a następnie Agitation Free.
Interesowałem się muzyką coraz bardziej poszukującą. Własny
zespół założyłem po to, by eksperymentować z nieoczywisty-
mi źródłami dźwięku. Nie jest to odkrywanie nowych rzeczy,
bo już wtedy znałem muzykę Pascala Comelade’a, Pierre’a
Bastiena czy Margaret Leng Tan. Na przykład Comelade na-
grywał eksperymentalne płyty z użyciem toy piano i synte-
zatorów analogowych już w połowie lat 70. i ja tę jego dysko-
grafię dokładnie poznałem. Nowością Małych Instrumentów
była skala. Mając charakter maksymalisty chciałem dopro-
wadzić do powstania orkiestry, która ma tak dużą paletę barw
do wyboru, że tworzy nowe, odkrywcze zestawienia. Same
źródła dźwięku nie są nowatorskie, bo to zazwyczaj przed-
mioty z minionych epok, ale sposób myślenia o tych instru-
mentach jest świeży. Tam gdzie inni używali pięciu instru-
mentów na krzyż, my sięgaliśmy nawet po pięćdziesiąt,
albo i więcej.
Toy piano brzmi bardzo dostojnie, ale „toy” to po prostu
„zabawka”.
Unikam mówienia, że gramy na zabawkach, bo to pociąga za
sobą fałszywe wyobrażenia. Najczęściej gramy na obiektach
małych rozmiarów. Używałem na przykład małej gitary ba-
sowej, która ma silikonowe struny i jest produktem wyko-
nanym przez Fendera. To pełnoprawny instrument, tyle że
małych rozmiarów, nie jego zabawkowa imitacja.
Korzystacie też z obiektów, które zostały wyprodukowane
wyłącznie po to, by dzieci się nimi bawiły. To jak je nazwać?
To prawda. Samo toy piano nigdy nie było produkowane
z myślą o dorosłym wykonawcy. To zawsze był instrument
zabawkowy, nie zawsze wysokiej jakości. Można powiedzieć,
że w muzyce eksperymentalnej wykorzystywany był niezgod-
nie z przeznaczeniem.
Czyżbyś nie lubił mówić, że gracie na zabawkach, bo Małe
Instrumenty bywały lekceważone ze względu na rozmiary
przedmiotów, którymi posługujecie się w studiu i na scenie?
Skoro gracie na zabawkach, musi to być żart, happening,
albo w najlepszym wypadku muzyka dla dzieci. Instrumenty
małe to pewnie grają dla małych uszu.
To podstawowy problem związany z funkcjonowaniem
Małych Instrumentów. Nasza działalność ma w sobie pe-
wien dowcip, związany z aparycją urządzeń, z których korzy-
stamy. Widzisz dorosłych, poważnych muzyków, którzy na
scenie zajmują się zabawkami – trudno się nie uśmiechnąć.
Kiedy wchodzisz do sklepu obuwniczego, jesteś przyzwy-
czajony do tego, że na jednym regale stoją buty sportowe, na
drugim wyjściowe, a tam są buty dla dzieci. Ludzie w podobny
sposób kategoryzują twory kultury. Bolączką naszych czasów
jest to, że sprowadzamy większość rzeczy funkcjonujących
w rzeczywistości do najniższego, uproszczonego mianownika.
Małe Instrumenty? Kolorowa katarynka, małe pianino – to
musi być zespół dla dzieci. Albo przynajmniej zespół kaba-
retowy, który robi sobie żarty, bo przecież nie będzie na tym
grał. Do prawdziwego grania mamy przecież gitary i perkusję...
Współczuję.
Nie trzeba. Okazało się bowiem, że ma to swoje dobre
strony. Zapraszano Małe Instrumenty na festiwale, koncerty
czy warsztaty dla dzieci i młodzieży, bo organizatorom wy-
dawało się, że to muzyka odpowiednia dla młodych słuchaczy.
8
Tymczasem przyjeżdżał zespół, który
dostarczył publiczności pewnych zaskoczeń
dźwiękowych. Ludzie spotykali się z muzyką,
z którą w innych okolicznościach by się nie
spotkali. Gorzej, kiedy na koncertach ludzie
czekają, aż zespół zacznie się wygłupiać,
kiedy widzą w Małych Instrumentach inny
wariant Grupy MoCarta. Rozumiem te potrze-
by, ale my ich nie zaspokajamy. Rozumiem,
że widok czterdziestoletniego, łysego faceta
grającego na małym pianinie zawiera w so-
bie pewien dowcip, ale nauczmy się słuchać
dźwięku, zamiast skupiać się na obrazie.
Jeśli jesteś świadomym twórcą, piszesz
kompozycje, które nie są po to, żeby ludzi
rozśmieszać, ale żeby dostarczać im wrażeń
dźwiękowych, poszerzając paletę brzmień
muzyki współczesnej, chciałbyś, żeby od-
bierali to w pełni świadomie. Okazuje się
tymczasem, że część z nich nie jest na to
gotowa, wyłapuje tylko elementy humo-
rystyczne. Cała reszta jest dla nich niezro-
zumiałym, trochę uciążliwym i zupełnie nie-
potrzebnym burczeniem. Na pewno w Polsce
częściej spotykamy się z takim powierzchow-
nym odbiorem, niż zagranicą. To zapewne
kwestia edukacji i tradycji.
Oraz obecności tego rodzaju instrumentów
i brzmień w głównym nurcie muzyki.
Nie jest to może powszechne, ale nikogo
nie dziwi u Björk czy w utworze Radiohead.
Faktycznie, nie ma w Polsce dużego zapotrze-
bowania na takie instrumenty wśród gwiazd
muzyki popularnej, choć muszę przyznać,
że parę osób do mnie zadzwoniło z propozy-
cją współpracy. Póki co nie odpowiadała mi
muzyczna formuła. Kiedy słyszę muzykę pop,
która mi się nie podoba, po prostu nie chcę
brać w tym udziału. Wspomniałeś Björk – ona
sroce spod ogona nie wypadła. To dziewczyna,
która realizuje się w muzyce popularnej,
ale zna twórczość Stockhausena, Arvo Pärta
i Thomasa Könera. Tylko pogratulować.
Chciałbym, żeby muzycy pop w naszym kra-
ju mieli takie horyzonty. Taka osoba ma świa-
domość zarówno bogactwa brzmieniowego,
jak i potencjału performerskiego nietypo-
wych instrumentów. W naszych czasach
każdy może korzystać ze wspaniałego
brzmienia XVI-wiecznego klawesynu i nie
musi go mieć na scenie, bo po to ma sampler.
Potencjał mają więc wydarzenia o charak-
terze performatywnym. Coraz częściej sięga
się po gadżety, żeby czymś się odróżnić od
całej masy piosenkarzy. W jednym utworze
ktoś zagra na ukulele, w drugim na melodyce
– takie działania są coraz bardziej powszech-
ne. W naszym kraju te tradycje są jednak
zbyt ubogie, by ludzie mieli świadomość
pełni możliwości. Podpowiadamy im więc
z Małymi Instrumentami, grając koncerty jak
Polska długa i szeroka, pokazując jaki poten-
cjał tkwi w nietypowych instrumentach.

Na wszystkim można zagrać?
Nie. A nawet jeśli można, to nie na wszystkim trzeba.
To może inaczej – czy patrząc na świat we wszystkim widzisz
potencjalne źródło dźwięku?
Trochę tak jest. Najczęściej zdarza mi się to na ulicy. Zaglądam
do kontenerów na śmieci. Wśród rzeczy, które wyrzucają ludzie
trafiają się bardzo ciekawe znaleziska. Dziwne, unikalne przed-
mioty, które w dodatku są za darmo. To moja najnowsza obsesja.
Zawsze jak jadę tramwajem rozglądam się za tymi wielkimi
kontenerami. Stoją na prawie każdej ulicy, bo ludzie ostatnio
dużo remontują i pozbywają się kapitalnych przedmiotów.
Wasze samoróbki są szczególne nie tylko dlatego, że są
akustyczne, ale też dlatego, że są wynikiem poszukiwań.
Równie dobrze mógłbyś tworzyć instrumenty według
utrwalonego tradycją wzoru, strugać fujarki takie, jakie tu sto
i dwieście lat temu strugano. Czego więc szukacie?
Nieodkrytego lądu. Możliwości sprawdzenia się na nowym
obszarze. Kiedy dowiedzieliśmy się o takim instrumencie jak
steel cello, nie odstraszyło nas to, że jest wysokim na dwa
metry żaglem. Staraliśmy się go zbudować w pracowni Małych
Instrumentów tylko po to, by usłyszeć, jak brzmi. I sprawdzić,
jak to działa. Nasze działania samoróbkowe polegają na
stawianiu sobie wyzwań i próbach realizacji tej ambicji. Fajnie
jest, jeśli czegoś nie potrafię zrobić i zastanawiam się, jak
osiągnąć ten cel. Oczywiście, sens artystyczny jest najważniej-
szy, ale łączymy kilka różnych kierunków myślenia. Generujemy
muzykę. Czasem używamy do tego gotowych przedmiotów,
a czasem budujemy nowe narzędzia. Bywa, że nie wiemy,
co taki instrument będzie potrafił i czasem efekt jest bez-
nadziejny, a czasem zaskakująco ciekawy. Na tym polega istota
eksperymentu, a więc sprawdzania pewnej koncepcji, bez
gwarancji rezultatu. Szukanie tego efektu, akceptacja porażki
lub – jak się uda – radość z sukcesu, to istota naszej samorób-
kowej pracy. Zaspokajam w ten sposób własne ambicje, ale też
sprawdzam swoje możliwości, mierzę się z materią.
Taka praca wymaga od ciebie przymiotów w cyfrowym
świecie zbędnych, a więc pokory i cierpliwości, bo może się
zdarzyć, że poświęcisz długie godziny na eksperyment, który
spali na panewce.
Często zdarza się, że poświęcasz dużo czasu, energii i pie-
niędzy na zbudowanie czegoś, co okazuje się bezużyteczne.
Zbudowałem kiedyś melotron składający się z 32 walkmenów.
Na 32 zapętlonych taśmach nagraliśmy dźwięki instrumentów
akustycznych, nakupiłem jakichś używanych walkmanów
Małe Instrumenty
za pięć złotych sztuka i uruchomiłem skom-
plikowany tryb zarządzania nimi. Dało się
na nich grać melodycznie za pomocą klawia-
tury, uruchamiając poszczególne taśmy.
Okazało się jednak, że te walkmany nie są
w pełni sprawne, były tak nieprzewidywalne,
że mój melotron był nie do okiełznania.
Na jego uruchomienie poświęciłem dziesiątki
godzin, ale na końcu się poddałem. Coś tam
się udało zagrać, ale nie był to ten efekt, na
którym mi zależało. Ta koncepcja się nie
Bywa , że n ie wie my,
co t a ki in str u me n t
bę dz ie potra fił
i c z a se m e fe kt j e st
bez n a dz ie j ny, a c z a se m
z a ska ku j ą co c ie kawy.
sprawdziła, nie wszystko warto recyklin-
gować. Nie wszystkie koncepcje znajdują
potwierdzenie w rzeczywistości.
Kolekcjonując mechaniczne instrumenty
i tworząc własne szykujecie się na przejęcie
władzy nad światem muzyki, które nastąpi
po globalnym blackoucie? Wszystkie kom-
putery i samplery będą wtedy bezużyteczne.
Ojciec mówi do syna: „Wiesz, kiedyś nie było
internetu”. „Naprawdę? A jak długo?” – pyta
syn. Młodzi ludzie, z którymi mam do czynie-
nia przy okazji warsztatów, niewiele wiedzą
o realnym świecie dźwięku. Daję im aku-
styczny instrument, a oni sprawdzają,
gdzie się wsadza baterie. Nie rozumieją
tego, że dźwięk może wydobywać się z przy-
czyn grawitacyjnych, za sprawą tarcia,
drgania czy ciągu powietrza. Istnieją
w świecie rzeczywistym, ale nikt nie uczy
ich wykorzystywania potencjału tego świata.
Nie mają też świadomości jego ograniczeń.
Wydaje nam się dzisiaj, że wszystko zawsze
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
będzie działało. Nie trzymamy już pieniędzy
w mieszku czy śwince-skarbonce, ale mamy
je w internecie. Co się stanie, kiedy zabrak-
nie prądu? Przecież wtedy nie będziemy
mieli dostępu do niczego. Instrumenty mu-
zyczne mają potencjał akustyczny. Kiedy nam
wyłączą prąd, na takim instrumencie wciąż
możemy grać. Rzeczywistość cyfrowa jest
uzależniona od ładowarki. Kiedy zabraknie
energii – przestaje istnieć.
6
9
underground
marcin flint
Rap
nie ma w sobie
nic z kobiety?
Chcecie usłyszeć abstrakcyjny
dowcip? Parytet w polskim
rapie. Kobiecy rap to nie jest
underground, to underground
undergroundu. Nisza większa
niż rap chrześcijański czy ten
poświęcony grom kompute-
rowym.
W samym tylko sierpniu można było rozpisać małą ry-
walizację dużych ksywek – pojawiły się materiały
Iggy Azalei i Nicki Minaj. Wcześniej rządziła Cardi B ze
świetnie przyjętą przez krytyków i kupujących, złotą już
pierwszego dnia płytą „Invasion of Privacy”. Dziewczynę
z Nowego Jorku chwaliła nawet nominowana ostatnio do na-
grody Grammy, zaangażowana Rapsody. A to oczywiście wierz-
chołek góry lodowej.
– Kamaiyah, Young M.A., Noname, Maliibu Mitch… – wymie-
nia kolejne nazwiska Mateusz Natali, redaktor naczelny hipho-
powego portalu Popkiller, dodając, że to tak na bardzo szyb-
ko, z pamięci. I dobrze, więcej nie trzeba, to w końcu magazyn
o polskiej muzyce.
D o b r z e . D o b r z e?
Co zatem u nas? Guova, raperka z Włodawy, wyśpiewała
właśnie w singlu, że jej koleżanki jej nie lubią (i są grube), zgar-
niając stylizowanym na lata 80. klipem tysięce wyświetleń. Nie
jest to zły wynik. Ryfa Ri ma w sercu dekadę następną, najntisy,
co udowodniła dostarczając paru naprawdę dobrych zwrotek na
albumie kolektywu WCK, gdzie nad „klasycznym” rapem pochy-
la się m.in. dawny zaciąg Alkopoligamii – Kuba Knap i pano-
wie z Zetenwupe, ale warszawianka nie ma problemu, żeby wyjść
z ich cienia. Jeżeli nie przeoczyłem czegoś w mikroniszach
i nie będę podciągać pod hip-hop śpiewającej na tłustych pro-
dukcjach Świętego, niezmordowanej ZuoZone (udało się ufun-
dować płytę „Trzy tygodnie” przez Wspieram.to) wychodzi na
to, że jedynym tegorocznym wydawnictwem z rodzimym ko- Guova
biecym rapem jest wypuszczone niezależnie „Dobrze dobrze EP” Antonina Dolani
10
chełmskiej Admy (stylizowane jako Ad.M.a)
i producenta Jimmy’ego Kissa.
Adma zrobiła sporo zamieszania w 2015 ro-
ku, kiedy zostawała młodą wilczycą Popkil-
lera, ale wnioskując z wyświetleń utworów
z „Dobrze dobrze” i echa, którego ta pozy-
cja nie wywołała, była to popularność
krótsza niż nazwa wydanej wówczas płyty
– „Gdy skrzydła w popiele, boginie schodzą
na Ziemię”. Raperka wydała za to oświad-
czenie o problemach ze zdrowiem i zakończe-
niu przygody z samplami, po którym oświad-
czał z kolei jej (dawny) producent, rozżalony
stylistyczną woltą, nowym, domniemanym
wydawcą (Universal Music Polska) i brakiem
jej reakcji na kwiaty z życzeniami szybkiego
powrotu do zdrowia. Pytam więc, co u niej
słychać, zaniepokojony tymi perturbacjami.
– Nadszedł czas, by zrobić coś twórczego.
To nie mogło się wydarzyć wcześniej i nie
może się przeciągnąć na później. Właśnie tu
i teraz moja droga połączyła się z drogą innych
artystów i już od pewnego czasu spełniam
się, jak nigdy wcześniej. Podsumowując, dzie-
je się bardzo dobrze – zapewnia mnie artyst-
ka. Pozostaje wierzyć. Gorzej, że na jej drodze
do spełnienia nie widać konkurencji.
– Kilka lat temu wydawało się, że ciekawych
młodych raperek pojawia się coraz więcej.
Ale po fali, która przyniosła Ad.M.ę, Guovę
czy Ryfę nagle zrobiło się całkiem cicho – mó-
wi wprost Natali, wraz z zespołem Popkille-
ra czeszący branżę w poszukiwaniu nowych
talentów.
Headlinerka
Tonący kobiecy rap może jedynie chwycić
się paru brzytew. Na przykład zeszłorocznego
albumu Guovy, zatytułowanego „Headliner”,
który nie zaistniał na okupowanym przez
wszelaki rap zestawieniu OLiS. Został za to
nominowany do Fryderyka, co lało wodę
na młyn teorii spiskowych i wydawało się
zaskakiwać wszystkich poza wydawcą, czyli
Sony Music Polska.
Majors dogadał się z Prosto, przez co nu-
mery z „Headlinera” trafiały na kanał You-
Tube wytwórni, krążek można było również
kupić poprzez jej sklep. Samo Prosto, na
którego czele długo stała zaradna i dynamicz-
na Ania Wójcik, nigdy nie wydało płyty z ko-
biecym rapem.
– Prosto nie wydało dziewczyny, bo A&R
w osobie Wojtka Sokoła nigdy nie znalazł się
w polu rażenia talentu żadnej z nich – mówi
Wójcik. Być może to pole rażenia nie było
wystarczająco imponujące, ale wiele światła
na sprawę rzuca fragment emitowanego
w sieci programu „ŻywyRap!”. Po występie
raperki Dellis prowadzący prosi o komentarz
zasiadającą w jury Wdowę. Ta słusznie burzy
się, że sytuacja, w której kobieta ma oceniać
kobietę jest oklepana. Odzywa się Wujek
Samo Zło, z mimowolnie seksistowskim ko-
mentarzem: „Jeżeli chodzi o ruch sceniczny,
to jest bardzo dobrze”. Ton łagodzi Bilon,
zwracający uwagę na energię – związany
z nim Diil Records wydał przecież album Ryfy
Ri. W końcu Sokół wypala, że „kobiecy rap nie
powinien pojawić się na planecie” i „śpiewaj-
cie, dziewczęta”.
Ze śmietnika do niszy
A to był przecież przyzwoity dla rapują-
cych pań 2013 rok. Po przełomowym sin-
glu „Trudne słowa” gorzowska Gonix pod-
pisała kontrakt ze Szpadyzorem i wydała
płytę. Zbiór nagrań Guovy (pod wdzięcz-
nym tytułem „Śmietnik”) na sklepowe
półki położyła Fonografika (skończyło się to
wszystko zarzutami i oświadczeniem firmy
zamkniętym hasłem „I chuj nas obchodzi, co
było dalej”). Ad.M.a wyszła z cienia pierwszą
epką, zatytułowaną „Szmaragdowe szczęścia”.
Materiałami – odpowiednio mixtapem i ep-
ką – pochwalić mogły się również łodzian-
ka Lilu i warszawianka Wdowa, dwie aktyw-
ne już wtedy od lat superbohaterki sceny,
z płytami na koncie, szlakiem przetartym
w labelach (MaxFloRec i Alkopoligamia) i sze-
regiem gościnnych występów u tuzów sce-
ny (Pezet, Gural, Rahim, Miuosh i inni). Ba,
album rapującej dziewczyny, konkretnie Mi-
La, wydało wtedy MyMusic, wydawnictwo
excelowych tabelek, podaży i popytu, a nie
sentymentów. Impas miał dopiero nadejść.
Zostawmy już 2018. Wystarczy sprawdzić,
że w 2017 roku jedyną alternatywą dla pły-
ty Guovy była szczecińska Rena i jej album
„Złoty środek”.
– Rapujące dziewczyny to nisza. Najpierw
jest to nisza tej kultury, bo procentowo face-
ci przytłaczają, następnie przekłada się to
na zasięgi, a finalnie na biznes. A zainwesto-
wać trzeba tyle samo, jak nie więcej nawet –
wyjaśnia Ania Wójcik. Dlatego Rena to żaden
patent na monetyzację. Wiadomo, że wy-
dawca hardej raperki, Stoprocent, to w du-
żej mierze gust i widzimisię ekscentrycznego
Winiego, który w branży słynie z lojalności.
Kolegują się od lat i po prostu wierzy w swoją
podopieczną.
– Myślę, że gdyby była facetem, dawno zro-
biłaby karierę. Ulicznego rapu w 95 procen-
tach, albo i nawet 99, słuchają mężczyźni, oni
nie chcą się identyfikować z dziewczynami.
Lubią je ewentualnie jak chórki śpiewają
– mówi o Renie menedżerka Stoprocent,
Ewelina Marcinkowska. I dodaje, że wyra-
zistość raperki robi wrażenie na artystach
czy aktorach, ale słuchacze to inna para ka-
loszy. – Generalnie słuchacze są seksistow-
scy. Oceniają poprzez wygląd. Jak dziewczyna
jest ładna, to kurwa. Jak chłopczyca, to zaraz
usłyszy „pokaż chuja”. Generalnie: kobiety
do garów. I nie wolno rapować im o tym, co
facetom. Na szczęście to się powoli zmienia,
11
a Rena osiąga coraz większe liczniki i posze-
rza grupę odbiorców.
– Zobacz, na co może sobie pozwolić Nicki
Minaj czy Iggy Azalea: że mogą być mega
sexy, prawie nagie, świecić pośladami, ro-
bić show na maksa. I postaw sobie obok nich
te nasze dziewczyny, nawet te ładne. Jakoś
nie widzę potencjału – dodaje Ania Wójcik.
– I nie dlatego, że one nie chcą być takie, tylko
że zostałyby za to w trzy sekundy dojechane.
O tym, skąd biorą się komentarze w stylu
„raperki do garów” wyjaśniła mi, i Andrze-
jowi Cale, kiedyś w wywiadzie Wdowa: „Ze
względu na panujący wciąż w Polsce pa-
triarchalny model rodziny, gdzie kobieta
w życiu młodego mężczyzny jest tą osobą,
która mu gotowała, prała skarpetki i pełniła
obowiązki służącej. Mamusie nie uczą syn-
ków, że pewne rzeczy trzeba ogarniać
samemu. Do tego kobieta, która mówi głośno
jest słyszana. Słuchają jej tłumy, może mieć
wyraziste poglądy i bezkarnie bluzgać. Nikt
jej nie pobije i nie zgwałci, widzi ją tylko
w internecie, gdzie może jej naubliżać. Taka
kobieta budzi agresję mężczyzn”.
Szansę na przełamanie impasu wydają
się minimalne, prędzej schudną koleżanki
Guovy. Raperka-suka musiałaby się mie-
rzyć ze stereotypem i zderzyć z zupełnie in-
ną od afroamerykańskiej mentalnością, co
wymagałoby niepolskiego dystansu i gigan-
tycznej pewności siebie. Tylko skąd ją czer-
pać? Raczej nie z branży, gdzie powszechne są
poglądy podobne do tych wyrażonych przez
Sokoła, a z ust do ust przekazywana jest aneg-
dota, według której odporny na jakiekolwiek
argumenty TomB (raper związany niegdyś
z SB Maffiją, Młody Wilk Popkillera w tej
samej edycji co Gonix i recydywista w kwestii
niewysyłania słuchaczom opłaconych
wcześniej płyt i rozmijania się z bitem) na
domówce w Lublinie przez całą noc kłócił się
z Admą, powtarzając jak katarynka, że „ko-
biecy rap jest chujowy i kobiety nie powin-
ny rapować”.
Dziewczyny wchodzą zatem w buty ekshibi-
cjonistycznych emocjonalnie poetek (naj-
ciekawsza jest Kosińska), w czasach, gdy
tekst w rapie jest drugorzędny. Gdzie
w podziemiu nie przyłożyć ucha, słychać na-
leciałości stylu Wdowy. Nie tej z „Superextra”,
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
jednej z lepszych rapowych płyt 2010 roku,
ale z początku kariery, przesadnie akcentu-
jącej, z marudną, histeryczną manierą.
– Wydaje mi się, że style są podobne na
pierwszy rzut ucha, bo wszystkie mamy
wysokie, nieafroamerykańskie głosy i za-
łamują nam się, gdy okazujemy emocje. Stąd
zarzuty, że stękanie, jęczenie i tak dalej. Po
drugie, rapujemy tu w Polsce stosunkowo
od niedawna, powiedzmy od 20 lat, z cze-
go przez pierwsze dziesięć było maksymal-
nie pięć słuchalnych lasek: Lilu, Ania Sool,

underground
Mewa, Kada. Stąd jeszcze brak pewnych
standardów i wzorców. Ja nie słyszę żad-
nego podobieństwa do mnie, ale odnoszę
wrażenie, że to tak jak z Azjatami. Nam wszy-
scy wydają się niemal identyczni – tłumaczy
Wdowa.
Bez ciosu
Jest problem z autorytetami. Podczas
zeszłorocznych warsztatów dla kobiet
Królowe Bitu (które są electro-hiphopową
mutacją gitarowej Luccioli), nauczycielkami
były ZuoZone i Kosińska, panie wówczas bez
oficjalnych płyt (Kosa nadal jej nie ma), na
dorobku i niezweryfikowane przez scenę.
Trudno się dziwić, że główną pamiątką z fi-
nału w krakowskim klubie jest klip wyświet-
lony osiemset razy. Większość pań poszła –
o ironio – za radą Sokoła i próbuje śpiewać.
Brakuje cierpliwości, wytrwałości, etosu
pracy, żeby chcieć raperką być, a nie bywać.
O tym mówiła Adma. Nie idzie się za ciosem.
– Bo nie ma za czym iść. Żadna damska pły-
ta nie osiągnęła w Polsce sukcesu w jednej
dziesiątej tak dużego, jak przeciętna płyta
rapera z pierwszej trzydziestki. Dlatego tego
ciosu pewnie wystarczająco nie poczułyśmy.
Z drugiej strony dość bezlitośnie powiem,
że ten nasz damski rap w Polsce nie brzmi.
I każda z nas stara się jak umie, ale ja sama
doskonale słyszę swoje potknięcia, sucha-
ry i niedoskonałości. Tak samo u koleżanek.
Dziewczyny nie stawiają też raczej wszyst-
kiego na jedną kartę, przez rozsądek i właśnie
przez małe niepowodzenia. Z biegiem lat
po prostu brakuje czasu na rap. Wolimy go
poświęcać na rzeczy, dzięki którym jeste-
śmy doceniane, a docenienie to przynosi wy-
mierne efekty – podsumowuje Wdowa.
– Brak świadomości tego, dla kogo chce się
nagrywać – dodaje Ania Wójcik, świado-
ma rapu chłopczyc, które nie będą nigdy
dość groźne, wiecznie przepychających się
z raperami „wojowniczek” i „koleżaneczek”
z przymrużeniem pomalowanego oka rapu-
jących o okresie, gotowaniu, ploteczkach, pa-
znokciach, nieświadomości zasad spalone-
go. Dziewczyny rapem niezainteresowane,
postronne obserwatorki, nie mogą się zaś
nadziwić, po co mądre laski mają się pchać
w konwencję, która u zarania była szowini-
styczna, w dodatku nic nie zapowiada te-
go, by miała być inna. Szczególnie w Polsce,
gdzie damski rap jest przede wszystkim
kosztowną (pod wieloma względami) pasją
po godzinach. „Jeden numer, drugi numer,
a jakoś na koncie zero / Nie spłynęło mi dziś
nic, jakoś dziś nic nie spłynęło” – rapuje
w 2018 roku Adma, wspominając „stare
szmaty” i „gorszą szamę”. Takie to właśnie
„docenienie” i „wymierne efekty”.
Szare eminencje
Swoją drogą, nie wiem, czy zauważyliście, ale
Rap nie ma w sobie nic z kobiety?
poruszamy się nieustannie w obrębie kilku
ksywek. W polskim hip-hopie jest ich kilka-
set. Owszem, kobiety są (bądź do niedaw-
na były) w rapie i sprawują ważne funkcje,
często jako szare eminencje – obok Wójcik
i Marcinkowskiej są to choćby Aśka Tyszkie-
wicz, Marta Nizio i Aneta Błażejczyk. Ale nie
za mikrofonem.
– Wydaje mi się, że rap w wydaniu kobie-
cym ma szansę zaistnieć, kiedy pojawi się na
10 kluczowych momentów
kobiecego rapu w Polsce
1. Aśka Tyszkiewicz odmalowuje
całą feerię barw w erotyku „Razem-
sir” Snuz.
2. Dore i Fala punktują z dużą od-
wagą chamstwo w swoim mieście,
w „Gratulacjach” zespołu Paresłów.
3. Ania Sool masakruje konkurent-
kę Awers soczystym „Łap ten diss”.
4. Lilu nie ustępuje samemu Łonie
w lirycznym do granic „Mów do
mnie”.
5. Wdowa serwuje cyniczną wciele-
niówkę z Czesławem Mozilem
u boku, w naznaczonym elektro
„Zapomniałam”.
6. Gonix wchodzi z bucika w branżę
„Trudnymi słowami”, najlepszym
singlem kobiecego rapu.
7. Guova ujarzmia drumand-
bassowy bit, mówiąc otwarcie
o swojej padaczce w „Pannie E.”
8. Rena pisze „List do Peji”, burząc
bariery między pokoleniami, styla-
mi i płciami.
9. Ad.M.a wraca z tarczą z Mło-
tyle magnetyczna osobowość, że nieważne dych Wilków Popkillera, za sprawą
czy napisze posta, czy nagra piosenkę, to „Pomarańczowego bangera”.
Eliza Stegienka
ludzie za tym pójdą, będą chłonąć wszyst- 10. Ryfa Ri przypomina, że czyta
ko, co zrobi. Taka postać na pewno znajdzie klasyczny rap jak otwartą księgę
odpowiednią dla siebie formę wyrazu i jeśli w „Dywizjonie 47” WCK.
Wd o Wa
akurat będzie to rap, to będziemy mieli
szansę zaobserwować kobiecy sukces na tym
polu – podsumowuje Ania Wójcik. Czekamy
zatem na tę osobowość, patrząc nie bez lęku
czy rapowe eksperymenty majorsów skończą
się tak tragicznie jak zazwyczaj, a w całym
tym lifestyle’owym zamieszaniu pozostanie
choć trochę miejsca na muzykę.
Bo jakoś tak człowiekowi nie do śmiechu,
kiedy myśli o tym, że polski kobiecy rap
jest na dobrej drodze do tego, by kojarzyć
się z przede wszystkim z żarcikami Doroty
Masłowskiej, Joanny Krupy i Katarzyny No-
sowskiej. Tym mocniej trzymamy kciuki za
nadchodzące płyty Wdowy (już jest gotowa),
Guovy i Admy. 6
12
13
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
underground

ja r e k s z u b ryc h t

Robert
Piotrowicz
Wbić się w to zębami

– W każdej mojej muzyce istnieje pewna przestrzeń

wspólna, charakterystyczne napięcie, rozwiązanie
energetyczne – Robert Piotrowicz opowiada nam
o studyjnej wojnie nienawidzących się elementów,
swoich poszukiwaniach solowych, reaktywowanej
Bombie w Torcie, współpracy ze Zbigniewem
Karkowskim i zespołem Brutal Truth. A także
o piosence o parasolach, wykonanej na Przeglądzie
Muzyki Amatorskiej w Pile.

Anton Lukoszevieze

14
 urokura – co to właściwie znaczy?
R To pseudonim, którym posługiwałem się w Bombie
w Torcie. W tamtych czasach zespoły punkowe
czy hardcore’owe zwykle nie podawały nazwisk,
głównie imiona lub ksywki. Wszyscy mieliśmy zmyślone imio-
na, bo chcieliśmy się również odciąć od tego, co robiliśmy
na poważnie. Pragnęliśmy być innymi osobami. Na początku
była też wizja, aby przebierać się na scenie. Jedna z postaci
miała mieć cztery nogi i cztery ręce. Banalne bzdury, ale to
były licealne pomysły... Samo słowo nic nie znaczy, po prostu
przyszło mi do głowy.
I długo z tobą zostało, bo pojawia się też w tytułach nagrań
solowych.
Tak. Kiedy skończył się ten etap hardcore’owo-metalowo-pro-
gresywny i zacząłem pracować w zupełnie innej przestrzeni,
chciałem przenieść, a w zasadzie przekleić, Rurokurę w zu-
pełnie nowy krajobraz.
Zaczęło się od punka i metalu?
Nie. Po raz pierwszy grałem na instrumencie w jakiejś zorgani-
zowanej sytuacji jeszcze w podstawówce, w piątej lub szóstej
klasie. Zapisałem się do zespołu szkolnego. Niestety, przysze-
dłem dopiero na drugie spotkanie, więc wszystkie moje uko-
chane instrumenty zostały już zarezerwowane. Została tylko
perkusja. Dobrze się stało, bo zrozumiałem, że to najważniej-
szy i najlepszy instrument w rock’n’rollu.
Dlaczego?
Ciężko grać na perkusji sentymentalnie, a to największy
obciach, zasmucać ludzi przy ognisku. Ze szkolnym zespołem
zagrałem swoje pierwsze koncerty na takich imprezach, jak
np. Przegląd Muzyki Amatorskiej w Pile. Występowaliśmy tam
pomiędzy metalowcami i punkami, a jakimś zespołem kur-
piowskim. Graliśmy muzykę rozrywkową, na przykład pio-
senkę o parasolach. Były dziewczyny w chórku, sekcja dęta,
poważny ansambl.
Kiedy zespół szkolny przestał ci wystarczać?
W ogóle nie wystarczał, ale to była wtedy jedyna możliwość.
Pod koniec podstawówki moja obsesja muzyczna była już tak
duża, że musiałem coś z tym zrobić. Poznałem takie zespoły
jak Dezerter, Negazione czy Napalm Death, w radiu usłyszałem
„Master of Puppets”, więc w naturalny sposób wszedłem
w mocniejsze rejony rocka. Założyłem zespół punkrockowy, taki
w stylu punk 77 – ale od razu chciałem, żebyśmy grali inaczej,
więc po dwóch miesiącach wyleciałem. (śmiech) Założyłem
z kolegą drugi. Razem uczyliśmy się grać. Po dwóch, trzech la-
tach mieliśmy już repertuar i zaczęliśmy grać koncerty jako
StuckOnCeiling. Zacząłem też koncerty organizować, wtedy
poznałem Richa z Brutal Truth.
Proszę o szczegóły.
Ktoś do mnie napisał – intensywnie wtedy korespondowa-
łem w ramach tzw. sceny niezależnej – że grupa More Fiends
z Filadelfii ma mieć trasę po Europie i zapytał, czy jestem
w stanie zorganizować ze dwa koncerty. Miałem 16, najwyżej 17
lat, ale powiedziałem, że tak, oczywiście. Potem zadzwoniono
do mnie z Hamburga, żeby uzgodnić szczegóły. Był środek ro-
ku szkolnego, więc nie poszedłem do szkoły. Ojciec bardzo się
15
zdziwił. (śmiech) Odebrałem ich pod Szczeci-
nem, na przejściu granicznym, wsiadłem do
vana i pojechałem na te dwa koncerty. Tak
dobrze wszystko załatwiłem, że do jednego
miasta przyjechaliśmy o dzień za wcześnie.
(śmiech) Na szczęście to były takie czasy, że
wszyscy byli zadowoleni, że żyją i że w ogóle
mogli wystąpić, a zwłaszcza być na koncer-
cie. W składzie More Fiends grał właśnie Rich
Hoak. Zakolegowaliśmy się, zaczęliśmy wy-
mieniać się korespondencją. Parę lat później
napisał mi, że właśnie został perkusistą Bru-
tal Truth i nagrywają drugą płytę – a ja uwiel-
białem pierwszą. Czasem przysyłał mi jakieś
płyty z Relapse, nasz kontakt nie był zbyt in-
tensywny, ale stały.
Od wymieniania się płytami do wspólnych
nagrań i koncertów daleka droga.
W 2001 roku polecieliśmy z Anną Zaradny
i Jackiem Majewskim do Stanów. Zagraliśmy
dwa koncerty w Chicago, po czym kilka dni
spędziliśmy w Nowym Jorku. Graliśmy m.in.
w CBGB’s i Knitting Factory. Wcześniej dałem
znać Richowi, że się wybieramy, więc zaprosił
nas do Filadelfii, gdzie wtedy stacjonował.
Wystąpiliśmy tam jako trio na festiwalu
grindcore’owym – Rich na perkusji, Anna na
saksofonie, ja na gitarze. Potem Rich mówi:
„Jutro jedziemy z Massacre do Nowego Jorku,
bo Danny się żeni” – i zabrał nas wszystkich
na ślub Danny’ego Lilkera. Siedziałem przy
stole ze Scottem Ianem z Anthraxu i jakimiś
ziomkami z „Metal Hammera”, bardzo to było
surrealistyczne. Wszystkie te rodziny wy-
glądały jak z amerykańskiego horroru o aspi-
rującej klasie średniej, do tego metalowcy
w garniturach i makabryczna muzyka do tań-
ca. Po dwóch godzinach koniec części oficjal-
nej, bo dom weselny był już wynajęty dla
kolejnej pary. Druga część ślubu, w CBGB’s,
była już o wiele bardziej zgodna z oczekiwa-
niami. Grał Rich z Total Fucking Destruction
i parę innych zespołów. Danny kumulował
wokół siebie gigantyczną ilość ludzi, którzy
go kochali.
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
Ponownie spotkaliśmy się we Wrocławiu,
po ich koncercie, a po raz kolejny, już w zu-
pełnie innych okolicznościach, na drugim
końcu świata. W 2009 roku grałem w Austra-
lii i okazało się, że parę dni po festiwalu
What is Music, w Melbourne gra Brutal
Truth. Napisałem więc do Richa, że jestem
w mieście, że zobaczymy się na koncercie.
„A co tu robisz?” – zapytał. Kiedy dowie-
dział się, że jestem na trasie, napisał:
„Przynieś sprzęt, zagramy razem”. To był duży
underground
koncert klubowy, na około 500 osób. Zagrałem z nimi otwarcie
i w paru innych kawałkach. W podobnych okolicznościach,
również przypadkiem, zagraliśmy razem w Japonii. Później
nagrałem warstwę elektroniczną do jednego utworów na ich
płytę, pojechałem z nimi na Obscene Extreme, a następnie za-
prosiłem ich do zagrania mojej muzyki. W 2012 roku przygoto-
waliśmy specjalny projekt na zamówienie festiwalu LUFF z Lo-
zanny. „Brutal Truth Plays Piotrowicz” polegało na tym, że skom-
ponowałem muzykę specjalnie dla nich, całość uzupełniłem
dwoma, czy trzema moimi faworytami z ich repertuaru.
Zagraliśmy to w kwintecie. To było jedno z moich ostatnich
doświadczeń z Brutal Truth, bo później Danny obwieścił,
że idzie na emeryturę.
Wróćmy do twojego zespołu. Bomba w Torcie powstała
w wyniku rozpadu StuckOnCeiling?
Nie, te dwa zespoły funkcjonowały równolegle. StuckOnCeil-
ing przeszło wiele zmian. Ciągle mieliśmy kłopoty ze składem,
głównie z perkusistami. W 1993 czy 1994 roku na bębnach zaczął
grać z nami Kacper Jaśkiewicz, wówczas może piętnastoletni.
Obaj mieszkaliśmy w Wolinie – reszta w Świnoujściu, albo
w Szczecinie – więc mogliśmy grać ze sobą częściej, jednak
w okrojonym składzie. Wygłupialiśmy się po próbach – ja sia-
dałem za perkusją, Kacper grał na gitarze i z tego wzięła się
Bomba w Torcie. To wrażenie, że Bomba była po StuckOnCeil-
ing, mogło wynikać z tego, że czasem ktoś zapraszał nas na
koncert jako StuckOnCeiling, a grała Bomba.
Publiczność gładko łykała takie niespodzianki?
Wybraliśmy się kiedyś na festiwal do Ustrzyk Dolnych. Ze
Świnoujścia jechaliśmy tam pociągiem chyba z 20 dni. (śmiech)
Na miejscu, już na dworcu, przywitały nas tłumy, okazało się
jednak, że festiwal został właśnie rozwiązany. Organizator nie
spodziewał się takiej frekwencji i miasto się wystraszyło. Wy-
wożono niedoszłą publiczność w różne miejsca, aby rozproszyć
ten najazd panków, obawiano się zamieszek. My – wraz ze set-
ką innych osób – trafiliśmy do jakiejś leśniczówki. Nie było tam
warunków na koncert StuckOnCeiling, bo mieliśmy dwie gitary,
efekty itd., więc aby ta podróż nabrała jakiegokolwiek sensu,
wystąpiła Bomba. Takich sytuacji było wiele. Przyjeżdżaliśmy
na miejsce, okazywało się, że nie da się grać, więc grała Bom-
ba, bo wiedzieliśmy, że w tych warunkach jesteśmy w stanie
coś zaprezentować. Tak było też na festiwalu w Aleksandrowie
Kujawskim, gdzie wystąpiliśmy na przyczepie od traktora.
Paradoksalnie, ta poboczna, niepoważna Bomba, jest dzisiaj
znacznie lepiej pamiętana niż StuckOnCeiling.
Bomba wbiła się w pamięć, ponieważ była rozrywkowa, o wiele
bardziej dostępna muzycznie, niemalże piosenkowa. Poza tym
„Anarchia 666” to nasze najlepiej zrealizowane nagranie, po-
wstało stosunkowo późno. Sensowne zarejestrowanie cze-
gokolwiek w tamtych czasach było prawdziwym wyczynem,
a StuckOnCeiling grało na tyle dziwnie, że ciężko było nam
zdobyć życzliwość typu: „chodźcie do mnie do studia, pomogę
wam”. Zawsze musieliśmy się zderzyć z facetem, który nagry-
wał szanty albo bluesa.
Wiem, że trawa u sąsiada jest zawsze bardziej zielona, ale
szczecińska scena u progu lat 90. wydawała się wyjątkowo
bogata i oryginalna.
To prawda, do połowy lat 90. sporo się działo. Może Szczecin
nie wytrzymałby porównania z Trójmiastem czy późniejszą
Warszawą, ale aktywność była bardzo duża. W mieście były
np. bardzo fajne zespoły posthardcore’owe, grające w stylu
Victims Family i tym podobnych, z lekko jazzującym podej-
ściem do hc/punka. Kolaboranci byli wtedy bardzo dobrzy – choć
najlepsi byli dużo wcześniej – mieli świetne teksty i ciekawą
muzykę, ciężko było ich do kogokolwiek
porównać. Silna była też scena metalowa.
Świetne było Strawberry, grające fajny grind/
metal, podobne rejony reprezentowało Acid
Rotten But OK. Część z tych ludzi rzuciła po-
tem muzykę, ale wielu wciąż gra, choć oczy-
wiście inne rzeczy.
Skąd po tylu latach i po tak innych do-
świadczeniach muzycznych nagły powrót
do Bomby w Torcie?
Jedyną muzyką, której słucham stale, od
zawsze, jest metal i hardcore. Na black metal
się nie złapałem i chyba już nie zostanę fa-
nem, ale lubię death metal. Wczoraj rano
słuchałem Obituary, kocham The Accused,
Rorschach itd. Lubiłem poszukujące zespoły
hardcore’owe, zespoły z pogranicza... W pew-
nej chwili poczułem, że znów chcę grać na
perkusji. Nie myślałem oczywiście o nowym
materiale, chodziło tylko o to, żeby się spot-
kać i razem rozgrzać powietrze. Ponad rok
temu zaczęliśmy o tym rozmawiać i okazało
się, że miesiąc później miałem gotowe trzy
nowe utwory. Teraz mogę je pisać bardzo
Doszedłem
szybko, wszystko dzieje się w środowisku
cyfrowym, dopiero później uczymy się to
do wniosku, grać. Kacper mieszka w Warszawie, Michał
przyjeżdża z Poznania, problem był tylko
że gitary nie z gitarzystą, oryginalny mieszka w Anglii.
Tu pojawia się wątek Tony’ego Kinskiego,
potrafią zrobić którego spotykam na koncertach od zawsze
i już chyba osiem lat temu pytałem, czy nie
dołączyłby do Bomby w Torcie.
tego, do czego
Tony też niedawno reaktywował Kinsky’ego.
Może znowu jest dobry czas na takie granie.
dążę, albo ja
Kiedy po raz pierwszy usłyszałem Kin-
sky’ego, byłem zszokowany, że to zespół
nie potrafię z Polski. Byłem oczarowany, że grają tak
wyważoną, szorstką i mroczną muzykę
tego zrobić gitarową, nie będąc jednocześnie zespołem
eksperymentalnym. Tam były riffy, rytmy,
gitarą. utwory o zamkniętej formie. Kinsky to
z mojego punktu widzenia – a może nie tylko
– najlepszy zespół rockowy ever. Ale – przynaj-
mniej dla mnie – ledwo to się zaczęło, a zaraz
stało się historią. Wydali „Copula Mundi”,
zagrali parę koncertów i przestali istnieć.
Czy muzyka, którą parasz się na co dzień,
przekłada się jakoś na nową Bombę?
Różnica pomiędzy tym, co robię solo, a Bombą
w Torcie nie jest aż tak wielka, jak mogłoby
się wydawać. W każdej mojej muzyce
istnieje pewna przestrzeń wspólna, charak-
terystyczne napięcie, rozwiązanie energe-
tyczne. Można to robić za pomocą bardzo
różnych narzędzi. Można na fortepianie, i za
pomocą disco, chociaż w tej estetyce mam
najmniejsze doświadczenie warsztatowe.
To niesamowite uczucie, robić w zespole coś
bardzo powtarzalnego, ale za każdym razem
z nową, świeżą energią. W muzyce, którą
zajmuję się na co dzień, funkcjonuje to
inaczej. Podczas grania za każdym razem
16

muszę budować energię i narrację od nowa,
ale nigdy nie mam tych samych środków.
Moje koncerty są w dużej mierze improwi-
zowane, a przy tym zmagam się ze swoim
instrumentem, który jest czymś zupełnie
innym niż perkusja. Wytwarzam przy tym
o wiele więcej dźwięku, zwłaszcza o wiele
więcej warstw, balansuję pomiędzy kontrolą
syntezatora i kompozycji a ekspresją.
Miło jest teraz powrócić do formuły zespołu
rockowego, ale kiedyś przecież rozmyślnie
ją porzuciłeś. Dlaczego?
Byłem umęczony tym, że choć się staramy,
choć gramy dziwacznie i rozmyślnie krzy-
wo, wciąż nie możemy pozbyć się kagańca.
Ta muzyka nigdy nie była do końca otwarta,
a kiedy próbowaliśmy ją otworzyć, wszystko
robiło się zbyt chaotyczne lub przypominało
po prostu rockową improwizację. Doszedłem
do wniosku, że gitary nie potrafią zrobić tego,
do czego dążę, albo ja nie potrafię tego zro-
Wo j t e k M s z y c a J r
bić gitarą. Chciałbym jednak zaznaczyć, że
na ostatnim etapie istnienia StuckOnCeiling
nauczyliśmy się wszyscy improwizować, grać
barwą itd. Estetyka tej improwizacji krążyła
jednak wokół rocka, preparowana elektrycz-
na gitara wciąż jest narzędziem rockowym,
duży zestaw perkusyjny również.
Wiedziałeś, czego szukasz?
Absolutnie nie, prócz bardzo ogólnego obrazu,
który był raczej wrażeniem końcowym
niż konkretnym materiałem. Chciałem też
zostawić sobie całkowicie otwartą drogę.
Kiedy zacząłem grać solo, na początku lat
dwutysięcznych, zupełnie nie panowałem
nad kompozycją, w takim wymiarze, jak za
czasów StuckOnCeiling. Nie nagrywałem też
przez jakiś czas, bo wydawało mi się trochę
dziwne, że nie gram materiału na żywo,
ale pracuję z komputerem i w ten sposób
tworzę utwór. Jednocześnie grałem mul-
tum koncertów improwizowanych z różny-
mi muzykami, w rozmaitych zestawieniach
instrumentalnych. Przed tymi koncertami
na ogół nie rozmawia się o tym, jak ma wy-
glądać ich przebieg. Nie dla tego, że jest taka
zasada, ale dlatego, że te rozmowy na ogół są
nieskuteczne. Musiałem nauczyć się inaczej
rozumieć czas w muzyce. W muzyce popu-
larnej, czy w każdej innej posługującej się
zamkniętą formą, wszystko jest dokładnie
określone przez np. długość riffu gitarowego
czy strukturę rytmiczną. W muzyce impro-
wizowanej tego nie ma, a jednocześnie trze-
ba zainteresować słuchacza – a także part-
nera na scenie – na tyle, by chciał prześledzić
całą kompozycję.
Zmieniłeś też instrument.
Nie chciałem już grać na gitarze. Coraz
bardziej interesowały mnie duże formy,
nasycenie dźwiękiem i szukałem instru-
mentu, który pomoże mi to zrobić. Grałem
na preparowanej gitarze, miałem miliard
efektów, ale takie rzeczy robili ludzie przede
mną już od 40 lat. Trudno było wymyślić coś
naprawdę nowego, ale najważniejsze jest to,
że potrzebowałem czegoś zupełnie innego.
Wreszcie trafiłem na syntezator analogowy.
Robiłem któryś z kolei koncert muzyki im-
prowizowanej, był może 2000 rok. Przyjechał
Kevin Drumm i rozłożył urządzenie, którego
nie znałem. Nie miało klawiszy, ale produ-
kowało fascynującą wiązkę dźwięku. Kiedy
pojawiły się jakieś środki, kupiłem pierwsze
składowe swojego instrumentu, który wy-
dawał mi się wtedy niewiarygodnie drogi.
A to były raptem cztery urządzenia, w tym
jeden oscylator – w sumie coś jak skrzypce
z połową strun, albo z jedną. Opanowanie
syntezatora analogowego zajęło mi trochę
czasu, podobnie jak stworzenie własnego
języka z jego pomocą. Dlatego przez co naj-
mniej rok nie grałem koncertów solowych,
bo nie chciałem wychodzić na scenę tylko
po to, by generować szum. Funkcjonowałem
w duetach, składach trzyosobowych i innych.
17
Robert Piotrowicz
W końcu jednak skonfigurowałem instru-
ment i opanowałem go do tego stopnia, że
mogłem zacząć grać tak, jak chciałem.
Jak narodził się festiwal Musica Genera?
To był przypadek. Byłem na spotkaniu z pew-
nym urzędnikiem, w zupełnie innej sprawie
i powiedziałem mu, że mam taki pomysł.
„Festiwal muzyki radykalnej? Tego jeszcze
nie było! Proszę do mnie pojutrze przyjść” –
usłyszałem. Od tego się zaczęło. Nie zaczęło
się oczywiście od finansowania, ale dzięki
temu stało się to realne.
Dlaczego po kilku latach przestaliście go
organizować?
Mieliśmy – Anna Zaradny i ja – coraz więcej
pracy artystycznej, a festiwal stał się prawdziwą
instytucją, która wymagała stałej obsługi.
Byłem na koncercie na drugim końcu świa-
ta, ale zamiast myśleć o tym, co zagram, mu-
siałem kończyć wniosek o dofinansowanie.
Pamiętam, że byłem w Australii, kiedy za-
dzwonił do mnie kolega z informacją, że bra-
kuje jakiegoś dokumentu. Może dziś to brzmi
zabawnie i barwnie, ale to było tak frustru-
jące, że przestawało mieć sens. Festiwal
przynosił nam przede wszystkim pracę. Nie
dochód, nie ubezpieczenie i urlop, a pracę,
bardzo dużo pracy. Przez dwa ostatnie lata
to już nie było racjonalne.
Zgaduję jednak, że decyzja o jego zam-
knięciu nie była łatwa.
Nie była. Ale nie wyobrażam sobie, żebyśmy
mieli to kontynuować. Tym bardziej, że Mu-
sica Genera po przenosinach do Warszawy
była już innym festiwalem. Nieco większym,
o wiele droższym, ale też nie tak bardzo po-
trzebnym – o ile w ogóle tak można powie-
dzieć – jak wcześniej. Muzyka eksperymen-
talna od strony prezentacji koncertowych
zaczęła powoli przypominać każdą inną.
Być może – przynajmniej z mojego punktu
widzenia – mijał czas w którym była aż tak
witalna, jeśli chodzi o artystów i publiczność.
Do tego estetyka, którą się zajmowaliśmy,
przesiąknęła w inne miejsca. Dziś pojawić
się może nawet na dużym festiwalu ple-
nerowym.
Jak doszło do twojej pracy ze Zbigniewem
Karkowskim?
Karkowskiego poznałem w Szczecinie.
Przyjechał zaproszony przez innego kurato-
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
ra. Nasza znajomość szybko się rozwijała –
w ciągu tych paru minut, paru godzin, kilku
dni. Pozostaliśmy w kontakcie, szybko
zaczęliśmy razem grać. Zbigniew to jedna
z najważniejszych osób, jakie spotkałem
w życiu. Nie chodzi o to, że był legendą, a oto
że był żywym potwierdzeniem tego, że jeśli
w coś wierzysz, powinieneś wbić się w to
zębami, żeby tego nie stracić i żeby udo-
wodnić innym, że to ma być właśnie takie.
Widziałem jego złe koncerty, na których był
bardzo odurzony, nie widział ekranu, nie trafiał
underground
w klawiaturę komputera. Jednak następny
brzmiał, jakby się nagle obudził, skupiony,
zaangażowany, wszystko było bardzo ostre,
wyraziste, świeże. Był już w wieku, w którym
wielu artystów odcina kupony, powtarza się,
ale jemu udało się tego uniknąć. Zbigniew
był też człowiekiem trudnym i – nie znoszę
tego określenia – pełnym sprzeczności. Te
same kompromisy, które innym zarzucał, po-
trafił popełniać miesiąc później. Wiązało się
to z tym, że był – dobrze rozumianą przez Po-
laków – postacią romantyczną. Był jeźdźcem
bez wierzchowca, bo sam był wielkim
pędem... i to było wspaniałe. Doświadczyłem
od niego wiele czułości. Byłem w wielu miej-
scach świata, w których Zbigniew był przede
mną. Zdarzało się, że właśnie dlatego mnie
zapraszano. Dostawałem maila: „Zbigniew
was here and he said I need to contact you”.
Był ambasadorem. Nie moim, czy jakichkol-
wiek konkretnych osób, ale ambasadorem
pewnej radykalnej postawy.
Współpracowaliście aż do jego śmierci
w 2013 roku?
Nie, popadliśmy w konflikt. W pewnym mo-
mencie Zbigniew zaczął być bardzo, bardzo
trudny dla wielu ludzi z mojego otoczenia.
Dla mnie osobiście – nie. Mimo to musiałem
mu powiedzieć, że to się musi skończyć,
że musi uważać na przyjaciół i na siebie.
Przestaliśmy rozmawiać i nie kontaktowa-
liśmy się rok, może dwa. Byłem akurat w San-
tiago de Chile, kiedy dostałem maila od Da-
niela Menche’a, że Zbigniew właśnie zmarł
w Peru. Miałem wtedy propozycję zagrania
w Limie, ale to był jeden z tych koncertów,
które nie mają żadnych budżetów. Nie
mogłem, czy nie chciałem dopłacać i nie po-
jechałem – oczywiście żałuję. Niesamowite,
że byłem tak blisko, kiedy zmarł. Zbigniew
Karkowski to jeden z największych polskich
artystów, ale grał muzykę, która nie mogła
mu dać popularności, a co najważniejsze
miejsca w powszechnie funkcjonującej
polskiej kulturze. Dlatego nikt nie będzie
go wspominał w taki sposób, jak innych
znanych, np. tych którzy ostatnio zmarli, Ko-
rę czy Tomasza Stańkę – a był artysta ważny
nie tylko dla mieszkańców tego kraju, lecz
w skali całego świata.
Nauczyłeś się tworzyć i grać solo, ale i tak
niezmiennie szukasz towarzystwa, angażu-
jesz się w projekty z najróżniejszymi twór-
cami, nie tylko ze świata muzyki.
Interesuję się sztuką i czasem szukam w niej
inspiracji – zwłaszcza w literaturze. Często
pracowałem z teatrami, zajmowałem się
słuchowiskami, czy udźwiękowiałem swo-
ją muzyką filmów o artystach, ze Zbyszkiem
Liberą pracowałem przy jego filmie „Walser”
itd. Lubię pracować z innymi artystami, nie-
koniecznie z muzykami, choć słowo „lubię”
nie oddaje sensu tych relacji. Coraz częściej
zdarza mi się natomiast pisać kompozycje
dla różnych zespołów. Oczywiście, wciąż
funkcjonuję w tradycyjnych dla siebie sytu-
acjach kolaboracyjno-koncertowych, czego
przykładem jest „CRACKFINDER”, płyta która
jest efektem koncertu na festiwalu Sacrum
Profanum, który zagrałem z Anną Zaradny
i Jérômem Noetingerem.
K a r kows k i i P i o t r ow i c z w C R K Wr o c ł aw Czego szukasz w tych spotkaniach?
a rc h i w u m a r tys ty Praca w teatrze i przy słuchowiskach wymusiła
na mnie rozbudowanie warsztatu. Wróciłem
do instrumentów akustycznych, bo elek-
tronika nie zawsze w pełni zaspokajała mo-
je potrzeby. Czasem reżyser narzuca pomysł,
który jest dla mnie trudny do zaakceptowa-
nia. Wymusza to znalezienie środków,
z którymi jestem w stanie się identyfikować,
Z b ig n iew Ka r kowski a jednocześnie takich, które znajdą odpo-
wiednie miejsce w konkretnej pracy. Kiedy
to je de n z n a j - w dziele występuje inny element – na
przykład słowo albo obraz – ciekawi mnie
wię ksz yc h po lskic h moment, w którym spaja się z muzyką.
Przygotowując „Samoobronę” mówiłeś
artystów, a le gra ł o „brutalnych relacjach między słowem,
a dźwiękiem”. Zastanawiam się, co w tym
brutalnego.
muzykę, któ ra n ie
Żebyś usłyszał głos, żeby przetrwał jako
brzmienie, które zrozumiesz, kompozycja
mog ła mu da ć musi mu być podporządkowana, a jedno-
cześnie być autonomiczna. Między tymi ele-
p op ular n ośc i, mentami dochodzi do brutalnej – ale możesz
też nazwać ją miłosną – konfrontacji. Jak głos
a co na j wa ż n ie j sze dominuje, to amputuje część dźwięku, ale jak
dźwięk go pokryje, zignoruje, będzie równie
bez sensu. Interesuje mnie to cienkie pole
mie js c a w powsze c h - wspólne, gdzie mogą ulec zespoleniu, zamiast
próbować pokonać się nawzajem. Nie możesz
nie fun kc j o n u j ą ce j kazać aktorowi przebijać się przez masę
dźwięku. Zresztą to nie dotyczy tylko na-
p ols ki e j ku ltu rze grywania i lokacji głosu. Każda praca studyj-
na na etapie miksu jest wojną nienawidzą-
cych się elementów. Jeśli któremuś pozwolisz
zwyciężyć to miks będzie zły, bo nie usłyszysz
pełni utworu. W „Samoobronie” chciałem,
by głos przekazywał treści, ale też stał się
obiektem dźwiękowym zintegrowanym
z kompozycją, co w przypadku słuchowisk
18

nie jest takie oczywiste. Chciałem, żeby
wszystkie składowe obrazu były równie in-
tensywne.
Jeszcze bardziej brutalna reakcja zachodzi
pomiędzy warunkami w których przygo-
towujesz muzykę, a tymi, w których jest
później słuchana. Mówiąc krótko, to naj-
częściej jest zupełnie inna muzyka…
To jest straszliwie frustrujące. Pracując
z materiałem wiem, jaki on jest w mojej
przestrzeni odsłuchowej, a co za tym idzie
w percepcji. Nie jestem jednak w stanie
przewidzieć tego, w jakich warunkach tech-
nicznych muzyka będzie funkcjonować, jeśli
trafi do odbiorcy. To samo, co brzmi właści-
wie na jednym głośniku, niekoniecznie mu-
si brzmieć podobnie na innych. Tymczasem
jakość, głębia i przestrzeń w przypadku mu-
zyki abstrakcyjnej bardzo często jest jej za-
sadniczą substancją. Refren popowego prze-
boju może być nagrany bardzo źle, ale jeśli
jest chwytliwy, słuchacze będą go powtarzać.
Moja muzyka nie ma refrenów. Bardzo dużo
czasu spędzam na formatowaniu brzmienia
w taki sposób, by moja kompozycja była
dostępna również w innych warunkach
i dla innych ludzi – nie w sensie dystrybucji,
ale właśnie percepcji. Wielkie studia na-
graniowe też to robią, produkują muzykę na
najlepszym sprzęcie, ale sprawdzają ją na
najgorszym boomboxie świata albo w samo-
chodzie.
Jest coś jeszcze. Kiedy tworzę utwór, znam
go na wylot. Wysłuchałem go tak wiele
razy, że wiem, jak wszystkie elementy w nim
funkcjonują i tracę dystans do czasu,
w którym on się odbywa. A przecież muzyka
musi zadziałać na słuchacza po pierwszym
razie, nie po pięćdziesiątym. Po pięćdziesią-
tym słuchacz może delektować się kolejnym
detalem, który wyłapuje. Kiedyś słuchano
płyt, które nie od razu wydawały się interesu-
jące, słuchano ich wiele razy, choćby po to,
by się upewnić, że na prawdę są złe. Dzi-
siaj już po paru minutach takie nagrania są
porzucane, słuchacz przełącza się na inny
plik. Na tym polega podstawowy problem
z tworzeniem dzieł o charakterze czasowym.
Znam znakomitych artystów, którzy praco-
wali z przestrzenią lub obrazem, a po wej-
ściu w czas byli całkowicie zagubieni, bo
nie mieli pojęcia na czym polega dynamika
jego rozwoju.
Gdzie dziś widzisz swoje miejsce? Wydajesz
się zawieszony pomiędzy muzyką współ-
czesną, a więc poważną, a światem ekspery-
reklama
19
Robert Piotrowicz
mentów o rockowej proweniencji, czyli
rozrywką. Wygodnie ci tam?
Wygodnie, choć brzmi to absurdalnie.
Przestałem się interesować tym, co jest
charakterystyczne dla jakiej muzyki,
albo jaki okupuje gatunek. Wciąż zajmu-
ję się wysokością dźwięku, ale rozmonto-
wuję interwały, interesuje mnie
przestrzeń, dynamika, barwa dźwięku.
Mam więc swoją estetykę harmoniczną,
wspólną dla wszystkiego, co robię – od
moich koncertów solowych po Bombę
w Torcie. Od dziecka w muzyce naj-
bardziej interesuje mnie to, że kiedy
zaczyna brzmieć, totalnie dominuje nad
przestrzenią, a w zasadzie ją zmienia.
Zmienia miejsce, w którym znajduje się
odbiorca. Dzisiaj wiem, jak to działa, jak
ten efekt wywołać, jak zabrać słuchacza
ze sobą. Jeśli widzę, że ludzie reagują na
tę energię, to znaczy, że dobrze spełniłem
swoją rolę. Jeśli się nie udaje, to ten kon-
cert, ta płyta nie były nikomu potrzebne.
Na szczęście im dłużej żyję, tym częściej
się udaje, bo... po prostu lubię rzeczy
intensywne. (śmiech)
6
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
underground
Afrojax
b a r t e k woy n i c z
– Przeważa u mnie chęć
tworzenia sztuki, a czasem
chęć siania chujem – tak
swoje modus operandi
raczył przedstawić Afrojax,
który w tym roku zapro-
ponował album „Nikt nie
słucha tekstów”. Nawet jeśli
nie słuchamy, to przynaj-
mniej o nie pytamy. O parę
innych rzeczy również.
Dr Animal Cannibal Pizza
marzenie ściętej
głowy
Patrząc liniowo na przebieg twojej działalności artystycznej
w kontekście popularności, uzyskujemy obraz fali. Pokrótce:
pierwszy Afro Kolektyw odbił się niezłym echem, następne
dwa albumy straciły tę przewagę, po to, by stylistyczna wol-
ta „Piosenek po polsku” wciągnęła zespół na przedsionek
mainstreamu, zgubiony ostatecznie na pożegnalnym krążku.
To z kolei sprawiło, że na dwóch solówkach zradykalizowałeś
formę, zamknąłeś się w niszy. Niedawno wróciłeś albumem,
który ponownie wyciąga cię nieco na powierzchnię.
Obawiam się, że nie masz racji. Być może „Nikt nie słucha tek-
stów” jest krążkiem, który MÓGŁBY się odbić szerszym echem,
ale nic na to nie wskazuje. A szkoda, bo bardzo się nad nim
napracowałem. Może materiał za słaby? Może wytwórnia za
mała? Natomiast poza tą jedną uwagą sinusoidę nakreśliłeś
trafną niezmiernie.
Mimo wszystko, w porównaniu z dwiema pierwszymi pły-
tami solowymi, progres w zainteresowaniu jest. Zagrałeś na
OFF Festivalu (i to dwukrotnie), zbierasz pochlebne recenzje,
dajesz wywiad do „Gazety Magnetofonowej”...
To chyba przypadek. OFF kontraktował mnie jako Legen-
darnego Afrojaxa. Nie wiem czy kreatorzy line-upu w ogóle
odnotowali pojawienie się nowej płyty, gdzie legendarny już
nie jestem. I może słusznie, bo przecież jestem niesamowicie
legendarny i nie ma co od tego uciekać.
20
Czy po lekkim polizaniu przez ciebie głów-
nego nurtu, teraz cię tam ciągnie? Jest to
jakiś cel? Wiadomo, że to miecz obosiec-
zny, bo z jednej strony stoi za nim brak
zmartwień o kasę, ale z drugiej strach przed
wypadnięciem z obiegu, kuszenie kompro-
misem, ciśnienie itd.
Nie, kompletnie nie jest to miejsce, do którego
mnie ciągnie. Mainstream nie jest dla mnie,
o czym przekonałem się wielokrotnie. Ta si-
nusoida z pierwszego pytania nie wzięła się
przecież znikąd, tylko stąd, że zawsze po osiąg-
nięciu jakiegoś punktu krytycznego, kiedy
główny nurt meandrował w miarę blisko, ro-
biłem coś głupiego. Po debiucie Afro Kolek-
tywu rozwiązałem zespół, po „Piosenkach po
polsku” forsowałem pomysł zrobienia płyty
celowo niedoprodukowanej...
W takim razie jak się odnajdujesz w podzie-
miu? Powiedziałeś kiedyś: „Prawdziwy suk-
ces komercyjny to jest coś, o czym zielonego
pojęcia nie mam. W moim wymiarze popu-
larności sukcesem jest sprzedaż 500 płyt”
oraz że na ostatniej płycie zarobiłeś tyle ile
chciałeś, czyli „dokładnie dwa i pół tysiąca”.
Nie trzeba skończyć trzech klas by policzyć,
że nie da się wyżyć za takie pieniądze.
W moim przypadku nie, ale ogólnie można
przecież mieć sukces będąc w podziemiu
i utrzymywać się z grania – i to jest chyba
właśnie moje marzenie ściętej głowy. Tak
w ogóle należałoby całą tę rozmowę po-
przedzić dokładną definicją słowa main-
stream i słowa podziemie... Czasem jedno
przemienia się w drugie overnight. Kto
wie, czy w pewnym momencie rymowanie
o życiowych porażkach w tonacji chujowo
-gównianej nie stanie się wiodącą gałęzią
polskiego rapu, a ja nie stanę się heroldem
i papieżem zarazem. Tu poproszę o długi
i szyderczy śmiech.
Heroldem mógłbyś być na przykład zamiast
Norbiego w „Jaka to melodia” – widziałbym
cię w tej roli.
Jeśli byłbym nie tylko twarzą, ale i mózgiem,
to z radością obróciłbym ten teleturniej
w kupę dymiących gruzów. To mogłoby być
bardzo piękne.
Kto wie? Może kiedyś jakiś prezes przyzwoli
na spektakularne zburzenie symbolicznego
pomnika gnicia polskich gustów i zadzwo-
ni z propozycją?
To od dawna moje marzenie: wpleść to, co
ohydne, w to, co wymuskane. Do jakiegoś
stopnia robię to w ramach działalności arty-
stycznej... Jednakże rzeczywiście, kucharze
srający do zupy w „Kuchennych rewolucjach”,
uczestnicy „Koła fortuny” onanizujący się bez
opamiętania po zwycięstwie, fizjologia prze-
mycona do formatu – to jest mój sen, ten sen
zachwyca mnie.
21
Na ostatnią płytę zaprosiłeś kilku rapowych gości, m.in. Łonę
i Mesa, może na następnej pójść jednak w kogoś pokroju
trawestowanej powyżej Edyty Bartosiewicz?
Nie, na następnej nie będzie gości. Będę tylko ja, miotający się
w paroksyzmach szaleństwa. Sięgnę po inny cytat z klasycz-
nej polskiej piosenki: „to jest potrzebne... to jest potrzebne”.
Kuba Sienkiewicz w chórkach też by się sprawdził, gdybyś jed-
nak zmienił zdanie co do gości. Skoro jesteśmy przy teleturnie-
jach, chciałbym przypomnieć o trzech mało znanych faktach
z twojej biografii, które w jakimś sensie znów wplatają twoją
postać w wątki zwiększonych zasięgów. Pierwszy to wygranie
przez ciebie jednego z odcinków „1 z 10”, drugi to fakt napisa-
nia tekstu Trójkowego Karpia w 2006 roku, trzeci to tekst dla
zespołu Papa Dance. Może ghostwriting to cwana brama do
popularności?
Potraktowałem te trzy wątki zadaniowo, jak sidequesty w grze:
„Hej, czegoś takiego jeszcze nie robiłem, sprawdzę czy umiem”.
Natomiast podchodząc po raz drugi do podobnego wyzwania
pewnie już chciałbym coś przemycić z moich czarnych jak smoła
i pokrzywionych jak wstęga jebanego Möbiusa idei. Zresztą tak
się przecież stało, bo miałem po raz drugi pisać Trójkowego
Karpia kilka lat później, ale projekt, który przedłożyłem, czyli
„Karp po żydowsku”, okazał się nie do przełknięcia.
Za dużo ości.
Jak w prawdziwym karpiu.
Poza działalnością solową działasz w zespołach Poradnia G
i Syndrom Sztokholmski. Szyjesz też na basie w kapeli Sid-
neya Polaka Kwartyrnik, działałeś w Newest Zealand. Co sły-
chać na tych polach?
Poradnia G ma urlop, ale pewnie kiedyś wróci. Syndrom się
rozpuścił w braku czasu i raczej nie wróci. Newest Zealand
szykują nową płytę, ale beze mnie – przyjacielski rozwód za
porozumieniem stron, że się tak wyrażę. Kwartyrnik chwilowo
nie działa z powodu różnic światopoglądowych dotyczących
pieniędzy. Szkoda, dobrze się tam bawiłem.
Kiedyś udzielałeś się na blogu Glebogryzarka oraz na porta-
lu Screenagers, specjalizując się w precyzyjnych analizach
utworów. Nie zapomnę twojego zachwytu nad wyrafinowa-
nym układem perkusji w numerze Jaya-Z „Show Me What You
Got”. Masz tak nadal, czy jednak potrafisz po prostu posłuchać
piosenki bez rozkładania jej na czynniki pierwsze?
Rzadko i bardzo tego żałuję. Jeśli raz się nauczysz analizy –
a jest to nauka w moim przypadku wieloletnia – to potem trudno
jest ją ot tak wyłączyć i pogrążyć się w kontemplacji. Kiedy coś
jest piękne, to z automatu chcesz dojść źródła tego piękna. To się
do końca nigdy nie udaje, magia rozebrana na atomy przestaje
być magią. Sam proces dedukcji wszakże daje dużo satysfakcji
i wiedzy takiemu dyletantowi jak ja. Nie mam słuchu absolutnego,
relatywny też kiepski, muszę ratować się doświadczeniem.
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
„Nikt nie słucha tekstów” to płyta ugrzeczniona przez poja-
wienie się się potomka. Przed chwilą wspominałeś następną,
a znając twoje ADHD już nad nią pracujesz. W którą stronę
teraz rzuci cię wena?
Nie ugrzeczniona, tylko uspokojona. U mnie czasem prze-
waża chęć tworzenia sztuki, a czasem chęć siania chujem. Tym
razem zdecydowanie mam wychył w drugim kierunku, bo moja
równowaga psychiczna wyraźnie kurwa szwankuje, między
innymi właśnie pod wpływem pojawienia się potomka. To, co
teraz nagrywam, to będzie nihilistyczna, obrzydliwa płyta, a jej
tytuł - „Anarcho Porno Gran Turismo” – nie pozostawia wiele
do dodania, mam nadzieję. 6
underground
ł u k a s z waw r o
Syrbski
Jeb
wszystko jest
psychodeliczne
Pierwsze 20 lat kariery
spędzili w małych klubach
i choć niespecjalnie im to
przeszkadzało, przyszła
chyba najwyższa pora,
żeby już wyjść z podziemia.
Anna Kędziorek
Zaczęło się od wspólnych imprez, a że każdy
na czymś grał, uznali, iż warto połączyć siły.
Pierwsza próba odbyła się w sypialni kolegi,
bez wzmacniaczy, z użyciem wieży stereo.
Niby nic, ale dla ojca gospodarza, który źle
znosił hałas, to i tak było za wiele. W ramach
zadośćuczynienia musieli... pracować przy
cykorii. Był to, z tego co pamiętają, 1998 rok.
Nazwę zespołu rzucił perkusista, Stach
Wysocki. Pozostali, mimo jego wielokrotnych
próśb, nie chcieli jej już później zmieniać.
– Skierowana jest do słuchaczy, którzy pragną
intensywnych doznań, lubią kiedy muzyka
ich obezwładnia, a nawet trochę sponie-
wiera, ale wiadomo, że nie jest to prawdziwa
przemoc. W erotyce to się nazywa srpski
jeb – tłumaczy gitarzysta grupy Przemek
Piłaciński.
Skoro jesteśmy przy trudnych słowach, dodaj-
my, że zespół dość często aranżuje swe
utwory na wokal, bas, perkusję, gitarę oraz…
didgeridoo. Choć nie od początku. Naj-
pierw próbowali swych sił z puzonistą, gra-
li też ze Sławkiem Gołaszewskim, jednym
z liderów stołecznej sceny alternatywnej lat
80., znanym między innymi ze współpracy
z Kulturą, Izraelem i Armią. To on powie-
22
dział, że wszystkie dźwięki do siebie pasują,
wystarczy odpowiednio długo je grać. A że na
horyzoncie pojawił się Łukasz „Luka” Hołuj,
muzyk grający na tak nietypowym i kosmicz-
nym instrumencie, nie mogli nie przygarnąć
go do siebie.
– Świetnie pasuje, bo nasza muzyka jest
drone’owo-transowa, a didgeridoo gra
jeden dźwięk. No i niesamowicie wzbogaca
przestrzeń. Czasem gramy we trójkę i wtedy
czuję, że muszę się strasznie narobić, żeby tę
przestrzeń wypełnić – tłumaczy Przemek.
Mamy więc dość nietypowy skład, mamy 20
lat spędzonych na scenie, w takim razie pro-
szę bardzo: wszyscy, którzy znają twórczość
zespołu ręka do góry! Ano właśnie, nie za
wiele tych rąk. A przecież już w 2008 roku
grali całkiem sporo, pojawiła się ich strona na
MySpace, na niej zaś kilka utworów o jakże
zachęcających tytułach: „Grzybica”, „Miasto
trupów” i „Chore diabły”. Innymi słowy,
to jedna z tych grup, o których już z dziesięć
lat temu mówiło się, że są legendą warszaw-
skiego undergroundu. Legendarności im od
tego czasu ubyło, z undergroundu wyjść się
jednak nie udało i nawet to, że fani wydali

im płytę (w 2008 roku ukazał się „Syrb-
ski Jeb”) niespecjalnie pomogło. – Legendą
się raczej nie czuliśmy, tym bardziej 10 lat
temu. Dziś też nie. Legendarne było nato-
miast nasze zamiłowanie do antypromocji.
Chyba nikomu nie przyszło do głowy, że mo-
glibyśmy w jakiś sposób zaistnieć na tzw.
rynku komercyjnym. Zabrakło też niektórym
odwagi, żeby rzucić wszystko i zająć się
graniem na poważnie. Raczej nie mamy kosz-
marów na temat straconej szansy, koncertów
na stadionach i tabunów groupies. W każdym
razie ja nie mam – śmieje się Stach. – Nigdy
nie planowałem porzucenia pracy i po-
dróżowania od skłotu do skłotu. Lubię drogę,
którą poszliśmy. Z pewnością mogliśmy
zdziałać w muzyce więcej, ale życie to nie
tylko muzyka. Robiliśmy też wiele innych
rzeczy. – Ja z fanowskiej perspektywy pa-
miętam sporadyczne koncerty w małych
klubach, często w partyzanckich warunkach.
Coś tam się powoli działo, ale niewiele.
Po jednym z takich koncertów, w duecie,
Zygfryd [Woźniarski, basista i wokalista –
przyp. aut.] powiedział, że szukają nowego
gitarzysty. Od razu miałem pewną propozy-
cję – wspomina Przemek.
23
Propozycja musiała być konkretna, skoro muzyk
(znany wcześniej z Signal to Noise Ratio oraz The White Kites)
chwilę później dołączył do zespołu. - Tworzymy na oślep i bez
wyrachowania. Zmiana gitarzysty w takim zespole jak nasz
to nie jest wyłącznie kosmetyka. Trochę pograliśmy jako duet
i też było OK. Dwa instrumenty, sama sekcja i wokal, dużo miej-
sca dla obu – mówi Wysocki. – Przyszedł Przemek i musiał za-
gospodarować swoją część.
Poszło mu na tyle dobrze, że zimą 2016 roku rozpoczęły się na-
grania nowej epki. – Początkowy plan był taki, że kilka zaprzy-
jaźnionych zespołów nagrywa po trzy kawałki i wydajemy to
na winylowej składance. Uwinęliśmy się szybko, a po jakimś
roku okazało się, że tylko my skończyliśmy nagrania. Zaczęliśmy
więc kombinować, co by tu z nimi zrobić – wspomina Prze-
mek. Ostatecznie epka, zatytułowana „Koniec”, ukazała się
w kwietniu 2018 roku nakładem berlińskiej wytwórni Atman
Records, na 12-calowym winylowym splicie. Na jego drugą
stronę trafiła epka „Far” poznańskiego Beyond The Event Ho-
rizon. Na pierwszej znajdziemy zaś cztery utwory. Trzy za-
rejestrowano na setkę (dorzucając później jedynie nakładki
gitar), czwartym jest znany od lat „Terminal”. Utwór ze świet-
nym, połamanym riffem basu, robił 10 lat temu piorunujące
wrażenie, ciekawe jak zostanie przyjęty dzisiaj.
– Nie sądzę, żeby zaszła jakaś znaczącą zmiana – mówi perku-
sista, a gitarzysta dodaje: – Może nawet lepiej? Wzięcie na ciężką
psychodelię wydaje mi się teraz nieporównywalnie większe
niż kilkanaście lat temu, popatrz jak stonerowcy z przyległo-
ściami odmieniają „psychodeliczny” przez wszystkie przy-
padki. Wszystko jest teraz psychodeliczne.
W przypadku Syrbskiego Jebu także transowe, noise’owe
i okraszone niezwykłymi tekstami. Trzy z tych, które trafiły na
nową epkę, napisał wspomniany wcześniej Zygfryd Woźniarski,
czwarty, do „Narodzin”, pożyczył sobie od Stanisława Ignacego
Witkiewicza. Czemu akurat Witkacy? – Odpowiem przewrot-
nie - mówi. – Wszystko zaczęło się od małego złotego posążka
faunowatego Belzebuba.
W teledysku ilustrującym utwór główna bohaterka nie czyta
jednak Witkacego, lecz „Alicję w krainie czarów”, klip oparto
bowiem na fragmentach filmu „Curious Alice” z 1968 roku.
Sama muzyka jest na szczęście bardziej współczesna, choć
wciąż daleka od najbardziej zwariowanych, ciężkostrawnych
wynalazków dzisiejszej awangardy. „Koniec” to materiał na tyle
tradycyjny, że zespół spokojnie mógłby się pojawić na okładce
„Teraz Rocka”, ale jednocześnie na tyle odlotowy, że do składu
OFF Festivalu pasowałby jak ulał.
– Myślę, że na OFF-ie bylibyśmy jednak za bardzo offowi.
Bywam tam i większość zespołów gra muzykę znacznie łagod-
niejszą i bardziej przystępną – mówi Wysocki, choć Piłaciński
nie do końca się z nim zgadza. – Byli Swans, Meshuggah czy
Oranssi Pazuzu, to czemu nie Syrbski Jeb? Jest tam miejsce na
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
bardziej intensywne granie. I dobrze by było, taki zresztą był
plan, przynajmniej mój, żeby wydanie tej płyty było pretek-
stem do wyjścia z piwnicy. Próbujemy się wybić poza naszą
bańkę, grać koncerty, poznawać nowych ludzi i pomagać im
nas poznawać. Do „Teraz Rocka” pisałem, na razie nie proponu-
ją okładki, prawdę mówiąc na razie nic nie proponują. (śmiech)
Z OFF Festivalu sami też się nie odzywają, ale spróbujemy
w tym roku aplikować na różne festiwale, może ktoś się skusi.
Do tego mamy parę nowych kawałków, ogrywamy je na kon-
certach, powoli zbiera się na następną płytę.
Czyżby więc „Koniec” miał się okazać dla zespołu nowym
początkiem? Trzymamy kciuki. 6
underground
s ta n i s ł aw b r y ś
Netlabele,
memy
i nieunder-
ground
To, co najciekawsze i naj-
świeższe we współczesnej
elektronice, dzieje się w naj-
głębszych czeluściach sieci.
Debiutujący twórcy doskonale
czują się w estetyce internetu
i nowych mediów, świadomie
umiejscawiając swoje działania
w wirtualnej przestrzeni.
Tak rozumiana nowa fala
polskich producentów jawi się
jako unikalne, warte obser-
wowania zjawisko.
K X LT
a rc h i w u m a r tys ty
24
H
asło przewodnie tego numeru
„Gazety Magnetofonowej” nasu-
wa na myśl jedno pytanie: gdzie
tak naprawdę przeniósł się współczesny
underground? Czy wizja amatorów-roman-
tyków, przesiadujących gdzieś w piwnicach
i wspólnie muzykujących, żeby następnie
przenieść się na sceny obskurnych klubów,
nie jest już przestarzała? A może inaczej: czy
poza niezależnymi miejscami, festiwalami
organizowanymi w myśl idei DIY czy tar-
gami małych wydawnictw istnieje inna
przestrzeń, w której silnie czuć ducha kultu-
ry niezależnej? Odpowiedź tkwi w ekranach
smartfonów, laptopów i innych urządzeń
elektronicznych, jakich używamy na co dzień
– to po prostu internet.
Powyższe wprowadzenie chyba nikogo nie
powinno zaskoczyć. Od czasu upowszech-
nienia się formatu MP3 piosenek, serwisów
peer-to-peer, a w końcu przystępnych
w obsłudze portalów streamingowych, cyfro-
wa dystrybucja muzyki zaczęła konkurować
z piastującymi wcześniej niezagrożoną pozy-
cję winylami albo płytami CD. Rewolucja
zatacza coraz szersze kręgi – słuchamy
starannie dobranych stacji (Open FM), od-
twarzamy spersonalizowane playlisty (Spo-
tify), a nawet ściągamy na prywatne dyski
całe albumy (Chomikuj). A skoro mowa już
o kręgach, nie należy zapomnieć o tym
dziewiątym, najgłębszym – undergroundzie.
Do zrecenzowania wciąż czekają terabajty
nieprzesłuchanych płyt, wyjścia na światło
dzienne domagają się nieodkryte jeszcze
talenty. Udostępnianie własnej twórczości
stało się tak łatwe, że co rusz dowiadujemy
się o nowych wydawnictwach, często kilku-
piosenkowych i pospiesznie nagranych.
Gatunkowy prym wiedzie wśród nich elek-
tronika – nieoczywista i coraz częściej diame-
tralnie różniąca się od tego, co kilkanaście lat
temu nazwalibyśmy muzyką syntezatorową.
W polskim niezalu (jak skrótowo przyjęło się
określać niezależny światek) krystalizuje się
jej nowa, intrygująca odmiana, która silnie
przesiąka enigmatycznie brzmiącym post-
internetem.
– Sieć nie jest dla nas miejscem czy wirtualną
przestrzenią. Sieć nie jest dla nas czymś
zewnętrznym wobec rzeczywistości, ale jej
równoprawnym elementem: niewidoczną,
ale stale obecną warstwą przenikającą się
z przestrzenią fizyczną. W każdym kształtu-
jącym nas doświadczeniu istniał naturalny
pierwiastek internetowy – zauważał pisarz
Piotr Czerski w ikonicznym już manifeście
„My, dzieci sieci”. Tak rozumiane nierozer-
walne połączenie młodego pokolenia z kom-
puterami zostało już chyba odmienione przez
wszystkie przypadki. Cybernetyczna sym-
bioza nie kończy się jednak tylko na rzę-
dach smartfonowych zombie, stojących
na przystankach i stukających w dotykowe
ekrany. Internetem – w tym jego specy-
ficznymi wyróżnikami, nierzadko osobli-
wą warstwą wizualną czy zjawiskami weń
zachodzącymi – z chęcią zajmują się debiu-
tanci w świecie sztuki współczesnej, video
artu czy muzyki niezależnej. Dobrze zazna-
jomieni z siecią producenci wykorzystują ją
na wiele sposobów: to dla nich nie tylko dar-
mowe narzędzie do udostępniania własnych
prac, ale też kolejna droga ku odkrywaniu
i eksponowaniu artystycznej tożsamości. To
w tym drugim tkwi esencja postinternetu
– koncepcji zakładającej, że sztuka i inter-
net działają równolegle, redefiniując pojęcie
dzieła, twórcy czy praw autorskich.
Wojtek Filipowicz (rocznik ’00), w środo-
wisku muzycznym funkcjonujący jako Młody
Łucznik, zainspirował się stylami, które swoje
początki miały w internecie na początku
obecnej dekady. Mikrogatunki, bo do takich
można zaliczyć wskazany przez producenta
vaporwave (retro-fascynacja elektroniką
i zarazem krytyka konsumpcjonizmu), witch
house (coś jak zwykły house, ale z okulty-
stycznym zabarwieniem) czy cloud rap (hip-
hop na onirycznych, leniwie snujących się
podkładach), wyodrębniały się w odmętach
często nieistniejących już forów. Ukryte wątki
rozprzestrzeniały się w sieci jak grzyby po
deszczu, integrując twórców memów, past,
wideoklipów czy nawet kuratorów. Wraz
z kwitnącą wtedy erą remiksu, memów, pa-
rodii i przeróbek, doskonale oddawały ducha
sieci – multimedialnej, zacierającej granicę
między odbiorcą a twórcą, a przede wszyst-
kim będącej polem do eksperymentów. Co
prawda fascynacja nimi szybko przeminęła,
ale zdążyła popchnąć do działania wielu
adeptów produkowania muzyki.
– To właśnie przez nie koło 2012 roku pierwszy
raz odpaliłem FL Studio. Po jakimś czasie, gdy
uznałem, że moje rzeczy są wyjątkowo do-
bre, postanowiłem publikować je w interne-
cie – opowiada Filipowicz. Nieźle mu to wy-
chodzi – jego ostatnia epka, „Speedrunning”,
to barwna wariacja na temat współczesnego
footworku, połączonego z oldschoolowym
dubem.
Młody Łucznik, jak większość jego
rówieśników, prezentuje swoją twórczość
a nie wiek wykonawcy. KXLT
(rocznik ’99), który przygodę
z elektroniką zaczął w wie-
ku 14 lat, od zawsze był zain-
teresowany dzieleniem się
swoją twórczością z ludźmi.
– Kojarzyłem parę postaci
z polskiej niszowej sceny, ode-
zwałem się do Mikołaja Tkacza
(WSZYSTKO) i zakumplowa-
liśmy się. Wpadliśmy obaj na
pomysł, żeby utworzyć kolek-
tyw i label MAGIA, gdzie wy-
dałem swój pierwszy album
„weird dance classics” – mówi
mieszkający na Śląsku
Młody Łucznik
Kacper Leszczyński. – Na a rc h i w u m a r tys ty
kolejnych wydawnictwach
mogłem ocierać się o wiele
gatunków: ambient, footwork czy sound
prez Oniryzm w starym sklepie z farbami,
collage. Teraz to nawet nie wiem, co właści-
a przywołany już Płoski zaczyna ekspery-
wie tworzę, ale myślę, że można by to pod-
mentować z słuchowiskami i przestrze-
piąć pod łatkę deconstructed club / postclub
niami wystawienniczymi. Jeśli decydują
albo moje ulubione psotklub.
się na wersję fizyczną swoich materiałów,
Katalogi netlabeli, takich jak MAGIA, dobrze
to tylko w formie limitowanej kasety lub –
obrazują to, co ma do powiedzenia polski
jak przedstawiciele Audile Snow – na karcie
postinternet. Przesłuchując krążki wydane
microSD. Bywa, że tak skrzętnie budowana
pod szyldem małej, warszawskiej wytwórni
narracja odrzuca, ale jednocześnie intryguje
enjoy life, można odnieść wrażenie, że to
i pośrednio każe rozmyślać nad istotą artysty
muzyka, która do niczego nie pasuje i pozo-
w przeładowanym treściami świecie sieci.
staje gdzieś na gatunkowych rubieżach. Na
Po takich rozważaniach w głowie powstają
Bandcampie czy Soundcloudzie, platformach
dwa pytania. Czy mamy do czynienia
dedykowanych niezależnym twórcom, roz-
z nowym, kulturotwórczym fenomenem?
kwita na dobre i swobodnie ewoluuje.
Czy opisywani przeze mnie twórcy sami są
Recenzowane przeze mnie w poprzednim
numerze Magnetofonowej „czakry forgo- chętni do nazywania siebie młodym, pol-
lytzo” domen omen, „ładnie to wygląda skim undergroundem? KXLT unika takiego
i pachnie, zobaczymy, jak będzie smako- tytułowania.
wało” Rużawa czy „rytmy, cykle i czas” – To spycha niszowych polskich artystów na
paszki wymykają się klasyfikacji i to nie pozycję „piwniczniaka”. Jest przecież sporo
tylko górnolotny pean – tak poskręcane, po- inicjatyw, które wyszły z undergroundu, a są
przecinane hałasami i losowo generowanymi w tym momencie rozpoznawalne i bardzo
dźwiękami płyty trudno scharakteryzować. im kibicuję, jak choćby Oramics, Brutaż czy
Ucieczka od formy nie kończy się na warstwie Mestiço – opowiada.
brzmieniowej w konwencji lo-fi. Artyści Julek Płoski dodaje pół-żartem, pół-serio,
w osobliwy sposób tytułują swoje krążki że „swoją definicję muzycznego podziemia
(18-letni ehh hahah, podopieczny Audile opiera tylko na domysłach”. – Jak prawdzi-
Snow, wydał niedawno „netia genialna roz- wy „pan niezalu” nie lubię sam siebie wpisy-
mowa z klientem”) i projektują okładki (to wać w jakieś grupki. Nie czuję się podziemny,
często abstrakcyjne twory, w których zrzuty chociaż pewnie wpisuję się w jakieś nisze –
ekranu łączą się z amatorskimi grafikami). twierdzi. Artystom wtóruje Młody Łucznik,
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8

w netlabelu. Taka forma udostępniania mu-
zyki najczęściej kojarzy się z brakiem możli-
wości finansowych czy logistycznych związa-
nych z analogowym wydawaniem. Dla debiu-
tujących artystów internetowe wytwórnie
zdają się być jednak często najwłaściwszym
rozwiązaniem. Odrzucają na bok stylistyczne
podziały, skupiając się na konsekwentnej
pracy organicznej – budowaniu relacji w śro-
dowisku czy organizowaniu imprez. Dodat-
kowo, co podkreślają moi rozmówcy, o kla-
sie artysty decyduje w nich jakość materiału,
Niecodzienna jest też ich komunikacja z fa-
nami. Facebookowy profil Julka Płoskiego
(rocznik ’98), autora znakomitego, zanurzo-
nego w noise’owej elektronice krążka „Tesco”,
wygląda jak koszmar speców od marketin-
gu. Emotikony, wszechobecna ironia i nied-
bale tworzone memy wygrywają z dbałością
o polskie znaki czy interpunkcją. Natomiast
gdy producenci tej generacji wychodzą poza
ramy internetu, nie robią tego w konwencjo-
nalny sposób: Młody Łucznik współorgani-
zował w Poznaniu cykl ambientowych im
dodając, że polski elektroniczny underground
można traktować jak bardzo pojemne po-
jęcie. – Kategoryzacja producentów coraz
częściej nie ma racji bytu. Sam łapię się na
tym, że płyty czy utwory prościej mi opisać
po prostu ich klimatem aniżeli specyfikacją
– mówi.
Za ich namową zakopmy więc – nomen omen
– termin underground i po prostu obserwuj-
my, co się będzie działo. Długo nie trzeba
szukać – Płoski wystąpi na przykład na
tegorocznym Unsoundzie. 6

25
underground
ja r e k s z u b ryc h t
Janusz
Reichel
rzeczywistość
boli
Nazywają go punkowym
bardem, choć sam się nim
nie czuje. Pisze protest-songi,
choć twierdzi, że chciałby się
mylić w swoich diagnozach.
Janusz Reichel opowiada nam
o swoich piosenkach, roli
scenicznego pajaca i o tym,
że trzeba kochać.
zdjęcia:
To m e k O g r o d o w c z y k
26
odobno w listopadzie 2016 roku zagrałeś ostatni
P koncert.
Powiedzmy, że to taki happening. Właśnie w tym
czasie dostałem wiadomość, że ma się ukazać mój
pierwszy album na winylu, zrobiony przez Pasażera. Bardzo
miła sytuacja. No, ale żeby zadebiutować to trzeba wcześniej nie
grać. Wobec tego umownie zakończyłem karierę. Odwołałem
nawet kilka zaplanowanych koncertów. Niektórzy mnie pewnie
za to nie lubią. Ogłosiłem, że zagrałem ostatni koncert. I potem
mogłem należycie celebrować powtórny debiut w postaci
„Pierwszej kasety na płycie“. Przy okazji tego happeningu wiele
ciekawych rzeczy się dowiedziałem. Ogólnie zrobiło się nieco
zamieszania, które mogło sugerować, że oto nagle po latach
pojawiam się niemal znikąd, a ja przecież nie zaprzestałem
nigdy swojej muzycznej działalności. Może była nieco mniej
intensywna w sensie koncertowym, ale jednak cały czas trwała.
Natomiast faktem jest to, że przez wiele lat nie nagrywałem
i nie wydawałem nowych piosenek. One powstawały, ale nie
miałem ciśnienia, żeby je nagrywać i sprzedawać. Jako twórcę
bardziej mnie interesuje akt kreacji, niż późniejsza sprzedaż.
A czasy mamy wyjątkowo inspirujące, prawda?
O tak. Można powiedzieć, że piosenki piszą się same.
Gorzej, że wygląda na to, że historia się powtarza. Nie
przeraża cię to, że aktualne są nie tylko teksty Dezertera
z początku lat 80., ale i Hańby! – a więc wiersze z lat 30.
Oczywiście, że to przerażające. W pewnym sensie można po-
wiedzieć, że przed tym ostrzegaliśmy. No cóż, jak mówi poeta:
„Nikt nie chciał słuchać Kaczmarskiego”. Dostaliśmy okrutną
lekcję historii. Wcześniej trudno sobie było wyobrazić, jak to
się mogło stać, dajmy na to rozwój faszyzmu w Niemczech
w latach 30. Teraz wiemy, że wtedy też były kolory, świeciło
słońce, jak jednych bili, więzili i nękali rozprawami to inni
w tym czasie normalnie chodzili do pracy, wypoczywali,
świetnie się bawili. Wystarczyło tylko nie zaprzątać sobie głowy
tym czymś, nie angażować się, a nawet popierać po cichu bądź
jawnie wewnętrznych agresorów.
Pozwól, że nawiążę do komentarza, którym obdarzył cię
niedawno jeden z użytkowników internetu: „won od punka
ty politykierski pajacu“. Jeśli dobrze zrozumiałem, ktoś tu
domaga się apolitycznego punka?
Może to odosobniony głos, nie wiem. Punk zawsze się anga-
żował. Oczywiście w różny sposób, ale jednak nie pozosta-
wał obojętny. To nie była jedynie nisza na rynku muzycznym,
tylko zawsze coś więcej. Nawet jeśli to miały-
by być tylko iluzja, to i tak byłaby to iluzja
zaangażowania, a nie iluzja dystansu do rze-
czywistości i obojętności. A co do pajaca i pa-
jacowania – to chyba komplement. Każdy, kto
wychodzi na scenę, przyjmuje na siebie rolę
takiego kuglarza, sztukmistrza czy pajaca.
W swoich tekstach z ostatnich dwóch płyt
– „Nikt nie chciał słuchać Kaczmarskiego”
i „Pa!chworku” – nie tylko krytykujesz
władzę, ale straszysz tyranią prawaków,
wieszczysz utratę wolności, wypatrujesz
szubienic i stosów… Naprawdę jest tak źle?
To dlaczego jesteś jednym z nielicznych
głosów na polskiej scenie, które o tym
śpiewają?
Zwykle staram się opisywać, a nie straszyć.
I tak jest też na przykład z piosenką „Tyrania
prawaków”. To opis dający się zweryfikować.
W ogólnej wymowie albumu „Nikt nie chciał
słuchać Kaczmarskiego” jest natomiast spo-
ro ostrzeżeń. Nie straszę, raczej ostrzegam.
I mimo, że niektóre piosenki powstały za-
nim jeszcze obecna ekipa przejęła władzę,
niestety linijka po linijce ich treść zaczyna się
sprawdzać, jak właśnie w piosence „Przejęli
władzę”, która powstała jeszcze przed ostat-
nimi wyborami.
Inny wątek wynikający z tego pytania, co
prawda nie wprost, to kwestia mojej intencji
jako autora. Ja nie piszę swoich piosenek po
coś. Ja mam potrzebę ich napisania. One się
rodzą i jedynym ich celem jest przyjście na
świat. Nie towarzyszy temu kalkulacja, że coś
tym niby osiągnę. Kogoś przestraszę, ostrzegę,
rozbawię czy cokolwiek innego. Mam po-
trzebę napisania piosenki i ją piszę, ot cała
filozofia.
Poza tym nie jestem jedynym głosem na pol-
skiej scenie zwracającym uwagę na bieżącą
problematykę. Różnica może jest taka, że
u mnie jest tych piosenek faktycznie nieco
więcej. Ale przywykłem już do tego, że zawy-
żam średnią liczbę protest-songów przypada-
jących na jednego autora w tej części świata.
I jeszcze jedno: jeśli rzeczywiście przy-
piąć do moich piosenek hipotetyczną misję,
na przykład ostrzegania przed niektórymi
negatywnymi czy potencjalnie negatywnymi
zjawiskami, to bardzo będę zadowolony jeśli
nic z treści tych piosenek się nie spełni i za-
grożenia znikną. Pozostałbym takim śmiesz-
nym pajacem, który wieszczył grozę podczas
gdy dookoła pięknie. I fajnie. Niestety na ra-
zie się nie zanosi.
Może ludzie nie chcą słuchać nie tylko Kacz-
marskiego, ale w ogóle złych wiadomości
w formie piosenek? Może oczekują pozy-
tywnego przesłania?
Może tak właśnie jest. Trudno. Nie ma obo-
wiązku słuchania Janusza. Nie obrażam się.
Koncentruję się na tworzeniu. Wystarczy mi
potem, że sam sobie posłucham swoich pio-
senek. Stąd długie okresy mojego nagranio-
wego milczenia.
A może piosenka po prostu przestała być me-
dium odpowiednim dla tego typu przesła-
nia? Może lepiej pisać odezwy, kręcić filmy,
robić memy?
Możliwe. Pewnie najlepszym przesłaniem
jest jednak demonstrować i przemawiać
własnym działaniem. Może lepiej jak sztuka
jedynie koi, gdy rzeczywistość boli.
Czytasz komentarze pod swoimi piosen-
kami? Odpowiadasz na nie?
Wchodzę w dialog z różnymi osobami. Ale
tak jak „Nikt nie chciał słuchać Kaczmar-
skiego”, tak – na szczęście – mało kto chce
rozmawiać z Jaśkiem Malarzem. Od czasu
do czasu zdarzają się niestety osoby, z który-
mi nie da się nawiązać konstruktywnego
dialogu. Z bólem serca zdarzało mi się ze
dwa, trzy razy kogoś zbanować. Jak uda mi
się rozpoznać taki głos, to po prostu nie na-
wiązuję dialogu.
Jeszcze dwa-trzy lata temu myślałem,
że takie utwory jak „Nie chcemy tu was”
z twojej ostatniej płyty już za mojego życia
nie będą powstawać, bo nie będzie takiej
potrzeby. To znaczy, że byłem ślepy przez
ostatnie dwie dekady, czy coś się rzeczy-
wiście zmieniło?
Wszystko się zmienia. I to nie kwestia śle-
poty. Nie dopuszczamy do siebie pewnych
27
rzeczy. Całkiem niedawno, gdy rzeczywistość
nam zaczęła boleśnie brunatnieć, wiele osób
odkryło, że jest taki gość, który już w połowie
lat 90. śpiewał piosenkę „Jasiek Malarz Poko-
jowy”. Takie piosenki zatem były już, ale nie
uczono ich w szkole i słyszało je stosunkowo
niewiele osób. Ale też nie przesadzajmy z siłą
sprawczą piosenek. Piosenka „Nie chcemy
tu was” też raczej nie zmieni rzeczywistości.
Byłoby prościej, gdyby było inaczej. Nie jest.
Jak sam zauważyłeś, politycy nie słuchają
punk rocka. Ale gdyby słuchali, gdyby
obiecali załatwić jedną, najbardziej palącą
sprawę z twoich piosenek, którą byś im za-
grał?
Nie mam pojęcia. Musiałbym dłużej po-
myśleć. Teraz przychodzi mi na myśl krótki
wers ze starej piosenki „Tylko na chwilę”,
którą teraz przypominamy z moim zespołem
rhl_Ansambl: „Tutaj kochamy – niestety przez
chwilę”. Gdybyśmy się tak właśnie na tym
skoncentrowali. Przez tę chwilę, którą tutaj
mamy możliwość przeżywać. Może wszyst-
ko wyglądałoby inaczej.
Tytuł wydanej w czerwcu płyty „Pa!chwork”
dobrze ilustruje jej muzyczną zawartość –
to eksperymenty i z gitarami, i elektroniką,
stylistyczny misz-masz. Znudziła cię rola
punkowego barda?
Jakoś nigdy chyba tej roli na siebie nie przy-
jąłem. Rozumiem, że tak bywam nazywany
i pewnie rozumiem też tego powody. Ale z tego
barda to zazwyczaj robimy sobie z rodziną
żarty. Moje płyty są różne stylistycznie, gdyż
takie towarzyszyło mi założenie od samego
początku. Żeby nagrywać za każdym razem
inną płytę. I jak dotąd mi się to udaje. „Pa!ch-
work“ to rzeczywiście zaplanowany misz-
masz. Jest trochę melorecytacji, są piosenki
w stylu bardziej popowym, czy nawet bliskim
disco polo, jest trochę elektroniki, jest punk
rock, skreczuję na poduszce, śpiewam sam,
ale śpiewają też ze mną moi znajomi. Nie-
którzy – tak jak głosy w chórkach – pojawili
się przed mikrofonem po raz pierwszy. Parę
dni przed nagraniem nawet nie wiedzieli,
że kiedykolwiek wezmą udział w sesji
nagraniowej do płyty. Inni mają swoje
własne, bardzo świadome, muzyczne plany.
Na przykład piosenkę „Ratunku policja! 2.0“
śpiewa ze mną WOIK, która jest już po swo-
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
jej dobrze przyjętej debiutanckiej płycie.
Są tradycyjne piosenki z tekstem, jak i utwór
instrumentalny, a także niemal instrumen-
talny wykrzyczany utwór „Szary“, poświęcony
ofierze Piotra Szczęsnego. Jest nawet frag-
ment wymyślonego wywiadu radiowego
na tle symulowanej orkiestry. A przy tym
wszystkim staram się nadal realizować
drugie z moich podstawowych założeń: żeby
pozostać amatorem.
6
underground
paw e ł k l i m c z a k
Bartosz
Kruczyński
Od mash-upów przez remiksy
po produkcje własne –
zastanawiamy się, jak to
N
możliwe, że Bartosz Kruczyński
igdy nie zapom-
aka El Barto aka The Phantom
nę, kiedy
aka Earth Trax aka Pejzaż pierwszy raz usłyszałem
zawsze trafia. jeden z Party Mixów
duetu El Barto & Liama
B. Prawie 10 lat temu
na kiełkującej polskiej scenie klubowej XXI wieku królowały
mash-upy, czyli niejednokrotnie ekscentryczne połączenia
dwóch (lub więcej) utworów. Zestawiano Cyndi Lauper z Di-
zeem Rascalem, Nirvanę z Bloody Beetroots, czy Tilt z Justinem
Timberlakiem. Dzięki mash-upom pod płaszczykiem hitów
można było przemycać najróżniejsze muzyczne nowinki – od
dubstepu, poprzez baltimore club, aż po UK funky. Owszem,
spora część mash-upów nie zestarzała się ładnie, ale filozofia
łączenia popu z bardziej podziemną muzyką przetrwała do dzi-
siaj, choćby w setach reprezentantów i reprezentantek obecnej
sceny post- czy deconstructed club. El Barto & Liam B zy-
skali rozgłos w kraju, ale i zebrali trochę laurów za granicą,
by bezpowrotnie się rozpaść. Na szczęście jeden z twórców
duetu kontynuował karierę, stając się jednym z najbardziej
wszechstronnych i kreatywnych producentów w kraju.
Wsłuchując się w tegoroczny album projektu Pejzaż, za którym
kryje się Bartosz Kruczyński – a więc El Barto właśnie – nie-
trudno zauważyć pewne ideowe pokrewieństwo pomiędzy
tamtą jego aktywnością sprzed lat a tym, co robi dziś. Różno-
rodny i gigantyczny katalog producenta, DJ-a i muzyka osiad-
łego w Warszawie to mieszanina wątków popularnych z under-
groundowymi, przystępnych z ekskluzywnymi. Nikt tak, jak
Kruczyński nie potrafi z mocno zleżałego new age’u wyczarować
nową jakość. Monumentalna kompozycja „Baltic Beat” pocho-
28
dząca z albumu pod tym samym tytułem jest
na to najlepszym dowodem. Nie lubicie disco
polo? Miks pod tytułem „Kochaj mnie”, opubli-
kowany na soundcloudowym profilu Pej-
zażu, może was do tego gatunku przekonać
– a przynajmniej pokazać jego zaskakujący
eklektyzm. A to tylko drobne wyimki z kata-
logu, który obejmuje kilka albumów, niezli-
czone epki (zarówno cyfrowe, jak i winylowe),
tabuny remiksów i obfity wybór wielogatun-
kowych miksów.
Po mashupowych szaleństwach przyszedł
czas na kolejną falę ożywiającą polski club-
bing – chociaż w dużo mniejszym stopniu.
Kiedy Wielką Brytanię podbijał nurt UK
Funky, doczekaliśmy się swojskiej odmiany,
czyli PL Funky. Nakładem fińskiej wytwórni
Top Billin Music ukazała się składanka „PL
Funky” (drugą część kompilacji wydano
lokalnie, w Razzmatazz Records), na której
znalazły się utwory m.in. Zeppy Zepa, Vana-
toskiego, czy Phantoma – nowego wcielenia
Kruczyńskiego. Inspirowane połamanym, ba-
sowym brzmieniem z UK, ale z pewną dozą
lokalnego smaku, szczególnie jeśli chodzi
o zimne melodie. PL Funky było nurtem krótko-
trwałym i o ograniczonym zasięgu, ale dało
kilku polskim artystom dostęp do międzyna-
rodowych platform. Z tamtego okresu nie
ostało się wiele – przez brak konsekwencji ka-
riery takich projektów jak Supra1 czy Zeppy
 Zep albo wygasły, albo ograniczyły się do bardzo lokalnego
wymiaru. Za to Kruczyński znakomicie wykorzystał między-
narodowe kontakty zdobyte w tamtym czasie i powoli budował
swój katalog wydawnictw w zagranicznych labelach.
Kluczem do sukcesu Kruczyńskiego jest jego etos pracy – wciąż
tworzy nową muzykę, nieustannie nagrywa miksy, często
ima się zleceń, które niekoniecznie współgrają z jego stylem,
przynajmniej nie na pierwszy rzut oka (realizacje teatralne, bity
hiphopowe lub R&B, remiksy dla takich zespołów, jak np. Ride).
Między 2010 a 2015 rokiem wypuścił osiem epek pod szyldem
The Phantom, pokrywających najróżniejsze odcienie muzyki
tanecznej. Ten eklektyzm, zrodzony w czasach mash-upów
i z powodzeniem kontynuowany do dzisiaj, jest powiązany
z bardzo szczerym i bezpretensjonalnym podejściem do muzy-
ki. „Swoje guilty pleasures traktuję zupełnie poważnie! (…) Pure
Shores All Saints, które znajomy puścił niedawno na koniec
jednej imprezy, to totalnie moja piosenka. To wszystko tylko
muzyka, radujmy się, że jest” – mówił w wywiadzie dla Noisey.
Bałtycki pejzaż
z ptakami w tle
Nigdzie tej radości z muzyki nie słychać tak wyraźnie, jak na
albumach Kruczyńskiego. Pierwszy z nich, jeszcze pod szyldem
The Phantom, ukazał się w 2012 roku na… kasecie. Prowadzona
przez Lutto Lento wytwórnia Sangoplasmo Records zajmowała
się działalnością na polu muzyki eksperymentalnej i jako jed-
na z pierwszych zapowiadała powrót kasety jako nośnika.
Wydawnictwo zatytułowane po prostu „MC 1” było ważne
również z innego powodu – to pierwszy publiczny skok arty-
sty w muzykę ambientową, neoklasyczną i ilustracyjną. „LP 1”
z 2014 roku, pierwszy album Kruczyńskiego wydany na winylu
(przez Silverback Recordings z Brukseli), również eksplorował
rozmarzone tekstury, choć z interesującą obecnością bitu. Zresztą
kolejny album w Silverback – „LP 2” – przez wielu uważany jest
nawet za lepszy od poprzednika, jeszcze mocniej stawiający
na eksperyment, szczególnie w warstwie rytmicznej (niestety
album nie doczekał się fizycznego wydania). Jednak moim
ulubionym albumem Kruczyńskiego jest „Baltic Beat”, wydany
w szanowanej wytwórni Growing Bin Records w 2016 roku pod
nazwiskiem artysty. Nie tylko ze względu na ponad 20-minu-
towy utwór tytułowy, który od ambientu przechodzi do ryt-
micznego nawiązania do minimalizmu. Również reszta płyty,
skąpana w odprężających dźwiękach inspirowanych m.in. po-
dróżą do Rzymu (skąd pochodzą nagrania terenowe, użyte na
płycie), czy twórczością Art Of Noise, wciąga swoją kreatywno-
ścią i kompozycyjnym zmysłem.
Od 2016 roku artysta nagrywa także pod szyldem Earth Trax
i lista wytwórni, z którymi współpracuje (solo lub z Newborn
Jr.) również imponuje. Shall Not Fade, Les Yeux Orange, czy
Rhythm Section – a to część z siedmiu epek pod tym pseudoni-
mem – to czołówka labeli wydających muzykę taneczną. Earth
Trax jest projektem bardziej nakierowanym na house w różnych
Anna Bystrowska
postaciach, ale można tu usłyszeć podstawy stylu Kruczyńskie-
go: klawiszowe, lekko zabarwione melancholią melodie, bogate
tekstury, czy funkujący bas. To parkietowa muzyka o wyjąt-
kowej wrażliwości i świetnym groovie. Z kolei cztery epki wy-
dane z Newborn Jr. pokazują Kruczyńskiego jako znakomitego
29
partnera do muzycznej kooperacji: składniki utworów to zba-
lansowana mieszanka styli obu producentów.
Ale to inny duet zmieni życie Kruczyńskiego i przeniesie go
w okolice mainstreamu. Założony z Jaromirem Kamińskim
(wtedy DJ-em Funkoffem, związanym z wytwórnią The Very
Polish Cut Outs) projekt Ptaki miał być bezstresową eksploracją
chwytliwych polskich sampli, a stał się międzynarodowym
fenomenem. „Krystyna”, czyli edit (a więc „udidżejowanie”
utworu, polegające np. na zapętleniu poszczególnych frag-
mentów i/lub dodaniu do nich nowej warstwy rytmicznej)
„Specjalnych okazji” Krystyny Prońko, stał się międzynaro-
dowym przebojem, granym zarówno przez balearycznych
tuzów z Ibizy, klubowe gwiazdy pokroju Julio Bashmore’a, jak
i Polskie Radio. Ptaki wznosiły się do lotu z przebojem za pasem,
talentem w głowach i niesamowitym wyczuciem do sampli.
Publiczność z napięciem czekała na kolejne wydawnictwa,
a Ptaki sypały nimi jak z rękawa. A to 7” singel w The Very
Polish Cut Outs (kapitalny „Jak ptaki/Ponure miasto”), a to
dwie epki w zagranicznych wytwórniach („Kalina” w Young
Adults i „Antypody” w People Must Jam), wreszcie – sporo re-
miksów, w tym takich gwiazd polskiej muzyki, jak The Dump-
lings i Król. Wydany w czerwcu 2015 roku album „Przelot”, mimo
melancholijnego charakteru, z miejsca stał się przebojem lata.
Działalność Ptaków, choć oparta głównie na bardzo spójnym
brzmieniowo zestawie polskich sampli, jest niesamowicie róż-
norodna. Na samym „Przelocie” spotkać możemy okruchy du-
bu, ambientu, a nawet… trapu. Jaromir i Bartosz to producenci,
którzy nie mają sobie równych, jeśli chodzi o pracę z samplami
– od ich odnajdywania, poprzez katalogowanie, aż po obróbkę.
Ptaki zrodziły trochę naśladowców (choćby wydany w tym ro-
ku album projektu Skarby), ale wciąż pozostają jednym z naj-
bardziej oryginalnych i intrygujących projektów, jakie poja-
wiły się w ostatnich latach w Polsce.
Mimo tak sprzyjającej sytuacji – uwielbienia zarówno przez
krytykę, jak i publiczność – duet Ptaki się rozpadł, a Bartosz
Kruczyński i Jaromir Kamiński ruszyli każdy w swoją stronę.
Jaromir prowadzi obecnie świetną wytwórnię Polena Record-
ings, skupioną na balearycznych dźwiękach z Polski. Bartosz,
pod pseudonimem Pejzaż, kontynuuje wątki podjęte na „Prze-
locie”. Album „Ostatni dzień lata”, wydany w tym roku przez
reaktywowaną na tę okoliczność wytwórnię The Very Polish
Cut Outs, pokazał Kruczyńskiego jako twórcę zdolnego kre-
atywnie rozwijać pracę rozpoczętą przez Ptaki. O ile „Przelot”
mimo swojej różnorodności, miał spójną podstawę brzmienio-
wą, tak debiut Pejzażu dokłada do tego spójną narrację, pro-
wadzoną konsekwentnie przez cały krążek. Z miejsca wyprze-
dany winyl – praktycznie bez żadnej promocji – stał się pożąda-
nym obiektem, a sam album już teraz typowany jest do czołówki
tegorocznych polskich zestawień.
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
Podsumowanie twórczości Bartosza Kruczyńskiego jest bardzo
trudne – tych kilkadziesiąt już wydawnictw zachwyca różno-
rodnością, ale i pewną ideową spójnością. Jego kariera to także
dowód na to, że nawet w dobie mediów społecznościowych,
kreujących gwiazdy jednego utworu, konsekwencja i praco-
witość również dają efekty. W połączeniu z pozytywnym i ho-
listycznym podejściem artysty do muzyki, dostajemy obraz
herosa undergroundu, który nie tylko nie boi się mainstreamu,
ale wchodzi do niego na własnych warunkach. I mimo,
że z Bartkiem przyjaźnimy się od czasów PL Funky, ja też nie
wiem, czym zaskoczy jego muzyczna przyszłość.
6
underground
ja r e k s z u b ryc h t
Mgła
M. – lider zespołu Mgła – nie poka-
zuje twarzy, nie zabiega o poklask,
niechętnie udziela wywiadów. Jest,
jak sam mówi, blackmetalowcem
z lasu. Jak to więc możliwe, że właśnie
Mgła jest dzisiaj jednym z najbardziej
popularnych polskich zespołów
metalowych, również poza granicami
naszego kraju, a płyty „With Hearts
Toward None” i „Exercises in Futility”
już zaliczane są do współczesnego
kanonu gatunku? Próbowaliśmy razem
znaleźć odpowiedź na to pytanie.
bez szat, kadzideł
i całej tej reszty
urzum czy Mayhem?
B
Burzum, oczywiście.
Ale pewnie nie od black metalu
się zaczęło.
Muzykę metalową poznałem w 1992, może
1993 roku i były to rzeczy w rodzaju Me-
talliki czy Iron Maiden. Black metal znalazłem
samodzielnie, w wieku 14 lat. W Krakowie
na Karmelickiej był sklep płytowy Neuma.
Udałem się tam, by kupić kasetę zespołu Dog
Eat Dog, o którym pisali w „Metal Hammerze”.
Okazało się, że już się skończyły, więc kupiłem
„Blood Ritual” Samaela, bo o nich też było
w „Metal Hammerze”. W jednej chwili zespół
Dog Eat Dog i pokrewne przestały mnie
interesować. Parę miesięcy później pojawiło
się Burzum i tak już zostało…
Wchodziłeś w black metal – muzykę i śro-
dowisko – jako nastolatek, kiedy takie pyta-
nia były na porządku dziennym. Na tej sce-
nie panował twórczy ferment, ale i tysiące
konfliktów, wojenek, mikropodziałów. Nie
odstraszało cię to?
30
Wręcz przeciwnie! To mnie pociągało. Cieka-
wy czas. Uczestniczyłem w nim na pozycji
obserwatora. Wymieniałem się kasetami,
przez jakiś czas robiłem zina, zdobywałem
kontakty. Napędzała mnie chęć poznawania
jak największej ilości muzyki… Zaczęło się 
robić sentymentalnie, ale jeśli pytasz „Bur-
zum czy Mayhem”, a ja w wieku 37 lat z peł-
nym przekonaniem odpowiadam Burzum,
to nie bierze się to wyłącznie z sentymentu,
ale z mojego pojmowania black metalu, jako
muzyki, która miała być na absolutnej kontrze
stylistycznej, koncepcyjnej i brzmieniowej
wobec głównego nurtu, nawet metalowego.
Najciekawsze w black metalu pierwszej
połowy lat 90. było dla mnie to, że każdy
starał się brzmieć odmiennie od wszystkich
innych. Jak zestawisz ze sobą Burzum, Dark-
throne, Beherit, Samael, Profanatica, Impaled
Nazarene, Master’s Hammer, Graveland czy
scenę grecką, a z wcześniejszych – Kreator,
Sodom, Hellhammer, Bathory czy wreszcie
Venom, okaże się, że to są rzeczy, które
 brzmią skrajnie różnie, a jednak mają
określony wspólny pierwiastek.
Może ta oryginalność brała się z nieporad-
ności? Oni nie bardzo umieli grać, a ludzie
na których trafiali nie potrafili ich nagrywać.
Oczywiście, pewną rolę odegrał tutaj
przypadek. Ale nie bez znaczenia były też
emocje. Kiedy chłopcy z Emperor nagrywa-
li swój pierwszy materiał, nawet jeśli mieli
tylko po kilkanaście lat, musieli słyszeć, jak
potwornie to brzmi, chociażby w porówna-
niu z płytą takiej Metalliki, ale uśmiechali się
i mówili: „Tak ma być!”. Darkthrone przecież
zdążył nagrać dwie bardzo dobre deathmeta-
lowe płyty, zanim świadomie zredukował,
zepsuł swoje brzmienie.
Kiedy doszedłeś do wniosku, że chcesz
– i możesz – być nie tylko odbiorcą, ale
i twórcą? Mam wrażenie, że siłą black meta-
lu było to, że miał niski próg wejścia, podob-
nie jak rozkwitający w tym samym cza-
sie hip-hop. Młodzi ludzie, którzy chcieli
współtworzyć tę muzykę, nie zrażali się tym,
że niewiele potrafią, bo nie sprawność tech-
niczna była najważniejsza.
Oczywiście, tak było, przy czym odniósłbym
black metal nie tylko do hip-hopu, ale przede
wszystkim do punk rocka. Wystarczała
chęć, ewentualnie potrzeba, oraz umiejęt-
ność złapania trzech dźwięków na gryfie
i przekręcenia gałki distortion w prawo. Swój
pierwszy instrument, gitarę akustyczną,
kupiłem w wieku 14 lat, ale szybko się do
niej zniechęciłem, bo nie miała przestero-
wanego brzmienia. Później sięgnąłem po gi-
tarę basową. Jestem całkowitym samoukiem.
Nauczyłem się grać ze ściągniętych z interne-
tu tabulatur Darkthrone, Mayhem, Emperor,
Dissection i Isengard. Znajomy, który coś już
potrafił na gitarze, wyjaśnił mi, co oznaczają
te cyferki, a dalej poradziłem sobie sam. Nie
miałem zespołu, z nikim nie współpraco-
wałem. Pierwsze pięć lat mojej działalności
to praca zupełnie samodzielna.
Kolejne piętno Burzum. Vikernes pokazał,
że nie trzeba się z nikim dogadywać, by
osiągnąć cel. Wcześniej granie w zespole,
również metalowym, było sytuacją społecz-
ną. Najpierw zawiązywała się paka, a dopiero
później robiło się próby, tworzyło materiał.
Grishnackh też grywał w różnych zespołach,
ale po jakimś czasie przyszło przeświad-
13 delusions
czenie, że powinien to robić sam. Możliwe,
że nie było to szczególnie przemyślane – ale
poskutkowało.
31
Przy tym nie miał czasu zmienić zdania, bo sprawy potoczyły
się tak, a nie inaczej. Ty jednak wyszedłeś do ludzi.
To ja zostałem znaleziony. Mój pierwszy właściwy zespół, Krieg-
smaschine, powstał w ten sposób, że Leszek Wojnicz z Holy Death
chciał reaktywować swój stary projekt Death Frost, który zresztą
dekadę później przybrał formę Deadly Frost. Leszek był wokalistą,
a perkusistą Daren, również z Holy Death. Zostałem zapro-
szony na próbę…
I przejąłeś stery.
Odbyło się to dość szybko. Przyszedłem na tę próbę ze swoją
gitarą. Leszka znałem wcześniej, z Darenem dopiero tam zosta-
liśmy sobie przedstawieni. Kiedy coś zagrałem, uśmiechnął
się w taki sposób, że obaj wiedzieliśmy już, że się dogadamy.
Problem polegał na tym, że Leszek chciał grać ciężkie, wolne,
grobowe rzeczy, w stylu starego Celtic Frost i Hellhammer,
a my z Darenem natychmiast odnaleźliśmy się w bardziej agre-
sywnym i zimnym graniu. Już po pierwszym demo Leszek
stwierdził, że nie tego oczekiwał, więc zostawił nam Kriegs-
maschine, samemu skupiając się na innych rzeczach.
Mniej więcej w tym samym czasie narodziła się Mgła. Po co?
Miałeś już przecież zespół.
Chronologicznie Mgła poprzedza KSM – pierwsze strzępy na-
grań to końcówka lat 90. Mgła początkowo była projektem.
Czymś tylko moim, co robiłem sobie w zaciszu domowym. Nie
wiązałem z nią żadnych określonych planów. Kriegsmaschine
tymczasem rozwijało się bardzo szybko. Nagraliśmy dwie
demówki, kilka splitów, mini-album, w końcu płytę. Graliśmy
koncerty. W 2005 roku rozeszły się nasze drogi z Darenem. Po-
jawił się Darkside. Najpierw w Kriegsmaschine, później po-
prosiłem go o pomoc przy nagrywaniu materiału Mgły. Po
jakimś czasie jednak skład Kriegsmaschine rozjechał się po
Polsce i świecie, i stanęliśmy w obliczu decyzji: albo szukamy
nowych ludzi i próbujemy z tego zrobić nowy zespół, albo
KSM przyjmuje formę projektu, za to spróbujemy zrobić zespół
z Mgły. Zdecydowaliśmy się na tę drugą opcję i jak się okazało,
była to całkiem dobra decyzja.
Rozmowę o Mgle chciałbym zacząć od tekstów. Zaczynaliście
– klasycznie dla gatunku – od bluźnierstw, ale doszliście do
„Ćwiczeń z daremności”, które otwierają słowa: „Wielka praw-
da jest taka, że nie ma wielkiej prawdy, a potem jest tylko
gorzej…”. To bardzo dalekie od energii i buty Darkthrone’owe-
go „The next thousand years are ours”.
Nasze teksty nigdy nie były specjalnie optymistyczne. W tek-
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
stach Mgły zawsze obecna była galopująca mizantropia, umiar-
kowane zaufanie wobec bliźnich i potencjału ludzkości. Masz
jednak rację, że wcześniej pojawiały się elementy okultyzmu,
ale zastąpił go – używam tego słowa z dużą ostrożnością –
mistycyzm. Bez powiązań z jakimkolwiek kultem, a szczegól-
nie jego rytualną otoczką. Bez szat, kadzideł i całej tej reszty.
To ciekawe, że mówisz o mistycyzmie, bo choć na pierwszy
rzut oka sprawiacie wrażenie piewców nihilizmu. Nawet
okładka płyty, w zestawieniu z odpowiadającej jej linijce tek-
stu, choć skrajnie pesymistyczna, ukazuje kogoś, kto nie jest
pogodzony ze swoim losem, kto poszukuje, pragnie…
underground
Linijka, o której wspominasz, ten ślepiec
przenoszący swoją ślepotę na innych, to na-
wiązanie do jednej z prac Emila Ciorana. Żeby
było ciekawiej, trafiłem na nią już po wybra-
niu okładki płyty. Obraz, który znalazł się na
okładce „Exercises in Futility” można określić
mianem ilustracji stanu naszej duchowości.
Bardzo chcielibyśmy się z czymś zespolić,
pojednać, w czymś odnaleźć, znaleźć od-
powiedzi. Szukamy więc, ale trafiamy
tylko na pustkę. Mgła to walka. To dążenie,
któremu towarzyszy przeświadczenie grani-
czące z pewnością, że jesteśmy skazani na
porażkę, ale mimo czujemy, że zwyczajnie
nie wypada pogodzić się z losem. Nawet jeśli
mamy przegrać tę walkę, warto ją toczyć,
choćby dlatego, żeby na koniec móc spoj-
rzeć w lustro i powiedzieć sobie: „Przynaj-
mniej spróbowałem”.
Sprawdziłem twoją listę lektur. Bukowski,
Cioran, Celine, Houellebecq, Kafka, Lem,
McCarthy, Vonnegut… cóż, niewiele tu miej-
sca na nadzieję.
Mgła na żywo Wymieniłem autorów, których prace w jakiś
sposób ze mną rezonują. Odnajduję w nich
to jest anty- przemyślenia bliskie moim własnym, ale też
ich obserwacje inspirują mnie do myślenia,
show. Nic się
skłaniają ku pewnym wnioskom.
Wszyscy wymienieni są pesymistami,
nie dzieje, jest ale większość to zarazem humaniści. Ty
również czujesz się humanistą?
nudno, nie ma
Jestem zrezygnowanym humanistą. Nie jestem
na co patrzeć. w posiadaniu wiedzy, jak poprawić byt ludzki,
ale nie mam też poczucia misji, nie jestem
piewcą antynatalizmu czy tym podobnych
teorii. Jesteśmy tym interesującym gatun-
kiem, któremu oprócz inteligencji została
również dana świadomość. Jeżeli ufać nie-
którym zachodnim psychologom czy psychia-
trom – również świadomość zbiorowa. Jeśli
więc ktoś stara się patrzeć trochę dalej niż
czubek własnego nosa, w pewnym momen-
cie zacznie sobie zadawać pytania: dlaczego,
po co, jak?
Gdzie, poza literaturą, szukasz inspiracji?
Oglądasz wiadomości?
Od jakiegoś czasu staram się ich wręcz uni-
kać, co pozytywnie wpływa na mój kom-
fort życia. Wnikliwie za to obserwuję relacje
międzyludzkie, zachowania, słucham roz-
mów. Przejawia się w ich wszystko, o czym
mówimy, a więc motywacje, dążenia i spo-
soby ich realizacji. Nasze teksty nie są opty-
mistyczne, bo wnioski wyciągnięte z obser-
wacji bliźnich – i nas samych także – nie są
optymistyczne. Bardzo chciałbym być przy-
jaźniej nastawiony do ludzi, ale tak się składa,
że nie dają po temu wielu powodów.
Czemu nie pokazujecie twarzy? Ani na sce-
nie, ani na zdjęciach.
Nie chodzi o anonimowość. Nie jest żadną
tajemnicą, kim jesteśmy, można nas znaleźć
32
w internecie, choćby na Facebooku. We Mgle chcieliśmy nato-
miast zrobić coś na absolutnej kontrze do typowej wizji muzyka
zespołu rockowego. Takiego, który jest ikoną, idolem. Wy-
chodzi na scenę, opiera ciężki but na odsłuchu, wszyscy
wiedzą, kim jest, podziwiają jego rozwiany włos i solówkę.
To jest superhero, a mój pomysł to jego antyteza. Nasz strój sce-
niczny to czarne skórzane kurtki, czarne spodnie i bluza z kap-
turem. Tak wygląda 90 procent publiczności na naszych kon-
certach. Twarze zasłaniamy w najprostszy możliwy sposób…
Warto to podkreślić, bo ukrywanie się za maskami, maki-
jażami i pod kostiumami jest znaną metalową sztuczką,
pięknie służy chociażby Ghost, Batushce czy Behemothowi.
Ale wasze przebranie jest po prostu nudne.
O to chodzi. Mgła na żywo to jest antyshow. Nic się nie dzieje,
jest nudno, nie ma na co patrzeć.
Nie ma w tobie w ogóle próżności? Nie chciałbyś być po kon-
cercie rozpoznawany przy barze albo na ulicy?
Nie. Nie mam takiej potrzeby, wręcz przeciwnie. Nigdy nie ro-
bimy też podpisywania płyt, oficjalnych spotkań z zespołem,
żadnych akcji tego typu. Podchodzimy do odbiorcy w prosty
i uczciwy sposób, a jedyne, czego od niego wymagamy, to odro-
bina inicjatywy. Jeżeli ktoś będzie chciał, to i tak mnie rozpo-
zna, podejdzie, zapyta, a ja zawsze chętnie znajdę czas na roz-
mowę. Ale nie usiądę przy stoliku i nie postawię karteczki: „Tu
jest Mgła, teraz możecie porozmawiać”.
Siedź w kącie i czekaj aż cię znajdą – tak można streścić strate-
gię promocyjną Mgły. Nigdy nie przyszło ci do głowy, że może
jednak szczęściu trzeba pomóc?
Nigdy nie czułem potrzeby odnoszenia sukcesu. Nigdy nie
zakładałem, że będę się z tego utrzymywał. Oczywiście, zawsze
dbaliśmy o dystrybucję, drukowaliśmy ulotki, nie byliśmy
jednym z tych hermetycznych zespołów, które wydają taśmy
w nakładzie 20 egzemplarzy. Ale też wychodziłem z założenia,
że jeżeli coś jest wartościowe, ludzie sami to odnajdą.
A więc jednak optymista! Czyli po prostu zadziałała muzyka?
Gdybym nie znał historii Mgły, uważałbym, że to niemożliwe.
(śmiech) Sam nadal w to nie wierzę. Żyję w przekonaniu, że
jutro wszystko się skończy, zawali i wróci do normy. Popu-
larność nigdy nie była moim celem. Interesował mnie tylko
sukces artystyczny, czyli możliwie pełna realizacja jakiejś
wizji. Mam wrażenie, że z każdym kolejnym wydawnictwem
jesteśmy coraz bliżej...
Niezależnie od tego, czy chciałeś popularności, czy nie – ona
przyszła.
To prawda. W dodatku dotarliśmy do publiczności spoza śro-
dowiska metalowego, co jest o tyle dziwne, że Mgła jest robio-
na przez dwóch blackmetalowców z lasu.
Coś jednak musicie robić inaczej niż wszyscy, skoro to właśnie
wam się udało.
Myślę, że od przeciętnego zespołu blackmetalowego odróżnia
nas pewna uniwersalność – na poziomie tekstów, muzyki,
estetyki i postawy. Black metal jest estetyczną niszą, która
w dużej mierze jest skrzyżowaniem horroru, romansu gotyckie-
go i shock rocka. Z perspektywy ludzi z zewnątrz najeżony kol-
cami, wymalowany, machający rytmicznie głową facet, który
krzyczy i gra na gitarze, może się wydawać nieco groteskowy.
I co, już nie dadzą szansy muzyce?
Tak, ale nie tylko o to chodzi. Przejdźmy do warstwy tekstowej.
W klasycznym black metalu masz szatana, diabła, skórę i łań-
cuchy, i wystarczy. Mam jednak wrażenie, że „open the gates
of hell” użyte w refrenie po raz tysięczny powszednieje, traci
 Mgła

swoją moc. Nasze teksty w swojej wymowie i poruszanych te- jedna z nich. Jeżeli jednak ktoś ma już iść
matach są bardzo, ale to bardzo blackmetalowe, ale chciałbym do telewizji, to lepiej, że jest to facet przebo-
wierzyć, że wyzbyte pewnego kiczu. Inaczej: staramy się, żeby jowy, wręcz agresywny w swoim przesłaniu
poszczególne elementy składające się na Mgłę były w stanie niż ktoś taki jak ja, kto będzie mruczał pod
obronić się także poza ramami konwencji. nosem, że tu mu się nie podoba i najchętniej
Za sukcesem pewnie przyszły propozycje nie do odrzucenia. wróciłby do swojego lasu czy – nikomu nie
Wiele z nich odrzuciłeś? umniejszając – brodaty facet w przyciasnych
Z dziesięciu największych wytwórni metalowych siedem mamy rurkach, opowiadający o tym, że odnajduje
odkreślonych. Jak dotąd nie napisały te trzy z samej góry. się w tej estetyce, bo black metal zawsze
Pewnie czekają aż sami przyjdziecie. zwracał uwagę na ochronę przyrody.
Nie przyjdziemy. Wszystkim uczciwie odpisujemy to samo: Skoro już o tym brodaczu mowa – w latach
„Doskonale wiemy, że jesteście w stanie nam zapewnić nowe 90. dominowała narracja, że black metal to
metody działania, większy zasięg, ale nie o to nam chodzi”. nie muzyka, że to jest wojna…
Moglibyśmy podpisać lukratywny kontrakt i pojechać Oczywiście, że wojna!
w przyszłym roku w sześć tras, …dzisiaj nato-
a w następnym w osiem, ale tego
miast traktuje
nie chcemy. Odmawiamy, bo Mgła
zawsze miała być zespołem Do się go po prostu
It Yourself, w każdym aspekcie jako pewien
działalności. Sami komponujemy, zestaw rozwią-
piszemy teksty, sami się realizujemy zań estetycz-
i nagrywamy w swoim studiu. Nie- nych, czy wręcz
wielkim, ale przez nas samych zbu- patentów
dowanym i wyposażonym. Sami ro- brzmienio-
bimy mastering i oprawę graficzną, wych, które
sami przygotowujemy i przesyłamy nie muszą
pliki do tłoczni. Sami odbieramy się łączyć
paletę z winylami, rozpakowujemy z żadnym
je, sami pakujemy płyty do pudełek ko n k re t ny m
i wysyłamy je do odbiorców. Oczy- przesłaniem.
wiście, jest to potwornie upierdliwe, Wiąże się to
straszna harówa, ale zarazem źródło ze zmianami
wielkiej satysfakcji. technologicz-
Dlaczego zdecydowaliście się po- nymi, które
jechać w trasę z Behemothem? Ich pociągnęły
podejście do black metalu, kwestii za sobą po-
wizerunku czy marketingu jest na wszechną
drugim biegunie tego, co robicie dostępność
z Mgłą. d o m u z yk i ,
To prawda i między innymi dlatego również do tej,
tak ciekawe było zestawienie tych która kiedyś
dwóch zespołów. Behemoth była trudna
Joanna Osoba
to wielki show, wynik pracy do zdobycia,
bardzo wielu osób, nie tylko czterech muzyków, których z założenia niszowa. Nie trzeba już pisać
widzimy na scenie. Sam nie chciałbym robić czegoś takiego, listów na drugi koniec świata, nie trzeba
ale trzeba mieć złą wolę, żeby nie docenić jakości, którą wysył a ć c z ys tyc h t a ś m , c h owa ć
proponuje Behemoth. Na trasie mocno zżyłem się z Inferno. w kopercie dolara i czekać miesiącami
Często siadaliśmy razem w szoferce autokaru, paliliśmy na odpowiedź. Dzisiaj absolutnie każdy
papierosy i rozmawialiśmy. Pewnego dnia zadałem mu ma dostęp do YouTube’a czy Spotify i znaj-
pytanie: „Zbyszek, czy wy już zagraliście tysiąc koncertów?” dzie tam prawie wszystko. Nie ma już jasnego
– wydawało mi się, że to taka magiczna liczba. podziału między undergroundem i sceną
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8

Ale w odpowiedzi usłyszałem: „Zbliżamy się do dwóch”.

oficjalną, bo wszyscy korzystają z dokładnie
Dwa tysiące dni to nieco ponad sześć lat. Wyobrażasz
tych samych narzędzi dystrybucyjnych
to sobie? Przez sześć lat codziennie grać koncert? A do tego
i promocyjnych. A skoro black metal dostępny
dochodzi cała logistyka – podróże, niewyspanie, zmęczenie,
jest szerokiej publiczności, to traktowany jest
czekanie, wtopiona kasa… Behemoth odniósł sukces, to prawda,
przez nią jako jeszcze jeden gatunek mu-
ale stoi za tym tytaniczna praca. Oni poświęcili muzyce całe
zyczny. Nie dziwi mnie to. Statystycznie rzecz
swoje życie. Nie trzeba być fanem Behemoth, żeby to zrozu-
biorąc, większość ludzi na tym świecie jest
mieć i docenić.
mniej lub bardziej normalna. W odróżnieniu
To dobrze, że właśnie Nergal jest twarzą black metalu w main- od nas, nie jest poharatana od środka i nie
streamowych mediach?
chce tego świata rozwalić..
Nie mnie oceniać. Black metal ma bardzo wiele twarzy i to jest
6

33
underground

łukasz kamiński

Gdy wciąż
wrze krew
Ćwierć wieku politycznego i społecznego
sprzeciwu, frajdy z robienia hałasu i zamieszania,
poznawania niezwykłych ludzi i życia według
własnych zasad. Oficyna Refuse Records świętuje
właśnie srebrną rocznicę zaślubin z punk rockiem
i hard corem. I nie zamierza brać rozwodu.

o był naprawdę dziwny rok. W swoich groteskowych Za wytwórnią od samego początku stoi Ro-

T chwilach przypominał koślawy skecz, w momen-

tach mrocznych – wywołujący ciarki horror. Polska
wciąż zawieszona była między przeszłością (mimo
uporczywego strząsania z siebie duchów komuny),
a przyszłością (wznoszoną na fundamencie twardej zachod-
niej waluty i na jeszcze twardszych warunkach jej zdobywa-
nia). To był rok, w którym podczas jednego z porannych pro-
gramów telewizyjnych sprowadzona do studia niedźwiedzica
zaatakowała i raniła prowadzącą. Rok, w którym na polski rynek
wkroczył mocarstwowo Unilever, wprowadzając do sklepów
m.in. herbatę Lipton i lody Algida. Rok, w którym ukazał się
ostatni numer „Świata Młodych”. Rok, w którym założono Pol-
ski Związek Golfa. Już wtedy trudno było odróżnić prawdę od
fikcji i to mimo braku powszechnego dostępu do internetu.
Z boku tych wszystkich wydarzeń, ale też często wychodząc
z nimi na czołową kolizję, powstała w 1993 roku jedna z naj-
ważniejszych rodzimych inicjatyw artystycznych przełomu
wieków, czyli Refuse Records.
bert Refuse. Zaczynał od zine’a, organizacji
koncertów, by w końcu samemu zacząć
wydawać kasety. Wśród pierwszych kapel,
które Robert wydał były nagrania Kto Ukradł
Ciastka, Cymeon X i Złodziei Rowerów. Z nie-
odzowną przy tego typu przedsięwzięciu cier-
pliwością, stanowczością i zrozumieniem, że
godząc ideały DIY z prowadzeniem interesu
czasem traci się pieniądze, Refuse Records
rosło w siłę, zdobywało rozpoznawalność
i – jakkolwiek to szumnie brzmi – szacunek
na polskiej, europejskiej i w końcu światowej
scenie punk/HC. Zwłaszcza tej związanej
z ruchem straight edge, propagującej wege-
tarianizm i weganizm, walczącej z homofo-
bią i faszyzmem, wspierającą prawa kobiet.
Jedną z silnych stron Refuse Records zawsze
było to, że oficyna trzymała rękę na punkowym

34
 pulsie – wśród flagowych zespołów oficyny
znajduje się świetny Government Flu – ale
i to, że zawsze dbała o przeszłość, korzenie
tej sceny. Nakładem kolektywu Warsaw
Pact Records, do którego należy Robert oraz
m.in. Jarek Składanek (Cymeon X, Kultu-
ra Gniewu), ukazało się całkiem niedawno
demo krakowskiej grupy ID, jednej z naj-
lepszych, ale też najbardziej niedocenianych
kapel polskiego hardcore’a. W czeluściach in-
ternetów krążą nagrania z występu zespołu
w Jarocinie w 1991 roku, występu zapowia-
danego – o ile mnie pamięć nie myli – przez
wtedy jeszcze, a dziś wiecznie młodego
Krzysztofa Ibisza. Pierwszorzędnie wydany
album na fioletowym winylu jest gratką nie
tylko dla młodszych adeptów punk rocka,
ale też i tych, którzy już wydusili jak cytrynę
każdy możliwy dźwięk ze swoich kaset Stilon
Gorzów. Wcześniej nakładem wytwórni uka-
zywały się też nagrania Apatii, TZN Xenny,
Złodziei Rowerów. Jeśli dodać do tego
wznowienia doskonałych zachodnich kapel,
m.in. LARM (już niedługo) czy Nations On
Fire, i nieustająco pojawiające się nowości,
otrzymamy katalog wytwórni układający się
w kipiącą od energii i ważnych słów kolek-
cję prawie 150 płyt.
Nieodłączną częścią Refuse Records, od lat
już ponad dwudziestu, jest Noc Walpurgii
– flagowa impreza wydawnictwa. Festiwal
wolny od seksizmu, faszyzmu, homofobii.
Kiedyś organizowany w Podkowie Leśnej
i Warszawie (m.in. w CDQ i kinie Muranów),
teraz, po przeprowadzce Roberta, w Berlinie.
W kwietniu tego roku odbyła się jej kolejna
edycja, po raz kolejny na berlińskim skło-
cie Kopi. Obok koncertów z międzynaro-
dową obsadą – od fińskiego Kohti Tuhoa,
niemieckiego Finisterre, szwedzkiego Hag
czy rodzimej Siksy, odbyły się też dyskusje
i spotkania poświęcone ruchowi pro-choice,
antyaborcyjnym prawom w Polsce i Irlan-
dii, sytuacji anarchistów i antyfaszystów
w Rosji, a także prezentacja książki „Nasz
kawałek, porcja punka – queerowo-femi-
nistyczne podejście do tortu” (wybaczcie
proszę koślawe tłumaczenie, tytuł angielski
„Our Piece of Punk – A queer-feminist view
Robert Refuse gościnnie
on the cake” brzmi zdecydowanie zgrabniej).
na scenie z Cymeonem X
Na wydarzeniu stawiło się osiemset osób.
(Ada Puławska, 2014)
Daniel Marcinkowski Niedługo potem, również w Berlinie, odbył
się jubileusz wydawnictwa. Przez dwa
dni w klubie Cassiopeia grał zestaw hard-
core’owych kapel, również z różnych strona
świata, od Stanów, przez Niemcy, Portugalię,
Szwecję, Holandię, Norwegię, po Polskę.
Po berlińskim jubileuszu przyjdzie też czas
na świętowanie w Warszawie. 13 paździer-
nika w Pogłosie odbędzie się całowieczorna
feta, na której wystąpi mała armia zespołów,
z brzmieniem doskonale definiującym to,
35
czym jest Refuse Records. Amerykanie z Wall Breaker wymierzą
kilka solidnych policzków wszystkim trumpolubnym, Szwedki
z Beyond Pink pokażą, jak ostry może być rozbrykany punk
rock, a polski Goverment Flu wbije jak zawsze w ziemię wyde-
stylowaną energią hardcore’a. (13 października, Pogłos, ul. Bu-
rakowska 12. Godz. 17. Bilety 40 zł. Zagrają też Regres, Waste,
The Fog, Heatseeker, ViciousxReality, Protein).
Po 25 latach Refuse Records wciąż działa według tych samych
zasad. Na koncertach niezmiennie spotkacie Roberta z krami-
kiem pełnym płyt i zine’ów. Reguła Zrób To Sam dotyczy bowiem
każdego aspektu życia, osobistych wyborów, tych drobnoco-
dziennych, tych długodystansowych, ale też funkcjonowania
małego przedsiębiorstwa wydawniczego, dystrybucyjnego
i koncertowego. Dzięki temu wydawnictwu udało się prze-
trwać dzikie lata kapitalizmu we wschodnioeuropejskim wy-
daniu, technologiczno-ideową rewolucję internetową. O 1993
roku rzeczywistość kulturowa, społeczna, polityczna zmieniła
się diametralnie, choć niekoniecznie na lepsze. Choć żyjemy
w innej rzeczywistości, kolejne pokolenie artystów idzie
w zapasy ze wszystkimi trującymi wolność i świadomość -iz-
mami. Jeśli punk rock nie tyle oswojony, co zagłaskany przez
popkulturę, nie ma w sobie siły wezwania do powszechnej re-
wolucyjnej mobilizacji, to przynajmniej jest bezpiecznym schro-
nieniem, azylem dla jednostek, które nie godzą się na zastane
warunki funkcjonowania świata. Część ścieżki dźwiękowej ich
życia stanowią nagrania z wytwórni Refuse Records.
6
Trzy pierwsze kroki w świecie Refuse Records
Government Flu „KFJC Session“
Świeżynka, wydana na początku września
epka, a nagrana podczas sesji dla kaliforni-
jskiej rozgłośni radiowej KFJC. Wśród kipią-
cych od twórczej złości, pełnych energii niez-
gody hardcore’owych petard znalazły się też
„Szczury”, czyli cover Tragiedii.
Złodzieje Rowerów „Finał”
Zapis pożegnalnego koncertu, który odbył się
18 grudnia 2010 roku w warszawskim Cen-
tralnym Domu Qultury. Siedemnaście pio-
senek, skrajnie przenicowanych emocjami,
wybuchającymi z intensywnością wulkanu.
Cymeon X ,,Animal
Friendly”
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
Jedna z pierwszych grup związa-
nych i zaprzyjaźnionych z Refuse
Records, i przy okazji jeden z naj-
ważniejszych przedstawicieli
ruchu straight edge. Bezlitośni
w punktowaniu ludzkiej
nikczemności wobec zwierząt,
przekonujący w propagowaniu
zdrowego, świadomego trybu
życia, pozbawionego trucizn
i fałszu.
underground

acznijmy od Music Is The Weapon,

Z nazwy twojej wytwórni...

ja r e k s z u b ryc h t
Pożyczyłem ją z dokumentu o Feli
Kutim. Najpierw był to szyld cyklu
koncertów i imprez, które organizowałem
w Trójmieście.
Z jakiegoś powodu właśnie tę nazwę wy-
brałeś. Przeciwko czemu to broń?
Przeciwko rzeczywistości. To nigdy nie była
wytwórnia polityczna, nie miała sprecyzowa-
nego przekazu, ale wszystko, co robię od 15
lat, związane jest z muzą. Wszystko się krę-
ci wokół niej.
Teraz pomówmy o imprezach, od których
zaczynałeś.
Raczkowałem zarówno jako DJ, jak i organi-
zator koncertów. Związałem się z klubem
Desdemona i narzuciłem bardzo rygory-
styczne tempo. Na początku często zdarzały
nam się wtopy, dużo stresu i nerwów…
Nie wiedziałeś, kto wyprzeda koncert, czy
nie była to dla ciebie decydująca przesłanka?
Nigdy. Ludzie mówili: „Weź zrób Pogodno,

Lonker
Strachy Na Lachy, Lao Che”, ale nie chciałem.
Założenie było takie, żeby promować dziwne,
mało znane rzeczy. Jednym z moich ulu-
bionych koncertów z tamtych czasów był
występ amerykańskiego zespołu Child Abuse.
Grali na końcu i kiedy wyszli na scenę, z 60

See
osób opuściło klub, absolutnie obrażonych,
ale ci, co zostali, byli zachwyceni. To było
dla mnie zawsze najważniejsze, żeby poka-
zać coś, czego ludzie nie widzieli. Z czasem
o tych koncertach zrobiło się głośno i wy-
kształciła się stała publiczność. Na sali 80
osób – i znam wszystkich.
Gdzie te swoje dziwadła wyszukiwałeś?
Świat wreszcie Przekopywałem blogi, wynajdywałem
i zapraszałem zespoły, które miały po siedem

się dopasował lajków na Facebooku, albo i takie, które

w ogóle nie miały profilu. Po kilku miesiącach
już nie musiałem szukać, bo dostawałem po
dziesięć maili dziennie. Zespoły wiedziały, że
Z Bartoszem Boro Borowskim zostaną potraktowane uczciwie. Nie obiecy-
wałem, czego nie mogłem spełnić, ale zawsze
– szefem niezależnego labelu
była jakaś kwota gwarantowana, ciepły
Music Is The Weapon oraz posiłek, miejsce do spania i coś do wypicia.
gitarzystą i liderem grupy Teraz koncerty organizuję sporadycznie,
głównie znajomym, ale maile wciąż przycho-
Lonker See – rozmawiamy
dzą. Czasem dość abstrakcyjne, jak propozy-
o tym, dlaczego pchanie kulki cja słowackiego cover-bandu Abby.
gnoju jest lepsze od kopania Zapraszając te wszystkie wynalazki ry-
zykowałeś nie tylko dlatego, że nikt ich nie
rowów.
znał, ale też dlatego, że nie mogłeś wiedzieć,
jak radzą sobie na scenie.
Może raz czy dwa trafiły się zespoły zdecy-
dowanie złe. Jak na pięćset koncertów to chy-
ba niezły wynik? Miałem zasadę, że zawsze
prosiłem o link do klipu na YouTube. Czasem
protestowali, mówiąc, że nie mają niczego
dobrej jakości. Ale mi nie chodziło o jakość,
nawet jak coś pierdzi, jestem w stanie ocenić,

36
czy to gra czy nie. W studiu przecież można zrobić cuda na ki-
ju, połowa naszego popu na tym jedzie.
Kiedy doszedłeś do wniosku, że ulotne koncerty to za mało,
że trzeba co lepsze kapele utrwalać na nośnikach?
Zaczęło się od dbania o własną karierę. (śmiech) Miałem zespół
1926 i okazało się, że szukanie wydawcy w 2012 roku było jak
błądzenie we mgle. Odnoszę wrażenie, że teraz jest dużo le-
piej. Stwierdziliśmy w końcu, że nie ma się co naginać, że zro-
bimy to sami. Mieliśmy ten atut, że znaliśmy ludzi. Kiedy po-
stanowiliśmy pojechać w pierwszą trasę, w cztery dni wszyst-
ko załatwiłem przez telefon. „Boro, ty nas ugościłeś, to teraz my
ci pomożemy” – mówili znajomi z całej Polski. Ręka rękę myje.
Wydaliśmy więc sobie sami płytę i rozeszła się fama. Najpierw
odezwali się koledzy z Trójmiasta: „Ej, może byś nas wydał?”,
a po dwóch latach rozlało się to na całą Polskę.
Ja też kiedyś wydałem płytę własnego zespołu – i właśnie
dlatego nie założyłem nigdy wytwórni. Przy tym trzeba się
naprawdę sporo napracować.
To prawda. Ale ja im nie obiecuję cudów, zawsze stawiam
sprawę jasno. Dzielimy się nakładem, ja trochę pomogę przy
promocji, bo znam paru dziennikarzy, ale na tym koniec.
Wytwórnia płytowa z muzyką alternatywną to chyba nie jest
intratny biznes?
Nie zawsze też jest to orka na ugorze. W 2016 roku wydali-
śmy chyba pięć płyt, w tym Jesień i Lonker See, z czego cztery
już się wyprzedały. Trochę się trzeba z tym pomęczyć, ale jak
trafiam na taki zespół jak Jesień, jaram się na maksa. Albo
Katie Caulfield z Krakowa. Teraz mają po dwadzieścia, może
dwadzieścia parę lat, a jak już grają! Za cztery lata to może być
wielka rzecz.
Jakieś założenia programowe?
Wydaję wszystko. Nie każdy zna, bo niektóre płyty przepadły,
ale wydałem na przykład siódemkę projektu Czarny Porzecz
& Doktor Fatalny i to był punk/hip-hop, totalnie dziwna rzecz.
Większość wytwórni ma bardziej sprecyzowany profil. Jeśli
mowa o Instant Classic, to już każdy dobrze wie, że przez pięt-
naście minut będzie grała trąbka i ktoś będzie ciągnął gitarę
po ziemi. (śmiech) Ja miałem inne założenie: jak coś mi się po-
doba, to jedziemy z tym.
Czyli szukanie wspólnego stylistycznego mianownika ar-
tystów związanych z Music Is The Weapon mija się z celem?
Jestem bardzo otwarty, praktycznie na każdą muzykę – i rap-
sy, i jazzy, i co tam chcesz… Dominują jednak zespoły gitarowe.
Czasem zdarza się nawet, że wydaję coś, co nie do końca jest
moją muzyką, ale widzę, że zespół traktuje granie poważnie,
że ciężko pracuje, a to co robi jest dobrej jakości. Jeśli słyszę,
że jest to materiał, którego nie będę się wstydził, zawsze chęt-
nie pomogę.
Zdarzało się coś, w co totalnie wierzyłeś, ale ludziom po pro-
stu się nie spodobało?
Zacznę od dyplomatycznej odpowiedzi: wierzę we wszystkie
swoje wydawnictwa. (śmiech) Oczywiście, było kilka takich
rzeczy. Na przykład Burninghole, solowy projekt Pawła Plotty,
gitarzysty postrockowego zespołu California Stories Uncovered
z Tczewa. Nagrał rewelacyjną płytę „Cøaxial”, więc liczyłem na
to, że zostanie zauważona, ale się nie udało. Ale jeśli ktoś gra
pięć koncertów i na tym koniec, to trudno się spodziewać
cudów. Jasne, są ludzie, którzy szukają nowej muzyki i oni to
sprawdzą, ale ciężko jest się przebić dalej.
W takich sytuacjach artyści nie mają do ciebie pretensji?
Pewnie też liczą na więcej.
Nie. Dlatego właśnie zaczynamy od rozmowy.
Mówię im szczerze, że jestem małym żucz-
kiem, który pcha swoją kulkę gnoju, tłumaczę
co jest możliwe, a co nie. Sprawa jest jasna.
Jak się na czymś skupię, doprowadzę to do
końca, ale mój zasięg jest ograniczony.
Tym bardziej, że nawet ci, którzy szukają
nowych dźwięków, coraz mniej kupują ich
w postaci płyt kompaktowych.
Tak. Śledzę statystki sprzedaży płyt CD i wi-
działem taki piękny wykres, z którego wynika,
że teraz jesteśmy na etapie 1988 roku, czyli
samego początku. W latach 2000-2002 był
szczyt, a teraz nie sprzedaje się 50 procent
mniej, tylko 95 procent mniej. Oczywiście,
trzeba też mieć trochę szczęścia, bo kryzys
nie wszystkich dotyka w równym stopniu.
Niektóre wytwórnie stają się modne, ludzie
chętnie sięgają po ich tytuły, bo wierzą
sprawdzonej marce. Na naszym podwórku
może się tym pochwalić choćby Instant
Classic.
Tak, istnieje takie zjawisko. My też mamy
grono stałych odbiorców, choć trudno się
porównywać z Instant Classic. Oni są znacznie
bardziej spójni stylistycznie, mają też charak-
terystyczną oprawę graficzną wszystkich wy-
dawnictw. To jest dobrze
spakowany produkt.
U mnie zespoły mają
absolutnie wolną wolę,
mogą wrzucić na okład-
kę cokolwiek chcą…
Skoro wiesz, jak to dzia-
ła, czemu nie pójdziesz
podobną drogą?
Nie chcę. Nie jestem też
w stanie poświęcić się
wydawnictwu w taki
sposób, w jaki robią
to chłopaki z Instant
Classic. Dla mnie i dla
Asi to tylko dodatko-
wa aktywność. Dlatego
kibicuję zespołom
z Music Is The Weapon, które idą gdzieś
dalej, cieszę się, że mogłem im pomóc
wystartować. Zresztą teraz zawiesiłem
działalność… Kompakty już się nie sprzeda-
ją, a winyli nie robię, bo to zbyt duża in-
westycja. Z płytami CD jakoś sobie radzę,
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
zagram dwie imprezy więcej i uzbieram,
ale zrobić 300 winyli dobrej jakości, które
będą odpowiednio brzmiały i wyglądały, to
wydatek, na który nie mogę sobie teraz po-
zwolić. Nastąpiło więc chwilowe zawieszenie
broni i skupiam się na tym, co dzieje się
z Lonker See. Realizuję swoje marzenia.
Znam człowieka, który swoją niezależną
wytwórnię zamyka średnio dwa razy w roku.
Ja też pewnie za tydzień zmienię zdanie. zdjęcia:
(śmiech) Ale to może być frustrujące. Wczoraj, Paweł Jóźwiak
37

underground
po pierwszym dniu krakowskiej odsłony Music Is The Weapon
Festival, byłem bliski płaczu. Wojna z dźwiękowcem, wszyscy
pokłóceni, ludzi nie ma… Ale potem opadają emocje i przypo-
minasz sobie, że tak to działa. Czasem się udaje, innym razem
nie, ale i tak niczego innego nie chcesz robić.
Jakie to marzenia spełniasz w Lonker See?
Żeby móc z tego żyć. Nie chcę być gwiazdą rocka, ale wierzę, że
mogę funkcjonować tylko dzięki temu, że mam zespół. Jeszcze
niedawno wydawało mi się to nieosiągalne, tym bardziej, że
nasza muza to nie są delikatne tematy. Na szczęście jesteśmy
teraz na takim etapie, że po powrocie z trasy nie ma płaczu,
zostają jakieś pieniądze. Byłoby super, gdyby się udało. Tym
bardziej, że cała czwórka jest bardzo zdeterminowana. Gdy-
by nam ktoś dziś powiedział, że jutro mamy jechać na trzy
miesiące w trasę, to jedziemy z bomby, nie ma żadnego ale.
Na trasie chcesz się zabić po trzecim dniu, ale po siódmym już
lecisz. Mogą cię obudzić w środku nocy, a ty łapiesz za instru-
ment i grasz. Nie ma niczego piękniejszego.
Mam wrażenie, że Lonker See wpisuje się w szerszy kontekst
nadrabiania zaległości z muzyki, której w Polsce nie było,
kiedy grano ją na całym świecie.
Takie granie wraca nie tylko w Polsce, o czym świadczy cho-
ciażby popularność King Gizzard & The Lizard Wizard. Cieszę
się z tego odrodzenia, bo zawsze lubiłem długie formy. Wycho-
wałem się na Sonic Youth, Swans, na no-wave i krautrocku,
na transie. Niektórzy mówią: „Ale się wpasowaliście w boom”,
a ja zawsze odpowiadam: „To świat wreszcie dopasował się do
mnie”. (śmiech) Lotto wygrywa w plebiscycie na płytę roku?
Jeszcze parę lat temu było nie do pomyślenia, żeby pierwsze
miejsce w takim głosowaniu mógł zająć zespół, który przez 20
minut gra jeden motyw.
Zainteresowała mnie ta wasza determinacja. Jej brak potrafi
rozłożyć najlepiej zapowiadające się zespoły.
Ja i Asia [Kucharska, basistka i wokalistka – przyp. aut.] mamy
wolne zawody, co wiele ułatwia. Tomek [Gadecki, saksofonista]
jeśli trzeba weźmie bezpłatny urlop. Jasne, mieliśmy swoje
problemy, jak każdy zespół. Tym bardziej, że wywodzimy się
z różnych środowisk i rocznikowo jest duży rozstrzał – Asia
ma trzy dychy, ja 35, Michał [Gos, perkusista] i Tomek są po
38
Lonker See
czterdziestce. Przez pierwszy rok były tarcia, ale to dobrze,
bo to znaczy, że wszystkim zależało. Po tych wszystkich per-
turbacjach dotarliśmy już do takiego etapu, że jest tylko do
przodu. Nie ma myślenia o przeszłości.
Skoro tyle was dzieli, co was połączyło?
Przypadek. Tylko we dwójkę, z Asią, nagraliśmy naszą pierwszą
epkę. Poprzedni zespół się wysypał i brakowało nam grania.
Kiedy zacząłem tworzyć nowy materiał, zaproponowałem: „Za-
dzwońmy do Gosa”. W Trójmieście panuje specyficzna atmo-
sfera. Wszyscy się kumają, wszyscy sobie pomagają, metalowcy
trzymają się z jazzowcami, można spotkać się na piwku, piec
pożyczyć… Chodziłem na koncerty Michała jak miałem 16 lat,
w czasie eksplozji yassu, i mówiłem mu: „Proszę pana, fajny
koncert”. Teraz już znaliśmy się dużo lepiej, więc zadzwoniłem,
zaprosiłem go na próbę. Nie wiedziałem, jak to wyjdzie, ale
wydawało mi się, że może być ciekawie, bo on grał jazz, a my
jakieś ambiento-noise’y. Zrobiliśmy razem jedną próbę przed
nagraniem „Split Image”, naszej debiutanckiej płyty i mieliśmy
gotowe szkice trzech utworów. Dzień przed wejściem do studia
zadzwoniłem do Tomka, bo przyszło mi do głowy, że skoro
mamy takie fajne, otwarte formy, to może przydałby się jakiś
saksofon. Kiedy się pojawił, powiedziałem mu tylko, że to jest
w B i jest raczej smutne. (śmiech) W trzy godziny nagraliśmy
płytę i dalej już jakoś poszło.
Mam wrażenie, że polska muzyka gitarowa, która odrobiła
w latach 70. lekcje jazzu, wydała z siebie składy pełne miotaczy,
popisujących się zaawansowaną techniką. Za to rockmani,
którzy dwie dekady później odrobili lekcję yassu, nauczyli
się przede wszystkim swobody, otwartości…
Tak, absolutnie. Dobrze jest mieć warsztat, ale jeśli ktoś ma
pomysł na rąbanie jednego akordu przez pół godziny – super.
Cała Polska nie poczuła tak yassu, jak my w Trójmieście. Co
wy tam mieliście? Pojedyncze koncerty Miłości i Łoskotu. U nas
codziennie się coś działo, codziennie były jamy i koncerty.
Miałem wtedy kilkanaście lat, więc to był kluczowy czas dla
mojego rozwoju. Do dziś żyję ze stemplem yassu. Trójmiasto
było zresztą tradycyjnie bardziej otwarte niż reszta Polski. Za
komuny ludzie z innych miast mieli ograniczony dostęp do
muzy, a do nas marynarze zwozili płyty z całego świata. Był
fundament, na którym można było budować.
Wspominałeś swoją aktywność didżejską.
Tam się zarabia na chleb. Co nie znaczy, że tego nie lubię.
I chciałbym, żeby na koncertach zawsze był taki odbiór, jaki
mam na imprezach didżejskich. Niczego się nie wstydzę, popu
również słucham na co dzień, a jeżeli mogę dzięki temu zarabiać
– doskonale się składa. Uważam zresztą, że to bardzo trudna
praca…
Bo przychodzi pijany typ, ślini stuzłotówkę i przylepia ci ją na
czole, wołając: „Graj Despacito!”?
Zdarzały się już na imprezach takie momenty, że musiałem
wyłączyć na chwilę muzykę i przemówić: „Słuchajcie, kurwa, to
nie jest remiza. Nie będzie Despacito, jak się nie podoba, to wy-
jazd!”. (śmiech) Wiem, źle to brzmi, ale ludzie powinni wiedzieć,
gdzie idą. Chociaż pewnych rzeczy nie przeskoczę i zdarza mi
się puszczać piosenki, których w domu nigdy bym nie odpalił.
Na przykład Eda Sheerana – ale to ma przynajmniej jakąś
melodię, trzyma jakość. Lubię grać imprezy, ale czasem też po
prostu muszę, nawet kiedy nie mam ochoty. Na szczęście mam
swoje ukochane miejsce, sopocką Mewę Towarzyską, w której
jestem rezydentem i tam czuję się jak w domu. Przychodzi stała
ekipa i nikt nie wymaga ode mnie chałturzenia, więc nawet
jeśli czasem robota męczy, to lepsza taka, niż kopanie rowów.
6
39
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
underground

michał wieczorek

Resina
Wreszcie się odważyłam

Karolina Rec, nagrywająca płyty pod

pseudonimem Resina, opowiada nam
o podróżach na Wschód i podbijaniu
Zachodu. Rozmawiamy o muzyce,
religii i czasie. A punktem wyjścia jest
premiera nowego albumu warszawskiej
kompozytorki i wiolonczelistki,
zatytułowanego „Traces”.

Fa t C a t

40
 atrz, jakie zatoczyliśmy koło. Spo-
P tykamy się prawie dokładnie
po dwóch latach i muszę ci się
przyznać, że nasza tamta rozmo-
wa to był chyba pierwszy wywiad na te-
mat mojego grania solo.
Mam wrażenie, że po prostu udzielasz
niewielu wywiadów.
Może tak jest, nie umiem tego ocenić. Pro-
mocja w Polsce to temat na dłuższą rozmowę.
Właśnie, najgłośniej było o tobie przy okazji
pokazu Gucciego, pisał nawet Pudelek. Nie
martw się, nie o tym chcę z tobą rozmawiać.
Bardzo fajne były wtedy nagłówki w porta-
lach i w prasie. Brzmiały mniej więcej tak:
„Kim jest Resina?”. Rozumiem, że to jest
trochę egzotyka – dla mnie samej też.
Trzy główne hasła „Traces” to historia,
przeszłość i pamięć. Dlaczego zdecydowa-
łaś się na te słowa-klucze?
Wszystko zaczęło się, o ile dobrze pa-
miętam, od obejrzenia filmu „Idź i patrz”.
Wtedy zdałam sobie sprawę z dziury po
różnych okołowojennych historiach w mo-
jej rodzinie, o których nigdy się nie dowie-
działam, bo moi dziadkowie zmarli, gdy
byłam mała. Zaczęłam się zastanawiać, na
ile to, co oni przeżyli, ma wpływ na moje
życie: począwszy od prostych pytań o to,
czy lęk przed dźwiękiem samolotów woj-
skowych ma z tym związek. Innym impul-
sem była wizyta w Muzeum Narodowym
w Gdańsku. Zobaczyłam tam rzeźbę święte-
go Jerzego, zabijającego smoka: smokowi bra-
kuje głowy, a świętemu rąk. Ciekawy relikt,
odprysk przeszłości, który po drodze do
naszych czasów mocno się uszkodził, ale
ludzki mózg mimo wszystko próbuje go
złożyć i nadać mu sens na nowo.
Skłania to do refleksji jak my w ogóle postrze-
gamy przeszłość. Jak wybieramy pewne fak-
ty, jak nasz mózg, żeby ułatwić sobie drogę,
zawęża pole widzenia i jak czasami, upra-
szczając tę drogę, wiele rzeczy traci i pow-
tarza te same błędy. W ogóle mam wrażenie,
że my, jako ludzkość, mamy bardzo zawężone
pole widzenia. Fajnie jest być tu i teraz, ale
strasznie przykre jest to, że słabo wyciąga-
my wnioski z przeszłości i kompletnie nie
myślimy o przyszłości.
To ogromny obszar do lektur i niewesołych
przemyśleń. Pewnie brzmi to wszystko
straszliwie poważnie, ale mam wrażenie, że jesteśmy prze-
konani o naszej racjonalności i naszym panowaniu nad świa-
tem, ale ta powierzchnia racjonalności jest chyba bardzo kru-
cha. Trudno się do tego przyznać, podobnie jak do tego, że tak
naprawdę dopiero teraz – to znaczy dopiero w momencie alar-
mujących sygnałów, np. przyrodniczych – zaczynamy zadawać
sobie pytania, w jakim świecie będą żyć nasze dzieci i na ile
ten świat będzie podobny do naszego.
Moja muzyka zawsze się wiąże z tym, co mnie w danym mo-
mencie życia interesuje. W trakcie całego procesu pracy nad
albumem, byłam bardzo zanurzona w takich tematach. Takie
sobie dobierałam lektury, takie oglądałam filmy. Myślę, że
większa skłonność do destrukcji w brzmieniu może wynikać
z tych poszukiwań. Myślałam nawet o tym, czy nie dodać listy
lektur do „Traces”, tak jak zrobili to chłopaki z BNNT. Lubię
taki interdyscyplinarny styl pracy.
Starałaś się tę interdyscyplinarność pociągnąć dalej, przenieść
doświadczenia z lektur i filmów na muzykę?
Nie tak bardzo konkretnie, ale widzę, że sama używam takich
słów, które są obecne w tytułach i atmosferze płyty. Nie zadałam
sobie ćwiczenia, żeby przenieść te doświadczenia bezpośrednio
na muzykę, to raczej mocno we mnie rezonowało. Odcięłam
się od zewnętrznych bodźców i zgłębiałam tematy, które mnie
wtedy interesowały, jednocześnie pracując nad płytą. Dlatego
trudno mi racjonalnie opisać, co miało wpływ na co.
Skąd się wzięła twoja fascynacja opuszczonymi miejscami
kultu, starymi świątyniami, którą widać chociażby w teledysku
do „Procession”?
Widzisz, wszystko się ze sobą wiąże. Mam poczucie, że do
pewnego stopnia wypieramy, czy raczej naturalnie okrajamy
przeszłość, ale warto przyjrzeć się dawnym, zapomnianym
świętym miejscom, bo one mają o nas dużo do powiedzenia.
Po drugie, trochę czasu poświęciłam tematom związanym
z religią, chociaż oczywiście nie zajmuję się religiami nauko-
wo, ani zawodowo, tylko hobbystycznie. Szukałam wspólnych
mechanizmów działania religii jako organizacji i jako szkół
duchowości.
Wzięło się to m.in. stąd, że z mężem pojechaliśmy do Birmy.
Okazała się, mimo dekad rządów wojskowej junty, ogromnie
religijnym państwem. Co więcej i o czym chyba wszyscy już
wiemy – pojawili się tam mnisi buddyjscy, nakłaniający do
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
mordów na muzułmanach i te ich nawoływania spotykają się
z odzewem. Laureatka Pokojowej Nagrody Nobla, Aung San Suu
Kyi, milczy na temat ludobójstwa Rohingjów. W konsekwencji
zderzenia takich faktów z popularnymi poglądami na temat
buddyzmu oraz oczywistą wartością tej tradycji duchowej,
w naturalny sposób zaczęłam oddzielać religijność od tradycji
duchowych, które często mają z instytucjami niewiele wspól-
nego. Z kolei na przecięciu moich zainteresowań pamięcią i re-
ligią pojawiła się fascynacja miejscami kultu.
Buddyzm w ogóle nie kojarzy się z faszyzmem i rasizmem,
a sytuacja w Birmie jest dramatyczna.
41
underground
W praktyce jest to państwo wyznaniowe,
w którym za złamanie zasad zachowania
w świątyni grożą drakońskie kary. Informacje
o czystkach etnicznych przedostały się do
mediów po naszym powrocie i powiem ci, że
się załamałam. Wygląda to tak jakby państwo,
które podnosi się z zapaści, znalazło sobie
czarną owcę... Gdzieś już to widzieliśmy.
Fa t C a t
Trudno było się tam dostać? Birma jeszcze
niedawno była zamkniętym krajem.
Nie, po upadku junty Birma stała się krajem
otwartym na turystykę, chce dogonić inne
kraje regionu, jak Kambodża czy Tajlandia.
Reklamuje się hasłem, że tam można jeszcze
zobaczyć „autentyczną” Azję. Tymczasem ja
po prostu chciałam odwiedzić kraj buddyj-
ski, który na dodatek jest bardzo religijny.
Dostałam więcej, niż się spodziewałam. Bud-
dyzm może być opresyjny jak każda religia.
To kwestia ludzi, a nie konkretnych szkół.
Tam zrobiliście zdjęcia do teledysku?
Częściowo – są tam ujęcia z Birmy, jest parę
z południa Włoch, kilka z Polski.
Do Włoch z kolei często wracasz.
Znaleźliśmy tam dużo dziwnych pozostałości
późnego średniowiecza, wczesnego renesansu,
dramatycznych artefaktów religijnych, upior-
nych jak katakumby z tysiącami szkieletów.
Zastanawiało mnie, na ile to jest oswajanie
lęku przed śmiercią, a na ile sposób na jego
generowanie, które nijak się ma do czystej
duchowości.
Dużą zmianą na „Traces” jest to, że więcej
śpiewasz. Na „Resinie”
wokaliza pojawiła się
na samym końcu płyty,
a tutaj twój głos odgry-
wa bardzo ważną rolę.
Wreszcie się odwa-
żyłam. (śmiech).
Śpiewałaś przez jakiś
czas w Polskim Chórze
Kameralnym, a potem
przestałaś.
Nauczyłam się tam
mnóstwa rzeczy, na
przykład brałam udział
w nagraniu płyty ze
wszystkimi dziełami
chóralnymi Penderec-
kiego. Również tymi wy-
ciągniętymi z większych
kompozycji: oratorium
czy pasji. Chyba po raz
pierwszy zarejestrowa-
no je wtedy na jednej
płycie. To w ogóle było
dla mnie bardzo cieka-
we, bo Penderecki jest
kompozytorem, którego
wcześniej – wstyd
przyznać – nie do końca
ceniłam. Wynikało to
m.in. z przekonania
wyniesionego ze szkoły
muzycznej, gdzie jakoś
tak między wierszami
sugerowano, że innowa-
torem był Lutosławski,
Penderecki natomiast
popadł w nadmierny romantyzm. Okaza-
ło się, że te utwory są kapitalnie napisane
i czy jest romantykiem, czy nie, zupełnie nie
jest to istotne. Z Polskim Chórem Kameral-
nym śpiewałam bardzo dużo współczesnych
kompozycji, sporo prawykonań. Poznałam
niestandardowe możliwości wykorzystania
wokalu.
Byłam jednak wokalnie bardzo wyczer-
pana śpiewaniem w zawodowym chórze.
Właściwie przestałam lubić swój głos. Po-
trzebowałam czasu na regenerację. Zresztą,
prawie całe życie śpiewałam też w różnych
amatorskich zespołach wokalnych.
Dlaczego postanowiłaś wrócić do śpiewa-
nia akurat teraz?
Impulsem, by wrócić do śpiewania i szersze-
go wykorzystania głosu w mojej muzyce,
42
było spotkanie z Ianem Williamem Crai-
giem. Graliśmy razem w Londynie i obej-
rzenie jego występu otworzyło mi głowę,
zachęciło, by wrócić do śpiewania.
Ian ma doskonały warsztat wokalny, ale jego
technika jest zbliżona do mojej. Nie używa
zbyt wiele wibrata, a jednocześnie ma oczy-
wiście bardzo dobrze postawiony głos. Ro-
bi z nim przedziwne rzeczy: bawi się loopa-
mi, taśmami, improwizuje, wykorzystuje
dekonstrukcję. Bardzo mnie to poruszyło.
Oprócz całej technicznej otoczki, jest w jego
muzyce ogromny ładunek emocjonalny. Gdy
włączyłam „A Turn of Breath”, tak po prostu,
na zasadzie: „kolejny album do odsłuchu”,
poczułam, jak coś z zaskoczenia łapie mnie za
gardło. Musiałam się zatrzymać, sprawdzić,
co to jest.
Jesteście teraz kolegami z wytwórni, liczysz
na współpracę?
Oczywiście, Ian coś już nawet dla mnie zro-
bił... ale nie mogę jeszcze niestety nic więcej
powiedzieć. Przebąkujemy od dawna o tym,
żeby zrobić coś razem od podstaw. Proble-
my są raczej natury logistycznej i kalen-
darzowej, bo Ian mieszka w Kanadzie i ma
bardzo napięty terminarz. Mam nadzieję,
że to prędzej czy później nastąpi, bo chęć
jest obopólna. Nie ukrywam, że byłoby to
spełnieniem moich marzeń.
Inną ważną postacią, która przewija się
w twoich nielicznych wywiadach jest
Colin Stetson.
Przed nagraniem pierwszej solowej płyty
zastanawiałam się, czy ktokolwiek w ogóle
będzie chciał słuchać wiolonczeli solo, czy
jest to interesujące dla kogoś poza mną. Czy
w czasach sugerowanego nadmiaru muzy-
ki, ma to w ogóle jakikolwiek sens. Trafiłam
wtedy na solową płytę Colina i stwierdziłam,
że to jest sposób i nad tym właśnie warto
pracować: nad znalezieniem własnego, ory-
ginalnego języka. Chciałam zrobić coś, co
nie nasuwa prostych skojarzeń i jest bardzo
osobiste. Tak, inspiracją do tego był Colin.
Później faktycznie się poznaliśmy się, mieli-
śmy kontakt także przez Sarę Neufeld z Ar-
cade Fire. Wszystko wskazuje na to, że nasze
drogi jeszcze się przetną.
Obracasz się teraz w bardzo międzynaro-
dowym towarzystwie.
To dla mnie bardzo motywujące, kiedy muzy-
cy, których naprawdę cenię, są zaintereso-
wani tym, co robię, rozumieją moje podejście.
Kiedyś prawdopodobnie wstydziłabym się
wyjść z takimi propozycjami współpracy, ale
jeśli to oni sami z nimi wychodzą... to dla
mnie chyba najlepsze recenzje.
Z kim jeszcze chciałabyś pracować?
Z Benem Frostem, który jest częstym punk-
tem odniesienia dla innych twórców – udało
mu się stworzyć bardzo charakterystyczny
styl. Nie jest tajemnicą, że niedawno nagry-

Po jedny m z ko n-
ce rtów Kr i sten p o
prost u z a py t a ła m
M ateu sz a , c z y ni e
ch ci a ł by wz i ąć
u d z i a ł u w n a g ra ni a ch
kolej n ego a l bumu.
Zależ a ł o m i na
pu n kowej ene rg i i ,
s u rowy m st y l u.
waliśmy z Benem muzykę do trzeciego se-
zonu „Fortitude”. Skład znakomitych polskich
muzyków zorganizował Hubert Zemler.
Natomiast faktycznie z Benem poznałam
się wcześniej, ale o tym wszystkim później…
Kolejna duża nowość w twojej muzyce to
obecność perkusji, którą na płycie nagrał
Mateusz Rychlicki.
I to też kolejna dłuższa historia. „Resin”
napisałam na pierwszą płytę, ale nie byłam
zadowolona ze swojego wykonania podczas
jego rejestracji, ani też nie widziałam dla nie-
go miejsca na debiucie. Dokładanie kolejnego
punktu kulminacyjnego do specyficznej
dramaturgii pierwszego albumu nie miało
sensu. Pojawiał się za to na koncertach, bo
jest bardzo satysfakcjonujący jako utwór do
wykonywania na żywo. Po tamtym nieuda-
nym nagraniu, wiedziałam, że brakuje w nim
perkusji. Po jednym z koncertów Kristen po
prostu zapytałam Mateusza, czy nie chciałby
wziąć udziału w nagraniach kolejnego albu-
mu. Zależało mi na punkowej energii, su-
rowym stylu. Wniósł obie te wartości.
Jednak na koncercie premierowym zagrałaś
z Thomasem Fietzem.
Niestety, zawiniły nasze napięte kalendarze.
Mateusz nie mógł przełożyć nagrań. Drugim
perkusistą, z którym będę grać, jest Hubert,
ale on również miał od dawna zaplanowany
koncert w tym terminie. Tymczasem Tomek,
mój agent, sprawdził, co jeszcze miało się
wydarzyć tego wieczora na tej samej scenie
i okazało się, że z Królem na perkusji zagra
Thomas. Zachęceni przez Błażeja zapytaliśmy
go, czy nie zechciałby spróbować... Przyjechał
na próbę do Warszawy i szczęśliwie zrozu-
mieliśmy się od razu. Myślę, że z nim również
zagram jeszcze w przyszłości. Widzisz, wy-
gląda na to, że moi najlepsi koledzy to perku-
siści i chciałabym grać z nimi wszystkimi.
Ewidentnie muszę skomponować kawałek
na trzy perkusje.
Dlaczego tak lubisz perkusję?
Pociąga mnie fizyczność tego instrumentu
oraz plastyczność jego brzmienia. Każdy
z perkusistów, gdyby nawet grał na takim
samym zestawie, ma swój niezwykle charak-
terystyczny styl. Rodzaj i sposób uderze-
nia mają kolosalne znaczenie. I wreszcie
rozpiętość barw, możliwość kolorowania
perkusją i perkusjonaliami, czysto instru-
mentacyjny walor jest niesamowicie szeroki.
Między płytami zmieniłaś metodę pracy.
Trochę tak, a trochę nie. Sporo materiału
powstało u mnie w domu, jak zwykle – w sy-
pialni. Dużo improwizowałam, jak wcześniej,
ale bardziej skupiłam się na składaniu kom-
pozycji, mniej na łapaniu wyłącznie ulotnych
wrażeń. Dopadł mnie przesyt muzyką opartą
tylko na atmosferze, co czasem załatwia się
banalnymi metodami komponowania. Nie
zawsze basowa plama albo odpalenie arpeg-
43
Resina
giatora wystarczy. Choć i ja go lubię! Paradok-
salnie, nie jest wcale tak łatwo znaleźć dobrze
skomponowane utwory. Nie twierdzę, że ja
to potrafię, ale przynajmniej podjęłam wyz-
wanie. (śmiech) Wydało mi się to ciekawe
w czasach, gdy tzw. postklasyka jest skażona
bazowaniem przede wszystkim na barwach
dobrze znanych instrumentów. Oczywiście,
może to być znakomite, ale mam wrażenie, że
efektem ubocznym jest powstawanie dużej
ilości muzyki tła. Zdarza się, że po dwóch
minutach doskonale wiadomo, jak będzie
brzmiała cała płyta. Problem w tym, co dalej,
jeśli brzmienie nie jest interesujące.
To spowodowało, że chciałam budować
dramaturgię w ramach pojedynczych utwo-
rów, a nie tylko w relacjach między nimi.
Dlaczego dramaturgia jest dla ciebie ważna?
Chciałabym robić wciągające płyty. Może to
jest potrzeba, a może przesyt muzyką prowa-
dzącą donikąd. Nie chodzi mi wcale o klasycz-
ną narrację, ale lubię efekt zatracenia się
w muzyce, osiągany nie tylko działaniem
powtórzeń. Myślę, że pewna dyscyplina
w komponowaniu może sprzyjać osiągnięciu
tego efektu. To w ogóle dość trudne pytanie.
To wpływ pracy przy filmach i spektak-
lach teatralnych, czy ta potrzeba pojawiła
się później?
Podczas grania do spektaklu i komponowa-
nia dla teatru jest się podporządkowanym
pewnym regułom. Spektakl to wypadkowa
działania wielu osób. Bardzo ważna jest dy-
scyplina, bo są tam często konkretne zadania
do wykonania. To po prostu muzyka użytko-
wa na usługach wyższego celu i czasem trze-
ba zbudować coś bardzo wyrazistego.
Przed drugą płytą zrobiłam z Hubertem
muzykę do filmu „Dzień czekolady”, który
wejdzie do kin w pierwszej połowie przyszłe-
go roku. Muzyka została napisana pod kon-
kretne sceny. Film był już prawie zmontowany,
więc pracowaliśmy na niemal gotowym ma-
teriale. Mogliśmy skupić się na skomponowa-
niu utworów w punkt.
Znowu więc wychodzi na to, że moje podej-
ście do procesu tworzenia ostatniej płyty to
miks wielu doświadczeń. Do tego dochodzi
jeszcze niewielkie echo klasycznego wy-
kształcenia. Choć przyznaję, że czasem trudno
mi się dziś słucha klasycznych kompozycji,
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
bo te są z kolei dla mnie często przeładowane
formalnie. Co ciekawe, zwrócił na to uwagę
mój mąż, który zadawał mi zaskakujące pyta-
nia podczas słuchania jakiejś klasycznej kom-
pozycji. Spojrzenie kogoś z zewnątrz pomaga
czasem dostrzec pozornie oczywiste rzeczy.
Sama staram się chyba stać pośrodku,
z jednej strony unikam formalizmu, a z dru-
giej niebezpiecznej miałkości minimalizmu.
Z obydwu podejść próbuję wyciągnąć coś
skutecznego dla siebie. Staram się nie iść na
łatwiznę. 6
underground
ja r e k s z u b ryc h t
Sierść
pogodna
rezygnacja
Przed ich koncertem na OFFie niewiele wiedziałem
o Sierści, poza tym, że zespół współtworzy Jakub Lemiszewski,
jeden z najbardziej aktywnych i wszechstronnych twórców
młodej polskiej alternatywy. Znałem też z sieci nagrania
– brudne, wściekłe, chaotyczne. Po ich koncercie na OFFie
– warto chodzić nawet na te pierwsze, popołudniowe sztuki,
oj warto – poprosiłem o spotkanie i rozmowę. Koniecznie
chciałem się dowiedzieć skąd to się wzięło i dokąd zmierza.
ówi się o Sierści, że jest zespołem blackmetalowym
M i waszej muzyce na pewno najbliżej do tego nurtu, ale
jako emerytowanemu metalowcowi trudno jest mi
w was zobaczyć reprezentantów tego nurtu.
Jakub Lemiszewski: Blackmetalowy jest stan naszych umy-
słów, ale nie zajmujemy się rekonstrukcją historyczną black
metalu z lat 90.
Ada Lizardziuk: To jest nasz tribute. Ale kumam i szanuję
wkurw ludzi, którzy przychodzą na nasz koncert, słuchają
i mówią: „To nie jest black metal!”. Rzeczywiście, nie tak on po-
winien wyglądać i brzmieć. Ale z drugiej strony, kto to sprawdza?
Kogo w ogóle obchodzi, jaki to jest gatunek? To jest szuflad-
kowanie, na które mamy wyjebane.
Kuba Anatol Malinowski: Każdy bierze z tego inny element.
Dla mnie w black metalu najważniejsze jest to, że jest gatun-
kiem bez żadnego zażenowania, zupełnie otwarcie skupionym
na samotności i depresji. Nie trzeba przebierać tego w geogra-
ficzne czy mitologiczne szaty, skoro te emocje są obecne tu
i teraz, w 2018 roku, w systemie społecznym, w którym żyje-
my. Bardziej szczery jest od nas ktoś, kto przez pięć miesięcy
pracuje w korporacji, by za zaoszczędzone pieniądze spędzić
dwa tygodnie w chatce w lesie i tam pomalowany, w odpo-
wiednim rynsztunku grać black metal?
Jakub Lemiszewski: Dla mnie black metal w kontekście Si-
erści to tylko muzyczna łatka, która ułatwia nawigację w in-
ternetowym świecie muzyki.
Nie odbieram wam prawa do grania black metalu. Raczej
Michał Murawski/
myślę sobie, że w świecie, w którym te dawne etykietki blak-
O F F Fe s t i v a l / ną, może wam być trudniej dotrzeć do odpowiedniej pub-
mat. promocyjne liczności.
44
Ada Lizardziuk: Wiadomo, że w życiu cho-
dzi o popyt, podaż, target… ale chyba nie
mamy siły, żeby to ogarniać.
Jakub Lemiszewski: Próbowaliśmy wysyłać
naszą muzykę w różne miejsca, ale byliśmy
kompletnie ignorowani, więc stwierdziliśmy,
że nie będziemy tego robić. Gramy swoje,
a jeśli ktoś chce, to nas znajdzie. Zależy nam
przede wszystkim na tym, żeby nasza muzy-
ka była naprawdę nasza, żeby nie było w tym
słychać zbyt wielu wpływów zewnętrznych.
Pytam raczej o to, czy w ogóle myślicie
o publiczności?
Jakub Lemiszewski: Na nasze koncerty
przychodzi po 50-100 osób i bardzo jest dla
nas ważne, jak odbiorą naszą muzykę, jakie
przekażemy im emocje. Ale nie interesują nas
w sensie marketingowym. Ta muzyka jest
zbyt radykalna, żeby kalkulować.
Ada Lizardziuk: Jak posłuchałam naszej
ostatniej płyty z dystansem, to zrozumiałam,
że nie brzmi jak płyta, ale jak demo. Spoko,
jaram się tym, ale nie dziwię się, że wielu
ludzi nie chce tego słuchać. Oczekują lepszej
jakości, a my jesteśmy obskurami z garażu…
Kuba Anatol Malinowski: Gdybyśmy
poświęcili Sierści więcej czasu, być może wy-
glądałoby to inaczej, ale dochodzą zwykłe,
życiowe sprawy. Każdy z nas ma jeszcze kil-
ka innych projektów. Wszyscy troje gramy
w Złotej Jesieni, Lemi ma Gołębie, Ada gra
swoje piosenki. Do tego ja mam mały label
Enjoy Life, wszyscy pracujemy po pięć dni
w tygodniu. Takie są realia.
Siłą takich kolektywów, które dają się zau-
ważyć, choć nie grają muzyki komercyjnej,
jest funkcjonowanie pod jednym, zbiorczym
parasolem. Tak było na przykład z Lado ABC
czy Milieu L’Acéphale – tam jeden ciągnie
drugiego.
Jakub Lemiszewski: W Poznaniu, z którego
pochodzę, mamy taki kolektyw. Nazywa się
Miłość Krąży i skupia zespoły gitarowe, takie
jak Ugory i Pensjonat, ale też bardziej szalone
projekty, noise’owe pojebaństwa, takie jak
Martwy Chłopczyk. W Warszawie z kolei sku-
piamy się wokół Enjoy Life i działamy pod
tym sztandarem.
Kuba Anatol Malinowski: To wszystko
jednak jest zbyt różnorodne, żeby nazwać
to kolektywem. Do Lado nie ma nawet co
nas porównywać, jesteśmy na rewersie tego,
co robią. Oni są doskonale wyszkoleni
w operowaniu instrumentami, a my repre-
zentujemy dekonstruktywną stronę uprawia-
nia muzyki. Ale płyta Złotej Jesieni ukazała
się w Lado, z czego jestem bardzo dumny,
to super wyróżnienie.
Jakub Lemiszewski: Trzeba przyznać, że ta
fala wzbiera. Pojawiają się inni, młodsi ludzie,
których my ledwie znamy i chcą robić swoje
rzeczy. Niekoniecznie gitarowe.
Kuba Anatol Malinowski: W rockowej
muzyczce jest bardzo dużo zachowawczości.
Od pojawienia się Ścianki i Alamedy nie było
nowych, naprawdę otwartych projektów.
Ada Lizardziuk: Pewnie dlatego nagło-
śnieniowcom w klubach zajęło trochę czasu,
żeby nas skumać. Wcześniej na przykład
ściszali wokal: „Co to kurwa jest? Czemu
fałszujesz, czemu się tak drzesz? Przecież to
bez sensu!”. (śmiech)
Pytałem o ten zbiorczy szyld również dla-
tego, że chciałem wiedzieć, czy widzicie, ja-
kieś wspólne cechy tych waszych projek-
tów? Na pewno nie jest to pokrewieństwo
gatunkowe, ale i w Lado nie jest.
Kuba Anatol Malinowski: U nich to jest
humor…
Ada Lizardziuk: A u nas rezygnacja.
Jakub Lemiszewski: Pogodna rezygnacja.
Ada Lizardziuk: Dochodzisz do takiego mo-
mentu, że musisz albo uwierzyć w siebie, albo
się zajebać. (śmiech) Kończysz przepraszać za
45
to, że robisz coś, co najbardziej w życiu chciałeś robić.
Jakub Lemiszewski: Wszyscy mamy w sobie coś ze stra-
ceńców. Weźmy na przykład projekt Gołębie. Mateusz,
z którym go współtworzę, przez dwa lata nie chodził do pra-
cy, żeby móc robić materiał. Jedliśmy jedzenie ze śmiet-
ników. Nagraliśmy w końcu płytę, pewnie nikt jej nie będzie
słuchał, ale nas to nie odstrasza. Nie mamy nic do stracenia.
Nie mamy innego, lepszego życia. Oczywiście, są takie czynni-
ki jak presja rodzinna czy ekonomiczna, ale trzeba być po-
nad to. Trzeba wytrzymać. Wciąż jestem młody, mam 26 lat,
ale już odpadło wielu ludzi, z którymi kiedyś grałem. Zajęli
się pracą, muzyka stała się niedzielnym hobby. Została tylko
garstka ludzi, których stać na pełne poświęcenie. Może właśnie
to charakteryzuje tę scenę?
Kuba Anatol Malinowski: Kończy się to tak, że zostają tylko
ci, którzy są pewni na sto procent.
A od czego się zaczęło?
Kuba Anatol Malinowski: Od obserwowania statystyk na
Last.fm. Sprawdzaliśmy, kto słucha dużo Swans czy Coila,
a potem umawialiśmy się na OFF Festivalu 2010 i następnych.
W międzyczasie spotykaliśmy się na domówkach, ktoś zna-
lazł gitarę, więc robiliśmy pierwsze próby, choć nigdy na niczym
nie graliśmy.
Ada Lizardziuk: Zbudowała, a już na pewno scementowała tę
scenę postawa Miłosza Cirockiego [lidera Złotej Jesieni – przyp.
aut.], który napierdalał bez względu na wszystko, przezwy-
ciężając nasze poczucie bezsensowności.
Kuba Anatol Malinowski: On nam powiedział, że mamy
założyć zespół. Byłem w pracy, kiedy dostałem od niego SMS-a:
„Ej, stary, załóżcie blackmetalowy zespół z Adą i Kubą. Musi-
cie to zrobić!”.
Jakub Lemiszewski: Tu wjeżdża drugi wątek tej historii. Miałem
wtedy w Poznaniu zespół Graveyard Drug Party, z którym gra-
liśmy siarczystego noise rocka. Tylko gitara, perkusja i wokal.
Chcieliśmy, żeby ta muzyka była jak najbardziej radykalna.
Nudziło nas to, jak grają inne polskie zespoły, nie było w tym
błysku. Chcieliśmy zrobić coś naprawdę na serio.
Wciąż rozmawiamy o gitarach, ale twoja aktywność, Jakub,
do nich się nie ogranicza. Kiedy pojawiła się elektronika?
Jakub Lemiszewski: Przez dwa lata mieszkałem w Warszawie
i zacząłem chodzić na imprezy taneczne. Zafascynowała mnie
pula możliwości muzyki elektronicznej. Szczególnie wątki fu-
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
turystyczne – footwork, PC Music – i to, jaki wpływ można wy-
wierać dźwiękiem na ludzi. Rzeczywistość, która nas otacza
jest okropna, przytłaczająca i dopiero dzięki tej ultrainten-
sywnej muzyce mogą poczuć jakiś rodzaj odejścia w inne miej-
sce. Chodzi o to, żeby to wrażenie było jak najmocniejsze.
Słuchałem więc elektroniki, aż przyszedł moment, kiedy do-
szedłem do wniosku, że jestem w stanie robić własne rzeczy,
które będą ciekawsze od tego, co słyszę. Podobnie jak z tym
black metalem – nie chciałem się bawić w rekonstrukcję tego,
co już było, ale zrobić krok naprzód. Może to źle brzmi, ale
naprawdę mamy poczucie, że przyszłość należy do nas.
Ta iskierka nadziei napędza nas wszystkich. 6
underground

ja r e k s z u b ryc h t

Fertile
Hump
Nie umiemy inaczej

Magda i Tomek śpiewają i grają na gitarach, Maciek

trzyma rękę na pulsie. Razem tworzą zespół Fertile
Hump, który bluesowe lamenty rozsadza punk’n’rollową
energią. Właśnie wydali swój drugi album zatytułowany
„Kiss Kiss or Bang Bang”, o którym wspólnymi siłami
postanowili nam opowiedzieć.
ydawaliście płyty w Instant Classic, wytwórni,

W którą lubią i dziennikarze, i publiczność. Po co to było

zmieniać?
Magda: No, ale jak wydawca nie lubi, to co zrobisz?
Nic nie zrobisz.
Maciek: Ja też bardzo lubiłem i dalej lubię tę wytwórnię.
Uważam, że to najlepsza polska wytwórnia na świecie. De-
cyzja nie była do końca nasza. (śmiech)
Tomek: Otóż to. Chłopcy z Instant powiedzieli, że nowa płyta
im się nie podoba i nie chcą jej wydać. I słusznie. Niezależne
labele nie powinny wydawać rzeczy, w które nie wierzą.

Ciekawym, czy już zdążyliście pożałować decyzji, by ogarniać

wszystko samodzielnie. To może i fajna robota, ale czaso-
chłonna.
Magda: Na razie, ja przynajmniej, a myślę że chłopcy również,
jaramy się tym, że robimy wszystko sami. Pomijając już samo
wydanie płyty, u nas każdy ma kawałek tortu dla siebie. Ktoś ro-
bi koncerty, ktoś ogarnia koszulki, ktoś płyty, a ktoś pisze maile.
Maciek: Jest to męczące, ale bez przesady. Jako człowiek wy-
chowany na scenie hc/punk zawsze wszystko samemu og-
arniałem, we wszystkich zespołach w jakich grałem, więc
Agata Hudomięt uważam, że tak trzeba i jest to super.

46
Jak wspominacie trasę z Me And That Man?
Byłem na krakowskim koncercie i miałem
wrażenie, że ten ładny teatr jest ostatnim
miejscem, w którym powinniście grać…
Magda: (śmiech) To prawda. Z tego co wiem,
trasa miała być taka – siedząca. Starsi pano-
wie poczuli rokendrola i zmienili formułę
w trakcie planowania, ale nie na każdym
przystanku udało się zmienić miejsce. Tak
czy inaczej, gdyby nie oni, nie moglibyśmy
powiedzieć rodzicom, że graliśmy w teatrze.
Maciek: Mi się bardzo ta trasa podobała.
I to, że graliśmy właśnie w takich miejscach
jak w Krakowie, podobało mi się najbardziej.
Pewnie nigdy bym się tam nie pojawił, gdyby
nie ten koncert. Super, że był taki rozstrzał
miejscówek: od normalnych klubów, jak
Rudeboy w Bielsku-Białej – bardzo kocham
to miasto, pozdrawiam Bogusia! – po jakąś
gigantyczną halę w Łodzi, czy ekskluzywny
klub w centrum handlowym w Rzeszowie. Te
teatry faktycznie były dziwne, ale ja bawiłem
się wyśmienicie.
Tomek: Było ekstra, serio. Jednak naprawdę
nie rozumiem, dlaczego wciąż wszyscy pytają
o tę trasę. Czy to było aż tak wielkie i ważne?
To znaczy, może było? To było pytanie.
Zestawienie z Me And That Man też nie
wydaje mi się trafione, ale z drugiej strony,
na pewno dotarliście do nowej publiczności.
Wzrosło zainteresowanie zespołem?
Magda: Tak, to dla nas niepoliczalne.
Nasłuchaliśmy się tego i owego miłego od
fanów Portera i Nerdżiego.
Maciek: Nie odczuliśmy jednak jakiejś
szalonej zmiany. U nas to tak trochę orga-
nicznie rośnie. Publiczność na tej trasie była
bardzo zróżnicowana, więc na pewno widzieli
nas inni ludzie niż wcześniej.
Tomek: Poza tym, my i tak mieścimy się
w granicach błędu statystycznego.
Czyli mało jest miejsca w Polsce na taką
muzykę? Jasne, od wieków słucha się
u nas i bluesa, i punka – ale ani takiego bluesa,
ani takiego punka, a już na pewno nikt przy
zdrowych zmysłach tego nie łączy. Skąd
wam się to wzięło, dlaczego właśnie tak?
Tomek: Po prostu tak nam wychodzi. Nie
umiemy inaczej. Czasami mamy pomysł,
żeby zrobić coś innego, ale i tak wychodzi
nam to samo. Jesteśmy SKAZANI NA BLUE-
SA, człowieku!
Maciek: Ja mam taką teorię, że w Polsce jeszcze jest mało miejs-
ca na wszystko. Są prężnie działające mikrosceny, które funkcjo-
nują sobie czasami same dla siebie, a potem są od razu zespoły
festiwalowe i ogólnopolskie gwiazdy. Taka przestrzeń dla małych
i średnich zespołów dopiero się tworzy i to przede wszyst-
kim dzięki nowym miejscom, takim jak przykładowo
warszawski klub Pogłos.
Żeby przejść z tej mikrosceny do pozycji ogólnopolskiej
gwiazdy, szczęściu trzeba pomóc. Na przykład nagrywając nu-
mer po polsku, żeby radio mogło puścić w zgodzie z ustawą.
Tomek: Myślę, że temat ogólnopolskiej gwiazdy zamyka się na
etapie tego, co gramy, więc na szczęście nie musimy się szarpać
z takimi myślami.
Mam wrażenie, że nowa płyta jest mniej rockowa od „Dead
Heart”, a przez to mniej współczesna. Taki był plan?
Magda: My raczej nie mamy planów w stylu „będziemy mniej
rockowi” (śmiech). Robiliśmy swoje.
Tomek: …bo nie umiemy inaczej.
Gdzie i jak się nagrywa takie płyty jak „Kiss Kiss or Bang
Bang”? Bo brzmi to żywo, zdrowo i surowo, jak rzecz zrobio-
na na setkę, w raczej chałupniczych warunkach – ale to nie
może być takie proste.
Magda: Wierni Mustach Ministry. Jeszcze... Tomek kupił rzeczy
do nagrywania, a jest zdolnym gościem. Aha.
Tomek: Rzeczy do nagrywania. (śmiech) Kocham cię.
Jak odbywa się podział numerów na te, które są bardziej
Magdy i na te, w których dominuje Tomek? Kto pierwszy ułoży
sobie linie wokalne ten lepszy?
Magda: Tomek jest wirtuozem. (śmiech) Ja – chaotyczną
rozemocjonowaną dziewczyną Tomka. Jak coś wymyślę, to i tak
on to pociśnie tak, żeby przynajmniej mieściło się w takcie. Jed-
nak teksty piszę sama sobie, a potem razem nad nimi ślęczymy.
Tomek: Takt? Magda, kochanie, umawialiśmy się, żebyś nie
używała słów, których nie rozumiesz.
Podoba mi się okładka nowej płyty, pasuje do tych tekstów,
które poruszają tematy damsko-męskie: niby miłość, ale nie
za słodko, niby pieszczoty, ale jakby bardziej kłopoty…
Magda: No tacy jesteśmy. Barokowi.
Tomek: Pomyśleliśmy, że przy takiej okładce sama muzyka wy-
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
da się odrobinę bardziej na czasie. Wyobraź sobie, jak bardzo
niewspółczesna jest Danusia Nierada, która namalowała dla
nas ten obraz.
Bardzo proszę o definitywne rozstrzygnięcie kwestii: kiss kiss
czy jednak bang bang?
Magda: Zawsze kiss kiss.
Tomek: Wyłącznie bang.
Maciek: I’m a lover not a fighter. Ale z drugiej strony, jak po-
wiedział poeta: „Idea to walka – zasady to zwycięstwo”.
Tomek: A tygrys nie wspina się po cienkiej gałęzi.
6
47
 leszek gnoiński

Kora szał, szał, szał...

Na swojej dziennikarskiej drodze kilka

razy spotkałem Korę. Zawsze były to dla
mnie wyjątkowe rozmowy. Poniżej frag-
menty najdłuższej z nich. Przepro-
wadziłem ją z Korą w 2007 roku,
przy okazji tworzenia filmowej serii
o historii polskiego rocka. Spotkaliśmy
się w pięknej willi, należącej do niej
i Kamila Sipowicza, znajdującej się na
warszawskich Bielanach. Kora była
czarująca, bezpośrednia, błyskotliwa,
wyjątkowa. Zauroczyła nas wszystkich.
Rozmawiałem około dwóch godzin,
mógłbym kilka razy dłużej.

Artur Rawicz

48
 J
ak ważny był dla ciebie rok 1980 i występ na festi-
walu w Opolu?
To był właściwie pierwszy publiczny i duży występ dla
ludzi z całego kraju. Wcześniej mieliśmy koncerciki w klubach
studenckich i nie wiedziałam, że Maanam może mieć taką re-
cepcję. Lubili mnie, ale to się w ogóle nie przekładało na tak
zwane media, które nie były nami w ogóle zainteresowane.
Zgodziłam się na to Opole i zstąpiłam, jak takie dziecko rzu-
cone do piaskownicy – ktoś coś do mnie mówił, te dziwne ów-
czesne gwiazdy wokół i ja zupełnie inaczej ubrana niż one. Pa-
miętam, że pan Mariusz Walter, reżyser festiwalu, gdy zobaczył
mnie w takiej dziwnej, różowej koszulce na niteczkach, po-
obcinanej, wyglądającej niemal jak haleczka robotnicy, spytał:
„To w tym chcesz wystąpić?”. Odpowiedziałam: „No… w tym”.
„To niemożliwe”. I wtedy jakaś babeczka od scenografii pod-
rzuciła mi swoje ciuszki. Gdzieś coś podpięłam, coś zrobiłam,
założyłam wymalowane spodenki. Nie przypuszczałam, że to
będzie miało taki oddźwięk: jeden bis, drugi, trzeci, czwarty.
Właściwie, szczerze mówiąc, wylaliśmy oliwę na wzburzone
morze, bo zagraliśmy „Żądzę pieniądza” i to rzeczywiście było
dla ludzi, jak to się mówi, too much. Zamarli. To było dla nas
otwarcie drzwi. Zaczęliśmy grać po dwa koncerty dziennie
w ogromnych halach. Zdarzało się kilkadziesiąt w miesiącu.
Boom rockowy początku lat 80. to także wiele innych
zespołów. Udawało wam się ze sobą spotykać?
Nie mieliśmy czasu, bo nagle wpadliśmy na bardzo wysoką
falę i na tej fali utrzymywaliśmy się non stop. Miało to w pew-
nym momencie temperaturę chemicznego produktu na palni-
ku Bunsena, non stop podgrzewanego. Myśmy nie mieli czasu
ani się zastanowić, ani się obejrzeć. To były koncerty, powroty
do domu, koncerty, powroty do domu, dzieci, problemy, a to
z niańkami, a to z aprowizacją. W tym czasie miałam przecież
już dom i dzieci. Matką zostałam przez przypadek, bo życie ro-
dzinne nie było jakimś moim wymarzonym sposobem spędza-
nia czasu. Jakie zresztą ono było? Mieszkaliśmy w trudnych
warunkach aż do lat 90. Dziwnych, nieludzkich moim zdaniem,
w każdym razie bardzo nieestetycznych. Nie korzystaliśmy
z żadnych ulg, nie byliśmy w żaden sposób beneficjentami
naszego ogromnego sukcesu. Byliśmy bardzo źle opłacani jak
na to, jaką mieliśmy popularność. Byliśmy w gruncie rzeczy
bardzo sławnymi, ubóstwianymi biedakami, zadowolonymi
z takiego życia. Nasza wielka popularność była, tak naprawdę,
solą w oku bardzo wielu grup, jakichś takich jazzrockowych,
jazzowych, takiej dziwnej proweniencji. Ale w jakiś sposób
lubiliśmy ten nasz dziwny, stricte rockowy, rozbuchany, bez-
czelny, drapieżny, agresywny, patetyczny, ale jednocześnie
przyziemny i biedny tryb życia.
Wtedy zagraliście też w filmie „Wielka majówka”. Jak go
oceniałaś?
Szczerze? Na początku bardzo źle. Był dla mnie wtórny, kliszowy,
niedobry. I taką osobą, która rzeczywiście od razu znalazła
uznanie w moich oczach, był Zbyszek Zamachowski, ogrom-
ny talent. Wówczas chyba dopiero zaczynał i chodził do szkoły
teatralnej. Potem okazało się oczywiście, że głupio robię kry-
tykując to wszystko. Film genialnie trafiał właśnie w ten czas,
w tych młodych ludzi, okazał się nośny. Co tu krytykować? Ale
ja miałam, jak to się mówi, ciągle jakieś muchy.
49
Nie zauważyłaś, że film stał się kultowy?
Odkryłam to dopiero w latach 90., gdy po-
jechałam do Ameryki. Tam spotkałam całe
grupy ludzi mówiących do mnie jakimś dziw-
nym tekstem, na który ja w ogóle nie reago-
wałam. Okazało się, że to jest ścieżka dia-
logowa z tego filmu. Niektórzy byli na nim
po siedemnaście razy i znali wszystko na
pamięć. Dziś to sentymentalna pieśń i jak
oglądam go, to przypominam sobie różne
anegdoty. Jak ta, że po zdjęciach pojecha-
liśmy do Grecji i tam strasznie przytyłam.
Jadłam ogromne ilości greckich słodyczy
i po powrocie wyglądałam jak taka ukraiń-
ska żeńszczyna.
Stałaś się ikoną, uwielbianą przez wielu,
boginią nowej fali rocka. Jak ci z tym było?
Opowiem ci historię, kiedy pierwszy raz
obcięłam się na łyso. W ogóle w tym cza-
sie miałam krótkie włosy, co było wów-
czas bardzo drapieżne, rockowe. Nie ma-
lowałam się przed Maanamem, dopiero
w nim zaczęłam realizować najdziksze
pomysły, jakie przychodziły mi do głowy.
Między innymi dlatego, że jeździliśmy na
koncerty i nie było nas w domu tygodniami.
Z miasta do miasta, dwa koncerty dziennie,
hotel i nudziłam się swoim wyglądem. Wtedy
włosy miałam już trochę dłuższe. Postanowi-
łam je rozjaśnić i przy okazji zrobić trwałą. Co
chciałam przez to uzyskać? Trudno jest dzisiaj
dociec, ale człowiek z nudów zrobi wszyst-
ko. Wyszły włosy… zielono-żółte, takie rzy-
gawiczne. Na te spalone dziwne zielono-żół-
to-zgniłe włosy fryzjerka zrobiła trwałą. To
był horror! I ja wtedy postanowiłam te włosy
ogolić. Wszyscy muzycy, z wyjątkiem perku-
sisty, przyszli do mnie do pokoju. Była genial-
na scena – najpierw obcinanie, potem gole-
nie i malowanie głowy w pasy. Ale na scenę
w Zielonej Górze wyszłam z głową zakrytą
szaliczkiem, który dostałam od mamusi.
I w pewnym momencie zrobiłam coming out.
Szał był taki, jakby zobaczyli Matkę Boską.
Szał, szał, szał… Już nie musiałabym nic ro-
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
bić, mogłabym tak stać z tą kolorową głową
w paski. Mój perkusista o mało nie zemdlał.
Dla niego kobieta bez włosów była gorsza
od trupa. Tego samego dnia mieliśmy dru-
gi koncert i już nie musiałam wychodzić
w szaliczku. I jak się zaczął koncert i reflek-
tor przejechał po sali, to okazało się, ja tak
widziałam, jakby wszyscy byli też ogoleni
i mieli pomalowane głowy.
Kreowałaś modę, zmieniałaś ludzi, dzięki
tobie stawali się odważniejsi. Pamiętam
historię z czarnymi okularami, które były
ewidentnym nawiązaniem do generała Jaru-
zelskiego.
Ja okulary zakładałam i ściągałam, to nie
było tak, że ja je cały czas miałam na nosie,
więc fani wiedzieli, w jakim momencie
ściągnąć, a w jakim momencie założyć. I na
„Nocnym patrolu” cała sala w pewnym mo-
mencie, albo wkładała, albo ściągała okulary.
To już była pewnego rodzaju gra, to już była
choreografia, ja już nic nie musiałam mówić.
Te ciemne okulary stały się w pewnym mo-
mencie moim znakiem rozpoznawczym.
W grudniu 1981 roku wiele zespołów było
w trasach koncertowych. Wy też?
No tak, oczywiście. My byliśmy w trasie non
stop: zima, lato, poniedziałek, wtorek, środa,
czwartek, piątek, sobota, niedziela. Gdy wy-
buchł stan wojenny, byliśmy akurat w So-
pocie i nocowaliśmy w Grand Hotelu. Byłam
świadkiem pacyfikacji Grandu, bo mieszkali
tam też działacze Solidarności, którzy przy-
jechali na zjazd. Dwa patrole przeszły przez
mój pokój szukając ich. Wszędzie krzyki,
płacze, szlochy i brak kontaktu z całym świa-
tem. 13 grudnia mieliśmy mieć koncert w jed-
nostce wojskowej.
Zagraliście?
Oczywiście. Wiesz, my byliśmy zespołem,
który nie odmawiał. Oczywiście, do czasu.
Wtedy kazano nam go zagrać. Jeździliśmy
dużym autobusem. Śnieg po pas, po drodze
widzieliśmy rozbrykane dzieci, biegające po
tych czołgach stojących na poboczach i w ro-
wach. W tej jednostce było dziwnie, na poły
histerycznie, na poły agresywnie. Mieliśmy
ekstatyczne spotkanie z tymi żołnierza-
mi. Stan wojenny był ogromnym szokiem dla
każdego. Dla nich również.
W 1982 wróciły koncerty, ale już nie było
takiej atmosfery wolności.
Nie. Po 1981 roku na każdym koncercie była
wataha ZOMO. Mało tego, czy trzeba, czy nie,
oni lubili się pokazywać, bo, nie oszukujmy
się, mieli bardzo spektakularne stroje. Wy-
glądali bardzo futurystycznie, jak jeźdźcy
apokalipsy. I chcieli się pokazywać, bo podej-
rzewam, że dla nich to była po prostu rozryw-
ka. Myśmy byli gwiazdami po jednej stronie,
a oni byli gwiazdami po drugiej stronie.
Z kolei istniała jakaś niepisana umowa, że
de facto oni nie krzywdzili tej publiczności.
Ale publiczność też ich prowokowała. Przy-
puszczam, że oni właśnie życzyli sobie pew-
nego rodzaju prowokacji. Nigdy nie zapomnę
tego szuu, szuu, szuu. Ustawiali się, wybija-
li drzwi, zdarzało się oczywiście, że demolo-
wali. Ale mam wrażenie, że oni wszyscy się
ze sobą dobrze czuli. Ci demolowali, ci to tro-
szeczkę pacyfikowali, myśmy tu grali, nie
przerywaliśmy nigdy koncertów, pomimo,
że mówili: „Proszę przerwać, proszę przer-
wać”. Nigdy nie przerywaliśmy, cały czas gra-
liśmy. To byłyby dla dokumentalisty genialne
materiały archiwalne. Niestety nigdy tego nie
nagrano, ani nie sfotografowano.
Maanam zaczął znaczyć coraz więcej właśnie
w stanie wojennym. Jakby władza chciała
nam przytrzeć nosa, miałaby trudne zadanie.
Byłam często bardzo bezczelna. Właśnie dla-
tego, że gdzieś tam mi się wydawało, że
mogę sobie na to pozwolić, bo mam zaplecze
w publiczności.
Na co sobie pozwalałaś?
Różnica pomiędzy tym, jak ja byłam trak-
towana przed stanem wojennym, a w czasie
stanu wojennego, była bardzo widoczna. I to
też prowokowało mnie do pewnych bezczel-
nych i agresywnych zachowań. Pamiętam
taką historię. Gdzieś lecieliśmy, a w stanie
wojennym zamienili służby na lotnisku,
na jakieś dziwne, wojskowe. Wzięła mnie
ogromna kobieta na bardzo dokładną re-
wizję, mówiąc do swoich kolegów z ironią:
„Zobaczcie, to ta z tą świetną dykcją”. My nie
byliśmy bogaci, ale zarabialiśmy pieniądze
i te pieniądze miałam niemal wszędzie. Co
ona jakąś kieszeń mi otworzyła, to się wy-
sypywały. Krew ją zalewała, ale nie mogła
nic zrobić. Miałam bardzo wielką satysfak-
cję, bo ona po prostu zaniemówiła, ale widać
było, że wewnątrz kipi ze złości.
Co znaczyło być gwiazdą w latach 80.?
To z jednej strony uwielbienie, a z drugiej
mieszkaliście w bloku, tak samo musie-
liście stać w kolejkach.
Mało byłam w tym bloku, niemniej przy-
jeżdżały całe wycieczki i ludzie wypisywali
na ścianach wyrazy uwielbienia. W pewnym
momencie pani gospodarz domu poprzybi-
jała do ścian i do moich drzwi kartony na te
podpisy. Ona chciała wprowadzić jakiś ry-
gor w to wszystko, jakiś porządek, żeby to
miało ręce i nogi. Ale ta popularność miała
też dużo dobrych stron. Fani mieszkający
w Krakowie pomagali mi. Mieli do spełnienia
pewne konkretne role, niektórzy opiekowali
się dziećmi, inni pomagali moim synom
w odrabianiu lekcji, przygotowaniu do
szkoły i tak dalej. Suma summarum w pew-
nym momencie zrobiła się z tego bardzo faj-
na, bardzo dobrze rządzona przez rzeczy-
wistość komunka. (śmiech) Ale ja i tak byłam
rzadko w domu, bo my całymi tygodniami
byliśmy w trasie. Non stop.
Też w latach 80. zaczęły powstawać fan klu-
by. Pamiętam reportaż o fan klubie założo-
nym przez jakiegoś ZSMP-owca. To była fik-
cyjna postać czy prawdziwa?
Jak najbardziej realna. Był wicedyrektorem
budowlanej szkoły zawodowej, gdzieś przy
Puławskiej w Warszawie. Wymyślił so-
bie w pewnym momencie, że ta szkoła
będzie imienia poetki Kory Jackowskiej!
I zgodę dostał w ministerstwie! Pewnie dla-
tego, że tam była bezwładność rozpoznawa-
nia, kim jest ta Kora Jackowska. Może jakąś
50
XIX-wieczną poetką? (śmiech) Gdy w końcu
dotarło do nich, że to ja, oczywiście cofnęli
zgodę. On jednak szedł w zaparte i stworzył
izbę pamięci. Udało mu się przeforsować, że
nad każdymi drzwiami do klasy było wyma-
lowane przez dzieci motto wybrane z moich
piosenek. A tę izbę pamięci stworzył w stylu
zakopiańskim, ohydnym po prostu.
Byłaś tam?
Tak. Wszystko tam wcisnął: płyty, a ściany
wykleił plakatami. Wszystko było w stylu,
w jakim robiło się kiedyś gazetki ścienne. Ale
najlepszy był jego gabinet. Na swoim biurku
miał odlew mojego popiersia po jednej stro-
nie, a z drugiej strony stało popiersie Lenina!
Potem żeśmy się dowiedzieli, zresztą z tego
reportażu, że on interpretował moje teksty
w duchu stalinowskim! Na początku jeździł
z nami na koncerty z całym fan klubem
i przed naszymi występami skandował różne
hasła: „Maanam być jaśniej”, „Maanam być
lepiej”. Stawał się gwiazdą, jaśniał blaskiem
odbitym od nas.
W reportażu wydawał się niezłym świrem.
Jak było w rzeczywistości?
Przez to, że były to krótkie kontakty, nie mie-
liśmy możliwości, żeby go szybko rozpoznać.
Szczególnie, że on był bardzo miły, ale psy-
chopaci tak mają, bo w sumie okazało się, że
on był ciężkim przypadkiem. Do tego okazał
się homoseksualistą i pedofilem, który o mało
nie zgwałcił moich dzieci. Chyba później
wylądował w szpitalu, w końcu też go chy-
ba zamknęli. Nie wiem, co się z nim dzieje.
Boom rockowy to także lista przebojów
prowadzona przez Marka Niedźwieckiego.
Jaka według ciebie była rola tej listy przebo-
jów i jak Maanamowi ona pomogła?
Ludzie po prostu słuchali listy, zaprzyjaźnili
się z nią, czekali na każde wydanie. Było
masę ludzi, dla których głos Marka rzeczy-
wiście się liczył. Gdy zawiesili nasz zespół za
odmowę zagrania dla radzieckiej delegacji,
to właśnie Marek się świetnie odnalazł.
Z dnia na dzień staliśmy się persona non gra-
ta, pojawił się nakaz całkowitego wyrzuce-
nia naszych nagrań z radia. Marek genialnie
to obszedł, wykazał się sprytem, a przede
wszystkim odwagą cywilną, za którą zawsze
będę mu wdzięczna. Te werble z „To tylko tan-
go” grane w stanie wojennym rzeczywiście
brzmiały tak, jakby za chwilę, nie wiem,
następnego Ludwika XVI na szafot brali
i mnie, cesarzową, razem z nim. „Idzie Kora
i za chwilę nie będzie miała głowy”. (śmiech)
Wtedy na liście było „Simple story”. Ludzie
wiedzieli, że coś się dzieje, ale nie mieli po-
jęcia co. Głosowali i piosenka szła do góry!
To były takie małe gejzerki buntu.
Lata 80. to też specyficzne utarczki z cen-
zurą. Ty też je miałaś?
Moje teksty zawsze były przepuszczone przez

M y by l i śmy w t ra si e
no n stop : zi ma , l ato,
Kora na Ogólnopolskim Przeglądzie Muzyki
p o n i ed zi a łe k , w to re k ,
śro da , czwa r te k ,
Młodej Generacji Jarocin ‘80
p i ątek , so b ot a ,
J a c e k Aw a k u m o w s k i
ni ed z i el a .
poetycki klimat i ten poetycki język pozwalał
mi być wolną. Pewne piosenki były ocen-
zurowane tylko dlatego, że cenzura była
bardziej papieska niż sam papież.
Przy których tekstach to się objawiło?
Na przykład przy „Paradzie słoni”. To jest
bardzo śmieszna historia. „Parada słoni
i róża” to jest hajowa piosenka, którą
napisałam po wypaleniu ogromnej ilości
marihuany. Występuje tam wizja Wscho-
du, tej róży wziętej z literatury, którą
wtedy czytałam i słonia, którego kochałam.
To była czysta poezja. Tylko, że gdy ta piosen-
ka się ukazała, to akurat Rosjanie napadli na
Afganistan. No i oczywiście słoń został zin-
terpretowany jako czołg, fontanny piasków,
chmury obłoków unosiły się, jak ten czołg
zasuwał po piaszczystej pustyni. I ta Róża
Wschodu… I nie pozwolili puszczać tej pio-
senki. Podobnie było z „Oddechem szczura”.
Szczur to inteligentne, podziemne, kanałowe
zwierzę, przez co jest zwierzęciem symbo-
licznym, więc zakazali. Ktoś powiedział, że
antycypuję rzeczywistość. Być może, tak
się akurat złożyło, taka koincydencja, ale to
przecież nie miało nic wspólnego. Oczywi-
ście, na krótko zakazali.
Maanam w pewnym momencie zaistniał
w RFN. Czy to dzięki modzie na Polskę czy
po prostu przypadliście Niemcom do gustu?
Wydaje mi się, że to myśmy się podobali jako
zespół i ja jako artystka, frontwoman, pio-
senkarka. Postrzegali nas jako punkowców.
Oni myśleli, że my jesteśmy bardzo punko-
wi i przywozimy specjalne papierosy, pa-
pier toaletowy, stroje, a my przyjeżdżaliśmy
z tym, co było w Polsce dostępne w sklepach.
Na pewno ważna też była moda na Solidar-
ność, ale tam jednak istniał normalny rynek,
o którym my nie mieliśmy pojęcia.
Co ciebie najbardziej zdziwiło?
Nagrywaliśmy absolutnie kapitalne i na naj-
wyższym poziomie programy telewizyjne,
o ogromnej oglądalności. Przecież zainte-
resowała się nami firma RCA i nasze płyty
sprzedawano w normalnych sklepach mu-
zycznych. I to już był wielki sukces. Kiedyś
występowałam w Monachium, w dawnej sa-
li cyrkowej. Miałam na sobie bluzeczkę za-
pinaną na krokodylki, prostokącik z przodu
i z tyłu. Na przodzie był śliczny napis Fila.
Dostałam ją od naszych wspaniałych nar-
ciarek, sióstr Tlałek. Koncert rejestruje pry-
watna telewizja, podchodzi do mnie przed
koncertem jakiś facet i pyta, co my mamy
wspólnego z Filą. „A co to jest Fila?” – spy-
tałam, bo nie miałam pojęcia. Odpowie-
dział, że to firma produkująca odzież sportową
i jeśli my mamy z tego jakieś pieniądze, to on
też chce mieć. W efekcie musiałam wystąpić
w czymś innym.
Jaką cenę trzeba było zapłacić, żeby robić
tam karierę i dlaczego nie zdecydowałaś się
na jej kontynuację?
Wtedy nie docierało do mnie, że na promocję
są potrzebne pieniądze, że te pieniądze wy-
daje firma produkująca, czyli w tym wypad-
ku RCA, a ja muszę mieć paszport, muszę być
mobilna i jak ktoś z RCA powie, że w środę
o 10. rano mam być w telewizji lub w radiu,
to ja mam być. A jaka była wtedy Polska? Nie
mieliśmy paszportów, dawali je, jeśli chcie-
li, a jak nie chcieli, to nie dawali. Warunek
był jeden – przeprowadzka, czyli emigracja.
51
Kora
Do takiego kroku absolutnie nie byłam zdol-
na. Wiesz, my jeździliśmy do Niemiec, a po-
tem wracaliśmy i graliśmy w Polsce. Tego
wszystkiego było za dużo. Byłam śmiertel-
nie zmęczonym, w pewnym momencie już
zaszczutym przez rzeczywistość człowie-
kiem i jedyne, o czym marzyłam, to po prostu
położyć się, leżeć i nic nie robić. Żeby nikt,
broń Boże, ode mnie niczego nie chciał.
Co miało największy wpływ na rozpad
Maanamu? Zawieszenie przez władze czy
zmęczenie?
Oni w końcu nas odwiesili, ale rzeczywiście,
zawieszenie i moja postawa miały wpływ na
nasz rozpad. Ale też zmęczenie, bo bardzo
dużo koncertowaliśmy. W zespole pojawił się
alkoholizm i wszystko przestało się kleić. Nie
dało się dłużej tego unieść na jednych bar-
kach, bo nie miałam wsparcia. W pewnym
momencie poczułam się bardzo słaba. Mu-
siałam dokonać wyboru i wybrałam życie
prywatne. Wiedziałam, że już nic nie mogę,
ani z tym zespołem, ani sama ze sobą, że
mam dzieci. To oczywiście zupełnie inaczej
wyglądało w praktyce. Nie mogłam nagle
wszystkiego zawiesić na kołku, bo były ja-
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
kieś kontrakty, więc ciągnęliśmy to wszystko
jeszcze z rok lub dwa. Efektem była depresja.
Musiałam się leczyć i dopiero po kolejnych
dwóch latach jako tako zaczęłam oglądać
rzeczywistość i, przede wszystkim, zaczęłam
w niej uczestniczyć. Byłam po prostu ofiarą
swojego absolutnie rozbuchanego, dziwnego,
nienaturalnego życia. Taką cenę zapłaciłam
za ten boom lat 80.
6
[Wywiad wcześniej niepublikowany i nieauto-
ryzowany]
 ja r e k s z u b ryc h t

Paweł
Jóźwicki
absurdalne
marzenie
Bohater drugiego planu. Szara eminencja karier
wielu polskich artystów. Wydawca, menedżer
i A&R, który ma ucho, szczęście i wiarę.
Z Pawłem „Uzkiem” Jóźwickim rozmawiamy
o jego długiej i krętej drodze od składanki
Joy Division do platynowego albumu
Krzysztofa Krawczyka.

kąd się wziąłeś w branży muzycznej?

S Przez absurdalne marzenie. Miałem może z pięć lat,

kiedy usłyszałem w radiu piosenkę, która mnie za-
chwyciła. Piosenkę puścił głos – i ja też zapragnąłem
być takim głosem. Kiedy dorastałem, uświadomiłem sobie, jak
nierealne jest to moje marzenie. Ale słuchanie piosenek nie-
zmiennie było jednym z najważniejszych elementów mojego
życia, wiedziałem, że nie ma nic bardziej ekstra, i czułem że
to się nigdy nie skończy. Pracowałem wtedy w fabryce, więc
trochę zredukowałem swoje marzenie – wystarczyłoby mi,
gdybym mógł puszczać te piosenki w radiowęźle zakładowym.
Co to była za fabryka?
Unitra Cemi „Tewa” na Służewcu, tam gdzie dzisiaj stoi Galeria
Mokotów. Moja mama tam pracowała, mój tata, żona, koledzy.
Wszyscy tam pracowali, pili wódkę, a ja chciałem im puszczać
te piosenki, ale niestety się nie udało. Wzięli mnie do wojska.
Stojąc na warcie rozmyślałem o kasetach. Wyobrażałem sobie
te wszystkie płyty, które będę nagrywał na kasety BASF C-60.
(śmiech) W wojsku zdałem sobie też sprawę z tego, że w życiu
sporo zależy ode mnie samego, nawet w najtrudniejszych sytu-
acjach. Można to nazwać odwagą, można sprytem. Kiedy mnie
brali do MON-u była jeszcze komuna, ale kiedy wychodziłem
już był Okrągły Stół, wszystko dookoła się zmieniało. Każdy
mógł być każdym, ludzie przejmowali inicjatywę. Wróciłem
do pracy w fabryce, ale długo w niej nie popracowałem, bo za-
dzwonił do mnie starszy kolega, z którym grywałem w piłkę.
„Słuchaj, widziałem dzisiaj ogłoszenie, że jest nabór pracow-
ników do wytwórni płytowej!”

52
 To lepsze niż radiowęzeł.
Do takiego marzenia nigdy nie doszedłem!
Nie miałem takiej wyobraźni. Zadzwoniłem
więc i zapytałem, czy są jeszcze miejsca.
A facet mówi, że będzie u mnie za 20 minut
to pogadamy! To było najbardziej stresujące
20 minut w moim życiu. Chłop z wytwórni
płytowej przyjeżdża na inspekcję! Wyciągam
z tapczanu wszystkie „Magazyny Muzyczne”
i „Non Stopy”, nerwowo sprawdzam daty
i składy, potwierdzam wiadomości. Wresz-
cie dzwonek. Wchodzi wąsacz w tureckim
swetrze, o nic nie pyta, tylko mówi, że praca
jest w systemie trzyzmianowym, podaje
adres wytwórni i pyta, kiedy mogę zacząć.
Maksymalne rozczarowanie! Okazało się,
że do wytwórni płytowej może trafić każdy
głąb. (śmiech) Tak trafiłem do wytwórni ka-
set, której produkty zdobiły okładki z babami
z wielkimi cycami. Już po pierwszej nocy
zameldowałem drugiemu z właścicieli, że mam
kilka przemyśleń dotyczących usprawnienia
linii produkcyjnej, i wiem, co trzeba zrobić,
żeby rypać jeszcze więcej tych kasetek.
Strasznie mu wtedy zaimponowałem, więc
od razu zostałem przeniesiony do działu,
który dzisiaj nazwalibyśmy A&R.
W wytwórni pirackich kaset?
Tak. Na sprzęcie moich marzeń, czyli mag-
netofonie firmy Nakamichi, przegrywałem
kompakty na kasety-matki. To z nich później
moi koledzy po nocach rypali te tysiące ka-
set Roxette. Po jakimś czasie szefowie ufali
mi już tak bardzo, że naprawdę zostałem
A&R-em – i to był koniec tej wytwórni.
(śmiech) Skończyły się kasety z gołymi ba-
bami, zaczęły się składanki z moim ulubiony-
mi numerami. Kumasz, jak strasznie się to nie
sprzedawało? Szczytem kreacji z mojej strony
była składanka z różnych odłamów Joy Divi-
sion. Na jednej kasecie znalazły się nagrania
New Order, Revenge, Warsaw i Electronic.
Żeby odróżnić się od tego całego wsiurstwa,
które jeszcze dwa tygodnie wcześniej ser-
wowałem narodowi, zaproponowałem ory-
ginalną okładkę przedstawiającą stojącego
bokiem chłopa z wyprężonym fiutem!
(śmiech) W mojej wieczorówce dzięki tej ka-
secie zostałem bohaterem roku, ale z łóżek
polowych niestety nie schodziła... W tam-
tym czasie Jarek Janiszewski prowadził
w telewizji cykl gawęd zatytułowany
„Wykłady filozofii dla debili”. Spotkałem go
w Jarocinie, byłem cały rozdygotany, bo ko-
archiwum Pawła Jóźwickiego
chałem Bieliznę – i zaproponowałem wy-
danie kasety z tymi wykładami. Wąsacze nie
tylko w to weszli, ale też zapłacili mu jakąś
astronomiczną kaskę. Rozstałem się z firmą
Exton cztery dni przed świętami Bożego Na-
rodzenia, bo uniosłem się honorem w jakiejś
super ważnej sprawie. Oczywiście, nie wzią-
łem żadnych pieniędzy, więc nie tylko sie-
bie, ale i moją rodzinę pozbawiłem środków
53
do życia. Przez jeden dzień miałem najgorszego na świecie doła,
po czym znowu zadzwonił ten kolega od piłki. „Siedzisz ciągle
w tej wytwórni płyt?” – pyta. – „Bo ja teraz pracuję w firmie
ITI. Oni sprzedają też płyty kompaktowe i szukają ludzi do
pracy”. Kumasz ten przeskok z kasety do płyty kompaktowej?
Gotów byłem dopłacić, dziecku nerkę wyciąć, żeby tam praco-
wać! Umówiłem się więc na rozmowę kwalifikacyjną i miałem
całe święta, żeby się do niej przygotować. Znowu magazyny
wyjechały z tapczanu, a ja studiowałem dyskografię Yes i Gene-
sis. Okazało się, że i tym razem nikt mnie o nic nie spytał, ale
pracę dostałem. Głównie polegała ona na próbach upłynnienia
zapasów płyt z Warnera, którego ITI kiedyś był dystrybutorem.
Zaglądała do nas czasami pani Ula, która pracowała w Pol-
skim Radiu i pożyczała płyty do opraw muzycznych audycji,
za które odpowiadała. Zaprzyjaźniliśmy się i kiedyś powie-
działem jej o swoim marzeniu, o puszczaniu piosenek przez ra-
dio. „Naprawdę?” – ona na to. – „To się świetnie składa, bo jest
szansa, że mój kolega ci pomoże”. Umówiła mnie na spotkanie
z Andrzejem Pawłem Wojciechowskim.
Znowu przyszedł czas na wertowanie magazynów z tapczanu?
Nie. Nie wiem, co mnie opętało, ale dzwonię do niego i mówię:
„Proszę pana, pan już jest stary, pana czas już minął, ja panu
pokażę, jak się robi radio”. O dziwo, Andrzej umówił się ze mną
i zaprosił do swojej audycji. Powiedział, że nie może mi zapłacić,
bo sam dostaje kasę tak marną, że nie ma o czym mówić, ale
mógłbym mieć swój piętnastominutowy kącik w jego progra-
mie. Byłem zachwycony! W końcu przyszedł ten dzień. Jestem
już w studiu emisyjnym RDC, luźna atmosfera, śmichy chichy,
grają płyty, czad! „Jest pan gotów?” – pyta. Oczywiście, byłem
gotów jak nigdy dotąd, jakbym w BBC pracował, nawet dżin-
gle sobie ponagrywałem. Przechodzimy więc za szybę, sia-
damy przed mikrofonami i czekamy aż skończy się piosenka,
która właśnie leci. On mówi, co to grało i rzuca coś takiego:
„Parę dni temu zadzwonił do mnie bezczelny młody człowiek
i powiedział, że jestem stary i że mi pokaże, jak się robi radio.
Teraz wystąpi przed państwem ten młody człowiek. Jeśli coś
nie będzie państwu pasowało, proszę o telefon i on już nigdy
nigdzie nie wystąpi”. Zesrałem się. Całe życie stanęło mi przed
oczami. W końcu mam ten swój wymarzony moment, a czu-
ję, że paraliż mnie powalił… Przez niewyparzony jęzor wszyst-
ko schrzaniłem… Mówię „dobry wieczór” – i po raz pierwszy
w życiu słyszę w słuchawkach swój głos. Okazuje się, że w po-
równaniu z jego zajebistym, krystalicznym, pięknym głosem
ten mój jest tak żenujący, że natychmiast chcę otworzyć so-
bie żyły. Przecież ja nie mogę się takim głosem komunikować
ze światem od dwudziestu paru lat! (śmiech) Ale jakoś prze-
trwałem te piętnaście minut i zacząłem do niego przychodzić
regularnie. Pewnego dnia Wojciechowski powiedział, że ma
swoją wytwórnię i chciałby, żebym u niego pracował. Tym
razem była to najprawdziwsza wytwórnia płytowa.
Mowa o wytwórni MJM, która w pierwszej połowie lat 90.
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
była jedną z najważniejszych firm fonograficznych wydają-
cych polską muzykę.
To była praca życia. Zacząłem zajmować się Chłopcami z Placu
Broni. Z Bogdanem Łyszkiewiczem przeżyłem wiele śmiesznych,
przerażających i wzruszających historii. Wojciechowski bardzo
dużo mnie nauczył, a miałem szczęście, bo chętnie dzielił się
swoją wiedzą. Słuchaliśmy razem demówek, gadaliśmy godzi-
nami, a czasem nawet dyskutowaliśmy. (śmiech) Któregoś dnia
zadzwonił kolega z Łodzi i w moim życiu pojawił się zespół
Myslovitz, chyba najważniejszy…
Na pewno Myslovitz? Wtedy nazywali się The Freshman.

W dro d ze powrot n ej
m ówię do Andrzeja:
„ A m oże z ro biłbyś
p ł ytę Krawczykowi?”.
O n: „Zwar iowałeś?”
„Cze m u nie?
P rze cież s am mówiłeś,
że to je d e n z n ajwię-
kszych g łos ów
w Pols ce. J aki jest
p roble m?”
„ N o wie sz , mu siałby
m i eć z aje biste piosen ki
i teksty…”
To prawda. Załatwiłem im nagranie demówki
w studiu Radia Białystok. Pamiętam, jak już
po sesji usiedliśmy w radiowej kawiarni
i zasugerowałem, że może powinni zmienić
nazwę, bo ta jest beznadziejna, kojarzy mi
się z pastą do zębów. „Na jaką?” – pytają.
„Może nazwijcie się po prostu Mysłowice?”
„Nie no, zgłupiałeś?” – słyszę. „To może My-
slovitz? Jak Kravitz, przez ‘tz’ na końcu?” Ro-
jasowi się spodobało, ale Lala nie chciał się
zgodzić. Mówił, że to z niemiecka, że na Śląsku
z takimi rzeczami trzeba uważać… Pod wpły-
wem impulsu narysowałem logo i to ich prze-
konało.
Mamy więc Myslovitz – zespół twojego życia.
Totalnie się zakochałem. Nigdy nie byłem
tak blisko czegokolwiek. Uciekałem z domu
i spędzałem z nimi prawie każdy week-
end, każdą wolną chwilę. Łaziliśmy razem
po Mysłowicach, piliśmy piwo, gadaliśmy,
słuchaliśmy piosenek. Okazało się, że 300
kilometrów od Warszawy są goście, którzy
mają tak samo. Kumple, bratnie dusze, nie
wiem jak to nazwać.
W międzyczasie Robert Gawliński rozwiązał
Wilki i postanowił nagrać płytę solową. Wy-
brał mnie, jako tę osobę z wytwórni, która
będzie się nim zajmowała. To było duże
wyróżnienie, bo Gawliński to była wtedy
pierwsza liga. Pół roku później Gaweł pokłócił
się z Wojciechowskim i zaproponował mi,
żebyśmy razem założyli firmę. Ekstra! Oczy-
wiście w to wszedłem. Wynajęliśmy z Moni-
ką Gawlińską biuro i obsłużyliśmy dwie pły-
ty: „Kwiaty jak relikwie” i „X”. To był dobry
czas. Oprócz pracy z Gawlińskimi, której –
umówmy się – nie było za wiele, sporo udzie-
lałem się w radiu, przewalałem dużo płyt,
jeździłem ciągle do Londynu na koncerty i po-
grzebać w tamtejszym gruzie. Raz w miesiącu
spotykałem się z Grześkiem Hoffmannem
i Rafałem Szumielewiczem, i robiliśmy sobie
zagadeczki z piosenek, które wpadły nam
ostatnio w ręce. Te spontaniczne zagadki
bardzo szybko przekształciły się w regularny
konkurs, którego główną nagrodą było zwol-
nienie z zakupu alkoholu i używek na kolejny
rok naszych spotkań. Kochałem to!
Wtedy pojawiło się BMG?
Wciąż miałem te audycje w radiu, do tego
jakiś program w telewizji, więc jeździłem
po wytwórniach, wybierałem sobie płyty
i teledyski. Miałem swój prywatny ranking
wytwórni, od najlepszej do najgorszej. Na
pierwszym miejscu zdecydowanie był EMI,
w którym były same zajebiste rzeczy, a na
ostatnim – BMG. Tam jeździłem tylko po
Spiritualized i Death In Vegas. Ale właśnie
w BMG zaczepił mnie kiedyś chłop i zapro-
ponował pracę przy promocji radio-
wej. Umówił mnie z nową szefową. Tak
poznałem Biljanę Bakić. Kiedy się pojawiłem,
właśnie opijała z Markiem Kościkiewiczem
54
podpisanie kontraktu z Goranem Bregovićem.
Była w świetnym nastroju i dostałem tę ro-
botę. Na początku dzieliłem biurko i kompu-
ter z Ziemkiem Kosmowskim z Rendez-Vous,
który też się tam zahaczył. Jak Ziemek pra-
cował, to ja paliłem szluga, a jak chciałem
coś zrobić, to Ziemek wychodził na papiero-
sa. (śmiech)
Jak z promotora radiowego awansowałeś
na A&R-a?
Przełom nastąpił, kiedy Marek Kościkiewicz,
który wtedy był A&R-em, podpisał Ściankę.
Na tle tego barachła, które wtedy tam było
wydawane – trudny temat. Mieliśmy w firmie
taką tablicę, na której zapisywane były
wszystkie premiery. Kiedy płyta trafiała na
rynek wycieraliśmy ją z tablicy, a pozostałe
tytuły przesuwały się z dołu o jedną pozycję
wyżej. Ścianka też dojechała na samą górę
i została wytarta, ale premiera się nie odbyła.
Idę więc do Kościka i pytam, co z tą Ścianką.
„Niee, nie będziemy tego wydawali” – mówi.
Jak to nie? Przecież podpisałeś z nimi umowę!
„Nie, bo zespół przywalił w chuja. Przysłali
nam jakieś świsty, szumy, do niczego to się
nie nadaje.” Ale przecież zapłaciłeś im zalicz-
kę! „Nie przejmuj się. Bardziej się opłaci te-
raz to utopić, niż wydać drugie tyle na pro-
mocję, a przecież i tak nikt tego nie kupi.”
(śmiech) Mniej więcej w tym samym czasie
Perkoz przyprowadził do BMG Homosapiens.
Ja namawiałem Smolika od jakichś trzech lat,
żeby zaczął robić swoje rzeczy. Wyglądało
na to, że wchodzimy w ciekawe czasy i wy-
myśliliśmy z Biljaną, że uruchomimy sub-
label, który będzie wydawał te wszystkie
niekomercyjnie tematy. Warunek był tylko
taki, że to ma na siebie zarabiać. Tak powstało
Sissy Records.
Które zostało entuzjastycznie przyjęte przez
media i chyba nie najgorzej przez fanów?
To był super czas. Miałem wrażenie, że
wszyscy są szczęśliwi. Klepali po plecach,
chcieli pomagać, proponowali, że coś mogą
zrobić, bo to fajne rzeczy. W międzyczasie
Kościk odszedł z BMG i Biljana zaczęła szu-
kać nowego A&R-a. Ze względu na szefowanie
Sissy chodziłem na cotygodniowe zebrania
menedżmentu, gdzie spotykało się siedem
najbardziej wpływowych osób w firmie
– szef marketingu, dyrektor finansowy itd. –
więc byłem na bieżąco z wszystkimi sprawa-
mi. Na którymś z tych spotkań Biljana obwie-
ściła, że znalazła już A&R-a i pokazała na mnie.
Zapadła złowroga cisza. Przerwał ją szef
sprzedaży: „No nie, Biljana, bez jaj. Uzek jest
spoko, ale to przecież matoł. On nam Gol-
ców nie przyniesie. Przecież przy tych jego
Ściankach i Smolikach zdechniemy z głodu!”.
Obawiałem się, że ma rację, że będzie powtór-
ka z mojej kompilacji Joy Division, bo niby
czemu miałoby się to inaczej skończyć?
(śmiech)
 Paweł Jóźwicki

Może wyjaśnijmy, czym właściwie zajmu-

je się A&R?
To skrót od Artyści i Repertuar. Wziąłem to
sobie do serca i zawsze szukałem jednego
i drugiego. Mam wrażenie, że większość A&R-
ów za bardzo skupia się na samym A, zanied-
bując z lekka R. Może to zabrzmi buńczucznie,
ale wydawało mi się, że w naturalny sposób
kumam, które piosenki są dobre, a które
nie. Zdarzało się, że jak wychodziły jakieś
płyty, które były promowane singlami, to
często nie zgadzałem się z tym wyborem.
Kiedy więc już miałem na to wpływ – po-
szedłem na całość. Zacząłem wchodzić w bu-
ty A&R-a już jako promotor radiowy, wykłó-
całem się z artystami o to, co powinno być
singlem, a co nie, i zaliczałem pierwsze suk-
cesy. Miałem wyczucie, a czasem po prostu
szczęście. Tak było chociażby ze wspomnia-
ną Golec uOrkiestra. Wydawali się sami,
ale u nas mieli dystrybucję. Pewnego dnia
przychodzi do mnie szefowa marketingu pol-
skiego i mówi: „Słuchaj, mamy właśnie spot-
kanie z Golcami, ale to cwani górale i chcą
zobaczyć, czy w ogóle coś kumamy. Dali mi
nową płytę i mam wybrać z niej singel, bo
chcą nas sprawdzić. Przesłuchaj to szybko
i coś wybierz!”. „Szybko? Dziewczyno po- Adam Burakowski
trzebuję co najmniej godzinę, żeby na spokoj-
nie to przesłuchać i się zastanowić”. „OK, Krawczyk wtedy nie miał zbyt dobrej dukował.” „A, kumam, OK. Na kiedy to potrze-
masz godzinę”. Wygoniłem więc wszystkich prasy. Pół biedy dopóki był zapomniany, bujesz?” (śmiech) Smola szachowałem pio-
z pokoju i zacząłem robić składaneczkę ale powrót miał fatalny, wprost w objęcia senkami, a piosenkarzy Smolikiem i jakoś to
z Saint Etienne. Mieliśmy od niedawna na disco polo. ruszyło. Wyszła gruba rzecz. Kiedy już „…Bo
wyposażeniu biura wypalarkę, na której Chciał już chyba skończyć z tym disco polo, marzę i śnię” się ukazała, zadzwonił do mnie
mogłeś przegrać płytę CD na CD. Kumasz, więc przyszedł do nas z taką straszną, roz- Sokół: „Nic nie chcę, nic nie chcę… Dzwonię
jaki to był odjazd?! Robiłem po nocach różne buchaną artystowską płytą. Bębny napier- tylko, żeby ci kurwa powiedzieć, że kupiłem
bzdurne składanki, a tu z nieba spadła mi dalają jak w Metallice, koleś pruje na basie, tę płytę Krawczyka i od tygodnia wałkujemy
godzina! Kiedy zostało mi kilka minut, Kris drze się jak pojebany – tragedia. Biljana to z chłopakami w studiu. Zajebista rzecz”.
wrzuciłem tych górali, wcisnąłem przycisk postanowiła jednak kupić tę słabą płytę, by No więc mieliśmy szac nawet wśród hipho-
„Random”, płyta się zakręciła i wyskoczyła kupić Krawczyka. BMG nigdy jej nie wydało. powców. (śmiech)
siódma piosenka: „Gdy widzę słodycze, to Plan był taki, by podnieść z ziemi leżącego Później pojawił się „Idol”.
kwiczę…” Przychodzi ta laska, ja oddaję jej Krawczyka i posadzić go na tronie. Nie chciałem tego bałaganu... Któregoś dnia
płytę i mówię: „Siódemka”. „Jesteś pewien? Od razu wiedziałeś, jak do tego podejść? przychodzi Biljana i mówi: „Uzku, Uzku, mam
Bo to gruby deal!” „Tak, jestem, siódemka.” Nie. Wybrałem się kiedyś ze Smolikiem do super wiadomość! Będziemy mieli program
(śmiech) Kiedy rozumu nie starczało, ratował Łodzi, żeby pomógł mi ogarnąć Cool Kids Of telewizyjny!” „Jak to telewizyjny? Przecież
mnie fart. Death. Finalnie to się na szczęście nie udało. jesteśmy wytwórnią płytową, co ty gadasz?”
Nie powiesz mi, że od dwudziestu lat (śmiech) Ale w drodze powrotnej mówię do „Będzie super, zobaczysz. Tam będą śpiewa-
jedziesz na fuksie. Coś musisz wiedzieć Andrzeja: „A może zrobiłbyś płytę Krawczy- li różni amatorzy, a my będziemy wydawać
o muzyce, czego inni nie wiedzą. kowi?”. On: „Zwariowałeś?” „Czemu nie? Prze- ich płyty”. Pomyślałem, że zwariowała. Ja tu
Niedawno, naprawdę niedawno, skumałem, cież sam mówiłeś, że to jeden z największych mam Sissy, z Cieślakiem chadzam do baru
że czynnikiem decydującym nie jest melo- głosów w Polsce. Jaki jest problem?” „No mlecznego, z Gobasem na różne super sałatki,
dia, ani tym bardziej produkcja, tylko głos wiesz, musiałby mieć zajebiste piosenki jest Kris, z którym świetnie się udało, po co
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8

i tekst. To za ich sprawą coś się udaje, albo
nie. Im więcej w głosie i słowach jest – tu
użyję górnolotnego sformułowania – prawdy,
tym bardziej prawdopodobne, że coś odnie-
sie sukces, bo ludzie tę prawdę bezbłędnie
słyszą.
Zostałeś więc A&R-em w BMG…
Wtedy pojawił się w moim życiu Krzysztof
Krawczyk. Kocham go. Ściągnęła go Biljana
i dostałem zadanie, żeby coś z nim zrobić.
i teksty…” „Jak ty ogarniesz produkcję, to ja
załatwię piosenki”. Stanęło na tym, że Smo-
lik się zastanowi, kiedy przyjdę do niego z re-
pertuarem. Łapię więc za telefon, dzwonię
do Rojasa, Gawła, Myszora i innych kolegów,
i z każdym przeprowadzam tę samą roz-
mowę. „Słuchaj, mam prośbę, potrzebuję za-
jebistą piosenkę, taką do bólu szczerą.” „Dla
kogo?” „Dla Krawczyka.” „Jakiego Krawczy-
ka?” „No, Krzysztofa…” „Ochujałeś?!” „Niee,
mam pomysł na płytę. Smolik będzie ją pro-
mi jacyś obsrani amatorzy z TV? Ale Biljana
się uparła i miała rację. W „Idolu” poznałem
Ankę Dąbrowską, w której się zakochałem,
Makosa, Krzyśka Zalewskiego, Brodkę i pa-
ru innych asów.
Po zakończeniu przygody z BMG założyłeś –
wspólnie z Biljaną i Bogdanem Kondrackim,
firmę Jazzboy. To niezależne wydawnictwo,
studio nagraniowe, ale też publishing, który
właściwie jest przedłużeniem pracy A&R-a.
Tak. To było chyba w 2007 roku. Ponieważ

55
Paweł Jóźwicki
w trakcie swojego dotychczasowego życia poznałem wielu uta-
lentowanych ludzi, pomyśleliśmy z Biljaną, że będziemy za-
mawiać u nich dobre piosenki i umieszczać je na płytach po-
trzebujących piosenkarzy. Wiesz, czasami świetna płyta się nie
sprzedaje, bo najnormalniej w świecie brakuje na niej numeru,
który ją pociągnie. Zaczęliśmy więc podpisywać umowy publi-
shingowe z ludźmi, których po pierwsze lubiliśmy, a po drugie,
którzy mogli nam takie piosenki napisać.
Wróćmy do talent shows, które trochę zmieniły charakter
pracy A&R-a. A może w ogóle ten zawód przestał być
potrzebny, bo gołąbki same lecą do gąbki?
Talent shows to wielka pomoc dla A&R-ów. Wcześniej dosta-
wałeś kasetę albo płytę, słuchałeś materiału, który był lepiej
lub gorzej zrobiony, podpisywałeś coś, a później okazywało się,
że na czele tego zajebistego zespołu, który właśnie podpisałeś,
stoi jakaś niemota, która nie może trafić z garderoby na scenę.
Łatwo było popełnić błąd. A teraz? Wystarczy włączyć telewi-
zor. Nie tylko słyszysz, jak śpiewają, ale widzisz, czy ktoś, kto
właśnie wszedł na scenę, ma to coś w oczach, czy się boi, czy
nie, czy gotów jest zabić za to, co robi, czy raczej przeprasza,
że żyje. To jest zajebiste narzędzie dla A&R-ów.
Szkopuł w tym, że nie wszyscy zgłaszają się do talent shows.
Chyba się mylisz.
Cool Kids Of Death chyba byś w ten sposób nie podpisał.
OK, ich rzeczywiście nie, ale kiedy obserwowałem, kto przycho-
dzi na precastingi do „Must Be the Music”, byłem zaskoczony,
jak szeroki jest przekrój stylistyczny: od metalu, przez fajne
alternatywne bandy, po niezłych piosenkarzy. Pomyślałem
nawet, że dzisiaj chyba młodzi muzycy nie mają wyboru. Jeśli
szukają popularności i cokolwiek kumają, to przychodzą do ta-
lent show, bo dzięki temu mają większą szansę, że zostaną
zauważeni, niż kiedy wyślą sto demówek do stu wytwórni.
Prawie wszystkie obecne polskie gwiazdy wzięły się z talent
shows – no, może oprócz Taco Hemingwaya.
To jeszcze jeden przykład z Łodzi. Podpisałeś kontrakt
z zespołem Coma, bo widziałeś, co w swoim mieście robią
z ludźmi na koncercie. Gdyby pojechali do Warszawy, wystąpić
w telewizji, byliby poza swoim środowiskiem naturalnym.
Słyszałbyś tę muzykę, dziwne teksty Roguca, ale nie mógłbyś
wiedzieć, że ludzie od tego chodzą po ścianach.
Masz rację, mogłoby tak być. Prawdopodobnie nie zaintereso-
Adam Burakowski wałbym się Comą po talent show. Nie ma jednej drogi. Pro-
gramy telewizyjne są ułatwieniem, ale jak chcesz wiedzieć
więcej, to powinieneś jeździć, spotykać się i grzebać w inter-
necie. W czasach BMG w większości dużych miast w Polsce
miałem kolesi, którzy dawali mi cynk, jak zauważyli, że w ich
rejonie dzieje się coś ciekawego. Wtedy jechałem tam na bro-
wara, obejrzeć ptaszka.
Kortez, którego karierą kierujesz od dnia zero, nawet nie za-
kwalifikował się do programu, a dziś jest jednym z najbardziej
popularnych polskich wokalistów.
Nie mogłem w to uwierzyć. Byłem oburzony. Zaczęło się od
tego, że Jan Kępiński, który jest reżyserem „Must Be the Mu-
sic”, zaproponował mi konsultacje muzyczne przy tej audycji
telewizyjnej. Pasowało mi, bo właśnie rozstałem się z Anką
i byłem trochę rozbity. Poprosiłem, żeby mnie wysłał na pre-
castingi, czyli pierwsze przesłuchania, bo byłem ciekaw, kto
tam przychodzi, zanim ludzie z telewizji zdecydują, co jest fajne,
a co chujowe. Zapisałem się do czteroosobowej komisji przesłu-
chującej wokalistów i wokalistki, bo zespoły zasadniczo są
trudniejsze w obsłudze. W komisji zasiadał jakiś specjalista
z Polsatu, specjalista z ramienia Jake Vision, czyli firmy pro-
dukującej program i ktoś od muzyki, kto słyszy ultradźwięki
56
i wie, kiedy jest czysto, a kiedy nie. Ja byłem
czwarty, na przyczepkę i nie mogłem sku-
mać, jakimi kryteriami kierują się pozo-
stali. Dlaczego tego wybrali, a nie tamtą?
W końcu zrozumiałem, że muzyka ich śred-
nio interesuje, bo ważne jest to, jak ten czło-
wiek wypadnie w telewizorze. Najlepiej, że-
by ryczał jak zarzynany bawół, tak żeby cały
kraj umarł ze śmiechu, albo żeby zajebista
dziewczyna została odrzucona, żeby wszy-
scy byli oburzeni i mogli płakać. Ideałem by
było, żeby wykonawca miał do opowiedze-
nia jakąś smutną, wstrząsającą historię. To
ich najbardziej interesowało. A mnie tylko te
piosenki – działają, czy nie działają.
Po występie Korteza spisaliście protokół
rozbieżności?
Pojawił się na siódmym, ostatnim precastin-
gu, w Rzeszowie. Wyglądał wtedy jeszcze le-
piej niż dziś. Zasuszony, wielkie gały, kaptur.
Jak wszedł, to zastanawiałem się, gdzie po-
wiesiłem kurtkę, bo w kieszeni miałem port-
fel, który chyba nie był bezpieczny. (śmiech)
Wyjął gitarkę i zaśpiewał jakąś piosenkę
udawanym angielskim. Dla mnie było to coś
niebywałego. Głos, sposób śpiewania, melo-
dia. To wszystko przeniosło mnie jakieś sto lat
wstecz. Pola bawełny, smutny Murzyn wyje
do księżyca, bo mu pan zgwałcił i zabił żonę.
To był prawdziwy lament. Ale komisji nie
zainteresował… Zrobiłem więc awanturę,
zwyzywałem wszystkich od zakutych łbów,
a w Warszawie poskarżyłem się pani Ninie.
Udało mi się tyle ugrać, że poparła mnie jed-
na laska, która w swoich notatkach miała go
również zaznaczonego. Dali mu więc jeszcze
jedną szansę i zaprosili na główny casting.
A tam szanowna komisja też go odrzuciła.
Nie spodobało im się, że śpiewa z zamknię-
tymi oczami – i co to w ogóle jest? (śmiech)
Wybiegłem więc za nim i mówię: „Stary, chy-
ba nie wygrasz tego programu, ale masz tu
mój numer telefonu. Zadzwoń, przyjedź, po-
nagrywasz sobie te piosenki chociaż na pa-
miątkę”. Przyjechał kilka tygodni później…
Czy A&R powinien kierować się w pracy
własnym gustem? Jesteś człowiekiem, który
równocześnie podpisał wspomniane Cool
Kids Of Death i Comę – trudno o większy
rozdźwięk.
Najważniejsze jest to, żeby wierzyć. Jeśli nie
masz w sobie wiary w artystę, albo jeśli nie
potrafisz zarazić swoim entuzjazmem innych
ludzi, od których zależy powodzenie projektu,
a więc działu sprzedaży, promocji itd., to nic
z tego nie będzie. Nie chodzi o gust. Musisz
być pewien, dla kogo to jest i co się z tym
może wydarzyć, albo – jak w przypadku
Comy – musisz zobaczyć, że choć ten zespół
nie ma płyty, w klubie jest tysiąc osób i Ro-
guc robi z nimi, co chce. Musiałbym być
w śpiączce, żeby tego nie podpisać.
6
 konferencja i festiwal
nowej branży muzycznej

1 7 - 1 8 . 1 1 . 2 0 1 8

Tylko 50 karnetów „early bird”!

Sprawdź od 15 września na

edukacja
takbrzmiasto.pl/karnety

10%
Goście z Polski
i Europy!
Jak ćwiczyć, żeby osiągać efekty?
Jak szybko grać lepiej?
Jak uczyć, żeby nauczyć? weź ze sobą ten
Jak zdobyć stypendium w Berklee? warsztaty numer i otrzymaj
Jak rekrutować widzów na kanale Youtube? wykłady 10% zniżki na karnet
panele dyskusyjne w dniu konferencji!
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8

17-18 listopada 2018, Kraków, Teatr Nowy proxima

www.takbrzmimiasto.pl facebook.com/takbrzmimiasto

Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury

i Dziedzictwa Narodowego pochodzących
Partnerzy medialni wydarzenia: z Funduszu Promocji Kultury.
Projekt współfinansowany ze Środków
Gminy Miejskiej Kraków.

57
 a da m d o m ag a ł a

Dlaczego Polska
nie będzie
mistrzem świata
w jazzie
To będzie tekst osobisty, choć
oparty na faktach, i – jeśli ktoś
sobie życzy – niech będzie
zaproszeniem do dyskusji.
Listy proszę przesyłać
do redakcji.

Od wielu tygodni, niemal każdego dnia słuchając jego płyt,

żegnam Tomasza Stańkę. Czytam przy tym „Mapę pogody”
Iwaszkiewicza, która doskonale się z tą muzyką komponuje:

Pogoda wody niechaj będzie z tobą

wody stawu i wody jeziora, które tak lubisz, strumyka spod Koszystej i strumyka spod Czarnego Stawu,
gładka powierzchnia zatoki Palermo i słaby przybój pod Sopotami, pogoda wody
pogoda pogoda
Pogoda burzy niechaj będzie z tobą
pogoda sinej chmury i zielonych źrenic, żagli zerwanych, pogoda Mirandy, pogoda nawałnicy, pogoda
jeziora Genezareth niech cię uciszy
pogoda pogoda

John Rodgers, ECM Records

58
Naturalnie, uległem stanowi (typowej)
egzaltacji, towarzyszącej śmierci wybitne-
go artysty. Wezbrała we mnie melancholia
oraz skłonność do przesady. Ale jestem uspra-
wiedliwiony. Oto nie będzie już więcej nagrań
artysty, którego dorobek – w dużej części – za-
brałbym ze sobą na bezludną wyspę, a więc
tyle wzruszeń, ile się da, muszę wycisnąć
z tego, co po sobie pozostawił.
Ale nie tylko o muzykę chodzi. Wiele lat
temu powiesiłem u sobie w domu ogromny
plakat z wizerunkiem Stańki. Dominują tu
czerń i fiolet. Twarzy trębacza praktycznie
nie widać – kryje się w cieniu kapelusza.
Stańko imponował mi siłą woli – choć powie-
działbym, że po tym wszystkim, co przeżył
i nawyczyniał w latach 70., 80. i wczesnych
90. to był raczej cud – i tym, że zbudował
ład w sobie i wokół siebie. Wiedział, że mu
się udało i żył poza cieniem polskich kom-
pleksów. Wiedział (choć nie przypominam
sobie, żeby o tym mówił), że przerósł swoich
polskich mistrzów.
Teraz, po jego śmierci, mam pewność, że za-
brał ze sobą do grobu cały splendor polskiego
jazzu. Pozostała nam legenda o mniej lub
bardziej udanych próbach podbicia świata
przez naszych jazzmanów w latach 70. i krót-
kotrwałe (jak wszystko, co dotyczy współ-
czesnego show-biznesu) radości z rozpro-
szonych sukcesów artystów o dwa pokolenia
młodszych od Stańki. Wypada im życzyć jak
najlepiej, ale większych złudzeń też nie trzeba
pielęgnować: światowa ranga zjawiska
zwanego Polish Jazz to mit o lokalnym
zasięgu. Umarł Stańko i już nie mamy – tak
jak nie mieliśmy i przed nim – jedynego
zawodnika w lidze mistrzów.
- Bez przesady! - zawoła ktoś. - A Komeda?!
Przecież był Komeda!
Doprawdy? Przyjmijmy punkt widzenia
miłośnika jazzu spoza granic RP. Jeśli będzie
naprawdę oddany sprawie i przekopie się
przez jazzowe encyklopedie, prędzej czy
później trafi na wzmiankę o „Astigmatic”.
Musi trafić, to jasne, bo „Astigmatic” to al-
bum, którego żaden szanujący się fan jazzu
na świecie nie może nie znać. Arcydzieło
europejskiego (istotny przymiotnik!) jazzu
sprzed ponad pięćdziesięciu lat i fantastyczny
dokument początku karier Tomasza Stańki
i Zbigniewa Namysłowskiego. W czasie, gdy
powstawał, Komeda był już praktycznie poza
środowiskiem jazzowym i koncentrował się
na karierze kompozytora muzyki filmowej.
Zanim osiągnął stabilny sukces, zmarł jed-
nak w wyniku nieszczęśliwego wypadku.
W Polsce ma dziś status świętego jazzu i rze-
czywiście przeżywamy niekończący się
Komedowski festiwal, ale na świecie… Cóż,
tam pamięta o nim chyba już tylko Roman
59
Polański, o czym sugestywnie napisała w swojej biografii Kom-
edy Magda Grzebałkowska.
O tym, ile Komedzie zawdzięczał Tomasz Stańko, nie ma
nawet co wspominać. Ale to on – a nie zmarły przedwcześnie
autor kołysanki z „Dziecka Rosemary” – stał się synonimem
improwizowanej muzyki z kraju między Bugiem a Odrą. To on
od lat grywał na największych festiwalach i za stawki, które
pozwalały mu utrzymać mieszkanie na Manhattanie. To on
był jedną z najjaśniejszych gwiazd ECM Records, co oznaczało
globalną rozpoznawalność i komfort robienia wyłącznie tego,
na co miał chęć. W przeciwieństwie do kolegów z wytwórni,
Jana Garbarka czy Keitha Jarretta, po których, choć obaj
w dobrym zdrowiu, chyba już nikt nie spodziewa się twórczej
aktywności, Stańko był aktywny niemal do końca. Ominął go
los artystycznego emeryta pławiącego się w dawnej chwale.
Dożył, biorąc pod uwagę grzechy młodości, słusznego wieku
i odszedł w chwili, gdy nic nie wskazywało, żeby miał opuścić
zasłużenie zajmowany szczyt.
Oczywiście, pięknej polskiej muzyki nigdy nam nie zabraknie,
bo zdolnych artystów na tej ziemi – jeśli można przy tej smutnej
okazji otrzeć się o czarny humor – raczej przybywa niż ubywa.
Jeśli jednak historia bywa nauczycielką czegokolwiek, to prog-
nozy na światowe kariery następców Stańki są raczej marne.
I żeby uniknąć podejrzeń, że zalęgła się w mym sercu schaden-
freude, wstrzymam się od wyliczenia nazwisk i karier, które
mogły rozkwitnąć na światową miarę, a – z różnych powodów
– nie rozkwitły i dziś pozostały po nich tylko stare płyty oraz
barwne opowieści. Uderzmy się jednak, my, jazzowi entuzjaści,
w piersi rozdęte patriotyzmem: czy nie przesadzamy z uwiel-
bieniem tego, co nasze? Czyż nie był polski jazz sprzed kilku
dekad jedynie kopią jazzu amerykańskiego? Czyż – w najlepszej
wierze i na miarę tego, na co pozwalały im realia – nie gonili
nasi pionierzy jazzu, ojcowie założyciele Polish Jazzu, za tymi
wszystkimi Davisami, Monkami i Coltrane’ami? Czyż za twarde
waluty zarobione na statkach i w skandynawskich restaura-
cjach nie sprowadzali zza Żelaznej Kurtyny używanych instru-
mentów i wzmacniaczy tylko po to, żeby próbować brzmieć
jak Head Hunters i Wheather Report? Czyż – kiedy już nielicz-
nym udało się wyjechać z PRL-u i zamieszkać w stolicach wol-
nego świata – nie marnowali swoich talentów, uprawiając mi-
mikrę w ekosystemie, który puchł od nadmiaru oryginałów?
Czy wreszcie – to jedyny w tym miejscu fakt, a nie felietonowa
hipoteza – nie umierali nam przedwcześnie geniusze pokroju
pianisty Mieczysława Kosza i skrzypka Zbigniewa Seiferta? Jest
słodko-gorzkim paradoksem, że najbardziej rozpoznawalnym
na świecie polskim standardem stała się groteskowa „Papa-
ya” duetu Dudziak-Urbaniak, a więc piosenka, która powstała
właściwie przypadkiem i praktycznie bez związku z jazzowy-
mi wysiłkami znakomitych artystów.
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
Na tle wielkiego światowego niespełnienia polskiego jazzu
artystyczne losy Tomasza Stańki to opowieść z zupełnie innej
książki. Każde potknięcie zamienione w sukces. Każda wąt-
pliwość przekuta w pewność o własnej wyjątkowości. Cier-
pliwość. Otwartość. Egocentryzm, a może raczej osobność.
O, właśnie: muzyka Stańki – ta sprzed wielu, wielu lat, i ta
nowsza, którą osobiście kocham najbardziej, jak późną poezję
Iwaszkiewicza – jest osobnym fenomenem, kategorią samą
w sobie, odpowiedzią wyłącznie na artystyczną potrzebę
wyrażenia siebie, a nie na zapotrzebowanie rynku czy też spo-
sobność skorzystania z tłustego grantu od Unii Europejskiej.
Chcemy mieć drugiego Stańkę? To na niego nie czekajmy. 6

Radek
„ B o n d ”
żadnych granic
Lider międzynarodowego
tria Hang Em High,
wrocławskiej Miloopy,
pomysłodawca festiwalu
Eklektik Session, a do tego
zagorzały podróżnik mówi
nam, dlaczego warto
poznawać ludzi
i z nimi rozmawiać.
Lukas Hammerle
tomek doksa
Bednarz
zytam o tobie: „kompozytor, producent, niezależny
C
wydawca”. Czyli undergroundowiec?
Dla mnie pojęcie muzyki jest bardzo szerokie. Kiedyś
może sam stawałem się ofiarą tego kategoryzowania,
ale dzisiaj – w dobie zniesionych granic i możliwości, jakie da-
je technologia – nie zastanawiam się nad tym, czy to, co robię,
jest undergroundowe, czy nie. Zawsze lepiej jest łączyć niż
dzielić. Nauczyłem się żyć bez zbędnych podziałów i nie wy-
obrażam sobie dzisiaj ograniczeń czy to gatunkowych, czy geo-
graficznych. Bo wiesz – nawet jeśli w czymś nie czuję się eksper-
tem, wchodzę na teoretycznie nie swoje terytorium, właśnie to
mnie napędza do działania. Pomaga chęć i łatwość nawiązywa-
nia kontaktów, lubię się uczyć, odkrywać, a to bardzo się przy-
daje w przekraczaniu kolejnych granic. Zwłaszcza muzycznych.
Pamiętam jak dwa lata temu, przy okazji koncertu Miloopy
na Męskim Graniu, miałeś jednak pewne uwagi, co do tego,
jak działa muzyczny rynek w Polsce.
Wszystkim zdarzają się momenty rozżalenia. Ja zastanawiałem
się kiedyś na przykład, czemu nikt do mnie nie dzwoni, niczego
nie proponuje, tylko to ja muszę inicjować pewne działania.
Najbliżsi mówili mi: „To dlatego, że wszyscy myślą, że jesteś
bardzo zajęty”. Ale były takie lata, kiedy zastanawiałem się:
„Co teraz?”. Dwa lata temu Miloopa wydawała specjalny album
z okazji 15-lecia zespołu. Przygotowałem unikatowe wydania
kolekcjonerskie winyla w miedzi, kilka teledysków, miksem
zajął się Roli Mosimann... Słowem, zrobiliśmy wszystko, by
zwrócić na siebie uwagę. Pomijając Męskie Granie, większość
letnich festiwali w Polsce podeszło do tematu jubileuszowej Mi-
loopy jak do jeża. Nasi fani i znajomi pytali, dlaczego nie gramy,
a ja nie za bardzo wiedziałem, co im powiedzieć. Próbowałem
jak mogłem, rozmawiałem z organizatorami letnich festiwa-
li i muszę przyznać, że czasem dziękowano mi ekspresowo,
chyba nawet nie słuchając nowego albumu. Takie odniosłem
wrażenie. Trudno nie było poczuć się nieco rozżalonym. O gus-
tach ponoć się nie dyskutuje, ale Miloopa to jednak ceniony
60
zespół, ze sporym dorobkiem. Tamten czas,
te karkołomne rozmowy utwierdzały mnie
mocniej w przekonaniu, że – niestety – chy-
ba nie o gusta muzyczne chodzi. Na to, czy
ktoś cię zaprosi na festiwal, składa się rzecz
jasna wiele czynników, ale wydawało mi się,
że Miloopie należało się mimo wszystko nie-
co więcej uwagi.
To dlatego też poszukałeś muzycznych zna-
jomości za granicą?
Gdyby ktoś jeszcze kilka lat temu mi powie-
dział, że już wkrótce będę miał trio Hang Em
High z Lucienem Dubuis i Alfredem Voglem,
i będziemy grać m.in. na freejazzowych im-
prezach na całym świecie, wybuchnąłbym
śmiechem. Jestem bardzo szczęśliwy, że
udało nam się spotkać, bo każdy wniósł do
tego tria coś zupełnie innego i powstał z te-
go zespół, który jest bardzo wyrazisty i ma
swój sound. Zresztą z Alfredem i Lucinem
znam się dłużej niż istnieje grupa. To też
nie jest tak, że musiałem szukać za granicą
kompanów do grania. Jest wielu znakomi-
tych muzyków w Polsce, z którymi się lubię
i z którymi nagrywam. Jakoś tak natural-
nie wyszło, że współpracuję teraz głównie
z artystami z zagranicy. Jako Hang Em High
wydaliśmy już trzy płyty, zagraliśmy sporo
koncertów – od USA, przez Chiny, Brazylię,
po Norwegię – i na pewno nie jesteśmy
tylko projektem, ale pełnokrwistym ban-
dem, z którym robimy dużo więcej niż tylko
muzykę, bo także np. filmy. Dopiero co gra-
liśmy w Białymstoku, na Wschodzie Kultury,
duży koncert pt. „ECHOES” – z udziałem
dziesięcioosobowego składu, m.in. Fumie
Hihary na koto i Guo Gana na erhu... Fakt,
że realizuję teraz takie projekty, współpracu-
ję z artystami z różnych stron i świata, i kul-
tur, motywuje mnie tylko do kolejnych
działań. Przejawia się to m.in. międzynaro-
dową platformą artystyczną i festiwalem
– Eklektik Session – który jest zderzeniem
pomysłów oraz ludzi, których spotkałem na
swojej drodze. Ale zaznaczę, że nie jest to
tylko festiwal. Bo taki mnie nigdy nie intereso-
wał. Nie chodziło mi jedynie o zapraszanie
artystów i organizowanie im koncertów
w ciekawych przestrzeniach. W przypadku
Eklektik Session kluczowa jest interakcja oraz
wymiana doświadczeń. W trakcie festiwalu
budujemy napięcie, dążąc do tematycznego
finału, w którym biorą udział goście zagra-
niczni oraz polscy artyści. Może nie każdego
stać na taką elastyczność, ale mam szczęście
współpracować z muzykami, którzy bardzo
chętnie się angażują. I są w stanie mi za-
ufać. Rezultat nigdy nie jest oczywisty. Eklek-
tik Orchestra jest zawsze eksperymentem.
W tym roku na finał zagramy we wnętrzach
Wytwórni Filmów Fabularnych, czyli dzisiej-
szym Centrum Technologii Audiowizualnych
– w dużym studiu im. W. J. Hasa, z remiksem
wizualnym w studiu im. Zbigniewa Cybul-
skiego. Publiczność będzie miała możliwość
doświadczyć obydwu przestrzeni. Do Eklek-
tik Orchestry dołączą m.in. Nils Petter Mol-
vaer, Eivind Aarset, Samuel Rohrer, czy Josh
Dion z nowojorskiego duetu Paris Monster.
Ty chyba nie potrafiłbyś już niczego nagrać
solo...
Jeden z moich ostatnich pomysłów był taki,
by sprawdzić, jak poradzę sobie w pojedynkę.
Znam swój klimat, ale nadal siebie poznaję.
Niczego nie planowałem, nie rozpisywałem...
Cały czas pojawiają się różne pomysły, a jak
coś mi się podoba, to nagrywam próbki, słu-
cham, a potem je rozwijam. No i tak wyszło,
że solową płytę skończyłem nagrywać…
w międzynarodowym składzie. (śmiech) Grają
na niej Loup Barrow z Francji, na arcycieka-
wym instrumencie o nazwie cristal baschet
oraz Mieko Miyazaki, wirtuozka japońskiego
koto. Na płycie pojawią się też goście, m.in.
Sebastian Studnitzky z Berlina oraz wokalist-
ka Mood z Paryża. Ale mimo rozbudowanego
składu mam poczucie, że to bardzo moja
płyta. Wychodzi w przyszłym roku, a cały
pomysł nazywa się Silent Witness.
Co dali ci Loup i Mieko, czego nie dał Hang
Em High?
Wiele pomysłów Silent Witness bierze się
z inspiracji tradycyjną muzyką Azji czy
Afryki. Komponowałem m.in. na wietnam-
skim trzystrunowym dan-tam, pojawiają się
takie instrumenty, jak malijskie ngoni czy
marokańskie krakebs. Mimo że trio Hang Em
High de facto nie zna granic stylistycznych,
to jednak opiera się na pewnym założeniu, ja
sam tam korzystam głównie z dwustrunowe-
go basu, na którym gram slidem, co daje spe-
cyficzne brzmienie. Dorzucam do tego efek-
ty, więc sound idzie w konkretnym kierunku.
Poza tym Lucien i Alfred to wybitni improwi-
zatorzy, dlatego formuła Hang Em High jest
dość otwarta. Silent Witness jest bardziej upo-
rządkowane, co nie znaczy, że na koncertach
nie będziemy otwierać naszych kompozycji.
Jeździsz, bo lubisz, i przy okazji nagrywasz?
Czy jeździsz po to, by nagrywać?
Każdego roku staram się odbyć dłuższą po-
dróż, to dla mnie bardzo ważne. Są to prze-
ważnie rejony Azji Południowo-Wschodniej.
Ostatnim razem przez kilka tygodni odkry-
wałem Indie, od południa, przez Keralę,
po Rajasthan, byłem też na Andamanach.
W Coimbatore, w stanie Tamil Nadu, gdzie
odwiedzałem znajomego w Isha Yoha Center,
spotkałem Leszka Możdżera! Innym razem
61
na małej wyspie w Kambodży, poznałem Ossiego, Afgańczy-
ka, który przemówił do mnie nieskazitelną polszczyzną. Oka-
zało się, że 30 lat mieszkał we Wrocławiu! To fajne momenty.
Mam wiele takich historii. Indie są niezwykle uduchowione.
Z Kerali, która jest, jak mówią sami mieszkańcy, God’s own
country, przywiozłem wiele instrumentów, inspiracji, przy-
jaźni oraz teledysk, z którym wiąże się ciekawa historia. Przyle-
ciałem do Trivandrum, to był pierwszy dzień, było wcześnie
rano, więc po długich lotach czekałem padnięty na plaży na
pokój. Zauważyłem, że nieopodal rozstawia się ekipa filmowa.
Pomyślałem, że będą tu pewnie kręcić jakiś nowy bollywoodz-
ki film. Widzę, że produkcja jest gruba: tancerze, tancerki, ma-
sa sprzętu. I nagle wpadł mi do głowy pomysł, żeby podejść
i zagadać, może bym coś z nimi nakręcił. Podchodzę więc
i rozmawiam z operatorem, który nazywa się Sumesh K Chan-
drn. Wtedy jednak do niczego nie dochodzi, wymieniamy się
tylko kontaktami. Łapię go później na WhatsAppie, a on mi da-
je cynk, gdzie będą kręcić kolejne sceny. Dzięki temu poznałem
najpiękniejsze plaże Kerali. Cały czas też rozmawiamy o teledy-
sku. Mówię mu, że może udałoby się zrobić coś z tańcem, znam
w końcu katakali, ale Sumesh chce zrobić coś specjalnego. Wy-
syła mi zdjęcia z ceremonii Theyyam. To rytuał, który odbywa
się pod koniec stycznia, jedynie w północnej Kerali, a właśnie
mamy początek roku. Sumesh namierza więc ceremonię
w miejscowości Payanuur, zaprasza mnie wcześniej do siebie,
do wioski pod Kochi, gdzie mieszka z rodziną. I ja tam jadę.
Uczestniczę w jednym z lokalnych festiwalu hindu, ubrany
w odpowiednie szaty od Sumesha. Nie ma tam pół turysty, jestem
jedyny biały w całej wiosce, i oczywiście staję się główną
atrakcją. Ale ja jestem skupiony na wyprawie do Payanuur.
Jedziemy tam cały dzień, późnym wieczorem jesteśmy na miej-
scu, gdzie rytuał wchodzi w końcową, finałową fazę. Kręcimy
całą noc, do siódmej rano, fizycznie jestem wycieńczony, ale
to, co się tam dzieje, jest niezwykłe. To jedno z tych doświad-
czeń, kiedy czujesz, że warto poświęcić energię i czas, by być
w tym miejscu. Theyyam to mistyczna ceremonia, pełna nie-
samowitych kostiumów, ognia, muzyki, ale przede wszystkim
łączy świat ludzki z boskim. Mieliśmy oficjalne pozwolenia na
zdjęcia z terenu świątyni, gdzie odbywała się ceremonia. Tak
powstał klip do „Plata o Plomo” z płyty „Tres Testosterones”
Hang Em High, za który jestem Sumeshowi bardzo wdzięczny.
Mamy zresztą ze sobą cały czas kontakt. Chciałbym go zaprosić
do Polski, bo chociaż jest świetnym filmowcem, nigdy nie po-
dróżował poza granice Indii. Zresztą jak większość Hindusów...
Teraz Keralę nawiedzają straszne powodzie i Sumesh właśnie
przysłał mi zdjęcia swojej wioski. To znaczy tego, co z niej zo-
stało. O, stary! Powódź to jedno, ale jakie tam wychodzą spod
tej wody stworzenia… Wiesz, jak jesteś w dżungli to zdajesz
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
sobie sprawę, że oczywiście żyją tam różne egzotyczne zwie-
rzęta. Ale gdy ich nie widzisz, to nie zaprzątasz sobie nim głowy.
A teraz oni krokodyle i najbardziej jadowite węże mają w swoich
domach.
A ty wiesz, gdzie jest twój dom?
We Wrocławiu. Mimo wszystkich podróży i fantastycznych
krain, które odwiedzam, cieszę się, że mam swoje miejsce
i znaną mi przestrzeń, swoją ulubioną ławkę nad Odrą… Ko-
cham podróżować, poznawać, ale pojęcie domu jest dla mnie
ważne. Doceniam i cieszę się, że mam takie miejsce, tutaj we
Wrocławiu, który również się zmienia, a ja jestem tych zmian
cichym obserwatorem. 6
 anna nicz

Patrick
the Pan
na emocjonalnej sinusoidzie
Cyfra dnia to trzy. Tyle płyt długogrających znajduje się
obecnie w dyskografii Piotra Madeja, kryjącego się pod
pseudonimem Patrick the Pan. Trzy to także pierwsza
cyfra wieku muzyka. Założył sobie, że to dobry czas
na intymną opowieść, naprawdę o nim, wprost, bez
owijania w bawełnę, z użyciem prostych słów i jednego
przekleństwa. Tak powstała płyta „trzy.zero”.

rezygnowałeś z pracy na etacie i jesteś zadowolony?

Z No tak, widzę ten tytuł: „Pn.-pt., 10-18”.

Pa u l i n a Wys z y ń s k a
Wprawdzie pracowałem w innych godzinach, ale
chciałem podać najbardziej klasyczne godziny pracy.
Koncept album, manifest, spowiedź – jak to jest z twoją nową
płytą?
Od samego początku czułem, że któregoś dnia jako artysta będę
na siłach, żeby nagrać taką bardzo bezpośrednią płytę, w której
bardzo się otworzę, będę miał na tyle odwagi i umiejętności,
żeby wskazać na wiele aspektów, które mnie od zawsze dener-
wują, albo po prostu uwierają w środku. Po napisaniu piosenki
„Cham” zapaliła mi się lampka, że jestem już w stanie to zrobić.
Udało mi się napisać tekst o sobie. Żartobliwy, co jest wyjąt-
kiem na tej płycie, ale jednak docelowo wskazujący w bez-
pośredni sposób na coś mojego. Nie jest to piosenka o wielory-
bie czy astronaucie, co mi się wcześniej zdarzało. Wiedziałem
też, że płyta będzie wydawana w okolicach moich 30. urodzin.
Okazało się, że to się dobrze układa. Może ta trzydziestka to do-
bry moment, żeby się zatrzymać i zastanowić. Nie żeby ta zmia-
na była jakaś rewolucyjna, ma wydźwięk bardziej symboliczny.
Z tego co pamiętam, „Chama” grałeś już na koncertach kawał
czasu temu. Kiedy powstał ten numer?
W 2016 roku. Po raz pierwszy zagraliśmy go w grudniu.
A reszta materiału?
Dużo piosenek powstało właśnie w 2016 roku, który był dla
mnie ciężki, bardzo źle go wspominam. Był to pierwszy rok,
kiedy zacząłem odczuwać, że te wszystkie emocje wokół mo-
jego projektu opadają. Przez pierwsze trzy lata było jak ze snu
– najpierw płyta, potem kontrakt z Kayaxem i reedycja debiutu,

62
później trasa z Arturem Rojkiem, festiwale,
kolejna płyta. Emocje były ciągle podbijane.
Natomiast 2016 był rokiem, kiedy nie byłem
gotowy na kolejną płytę, a rynek chciał coś
nowego. Zrozumiałem dość banalny i łatwy
do przewidzenia schemat – zabawa w artystę
to życie na emocjonalnej sinusoidzie. Jeżeli
nie pielęgnujesz medialnego popytu, wydając
nowe rzeczy, działając gęściej artystycznie,
w którymś momencie to zacznie opadać.
Może nie wprowadziło mnie to w jakiś stan
depresyjny, bo chyba jestem na to odporny,
ale na pewno to był gorszy rok. Wtedy –
w okolicach moich urodzin – powstała pio-
senka „S30E01”, chyba najbardziej depresyjna
na tej płycie.
Nie myślałam o tym w ten sposób, że musisz
regularnie dostarczać fanom kolejne mate-
riały, pielęgnować ich uwagę, żeby nie mieli
ciebie za dużo, ale też żeby nie zapomnieli.
Być może duże nazwiska tak nie mają. Ja je-
stem wciąż małym nazwiskiem, gdzieś z offu,
alternatywy. Muszę cały czas walczyć o jakieś
uznanie, bo moje pięć minut na początku
nie było na tyle duże, żebym mógł w każdej
chwili zorganizować koncert i wypełnić salę.
Ewidentnie ten projekt wymaga jeszcze dużej
ilości pracy i poświęcenia. Artysta mojego
kalibru jest mocno narażony na – okrutne
słowo – zapomnienie.
Czujesz, że emocje wokół projektu opadają.
Co wtedy możesz zrobić? Na siłę tworzyć
kolejne nowe rzeczy?
Trzeba wziąć to na klatę. Przeboleć, zako-
legować się z tym stanem. Ja nie umiem
tworzyć na szybko, na siłę. Mój proces
tworzenia piosenek jest zawsze długi, piszę
je tygodniami, czasem miesiącami, a nie-
które nawet latami. Widziałem, co się dzieje,
nie panikowałem, powoli, sukcesywnie
tworzyłem nowe rzeczy.
Zauważyłam, że na nowej płycie znalazł się
erotyk. Piosenka zatytułowana „Rude”.
Ten numer miał mieć charakter erotyczny,
być mocno flirtujący. Ta piosenka jest
hołdem dla kilku rzeczy. Po pierwsze dla
jazzu. Pisałem ten utwór dwa i pół roku.
Wiedziałem, że chcę napisać piosenkę,
w której każdy akord będzie jazzowy, jakby
w pościelowych barwach. Muzycznie to hołd
dla jazzu i Cheta Bakera. Natomiast tekstowo
to hołd dla mojego szczęścia. Uważam się za
wielkiego farciarza w życiu. Niejednokrotnie
udawało mi się wykaraskać z różnych dziw-
nych sytuacji albo osiągnąć coś nieosią-
galnego, tylko dlatego, że miałem szczęście.
Cała moja kariera to jeden wielki fart. Wiele
rzeczy osiągam mimo, że nie jestem
63
wystarczająco kompetentny. Nie mówię tego z przymuszonej
skromności, tak po prostu jest. Niejednokrotnie słyszałem:
„Jakie ty masz szczęście, stary! Jak to działa?” Jestem trochę
w czepku urodzony. Od dawna wiedziałem, że chcę napisać
taką piosenkę, jazzową pościelówę, natomiast nie wiedziałem
o czym ona będzie. Uznałem, że skoro robię płytę osobistą,
to musi się na niej znaleźć ofiara złożona mojemu szczęściu.
Jest jeszcze hołd numer trzy – mam słabość do rudych kobiet,
więc romantycznie dopowiedziałem sobie, że moje szczęście
jest rudą kobietą.
Szczęście szczęściem, ale gdyby nie było talentu i ciężkiej
pracy, to na pewno wiele z tego by nie wyszło.
Pewnie masz rację, ale wierzę, że mam bardzo dużo szczęścia.
Artyści pytani o przepis na sukces odpowiadają: ciężka praca,
cierpliwość, talent. Ale przede wszystkim fart. Trzeba być
w odpowiednim miejscu, o odpowiedniej porze, spotykać
odpowiednich ludzi. Mi się to dosyć często udaje.
Mimo to na płycie „trzy.zero” jest trochę narzekania, utyski-
wania, choćby na monotonię: praca, sen, dom… Rutyna. Spo-
ro o tym w piosence „Tango R”.
Wraz z wiekiem wszyscy jesteśmy coraz mocniej narażeni na
jakąś repetycję, rutynę. Praca, związek, życie w mieście, spot-
kania towarzyskie – to wszystko w pewnym momencie się
zapętla. Szczególne życie zawodowo-miłosne. To przytłacza-
jące. Nigdy wcześniej nie czułem takiej rutyny, jak przez
ostatnie dwa lata, nawet pracując w takim dziwnym miejscu,
jak teatr. Chociaż „Tango R” skupia się na tym, co rutyna robi
z miłością. Miałem swego czasu spory kryzys na tej płaszczyźnie
i ten utwór to porusza.
Sam tytuł nawiązuje do animacji „Tango” Zbigniewa Rybczyń-
skiego, pierwszej polskiej produkcji filmowej, która zdobyła
Oscara. Przedstawia jeden pokój, do którego wchodzi coraz
więcej ludzi robiących w kółko to samo, bez jakiejkolwiek in-
gerencji w czynności drugiej osoby. Chodziło o zwrócenie uwagi
na rutynę w naszym życiu, powtarzalność i to, że w tym pędzie
nie zauważamy drugiego człowieka, nawet będącego blisko.
Z której piosenki jesteś najbardziej zadowolony?
Za swoje małe opus magnum uważam piosenkę „Kością”. To
najlepsze, co w życiu do tej pory napisałem. Instrumentalne
zakończenie powstawało cztery dni – komponowanie tej części
doprowadzało mnie do frustracji. Wiedziałem, że chcę tam
piękną, lecz skomplikowaną melodię i jej wymyślenie spędzało
mi sen z powiek. Miałem chyba z sześć wersji. Harmonicznie,
tekstowo, muzycznie – to najlepsza piosenka, jaką napisałem.
„trzy.zero” układa się w historię z happy endem – słuchacz
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
przechodzi przez tę opowieść, w której jest sporo żalu, ale oka-
zuje się, że akurat jesteś w takim momencie życia, w którym
wiele się zmienia. Na lepsze.
Chodzi też o to, że ja nie jestem w stu procentach tak smut-
ny, zły i rozczarowany, jak słychać na płycie. Paradoksalnie
mam teraz w życiu dobry czas. Nie zapominajmy, że ta płyta –
jak każda poprzednia – jest małym pamiętniczkem z tego, co
już było. Ten okres jest już za mną. Poza tym nawet gdy jest-
em szczęśliwy, nie potrafię skupiać się na pozytywnych emo-
cjach, one mnie, jako artystę, nie interesują. Skupiam się na tych
gorszych aspektach – w smutku, nieszczęściu czy niespełnie-
niu znajduję pewną interesującą szlachetność. 6
 tomek doksa

The
Dumplings
nie wolno się poddawać
Jeśli za pierwszą płytę dostają Fryderyka, a po drugiej
wyprzedają duże kluby, nic dziwnego, że swój trzeci album
tytułują „Raj”. Wbrew pozorom jednak, Justyna Święs
i Kuba Karaś z The Dumplings nie bujają w obłokach.

lanowałem was na wstępie zapytać o to, czy stresuje- Justyna: Nie. (śmiech) Czasami jednak dzieje się

P cie się końcem wakacji, ale słyszałem, że wolicie być

pytani o ważniejsze rzeczy. Wybaczcie... pomyślałem,
że jak się ma dwadzieścia parę lat to chce się tylko
imprezować i biec w stronę słońca.
Justyna: Wiesz, my dosyć wcześnie zaczęliśmy naszą
poważną przygodę z muzyką, mieliśmy po 15 lat, więc myślę,
że zdążyliśmy się już naszaleć. (śmiech) Pracujemy też ze sobą
dosyć długo, dlatego bardziej nam dzisiaj zależy, by brano nas
na poważnie, zamiast oceniać tylko w kategoriach nonszalan-
ckich dzieciaków. Nimi na pewno nie jesteśmy. Chcemy być
wiarygodni w tym co robimy, chcemy przekazać ludziom coś
interesującego i to nie tylko za pośrednictwem naszych pio-
senek. Dlatego jeśli jest ku temu okazja, staramy się ją wyko-
rzystać. Oczywiście, jesteśmy przy tym ludźmi bardzo rozryw-
kowymi, lubimy się bawić i nasza twórczość ma zachęcać do
Wa r n e r M u s i c
dookoła tak wiele, że naprawdę może brakować tej
zwyczajnej nudy i spokoju. I o tym jest ta piosenka.
Może niektórych to zdziwi, ale czasami my też chce-
my się ponudzić.
„Czytam, gotuję, nie biegam / Dalej nie piszę o sobie
(...) Nic się nie zmieniło” – czyli, jak rozumiem, mimo
wszystko ciągle młodzieńcza sielanka?
Kuba: Myślę, że przede wszystkim trochę się opierze-
liśmy. Ostatnio oglądaliśmy jakieś nagrania z naszej
starszej trasy i już na pierwszy rzut oka widać, że nawet
inaczej ruszamy się na scenie. Na pewno czujemy się
na niej swobodniej. Wiele nas nauczył ten czas, który
upłynął od debiutu. Po pięciu latach każde z nas
ma swoje doświadczenia z tras, koncertów, spotkań
z ludźmi, wynieśliśmy z nich jakąś naukę i teraz

zabawy, jednak nie tylko rozrywka nam w głowach. z pewnością jesteśmy innym zespołem. Dlatego też
Słyszę na waszej nowej płycie: „Zabierz mnie tam gdzie będzie chcieliśmy, żeby ta płyta brzmiała koncertowo, to
Poland

nudno, ale będę szczęśliwa” – nie chcesz mi chyba powiedzieć, znaczy żeby dało się ją łatwo przenieść na scenę i żeby
że teraz nie jesteś? zawierała odpowiednią energię. Koncerty dają nam

64
dużo radości i na nich czujemy, że rzeczywiście
możemy coś ludziom przekazać. Staraliśmy się
więc, żeby ten album był do nich jak najbardziej
zbliżony.
Justyna: Potrzebowaliśmy też czasu, żeby dojrzeć
i wreszcie nagrać całą płytę po polsku. A przeko-
naliśmy się o tym właśnie koncertując – śpiewa-
jąc w ojczystym języku znacznie łatwiej trafia się
do odbiorcy, a już na pewno w Polsce. Inna spra-
wa, że bardzo fajnie wykonuje się piosenki pisane
po polsku.
Po polsku może być fajnie, ale też banalnie.
Justyna: Tak, bywa i tak. Ale ja się tej próby nie
bałam. Na początku może wydawało mi się to
trudne, ale ostatecznie było to dla mnie bardzo
ekscytujące wyzwanie. I cieszę się, że to zro-
biliśmy.
Kuba: Muszę przyznać, że teksty Justyny – bo trzeba
podkreślić, że wszystkie napisała sama – doceni-
łem tak naprawdę dopiero w trakcie miksów.
Wcześniej byłem maksymalnie skupiony na pro-
dukcji, więc dopiero na spokojnie zdołałem wy-
chwycić te jej smaczki i liczne niuanse. Moim
zdaniem wyszło naprawdę mocno.
Justyna: Broniąc trochę Kuby – my tak właśnie
pracujemy. Że on skupia się przede wszystkim
na produkcji i muzyce, a ja zajmuję się tekstami.
A potem zgrywamy się ze swoimi pomysłami. Tak
nam się pracuje najlepiej.
I musicie wtedy wyjechać z miasta?
Justyna: Tak. Ja na pewno potrzebuję wyjechać
i odciąć się od wszystkiego.
Kuba: Wiesz, gdybyśmy cały czas czegoś nie ro-
bili i nie grali tylu koncertów, to może nie trzeba
by uciekać. Ale żeby zamknąć taki projekt,
jakim jest płyta, potrzebujemy jednak spokoju
i przestrzeni tylko dla siebie. Jest tak dużo roz-
praszaczy dookoła, że trudno mi sobie wyobrazić,
że między jednym a drugim koncertem wpadam
do domu i na spokojnie nagrywam płytę. Do tego
potrzebna jest przede wszystkim wolna głowa.
Wolna od tych rozpraszaczy. Zapytałeś nas
wcześniej, czy czujemy się głosem młodego poko-
lenia… Nie wiem, ale na pewno nasze pokolenie
ma problem z koncentracją. (śmiech)
Justyna: Nasza nowa płyta powstała na skraj-
nych emocjach, które sami sobie generowaliśmy,
zamknięci w domku u mojej matki chrzestnej.
I na pewno nie było łatwo. Choć chcielibyśmy,
nic tam nie powstało jak za dotknięciem ma-
gicznej różdżki.
Kuba: Zamknęliśmy się w domu matki chrzest-
nej Justyny, na północy kraju. Przez półtora ty-
godnia byliśmy tylko we dwoje, trochę odcięci od
świata. W tym czasie wylewaliśmy tam z siebie,
i na siebie, krew, pot i łzy. Dosłownie. Niektórym
być może się wydaje, że my, tacy przecież młodzi
ludzie, siadamy i z łatwością piszemy piosenki,
65
ale kosztuje nas to sporo emocji, także tych negatywnych.
Nasza ostatnia regularna płyta ukazała się trzy lata temu,
a od tego czasu sporo się u nas zmieniło, dlatego w pracę nad
nowym albumem włożyliśmy wiele wysiłku.
O tej ucieczce jest utwór „Uciekam stąd”? A może to odnośnik
do tego, co widzicie np. w Warszawie, za oknem?
Justyna: Niestety, tekst jest o czymś innym. (śmiech) Nie od-
nosi się wcale do sytuacji za oknem, ale do historii Tołstoja
i jego żony. Bo nie każdy o tym wie, ale Lew Tołstoj w wieku 80
lat uciekł z domu. I chciałam o tym napisać piosenkę. Wiesz,
ja bardzo lubię z literatury czy filmu wyciągać różne wątki
i przenosić je na naszą muzykę. Sama je w ten sposób inter-
pretuję po swojemu i staram się je umieszczać, przemycać
w każdej piosence. Przede wszystkim dla siebie, ale też dla ludzi,
zwłaszcza młodych, by może ich zachęcać do sięgania po te
wspaniałe dzieła i twórczość znakomitych artystów. Tołstoj
jest jednym z nich, ale wielkie piętno odcisnął na mnie również
Gabriel García Márquez.
Kto jeszcze jest na nowej płycie?
Justyna: Mogę zdradzić, że „Frank” to piosenka napisana
z kolei z miłości do filmu „Zapach kobiety” Martina Bresta
z Alem Pacino w tytułowej roli – z przepiękną, chyba moją naj-
bardziej ulubioną ze wszystkich filmów, sceną tanga. Nie wiem,
czy gdybym tego nie powiedziała, ktoś odgadłby inspirację, ale
tak jak mówiłam wcześniej, piszę te teksty głównie dla siebie.
Choćby po to, by móc na scenie przypominać sobie te piękne
sceny czy obrazy.
Trudno mi sobie wyobrazić, by dwudziestolatek to wychwycił.
Justyna: To, czy ktoś odgadnie moje artystyczne wycieczki, ma
drugorzędne znaczenie. Najważniejszy jest uniwersalny prze-
kaz. Widzisz – myślałeś, że utwór „Uciekam” jest jakimś odnie-
sieniem do rzeczywistości, a to piosenka o Tołstoju. Ale to do-
brze, że interpretujesz ją na swój sposób. O to nam właśnie
chodzi. A że przy okazji odkryjesz może jakiś film czy książkę?
To już pełnia szczęścia. Zresztą na nasze koncerty przychodzą
także słuchacze dużo od nas starsi. Wiem, że dla wielu ludzi
The Dumplings to zespół dla dwudziestolatków, jednak nasza
publiczność jest bardzo zróżnicowana.
Młodzi czy starzy, podchodzą potem do was po koncercie
i pytają o to, jak wam się udało, o przepis na sukces?
Kuba: Ludzie głównie podchodzą do nas i proszą o wspólne
zdjęcie. (śmiech) Ale zdarzają się też tacy, którzy pytają o muzykę
i co zrobić, żeby też grać i tworzyć. „Czy najpierw piszecie tekst,
czy może muzykę?” – wiesz, trochę takie pytania typu: „co było
najpierw: jajo czy kura?”. Jeśli jednak ktoś już coś robi i podpy-
tuje co dalej, to odpowiadam, że na pewno nie wolno się pod-
dawać. Bo moim zdaniem mnóstwo polskich zespołów powstaje,
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
coś tam na początku wydaje, zagra trochę koncertów, ale że
nie robi od razu Złotej Płyty, to odpuszcza. Rozumiem, że nie-
którzy oczekują, że skoro mają talent i pomysł na zespół,
to szybko osiągną sukces. Ale kiedy ten nie przychodzi po
pierwszej płycie, brakuje im determinacji i chęci grania za wszelką
cenę. Ktoś oczywiście może powiedzieć, że my mieliśmy szczęście,
że mieliśmy łatwiej, ale wcale nie było tak kolorowo – też
musieliśmy łączyć granie na przykład ze szkołą, zarywać
noce i rezygnować z rzeczy, które robią nasi rówieśnicy. To nas
kosztowało sporo wyrzeczeń i wysiłku. Ale nie wyobrażam
sobie, żebyśmy mieli kiedykolwiek odpuścić. 6
 mery zimny

Krzysztof
Herdzin

Jestem pazerny
na muzykę

Był tytanem pracy, ale zwolnił

tempo i przewartościował swoje
życie. Dba o spokój ducha,
odpoczynek i wewnętrzną
równowagę. Medytuje, spaceruje,
wiedzie życie szczęśliwego,
pogodzonego z własnym losem
człowieka. Namacalnym świadec-
twem „wewnętrznego remanentu
duchowego” – jak sam Krzysztof
Herdzin określa tę zmianę – jest
muzyka zawarta na jego ostatnim
solowym krążku „Look Inward”.

Kuba Majerczyk

66
 o niedawna swoimi aktywnościami
D mógłbyś obdzielić kilka osób. Prowa-
dziłeś zespoły, grałeś jako sideman,
komponowałeś muzykę dla orkiestr
symfonicznych i do reklam, aranżowałeś,
produkowałeś i uczyłeś. Istne szaleństwo!
W 2015 roku obchodziłem 25-lecie pracy
artystycznej. To były lata zwariowanie inten-
sywnej pracy, co wynikało z tego, że muzyką
zawsze interesowałem się bardzo szeroko
i uprawiałem ją aktywniej od innych, na bardzo
różnych polach. Interdyscyplinarne podejście
naturalnie rodziło dużo, dużo więcej zajęć niż
u statystycznego muzyka. Lubię wyzwania, dlatego
chętnie wchodziłem w nowe projekty i koope-
racje, biorąc sobie na głowę czasami zbyt dużo, co
przypłacałem permanentnie zarwanymi nocami
i ostatecznie stanem przedzawałowym. To wy-
darzenie, jak też poczucie, że „znaleźliśmy się
w wieku trudna rada, że się człowiek przestał
dobrze zapowiadać” – jak to śpiewali Starsi
Panowie – uświadomiło mi, że przyszedł
czas na zmiany. Połączyło się to z potrzebą
przewartościowań, szukaniem siebie, definio-
waniem na nowo poglądów na temat świata
i życia. Obecnie jestem w totalnie innym miej-
scu niż kilka lat temu. Na własne życzenie wyizo-
lowałem się ze środowiska, co oznacza,
że wypisałem się ze wszystkich zespołów,
w których byłem sidemanem, a było ich
wiele, ograniczyłem swoją pracę jako produ-
cent i aranżer do wynajęcia. Teraz, podejmu-
jąc się nowych zadań, bardzo skrupulatnie
i racjonalnie je selekcjonuję. Dzięki temu mam
czas na bycie tu i teraz, na spacery,
książki, spokojny sen i wyjazdy w poszuki-
waniu siebie. Potrzebowałem odnaleźć
wewnętrzną równowagę, chciałem odciąć
się od toksycznych emocji, wyzbyć się py-
chy, zazdrości, pożądania, poczucia winy, żalu
do różnych ludzi. W tym celu zrezygnowałem
też radykalnie z wszystkich mediów społecz-
nościowych, m.in. z Facebooka, na którym byłem
hiperaktywny. Czułem się tam ważny, uważałem
się za mentora, osobę, która może pouczać. Zacho-
wywałem się protekcjonalnie, czasem drwiąco,
mając poczucie wyższego wtajemniczenia, bycia
kimś ważniejszym i lepszym od reszty. Kiedy
zdałem sobie z tego sprawę, przeprosiłem osoby,
którym zrobiłem taką postawą krzywdę.
Umówiłem się z każdym, porozmawiałem i po-
dałem rękę na zgodę. Oczyściło mnie to. Po
skasowaniu profili społecznościowych być
może ludzie nie wiedzą teraz wszystkiego, co się
u mnie dzieje zawodowo, ale za to moje kontakty
z przyjaciółmi i prawdziwymi znajomymi
są dużo lepsze. To nie są ludzie, którzy lajkują
moje wpisy, ale na których rzeczywiście mogę
liczyć. Godząc się z wszystkimi osobami,
z którymi miałem jakieś niewyleczone sytuacje,
zgodnie z buddyzmem, czyściłem sobie pole
energetyczne. Buddyzm to fantastyczna filozofia
pracy nad sobą i stawania się lepszym
67
człowiekiem poprzez pozbywanie się złych cech, otwieranie
się na miłość świata i budowanie w sobie bezwzględnej
miłości do wszystkiego. Także z tego powodu jestem od kilku
lat wegetarianinem. Wszystko w moim życiu oparte jest teraz
na fundamencie miłości i pokornej akceptacji tego, co mnie
spotyka.
Skąd pomysł na tę zmianę?
Wyhamowanie było kołem ratunkowym, które sam sobie
rzuciłem, gdy poczułem, że… trochę się wypaliłem. Uzmysłowi-
łem sobie, że najważniejsza miłość w moim życiu – muzyka,
której poświęciłem i podporządkowałem wszystko – nie daje mi
już bezwzględnej frajdy i satysfakcji. Nie jest to nic niezwykłego,
a naturalna kolej rzeczy, zwłaszcza, kiedy jest się muzykiem do
wynajęcia, grającym często muzykę, która ani ziębi, ani grzeje,
a należy ją wykonywać z pasją i zaangażowaniem. Dlatego też,
by pozostać w miłości do muzyki, odciąłem się od wielu rzeczy,
zostawiając tylko te aktywności, w których jestem liderem,
kompozytorem oraz zespół Anny Marii Jopek, w którym od 2011
roku pełnię ważną rolę i czuję się jak w rodzinie. Oczywiście
jestem otwarty na nowe rzeczy, nie będę się bronił przed
ciekawymi współpracami, ale na pewno każdą taką propozy-
cję przeanalizuję pod kątem tego, co wniesie do mojego życia.
Powoli zbliżam się do 50-tki, mam więc już inne cele w życiu.
Obecnie jeszcze bardziej skupiłem się na działalności pedago-
gicznej. Od dziesięciu lat pracuję na uczelni, zrobiłem doktorat,
w tym roku akademickim będę się habilitował. Lubię pracować
z młodymi ludźmi i to im chcę oddawać teraz swój czas.
Nie mam dzieci, więc traktuję te kontakty trochę jak relację
ojcowską. Bardzo uczciwie i emocjonalnie.
Poczucie wypalenia się było głównym katalizatorem tak
diametralnych zmian?
Złożyło się na to kilka spraw, a ich jaskółką była nagrana w 2011
roku płyta „Looking for Balance”. Jednak pierwsza znacząca re-
fleksja i otrzeźwienie przyszły około pięciu lat temu. Miałem
stan przedzawałowy. Zapaliła się ostrzegawcza lampka. Później
do tego wszystkiego doszły stany depresyjne, problemy
w związku oraz odejście mojego ukochanego, nieuleczalnie
chorego kota, który był jak moje dziecko, a jego umieranie było
dla mnie jak najgorsza trauma. Nazbierało się trochę takich rzeczy
i w końcu coś tąpnęło. Z jednej strony chciałem uciec przed
wypaleniem, z drugiej przed utratą kontroli nad własnym ży-
ciem, ale jednocześnie poczułem potrzebę wewnętrznej meta-
morfozy i zdefiniowania siebie na nowo. Wierzę, że jesteśmy
ciągle w drodze i zmieniamy dzięki nowym życiowym doświad-
czeniom, przeżyciom i kontaktom z ludźmi. Dlatego właśnie
w ostatnich latach skupiłem się na tym, by odnaleźć wewnętrzny
balans, spokój, dystans i docenić spełnienie w życiu.
Zanim to wszystko nastąpiło, często wspominałeś w wy-
wiadach o swoim pracoholizmie. Wynikał on z twojego
charakteru, potrzeby spełniania się, czy może już wtedy była
to także forma ucieczki?
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
Zdecydowanie z potrzeby spełniania się i zajmowania się
muzyką 24 godziny na dobę. Przed niczym nigdy nie ucieka-
łem. Kiedyś mówiłem to w żartach, ale jest w tym dużo praw-
dy – jestem pazerny na muzykę. Chcę zajmować się nią cały
czas, oddychać nią, żyć, bawić się, wzruszać. Mój pracoholizm
wynikał właśnie z tego. Przez lata nie robiłem sobie wakacji,
cały czas komponowałem, aranżowałem, grałem. Muzyka
obdarowywała mnie pięknymi przeżyciami, emocjami, ja nato-
miast oddawałem jej całego siebie. Lubię ją personifikować,
myślę, że stanowimy świetną parę. W takiej swoistej sym-
biozie żyliśmy bardzo długo, do czasu...
Zakres tego, co wcześniej robiłeś wygląda nawet nie imponu-
jąco, co niesamowicie – od komponowania muzyki współ-
czesnej, dyrygowania orkiestrami po pisanie prostej mu-
zyki do reklam.
Muzyka rozrywkowa, utwory jazzowe, klasyczne, filmowe,
teatralne, piosenki, aranżowanie, produkcja płyt… ja po prostu
uciekałem przed barierami. Mogłem jednego dnia napisać pio-
senkę dla Kabaretu Moralnego Niepokoju, drugiego dodekafo-
niczny utwór na smyczki, trzeciego bigbandowy aranż w stylu
Counta Basiego. Potrzeba wszechstronności towarzyszyła mi
od bardzo wczesnych lat. W podstawowej szkole muzycznej nie
wystarczało mi tylko przygotowanie na lekcję materiału zada-
nego przez panią profesor, ciągle chciałem więcej, szukałem,
kombinowałem. Jako kilkulatek z ciekawości grałem wyciągi
operowe ojca, np. „Turandot” Pucciniego czy „Carmen” Bize-
ta. W liceum byłem organistą kościelnym, grałem też noga-
mi. Podczas studiów, akompaniując na egzaminach wokali-
stom operowym, transponowałem czasem całe arie niżej, żeby
im się wygodniej śpiewało... Jestem multiinstrumentalistą,
co ułatwiło mi pracę kompozytora, aranżera i orkiestratora.
Sam nauczyłem się grać na wszystkich instrumentach dętych
drewnianych, na fletach, klarnetach, saksofonach. Gram też
na dużej ilości instrumentów perkusyjnych, z którymi często
pojawiam się na koncertach. W czasie studiów grywałem jako
perkusista na weselach, a zestaw perkusyjny to moja wielka
miłość. Gram też na instrumentach gitaropodobnych – ukule-
le, cytry, autoharpy. Kiedy jeżdżę po świecie, przywożę różne
instrumenty ludowe. Ćwiczę, powoli podnoszę swoje kwali-
fikacje i widzę w tym także ścieżkę swojego rozwoju. Nie będę
wirtuozem, ale mam z tego frajdę, może czasem większą niż
z bycia pianistą- sidemanem.
Bardzo ubolewam nad tym, że w dzisiejszych czasach muzyka
jest tak skrupulatnie dzielona na różne specjalności i zamknięte
dziedziny. Wirtuozi muzyki poważnej najczęściej nie potrafią
grać ze słuchu ani improwizować, dyrygenci nie komponują,
kompozytorzy nie grają. Rzadko ktoś robi rzeczy interdyscypli-
narnie, a kiedyś było to naturalne. Większość kompozytorów
jednocześnie wykonywała swoje utwory, często dyrygowali,
np. Brahms, Mendelssohn, Mahler, Richard Strauss. Ten trend,
że ludzie zaczęli zajmować się tylko jedną, wyrwaną z kontek-
stu specjalizacją jest obecny w historii dopiero od jakiś 150 lat.
Ze względu na potrzebę wszechstronnego zajmowania się
muzyką zdecydowałeś się na studia klasyczne, a nie jazzowe?
Tak. Jeszcze w średniej muzycznej zainteresowałem się jazzem,
ale uczyłem się go sam. Miałem swój zespół jazzowy, grałem
w big bandzie i równolegle rozwijałem się jako pianista kla-
syczny. Jeździłem na konkursy, pokochałem też kamerali-
stykę, byłem najmłodszym akompaniatorem na konkursach
instrumentów dętych dla szkół muzycznych II stopnia. Do
dziś kameralistyka daje mi dużo więcej frajdy, niż gra solo
klasycznie, dlatego cały czas koncertuję z różnymi wspaniały-
mi wirtuozami jak Mariusz Patyra, Vadim Brodsky, Jadwiga
Kotnowska czy kwartet Camerata. Kiedy kończyłem szkołę
średnią miałem dylemat: jazz czy klasyka. Wybrałem to dru-
gie. Stwierdziłem, że jazzu mogę nadal uczyć się sam, słucha-
jąc mistrzów, starając się ich naśladować, spisując solówki.
Wszyscy się tak kiedyś uczyli, nie było przecież internetu,
dostępnych publikacji, nut, szkół. Potrzebowałem natomiast
nieskazitelnej techniki, chciałem poznać literaturę, nauczyć
się pewnej estetyki. Klasyczna edukacja dała mi bardzo dużo
możliwości – akompaniowałem, zajmowałem się kamerali-
styką, śpiewałem w chórze i uczyłem się emisji głosu, do
dziś zresztą dużo śpiewam: choćby na płytach, które sam
68
produkuję, wykonuję chórki. W akademii spo-
ro grałem też na klawesynie basso continuo.
To są doświadczenia, które ludzie studiujący
jazz mają w niewielkim stopniu lub wcale.
Poza tym na studiach miałem cudowną
panią profesor – Katarzynę Popową-Zydroń,
która wypuściła ze swojej klasy także Ra-
fała Blechacza. Miałem z nią świetną relację,
wiedziała, że zawsze może na mnie polegać,
że jestem przygotowany. Dawała mi więc
utwory, które mnie interesowały – więcej
M og ł e m
rzeczy wyrafinowanych harmonicznie, mu-
zyki współczesnej czy impresjonistycznej,
jednego dzięki czemu intensywniej się rozwijałem.
Szybko zdałem sobie sprawę, że studia kla-
dnia syczne były dla mnie jak wygrana na loterii.
Dwadzieścia lat grałem wyrafinowaną, pia-
napisać nistyczną literaturę, koncerty z orkiestrami,
inne myślenie, inny rodzaj dźwięku... A jazz…
p i os e n kę jeszcze na studiach zacząłem jeździć do piw-
nicy Janusza Muniaka, później do swojego
zespołu wciągnął mnie Jan Ptaszyn Wró-
d l a Ka -
blewski, pięć lat spędziłem w zespole naszego
giganta, Zbyszka Namysłowskiego.
b a re t u
Nie boli cię w takim razie, że twoja działal-
ność jest szufladkowana, a nie postrzega-
M ora l n e g o na całościowo?
Świat jest właśnie tak skonstruowany.
N i e p okoj u , Również w muzyce potrzebne jest przy-
czepianie pewnych łatek, łatwiej się wtedy
d ru g i e g o funkcjonuje, zwłaszcza dziennikarzom i pija-
rowcom. Bardzo świadomie staram się wyła-
d od e ka fo- mywać i utrudniać to szufladkowanie. Trud-
no. Dla wielu od dłuższego czasu jestem
n i cz ny przede wszystkim aranżerem. Kiedyś byłem
głównie pianistą, w połowie latach 90.
w plebiscycie „Jazz Forum” dwa razy z rzędu
u t wór n a
byłem na drugim miejscu jako najlepszy pia-
nista, zaraz po Leszku Możdżerze i przed An-
s mycz k i , drzejem Jagodzińskim. Od 2010 za to jestem
aranżerem roku. Mało kto z jazzmanów śle-
t rze ci e g o dzi mój rozwój kompozytora muzyki
współczesnej, a mam już dwie nominacje
bigbandowy do Fryderyków w tej kategorii. Zmieniło się
to na moje własne życzenie i nie przeszkadza
a ra n ż mi, już dawno przestałem przejmować się
tym, co o mnie piszą, mówią i myślą. Jest
wielu muzyków w historii, którzy są moimi
w st yl u
idolami, a których nazwanie sprawiało lu-
dziom trudność. Współcześnie są to np. wir-
Cou n t a tuoz klarnetu i saksofonu, jednakowo prze-
konujący w jazzie i klasyce – Eddie Daniels,
Ba s i e g o. nasz Leszek Możdżer, który jest muzykiem
totalnym: klasykiem, jazzmanem, kompozy-
torem, improwizatorem czy Branford Mar-
salis, uchodzący za jednego z najwybitniej-
szych saksofonistów jazzowych, który od
wielu lat świadomie odchodzi od jazzu do
klasyki. Aktualnie gra dużo więcej koncertów
klasycznych, piszą dla niego współcześni
kompozytorzy, prowadzi warsztaty, o czym
ludzie często nie wiedzą. Chylę czoła przed
artystami, którzy umieją jednocześnie kom-

ponować, grać, dyrygować i odnaleźć się
w różnych stylach muzycznych. Takim człowie-
kiem jest np. Andre Previn – pianista jazzowy,
niesamowity dyrygent symfoniczny i kom-
pozytor muzyki filmowej i współczesnej, lau-
reat Oscara. Uwielbiam też Leonarda Bern-
steina, z którym historia nie obeszła się
najlepiej, gdyż jego kompozycje wciąż nie są
należycie docenione. Mówi się o nim kpiąco,
że to najlepszy kompozytor wśród dyrygen-
tów. Tymczasem był naprawdę wspaniałym
pianistą, cudownym dyrygentem i świetnym,
oryginalnym kompozytorem. Sporo jest osób,
których historie utwierdzały mnie w prze-
konaniu, że jeśli się chce, można osiągnąć
wszystko. Jest takie piękne motto, które wry-
łem sobie w pamięć: „życie da ci dokładnie
tyle, ile masz odwagę sobie wziąć”. Wszystko
jest w nas, trzeba tylko mieć odwagę po to
sięgnąć. Nie mam jednak złudzeń, że zyskam
przychylność wszystkich i akceptację szero-
kiego grona odbiorców. Nie istnieje uniwer-
salna muzyka dla każdego. Wystarczy kilku
ludzi, którzy mnie prawdziwie zrozumie-
ją i moja muzyka ich poruszy. To już wiel-
ka wygrana.
A jednak współpracowałeś z wieloma
gwiazdami ze świata rozrywki, byłeś ważną
częścią ich sukcesów, w pewnym sensie
osiągnąłeś więc szeroki rozgłos.
Tak. Te aktywności – aranżera i producenta
– na pewno pomogły mi w promowaniu
własnych projektów, tych jazzowych, jak
i z zakresu muzyki współczesnej. Łatwiej
było zainteresować moim nazwiskiem dzien-
nikarzy i promotorów. Najbardziej intensyw-
nie w tym zakresie pracowałem między 2002
a 2015 rokiem, wtedy popełniłem najwięcej
takich płyt. Maryla Rodowicz, Ryszard Ryn-
kowski, Irena Santor., Kasia Groniec, Edyta
Geppert, Wojciech Gąssowski... Byłem sze-
fem prestiżowych koncertów telewizyjnych,
pracowałem w TV jako kierownik muzyczny
„Idola” czy „Jak oni śpiewają”. Napisałem
sporo orkiestracji do filmów (Oscar 2005 za
„Finding Neverland”). To pomagało mi wy-
robić sobie pewną markę na rynku i ułatwiło
poniekąd działalność niekomercyjną. Poza
tym mogłem zarabiać pieniądze, które po-
tem inwestowałem w swoje autorskie płyty.
To była i jest, moja metoda pracy. Nie mam
w sobie dość siły, by szukać sponsorów, prosić
o pieniądze, jestem zbyt dumny. Dlatego
podejmowałem się komercyjnych projektów,
które były niezłym zastrzykiem finansowym,
a później realizowałem swoje pomysły. Tak
było na przykład z Academy of St. Martin in
the Fields i nagraniami w Abbey Road [chodzi
o płytę „Suite on Polish Themes” – przyp. aut.], na
które przeznaczyłem swoje ciężko zarobione
pieniądze. Podobnie było z albumem „Sym-
phonicum” z Sinfonią Varsovią czy ostat-
nią płytą z Vinnie Colaiutą, nagraną w Los
Krzysztof Herdzin
Angeles. To są właśnie takie marzenia, które
spełniałem dzięki pracy w innych obszarach.
W ramach zmian, o których opowiadałeś,
podobno rzuciłeś wszystko i wyjechałeś na
czteromiesięczny wolontariat na Jamajce,
odcinając się na ten czas dosłownie od
wszystkiego.
To była najbardziej radykalna decyzja w mo-
im życiu, a opowieść o tym to materiał na
książkę. Ten wyjazd był formą terapii i taką
kropką nad „i” w procesie mojej wewnętrznej
przemiany. Już kiedyś uciekłem na kilka ty-
godni, chodząc po klasztorach w Himalajach,
w Bhutanie, wraz z buddyjskim mnichem.
W zeszłym roku zacząłem szukać ostatecz-
nej opcji. Wiedziałem, że potrzebuję totalne-
go resetu, odcięcia od środowiska, od mu-
zyki, rodziny i znajomych. Ponieważ kocham
zwierzęta, mam dar i umiejętność komu-
nikowania się z nimi na telepatycznym wręcz
poziomie, zdecydowałem się na wolontariat
właśnie z nimi. Niektórzy znajomi twierdzą,
że jestem jak facet z „Zaklinacza psów”. Myślę,
że to kwestia pewnej energii. Wielokrotnie
doświadczałem tego, że zalęknione lub agre-
sywne psy czy koty szybko zaczynały mi ufać,
kiedy zaczynałem do nich mówić i je dotykać.
Byłem w stanie doprowadzić je do pewnego
psychicznego ładu. Znalazłem amerykańską
firmę, która realizuje wyjazdy dla wolontariu-
szy w różnych lokalizacjach i dla ludzi z róż-
nym doświadczeniem. Fantastyczne jest to,
że uczestnicy mieszkają na miejscu u rodzin,
mają więc szansę lepiej poznać daną kulturę
i mentalność. Wybrałem Jamajkę, głównie
dlatego, że w czasie, który przeznaczyłem na
wyjazd, tam był najlepsza pogoda. Wziąłem
urlop na akademii, zostawiłem Annę Marię
Jopek, która na ten czas musiała zmienić
charakter koncertów i repertuar, zaszcze-
piłem się przeciwko wściekliźnie oraz tyfu-
sowi i pojechałem na przygodę życia. Przez
16 tygodni mieszkałem u wspaniałej rodzi-
ny i musiałem od początku zbudować całe
swoje środowisko, w obcej kulturze i języku.
Trzy dni w tygodniu pracowałem w schroni-
sku dla psów i dwa dni w klinice dla zwie-
rząt domowych. Schronisko zamieszkiwało
około 100 zwierzaków, a do ich opieki byłem
tylko ja i Jamajczyk – przeszkolony technik
weterynaryjny i złota rączka, stąd charakter
tej pracy był nieco hardkorowy. Tam po raz
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
pierwszy w życiu doświadczyłem tego, czym
jest ciężka fizyczna praca. Krwawiące odciski
na dłoniach, bóle pleców, dźwiganie 25 kg
wiader z karmą i wodą, łopata, młotek, taczka,
szlauch, mop i miotła, sprzątanie ton odcho-
dów. Na początku miałem moment zwątpie-
nia, zastanawiałem się czy wytrzymam, ale
wierzyłem, że to mnie oczyści. Nikogo nie in-
teresowało, kim jestem w Polsce. Tu byłem
anonimowym facetem z dwoma rękami do
roboty. I wielkim sercem miłości. Fizycznie
69
Krzysztof Herdzin
wszystko mnie bolało, wysoka temperatura sprawiała,
że smród czasem był nie do wytrzymania, psy szczekały cały
czas, więc było niesamowicie głośno, kilka razy, zanim nie-
które agresywne zwierzaki mnie zaakceptowały, zostałem do-
tkliwie pogryziony i musiałem dostać zastrzyki przeciwtężcowe.
To były ekstremalne doświadczenia, ale z czasem zaczynałem
dostrzegać, że to ma sens, że te psy coraz bardziej mi ufają,
a ja tworzę pewną wspólnotę. Po pewnym czasie kilkana-
ście z nich mnie pokochało i nie odstępowało ani na krok.
Ta bezinteresowna miłość i oddanie były dla mnie cudowną
nagrodą. Natomiast w klinice zrobiłem kurs weterynaryjny,
dzięki czemu asystowałem przy operacjach, sam szczepiłem
zwierzęta, pobierałem im krew. Głównie przeprowadzaliśmy
kastracje i sterylizacje, czasami zdarzały się amputacje, euta-
nazje starszych czy nieuleczalnie chorych zwierząt, miałem też
do czynienia z nowotworami. Umierało dużo młodych zwie-
rząt, słabych, bez wykształconego systemu odpornościowego.
To również było ekstremalnym doświadczeniem. Kiedy obcu-
jesz ze śmiercią, doświadczasz sytuacji zero-jedynkowych
i widzisz konsekwencje swoich działań. Dla tych zwierząt je-
steś jak bóg, patrzą na ciebie z nadzieją, wiedzą, że tylko ty
jesteś w stanie im pomóc. Zdarzało się, że przez kilka dni ra-
towaliśmy szczenięta czy kocięta, licząc na to, że wyciągniemy
je z jakiejś choroby. Nawiązywałem z nimi pewną emocjonalną
więź, karmiłem je z butelki, nosiłem na rękach, a potem one
umierały w męczarniach, albo trzeba było je uśpić… Płakałem
wtedy jak nad stratą własnego dziecka.
Co dał ci ten wyjazd?
Pierwszy raz w życiu czułem, że nie robię czegoś dla siebie,
tylko bezinteresownie daję siebie tym zwierzakom. W zamian
odwdzięczały mi się swoją miłością i zaufaniem. Pobyt na Ja-
majce bardzo mi pomógł złapać życiową równowagę. Praca
ze zwierzętami dała mi dużo siły, nauczyła pokory wobec ży-
cia, ustawiła do pionu. Wierzę, że mimo braku własnych dzie-
ci, w ten sposób oddałem swój nadmiar miłości prawdziwie
potrzebującym. Dzięki temu nabrałem teraz jeszcze większego
dystansu do muzyki, do środowiska, do wszystkich złudnych
celów, za którymi ślepo pędzimy. Czym jest kariera? Czym jest
pycha towarzysząca sukcesom? Wszystko to po nic. To była naj-
lepsza decyzja w życiu i cieszę się, że było mnie na nią stać.
Kosztowało mnie to sporo determinacji, bólu, strachu, ale nie
stchórzyłem. Teraz wszystko jest na swoim miejscu.
Duchowość, medytacja, równowaga, to rzeczy, które wyraźnie
słychać na twojej ostatniej solowej płycie.
„Look Inward” to płyta szczególna. Nazwałem ją modlitwą po-
przez muzykę. Po raz pierwszy świadomie zrobiłem coś, co było
tak bardzo osobiste i intymne. To był rodzaj autoterapii, wizy-
ta u psychoanalityka, którym byłem ja sam i moja podświado-
mość. Nie myślałem o wydaniu tego materiału, ale cieszę się,
że ostatecznie się na to zdecydowałem. Wielu ludzi twierdzi,
że odnalazło w tej muzyce to samo, co ja – rodzaj spokoju i po-
dróży w głąb siebie. Teraz na zamówienie Filharmonii Pomor-
skiej w Bydgoszczy zacząłem komponować godzinne requiem
na orkiestrę, chór i solistów, największą formę w moim życiu.
Premiera planowana jest na Wielkanoc 2019 roku. Celowo zo-
stawiłem tę pracę do powrotu z Jamajki, wiedziałem, że mo-
ja głowa będzie świeża i otwarta. W moim requiem nie będzie
dużo smutku i rozpaczy, będzie za to kontemplacja. Opowiem
o śmierci, odchodzeniu, o moich bliskich zmarłych, ale w spo-
sób pełen optymizmu i wiary w to, że poszli do lepszego
świata. To będzie utwór o miłości i tęsknocie wyrażony przy
pomocy ciepłych uczuć i emocji.
Powiedziałeś, że teraz zajmujesz się muzyką przede wszyst-
70
kim dla siebie. Wcześniej tak nie było?
Było, ale w nieco innej formie. Mam do siebie
trochę żalu, że przez te 25 lat tworzyłem sto-
sunkowo niewiele prawdziwie swoich rzeczy.
Co prawda każdego roku starałem się wy-
dawać własne płyty, byłem liderem składów,
ale procentowo tego nie było wcale tak wiele.
Po płycie „Capacity” z 2011 roku przez trzy
lata dużo graliśmy i to był ostatni moment,
kiedy tak aktywnie funkcjonowałem jako
lider-pianista. Od długiego czasu gram tylko
u Ani Jopek, wprawdzie sporo, ale nie je-
stem tam liderem, choć aranżuję i odpowia-
dam za wiele rzeczy związanych z przygoto-
waniem płyt. Kocham grać swoją muzykę
i trochę brakowało mi tej świadomości, że
to co gram, jest moje od początku do końca,
że włożyłem w to całą swoją duszę. Aktual-
nie bardziej skupiłem się na komponowaniu
i bardzo mi to odpowiada. Cieszę się, gdyż
dostaję coraz więcej zamówień kompozy-
torskich, moje utwory ukazują się drukiem,
ludzie w całym kraju je wykonują. Młodzież
gra np. „Bajkowe opowieści”, które są reko-
mendowane przez Centrum Edukacji Arty-
stycznej jako obowiązkowy utwór w ramach
programu nauczania w szkołach muzycznych
I i II stopnia, i na konkursach saksofonowych.
To największa radość dla kompozytora. Pa-
miętam, że kiedy byłem mały nie mogłem
sobie wyobrazić, jak to jest, że ta niezapisa-
na kartka papieru po chwili jest pełna nut, że
powstaje coś z niczego. Teraz sam stwarzam
te nowe wszechświaty.
Komponowanie muzyki współczesnej jest
teraz dla ciebie najważniejsze?
Tak. Choć moja muzyka nie jest do końca
współczesna. Jest oparta na tradycji, bardziej
neoklasyczna, silnie odwołująca się do moich
ulubionych kompozytorów z pierwszej poło-
wy XX wieku: Ravela, Poulenca, Szostako-
wicza, Prokofiewa, Bacewicz, Tansmana,
Strawińskiego. Tam nie ma żadnych ekspery-
mentów, to komunikatywna muzyka z lekko
rozszerzoną tonalnością. Czasami pojawia-
ją się jakieś zgrzyty, ale to nadal brzmienia
do słuchania, które dają dużo przyjemności
i grającym, i słuchającym. Na pewno nie jest
to muzyka spod znaku Warszawskiej Jesieni.
Dla mnie muzyka nabiera prawdziwego sensu
dopiero w zetknięciu z słuchaczem, a czasami
żartuję, że partytury muzyki współczesnej
wykonywane są tylko dwa razy – pierwszy
i ostatni… Ani grający nie mają z tego frajdy
i satysfakcji, ani słuchający. Tylko kompozy-
tor. W jazzie również nie eksperymentuję,
zawsze byłem umocowany w pewnym main-
streamie. Czasami oczywiście zdarzało mi
się bawić jakąś techniką, lekko eksperymen-
tować harmonicznie, ale nigdy nie burzyłem
pewnego ładu i nie byłem awangardą. Zawsze
poszukiwałem harmonii i porządku. 6
 Marek Moś i AUKSO

Mira Calix

Agata Zubel

Andrzej Jagodziński
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8

71
 jan błaszczak

Marek Moś
października w Tychach rozpoczyna

5 się festiwal Auksodrone, w którego

centrum znajdzie się prowadzona
przez dyrygenta i skrzypka Marka
Mosia orkiestra kameralna. Zespół do za-
dań specjalnych, który dał się poznać sze-

Skrzypce
rokiej publiczności za sprawą występów
z artystami spoza kręgu muzyki klasycznej.
– Bardzo lubię wszelkie projekty crossove-

jak armata rowe – przyznaje Moś. – Nie tylko z muzyką

Marek Moś wspomina
współpracę AUKSO z głośnymi
artystami spoza kręgu muzyki
klasycznej. Czasami głośnymi
nie tylko metaforycznie.
elektroniczną, ale także z jazzem, rockiem
czy bluesem.
Potwierdza to program tyskiego festiwalu.
Na scenie wraz z AUKSO pojawi się czołówka
polskiego jazzu (Namysłowski, Urbaniak, Ja-
godziński), zabrzmią też utwory wybitnych
kompozytorów: Zygmunta Krauzego, Agaty
Zubel i Aleksandra Nowaka. Nie zabraknie
twórców muzyki elektronicznej – w Tychach
zameldują się Mira Calix, Squarepusher
i Clark, by wykonać zarówno swoje kompozy-
cje, jak i pochylić się nad twórczością pols-
kich mistrzów.

Dorota Koperska

72
Ten ostatni model kooperacji jest już w zasa-
dzie znakiem rozpoznawczym orkiestry AUK-
SO, która od lat wykonuje remiksy i utwory
inspirowane twórczością polskich kompozy-
torów. Zaczęło się z wysokiego C, bo od Euro-
pejskiego Kongresu Kultury w 2011 roku, pod-
czas którego Jonny Greenwood (gitarzysta
Radiohead) oraz Aphex Twin zaprezento-
wali dzieła zakorzenione w najsłynniejszych
kompozycjach Krzysztofa Pendereckiego. Ich
wykonanie wiązało się z pewnymi trudno-
ściami. Choć niekoniecznie były to wyzwa-
nia wynikające z samej partytury.
– W przypadku „48 Responses To Poly-
morphia” Greenwooda zamiast smyczków
musieliśmy uderzać w struny owocami drze-
wa pacay – wspomina Moś. – One wygląda-
ją jak takie większe fasole. Kiedy wyschną,
nasiona w środku mają wolną przestrzeń
i brzmią jak grzechotki. Konieczne było
skupienie i liczne ćwiczenia, nie tylko po
to, aby poruszać się w ramach partytury,
ale również, by nie uszkodzić instrumentu
tym dość ciężkim owocem. Efekt końcowy
wszystko jednak wynagrodził, bo nagle
z orkiestry smyczkowej zrobiła się sekcja
grająca także na grzechotkach czy mara-
kasach, nadając wykonaniu dynamikę ryt-
miczną.
Biorąc pod uwagę fakt, że także Mira Calix
zwraca uwagę na pewną perkusyjność smycz-
ków w utworach Pendereckiego, łatwiej zro-
zumieć, że ten niecodzienny wybór Green-
wooda nie był fanaberią, ale oryginalnym
hołdem dla swojego mistrza.
Aphex Twin, jeden z najważniejszych
twórców muzyki elektronicznej XXI wieku,
współpracował z AUKSO nad autorską rein-
terpretacją „Trenu – Ofiarom Hiroszimy”. Dy-
rygent wspomina, że Brytyjczyk wyposażył
wszystkich instrumentalistów w specjalne
czytniki, za pomocą których podawał im
różne rytmy, na które musieli reagować.
Ponadto nagrywał wykonania orkiestry, by
później przetwarzać je i emitować na scenie.
W ten sposób powstawał utwór będący mik-
sem elektroniki z żywym dźwiękiem. Tym
przetwarzanym samplom towarzyszyło na
scenie amplifikowane AUKSO.
– Orkiestra kameralna brzmi bardzo łagod-
nie, ale gdy pojawiają się mikrofony, to na-
gle z samych skrzypiec można zrobić ar-
matę – tłumaczy Moś. – Przypominam sobie,
a rc h i w u m a r tys ty
AUKSO
Dorota Koperska
że podczas przygotowań do koncertu, Aphex
Twin próbował niskie tony i cały czas
brakowało mu basów. Był usatysfakcjono-
wany dopiero wtedy, gdy krzesła zaczęły się
same przesuwać w kierunku wyjścia. Mie-
liśmy wtedy w zespole dwie panie w ciąży
i na wszelki wypadek zdecydowałem, że one
nie będą brały udziału w próbach.
Od tego czasu tyskiej orkiestrze kameral-
nej zdarzają się podobne zlecenia. AUKSO W prz y pa dku
brała udział między innymi w cyklu Po-
lish Icons na krakowskim festiwalu Sacrum „ 48 Re spo n se s
Profanum. W jego ramach muzycy związani
z takimi wytwórniami jak Ninja Tune czy To Po ly mo r ph ia ”
Warp prezentowali nowe odczytania dzieł
Lutosławskiego, Góreckiego, Pendereckiego
G re e nwo o da
i Kilara. Występując pomiędzy kolejnymi re-
miksami, kameraliści przypominali materiał
wyjściowy. Podczas festiwalu Auksodrone z a mia st smyc z ków
będą zarówno wykonywać kompozycje
twórców związanych z Warp, jak i wchodzić mu sie liśmy u de rz a ć
z nimi w dialog. W takim „rozmawianiu” ma-
ją sporą wprawę. W dialogu tym incydental- w st r u ny owo c a mi
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
nie pojawiają się jednak pewne zakłócenia.
– Wydaje mi się, że najbardziej niezro-
zumiałym elementem w tej komunika-
drzewa pa c ay
cji jestem ja, to znaczy dyrygent – śmieje się
Moś. – Twórcy muzyki elektronicznej, ale też
jazzmani czy rockmani nie są przyzwycza-
jeni, że jakiś facet stoi z boku i macha rękami.
Kiedy podaję tempo gestem, widzę u nich
ten rodzaj kompletnego zdziwienia. I czasem
łapią, o co mi chodzi… a czasem nie.
6
73
 jan błaszczak
Mira Calix
Piękno,
harmonia
i siła
Choć ma na koncie albumy
wydane w kultowej dla muzyki
elektronicznej wytwórni WARP,
od kilkunastu lat Mirę Calix
zajmuje głównie współczesna
klasyka. I to nie bez powodze-
nia. Pochodząca z RPA artystka
jest laureatką British Composer
Award, a wśród zespołów,
z którymi współpracowała są
Bang On A Can i London Sin-
fonietta. Podczas festiwalu
Auksodrone w Tychach Mira
Calix przedstawi m.in. swoją
reinterpretację dzieła Andrzeja
Panufnika. Jak się okazuje, spo-
ro wie o muzyce nie tylko tego
polskiego kompozytora…
Jan Chielino
74
uż na początku października za-
J prezentujesz w Polsce dwie własne
kompozycje oraz remix „Arbor Cos-
mica” Andrzeja Panufnika. Rozprawiając
o genezie tego ostatniego utworu, polski
kompozytor wypowiedział takie zdanie:
„Piękno, harmonia, siła i ład to wartości
estetyczne, które według mnie biorą się
z kształtu i życia drzew”. Jestem ciekaw,
w jakim stopniu natura wpływa na twoją
twórczość?
To pytanie, nad którym rozmyślam od daw-
na. Nie dalej jak kilka dni temu trafiłam na
cytat autorstwa słynnego fotografika Man
Raya, który powiedział: „Natura nie tworzy
dzieł sztuki. Tworzy je człowiek, ponieważ
zdolność ich interpretacji jest charaktery-
styczna dla ludzkiego umysłu”. Twoje pytanie
przypomina mi również o Natural Selection
– niezwykłej wystawie mojego przyjaciela
Andy’ego Holdena, który stawia pytanie czy
dzieła ptaków – na przykład ich wspaniałe
gniazda – możemy traktować jako dzieła sz-
tuki. Wpływ natury na sztukę to zresztą tem-
at, który absorbował wielu artystów, w tym
oczywiście kompozytorów. Od razu przy-
chodzi mi na myśl Benjamin Britten, czyli
jeden z moich muzycznych idoli. Lista jest
jednak nieskończenie długa i dotyczy wszel-
kich form sztuki: od niedzielnego malarza
pejzażysty aż po Strawińskiego. W końcu
to jest nasze środowisko naturalne: ziemia,
morze, ptaki, księżyc – to nas pociąga. Sama
często nazywam swoje utwory sielankami,
bukolikami. Zgadzam się z Panufnikiem
w tym sensie, że w naturalne formy mają
w sobie niewątpliwie piękno, harmonię i siłę.
Myśląc o tej wypowiedzi towarzyszącej „Ar-
bor Cosmica”, korci mnie, aby odpowiedzieć
ci pytaniem na pytanie. W dodatku jeszcze
szerszym. Czym jest natura? Skoro sami jeste-
śmy częścią ekosystemu, to czy wszystko, co
wytwarzamy nie staje się automatycznie ele-
mentem natury?
Odpowiedź na to pytanie wydaje mi się twier-
dząca, kiedy myślę o „16 weeks” – utwo-
rze, który zaprezentujesz podczas koncertu
w Tychach. Jeśli dobrze rozumiem, punk-
tem wyjścia dla tej kompozycji są dane z ży-
cia płodów, pozyskiwane za pomocą USG.
Mamy tu więc do czynienia z dziełem, które
w jeszcze większym stopniu niż „Arbor Cos-
mica” wyrasta ze świata natury. Różnica po-
lega na tym, że u Panufnika wzorowanie się
na tym świecie skutkuje bardzo precyzyj-
ną strukturą utworu – twoja kompozycja
jest bardziej abstrakcyjna. Czy w twoim od-
czuciu natura jest chaosem?
Rzeczywiście, ten utwór może brzmieć abs-
trakcyjnie, jego koncepcja również może
na taką wyglądać, ale przecież jest zakorze-
niony w czymś, co nie mogłoby być bardziej
uporządkowane. Tak jak wspomniałeś, „16
weeks” wywodzi się bezpośrednio z danych
zebranych podczas skanowania rozwijają-
cych się w macicy płodów. Zera i jedynki.
Materiał wyjściowy był binarny, poukładany,
policzony. Przeorganizowałam te dane, trak-
tując je w luźny sposób. Zależało mi przede
wszystkim na efekcie muzycznym. Chciałam,
aby był wyrazisty, więc nie mógł cechować
się taką powtarzalnością. Źródło tego utworu
nie mogłoby być bliższe naturze: ciąża, nowe
życie, nowy człowiek. Organizm składający
się z ciągłych powtórzeń. Nie oznacza to jed-
nak, że natura jest tak mierzalna, jak dane,
które pozyskałam. Jest uporządkowana i nie-
przewidywalna zarazem. Nie jest binarna.
Wystarczy przyjrzeć się jakiejkolwiek aplika-
cji pogodowej. Nie sposób przewidzieć trasy
huraganu. A przecież ona wynika z jakiegoś
porządku. „Naturalnego porządku rzeczy”,
na który tak bardzo lubimy się powoływać.
Pamiętasz, jaka była twoja reakcja, gdy po
raz pierwszy usłyszałaś „Arbor Cosmica”?
Zakochałam się w tym utworze. Choć byłam
też zaskoczona mrokiem i pewną humorza-
stością, obecną zwłaszcza na początku
tej kompozycji. Z jakiegoś powodu spo-
dziewałam się, że będzie to działo bliższe seria-
lizmowi. „Arbor Cosmica” jest zaś niezwykle
emocjonalne. Ma olbrzymią głębię i siłę, ale
wydaje się też na swój sposób bardzo oso-
biste. Przynajmniej w moim odczuciu, bo tak
się składa, że wiem, co to znaczy kochać drze-
wa. Kiedy byłam dzieckiem, miałam swoje
ulubione, na którym spędzałam bardzo dużo
czasu. Teraz mieszkam na wsi i na szczęście
na mojej posesji rośnie potężny dąb. Olbrzy-
mie, stare dęby – do nich ciągnie mnie naj-
bardziej.
Czy pracując nad takim remiksem, prze-
kopujesz się przez biografię twórcy i słu-
chasz wszystkiego, co kiedykolwiek napisał,
czy skupiasz się wyłącznie na materiale
muzycznym, który masz przekomponować?
Chodzi tylko o ten wybrany utwór. Prawdę
mówiąc, wiem bardzo niewiele nawet
o swoich ulubionych twórcach. Nie interesu-
ją mnie biografie, bardzo rzadko czytam wy-
wiady czy oglądam dokumenty. Liczy się
muzyka i to, jak na mnie wpływa. Powiedzia-
wszy to, muszę przyznać, że z „Arbor Cosmica”
jest trochę inaczej. Biorąc pod uwagę temat,
jaki porusza Panufnik, mogę powiedzieć, że
tym razem mój utwór nie będzie jedynie reak-
cją na materiał muzyczny, ale również na to
wszystko, co wokół niego.
To dla mnie zaskakujące, bo wyobrażałem
sobie, że sięgnęłaś po Panufnika również ze
względu na łączące was doświadczenie emi-
gracji do Wielkiej Brytanii. A teraz muszę
zapytać, czy wiedziałaś o tym, że on uciekł
ze stalinowskiej Polski do Londynu?
Nie, nie wiedziałam. Tak jak wspominałam,
nie czytam biografii. Nie sądzę, żeby to
mogło nas jakoś do siebie zbliżać jako dwój-
kę artystów. Tym bardziej, że kiedyś powie-
działabym, że jestem obywatelką świata…
Ale co to teraz znaczy? W czasach, kiedy co
chwila słychać pytania o narodowość, oby-
watelstwo, granice, ojczyzny. Mieszkam
w „brexitlandzie”, gdzie tematy takie jak
uchodźcy czy imigracja nagle okazały się
kontrowersyjne. Nie było tego jeszcze kilka
lat temu. Nie w takiej ilości. Zdaje się, że his-
toria się powtarza, co bardzo mnie smuci.
Powinniśmy być lepsi dla drugiego człowie-
ka. Powinniśmy być lepsi dla naszej plane-
ty. Powinniśmy wiedzieć lepiej, czym może
się skończyć ten powrót do nacjonalizmów.
Korzystając z tego ponurego tonu, chciałbym
cofnąć się o pięć lat i zapytać cię o „Muzykę
żałobną” Witolda Lutosławskiego, którą
przekomponowałaś na zamówienie festiwa-
lu Sacrum Profanum. Jaki był twój pomysł
na zremiksowanie tego utworu i które wy-
zwanie było bardziej wymagające: prze-
twarzanie Panufnika czy Lutosławskiego?
Praca nad tym utworem była bardzo interesu-
jąca, choć pamiętam, że trochę nawaliłam,
bo miałam zająć się tylko jedną częścią tej
kompozycji, a przygotowałam opracowanie
dwóch. Co do mojego pomysłu, to wywró-
ciłam ten utwór na drugą stronę. To kompozy-
cja na orkiestrę smyczkową, a ja usunęłam
75
całą jej tonalność, całą warstwę melodyczną,
a wraz z nią patos i pomnikowość, które ko-
jarzą się z brzmieniem tych instrumentów.
Zostawiłam jedynie rytm, wiec w rezultacie
dzieło Lutosławskiego stało się nagle bardzo
perkusyjne – niezwykle misterne i jedyne
w swoim rodzaju. Byłam bardzo zadowolona
z tego, co udało mi się osiągnąć. W przypadku
Panufnika wciąż szukam odpowiedniej dro-
gi. Moim pomysłem jest stworzenie elek-
tronicznej warstwy, którą mogłabym
wykonywać na żywo pomiędzy zapisanymi
w partyturze partiami smyczków. Wciąż nie
wiem jednak, co to dokładnie będzie: przetwo-
rzone nagrania terenowe, a może stworzo-
ne specjalnie na potrzeby tego utworu elek-
troniczne instrumentarium? Jeszcze nie usta-
liłam, co sprawdziłoby się tu najlepiej. Obec-
nie jestem na etapie testowania kolejnych
pomysłów.
Rozmawialiśmy już o Lutosławskim i Panu-
fniku. Znasz dokonania współczesnych im
polskich twórców: Góreckiego, Penderec-
kiego, Kilara? A jeśli tak, to czy masz jakieś
skojarzenia z polską powojenną muzyką
komponowaną?
Muzyka Pendereckiego i Góreckiego jest mi
dobrze znana. Jeśli mam być zupełnie szcze-
ra, gorzej z twórczością Kilara. Mogę śmiało
nazwać się fanką Góreckiego. A to poniekąd
ze względu na okoliczności, w jakich po
raz pierwszy usłyszałam jego muzykę. To
było w czasie mroźnych zimowych nocy,
które spędzałam w domu moich przyjaciół.
Byliśmy wtedy młodymi, biednymi artysta-
mi, którzy spędzali wspólne wieczory przy
najtańszym winie. I jednej z takich nocy
w radiu usłyszeliśmy „III Symfonię” w wyko-
naniu Dawn Upshaw i zespołu London Sinfo-
nietta. Wszyscy zamilkli. Jakby ktoś rzucił
na nas jakieś zaklęcie. Od tego czasu czu-
ję nawet nie tyle słabość do niego, co więź
z tym utworem. Co do Polskiej Szkoły, mam
wrażenie, że ci twórcy chętnie podważali
zasady. I może dlatego pozwoliłam sobie na
tak radykalne zabiegi, pracując nad „Muzyką
żałobną” Lutosławskiego. U Pendereckiego
na przykład fascynuje mnie jego perkusyjne,
rytmiczne traktowanie smyczków i innych
nieperkusyjnych instrumentów. Nie wiem
czy to kwestia emigracji, ale Panufnik zdaje
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
się prezentować inną szkołę. Jego spojrzenie
na naturę może być usystematyzowane, ana-
lityczne, a nawet geometryczne, ale w głębi
duszy tkwił w nim romantyk. I może dlate-
go wyczuwam z nim pokrewieństwo. Mam
nadzieję, że będzie ono słyszalne w dwóch
utworach, które zaprezentuję obok „Arbor
Cosmica”. Zostawiam to jednak publiczności.
Ze swojej strony mogę jedynie zapewnić, że
podejdę do twórczości Panufnika z należnym
jej szacunkiem. 6
 mery zimny
Agata
Zubel
Czasem trzeba dojrzewania
w muzyce, a czasem buntu
– Chopina też przychodzili słuchać
współcześni mu ludzie, dlaczego
więc my mielibyśmy być gorsi –
o swojej drodze do komponowania,
poszukiwaniu własnego głosu
i relacjach z publicznością opowiada
nam Agata Zubel, świeżo upieczona
laureatka Europejskiej Nagrody
Kompozytorskiej.
Łukasz Rajchert
76
W
iesz, ty tak piszesz te utwory,
mogłabyś zostać kompozytorką
– powiedział on. – Chyba nie...
nie ma kobiet kompozytorek. Jest
tylko patronka naszej szkoły, Grażyna
Bacewicz i znana wrocławianka Grażyna
Pstrokońska. To chyba niemożliwe, żebym
ja została kompozytorką, choć bardzo bym
chciała – powiedziała ona.
To była jedna z przerw we wrocławskiej
szkole muzycznej i rozmowa, gdzieś na ko-
rytarzu, dwójki dziesięcioletnich uczniów.
Ona to Agata Zubel, on – Michał Moc. Ona
jest teraz jedną z najważniejszych współ-
czesnych kompozytorek na świecie, sławną
wokalistką, która swojego głosu używa
w sposób łamiący wszelkie stereotypy
i szablony oraz cenioną pedagożką. On został
nie tylko kompozytorem, akordeonistą i peda-
gogiem, ale także jej mężem.
Zapał i entuzjazm
Kompozycje zamawiają u niej najważniejsze
orkiestry świata oraz prestiżowe instytucje.
Wykonują je m.in. Los Angeles Philharmo-
nic Orchestra, Seattle Symphony czy Klangfo-
rum Wien. Ta ostatnia zamówiła u niej operę,
którą właśnie przygotowują do światowej
premiery i nagrania. Wcześniej wspólnie na-
grali płytę „Not I”, a „The New Yorker” umie-
ścił ją wśród 10 płyt z muzyką współczesną,
których trzeba posłuchać. – Takie zamówie-
nia są bardzo przyjemne dla kompozytora.
Z jednej strony ma się poczucie, że ten nowy
utwór jest przez kogoś, kto nas ceni, oczeki-
wany, z drugiej, niesamowicie inspirujące
jest pisanie dla wybitnych muzyków – mó-
wi Agata Zubel.
Jej kompozycje były wielokrotnie wyróżnia-
ne prestiżowymi nagrodami. Ostatnią
z nich jest Europejska Nagroda Kompozy-
torska, którą otrzymała jako pierwsza Polka
w historii, za utwór „Fireworks”. Jury w swo-
jej laudacji zaznaczyło, że „bardzo umiejętnie
potrafi wyzwolić demoniczne moce wielkiej
orkiestry”. Kompozycja została napisana na
zamówienie Instytutu Adama Mickiewicza
z okazji stulecia odzyskania przez Polskę nie-
podległości.
– To fajerwerk muzycznych myśli – mówi au-
torka. – Chciałam, by nasze świętowanie było
radosne, by przy pomocy przenośni, jaką są
fajerwerki, cieszyć się z tego, że już sto lat
jesteśmy wolnym krajem. Pisałam ten ut-
wór także z zmyślą o wykonawcach, muzy-
kach European Union Youth Orchestra,
którzy zagrali go podczas tegorocznej edycji
festiwalu Chopin i jego Europa. To też był im-
puls do tego, by utwór był energetyczny i ra-
dosny, tak jak ci młodzi ludzie: pełni zapału,
entuzjastycznie i profesjonalnie podchodzą-
cy do pracy.
„Fireworks” najpierw zabrzmiało w Warsza-
wie, po czym zostało zaprezentowane
w Konzerthaus w Berlinie oraz w londyńskim
Royal Albert Hall w ramach festiwalu BBC
Proms.
Ta l e n t i p r a c a
Można by pomyśleć, że tak wczesne początki
i fascynacja kompozycją już na poziomie
szkoły podstawowej, musiały zakończyć się
sukcesem. Byłoby to jednak zbyt proste. Mit
cudownego dziecka zwykle przesłania ogrom
pracy, która zawsze stoi za wybitnymi doko-
naniami.
– Chyba nie jest tak, że jak się komponuje
swój pierwszy utwór w wieku 10 lat, to zo-
staje się kompozytorem – przyznaje artystka.
Bez wątpienia Agata Zubel miała nieprzeciętny
talent, ale by go w pełni wydobyć i ukierun-
kować, przeszła drogę wypełnioną codzien-
nym twórczym wysiłkiem. – To są lata
intensywnej i wytężonej pracy. Od tych
pierwszych fascynacji dzieli mnie już ponad
ćwierć wieku, ale to wszystko nie działo
się samo, tak po prostu. Na pewno jednak
napędzała mnie miłość do muzyki, która była
we mnie od samego początku. Zawsze wie-
działam, że chcę pisać, sprawiało mi to przy-
jemność i dawało satysfakcję.
Musiało to być bardzo odśrodkowe prag-
nienie, gdyż Agata Zubel nie pochodzi z ro-
dziny o muzycznych tradycjach. Wcześnie
zauważono jednak jej zainteresowanie
światem dźwięków, dzięki czemu trafiła do
szkoły muzycznej. Tam jednak, w przeci-
wieństwie do większości dzieci, które zaj-
mowały się głównie grą na instrumentach,
ona równolegle zaczęła pisać utwory. – Tak
naprawdę na poziomie podstawowej i śred-
niej edukacji muzycznej nie było zajęć z kom-
pozycji. Pojawiły się dopiero na studiach. Na
szczęście miałam wspaniałych pedagogów,
którzy wsparli moje fascynacje i pozwolili się
rozwijać. Trafiłam pod opiekę wrocławskiego
kompozytora Jana Wichrowskiego, wykłado-
wcy Akademii Muzycznej. Spotykałam się
z nim od bardzo młodych lat i pod jego opieką
pisałam swoje pierwsze kompozycje. Później
zostałam jego studentką, a po ukończeniu
Akademii – asystentką. Obecnie sama pro-
wadzę klasę kompozycji na wrocławskiej
uczelni.
Ta n i e c i k o m u n i k a c j a
Niewątpliwie wpływ na jej bogatą i nietuzin-
kową wyobraźnię miał instrument, na
którym grała w podstawowej i średniej
szkole muzycznej. Większość kompozytorów
to pianiści czy skrzypkowie, ona grała na in-
strumentach perkusyjnych, które zapewnia-
ją bogactwo barw i spektakularnych możli-
wości, a przy tym dają naturalne zaplecze
dla rozmaitych ewolucji rytmicznych. Choć
w muzyce klasycznej to stosunkowo świeży
instrument, bo ze wszystkim, co ma do zaofe-
rowania, wkroczył dopiero w XX wieku, jest
zarazem jednym z tych najpierwszych, wręcz
pierwotnych.
– W najdawniejszych czasach ludzie używa-
li go zarówno do komunikacji, jak też w ce-
lach rozrywkowych, grając i tańcząc do tej
muzyki – mówi Zubel. – Świat brzmienio-
wy instrumentów perkusyjnych jest przede
wszystkim bardzo bogaty. Nie mamy tu do
czynienia z jednym, a z wieloma instru-
mentami, zarówno takimi o określonej, jak
i nieokreślonej wysokości dźwięku. Właści-
wie wszystko, co wydaje jakiś dźwięk,
w pewnym sensie może być instrumentem
perkusyjnym. Takie podejście bardzo otwiera
wyobraźnię i prowadzi w różne rejony kolo-
rystyczne. To, że grałam na instrumentach
perkusyjnych z pewnością miało wpływ
na kształtowanie się mojej wyobraźni mu-
zycznej. Do dziś, kiedy tylko mogę, chętnie
wykorzystuję je w swoich utworach.
Głos i tekst
Agata Zubel jest też cenioną i rozchwyty-
waną wokalistką. Zawodowo śpiewać zaczęła
trochę przypadkiem, będąc na studiach kom-
pozytorskich. Dostała wtedy zamówienie
77
na utwór dla śpiewaczki specjalizującej się
w muzyce najnowszej. Ponieważ praca ta
była częścią studiów, przed końcem roku
chciała zaprezentować ją podczas koncertu
kompozytorskiego. Nikt jednak ze studentów
śpiewu nie zdecydował się na wykonanie jej
dzieła. Ostatecznie sama się go nauczyła i za-
prezentowała.
– Moje wykonanie tak się spodobało, że od
tamtej pory koledzy kompozytorzy zaczęli dla
mnie pisać utwory. Szybko przybywało też
koncertów, na które byłam zapraszana jako
wokalistka. Kiedy były to coraz poważniej-
sze i znaczące propozycje pomyślałam, że
skoro już tak dużo śpiewam, to powinnam
się tego nauczyć w sposób profesjonalny.
Głos jest instrumentem, a ja chciałam i na-
dal chcę wejść we władanie nim najpełniej,
jak to tylko możliwe. Rozpoczęłam więc
klasyczne studia wokalne – po to, żeby
kształcić się pod kątem warsztatu i techni-
ki. Do dziś z przyjemnością łączę w swojej
działalności muzykę najnowszą z klasyką.
Wiele z kompozycji Agaty Zubel prze-
znaczonych jest na głos. Z jednej strony
pisze utwory abstrakcyjne, które wykonuje
bez użycia słów, ale równie często stawia na
pierwszym planie tekst. W takich przypad-
kach zawsze jest to literatura z najwyższej
półki. W sposób szczególny upodobała so-
bie Becketta, ale wykorzystywała też poezję
Szymborskiej czy Miłosza. Szukając odpo-
wiedniego tekstu przede wszystkim zgłębia
myśl autora stawiając na pierwszym miejscu
to, co chciał przekazać. Równocześnie zwraca
uwagę na potencjał muzyczny tekstu stara-
jąc się usłyszeć, jak brzmi i szukając w swo-
im głosie nowych możliwości i sposobów
wyrazu. Jednym z najnowszych, znakomicie
przyjętych dzieł na głos i zespół instrumen-
talny są „Pieśni Kleopatry” napisane na zamó-
wienie słynnego zespołu Klangforum Wien.
Inspiracją do ich skomponowania była trage-
dia Szekspira „Antoniusz i Kleopatra” i histo-
ria miłości dwóch wielkich postaci starożyt-
nej historii. Agata Zubel skupiła się przede
wszystkim na postaci samej Kleopatry.
Antoniusz i Kleopatra
– Trudno jest w kilku zdaniach przedstawić
historię Kleopatry, scharakteryzować ją,
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
opowiedzieć o tym, kim była. Z jednej strony
to kobieta, która władała ogromnym obsza-
rem, miała w ręku władzę i wielkie możli-
wości, mogła niemal wszystko. Z drugiej
strony mamy do czynienia z jej osobistą hi-
storią, m.in. historią miłości do Antoniusza,
którą zdecydowałam się przedstawić. Także
Szekspir dużo bardziej niż inne uwypuk-
la właśnie ten wątek. Wydawałoby się, że
w tak wysoko postawionych osobach jest ja-
kaś ogromna, nieobliczalna siła do pokony-
wania wszelkich przeszkód, także w relacjach
osobistych. Okazuje się jednak, że mamy
przed sobą po prostu ludzi, ze wszystkimi
ich słabościami i emocjami – opowiada kom-
pozytorka o bohaterach utworu. – Koniec jest
tragiczny. Opowiedzenie i wyrażenie tego
wszystkiego muzyką było dla mnie dużym
kompozytorskim wyzwaniem.
Fascynacja postacią Kleopatry pojawiła się
dużo wcześniej. – Kiedy dostałam zamó-
wienie na taki utwór wiedziałam, że chcę
wykorzystać właśnie tę historię i przedstawić
tak, jak ją widzę i czuję. Zdecydowałam, że
w swoim utworze wykorzystałam tylko te
fragmenty dramatu Szekspira, w których
z ust Kleopatry padają słowa w jakiś sposób
charakteryzujące jej uczucia i emocje. Poka-
zuję tę miłość z jej perspektywy.
„Pieśni Kleopatry” swoje prawykonanie miały
podczas tegorocznego festiwalu Wittener
Tage für Neue Kammermusik. 6 października
po raz pierwszy będzie je mogła usłyszeć pol-
ska publiczność: Agata Zubel wykona je z to-
warzyszeniem AUKSO Orkiestry Kameralnej
Miasta Tychy. – Nie będzie to nasza pierwsza
współpraca, wielokrotnie razem występowa-
liśmy. To wspaniała orkiestra, bardzo cenię
tych muzyków oraz dyrygenta Marka Mosia.
Cieszę się, że znów razem wystąpimy.
Tw ó r c a i o d t w ó r c a
Bycie zarówno kompozytorką, jak i wyko-
nawczynią ułatwia jej pracę. – To bardzo
komfortowa sytuacja. Jako kompozytorka
wymyślam od strony wykonawczej, jak
chciałabym ten swój muzyczny świat
usłyszeć i napisać. Natomiast jako wykonaw-
czyni, nie tylko swoich utworów, mam
większe wyobrażenie tego, co kompozytor
chciał między zapisanymi nutami zawrzeć.
Kocham być zarówno twórcą, jak i odtwórcą.
Nie umiem rozdzielić tych dwóch spraw, one
doskonale się uzupełniają.
W swoich utworach pozostawia wykonaw-
com dużo wolności i miejsca na interpreta-
cję własną. Jak przyznaje, jest bardzo otwarta
na współpracę między śpiewakiem a kom-
pozytorem. – To niesamowite, że wykonując
muzykę najnowszą mamy szansę praco-
wać z jej twórcami, możemy poznać ich in-
tencje i idee, które przyświecały im pod-
czas tworzenia. Między innymi dlatego
muzyka najnowsza jest tak fascynująca.
Równocześnie jest też wyzwaniem, wyko-
nawca jest bowiem w pewnym sensie krea-
torem i twórcą kanonów.
W muzyce najnowszej śpiewak zazwyczaj
pozbawiony jest wzorców, często nikt przed
nim nie wykonywał danego utworu. – To
przygoda i praca u podstaw nad poznaniem
zamysłu twórcy, zgłębianiem nowych tech-
nik i nowych sposobów wydobycia dźwię-
ku. Jednocześnie jest to praca nad odszyfro-
waniem różnych oznaczeń notacyjnych, ale
też poszukiwanie we własnym głosie nowych efektów, czegoś, Bartek Barczyk
czego do tej pory się nie używało. Tak jest za każdym razem,
przy każdym kolejnym utworze.
Historia i współczesność
Muzyka najnowsza fascynuje ją także dlatego, że dotyka i od-
nosi się do świata, który znamy, i w którym żyjemy. Wykonu-
jąc, ale też słuchając jej, bierzemy czynny udział w tworzeniu
historii muzyki.
– Chopina też przychodzili słuchać współcześni mu ludzie,
dlaczego więc my mielibyśmy być gorsi, „niewspółcześni”?
Dlaczego nie chcemy wiedzieć, co mają nam do powiedzenia
współcześni kompozytorzy? – zastanawia się artystka. – Oczy-
wiście, każdy ma do tego prawo, to jest indywidualny wybór
każdego słuchacza.
Agacie Zubel jednak daleko do narzekań na sytuację muzyki
najnowszej w Polsce.
– Jest dużo wspaniałych festiwali, które prezentują naprawdę
ambitne i ciekawe dzieła. Jednym z największych jest
Warszawska Jesień, na której często zdarza się, że braku-
je biletów. Obecnie powstaje wiele podobnych inicjatyw
w różnych miastach, jest też coraz więcej zespołów, które chcą
tę najnowszą muzykę wykonywać. Wydaje mi się więc, że nie
ma powodów do narzekań.
– Oczywiście, zawsze będzie to sztuka niszowa, ale musimy to
chyba przyjąć w punkcie startowym. Nie jest to muzyka na sta-
diony, tego byśmy z pewnością też nie chcieli. Nikt, kto słucha
na co dzień muzyki wciąż podobnej, tej do której jest przyzwy-
czajony i słucha jej tyle, że po latach wciąż nie potrzebuje innej,
nie potrzebuje zrobić kroku (lub skoku) naprzód. Nie będzie od
razu sięgał po wymagającą muzykę najnowszą. Czasem trze-
ba dojrzewania w muzyce, a czasem buntu, by dojść do cieka-
wości świata pozwalającej łaknąć muzyki pisanej paręnaście
dni temu albo obmyślonej dziś wieczorem. Dźwięków, których
nikt inny jeszcze nie słyszał - kompozytorka zdaje sobie sprawę
z tego, że nie pisze dla mas, ale ma wobec swojej publicznoś-
ci pewne oczekiwania. – Nie oczekuję, że wszyscy muszą się
zachwycać, uczciwe byłoby jednak wyzbycie się krytykanct-
wa rzeczy, których się nie rozumie lub po prostu nie zna. W tej
muzyce chodzi o coś innego: o bliższy, intymniejszy i bardziej
osobisty kontakt słuchacza z utworem. Muzyka najnowsza
przeznaczona jest dla ludzi poszukujących, otwartych na roz-
maite nowe zjawiska. Ludzi, którzy nie obawiają się, że jakiś
eksperyment, dokładnie przez kompozytora przemyślany, może
się nie udać. 6
78
 ja r e k s z u b ryc h t
Andrzej
Jagodziński
Powoli pękają mury
Znakomity pianista jazzowy opowiada nam
o swoim podejściu do muzyki Chopina,
romantycznym klimacie i zbliżeniu klasyków
z jazzmanami.
Muzyka polska – czy coś takiego w ogóle istnieje?
Pytanie z gatunku retorycznych. Muzyka polska to oczywiś-
cie muzyka tworzona przez polskich kompozytorów. Oparta
na tradycji słowiańskiej, na dziedzictwie Chopina i Moniuszki.
Pan jej szukał m.in. w melodiach ludowych czy utworach Cho-
pina właśnie, ale też u Krzysztofa Komedy… Znalazł pan jakiś
wspólny mianownik?
Pokrewieństwo polskiej muzyki ludowej i twórczości Chopi-
na to sprawa oczywista. Komeda odbiega od tego wzorca, jest
bardziej surowy. Oczywiście, wachlarz nastrojów w naszej
muzyce ludowej jest bardzo szeroki, więc i takie rzeczy moż-
na znaleźć, ale wydaje mi się, że styl Komedy w jakiejś mie-
rze wykształcił się w wyniku jego współpracy z muzykami ze
Skandynawii. Stąd ten element północnej surowości. Ale me-
lodyjność większości jego tematów wskazuje już na źródła
w Europie Wschodniej.
Dziś jazz i Chopin – za pana sprawą – to pojęcia, które wydają
nam się naturalnie bliskie. Ale kiedy pojawił się ten pomysł,
pewnie nie wszyscy reagowali entuzjastycznie?
Zdecydowanie negatywnych głosów nie było słychać. Może
pojawiały się w kręgach klasycznych, ale widocznie nie były
na tyle głośne, by dotrzeć do nas, na grunt jazzowy. Dobrze za
to pamiętam wyrazy poparcia.
Od razu miał pan pomysł na to, jak do Chopina podejść? Czy
najpierw było wieszanie poprzeczki, a dopiero później brał
pan rozpęd?
Oczywiście, były niepokoje. Głównie związane z ewentualnymi
ocenami ze strony klasycznej. Być może dlatego pierwsza pły-
ta jest bardzo grzeczna. Nie byliśmy jeszcze pewni, jak daleko
możemy się posunąć w improwizacjach. Staraliśmy się – cho-
ciaż oczywiście przy wszystkich kolejnych też – zachować ten
chopinowski idiom, charakterystyczny klimat jego kompozy-
cji. Nie bez przyczyny jednak właśnie tacy, a nie inni muzycy
wzięli udział w tym projekcie. Wszyscy w Trio najlepiej czuje-
my się w romantycznym klimacie, więc odtworzenie nastroju
muzyki Chopina nie sprawiło nam dużych trudności.
Lubi pan grać z orkiestrą? Nie jest to krępujące? Nie ogra-
nicza jazzmana?
W pewnym sensie tak. Muzycy jazzowi cenią wolność, a nie
wszystko da się zapisać w nutach. Na szczęście powoli pęka-
ją mury, które dzieliły kiedyś jazz i klasykę. Mam wielu przy-
jaciół grających klasykę, na przykład w Sinfonii Varsovii czy
Orkiestrze Filharmonii Narodowej – kiedyś razem studio-
waliśmy, potem nasze drogi się rozeszły, ale teraz znowu
jesteśmy w kontakcie. Granie z orkiestrą klasyczną pozwala
mi realizować pewne pomysły od dawna krążące po głowie.
Chodzi mianowicie o to, by grać taką muzykę,
jaką udało nam się nagrać na płycie „Muzy-
ka polska” – a więc nie kazać klasykom swin-
gować, nie zmuszać jazzmanów do wygry-
wania wszystkich nut, czego oczywiście
unikają, bo boją się, że skiksują. Chodzi
o to, żeby każdy z tych dwóch światów robił
swoją robotę, a jednocześnie, żeby to bez-
boleśnie skleić.
Wspomniana „Muzyka polska” to był pa-
na pomysł?
To był wspólny projekt z Grażyną Auguścik,
która jeszcze w Ameryce pracowała nad tym
repertuarem. Niektóre rozwiązania aranża-
cyjne są jej. Ja dołożyłem orkiestrę i swo-
je pomysły.
Jak w tej konfiguracji znalazła się AUKSO?
To świetna orkiestra, która jest sprawdzona
w eksperymentach klasyczno-jazzowych.
Kiedy tylko komuś przyjdzie do głowy za-
grać taką muzykę, sięga po AUKSO.
Chciałbym też zapytać o repertuar bardziej
rozrywkowy, czyli na przykład współpracę
z Ewą Bem lub Kasią Kowalską. To dla muzy-
ka na pewno mniejsze wyzwanie niż waria-
cje na temat Chopina – co więc sprawia
panu przyjemność w graniu piosenek?
Z Kasią Kowalską grałem repertuar stricte
jazzowy, były to aranżacje napisane na big
band i Kasia śpiewała standardy. Typowego
popu unikam, mam nadzieję, że z dobrym re-
zultatem. Każdą muzykę staram się wykony-
wać po swojemu, z równym zaangażowani-
em, niezależnie od tego, czy to jest to zespół
dixielandowy, czy jazzrockowy, czy piosen-
ki Ewy Bem, czy Chopin, czy wreszcie kon-
cert fortepianowy na orkiestrę symfoniczną.
Improwizuję swoje melodie, tematy i frazy,
staram się być kreatywny.
Jest pan muzykiem bardzo zapracowanym,
zaangażowanym w szereg różnych projek-
tów. Czego możemy się spodziewać w naj-
bliższej przyszłości?
Niezmiennie trzymamy się kursu na granicy
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
jazzu i klasyki, i pracujemy nad jazzową inter-
pretacją kompozycji Jana Sebastiana Bacha.
To wyzwanie, bo polifoniczna improwizacja
jest trudnym zadaniem, ale pracujemy nad
tym. W przyszłym roku ukaże się również
płyta, którą nagrałem w duecie z Agnieszką
Wilczyńską. Jedenaście kompozycji, zaśpi-
ewanych tylko z fortepianem, z tekstami
między innymi Andrzeja Poniedzielskiego
i Jana Wołka. Planów mam więcej, ale te
mogę wyjawić, bo już są w trakcie realizacji.
6 Adam Kozak
79
felietony
D
uńczycy dziwią się, że zioło jest
u nas nielegalne, Amerykanów
zaskakuje, że nie płacą realizatoro-
wi za próbę dźwięku, a Ukraińcy kombinu-
ją, jak przy sprzedaży biletów pominąć pła-
cenie podatku.
Bartek Przez ostatnią dekadę zorganizowaliśmy
w Polsce ponad 2 tys. koncertów. Prawie
Borowicz
połowę z nich dla muzyków zagranicznych.
Często artyści z innych krajów, ich manage-
rowie i agenci koncertowi dziwią się polskim
Co kraj, to muzy- zachowaniom i obyczajom. Nas też często
zaskakują zwyczaje gości z innych części
czny obyczaj świata.
– Bartek, dlaczego ci wszyscy ludzie robią so-
bie ze mną zdjęcia? – pytała Halla Nordfjord
z Islandii podczas jednej z naszych
pierwszych tras po Polsce. Zaskoczona była
dużą frekwencją na koncertach, ale tego, że
ktoś chce mieć z nią zdjęcie już w ogóle nie
pojmowała.
– Przecież jak na Islandii kąpiesz się
w basenie, a obok pływa Björk, to nikt nie
robi sobie z nią zdjęć. Nawet po koncercie
nikt raczej do niej nie podchodzi – tłumaczyła
Halla. Wyjaśnienie, że to na pamiątkę,
w ogóle jej nie przekonywało. I faktycznie,
wielu innych artystów z Islandii było podob-
nie zaskoczonych wspólnymi zdjęciami ze
słuchaczami robionymi po koncercie.
Pamiętam, że gdy byłem w trasie jako tour
manager z włoskim zespołem Eveline, nie
mogliśmy zacząć pierwszego koncertu, bo
jeden z muzyków… zniknął. Po prostu za-
padł się pod ziemię. Okazało się, że o 19.45
spał w hotelu, choć o 20.00 powinien być
na scenie. Sytuację uratowaliśmy, ale zdzi-
wienie Włochów na wiadomość, że koncert
ogłoszony na 20.00 zaczyna się kwadrans
później, było ogromne. – U nas granie nie
zaczyna się przed 22., zazwyczaj startujemy
nawet o 23. Nieważne, na którą ogłoszony
jest koncert – przekonywali. I rzeczywiście,
kiedy parę miesięcy później byłem w Italii
jako opiekun naszego Petera J. Bircha, odczu-
liśmy to na własnej skórze. Koncert był ogło-
szony na 20., o 22. nie było w klubie nikogo
(my już myśleliśmy, że trzeba odwołać gra-
nie), a kwadrans później sala była wypeł-
Autor tekstu kiedyś pracował w kilku dużych niona. I tak codziennie.
redakcjach, a od 11 lat prowadzi agencję kon- W ostatnich miesiącach prowadziłem
certową Borówka Music, która zorganizowała bardzo zaawansowane rozmowy z pewnym
ponad 2500 koncertów. ukraińskim menedżerem. Chodziło o koncer-
Damian Christidis ty znanego brytyjskiego muzyka. Miałby za-
80
grać w Polsce tuż po występach na Ukrainie.
Kiedy wydawało mi się, że wszystko mamy
dogadane, mój kolega zza wschodniej granicy
wysłał mi wyliczenia ewentualnych swoich
zysków z tego wydarzenia. Poprawiłem te
cyferki odliczając VAT i podatek dochodowy,
który trzeba zapłacić.
– Ale nie możecie tych biletów sprzedawać
bez kasy fiskalnej? My tak robimy, dlatego tak
dobrze mi idzie – przekonywał. Kiedy pow-
iedziałem, że nie da rady, a dzięki temu po-
datkowi nasze drogi wyglądają o niebo lep-
iej niż ichniejsze, obraził się i więcej się do
mnie nie odezwał.
Ukraińscy artyści i managerowie postrzega-
ją Polskę jak istny raj. Wiele ofert z tego kra-
ju zakłada, że mamy tu dużo kasy i za kon-
cert nieznanego nikomu zespołu wyłożymy
lekką ręką 2000 euro. To pocieszające, że jest
ktoś, kto widzi polską scenę muzyczną jako
krainę złotówkami i sławą płynącą.
Co jeszcze zaskakuje obcokrajowców
w Polsce? Amerykanie zdziwieni są, że reali-
zatorowi nie płaci się osobno za przepro-
wadzenie próby dźwięku. U nich to standar-
dowa praktyka. Muzycy z krajów śródziem-
nomorskich otwierają szeroko oczy, gdy
słyszą, że w Polsce nie możesz prowadzić
po dwóch kieliszkach wina lub piwa.
Duńczyków szokuje, że nie można u nas le-
galnie kupić marihuany. Niemcy, lub artyści
z innych krajów mieszkający w Niem-
czech, często zaskoczeni są, że wszystko
u nas tak sprawnie działa, że jesteśmy do-
brze zorganizowani i punktualni, że mamy
dobre nagłośnienie w klubach. Myśleli, że zo-
baczą w Polsce muzeum socjalizmu, a tu taki
dobrze poukładany kraj.
Niemal wszystkich zagranicznych artystów
przy pierwszej wizycie zaskakują ceny. – Tak-
ie tanie piwo? Już mi się podoba ta trasa –
słyszę odbierając muzyków z lotniska, którzy
czekając na transport walnęli sobie browar-
ka za 12 zł.
Jest jedna rzecz, którą wyjątkowo często
słyszę. To dla mnie ważne, bo pracujemy
głównie z artystami grającymi cicho, kame-
ralnie, często akustycznie. – Bardzo miło
zaskoczyła mnie polska publiczność. Bo słu-
cha. W ciszy, skupieniu. To ewenement na
skalę Europy – mówią zgodnie sprowadzani
przez nas do Polski artyści.
Nie ukrywam, że jestem wtedy dumny.
Z Polaków.
6
 felietony

Od 20 lat
zarządzamy
i chronimy
prawa
artystów
Sprawdź
czy znajdujesz się
na liście wykonawców,
dla których STOART
zainkasował tantiemy:
www. stoart.org.pl g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / L AT O 2 0 1 8

Związek Artystów Wykonawców STOART

jest organizacją zbiorowego zarządzania prawami
do artystycznych wykonań utworów muzycznych
i słowno-muzycznych.

A: ul. Nowy Świat 64 T: +48 (22) 55 69 200

00-357 Warszawa E: stoart@stoart.org.pl
81
felietony

o salki prób wchodzi dziewczyna. opisałam i poza mną, i tym komputerem, ale

D Nauczycielka od basu mówi do niej:

„O, a to jest Siksa, wiesz co ona ro-
bi?”. Dziewczyna odpowiada: „No
muzykę”. Myślę sobie, że dawno nikt mi nie
muszę. Muszę wam bowiem powiedzieć, że
GOTA to dziewczyna, która rok temu brała
udział w tym obozie rockowym dla dziew-
czyn, o którym już tutaj wspominałam.

Alex sprawił większego komplementu i rzadko

kiedy czuję się tak bardzo nieoceniana.
A chcę pozostać w tym świecie, co go tworzy
GOTA, bo w nim są takie wartości, których

Freiheit
Only lovers
left alive
Alex Freiheit – performerka, kulturoznaw-
czyni i muzealniczka. Krzyczy na was
w Siksie, pisze wiersze i – jak się okazuje –
felietony. Lubi ludzi na scenie, a niekoniecz-
nie poza nią. Marzy o zagraniu bluzy Nike
w operowej wersji „No fun” Piernikowskiego.
Dziewczyna mimo swojego ogólnie wyczu- często nie ma nigdzie, ni w undergroundzie,
walnego wycofania powiedziała to bardzo ni w mainstreamie. Jest to świat stworzony
pewnie, usiadła w kącie i słuchała jak inne dla najdelikatniejszych istot, jest opiekuńczy
dziewczyny próbują do sobotniego występu i skromny, bywa szalony, ale nie jak impreza
w ramach KARIOKA GIRLS ROCK CAMP, po techno, o nie, techno tu nie istnieje, bo
tygodniu warsztatów (jeśli nie znacie tej teraz po dziewczynach wychodzi na scenę
inicjatywy lub Lucciola Ladies Rock Camp GOTA i brzmi jak Siouxsie and the Banshees:
to obczajcie koniecznie, może nawet teraz, I wanna disappear
w tej chwili). Rzadko kiedy tak się dzieje, I wanna disappear
a jak się dzieje, to jest to rzecz filmowa i chwi- I wanna disappear
la z kosmosu, że ktoś wchodzi do pomieszcze- I’m not a victim of life
nia, wszystko dalej przechodzi w tryb SLOW No more
MOTION, powietrze gęstnieje, a salka prób I’m not an ownership of y’all
z nastolatkami zamienia się w bar o bliżej [fragment utworu „Victim”, GOTA]
nieokreślonej lokalizacji, ale za granicą. Może
Kuba, może Iran czy jakieś inne „kraje izra- I śpiewa tak, że teraz pojawia się kolejna
elskie”. I ja w tym teledysku jestem opera- postać w tej scenie: stoję oparta o drzwi,
torką i patrzę. I nie widzę stresu, niepew- w ciemnych okularach i bardzo jasnych,
ności, rzeczy, które dziewczyny musiały krótkich blond włosach i ktoś mi mówi,
i będą jeszcze w życiu przechodzić, stając że ona jest FANTASTIC, a ja odpowiadam
na scenie. Widzę artystki, które grają rocka, tak, jak Tilda Swinton po występie Yasmine
jest ciemno, wszystko pulsuje, ktoś pali papie- Haldam: „GOTA. She is Polish. I’m sure she will
rosa, komuś lecą łzy, jakaś para siedzi razem, be very famous”.
ale osobno, a gdzieś tam w oddali w kącie jest 6
GOTA – dziewczyna, która weszła do salki
prób. Ma czarne, krótkie włosy, jest blada
i zgarbiona jak Beth Gibbons i uważnie obser-
wuje zespół, kiwając się w przód i w tył do
basów. Obserwuję ją i zespół. Ona gra w tym
teledysku ważną rolę – jest artystką, która
przyszła obejrzeć inne artystki. Nie żeby
podpatrzeć, skrytykować, wypowiedzieć
się – nie. Bo to nie jest osoba z tych czasów,
w których po to ludzie chodzą na koncerty,
spektakle i performanse. Ona jest z tych
czasów, w których ludzie siebie obserwują,
są wrażliwi, uwrażliwieni i nie boją się swo-
jej i cudzej kruchości, a słowa ważą jak złoto
– nie wiem, czy takie czasy istniały w ogóle.
GOTA jest z przyszłości w takim razie, bo na
pewno nie z teraźniejszości, a historię zo-
stawmy wreszcie. Wiecie, taka postać z „On-
ly Lovers Left Alive”. Pamiętacie tę scenę,
w której Yasmine Handam gra koncert dla
Tildy Swinton i Toma Hiddlestona? Ta sce-
na to GOTA. Nie chce mi się wracać do te-
go świata, który istnieje poza tą sceną, którą

82
83
m ac i e j pa ł k a

g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / l at o 2 0 1 8
 recenzje
B Bajm „Best of 1978-2018”
Recenzje
A Antek Sojka „Po niebie” A G O R A
Gdzieś w materiałach promujących debiu-
tancki album Antka Sojki przeczytałam, że
„prawdziwe i dziwnie bliskie” oraz, że „odkle-
ja się od mainstreamu”. Banał – pomyślałam.
Ale spróbowałam i jakże byłam zaskoczo-
na! Bo nie jest wcale banalnie, jest bardzo
przyjemnie, melodyjnie i wprost. „Po niebie”
to album niezwykle delikatny. Oszczędny
w warstwie muzycznej zbiór nieskom-
plikowanych piosenek. To także album
bardzo intymny, opowiadający osobiste his-
torie, ubrane w klasyczne kompozycje, ubar-
wione grą trąbki i gitarowymi solówkami.
Liryczność płynąca we krwi autora daje
o sobie znać. – AN
Artur Majewski / Patryk Zakrocki
„Czas panowania traw”
F U N DAC JA K A I S E R A S ÖZ E
„Miliony lat temu Ziemię pokrywały głównie
trawy i wszystko było w porządku” – czytamy
w opisie płyty, którą można odbierać jako
ścieżkę dźwiękową takiej właśnie, oryginal-
nej wizji. Instrumentarium – trąbka Majew-
skiego i altówka Zakrockiego – wymusza
pewien minimalizm, myli się jednak ten, kto
szukałby tu klasycznych brzmień. Panowie,
improwizując, eksplorują raczej ich granice,
wspierając się przy tym subtelnie efektami
elektronicznymi i mbirą. Unikają rytmu,
dialogizują, tworzą dla siebie nawzajem
przestrzeń pod przecieranie dziewiczych
ścieżek niezbadanej, organicznej materii.
W album należy wejść w skupieniu, najlepiej
po zmroku, a odwdzięczy się teleportując nas
na prehistoryczną łąkę, czy do równie sta-
rego lasu.
– BW
WA R N E R M U S I C P O L A N D
Ile? 40 lat?! To co, pani Beata miała dwa latka,
jak nagrywała pierwszy singel? Lepiej spalmy
kalendarze i skupmy się na muzycznej za-
wartości dwupływowej składanki, podsu-
mowującej dotychczasowy dorobek Bajmu.
Zespołu, którego w kręgach moich znajo-
mych się nie słucha, albo słucha ironicznie.
Ewentualnie z sentymentalnych pobudek, ale
w tajemnicy przed światem. Zespołu, którego
z autentycznym uwielbieniem słuchają
Bajmowi szalikowcy, których co prawda na co
dzień nie spotykam, ale w których istnienie
nie wątpię, bo wiem doskonale, że ten zespół
sprzedaje i płyty, i koncerty.
Prawdę mówiąc, nie miałem na to wielkiej
ochoty, ale włączyłem pierwszą płytę z poczu-
cia obowiązku… i popłynąłem po jeziorze
szczęścia z nieoczekiwanie wielką przyjem-
nością. Wiadomo, że tak ujęty pop rock trąci
dziś myszką, ale lubelska grupa miała kilka
po prostu świetnych numerów, a wokalistka
kawał gardła, umiejętności i odwagę. „Co
mi panie dasz”, „Nie ma wody na pustyni”,
„Diament i sól”, „Małpa i ja”, „Płynie w nas
gorąca krew” – ale to jest fajne! Nawet etap,
na którym Bajm zaczął udawać Van Halen
(„Dwa serca, dwa smutki”), jakoś się broni.
Niestety im później, tym gorzej. Te wszystkie
„Białe armie”, „Te same chwile”, „Myśli i sło-
wa”… im bliżej współczesności, tym nudniej,
bardziej sztampowo, coraz trudniej mi się te-
go słucha. Do pierwszej płyty z tego zestawu
będę więc chętnie wracał (szkoda, że nie da
się z niej wypisać „Tej samej chwili”, a dodać
„OK.OK. Nic nie wiem, nic nie wiem”), dru-
giej jestem wdzięczny, że już się skończyła
i więcej się nie zobaczymy. Mówiąc krótko:
dopóki autorem muzyki Bajm był Jarosław
Kozidrak (choć kompozycje Andrzeja Pietrasa
i samej Beaty Kozidrak też dają radę), zespół
miał nie tylko przeboje, ale i charakter.
Później tego drugiego boleśnie brakuje. Pan
Jarosław nie doczekał wydania tej płyty,
zmarł nagle w czerwcu br. – zespół uczynił
więc ze składanki hołd dla swojego założy-
ciela. I ja też się kłaniam. – JSz
Behemoth „I Loved You At Your
Darkest” N U C L E A R B L A S T / M Y S T I C
Wydany w 2014 roku „The Satanist” był kło-
potliwym etapem kariery Behemoth. Z jed-
nej strony jej triumfalnym zwieńczeniem, ale
z drugiej – jak to przebić? Przecież tamten
album właściwie wyczerpał możliwości
gatunku (czy raczej połączenia gatunków,
bo to niezmiennie było pogranicze death
i black metalu), zrealizowany był natomiast
na poziomie nieosiągalnym nawet dla wielu
pierwszoligowych konkurentów Behemotha.
Sam Nergal, z charakterystyczną dla siebie
skromnością, piał zresztą, że to szczytowe
osiągnięcie zespołu, a – jak wiadomo – ze
szczytu każda droga prowadzi tylko w dół.
Jeśli jednak ktoś liczył na radykalny zwrot
stylistyczny w wykonaniu Behemotha (ja
84
może odrobinę liczyłem, przyznam się), ten
się zawiedzie, bo „I Loved You At Your Dark-
est” udowadnia raczej, że można zrobić mniej
więcej to samo, co na „The Satanist”, tylko
bardziej. Jest to płyta bardziej drapieżna,
bardziej wściekła od tamtej, chwilami gęsta
jak piekielna smoła. Mówiąc krótko: bardziej
blackmetalowa. Są efektowne ozdobniki (od
chóru dzieciaków po orkiestrę), jest potęga
i patos (tradycyjnie za dużo patosu), ale
przede wszystkim jest fenomenalne brzmie-
nie. Te wszystkie zespoły z dalekiego świata,
które kiedyś Behemoth z takim zapamięta-
niem gonił, powinny sobie teraz postawić
polski zespół za przykład, bo w ekstremal-
nej muzyce nie da się lepiej. Nie jestem pe-
wien, czy te utwory, dość złożone, sprawdzą
się w roli koncertowych hymnów, pod tym
względem chyba „The Satanist” miał więcej
do zaoferowania, ale za to „I Loved You At
Your Darkest” dłużej będzie odkrywać przed
wami swoje tajemnice podczas domowych
z nią seansów. Moim zdaniem znajdziecie na
płycie jedne z najlepszych kompozycji w do-
robku grupy, choćby „Sabbath Mater” – utwór,
w którym znalazło się miejsce i na rockowy
oddech, i nowoblackmetalową, dziką gę-
stwinę i na monumentalne ciosy na finał.
– JSz
BIFF „Legendy” W Y D . WŁASNE
Niedaleko padł BiFF od Pogodno. Zresz-
tą Ania Brachaczek i Hrabia Fochmann,
czyli twórczy i wokalny trzon BiFFa ani
myślą się tego dziedzictwa wypierać – cho-
ciażby zapraszając Budynia do współpra-
cy przy tekstach. Jeśli więc ktoś lubi ten
stylistyczny misz-masz, absurdalno-baśnio-
wy klimat tekstów, nastrój radosno-senty-
mentalny, temu obcowanie z „Legendami”
sprawi dużo przyjemności. Najbardziej al-
bum spodoba się Ślązakom i tym, co lubią
ów region Polski, bo punktem wyjścia
dla materiału był spektakl teatralny
z piosenkami
o p a r ty m i n a
napisanych przez
uczniów śląskich
szkół nowych le-
gendach, m.in.
o ty m , s k ą d
przyleciał Spodek.

Dominują zgrabne piosenki, w których
najjaśniej błyszczy jak zwykle głos Ani, ale
muszę przyznać, że choć wszystko to nie-
zmiernie sympatyczne, najczęściej jednym
uchem wpada, a drugim wypada. Mniej
więcej w połowie płyty robi się znacznie
ciekawiej. Na przykład psychodeliczna bal-
lada dla dorosłych pt. „Legenda o dwóch cen-
tralach gazowych” – rozumiem, że sen, ale
co tu się wyprawia! W podobnym klimacie
muzycznego kabaretu noir utrzymany jest
kolejny utwór – „Oni muszą coś natych-
miast zjeść” – i kiedy już na stół wjeżdża
gorący półmisek golonki oraz dobrze wykle-
pany kotlet schabowy wielkości płyty analo-
gowej, a wszystko to podane zostaje w aranżacji
à la „Jaskółka uwięziona”, ja zamiast jeść
zrywam się do owacji na stojąco. „Ból i cier-
pienie” – świetny numer. „Gdybym” – tu
robotę robi riff-potwór. „Smołowałem dzi-
siaj dach” – niewiarygodny jest ten puls, to
jak Black Sabbath grający trip-hop. Chętnie
posłuchałbym więcej takiego BiFFa. – JSz
Blacha „Trapical Moon”
NEW BAD LINE
Drużyna 2115, prowadzona przez podbija-
jącego rynek Bedoesa, robi ogromne za-
mieszanie, choć jak na razie ma więcej raperów
w swoich szeregach niż dobrych kawałków.
Warto więc zadać pytanie: czy któryś z jej
zawodników (poza wspomnianym wcześniej
reprezentantem wytwórni SB Maffija) ma po-
tencjał, by zapisać się w historii rodzimego
rapu czymś więcej niż tylko dużą liczbą
wyświetleń? Po albumie „Trapical Moon”
można powiedzieć z całym przekonaniem,
że Blacha dobił do sufitu, który dla każdego
utalentowanego nawijacza byłby podłogą.
Ten krążek może się ubiegać o miano naj-
gorszego w tym roku, bowiem raper miesz-
kający w Berlinie brzmi tak, jakby znalazł się
w studiu wbrew sobie, przywleczony do
niego przez silniejszych kolegów pod karą
chłosty. Nie kontroluje flow, raz po raz nie
trafiając w skądinąd proste bity, pisze prze-
widywalnie i przezroczyście, a jego wyczu-
cie w kwestii doboru podkładów ogranicza
się do kalkowania wykwitów zdecydowanie
zbyt popularnego u nas afrotrapu, w nadziei,
że słuchacz tego nie wychwyci. Wielopozio-
mowa zgroza, którą zapewne usłyszysz nie-
raz, jeśli najdzie cię ochota na nocny spacer
po Mielnie. – KN
Bolewski i Tubis „Lunatyk”
WY D. W Ł AS N E
Większość studentów Katedry Jazzu Łódz-
kiej Akademii Muzycznej dopiero wyda
swoje pierwsze plony, dlatego na odsiecz
lokalnej scenie muzycznej przychodzą
wykładowcy: Radosław Bolewski (perku-
sista znany m.in. z L.Stadt czy Fonovel) i Ma-
ciej Tubis (pianista, lider autorskiego pro-
jektu Tubis Trio). Nie są oni jazzowymi pury-
DD A V I C I I „W sercu pozostaje
tylko to, co wypalone ogniem”,
stami, raczej muzykami otwartymi na
bardziej komercyjne brzmienia, przy czym na
„Lunatyku” podchodzą do tematu prostych
piosenek w mniej konwencjonalny sposób,
kombinując z syntezatorami oraz wplata-
jąc aranżacyjne smaczki. Choć utwory mają
być proste i przystępne, panów czasami
aż korci, aby odlecieć w wir improwizacji.
Z drugiej strony świetne refreny, ciekawe
rozwiązania harmoniczne i techniczna pre-
cyzja przykryte są wygładzoną produkcją,
która działa na niekorzyść samych kompozy-
cji. Wraz z biegiem tracklisty doskwiera też
nieco schematyczność, dlatego warto słuchać
poszczególnych numerów wybiórczo, doceni
się wtedy zarówno kunszt artystyczny, jak
i po prostu dobre utwory. – AK
Bottom „Epidemo”
D E F O R M E AT H I N G
Krótki materiał, ale nikt długo z Bottom
w ringu nie ustoi. Muzyka zespołu to witalny
grind/death z d-beatowym podbiciem. Świet-
ne brzmienie bębnów i dobrze posadzone
gitary to odpowiednie tło dla popisów
dwóch wokalistów – jeden jedzie głębokim
growlem, drugi wrzeszczy nieco wyżej,
razem nie pozostawiają miejsca na oddech.
Polskie teksty może brzmią mniej groźnie niż
gdyby te same treści podać po angielsku, ale
podoba mi się tak jak jest, swojsko i oryginal-
nie zarazem. Raptem osiem numerów (w tym
cover „Detestation” z repertuaru Lock Up, nie
wiem czy potrzebny) i 16 minut wystarczyło,
bym nabrał pewności, że Ślązacy z Bottom to
dziś jedna z najfajniejszych ekip okołogrin-
dowych w kraju. Może nie ma w tym szcze-
gólnej finezji, ale jak ci ktoś urywa głowę, to
nie wystawiasz mu not za styl. – JSz
Bovska „Kęsy” A G O R A
Chwila nieuwagi i kolejna płyta. Już trzecia.
Kiedy to minęło? Ano od marca 2016 roku,
czyli premiery
debiutanckiego
„Kaktusa”, do
dziś. Tytułowe
kęsy, skrawki,
czy fragmenty
przewijają się
w narracji co
jakiś czas, będąc
chyba głównym
motywem wy-
dawnictwa. Bovska sięga przy tym po kolejne
instrumenty i środki wyrazu, bawi się synth
popem, hip-hopem no i klasycznym popem,
dorzucając do kompozycji urocze, wpadające
w ucho melodie („XYZ”, „Kimchi”). „Kęsy”
to najciekawszy, a jednocześnie najbardziej
dopracowany album artystki, w porówna-
niu do poprzedników zapanowały więc ład
i porządek. Na szczęście nie zniszczyły one
odrobiny szaleństwa, będącego znakiem
rozpoznawczym piosenek Bovskiej. – AN
T R Z Y SZÓST K I
A rodzice tyle razy powtarzali: „Jak wąchasz
klej, to nie puszczaj sobie Papa Dance, bo
85
recenzje
znowu pół nocy przepłaczesz w poduszkę!”.
Niestety, to silniejsze ode mnie. – JSz
Dawid Podsiadło
„Małomiasteczkowy” S O N Y MUSIC
Kiedy jest się na szczycie – a kto jest, jeśli nie
on? – tak poważna zmiana, jak zaproszenie do
współpracy innego producenta, jest zachowa-
niem co najmniej ryzykownym, wręcz lek-
komyślnym. Przecież nie zmienia się składu
zwycięskiej drużyny, prawda? Może i prawda,
ale choć Bogdan Kondracki, z którym Pod-
siadło zrobił dwie pierwsze płyty, jest jed-
nym z najlepszych polskich fachowców w tej
branży, to i Bartek Dziedzic sroce spod ogo-
na nie wypadł – sukcesy „Grandy” i „Skła-
dam się z ciągłych powtórzeń” mówią same
za siebie. Na szczęście „Małomiasteczkowy”
nie składa się z powtórzeń wykorzystanych
tam patentów, to zupełnie nowe otwarcie.
Również w stosunku do produkcji Kondra-
ckiego. Pierwsze dwie płyty Dawida były
szlachetnie poprockowe, odniesienia do
Coldplay pojawiały się nie bez powodu.
Ta nowa z rockiem ma niewiele wspólne-
go. Aranżacje są bardziej oszczędne, za to
brzmienia mocniejsze, wyraziste, czasem
dość odważne. Dobitny rytm i jaskrawe,
syntezatorowe podkłady dobrze podkre-
ślają linie wokalne, które są tu podsta-
wowym nośnikiem melodii. Czasem dość
brawurowych – sporo mamy falsetów, ale
też pomysły, które kojarzą mi się z Talking
Heads („Trofea”, „Co moviemy”), czyli naj-
lepiej. Nie jest to płyta tak skoczna, jak suge-
rowałby utwór tytułowy, wyróżnia się też –
w drugą stronę – walczyk „Lis” i ballada „Nie
kłami”. Cała reszta utrzymana jest w średnich
tempach oraz na wysokim poziomie i kryje
niejedną niespodziankę. Również w tekstach.
Intrygujących, czasem błyszczących nietu-
zinkowym humorem, po raz pierwszy
wszystkich po polsku. Panie i Panowie,
Dawid Podsiadło po raz trzeci. Kupuję.
– JSz
DJ Decks „Mixtape 6” M Y MUSIC
W ostatnich latach nowoczesne produkcje
wyparły te, które można by było zbiorczo
nazwać klasycznymi. Entuzjaści korzen-
nego brzmienia niewiele mogą na to po-
radzić, ale – jak to w życiu – nigdy nie
zaszkodzi spróbować choćby na chwilę
zmienić ten stan rzeczy. Z takiego właśnie
założenia wychodzi DJ Decks, jedna z em-
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
blematycznych postaci poznańskiego rapu.
Znany ze współpracy z Peją producent już
po raz szósty podjął się niełatwego zadania:
stworzenia mixtape’u, który nie będzie zlep-
kiem postaci, lecz skończonym projektem.
 recenzje
D Czy się udało? A i owszem, jest czego słuchać.
Już otwieracz w postaci kawałka „Styl, rap,
bit, pasja” to wgrywanie starego softu, z Gu-
ralem szatkującym bit kaskadami słów, jak
za dawnych lat. Na tym wydawnictwie nawet
Quebo brzmi jakby dopiero co wydał „Eklek-
tykę”, a Otsochodzi jeszcze nie rzucił się
w pogoń za atencją. Razi jednak to, że Decks,
być może nieświadomie, oddał władzę nad
tym materiałem gościom, bo nie postawił
stempla na tych solidnych bitach. Wkradł mu
się też błąd poznawczy – do utworu „Młody
gniewny” zaprosił 30-letniego Oxona, który
ponad dekadę temu współtworzył oficjalny
hymn Hip Hop Kempa, największego festi-
walu rapowego w okolicy. Niby szczegóły,
ale gdyby się mocniej zastanowić... A, chrza-
nić to. Taka odskocznia, bez żerowania na
sentymentach, zawsze w cenie. Jeśli topić
wszechobecny plastik, to właśnie tak. – KN
Dominik Kisiel Exploration
Quartet „Exploration” A L PA K A
Trójmiejska scena jazzowa jak zawsze na
poziomie. Dzięki festiwalom Solidarity of Arts
i Sopot Jazz Festival artyści mają szansę za-
istnieć przed większą publicznością, ze śro-
dowiska akademickiego wyłaniają się zaś
nowe postacie, ze świeżym spojrzeniem na
muzyczną tradycję. Dominik Kisiel, pianista,
student Włodzimierza Nahornego i Sławka
Jaskułke, na swoim debiucie serwuje
osiem autorskich kompozycji, eksplorujących
obrzeża jazzu (zapewne stąd nazwa kwar-
tetu), od skandynawskich lotów po free-
jazzowe odloty. Muzycy potrafią przy tym
zaskoczyć, jak choćby w „Chasiu On My
Mind”, gdzie niewinna melodyjka przeobraża
się w kakofoniczny ekspres. I niby muzyka
powinna mówić za siebie, ale takie tytuły,
jak „Beznadzieja” czy „Spring” odpowiednio
nakierowują słuchacza. Mają predyspozycje
do rzeczy wielkich. – AK
Drah „Zjadłem siebie” M O R D O R
Monotonnie i szorstko, ale stylowo. Na tle
jazgotliwych gitar wokalista Drah wykrzykuje
umiarkowanie optymistyczny raport z naszej
rzeczywistości, również tej wewnętrznej.
„Wyrzuć całą złość, wyrzuć to tutaj i teraz”
– proponuje Marcin Hościłowicz już w dru-
gim utworze i sam wprowadza w życie swo-
ją radę. Nowa płyta Drah powinna spodobać
się wszystkim, którzy tęsknią za nowojor-
skimi brzmieniami lat 90. Nie jest to co praw-
da ani tak poszukujące jak Helmet, ani tak
gruchoczące kości jak Unsane, ale pewien
posthardcore’owy, kanciasty, wspólny mia-
nownik występuje. – JSz
Duy Gebord „Odpoczynek”
T R Z Y SZÓST K I
Spuneryzmy – zamiana miejsc liter w grupie
wyrazów – to całkiem niezły pomysł na wy-
myślenie unikalnego pseudonimu. Zagra-
nicą używali ich chociażby DJ-e Yom Thorke
oraz Com Truise, u nas osobliwy hołd twórcy
pojęcia „społeczeństwo spektaklu” – Guyowi
Debordowi – składa elektroniczny producent
Duy Gebord. Pseudonim, pod którym ukry-
wa się Radosław Sirko, jest równie intry-
gujący jak jego premierowe wydawnictwo,
przewrotnie nazwane „Odpoczynek”. Świeżo
upieczony reprezentant labelu Trzy Szóstki
eksploruje na nim tereny undergroundo-
E EABS „Repetitions (Letters to
wego, miejscami basowego, noise’u. Osnute
mgiełką lo-fi kompozycje kryją w sobie wiele
industrialnych odniesień („las na zwako-
wie”, „uciekaja mi psy jak spie”), żeby znie-
nacka zaatakować mechanicznym beatem
z pogranicza dub techno (w czwartej minu-
cie „urodzilem brzydkie dziecko” zaczynają
się dziać naprawdę piękne rzeczy). Artysta
zbliża się niekiedy stylistycznie do dokonań
Pearson Sound albo Blawana, ale jego mate-
riał jest nieco bardziej poszarpany i ekspery-
mentalny. Jeśli taplanie się w rozmaitych
zniekształceniach oraz dźwiękach poskrę-
canych syntezatorów to dla was przyjem-
ność, nowy materiał tyskiego muzyka po-
winien z miejsca wylądować na ulubionych
playlistach. W przeciwnym razie sugeruję
innego rodzaju – żeby nie powielać tytułu
albumu – relaks. – SB
Dym „Czerwone Usta”
WY D. W Ł AS N E
Trio na gitarę, perkusję, kontrabas i kameral-
ność sentymentalnych, osobistych piosenek,
stworzonych przez ludzi grających w zespole
Patrick The Pan. Z jednej strony wszystko się
zgadza – głos Kuby Dudy, naturalny i bezpre-
tensjonalny, oraz urok prostych aranżacji,
w których jednak da się wyczuć swobodę
grania doświadczonych muzyków, wywołu-
jących momentami skojarzenia z rozwiąza-
niami charakterystycznymi dla Matta Eliotta.
Niestety „Czerwone usta” to na razie mate-
riał ledwie poprawny, głównie ze względu
na małą wyrazistość tekstów. Utrzymane
w mocno waitsowskiej poetyce opowieści
o miłosnych rozczarowaniach, rozstaniach
i kolejnych powrotach są bardzo konwencjo-
nalne oraz pozbawione autorskiego stem-
pla. Dudzie nie chce się wierzyć, tak jakby
bardziej dokonywał stylizacji niż pisał pio-
senki, bazując na prawdziwych emocjach.
To ten moment, gdy słowa są tak uniwer-
salne, że stają się przezroczyste, nie widać
w nich konkretnej przestrzeni, człowieka,
86
choćby kawałka namacalnej rzeczywistoś-
ci. Dym chce być konkurencją dla Pablopavo
czy Limboskiego, ale na razie gra w niższej
lidze. – PS
Krzysztof Komeda) (Live at Jazz
Club Hipnoza, Katowice)”
A S T I G M AT I C
Debiutancka płyta EABS, okrzyknięta
w naszym plebiscycie, przez szerokie grono
dziennikarzy, najlepszym polskim albumem
ubiegłego roku, otworzyła zespołowi drzwi do
wielu klubów oraz pomogła się wdrapać na
festiwalowe sceny. A skoro tak, wydanie te-
go materiału w wersji live było tylko kwestią
czasu. Występ zarejestrowany w katowickiej
Hipnozie pokazuje jak swobodnie muzycy
wchodzą w instrumentalny dialog, bawiąc
się improwizacją i śmiało przekraczając ramy
gatunkowe. W scenicznym kotle z lekkością
łączą klasyczny i spirytualny jazz (nie mogę
uwolnić się od skojarzeń z Kamasi Washing-
tonem), dodając do powstałej mieszanki
szczyptę psychodelicznego rocka. Całość to
coś więcej niż tylko oklepana reinterpretacja
mniej znanych utworów wybitnego polskie-
go artysty – eklektyczne aranżacje siedmio-
osobowej formacji uwalniają nieznaną, drze-
miącą w partyturach energię. Tym samym
grupa ponownie udowadnia, że do klasyków
rodzimej muzyki wciąż można podejść
z pomysłem i bez zbędnego patosu. Wypa-
dałoby zakończyć recenzję pytaniem reto-
rycznym, czy autorski materiał EABS będzie
równie wyrazisty, ale odpowiedź znajdziemy
w dodatkowym utworze na krążku. „Kraksa”,
dziesięciominutowa wariacja na temat soul-
jazzu w stylu BadBadNotGood, a jedno-
cześnie zapowiedź płyty „Slavic Spirits”, po-
zwala przypuszczać, że zespół nie zamierza
bez końca odcinać kuponów od twórczości
wybitnego polskiego kompozytora. Nie
muszę chyba dodawać, że warto czekać na
więcej. – SB
Elements „Pure” L B MUSIC
Młodzieży wyjaśniam: panowie Biolik
(bas, wokal), Gładysz (gitara) i Rajski (perku-
sja) mają za sobą długie lata kariery, m.in.
w Republice, Wilkach, u boku Adrzeja Pia-
secznego i Urszuli. Ale jeśli spodziewacie się

po ich wspólnym projekcie dad rocka goniącego
za własnym cieniem sprzed ćwierćwiecza,
spieszę z gwałtownym dementi: Elements to
zupełnie inna historia. Owszem, czysto rock-
owe jest brzmienie, dobrze wykorzystujące
możliwości, jakie daje power trio założone
ze świadomych, doświadczonych miotaczy.
Muzyka jednak nie ma nic wspólnego z opar-
tymi na riffach-łobuzach hymnami moto-
cyklistów. Sekcja pulsuje transowo, czasem
przybierając, to znów tracąc na intensyw-
ności, a Gładysz snuje na tym tle gitarowe im-
presje, raczej operując kolorami, bawiąc się
brzmieniem, niż popisując techniką. Na tym
krótkim, trwającym niespełna 25 minut ma-
teriale znalazła się też jedna piosenka z tek-
stem i refrenem. Przez chwilę myślałem, że
może to nie najlepszy pomysł, tak mnie wy-
rywać z błogiej hipnozy, ale okazało się, że
„What You’re Gonna Look For” ma w sobie
coś z Talking Heads. No dobra, przyznaję, ep-
ka spełniła swoją rolę budzącej apetyt przy-
stawki. Proszę o całą płytę. – JSz
Entropia „Vacuum”
A R AC H N O P H O B I A
Muszę przyznać, że do tej pory uważałem
Entropię za zespół chwalony nieco na wy-
rost. Owszem, „Ufonaut” to świetna płyta, ale
euforia niektórych recenzji wprawiała mnie
w lekkie zakłopotanie. Nie czułem, żeby było
aż tak dobrze. Dzisiaj jednak chciałbym od-
dać sprawiedliwość tym, co poznali się na
Entropii zawczasu – wyczuli to, co teraz wali
już obuchem po łbie, czego nie da się zigno-
rować.
Muszę również przyznać, że czuję się nie-
co zakłopotany, bo nie bardzo wiem, jak
umieścić Entropię w szerokim metalowym
spektrum. Sięgnę więc po porównanie spo-
za branży. Otóż wyobraźcie sobie państwo
King Crimson – nie ten obecny, ten z Adria-
F Father Kong „Between”
nem Belew – na gościnnych występach
w Czarnej Chacie w Twin Peaks. Przy czym
trzeba wyraźnie powiedzieć, że żaden to prog-
rock, żadne wymyślanie koła na nowo. To
jest metal. Nie post-metal, czy post-black
metal. To jest po prostu metal, ale płynący
szerokim strumieniem w poprzek gatunków
i podtypów, śmiało łącząc blackmetalowe
wokale, z masywnymi gitarami à la Gojira,
nietypowym
metrum i poświ-
stami kosmicznej
elektroniki. Choć
po prostu walnąć
prawym prostym
też potrafią. En-
tropii zdażyło się
już koncertować z Oranssi Pazuzu i po „Vac-
uum” uważam, że to połączenie najlepsze
z możliwych, choć w muzyce polskiej grupy
mniej jest hippiserki, mniej jest kwaśna,
za to bardziej wszechstronna. Nie sądzę,
by polski metal w tym roku zapro-
ponował coś bardziej oryginalnego i zara-
zem przystępnego. Od takich płyt powinna
się zaczynać międzynarodowa kariera.
– JSz
Eurydyka „Untitled” S Z A R A R E N E TA
Materiał, który wymaga od słuchacza
niemałej cierpliwości (trwa dobrze ponad
godzinę) i jeszcze większej otwartości. To
zestaw monotonnych zdarzeń dźwiękowych,
które zdają się nie być szczególnie ze sobą
powiązane: po prostu pojawiają się i znikają.
Raz smaży się jakiś plastik przez jedenaście
minut, to znów coś buczy przez siedem, albo
wściekle szumi (okazuje się, że można) przez
pięć. Szanuję pchającą ku eksperymentom
twórczą ciekawość, ale ledwie dotrwałem
do końca. – JSz
Ewelina Lisowska „Cztery”
UNIVERSAL MUSIC
Jak nie lekko roztańczona elektronika to pop-
rockowe, gitarowe utwory, wszystko zaś jak-
by z generatora letnich, radiowych piosenek.
A jednak stoi za nimi człowiek, nie algorytm,
w większości przypadków to Jarosław Baran,
kiedyś muzyk Delight i Thy Disease, dziś
pracujący nieco dalej od metalowego po-
letka, pod rękę z Cleo czy Natalią Szroeder.
Stylistycznie, trzeba mu to oddać, starał się
nas nie zanudzić nadmiernym przywiąza-
niem do poszczególnych gatunków, kom-
pozycyjnie nie wyszedł jednak poza naj-
bardziej oczywiste rozwiązania, niewiele
więc w tych numerach błysku. Za to całkiem
sporo banału, a w jednym z utworów („Nad
Ziemią”), pomimo wspomnianej prostoty,
również nieznośnego patosu. I nawet jeśli
słuchając tej płyty zdążyłem zapomnieć za
co świat pokochał Ewelinę Lisowską, to i tak
trudno mi się pozbyć wrażenia, że potrafiła-
by ona zaśpiewać ciekawszy repertuar. – ŁW
TO O M A N Y P E O P L E
Nie jestem fanem sentymentalizmu, którym
przesiąknięte są te utwory, uwierają mnie
też ezoteryczno-oniryczne fragmenty pły-
ty. Wiecie, nastrojowa elektronika sączy się
niespiesznie, zaś natchniony głos wypo-
wiada mądrości rodem z „Podręcznika
dobrego samopoczucia”. I nawet jeśli to
wszystko na luzie, z lekkim przymruże-
niem oka, to ciągle brzmi tak, jakbyśmy
kupili newage’ową „Muzykę relaksacyjną
na weekend”. Kiedy jednak trąbka podaje
ciekawie połamaną melodię, a rytmika pul-
suje energicznie pod spodem, olsztyński
producent (być może znacie jego wcześniejsze
projekty: b.a.u.d. czy Stereomord 96) oraz
towarzyszący mu muzycy, nie tylko przy-
kuwają całą moją uwagę, ale też mocno
87
recenzje
zadziwiają, udowadniając, że wyświechta-
ny (wydawałoby się) nu jazz niekoniecznie
wydał ostatnie tchnienie. W każdym ra-
zie wydarzyło się tu coś na tyle intrygują-
cego, że kolejne dokonania Father Kong będę
śledził na sto procent. Z ich ostateczną oceną
wstrzymam się jednak do następnej płyty.
– ŁW
Fertile Hump „Kiss Kiss or Bang
Bang” W Y D . W Ł A S N E
Nie wiem, skąd oni się tacy wzięli. Surowi
po punkowemu, po bluesowemu wczuci,
po folkowemu gawędziarscy – nie ma
w Polsce tradycji takiego grania i pewnie
nie ma słuchania. Ale dobrze byłoby, gdyby
Fertile Hump się nie zmarnowali, bo choć 
grają prosto, żeby nie powiedzieć prymi-
tywnie, mają coś, czego tak wielu zespołom
brakuje: ogień. Czy śpiewa Magda (taki głos
to skarb!), czy Tomek (znacie człowieka
z The Stubs, zespołu znacznie bardziej współ-
czesnego i rockowego, ale za to świętej pa-
mięci), czy ścierają się w zapalczywym
dialogu – we wszystko im wierzę. Fajnie ba-
lansują pomiędzy folkiem a czadem, między
chęcią snucia opowieści a skłonnością do
rozpędzania się do numerów, przy których
trzeba się raczej ruszać niż ich słuchać. Gdy-
by nie robili sobie pod górkę śpiewając po
angielsku, mogliby – przy wszystkich różni-
cach stylistycznych – robić karierę na miarę
Organka. Choć oczywiście nie wyglądają na
takich, co o tym marzą. – JSz
Filipek „Rozdział Zamknięty”
QUEQUALITY
W życiu rapera najgorsze jest to, że czasem
trzeba coś nawinąć. Jeśli nie wierzysz,
zapoznaj się z dossier Filipka, a później
przesłuchaj jego nowy album. 23-latek
spędził długie lata na freestyle’owych
bitwach, budując jednocześnie pozycję
kolejnymi wydawnictwami studyjnymi
i zyskując naprawdę pokaźne grono odbior-
ców, ale ma jeden problem, który uwiera już
nawet nie jak kamyk, lecz jak olbrzymi głaz
narzutowy w bucie – nie umie rapować. Nie
zmieni tego miejsce na OLiS-ie, nie zmieni
pozowanie na przerysowanego, małoletniego
Charlesa Bukowskiego. „Rozdział Zamknięty”
to przytłaczająca suma złych wyborów
i nieznośny rozkrok. Reprezentant QueQual-
ity nadal nie wie, czy lepiej być sztywnym
gościem, czy też pop-hopowym grajkiem,
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
który chętnie złapie minuty w dużej rozgłośni
i zagra obok trzeciej ligi disco polo pod
giętą z sarepską. To rzutuje nie tylko na li-
rykę spod znaku „impra, laska, zgon, moral-
niak” i legitymizowanie postaci do zapom-
nienia (QBIK-a nie powinien traktować
poważnie nikt, kto chciałby coś znaczyć),
ale też muzykę nurzającą się we wszystkich
grzechach polskiej rap-produkcji (pianinka,
gitarki, zwrot ku najniższym dyskotekowym
rejestrom mainstreamu). Tak materializuje
się udręka. – KN
 recenzje
F Fischerle „Ptylotics”
S P R I N G B R E A K TA P E S
Fischerle nie tylko stoi za jednym z najcie-
kawszych rodzimych labeli kasetowych –
Pawlaczem Perskim – ale również tworzy
własną, fascynującą muzykę. W tym roku
zachwycił już „Beard & Parachute” w Point-
less Geometry, teraz znowu wraca na
taśmowy nośnik, tym razem z dziełem
zatytułowanym „Ptylotics”. Więcej tu dub
techno i podwodnego, głębokiego brzmienia,
czasami zaskoczy hiphopowy bit („Morning
Gate”), czasami echa Flying Lotusa z samego
początku kariery („Plopp”). Całość przenika
jednak mocno autorski charakter. Wciągają-
ca kaseta! – PK
G Guzior „Evil Things” S T E P
„To nigdy nie jest kolejna piosenka, dlatego
nie wpada za EP-ką EP-ka” – rapuje Guzior
w rozpoczynającym „Evil Things” „Uppercut”.
Rzeczywiście, Mateusz Bluza nie pędzi z wy-
dawaniem kolejnych produkcji i niespiesznie
prowadzi zawarte na nich historie. One z ni-
kim się nie ścigają, idą, trochę się zatacza-
jąc, gubiąc wątki i krążąc po wąskich ulicz-
kach kolejnych dygresji. Plączą się po na
wpół rzeczywistych, na wpół sztucznych
rajach przekształcanych przez wyobraźnię
i narkotyki. Album zaczyna się od nawiązań
do boksu, ale twórczość Guziora bardziej
niż z walkami Jimma Johnsona może się
kojarzyć z wierszami Bena Johnsona – an-
gielskiego poety metafizycznego, znanego
z awanturniczego stylu życia i, jak przystało
na barok, przerażonego wszechobecnością
śmierci. Oczywiście autorowi „Evil Things”
wciąż daleko do klasyków literatury, ale kolej-
ną płytą zbliża się tekstowo do czołówki
rapowej w Polsce. Jego druga płyta to suge-
stywny, rapersko i producencko różnorodny
zapis zmagań z rzeczywistością, która jest
trudnym przeciwnikiem, bo wciąż się prze-
kształca. Tu nic nie jest tu permanentne. Po-
za płynnością - świata i rapu. – PS
Gverilla „Element” R E V O L U M E
Jeżeli debiutując masz na koncie współpracę
z Rasmentalismem, Biszem i Kubą Knapem,
to są duże szanse na to, iż twoja kariera
pójdzie w odpowiednim kierunku. Gverilla
trochę śpiewa, trochę rapuje, jak trzeba za-
angażuje się nawet w produkcję. Nie ma
problemu, żeby mówić o sobie per artysta,
czy dzielić swoją fascynacją abstrakcyjnym
malarstwem. Jest w tym wszystkim trochę
jak Rafał Trzaskowski muzyki miejskiej
– elokwentnie i spójnie się wypowiada,
ładnie się w tym wymuskanym, subtel-
nym opakowaniu prezentuje (zwłaszcza, że
współpracuje m.in. z LOAA, Jordahem, En-
zu i Mentem XXL), wydaje się doskonale
przygotowany... ale trudno poczuć do nie-
go sympatię. Może dlatego, że ta mieszanka
wysoko wspinających się, poudziwnianych
wokali oraz wyrafinowanej, introwertycznej
elektroniki ze szczyptą r’n’b i psychodelii nie
jest tak oryginalna i angażująca jak się twórcy
wydaje. Wersy (np. „Twój ulubiony artysta
strony, że trzeba naprawdę energii wulka-
nu, by z tego wykrzesać coś porywającego,
w tym mieście / odpalasz mnie jak odpalam a Jamun takowej nie posiada. Wolę zresztą 
Ableton”) nie przekonują i nie zostają w głowie, numery lżejsze, bardziej hardrockowe, niż
a to, że „Gve” kojarzy się z „Que”, a „Mati” z Gu- metalowe i wolę polskojęzyczne teksty. Naj-
ziorem wydaje się nieprzypadkowe. „Na pocz- bardziej podoba mi się więc zamykające
tówkach” mogło się podobać, bo to jakby płytę „Twoje życie”. Może następnym razem
Krzysztof Zalewski nagrał numer dla U Know od tego zacznijmy? – JSz
Me, „Element” nie do końca spełnia złożoną
tym utworem obietnicę. Ale to tylko epka, Jaskułke Sextet „Komeda Re-
poczekajmy na album. – MF composed” WA R N E R M U S I C P O L S K A
Sławek Jaskułke, jeden z najbardziej cenio-
H YO U T H 2 YO U T H
Heatseeker „Infected Society” nych rodzimych pianistów, bierze na warsz-
tat płytę-legendę, czyli „Astigmatic” – kul-
Nic nowego, dużo krzyczą. Dla tych jednak, towy album Krzysztofa Komedy, który, choć
co to niekoniecznie muszą odkrywać nowe powstał ponad pięćdziesiąt lat temu, wciąż
muzyczne lądy, za to lubią się rzucić w hard- zaskakuje innowacyjnością i oryginalnością.
core’owe podskoki, pomachać głową jak
szaleni i powydzierać wspólnie z wokalistą
Co ważne, artysta wyszedł poza standar-
dowe odegranie utworów, postanowił moc-
przy akompaniamencie agresywnych, pun- niej zagłębić się w styl i technikę twórczą
kowych gitar, ta płyta jest jak marzenie – Mistrza. Aby to osiągnąć, poszedł śladem
zrywna, krótka i czadowa. Na tyle różno- swojego mentora, zapraszając do nagrań
rodna, żeby nie nużyć, na tyle unikająca zdolnych przedstawicieli nowej fali jazzu:
przesadnej kompozycyjnej rozkminki, żeby
saksofonistów Piotra Chęckiego i Michała
nie wytracać energii. Numery rwą więc do
Ciesielskiego, trębacza Emila Miszka czy kon-
przodu dziarsko, a nawet przebojowo, jednak
trabasistę Piotra Kułakowskiego. Powstały
– żeby nie było nieporozumień – daleko od
sekstet przypomina o ikonicznych dziełach
granicy, za którą melodie stają się ważniejsze
we własny, ocierający się o klasykę gatunku
od wkur… gniewu. Chodziło mi, rzecz jasna,
sposób. Osiem kawałków zarejestrowanych
o gniew. – ŁW
na setkę w Studiu Polskiego Radia im. Wi-
tolda Lutosławskiego łączy ze sobą kontem-
Hostia „Hostia” V I A NOCTURNA
placyjne, łagodne dźwięki pianina i bardziej
Jeśli w black metalu brakuje wam dystansu,
żywiołową sekcję rytmiczną. Zespół, co naj-
a w grindcorze wizualnej estetyki wykracza-
łatwiej usłyszeć w dyptyku „Svante”/„Etic”,
jącej poza krew i flaki, to Hostia jest dla was.
nie trzyma się sztywnych ram melodii, lecz
Mamy tu gnijących papieży i odwrócony
osadza charakterystyczne partie instru-
krzyż na okładce 13 ultraenergetycznych nu-
mentalne w momentami zachowawczym,
merów nieprzekraczających (z małymi wy-
ale dopracowanym stylu. Wraz z opisy-
jątkami) dwie minuty, oraz tytuły takie jak:
waną już wielokrotnie na naszych łamach
„Not Really a Christian Song” z riffem à la
formacją EABS oraz pisarką Magdaleną
ZZ TOP czy „War Puppets”, który jest quasi
coverem „War Pigs” Black Sabbath. Do tego Grzebałkowską, autorką znakomitej biografii
cowbell, czyli dzwonek krów z alpejskich Komedy, Jaskułke udanie wskrzesza pamięć
łąk, który nawet w najbardziej poważnym o wybitnym kompozytorze. Pora na to, żeby
numerze wprowadzi trochę luzu („Killed by twórczość innych zapomnianych muzyków
Life”). Jeśli chodzi o brzmienie, to jesteśmy otrzymała podobną szansę na drugie życie.
okładani monstrancjami od początku do koń- – SB
ca, przez całe 21 minut, a każdy kolejny nu-
mer pokazuje, że można pożenić ze sobą K Kamp! „Dare” W Y DAW N I C T WO AG O R A
black metal, punk rock, grindcore i poczucie Nie wiem, czy to nie najbardziej wymagają-
humoru, całość zaś nie musi brzmieć ca płyta zespołu Kamp! A co to niby miałoby
przaśnie. Skład Hostii owiany jest tajemnicą, oznaczać? Na przykład to, że słuchacz znajdzie
grupa to na razie projekt wyłącznie studyjny.
Miejmy nadzieję, że ta ostatnia kwestia uleg-
nie jesienią zmianie. – KS
J Jamun „In Rock We Trust”
WY D. W Ł AS N E
Na okładce tytuł: „Ufamy rockowi” i data.
2018. Jest to na swój sposób rozczulające,
tym bardziej, że Jamun wykonuje akurat taką
odmianę rocka, czy raczej metalu, która już
po pierwszych trzech taktach katapultuje
słuchacza na pogranicze lat 70. i 80. Marek
List to świetny gitarzysta, pozostali muzycy
też są sprawni, wokalista daje radę. Tyle tyl-
ko, że wszyscy pracują w materii, która już
była przepracowana tyle razy i na wszystkie
88

na niej więcej niespodzianek niż na wcześniej-
szych wydawnictwach grupy, począwszy
od zaskakującego słodkiego pop-przeboju
„Drunk” – zupełnie, jakbyśmy nie słuchali
płyty Kamp!, tylko ścieżki z amerykańskiego
młodzieżowego serialu z 1983 roku. Albo na
przykład to, że zespół jeszcze bardziej osten-
tacyjnie niż zwykle trzyma się z dala od ja-
kichkolwiek gatunkowych wyznaczników.
Pełno tu różności, smacznych bitów i trans-
owych klawiszy, lirycznych melodii i synte-
zatorowych szaleństw, nośnych linijek, jak
i całych refrenów. Ładnie sobie panowie – po
tej długiej, niemal trzyletniej wydawniczej
przerwie – poczynają. - AN
Kaz Bałagane „Chleb i miód”
N A R KO P O P
To miał być rok Kaza, „czas, by zaświecić peł-
nym blaskiem”, ale internet przyjął „Chleb
i miód” dość chłodno. Swoje zrobili goście,
równie głośni, co słabo wpisujący się w spe-
cyficzny klimat. No i rzecz jasna sam fakt
wypływania na szerokie wody, co zawsze
wiąże się z obniżeniem notowań u „tych, co
wiedzą” i są chorzy, gdy mają słuchać tego, co
wszyscy. Ale nie da się ukryć, że czuć po pły-
cie deficyt patentów – grepsy nie fascynują,
bo tak dziwnie i kwaśno gada już wielu, kon-
trast między popowymi, mainstreamowymi
bitami i jadowitą, oszczędną (taki Włodi
2.0) gadką przestał szokować, nie cieszy już
też dwugłos, gdy Bałagane zaczyna skom-
leć. Owszem, pełen byków, mordek, dupek,
kasztanów i bicków reportaż ze świata eks-
kluzywnych sebiksów nadal ma sporo koloru
i słucha się go z zainteresowaniem, choćby
po to, żeby sprawdzić, czy narrator nie wy-
pali zaraz z jakąś stuleją czy kurzajami. Za
mało tu jednak esencji jak w „Prof. Miodku”
i „Lautpaku”, za dużo popeliny pokroju „Alva-
ro” i „Z wami”. Recenzję można zamknąć
nowym przypałowym kazkowym wersem:
„Ty trochę ssiesz, ale trochę dobry też”. – MF
Ketha „Magnaminus”
WY D. W Ł AS N E
Nie wypada mi oceniać kolegi z redakcji, ale
miałbym moralniaka, gdybym nie wspom-
niał o nowym – i ostatnim, bo zespół kończy
działalność – wydawnictwie Kethy. Ten
czteroutworowy mini-album to pesymizm
wcielony, zarówno w formie, jak i w treści,
ale przy tym po prostu znakomity materiał,
dla wszystkich, którzy w muzyce szukają…
Którzy po prostu szukają. Chwilami to brzmi
jakby Gojira robiła sobie wariacje na temat
„Outside” Bowiego, albo co bardziej udane
eksperymenty późnego Nine Inch Nails.
Przez cały czas, jakby ktoś chciał próbował
odczarować szyld „progmetal”, grając metal
w sposób literalnie progresywny, otwarty,
nowy. Posłuchajcie koniecznie i jeśli, jak ja,
uważacie, że pomysł z emeryturą dla Kethy
nie jest najszczęśliwszy, może dajcie im
znać... – JSz
Kisu Min „Dry Shampoo” G I S H !
Udany debiut płytowy łódzkiego kwartetu
inderockowego. Rzecz dla marzycieli
i wrażliców, która pogodzi zarówno fanów
amerykańskich grup w rodzaju Pixies czy
Built to Spill, jak i nieco starszych państwa, co
to wychowywali się na The Cure (ta gitara!),
choć może też zaskoczyć dryfem w stronę
electro. Brzmienie mają klarowne i pełne
(to zasługa Kamila Łazikowskiego, byłego
klawiszowca Cool Kids of Death), a piosenki
zgrabne… No właśnie, na razie tylko zgrabne.
Przyjemnie się tego słucha, ale jeszcze nie
wiele zostaje w głowie, poza myślą, że trzeba
L Lady Pank „LP1” A G O R A
o Kisu Min pamiętać. Liczę na to, że po takim
debiucie może być tylko lepiej. - JSz
Klarenz „Poza” W Y D . WŁASNE
Nagrywał jako Nieznanyklarenz, ale po ud-
ziale w Młodych Wilkach Popkillera i związa-
niu się z labelem QueQuality, ten przedrostek
przestał pasować. Teraz przystawałby znowu,
bo zamieszanie związane z akcją wyszukiwa-
nia talentów minęło, bydgoski raper jakoś
nie okazał się czarnym koniem w stajni Que-
bonafide i znowu działa niezależnie, jako
„odwrócony demon”. „Pozą” rozlicza się ze
sławą i rap branżą, pluje tam, gdzie „sami
dyplomaci mówią tak, by nawet spalonych
mostów nie stracić”, piętnuje „polowanie na
lajki przybłędów” i hipokryzję „mordeczko-
ziomeczków”. To słodko-gorzka, przemyślana
od początku do końca płyta, cierpiąca na
nadszczerość. Słodko tu ze względu na melo-
dyjne (czasem wręcz przeładnione) bity oraz
nowoszkolny zaśpiew we flow, refreny małe
i duże, filmowe zarówno intra, jak i outra.
Gorzko, bo to przecież Klarenz zbrojny we
własną ironię i niepozbywalny, sarkastyczny
sposób obrazowania, zlepiony z charaktery-
stycznym głosem. „Pozę” należy szanować
za to, że jest poza szkołami rapu. Nie boi
się sampli, wyrazistych, klasycznie pracu-
jących bębnów (porywające od razu, bad-
assowe „Złe intencje” Bartocuta) i zagęszczo-
89
recenzje
nego przekazu w wielominutowych utwo-
rach, ale też oferuje sporo zimnych, synte-
tycznych emo-suit, gdzie panoszą się au-
totune, płaczliwe wokale, offbit, bąblujący
bas, dropy, elektronika, r’n’b, patenty od
Drake’a do Future’a. Co ważne, Klarenz jest
na czasie (jako raper i producent ogarnia-
jący sobie większość krążka), ale pozostaje
sobą. Taki „Nigdy więcej spłukany” to motyw
żywcem z Ameryki, jednak spolszczony,
również emocjonalnie – żadnego kołczingu
i nuworyszostwa. W samym „Jesteś nikim”
jest przecież więcej pomysłów niż na ep-
kach konkurencji i trzeba było zapewne wiele
pracy, by je pozlepiać. Praca jest tu zresztą
słowem kluczem. „Mam nadzieję, że to mia-
sto zawiści będzie chociaż trochę dumne ze
mnie” - rapuje Klarenz. To nie tylko ponad-
lokalna płyta, ale i jak na razie pierwsza rapo-
wa piątka tego roku. – MF
Fakt pierwszy: sześć na dziesięć utworów
z debiutanckiej płyty Lady Pank dotarło do
pierwszego miejsca Listy Przebojów Pro-
gramu Trzeciego i nikomu do tej pory nie
udało się tego wyniku przebić. Fakt drugi:
po 35 latach ludzie
pamiętają utwory
z tego albumu i na-
wet gdy pozują
na wielkich under-
g r o u n d o w c ó w,
w domowym za-
ciszu zdarza im się
coś z niego zanucić.
Fakt trzeci: senty-
menty. Ale o tym
za chwilę. Zgodnie
z zapowiedziami
nowa wersja pły-
ty nie jest wcale ta-
ka nowa. Panowie zdecydowali się wejść
do studia i nagrać (prawie) wszystko nuta
w nutę, mało tego, brzmienie „LP1” również
miało być identyczne. Z tego wynika fakt
czwarty: gdyby nie wokale, to w wielu mo-
mentach można by mieć wrażenie, że słu-
cha się oryginału. Brzmienie jest odtwo-
rzone tak wiernie, jak to tylko możliwe po
latach, dźwięki zostały odegrane niemal
identycznie. Dzięki temu jeszcze bardziej
wyróżniają się fragmenty, w których dzieje
się coś nowego, jak chociażby akordeonowe
solo Marcina Wyrostka w „Mniej niż zero”.
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
Akurat w tym numerze to jedyne, na co warto
zwrócić uwagę, bo nie śpiewają w nim ci,
którzy wypadli na płycie najlepiej, zaś ko-
lektywne odśpiewywanie jest nieco nudna-
we. Potem jest wiele ciekawiej. Zalewski po-
kazał już kilkukrotnie, że jest świetnym inter-
pretatorem cudzych tekstów, nic więc dziw-
nego, że jego wersja „Fabryki małp” wypadła
bardzo dobrze. Są na tej płycie jednak co naj-
mniej trzy równie fantastyczne numery.
„Wciąż bardziej obcy” wydaje się być napisa-
ny dla Artura Rojka i po usłyszeniu jego
wersji ten numer będzie mi się kojarzył już
 recenzje
L tylko z nim. Podobnie rzecz ma się z „Mi-
nus dziesięć w Rio”, no ale wiadomo, że
jak Nosowska się za coś weźmie, to trudno
się spodziewać kiepskiej jakości – jej wokal
podkreśla niepokój, który od zawsze sie-
dział w tym numerze. Maleńczuk za to uwy-
puklił knajpiany klimat „Tańcz głupia
tańcz” – zrobił to w typowy dla siebie
nonszalancko-prześmiewczy sposób, wy-
ciągając z tego zajechanego numeru to, co
w nim najlepsze.
Zupełnie nie interesuje mnie czy ta płyta
to faktycznie (auto)hołd, czy skok na kasę.
Być może przemawiają przeze mnie senty-
menty, nie ma to jednak żadnego znaczenia,
bo (i tu fakt piąty) najzwyczajniej w świecie
chciałbym mieć więcej albumów pełnych
tak przebojowych numerów, nie przekracza-
jących jednocześnie cienkiej, choć subiek-
tywnej, granicy pomiędzy sztuką a kiczem.
I proszę wybaczyć, jeżeli te zdania brzmią jak
narzekanie, że drzewiej lepiej bywało. - TB
Lukasyno „La Poete Assassine”,
P E R S O N A N O N G R ATA
Jeden z nestorów sceny białostockiej na
piątej solowej płycie gra na swoich warun-
kach. Autotune pobrzmiewa mu mszalną
modlitwą, trap łączy się z tradycyjnymi
śpiewami i żywymi partiami skrzypiec.
„Kiedyś chłopak pełen agresji jak szczur ży-
wiony przez miasto”, dziś
raper pozbawiony złudzeń
odnośnie sukcesu, poeta
świadom potęgi natury,
ojciec, który uczy córki
słuchać szumu liści w lesie
i człowiek kresów, dobrze
wiedzący kim jest szep-
tun. Już poprzedni „Bard”
zwiastował ciekawą arty-
styczną ewolucję, na „Le
Poete Assassine” jest mniej
rzewności, mniej kwadratowości i suro-
wości w kładzeniu wersów na bit oraz więcej
doświadczenia. Liryzm równoważą mroczne
obserwacje z miejsca, w którym nie pusz-
czasz młodszej siostry samej na imprezy,
tęsknisz za bratem, który wyjechał za
chlebem i trzy razy zastanowisz się zanim
obdarzysz zaufaniem. Niezręcznie uklubo-
wiona „Rosa” czy pretensjonalne „Skrzydła”
przypominają, że i produkcja, i rap nie są
idealne, ale Lukasyno nadrabia pasją oraz
poczuciem misji. Płoną mu te zwrotki jeszcze
w gardle. Krążek można śmiało stawiać obok
płyt Eldo, Bisza czy późnej dyskografii
Gurala. - MF
M Mała Orkiestra Dancingowa
„Mała Orkiestra Dancingowa”
K A Z K A DA
Noam Zybelberg, potomek warszawskich
Żydów, wrócił do miasta przodków, by grać
muzykę, w której zasłuchiwali się i do której
tańczyli jego dziadkowie. Zespół pomógł mu
skompletować Michał Górczyński i w efek-
cie w kilkunastoosobowej Orkiestrze grają
muzycy z wielu środowisk – od specjalistów
od współczesności, przez folkowców, im-
prowizatorów aż do legendy muzyki alter-
natywnej, Andrzeja Izdebskiego. A grają tak,
że trudno się nie poderwać do kolejnych foks-
trotów i tang, muzycy uwypuklają bowiem
taneczny element tego repertuaru i przypo-
minają do czego (przede wszystkim) służył
on przed osiemdziesięcioma laty. W końcu
nazwa zobowiązuje.
Z drugiej strony, starają się grać najwierniej
jak się da – Zybelberg spędził długie go-
dziny transkrybując oryginalne aranżacje.
To słychać, piosenki często brzmią jak ory-
ginalne, choć pozbawione szumu starej
płyty, nagrania. W porównaniu z dwoma in-
nymi zespołami zajmującymi się podobną
działką – Warszawską Orkiestrą Sentymen-
talną i Jazz Bandem Młynarskiego i Masec-
kiego (o najnowszej płycie tych drugich prze-
czytacie nieco dalej) - Orkiestra Dancingowa
jest jeszcze dostojniejsza, jeszcze bardziej
staroświecka. Najlepiej wypada jednak
w piosenkach, które dają trochę więcej swo-
body, jak „Senor gra, donna tańczy” czy „Wę-
gierska kapela”. Ryzykownym ruchem może
się wydawać powierzenie roli wokalisty No-
amowi, ale jego lekko nieporadne czasem
zmagania się z polszczyzną są urokliwe,
a także nadają piosenkom dodatkowej war-
stwy egzotyki i dystansu.
Niby to kolejna płyta wypełniona muzyką
przedwojnia, jaka ukazuje się w przeciągu
ostatnich kilkunastu miesięcy, a powtarza
się tylko kilka utworów, co tylko przypomi-
na, jak wiele piosenkowych skarbów kryje
się w starych, szelakowych płytach. – MW
Meeting By Chance „Silver”
PLUG AUDIO
Od debiutu Skalpela minęło 14 lat, ale ani
Igor Pudło, ani Marcin Cichy nie próbują swo-
jego ówczesnego sukcesu powtórzyć, czy
nawet się do niego zbliżyć. Na najnowszym
wydawnictwie drugiego z wymienionych
znajdziemy wszystko to, do czego Cichy nas
przyzwyczaił: świetną produkcję, precyzyj-
nie dobrane sample i jazzujące motywy.
Całość jest jednak tak powolna i jednostaj-
na, że sprawdzi się głównie jako muzyka do
zasypiania, albo bezbolesnego towarzysze-
nia rozmowom w kawiarniach. Posłuchasz,
zaśniesz, zapomnisz. – KS
Michał Martyniuk „Nothing To
Prove” S J R E C O R D S
Jeśli jazz jest dla was mało komunikatywny
i niezrozumiały, otwarte, a przepełnione
dźwiękami formy tylko wzmagają poczucie
chaosu i przytłaczają, oto lekarstwo. Pianista
Michał Martyniuk oddał w nasze ręce debiu-
tancki materiał, który ma cieszyć, sprawiać
przyjemność i wprowadzać w bogaty świat
jazzu. Wraz z kompanami zabiera nas w nie-
śpieszną podróż, podczas której nie zgu-
bimy drogi, a która wniesie trochę piękna
do codzienności. Autorem wszystkich kom-
pozycji jest lider, muzykalny wrażliwiec,
90
w którego grze słychać miłość do muzyki
i potrzebę pewnej, dobrze rozumianej, prosto-
ty. Niczym miód na ucho są romantyczne par-
tie pianisty Michała Martyniuka, saksofonisty
Jakuba Skowrońskiego i gitarzysty Jakuba
Mizerackiego, którzy każdy kolejny dźwięk
dobywają z namaszczeniem i dbałością o bar-
wę - często aksamitną i głęboką. Jeżeli ist-
nieje muzyka, która może pretendować do
miana uniwersalnej na tyle, by trafić do sze-
rokiego grona słuchaczy, materiał z „Noth-
ing To Prove” z pewnością do takich należy.
Dla tych, którzy chcą rozpocząć przygodę
z jazzem oraz tych, którzy zwyczajnie chcie-
liby posłuchać czegoś przyjemnego i pięk-
nego, niekoniecznie intelektualnej, ciężkiej
do rozwikłania łamigłówki, wybór tej płyty
będzie idealny. – MZ
Micromelancolié „Streaming”
NEVER ANYTHING
Niewiele się w twórczości Roberta Skrzyń-
skiego zmieniło, ale i bez rewolucji udaje
mu się podbijać kolejne terytoria – dopiero
co publikował (jako Micromelancolié oczy-
wiście) swe nagrania w Czechach, a już wy-
daje kolejne, tym razem za pośrednictwem
labelu z Portland. Chodzi o sześć utworów,
zatytułowanych od jednej fali („~”) do fal sze-
ściu („~~~~~~”), czyli na moje oko strumie-
nia – streamu. Sprytnie, prawda? A co tam
w jego nurcie? Sporo trzasków, szurnięć,
popiskiwań oraz innych paprochów, które
normalnie uznalibyśmy za dźwiękowe nie-
doskonałości, tutaj wydają się one jednak
być u siebie, jak najbardziej na miejscu.
I nawet jeśli gdzieś pomiędzy dziwaczny-
mi mikrodźwiękami przebijają się delikatne
melodie, nieśmiało zakwili znajomy dźwięk
fortepianu, albo pojawi się (jak w końcówce
„~~~~”) rytm na tyle wyraźny i żwawy, że
można by przy nim potańczyć, ciągle nie jest
to album dla poszukiwaczy piosenek. Raczej
dla tych, których w muzyce pociąga nastrój
tajemnicy, niedopowiedzenia oraz inności
– bo też nikt tak jak Micromelancolié nie po-
trafi pokazać, ile w tych na co dzień pogardza-
nych, czy w najlepszym razie niezauważal-
nych, dźwiękach piękna. Puśćcie więc sobie
„Streaming” w streamingu. Albo kupcie ka-
setę. – ŁW
MIKROBI.T „Afronauts”
A U D I O C AV E
Na swoim trzecim długogrającym albumie
poznańska formacja MIKROBI.T ucieka
z chłodnych, skandynawskich rejonów, jakie
eksplorowała na poprzednim krążku „Organic
Drones” i skręca w stronę… Afryki. Track-
lista krążka wygląda jak indeks atlasu geo-
graficznego Czarnego Lądu: widać w nim
Gambię, Kongo czy Malawi. Na nazewnictwie
się jednak nie kończy – w elektroniczny an-
turaż muzycy starają się wpleść ducha orga-
nicznej, etnicznej energii. Aby to osiągnąć, trio
zaprosiło do kooperacji Hanię Piosik – ukry-
wającą się pod pseudonimem Di.Aria. Efekt
ich wspólnych poszukiwań sytuuje się gdzieś

na przecięciu nowoczesnego downtempo
(otwierające „Maputo”), nowoczesnego
r’n’b („Marrakesh”) i house’u z domieszką
instrumentalnej improwizacji („Lesotho”).
Tętniące rytmem syntezatorowe beaty cie-
kawie korespondują zarówno z wokalem, jak
i z jazzowym tłem: saksofonem tenorowym
oraz funkowym efektem wah-wah. To dzięki
takiemu zestawieniu „Afronauts” pasuje do
popołudniowego chilloutu, ale nada się też
na żywszą, podbitą wielobarwnym footwork-
iem imprezę (zwróćcie uwagę na „Kongo Dia-
monds” albo „Analog Africa”). Pozostaje tylko
życzyć, żeby MIKROBI.T utrzymało poziom,
osiadło stylistycznie w jednym miejscu i od-
niosło pożądany sukces. Niewykluczone
jednak, że pisany jest im raczej los stale po-
szukujących, artystycznych nomadów. – SB
Miuosh/Smolik/NOSPR
„Miuosh/Smolik/NOSPR”
FA N D A N G O
Płyta kuriozum. Bo niby wszystko się
zgadza: Smolik wie przecież jak porządnie
zaaranżować utwory, Janusz Stokłosa wie
jak poprowadzić orkiestrę, zaproszeni goście
(m.in. Rogucki, Nosowska i Grosiak) też nie
należą do tych, co to by truchleli na widok
mikrofonu. Muzycy wyborni, sala koncer-
towa wspaniała, refreny pożyczone z naj-
większych polskich hitów powinny załatwić
sprawę przebojowości. Fachowo tu, z roz-
machem… tylko nic z tego nie wynika. Rep-
ertuar technicznych możliwości Miuosha
jest dość ubogi (główny pomysł interpreta-
cyjny polega na tym, że część linijek skandu-
je głośniej od innych), NOSPR potrafi zagrać
wszystko, aż szkoda nie skorzystać, pewnie
dlatego orkiestra gra czasami także wtedy,
gdy lepiej grałaby już tylko cisza. Chyba
żaden z utworów nie robi większego wrażenia
niż w oryginale, żaden – mimo ogromu
zaangażowanych środków – nie wywołuje
gęsiej skórki. Po co więc nagrywać takie pły-
ty? Poprzednia, „Miuosh x Jimek x NOSPR”,
była podobno ogromnym sukcesem, bilety
na trzy koncerty „Miuosh/Smolik/NOSPR”
wyprzedały się w 12 minut. Zgaduję, że war-
to byłoby spróbować po raz trzeci – może
wtedy zrozumiem. – ŁW
młody łucznik „SPEEDRUN-
NING” M A G I A
Trudno stwierdzić jak celnie strzela Woj-
tek Filipowicz, niewątpliwie jednak Młody
Łucznik jest młody, bo z rocznika dwu-
tysięcznego. Nie było mu więc dane do-
świadczyć dystynktywnych dla lat 90. zja-
wisk, np. pojawienia się na rynku kaset
VHS, płyt CD, konsoli Playstation czy dość
ułomnego jeszcze wówczas internetu. Pewnie
dlatego też elementy te tak mocno poznań-
skiego producenta interesują i dlatego tak
często odnosi się on do nich w swej elektro-
nicznej muzyce inspirowanej gatunkami
ostatniej dekady XX wieku (m.in. IDM-u,
breakbeatu czy dubu). Nie inaczej jest
w przypadku niniejszej epki, zawierającej
trzy krótkie, instrumentalne utwory. Im-
ponująca jest jego oszczędna i skoncentrow-
ana forma, a także dojrzałość w operowaniu
dźwiękowymi narzędziami. Z takimi talent-
ami o przyszłość elektroniki między Bugiem
a Odrą możemy być spokojni. – BW
Młynarski-Masecki Jazz Camera-
ta Varsoviensis „Fogg. Pieśniarz
Warszawy” A G O R A
Za Marcinem Maseckim i Janem Młynar-
skim trudno nadążyć. Ten pierwszy wydał
w tym roku „Ragtime” oraz zagrał (a wcześ-
niej napisał) muzykę do obsypanej nagro-
dami „Zimnej wojny”. Ten drugi przypom-
niał z Warszawskim Combem Tanecznym, na
stulecie urodzin, piosenki Stanisława Grze-
siuka. A teraz (to znaczy pod koniec lipca) wy-
dali album Młynarski-Masecki Jazz Camera-
ta Varsoviensis, czyli nowego wcielenia Jazz
Bandu, rozbudowanego o sekcję smyczkową
i gościnne występy wokalistów. Po posta-
ci Adama Astona, wokół której zbudowali
swą poprzednią płytę, „Noc w wielkim mie-
ście”, na warsztat biorą piosenki Mieczysława
Fogga, od tych najbardziej znanych, do tych
z początków kariery wybitnego śpiewaka.
Młynarski częściej staje z boku niż przed
mikrofonem. I o ile bardzo dobrym pomysłem
N Na Górze „Szczerość” N A
jest przypomnienie operowego wykształce-
nia Fogga dzięki obecności Szymona Komasy,
zaśpiewanie przez Piotra Zabrodzkiego „Pio-
senki o mojej Warszawie”, czy odtworzenie
przez Zabrodzkiego, Młynarskiego, Masec-
kiego i Tomasza Dudę Chóru Dana (kwartetu,
w którym przed wojną śpiewał Fogg), to
już dwie piosenki zaśpiewane przez Agatę
Kuleszę zbyt mocno trącą piosenką aktorską.
Lepiej wypada Joanna Kulig, choć też blednie
przy rozdzierającej interpretacji „Warszawo
ma” Barbary Kingi Majewskiej. Ostatnia z wy-
mienionych, będąca najbardziej emocjonal-
nym momentem albumu, to jedna z dwóch
piosenek, do których Młynarski sięgał już
z WCT (i po prawdzie, to tamta wersja,
z Joanną Halszką Sokołowską i grającym na
oud Amosem Hoffmanem, z odniesieniami
do współczesności, jest moją ulubioną.) Gdy
tylko Młynarski wraca przed mikrofon, poka-
zuje, że jak nikt inny czuje muzykę przedwoj-
nia, doskonale się w niej odnajduje, a jego
maniera jest zupełnie naturalna. Aranżacje
Marcina Maseckiego są spokojniejsze, muzy-
ka bardziej trzyma się oryginałów, choć, jak
zawsze, od pierwszych dźwięków słychać, że
to on. Ze swoich ulubionych zabiegów – zapę-
tlenia motywów, udawanej nieporadności,
balansowania na granicy rozpadu – korzy-
sta rzadziej, bardziej stawiając na emocjo-
nalność i wysmakowanie.
Płyta nie jest, rzecz jasna, tak przełomowa,
jak „Noc w wielkim mieście”, ale też nie taka
jest jej rola. To album mający przypomnieć
jednego z najważniejszych warszawskich
piosenkarzy i z tego zadania wywiązuje się
bardzo dobrze, pokazując różnorodne oblicza
Fogga. Choć następnym razem życzyłbym
sobie więcej dowcipnych perełek w stylu
91
recenzje
„Argentyny” czy „Polowania na tygrysa”. –
MW
Morus „Ciało obce” T R U J Ą C A FA L A
Nika, ekswokalistka kultowego już Post Regi-
mentu, od jakiegoś czasu znowu jest aktyw-
na na scenie, by wspomnieć choćby jedyne
w swoim rodzaju Pochwalone. Jeżeli komuś
jednak brakowało Niki w opcji „bez litości”,
ten się wreszcie doczekał. Morus jest hard-
core’ową supergrupą, w skład której wcho-
dzą muzycy m.in. Atomico Patibulo i [peru].
Nikt tu więc czasu nie traci na wymyślania
koła od nowa, bo wszyscy wiedzą, jak to
ma brzmieć, jak ma kopać i kąsać. Ale oczy-
wiście show kradnie Nika, zarówno swoim
głosem, jak i znakomitymi tekstami. Pełny-
mi gniewu, niepokoju, goryczy. Próbka? Może
„Na zakupy”? „Z czasem człowiek się przy-
zwyczaja / przechodzi obok nie zauważa / po-
tem człowiek się godzi na wszystko / wracaj-
cie na zakupy / my zajmiemy się resztą / dziś
już nic się nie zdarzy / wracajcie przed telewi-
zory”. Albo „Narodowy”: „Wściekli bezradni
zmanipulowani / sami się zadusicie gołymi
rękami”. Więcej na płycie. – JSz
GÓRZE
„Idziemy po nierównej drodze / powłócząc
nogami / szczerość daje nam siłę / rozpieprza
bariery przed nami”, ten fragment tekstu ty-
tułowej piosenki z najnowszej płyty zespołu
Na Górze wydaje się mottem nie tylko albu-
mu, ale i całej twórczości grupy z Rzadkowa.
Bo właśnie szczerość i pozytywna energia są
najważniejszymi cechami ich muzyki.
Od zawsze zastanawiamy się, co w muzyce
jest ważniejsze: emocje czy perfekcyjne
wykonawstwo. Oczywiście, najlepiej gdyby
jedno szło w parze z drugim, ale nie zawsze
jest to możliwe. Tak jest nie jest to możli-
we w przypadku Na Górze. Pierwszy raz zo-
baczyłem ich koncert kilka lat temu, kiedy
wystąpili na polu namiotowym, podczas
festiwalu w Jarocinie. Wtedy zostali rzuceni
na pastwę skacowanych festiwalowiczów,
którzy dopiero się budzili. Dali niezwykle
energiczny koncert i przyćmili wszystkie inne
zespoły występujące nie tylko na tej scenie,
ale też te startujące w konkursie. W takich
momentach zdaję sobie sprawę, że rock to
jednak głównie muzyka emocji i szczerości
przekazu. Że nieważne są pomyłki czy fałsze,
a pozytywna energia, która bije ze sceny
i udziela się słuchaczom.
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
I takie same emocje towarzyszą mi przy
przesłuchiwaniu kolejnych płyt Na Górze.
Niby nic się nie zmienia. Wciąż są to proste
piosenki, które spokojnie można zagrać przy
ognisku na gitarze. Niby wciąż towarzyszą im
lakoniczne, choć świetnie relacjonujące rze-
czywistość teksty, ale energia, pasja i radość
z tworzenia muzyki przyćmiewa wszelkie
niedociągnięcia. Ktoś kiedyś napisał, i trud-
no się z tym nie zgodzić, że Na Górze repre-
zentują spontanicznego rocka.
Wspomniałem o tekstach. Proste, ale do-
sadne, krótkie, ale pełne treści. Świetnie
 recenzje
N komentują rzeczywistość jednowładztwa
w Polsce („Król”), konsumpcjonizmu („Re-
wolucjoniści i wizjonerzy”) czy podziałów,
jakie w nas powstały („Polak Polakowi”). Ale
też próbują wskazać drogę rozładowania tych
P Palmer Eldritch „Sidereal”
złych emocji, jak choćby w „Tęczy” czy „Ratuj-
my”. Są światełkiem, który wskazuje,
że w Polsce może być jeszcze normalnie.
Są jeszcze dwa elementy, o których trzeba
wspomnieć. Pierwszy – w zespole występu-
ją muzycy z autyzmem, czego kompletnie nie
widać na scenie, ani nie słychać z płyty. Dru-
gi – rysunki na okładkę są autorstwa Marka
Raczkowskiego. – LG
O Olivia „Skawa” K - H O L E T R A X
Kaseta, a właśnie w takiej formie ukazała
się nowa EP-ka Olivii Ungaro, wydaje się
idealnym nośnikiem dla tego materiału
– brzmienie jest tu bardzo ciepłe i pełne
dźwięków analogowego sprzętu. Otwierająca
wydawnictwo „Skawa” to utrzymany w old-
schoolowym stylu techno-banger o przy-
jemnym, przytłumionym brzmieniu. Dalej
mamy acidowo-psychodelicznego „Korsarza”
w bardziej powolnym, ale wciąż tanecznym
tempie. „Paj” to sześciominutowa zabawa
gałkami syntezatorów modularnych, a „Sze-
lestt” brzmi jak rozimprowizowane acidowe
downtempo. Na koniec mamy jeszcze bardzo
odbiegający od oryginału remiks „Skawy”
autorstwa FOQL. Całość na pewno podejdzie
analogheadom, choć materiałowi przydało-
by się trochę więcej energii. – KS
Onar „Czyste buty, brudne
serce” S U P E R R E L A K S
Mawia się, że klasykiem w polskim rapie
stajesz się przez zasiedzenie. Coś w tym jest
– jak z rękawa można sypać przykładami
raperów, którzy stanęli przy mikrofonie w la-
tach 90. i, często na wyrost, dorobili się sta-
tusu gwiazd. Na okres, w którym tworzyły
się legendy rodzimej sceny załapał się
również Onar, któremu nikt nie zapomni
stworzonych już w nowym stuleciu nagrań
Płomienia 81 czy materiałów z Ośką, za to
mało kto powie o nim samym: znakomity
raper. Warszawiak wyciągnął ze swojej ka-
riery więcej niż można było przewidzieć,
a jego najnowsze materiały pokazują, że zgra-
na płyta bywa gorsza niż jej brak. „Czyste
buty, brudne serce” to szablonowa propozy-
cja rapera-weterana, próbującego uszczk-
nąć trochę uwagi w czasach, gdy słuchacze
idą już za kim innym. Nawet konesera starej
szkoły potrafi zmęczyć 53. podejście do te-
matu przeszłości i wartości, prezentowane
na produkcyjnym miszmaszu: z jednej
strony do uszu trafiają patetyczne, chóralne
dźwięki i skrzypce, z drugiej spitchowane
sample wymieszane z nowoczesną bieżączką.
Schemat przełamuje przyjemny „Płomień”,
z sączącym się niespiesznie bitem i Jareckim
w dobrej formie, ale cóż z tego, skoro wspom-
nienie o tym wydawnictwie skończy się
na niby-głębokim wersie „Jem steka, czu-
ję dym, masło i obojętność” („Siedzę-jadę”).
Czas już na składak z cyklu „The best of ”.
– KN
T R Z Y SZÓST K I
Zdecydowanie najdojrzalsze wydawnictwo
rewelacyjnego duetu. Wątki folkowe,
dawniej wyłącznie sygnalizowane, zo-
stały pociągnięte jeszcze mocniej, lekko psy-
chodeliczną atmosferę utkano jeszcze mis-
terniej, a melodie i poziom kompozycyjny
wskoczyły na wyższy poziom. Pokuszę się
o stwierdzenie, że to (pod paroma względami)
album gitarowy – gitary nie tylko dodają
psychodelii, ale niejednokrotnie stanowią
bazę do dalszej eksploracji. Obfite wokalne
sample, wycięte z nagrań z gościnnym udzia-
łem wokalistek, pchają muzykę Palmer El-
dritch w bardziej przystępną stronę – nie
jestem wielkim fanem Leny Osińskiej, ale
w „Control” zaskoczyła mnie bardzo pozy-
tywnie. „Sidereal” to także fenomenalne za-
bawy z rytmiką – czasem tradycyjnie bitową,
czasem bardziej taneczną. Kapitalny krążek
i mocny kandydat na listy tych w tym roku
najlepszych. – PK
Panieneczki „Opowieści zasły
szane na wiosce - część pierwsza
EP”J A Z Z B OY
W tej wiosce to byłyście dziewczyny chy-
ba tylko na wakacjach. W sam raz, żeby się
zachwycić, ale za krótko, żeby się ubrudzić,
poznać ją lepiej. Chcę przez to powiedzieć,
że choć bydgoski kwartet buduje swój reper-
tuar na fundamencie autentycznych pieśni
ludowych, tak nimi obraca, tak obrabia, prze-
kształca i formuje, że mamy do czynienia ze
współczesną, miejską muzyką. To nie zarzut,
lecz uczciwe wyjaśnienie, z czym mamy tu
do czynienia. Jeśli więc szukać Panienecz-
kom towarzystwa, to będzie to raczej Tu-
lia niż Kapela Maliszów czy nawet Dagada-
na. Muszę jednak przyznać, że propozycja
Panieneczek, choć mniej efekciarska od Tulii
(no i te współczesne ubrania…), jest znacznie
bardziej satysfakcjonująca muzycznie. Tańcu-
je tu folk z elektroniką, ale taką raczej z ga-
tunku easy listening, niż w rodzaju tych tur-
bołupanek w stylu Goorala. Powiedziałbym
nawet, że jest to taka rustykalno-elektronicz-
na kraina łagodności. Jest na czym budować,
92
jest od czego wyjść, ale cztery piosenki to za
mało, by jednoznacznie określić, ile wart jest
posag tych Panieneczek. Warto jednak mieć
na nie baczenie. – JSz
Patrick the Pan „trzy.zero” K AYA X
„Znów gdzieś słyszałem, że mam głos jak A,
wąs jak D i piosenki jak R. Chodzi to za mną
jak godzina 21:37” – w słowach zawartych na
płycie „trzy.zero” odnajdą się ci, którzy ro-
zumieją internet i współczesny język komu-
nikacji memowej. Zaś co do muzyki, Patrick
the Pan ma szansę po raz kolejny poruszyć
tych wrażliwych, szukających emocji, ale
i spokoju. Ale nie tylko. Bowiem jest to muzycz-
nie najbardziej nieprzewidywalna płyta
w dyskografii Patrick the Pan. Na nowym
albumie warto zwrócić szczególną uwagę
na single „Cham” i „O słowach”, z pięknymi
melodiami i dobitnymi tekstami, a także na
piękny erotyk „Rude” czy „Kością”. Najlepiej
jednak przyjmować płytę „trzy.zero” w całości,
bo to album koncepcyjny, zaś sam autor za-
chęca do odczytania jego intymnej historii.
Pełnej pięknych tekstów, tym razem tylko
w języku polskim. – AN
Pejzaż „Ostatni dzień lata”
T H E V E R Y P O L I S H C U T- O U T S
Bartosz Kruczyński (The Phantom, Earth
Trax, połowa duetu Ptaki) wraca poniekąd
do początków swej działalności – już po-
nad dekadę temu, w niezapomnianym mik-
sie zatytułowanym „Niespodziewany koniec
lata”, przypomniał wspaniałe perełki polskiej
muzyki epoki PRL-u. Tym razem, niczym duet
Skalpel, przyfastrygował ze sobą jedynie frag-
menty przykurzonych
nagrań, opierając się
w dużej mierze na
repertuarze polskich
wokalistek, zarówno
tych dobrze znanych
(Edyta Geppert, Irena
Santor czy Halina
Frąckowiak), jak i nie-
co dziś zapomnianych
(Renata Kretówna,
Barbara Książkiew-
icz czy Iwona Niedzielska). Całość tej mi-
sternej tkaniny dźwiękowej, zabarwionej
house’owo-downtempowym brzmieniem
i podszytej nostalgicznymi smyczkami,
nasączono dobrze nasłonecznionym rozle-
niwieniem, tworząc jeden z najpiękniej-
szych soundtracków pod upalne lato. Maj-
stersztyk. – BW
P.E. Quartet „Cokolwiek”
M U LT I K U LT I P R O J E C T
Tytuł albumu zwiastuje freejazzową obławę,
w rzeczywistości dostajemy obłędne, instru-
mentalne pejzaże, które w całym swym
szaleństwie zachowują pewną strukturalność
i porządek, nie umniejszając poczuciu spon-
taniczności. Podłoże inspiracji dla tematów
i melodii leży w muzyce orientalnej („Krzyk”),
ale również w klasycznym jazzie („Znużony”),

kolektywna improwizacja sprawnie oscylu-
je wokół kontrabasowych fraz Rafała Różal-
skiego i zachęca do całkowitego zanurzenia
się w dźwięki serwowane przez kwartet,
a trafnie dopasowane tytuły chyba najlepiej
oddają emocje zawarte w poszczególnych
utworach. Tak jak sami muzycy w ckliwy
sposób zaznaczają: ta płyta nie powstałaby,
gdyby nie moc przyjaźni oraz inspirujące, jak
się okazało, kłopoty z zielonym Fordem Gala-
xy. Wygląda więc na to, że choć tylu świetnie
wykształconych muzyków na horyzoncie, to
i tak najlepsza chemia zrodzi się zawsze ze
zwykłego, przyjacielskiego grania. Jeśli do-
datkowo owi przyjaciele są studentami wy-
bitnych akademii jazzowych w Polsce oraz
Danii to rezultat musiał być (i jest) ponad-
przeciętny. – AK
Pikers „Coraz bliżej”
H E A LT H & N AT U R E
Chłopak pokazał się po raz pierwszy u VNM-a,
by przez lata stać się kimś na wzór emo-
trapowej, ćpuńskiej wersji Smarki Smarka.
Tyle że Smark bywał raczej równy, podczas
gdy Elblążanin trafia albo w środek tarczy,
albo poza nią – częściej niestety to drugie,
a strzela naprawdę sporo. „Coraz bliżej” jest
fatalne, nijakie, denerwujące słabymi melo-
diami, byle jakimi wersami, niechlujstwem
i infantylizmem. W dodatku użyć tak odżin-
glowanych bitów, to jak skleić prezentację
na znaczonych zdjęciach ze stocku – wio-
cha. Przy czym gdy po obciachowym „Dra-
kuli” chce się powiesić na typie wszystkie
psy, wjeżdża „Wychyl się” – chamskie, bez
grama autocenzury, pięknie poklejone oraz
opatrzone refrenem, przed którym nie ma jak
się bronić. I słuchacz od razu umiera trochę
mniej, mimo wszystko wypatrując long-
playa. – MF
Pio szorstkien „Tajemnice
radosne” W Y D . W Ł A S N E
Popularna muzyka religijna – ściślej: chrześci-
jańska – jest dziś w Polsce rozpięta pomiędzy
dziedzictwem Oazy (a więc upupionym folk-
iem), rozmodlonym disco polo (a więc na-
jgorzej) oraz reggae-rockowymi, czasem
nawet metalowymi hymnami Litzy i Dariu-
sza Malejonka (a więc lepiej, ale wciąż trud-
no o metafizyczny dreszczyk). W takim
kontekście Pio Szorstkien jawi się prawdziwą
muzyczną herezją. Niech was nie zwiedzie
tytuł. Tajemnice to może i radosne, ale tonacji
dur Tomek Radziszewski nie zna, a jeśli zna,
to unika jak diabeł święconej wody. Kto
kojarzy jego kompozycje ze Świetlików
i Trupy Wertera Utrata ten zresztą wie, cze-
go się spodziewać. Z jednej strony mamy tu
błądzenie po mrocznych, brudnych, post-
punkowych uliczkach, z drugiej żarliwe
pieśni wykonane głównie z towarzyszeniem
gitary akustycznej, ale również rozdygo-
tane, podszyte niepokojem, skrajnie odległe
od oazowej słodyczy – kojarzące się raczej
z Current 93. Bardziej podobała mi się
pierwsza płyta Pio Szorstkien, ciemniejsza,
dziwniejsza, stylistycznie nieokreślona,
ale i tej słucham nie bez satysfakcji. – JSz
Plash „Out of Line” W Y D . WŁASNE
Krakowski Plash znany jest przede wszyst-
kim ze swoich związków ze sceną break-
dance’ową. Regularnie pojawia się na
bitwach i zawodach, gdzie zapewnia pod-
kład do tanecznych pojedynków. Po ostatnim
finale Red Bull 3Style publiczność zdawała
się być równie zachwycona jego mocarny-
mi beatami, co układami uczestników. De-
biutancki album Plasha ma jednak trochę
inny klimat. Materiał jest bardziej stonowany
i raczej mało nowoczesny, co niekoniecznie
jest zarzutem, bo utalentowanych uczniów
DJ-a Shadowa zawsze miło posłuchać, a duch
amerykańskiego protoplasty samplingu ewi-
dentnie się nad całością unosi. Pojawia się
też kilka mocniejszych momentów – z jed-
nej strony za sprawą politycznie nacecho-
wanych sampli, z drugiej dzięki wokalom za-
proszonych gości („Give it up”). Całość jest
bardzo spójna i choć Plash nie serwuje nam
żadnych wiekopomnych odkryć to „Out of
Line” słucha się bardzo przyjemnie. – KS
Polskie Nagrania „Szamotuły”
K A L E J D O S KO P
Świetna, przewrotna, łobuzerska płyta. Dla
fanów pierwszego Kalibra, „Placu zabaw”
Bitaminy (swoją drogą, kolegów z wytwórni)
i wczesnego Lao Che (wliczając Koli), może
też Pablopavo – choć trzeba zaznaczyć, że
Polskie Nagrania mają w sobie tyle pogody,
ile Pablo goryczy. Piosenka „Jeszcze mi mała
zapłacisz” byłaby hitem wakacji, gdyby nie
to, że jest wulgarna i seksistowska. Wiem, że
nie wypada się przy tym dobrze bawić, ale
nie będę udawał, że nie działa historia pod-
miotu lirycznego, który rozwalił samochód,
wjeżdżając w inny, bo zapatrzył się na nogi
i pupę przechodzącej „małej”. Historia pa-
na Henia, który wysyła syna po wódkę i pa-
93
recenzje
pierosy (ale żeby nie było: za resztę młody
może sobie kupić oranżadkę) jest równie
przekonująca. Miłosne westchnienie do pani,
która dziś była w tej butelkowozielonej kiec-
ce – też. Wszystkie teksty Polskich Nagrań
ujmują zwięzłością, trafnością i humorem.
Jeśli dodać do tego sample z jakichś staro-
ci, których może świadomie nie pamiętamy,
ale które każdy z nas ma w DNA (od starych
filmów i słuchowisk po pieśni Fogga),
otrzymujemy całość świeżą, ale zarazem
znakomicie wpisaną w swojski krajobraz
dźwiękowy. Robak, Wąski, Drut tak udatnie
konstruują te swoje scenki, tak żywo opisu-
ją najbliższe otoczenie, że żadne inne pol-
skie miasto nie kusi mnie dziś bardziej niż
Szamotuły. Ale tam musi być fajnie! Na wszel-
ki wypadek jednak samochód zostawię pod
domem i pojadę pekasem. – JSz
R Remek Hanaj „Wysiadywanie
góry” R E Q U I E M
Mam wrażenie, że do wysiadywania góry
trzeba mieć kawał zadka, ale i anielską
cierpliwość. To nie są łatwe rzeczy, na to trze-
ba czasu. Na ulepienie takiej płyty również.
Remek Hanaj – znany państwu doskonale
z Księżyca, ale też ze znakomitych solowych
„Nagrań terenowych snów” – budulec zna-
lazł w głosach ponagrywanych na południu
i wschodzie Europy. Te lamen-
ty ormiańskie i rosyjskie, gru-
zińskie i rumuńskie, albańskie
i polskie zaplatają się ze sobą
w nienaturalne, lecz zaskaku-
jąco udane ornamenty. Nie
które brzmią jak staro-
winki przydybane na przy-
zbach swoich domów, inne to
głosy szkolone, operowe („Ele-
gia ormiańska”). Hanaj nie
tylko aranżuje te wokalne
spotkania, usuwając bariery
czasu i przestrzeni, ale też zapewnia in-
strumentalne spoiwo, na które składają się
partie jego liry korbowej, ale też są też ele-
menty elektroniczne, perkusjonalia, jakieś
trudne do zidentyfikowania hałasy. To nie
jest muzyka korzeni, to sen o niej śniony
na jawie. Czasem przeradza się w koszmar,
dźwięki piętrzą się w nieprzyjemną kakofo-
nię i póki co nie mogę zdecydować, czy powi-
nienem mieć wtedy pretensje do autora, za
wyrwanie mnie z kojącego transu, czy chwa-
lić oryginalny efekt. Posłucham jeszcze ze sto
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
razy, wtedy zdecyduję. – JSz
ReTo „BOA” N E W BAD LINE
Soczewki ukrywające lub przekształcające
źrenice, niezliczone, mniej lub bardziej sen-
sowne tatuaże i noszenie się jak amerykański
raper nowej fali w polskiej rzeczywistości –
takie atrybuty determinują wiele rodzimych
karier po pierwszych dużych sukcesach Que-
bonafide. To właśnie one popchnęły sporą
część młodej sceny w rejony, gdzie bardziej
liczy się wizerunek niż umiejętności. ReTo,
choć wielu chciałoby go tak pozycjonować,
 recenzje
R jest jednak kimś więcej niż wystylizowa-
nym manekinem – 23-latek z Piastowa od
czasu do czasu pokazuje całkiem spory talent,
lecz brakuje mu dobrej formy na odcinku
dłuższym niż jeden czy dwa utwory. I tak oto
po nieudanym albumie „K R U K” przypełzł
„BOA”, który ekscytuje dziesięć razy mniej
niż nadwiślański pyton. Największą bolącz-
ką nowego wydawnictwa są teksty o niczym,
wpompowywane na bity tak generyczne, że
aż strach. Malkontent dodałby, że żadna to
strata, bo nawet najlepsze produkcje nie sfor-
sowałyby oblężonej twierdzy, w której autor
zamknął się na cztery spusty. Dziwna tak-
tyka? Ano dziwna, bo wbijanie w każdym
utworze szpilek niedookreślonym hejterom
znamionuje nie tyle grande cojones, co ośli
upór. Na „RS7”, najbardziej hitowy kawałek,
od którego zalatuje reklamowym smrodki-
em motoryzacyjnym, spuśćmy zasłonę mil-
czenia. Nie tędy droga. – KN
Riverside „Wasteland” I N S I D E O U T
M U S I C / M YST I C
Warto zwrócić uwagę na piękną klamrę,
w jaką ujęta jest ta płyta. Otwiera ją minia-
tura zaśpiewana a capella (tu trzeba pogratu-
lować Mariuszowi Dudzie odwagi, nie każdy
śpiewak, nawet pełny swoich umiejętności,
pozwoli sobie na taką nagość), a kończy wzru-
szająca ballada, rozpisana na fortepian i głos.
Pomiędzy tymi zgrabnymi i po prostu – tak,
to najlepsze słowo – ładnymi piosenkami
S Siksa „Stabat Mater Dolorosa”
album mieni się wieloma barwami. Zdarza-
ją się momenty drapieżne (choćby wejście
„Acid Rain”), trafiają kruche, jest ballada
o niemal ogniskowym potencjale (gdyby
w „Guardian Angel” na pierwszy plan nie
wyszła solówka na gitarze elektrycznej…).
Czasem potężnie walną przesterowane gi-
tary, innym razem poczaruje neoklasyczna
miniaturka (jedno i drugie w tym samym
utworze – „Lament”). Oczywiście, wciąż
można mówić o Riverside jako o zespole
progrockowym, ale głównie z przyzwycza-
jenia i braku lepszego szyldu. Riverside,
owszem, progrockowy bywa („The Struggle
for Survival” na tej płycie to gratka dla wiel-
bicieli gatunku – riff super, ale kosmiczne solo
na klawiszach dopiero robi robotę!), ale gen-
eralnie stroni od popisów instrumentalistów,
którzy połamią sobie palce, byle wam zaim-
ponować. Zresztą, część tej płyty w ogóle nie
jest rockowa, a niektóre linie wokalne kojarzą
się wręcz z pradawnymi celtyckimi pieśniami
(może to jest tajemnica zagranicznych prze-
wag zespołu?). Jak zwał tak zwał, nie sposób
nie docenić szerokości spojrzenia i kultury
muzycznej zespołu, który jest już dzisiaj od-
niesieniem sam dla siebie. Brzmią jak River-
side i grają dla fanów Riversdie, których kon-
sekwentnie przybywa. Po tej płycie będzie
ich jeszcze więcej. – JSz
Rogal DDL „ANtY” S T E P
Rogal DDL mówi jak jest, w świecie gdzie używ-
ki podaje się równie często w proszku, co
w płynie, nawet jeśli „dragi to kurwy, dwa
kroki do puchy, trzy kroki do trumny”. Trzeba
też uważać, żeby nie stracić po nich fasonu,
bo można się nadziać na kolano, łokieć, albo
i kosę. Przewodnik z głównego bohatera
wiarygodny i charyzmatyczny – to ważne.
Muzyka... niespecjalnie mu przeszkadza.
Lekko więc nie jest, bo nie dość, że podkłady
są najczęściej okropne, robione chyba tylko
po to, żeby zapodać prostacki bit, to i tak ra-
per czasami w nie trafia, a czasami nie tra-
fia – jak mu tam wyjdzie. W tekstach kró-
luje zresztą podobny brak napinki, zdarza
się, że słuchacz dostaje rymem (i zaskaku-
jąco ciekawymi przemyśleniami) prosto
w szczękę, zdarza się jednak, że kilka kolej-
nych wersów to tylko lekkie pacnięcia, albo
i całkiem chybione zdania. Szkoda, bo Ro-
gal DDL ma wyczucie języka, poszerza jego
granice, wymyka się sztampie. Tyle, że dro-
ga do jego świetnych linijek to zazwyczaj
(dość długa) droga przez mękę. „ANtY” jest
tym samym płytą niezwykle charakterną,
dziwacznie pociągającą... ale w dużych daw-
kach asłuchalną. – ŁW
ANTENA KRZYKU
To nie jest płyta z gatunku „każdy znaj-
dzie coś dla siebie”. Pokusiłbym się nawet
o stwierdzenie, że niektórzy po usłyszeniu
pierwszych kawałków ze „Stabat Mater Do-
lorosa” rzucą słuchawkami i do twórczości
Siksy długo nie powrócą. Co nie zmienia fak-
tu, że każdy powinien pierwszy długogrający
album gnieźnieńskiego duetu sprawdzić, cho-
ciażby dlatego, że Alex Freiheit (swoją drogą
felietonistka „Gazety Magnetofonowej”) nie
bawi się w półśrodki, prezentuje bezkompro-
misowy, a przede wszystkim wyróżniający
się w gąszczu miałkich premier materiał.
94
Artystka, biorąc na warsztat płciowe stereo-
typy i pytania o miejsce kobiety w społe-
czeństwie, nie ucieka w ugładzone schema-
ty, lecz skręca w ścieżkę teatralnego perfor-
mance’u, zabarwionego strumieniem świa-
domości. Odrzucając klasyczną strukturę
piosenek, Siksa oprawia kolejne utwory su-
rowymi partiami gitary basowej. Ta pozornie
prowizoryczna forma kompozycji nadaje
słowom dodatkowej, punkowej siły, której
tak często brakuje we współczesnych pro-
test songach. Dobór stylu okazał się trafiony:
nie wyobrażam sobie epitafium dla turec-
kiego aktywisty („Alper Sapan Forever”),
parodystycznej wariacji na temat Dody
(„Marina Abramovic”), czy refleksji o rolach
społecznych („Beksa”) w cukierkowym an-
turażu. Tego rodzaju feministyczny przekaz
przemawia do mnie znacznie bardziej niż
piosenkowość Marii Peszek albo Natalii
Przybysz. Ostrzegam – może kłuć, prowoko-
wać, a nawet zaboleć. Tylko czy nie o to cho-
dzi w wyrazistych manifestach? – SB
Skarby „Wisła skarbów”
WY D. W Ł AS N E
Skarby to jeden człowiek – Tom Encore – oraz
sample, winyle i Warszawa. Muzyk tnie stare
piosenki Ireny Santor, Wandy Warskiej czy
Czerwonych Gitar, po czym je uwspółcześnia
– dodaje do nich bity, syntezatory, a nawet
dźwięki miasta, które sam nagrał. Pojawiają
się też fragmenty filmów i kronik filmowych.
W końcu to (już w założeniu) dźwiękowa
pocztówka z Warszawy od lat 30. do dziś.
Co prawda tej najstarszej warstwy jest naj-
mniej, stolica Skar-
bów to połączenie
przede wszystkim
lat 60. i 70. z XXI wie-
kiem, trochę zabawa
w to jakby te piosen-
ki mogły brzmieć
dzisiaj. Najsmako-
witszy kąsek i naj-
trudniejsze zadanie
Tomek zostawił
sobie jednak na koniec. Porwał się na remiks
„Warszawy” Bowiego i – przyznaję, nie jestem
aż takim szalikowcem Davida jak nasz redak-
tor naczelny – wyszedł z tego starcia obron-
ną ręką. Może się wydawać, że między „Wisłą
Skarbów” a „Fogg. Pieśniarz Warszawy” są
same różnice, jednak wbrew pozorom to
podobne projekty, mające ten sam cel. Oba
to hołdy dla Warszawy i jej muzyki. Szkoda
tylko, że ten hołd ukazał się wyłącznie cy-
frowo, jego miejsce jest na winylu. W końcu
to prawdziwy skarb. – MW
Skorup & JazBrothers
„Absolutna flauta” M A X F LO R E C
Niewielu jest raperów, których można opisać
słowami „styl, flow, oryginalność”. Jeszcze
mniej takich, którzy mają wszystko jako
twórcy i są gotowi nagrywać nawet wtedy,
gdy nie podbijają list sprzedażowych ani
serwisów streamingowych. Tym bardziej

trzeba doceniać takie postacie jak gliwicki
raper Skorup, który w swojej solowej karie-
rze (a ta trwa już od 2006 roku) ani razu
nie spuścił z tonu, wypuszczając wyłącznie
bardzo dobre materiały. Na najnowszy kazał
nam czekać długie trzy lata, ale warto było
dać mu trochę czasu na przemyślenie kolejne-
go wydawnictwa. „Absolutna flauta” – krążek,
za który muzycznie odpowiadają bracia Jaz-
Brothers – to mocny kandydat do albumu
roku, udowadniający, że nic tak nie popłaca
jak bycie sobą na mikrofonie. Ba, zaryzykuję
nawet stwierdzenie, że od paru lat nie było
tak polsko-swojskiej produkcji. Skorup jawi
się tu jako siedzący przy grillu, pogodzony
ze sobą i światem filozof, który nie bełkocze
nad czystą, tylko chętnie rozprawia o uni-
wersalnych prawdach wyniesionych ze
swojego zwykłego życia. I jest w tak dobrej
formie, że nawet poetycki utwór „Dusze
uszyte są z pięknej pogody” nie zmierza
w kierunku grafomanii, a dobitnie przyziem-
ny lovesong „Nie mieli farta” trafia człowie-
ka prosto w serducho. Co ważne, nie traktuje
swoich producentów jak tła. Bracia dostali
spore pole do zagospodarowania i wywiązali
się ze swoich obowiązków znakomicie.
Czasem aż dziw bierze, jak bardzo są ela-
styczni – umieją zrobić nieoczywistego cy-
kacza, potrafią wziąć do współpracy muzyka
i skomponować sentymentalną sztukę
z dusznej mordowni. Czysta doskonałość,
której przegapienie to wielbłąd. – KN
SMKKPM „Superbohater” S M K K P M
Jeżeli kiedykolwiek marzyłeś, żeby zostać su-
perbohaterem, koniecznie sięgnij po tę płytę!
Superbohaterem najpewniej nie zostaniesz,
ale dowiesz się mnóstwo o życiu. Znakiem
firmowym Sekcji Muzycznej Kołłątajowskiej
Kuźni Prawdziwych Mężczyzn jest dystans
do siebie samych i świata dokoła. Określają
się jakogrupa muzyczno-komediowa, która
tworzy przebojowe piosenki z tekstami będą-
cymi pastiszem życia. Na płycie przeplatają
się one z krótkimi melorecytacjami, które
są niczym miód na obolałe od trosk serce.
O czym konkretnie są ich piosenki? O wszystkim,
a przede wszystkim o nas samych, „prostych
ludziach, którym w zasadzie nic nie wyszło”.
Gorzej być nie może? „Niestety ze wszyst-
kich możliwości na świecie musiałeś urodzić
się akurat w Polsce. I niestety musiałeś się
urodzić akurat sobą”. Trudno, skoro już tak się
stało, warto posłuchać SMKKPM i wyciągnąć
z tego profity. Jakie? Wiedzę praktyczną: „naj-
ważniejszą materialną rzeczą, jaką można
w życiu posiąść jest ziemniak, bo z ziemniaka
wszystko zrobisz. (…) Jest tylko jedna rzecz,
której z ziemniaka ty akurat nie zrobisz. I to
są pieniądze. Dlatego życzymy wam, żeby-
ście mieli zawsze przy sobie ziemniak, bo
wtedy możecie ziemniak zabrać ze sobą
również do trumny i jest szansa, że jeszcze
coś z was kiedyś będzie, coś dobrego, że wy-
rośnie z was kolejny ziemniak”. Cenną wiedzę
o życiu: „to jest naprawdę niesamowite, że
spośród prawie 7 miliardów ludzi, którzy
są na świecie, można trafić akurat na nie tę
osobę”. Ratujące życie porady: jeśli wybie-
rasz się na randkę to „zamiast kwiatów po-
daruj piwko kobiecie”. Pocieszenie: „chłopaki
jesteście super, naprawdę! Nie przejmujcie
się niczym, bo głęboko w sercu macie tę siłę,
tylko uwierzcie w siebie i razem naprawdę
możemy zmienić cały świat” i „nie każda
dziewczyna musi być fotomodelką, ktoś też
musi robić zdjęcia. (…) Zobaczycie, jeszcze
wszyscy przyjdą i was przeproszą”. A jak
to wszystko brzmi? Wyśmienicie, będziecie
palce lizać i skakać z radości. – MZ
Sroczyński „Ajulella” R E C O G N I T I O N
Jeśli chodzi o muzykę eksperymentalną,
skrzypce nie są moim ulubionym instru-
mentem. Zdarzają się jednak wyjątkowi
muzycy, potrafiący odpowiednio zatopić
ich brzmienie w splotach różnych estetyk,
włącznie z dodawaniem elektroniki czy
sampli. Jedną z takich postaci jest Tomasz
Sroczyński – kompozytor, skrzypek (rzecz
jasna) i producent. Znamy go chociażby ze
współpracy z Jerzym Mazzollem (reinter-
pretowali wspólnie „Święto wiosny” Igora
Strawińskiego) czy jego własnej kompozy-
cji „Symphony No. 1 Resurrection”. W tym
kontekście „Ajulella” może być sporym
zaskoczeniem, choć nieco mniejszym gdy
zauważymy, że album wydaje Recognition.
Tak, tak, chodzi o muzykę taneczną, choć nie
do końca wpisuje się ona w polskie realia
elektronicznych odwiertów. Mało u nas
płyt tak zróżnicowanych (jednym z wyjąt-
ków tegoroczny album projektu Naphta and
The Shamans), które swobodnie czerpały-
by z rozmaitych kultur. Słychać tu wpływy
kolumbijskiej cumbii świetnie zmieszanej
z indiańską plemiennością, Karaibami, bra-
zylijską rumbą czy merengue, future jazzem
i mnóstwem innych estetyk. Substancją spa-
jającą jest oczywiście elektronika – mięsisty
bit, syntezatorowy groove, nieoczywista ryt-
mika i świetna produkcja! Zdarza się także,
że pod powierzchnią nienachalnie przemy-
kają dźwięki skrzypiec („Turri Rurri”). „Ajute-
lla” to tropikalna barokowa dżungla, w której
eteryczna woń techno, swoistego minima-
lizmu oraz elektro tworzą tajemniczą audio-
sferę spowitą gęstniejącym transem.
– ŁK
95
recenzje
Stanisława Celińska „Malinowa”
MUSICOM
Pogoda ducha, nostalgia, miłość. Lub jej brak.
Spokoju dużo, rozdrapywania ran niewiele,
nowatorstwa ani śladu. Pani Stanisława
wyśpiewuje własne (w większości) teksty
w sposób bardzo stonowany, towarzysząca
jej muzyka (tu ballada z dziecięcym chór-
kiem, tam niespieszne tango, gdzie indziej
delikatnie zaznaczona bossa nova) też nie
wyrywa się do przodu – odpowiedzialny za
nią Maciej Muraszko lubuje się wyraźnie
w staromodnym repertuarze. Udział gości:
Piotra Fronczewskiego oraz Marcina Wyrost-
ka niewiele w tej kwestii zmienia. A skoro
tak, to – mówiąc wprost – ja sam nie bardzo
mam tu czego szukać. Ale że „Atramento-
wa”, poprzednia płyta aktorki, pokryła się
Podwójną Platyną, najwidoczniej nie braku-
je słuchaczy, którzy lubią się takimi ciepłymi
piosenkami otulić. Im „Malinowa” powinna
smakować. – ŁW
Suwal „Forma” E P, A S FA LT
„Forma” to jedynie próbka i to nie za wiel-
ka – raptem cztery utwory. Można po nich
poznać, że Suwal ma ucho do dobrych melo-
dii, robi świeże, taneczne numery, no i leży
mu r’n’b. Producent związany do tej pory
z ekipą Flirtini, zaprosił do współpracy sa-
mych wymiataczy, w „Sygnale” słyszymy na
przykład cudowny wokal Rosalie, a tekst do
utworu napisał Arkadiusz Sitarz, czyli Ras
z Rasmentalism – na tej scenie trudno
o lepszy początek. „Forma” zrobiła mi sma-
ka. Chcę więcej.
- AN
Surowa Kara Za Grzechy „1984
(+24)” T R Z Y S Z Ó S T K I
Skoro można odnaleźć po ponad pół wieku
zagubiony album Johna Coltrane’a, to tym
bardziej nie dziwi odszukanie po piętnastu
latach niepublikowanego wcześniej albumu
Michała Hoffmanna vel Legendarnego Afro-
jaxa – a w tym przypadku Jimmy’ego Deana.
Surowy romantic/synthpop przesiąknię-
ty do szpiku monofonicznym brzmieniem
lat 80. wydano (jak przystało w przypadku
odwołania do epoki) na kasecie oraz cyfro-
wo. Poza ośmioma całkiem zgrabnymi lo-fi
piosenkami pełnymi zgrywy i dystansu,
stworzonymi wespół ze Skarlett (czyli znaną
z „Płyty Pilśniowej” Ulą Hołub), otrzymuje-
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8
my również trzy nieco młodsze nagrania,
w stylistyce zbliżonej do tej uprawianej przez
Afro Kolektyw – macierzystą formację Afro-
jaxa. Najbardziej ujął mnie ostatni utwór
zestawu, czyli „Bollywood”, z pięknymi li-
niami melodycznymi i bardzo smutnym wy-
dźwiękiem, a że nagrano go zapewne na tzw.
jamniku, sporo w nim rozbrajającej szczero-
ści i naturalności. Oczywiście, jak zawsze
w przypadku Hoffmanna, kluczowa jest
warstwa tekstowa, a że naprawdę daje ona
radę, płyta wydaje się być pozycją obo-
wiązkową zarówno dla fanów „Czytaj z ruchu
 recenzje
S moich ust”, jak i późniejszego „Wiążę sobie
krawat”. – BW
Syrbski Jeb „Koniec”
WY D. W Ł AS N E
To jeden z tych zespołów, o których już z 10 lat
temu mówiło się, że są legendą warszawskie-
go undergroundu. Legendarności im od tego
czasu ubyło, z undergroundu wyjść się jednak
nie udało. A przecież mają na ręce – niniej-
sza epka potwierdzeniem – wystarczająco
dużo mocnych kart, by w grze o zaintereso-
wanie widowni pokusić się o zwycięstwo.
Gitarowy rock zderzają z intrygującym
zaśpiewem, teksty mają w sobie coś nie-
oczywistego, zaś sekcja rytmiczna wcią-
ga transowością i klimatem, ale jak trzeba
to potrafi też mocniej przyłożyć, dorzuca-
jąc ciężaru na plecy słuchacza. Pisałem już
o tym w artykule, kilkanaście stron wcześniej,
tutaj tylko powtórzę, że na tyle to wszyst-
ko tradycyjne, iż zespół mógłby się pojawić
na okładce „Teraz Rocka” na tyle odlotowe
(nawet jeśli połamany riff basu w „Termina-
lach” nie robi dziś takiego wrażenia, jak kil-
kanaście lat temu), że do składu OFF Festi-
valu również pasowałby jak ulał. Powinno
T Taco Hemingway „Café Belga”
wystarczyć, by „Koniec” okazał się dla nie-
go nowym początkiem. - ŁW
Symbiotic Sounds „The Prequel
EP” S E Q U E L O N E
Polski juke/footwork to już zasłużona mar-
ka, a Symbiotic Sounds od samego początku
był jej trzonem i najlepszym reprezentantem.
Muzyka producenta jest przyjemna dla ucha,
wybuchająca kolorowymi melodiami i mi-
sternie wklejonymi samplami opartymi
na frenetycznych bitach. „The Prequel” nie
przynosi wielkiej rewolucji, odnoszę jednak
wrażenie, że autor śmielej poczyna sobie
z melodiami - „Dance With You” to wręcz
przepiękny soulfulowy numer (i bardzo
zaskakująca pozycja w katalogu artysty),
a otwierający epkę „Perfect Day” zapisuje się
w pamięci wokalnym samplem. Jeśli to pre-
quel, to zastanawiam się czego – oby następ-
nego, równie dobrego wydawnictwa! - PK
Szymon Mika Trio & Guests
„Togetherness” H E V H E T I A
Młody gitarzysta - Szymon Mika, i jego su-
per trio, które uzupełniają kontrabasista Max
Mucha oraz perkusista Ziv Ravitz. Po świet-
nym jazzowym debiucie „Unseen”, wydają
koleją, ale bardziej różnorodną, sięgającą do
muzyki korzeni, płytę „Togetherness”. Mate-
riał jest raczej spokojną, balladową wyprawą
i poszukiwaniem swojej drogi nie tylko
w jazzowej tradycji, ale też w muzyce trady-
cyjnej. Już sam tytuł wiele mówi o podejściu
do tworzenia muzyki przez lidera – wspólnota
w grze, w brzmieniu, w budowania lekko
melancholijnej, onirycznej atmosfery, to siła
tego materiału. Choć wszystkie, naprawdę
świetne, kompozycje są autorstwa gitarzy-
sty, sekcja doskonale się w nich odnajduje,
pozostawiając w tej wspólnej grze swój
indywidualny rys i charakter gry. Do
zespołowych poszukiwań Mika zaprosił także
przyjaciół, w efekcie czego otrzymujemy
cztery śpiewane ballady z ciekawymi teksta-
mi autorstwa wokalistki Basi Derlak. Jej de-
likatny głos, doświadczony m.in. w wykony-
waniu muzyki folkowej oraz polskie teksty,
które podnoszą poprzeczkę, są doskonałym
uzupełnieniem materiału gitarzysty i spój-
nym elementem całości. Tych utworów aż
chciałoby się słuchać w radiu na co dzień.
Wśród gości znalazł się także pianista Ma-
teusz Pałka, z którym Mika nagrał ciekawą
płytę „Popyt”, a który tutaj subtelnie wzbo-
gaca brzmienie w kilku utworach. Pojawia się
też grający na lirze korbowej Joachim Mencel
wnoszący do wspólnego brzmienia jeszcze
więcej liryzmu.
Magiczna to muzyka, na długie, spokojne
i kontemplacyjne wieczory, dla każdego,
bez względu na to, jakiej muzyki słucha na
co dzień. Poleca się ją także tym, którzy nie
przepadają za gitarą jazzową. Tego wyboru
z pewnością nie pożałują. – MZ
A S FA LT
Wyprawy w miasto, smartfon w dłoni, In-
stagram w tle – słuchanie o tych samych
perypetiach Taco Hemingwaya trochę mi
się już przejadło. W jego dyskografii znaj-
duję też dużo lepsze momenty: ciekawsze,
żywsze, z fajniejszym flow i bardziej wymyśl-
nymi bitami. „Café Belga” po kilku pierwszych
numerach zlewa się w jeden długi lament,
jego punktem kulminacyjnym jest „Modi-
gliani” – ciężki, monotonny i nudny. Mam
wrażenie, że Hemingway kręci się w kółko,
wkładając w nowe kawałki patenty znane
z wcześniejszych produkcji, przez co albu-
mowi brakuje świeżości i polotu. Czas naj-
wyższy na przerwanie tej karuzeli ponurej
autorefleksji. – AN
Taco Hemingway „Flagey”
A S FA LT
Taco Hemingway nie zwalnia tempa i ser-
wuje nam już trzecie wydawnictwo w tym
roku. Najkrótsze. I jak dotąd najlepsze. Po
średnim Taconafide, które napędzane było
synergią hype’u na Taco i Quebo oraz oso-
bistym „Café Belga”, pora na epkę, która trwa
tylko kwadrans. Znowu pełno tu nawiązań
do (pop)kultury, jednak tym razem wydają
się one bardziej na miejscu i nie brzmią jak
wyliczanka przypadkowych haseł – nie-
96
zależnie od tego, czy mamy do czynienia
z francuskim piłkarzem Bakayoko, Pokemo-
nami, „Grą o tron” czy Canalettem. Więcej
tu także osobistych zwierzeń. Przewija się
depresja, znudzenie stolicą z jej imprezowy-
mi przymiotami oraz nieodłączne zmęczenie
popularnością – choć słychać, że Taco
w końcu się z tą sytuacją godzi. Rumak
zapewnił lekko melancholijny feeling całości,
łącząc klimat „Hotelu Marmur” z trapem.
To Taco w sam raz na jesień. Albo tegoroczny
deszczowy lipiec. – KS
Tede, Sir Mich „NOJI?”
WIELKIE JOŁ
Nie wiem, czy Tede był kiedykolwiek lep-
szy niż na „Note2”, kiedy w jego repertu-
arze królowały spójność, groove i natu-
ralny, stonowany luz. Jeżeli już, to gdzieś
pomiędzy płytami „#kurt_rolson” i „Vanilla-
hajs”, w rejonach nienachalnych przebo-
jów, dojrzałej niedojrzałości i plastycznych
wspomnień. Z tym większą przyjemnością
donoszę, że wszystkie z wymienionych
pozycji są dla „NOJI?” punktem odniesienia.
Graniecki dostarcza tego, w czym jest naj-
lepszy – sentymentalnych, pełnych detali
retrospekcji („199II”, „Airmax98”), bezpre-
tensjonalnych numerów o relacjach z kobie-
tami („Hejka”), spokojnych reportaży z ser-
ca Warszawy („Amsterdam”) i drwin ze sce-
ny (nie bez przyczyny afrotrapowe „Fansi”
oraz „Żelipapą” jako okrutny pastisz
bezrefleksyjnego inspirowania się Francją).
Choć paru burzących integralność (albo,
jak kto woli, przełamujących monotonię)
odpałów nie zabrakło, to nowa płyta wy-
smażona jest producencko przez Sir Micha
na wolnym ogniu, często funkuje, rzadko
stroni od melodii. Poprzednie „Skrrrt”
było wyjątkowo niespieszne, tym razem
jest trochę szybciej, mniej narkotycznie,
z większą troską o słowo, mniejszą o trendy.
I tylko refreny są krojone pod rodzime gusta,
bliższe schabowemu niż stekowi. Ale przynaj-
mniej działają. – MF
The Generacja „The Generacja”
U N D E R T H E TO P
Pamiętajcie: old school to true school.
Niewątpliwie tym hasłem kieruje się The
Generacja, czyli drugi projekt labelu Under
The Top, stylistyką nawiązujący do hipho-
powych brzmień z lat 90. Czterech raperów:
Pękacz, Ludek, Bodek i Emil. Jeden beatma-
ker: Siódmy. Punktami odniesienia są oczy-
wiście East Coast (boom bap we „W czasach
kiedy”) i West Coast (g-funk w „Co słychać”),
ale też rzekoma klasyka polskiego rapu.
Całość jest wręcz przesiąknięta nostalgią do
starych, dobrych lat, na szczęście The Gene-
racja ma znacznie więcej do zaoferowania,
niż tylko tęsknotę za wyidealizowaną
przeszłością. Przede wszystkim nie mamy
tu do czynienia z problemem, że single są
świetne, a reszta do odrzucenia, choć im dalej
w głąb płyty, tym bardziej doskwiera pow-
tarzalność. Najważniejsza jest jednak umie-
 recenzje

jętność wykreowania odpowiedniego vibe’u:
trochę z tego gangsterka, trochę osiedlowe
podwórko. – AK
Thunderwar „Wolfpack”
LIFEFORCE
Jak nie grzmotną nazwą zespołu, to wy-
puszczą wilczą hordę w tytule płyty – moż-
na się więc spodziewać, że nowa epka war-
szawskiej grupy to nie rurki z kremem. I fak-
tycznie, ekipa to wyjątkowo zadziorna, nieco
blackmetalowa w brzmieniu, ale przede
wszystkim piekielnie mocna nawiązaniami
do oldschoolowego death metalu. Dużo waż-
niejsze jednak, że zespół potrafi sypnąć rif-
fami porywającymi na tyle, że sprawdziłby
się świetnie niezależnie od stylistyki,
a nawet wpleść w to gruzowisko kilka ład-
nych melodii. Wszystko zaś oparte
na solidnych podstawach, bowiem sekcja
rytmiczna potrafi postawić solidną ścianę
dźwięku, po której, ze swymi nutami, pnie
się gitarzysta, ale też wyrwać do galopu,
gdy trzeba. Albo zwolnić, w końcu epickich,
klimatycznych snujów również się nie boją.
A propos tych ostatnich, o ile gitarowa uczta,
od której zaczyna się „Circle of Runes” wy-
wołuje u mnie gęsią skórkę, o tyle „druidzkie”
śpiewy w dalszej części utworu to już nie
dla mnie. Za to thrashmetalowa gonitwa
w następującym po nim „Thunderer”
owszem, owszem, a i cover Darkthrone
podany na deser jest odpowiednio stylowy.
Co?! Już deser?! Dopiero co nabrałem apety-
tu na więcej. – ŁW
Tomasz Dąbrowski AD HOC
„Ninjazz” F O R T U N E
„Ninjazz” nie jest zwykłą grą słów. Znaczenie
tytułu trafnie przekłada się na muzykę, opisu-
je ją i jej charakter. Jak powiedział sam lider
zespołu, trębacz Tomasz Dąbrowski, „Ninja
to symbol najwyższego kunsztu i wyrafino-
wania w sztukach walki. To spowity tajem-
niczym nimbem wojownik – mistrz intuicji,
bycia nieuchwytnym, nieoczekiwanym, nie-
widocznym... konsekwentnie i precyzyjnie
trafiający w cel”. Taki też jest jazz polskiego
trębacza i jego japońskiego trio – muzyków
grupy AD HOC, w którego skład wchodzi le-
genda japońskiego jazzu Hiroshi Minami. Jazz
wyrafinowany, oparty na ukierunkowanej
przez lidera improwizacji, o której ostatecz-
nym kształcie artyści decydują już razem,
w oparciu o muzyczną intuicję i wyczucie
minimalizmu i wysmakowanej ascezy, uni-
kają zapychaczy, wszystko grają po coś.
Choć ta muzyczna materia wydaje się do-
syć luźno połączona, nie sposób wyciągnąć
z niej choćby jednego dźwięku czy pauzy.
Słuchając kwartetu ani przez chwilę nie
mamy wątpliwości, że tworzą go indywi-
dualności – nie tylko biegli w sztuce muzycy,
którzy wiedzą czego chcą, ale artyści, którzy
mówią własnym, charakterystycznym języ-
kiem. O brzmieniu całości, choć niebagatel-
ny udział ma trio AD HOC, finalnie decyduje
trębacz. Nie są pustymi słowa, że Tomasz
Dąbrowski jest godnym kontynuatorem
i następcą zmarłego niedawno Tomasza
Stańki. I nie chodzi o to, że go zastąpi, bo
kolejnego Stańki nam nie trzeba, potrzeba
natomiast kogoś, kto z taką odwagą, kunsz-
Z Zipera
Debiut Zipery, pamiętny „O.N.F.R.”, zyskał
tem, otwartością i elegancją będzie wytyczał
dalszą ścieżkę. – MZ
Tomasz Dąbrowski & Jacek Ma-
zurkiewicz „Basement Music”,
M U LT I K U LT I P R O J E C T
Dwaj znakomici instrumentaliści, czyli Ja-
cek Mazurkiewicz (kontrabas, elektronika)
i Tomasz Dąbrowski (trąbka) specjalizują
się w wywracaniu estetycznych porządków
do góry nogami. Nie interesuje ich granie
klasycznego jazzu, wolą dekonstruować go
na wszelkie sposoby. Głębokie pociągnię-
cia po strunach kontrabasu Mazurkiew-
icza oraz jego systemy modularne rzuca-
jące plamy, tworzą soniczny wszechświat,
w którym trąbka Dąbrowskiego wydobywa
rozmaite warkoty, chrzęsty, szmery, szep-
ty, zgrzyty i szelesty. W najdłuższym na pły-
cie fragmencie „An Ant Lobotomy” prze-
pastne drony Mazurkiewicza wlatują za to
do środka trąbki Dąbrowskiego (nawet ek-
sperymenty z tłumikiem nie stanowią bari-
ery), po czym wspólnie rozmasowują nasze
zmysły, wprawiając je w stan elektroak-
ustycznej medytacji. Co ważne, w tych fas-
cynująco-drapieżnych pogaduszkach muzy-
cy nie wykazują skłonności do wyrywania
sobie instrumentów i łamania ich na kolanie.
Nawet w przypadku najbardziej swobodnej
improwizacji, czy momentach mających coś
z ekstrawagancji i szaleństwa Billa Dixona,
Roba Mazurka czy Petera Evansa, zachowu-
ją równowagę, wsłuchując się w siebie. – ŁK
Trys Saulės „***” I N S TA N T C L A S S I C
Zdziwiłbym się gdyby debiut – nie bójmy się
dwukrotnie dłużej. Rozwijają się powoli,
jakby w świetle trzech słońc czas zwalniał. To
muzyka bardzo jasna, świet-
lista i bardzo organiczna
(choć korzystają czasem z elek-
troniki). Z jednej strony blisko
im do Lonker See, z drugiej do
bardziej dronowych momen-
tów Starej Rzeki. Duch Instant
Classic unosi się nad prawie
każdym dźwiękiem. Czy to
zatem kolejny natychmiasto-
wy klasyk? Nie, to po prostu
świetna, zupełnie nieprzeło-
mowa płyta. – MW
„Meritum” D I S T R I C T A R E A
w czerwcu pełnoletniość. Niejako celebru-
jąc ten fakt, po 14 latach od drugiej w dys-
kografii „Drugiej strony medalu”, poważni
już panowie w czwartej dekadzie życia, czy-
li Pono, Fu i Koras, powrócili z trzecim albu-
mem. Za warstwę muzyczną szesnastu nu-
merów odpowiada aż dwunastu śmiałków,
m.in. Sir Michu, Szczur i SoDrumatic, czy-
li pierwsza liga rodzimej produkcji. Nie
ścigają się oni na siłę z najnowszymi tren-
dami (choć są wyjątki, np. „Skręt”), stawia-
ją głównie na klasyczne podejście do bitów:
są rzewne fortepiany („Polaryzacja”), rasowy
sampling z soulu („Bla, bla”) lub polskiej muz-
yki („Pomóż sobie”), ale też romanse z reggae
(„Gdzie one są”). Jeśli zaś chodzi o rapowan-
ie, to o ile Pono trzyma dość równy poziom,
wypracowywany na kolejnych solówkach,
pozostała dwójka mocno odstaje, zarówno w
samej technice, jak i w warstwie tekstowej.
Sporo do życzenia pozostawiają też śpiewane
refreny (zwłaszcza ten Nataszy Urbańskiej).
Ciekawostką jest natomiast gościnna zwrot-
ka dawno niesłyszanego Liroya. „Meritum” to
album dla bezkrytycznych Ziomków i Przy-
jaciół – czekali na niego z wytęsknieniem,
zapewne będą mieli z niego sporą frajdę.
Reszta niekoniecznie. – BW
recenzowali:
AK – Adam Kiepuszewski
AN – Anna Nicz
BW – Bartek Woynicz
JSz – Jarek Szubrycht
KN – Krzysztof Nowak
g a z e ta m a g n e t o f o n o wa / j e s i e ń 2 0 1 8

samych siebie. Najczęściej bez pośpiechu tego słowa – supergrupy Trys Saulės ukazał LG – Leszek Gnoiński
i bez obawy o ciszę. Tę rozgrywają precyzyj- się nie w Instant Classic. I wcale nie chodzi ŁK – Łukasz Komła

nie, tkając misterną sieć dźwięków, w której
żaden nie jest przypadkowy. Blisko im do
6
o skład (Marcina Emitera, Artura Krychowiaka ŁW – Łukasz Wawro
i Dominikę Korzeniecką), ani o jednoznacznie MF – Marcin Flint
kojarzącą się poetykę tytułów (wystarczy MW – Michał Wieczorek
wspomnieć „Nad rzeką wiszą chmury”), MZ – Mery Zimny
lecz po prostu o muzykę, która idealnie wpa- PS – Piotr Szwed
sowuje się w profil krakowskiej oficyny. Na SB – Stanisław Bryś
„***” (czyli po prostu trzy słońca, tak jak TB – Tomek Bysiewicz
w litewskojęzycznej nazwie zespołu) składa KS - Krzysztof Sokalla
się pięć rozbudowanych, pełnych przestrzeni,
opartych na dronowym brzmieniu gitar kom-
pozycji, które równie dobrze mogłyby trwać
97
historia pewnej znajomości
ja r e k s z u b ryc h t
Bardzo
połączeni
Sylwester Ostrowski
i Keyon Harrold
Saksofonista ze Szczecina,
który wyszukuje sobie part-
nerów do gry na całym świecie
i amerykański trębacz, znany
nie tylko fanom jazzu,
bo współpracował m.in.
z Jayem-Z, Beyoncé i Mary J.
Blige. Razem stworzyli zespół
Cultural Revolution, który
zadebiutował właśnie płytą
„When You Are Here” i lada
Sylwester Ostrowski
materiały prasowe
moment ruszy w trasę koncer-
tową po Polsce.
Wypytaliśmy Sylwestra
Ostrowskiego o kulisy
tego projektu.
98
Lubisz te międzynarodowe projekty, prawda? Najpierw płyta
z Waynem Dockerym i Newmanem T. Bakerem, potem z Ma-
koto Kuriyą, wreszcie Deborah Brown. Polska szkoła jazzu
cię nie pociąga?
Pociąga mnie polska muzyka romantyczna – Chopin. Uwiel-
biam wiele rzeczy w naszej kulturze i w jazzie granym przez
Polaków, a z wszystkich tych spraw, które są dla mnie war-
tościowe, próbuję czerpać inspiracje. Z jazzem i jego nauką jest
dokładnie tak samo, jak z nauką języka obcego. Jeśli chcesz się
nauczyć angielskiego z akcentem British Oxford, jedziesz do An-
glii, a jeśli szukasz amerykańskiego slangu, to jedziesz do Har-
lemu albo na Bronx. Słyszałem kiedyś, że są dobre i całkiem
tanie kursy angielskiego na Węgrzech... ale chyba bym się nie
zdecydował. Ja zawsze chciałem nauczyć się grać jazz z tym
specyficznym dla niego swingującym, afroamerykańskim ak-
centem. Dlatego uczyłem się od takich mistrzów jak Wayne
Dockery czy Deborah Brown.
Czego szukasz w tych spotkaniach i co oni znajdują w spot-
kaniu z tobą?
Nauki, rozwoju, inspiracji, nowych doświadczeń. Współpraca
z wybitnymi artystami bardzo rozwija. Współpraca w między-
narodowych projektach uczy pokory i respektu. Szacunku
dla innych kultur, nacji. Blisko trzy lata współprowadziłem
zespół z Japończykiem, w którym grali również Amerykanie,
Europejczycy czy Azjaci z tzw. Azji tropikalnej, czyli Indonezji.
W pierwszym okresie nawet nie miałem pojęcia, jak wiele nie-
taktów nieświadomie popełniałem. Takich naszych, polskich,
swojskich gaf. Dziś mam całkowicie inne podejście do pracy
w międzynarodowych składach. Wiem o wiele więcej, co to
znaczy szanować odmienną kulturę, preferencje stylistyczne
i podejście do swobody wypowiedzi artystycznej. No i tak jak
już powiedziałem, granie ze świetnymi muzykami rozwija
bardzo, bardzo.
Szefowanie Szczecin Jazz Festival pewnie pomaga w reali-
zowaniu takich planów? To ułatwia dostęp do artystów
z całego świata…
Szefowanie czemukolwiek to przede wszystkim duża odpowie-
dzialność. Szczecin Jazz to nasze wspólne dziecko – Szczecińskiej
Agencji Artystycznej, Miasta Szczecin i moje. To festiwal, który
naprawdę dobrze wystartował i wspólnie zrobimy wszystko,
żeby w niedługim czasie był naprawdę cool, na skalę światową.
A czy ten fakt ułatwia mi dostęp do artystów z całego świata?
Miałem taki dostęp i prowadziłem współpracę z takimi arty-
stami na długo przed powstaniem Szczecin Jazz. Ale oczywiście
istnienie festiwalu kumuluje pewne możliwości. Czy raczej in-
spiruje do pewnych niestandardowych rozwiązań, projektów....
Keyon Harrold jest przedstawicielem pokolenia, w którym
gwiazdy jazzu rosną w świetle rzucanym przez gwiazdy hip-
hopu. Myślisz, że to miało wpływ na jego muzykę?
Kilka lat temu zapytałem się Keyona: „Co ty wolisz grać? Jazz
czy hip-hop?”. A on mi na to: „Jak to, co wolę? Jedno i drugie
wolę!”. (śmiech) Keyon jest z tej szczęśliwej grupy, co Robert
Glasper czy Kamasi Washington, która nie musiała wybierać,
czy też określać się, który gatunek jest ich. Ich kariery wzrastały
jednocześnie w kilku gatunkach. Często u boku najwybitnie-
jszych. Nawet grali razem ze sobą przez jakiś czas, w tych sa-
mych zespołach, u raperów Commona i Snoop Dogga.

Czy ty również masz takie ponadgatunkowe
doświadczenia?
Szukam takich możliwości, ponieważ
uważam, że muzykę można podzielić tylko
na dobrą lub złą, a ponadgatunkowe do-
świadczenie oznacza większe i lepsze do-
świadczenie.
Jak się poznaliście i jak doszło do waszej
współpracy?
Poznaliśmy się 14 lat temu w Szczecinie. Key
wygrał konkurs improwizacji jazzowej Zma-
gania Jazzowe, którego wówczas byłem pro-
ducentem. Od pierwszej chwili przypadliśmy
sobie do gustu i kolegujemy się przez te
wszystkie lata. Ale dopiero dwa lata temu
postanowiliśmy założyć zespół.
W jakich okolicznościach powstawał album,
jak długo zajęło wam przygotowanie mate-
riału i rejestracja?
O, i tutaj jest przykład na to, że Szczecin
Jazz pomaga w takich przypadkach. (śmiech)
Płytę nagraliśmy w lutym br., przy okazji
wizyty Keyona, Pharoahe Moncha i zespołu
na naszym festiwalu. Pomyślałem sobie, że
skoro mam ich wszystkich na miejscu, trzeba
to nagrać. Trzydniową sesję zrobiliśmy
w moim ulubionym polskim studiu, w Rec-
Publice w Lubrzy. Wiesz, stary młyn za-
adaptowany na studio nagrań. Tam muzyka
brzmi świetnie, panuje znakomita i komfor-
towa atmosfera. Dobre instrumenty, świetne
wyposażenie. No i mój ulubiony realizator
– Łukasz Olejarczyk, który stał się również
ulubionym realizatorem Keyona. (śmiech)
Zatem nagraliśmy płytę w trzy dni, a później
mieliśmy jeszcze czas na edycję i postpro-
dukcję, którą robiliśmy częściowo w Polsce,
a częściowo w Ameryce.
Kto zapraszał gości? Zestawienie Pauliny
Przybysz i Pharoahe Moncha to znakomi-
ty pomysł.
Key zaprosił Pharoahe, a ja Paulinę.
Ciekaw jestem, jak Keyonowi podoba się
język polski w muzyce?
W muzyce jest dla niego nowy i świeży, ale
musimy pamiętać, że z samym mówionym
polskim Key jest już osłuchany od wielu lat.
Tę waszą współpracę sfinalizowaliście
szyldem Cultural Revolution, który jest dość
buńczuczny – ale też pozwala się domyślać,
że to nie jednorazowe spotkanie?
Z pewnością to dopiero początek naszej
wspólnej drogi zespołowej, a na ile będzie
ona buńczuczna przekonamy się już niedłu-
go. (śmiech)
Czy „All Connected” można uznać za wasze
credo? Muzyka jest jedna i wszyscy, na
całym świecie, jesteśmy w niej połączeni?
historia pewnej znajomości
Doskonale odczytałeś to przesłanie! Sam
utwór powstał przez przypadek. Nieplano-
wanie, po zakończeniu tejku utworu „Into
You”, który ma bardzo skupiony, wręcz trans-
owy nastrój, pianista Shedrick Mitchell zaczął
śpiewać melodię „Krąg życia” z bajki „Król
Lew”. Wiesz, trochę dla żartu, żeby rozluźnić
atmosferę. Sekcja rytmiczna podchwyciła to
natychmiast, wchodząc z afrykańską poliryt-
mią joruba, a myśmy z Keyonem nałożyli
nasze dęte, starając się utrzymać ten specy-
ficzny mood. Początkowo wszystko brzmiało
jak zachód słońca na safari w Afryce, więc
Key nazwał to roboczo „Tribal” (plemienny).
Później, kiedy słuchaliśmy tego nagrania,
przyszedł nam do głowy pomysł, żeby zro-
bić z niego piosenkę. Ja już wcześniej pros-
iłem Keyona, że jeśli będzie taka szansa, to
żeby włączyć do nagrań Jermaine Holmesa,
który od jakiegoś czasu jest moim ulubio-
nym męskim głosem. Key powiedział: „OK,
wyślijmy mu Tribal, zobaczymy z czym do
nas powróci”. A to co zrobił Jermaine przeszło
nasze oczekiwania. Nie dość, że muzycznie
i wokalnie nagrał prawdziwą perłę, to jeszcze
idealnie uchwycił całą ideę projektu. Gramy
na tej płycie muzykę inspirowaną Chopinem
w soulowo-funkowy sposób, na której Abel
rapuje ważne dla nas przesłanie, a całość
dopełniamy jazzowymi improwizacjami. To
wszytko is connected.
Kolejny utwór – „Brigade” – to wariacja na
temat „Pierwszej brygady”. Przyznam, że
niespodziewana. Aż tak bardzo połączeni?
Czy Keyon wiedział, co gracie?
Key, cały band, wszyscy doskonale wiedzieli,
co gramy. Każdy utwór przed nagraniem czy
koncertem zawsze dokładnie omawiamy. Co
to jest, o czym, dlaczego i po co go gramy.
Puściłem chłopakom również oryginalne
wersje „Pierwszej brygady”. Z pełną świado-
mością więc „we took Brigade into jazz”
i mieliśmy naprawdę muzyczną frajdę
z tego, co nam wyszło. Bo właśnie tak bardzo
jesteśmy połączeni.
Płyta jest punktem wyjścia do trasy koncer-
towej. Jak bardzo różnić się będzie Cultural
Revolution live od albumu?
W przypadku muzyków jazzowych zawsze
koncerty to nowa przygoda i nowe, często im-
prowizowane wykonania. Na pewno będzie
Keyon Harrold
fajna, żywa atmosfera, tym bardziej, że nasi materiały prasowe
goście – Pharoahe Monch, Paulina Przybysz,
Abel i Aga Czyż – potwierdzili swój udział.
Zapowiada się nieźle. Zapraszam wszyst-
kich, przybywajcie. Sam jestem ciekaw, jak
to wyjdzie.
6
99
x10
tomek doksa
Odważ
się,
Kamp!
– Proponujemy tym razem
coś między tropikaliami DJ-a
Snake’a a miękkim techno
rodem z Kompakt Records –
mówią o swojej nowej płycie
„Dare” Radek, Tomek i Michał
z zespołu Kamp! W zgodzie
z jej tytułem, namawiamy
chłopaków na zwierzenia.
Także te pozamuzyczne.
KAMP!
Ania Bystrowska
D jak dziedzictwo
Tomek: Od nagrania „Ornety” bardzo
zmieniło się nasze podejście i postrzeganie
muzyki. Moim zdaniem na dzisiejszej scenie
dominują dwie skrajności – albo głęboki un-
derground, albo wysoki mainstream. Bardzo
brakuje środka. Dlatego chciałem, żebyśmy
mierzyli ku górze i starali się tę lukę wypełnić.
Radek: Dzisiaj mocno oddziałuje na ludzi
techno i hip-hop. W naszej muzyce co praw-
da nigdy tego ostatniego nie było, ale lubimy
hip-hopu słuchać i to, jak brzmi dziś ten ga-
tunek, nie jest nam obce. Natomiast co do
techno – ostatnio bardzo fascynują mnie te-
go rodzaju brzmienia i energia, jaką generują.
Uważam nawet, że gdyby nie ona, nasza no-
wa płyta mogłaby brzmieć zupełnie inaczej.
Michał: Faktycznie, z biegiem czasu nasze in-
spiracje na pewno zaczęły się rozjeżdżać. Na
początku naszej muzycznej przygody byłby
to pewnie problemem, żeby to wszystko, co
siedzi w naszych głowach, złapać na jed-
nej płycie, ale z wiekiem nauczyliśmy się to
ogarniać. Przy nowym albumie miał nam
zresztą w tym pomagać Bartek Dziedzic,
u którego zjawiliśmy się z chęcią robienia
kolejnego materiału. Pomyśleliśmy, że sko-
ro mamy tyle różnych pomysłów, to przyda
nam się producent, który tego wszystkiego
posłucha i powie: o, to jest dobre, a o tam-
tym lepiej zapomnieć.
W taki sposób udało nam się nagrać dwa
utwory: „Deny” i „Turn My Back On You”.
Naszym zdaniem świetne, bardzo popowe
kompozycje, z którymi wydawało nam się,
że podbijemy radio. Ale chwilę później oka-
100
zało się, że na koncertach nie potrafimy ich
dobrze zagrać. I że to, co zawsze definiowało
nasz zespół, nagle tutaj nie do końca nam
wychodzi. Że te numery nie mają tej naszej
energii. Po prostu. Dlatego stwierdziliśmy,
że to nie jest właściwa droga i że kłębiącymi
się w głowach pomysłami musimy zająć się
sami.
Radek: Pierwszy singel z nowej płyty, „Don’t
Clap Hands”, pochodzi jeszcze z tej sesji
z Bartkiem, ale jego finalną wersję produko-
waliśmy już sami.
Tomek: Powiedzieliśmy sobie wtedy, że w ko-
lejnych utworach będziemy więcej korzys-
tać z elektroniki i przede wszystkim robić
muzykę taneczną. Bo utwory nagrane z Bartk-
iem też były elektroniczne, bardzo przyjemne
i słoneczne, ale jednak bardziej pod radio niż
pod nogę. A my wolimy ten drugi kierunek.
A jak alternatywa
Michał: Wolimy kierunek taneczno-popowy.
Każda kolejna płyta to jest nasza definicja
popu. Od samego początku niezwykle ważne
były u nas melodie, ważna była zwrotka-re-
fren i piosenkowa formuła. Ale dla wielu
słuchaczy wciąż jesteśmy zespołem alter-
natywnym.
Tomek: Zdajemy sobie sprawę, że my też tego
nie ułatwiamy. „Orneta” mogła być ciężka w
odbiorze, ale taki mieliśmy zamysł – chciel-
iśmy zmieścić na niej dużo pomysłów i kiedy
ludzie oczekiwali hitów, chcieliśmy ją zrobić
inaczej i po swojemu. Wtedy tego potrzebow-
aliśmy. Ale już dwa lata później sfokusowal-
iśmy się na czymś innym… Na robieniu hita.

I stąd ta nasza wspomniana wizyta u Bartka Dziedzica. To była
dla nas nowość. Trochę podjarka, trochę obawa, bo wcześniej
nie podchodziliśmy w ten sposób do robienia muzyki. I koniec
końców doszliśmy jednak do wniosku, że jeśli pójdziemy tym
tropem, to niestety trafimy do ludzi, którzy muzyki słuchają
biernie. Czyli raczej przez przypadek. Bo włączają gdzieś radio,
bo usłyszą coś w sklepie czy samochodzie. Ale sami w muzyce
nie grzebią. I to nas wystraszyło.
R jak robienie hita
Radek: Chcemy jednak trafiać do świadomych słuchaczy i nie-
przypadkowych ludzi. Bo oczywiście fajnie byłoby zrobić hita,
ale nie za wszelką cenę. To nie jest to, co my w zespole Kamp!
chcemy rzeczywiście robić. Oczywiście – mainstream i liczby
kuszą. Ale próba przypodobania się tej biernej, jak ją chłopaki
nazwali, grupie, to nie jest rzecz dla nas.
Tomek: Dlatego wciąż mamy przed sobą cel, żeby nagrać ta-
ki utwór, który cały czas będzie naszym utworem, ale jednak
wejdzie do ramówki Radia Zet. (śmiech)
Radek: Wracając jeszcze do Bartka Dziedzica… On jest tyta-
nem pracy. Otworzył nam oczy na pewne sprawy i pokazał, jak
można ze sobą pracować. Przy pierwszych dwóch płytach si-
adaliśmy w studiu obok siebie i improwizując rejestrowaliśmy
wspólnie nowe utwory. A teraz pracowaliśmy inaczej – każdy z
nas zbierał pomysły na album i nie konsultował tego z innymi,
dopiero potem zaczęliśmy je sobie wzajemnie przekazywać.
Michał: Jest jeszcze jedna nowość. Wcześniej długo pra-
cowaliśmy nad danym utworem, zdarzało nam się strasznie
przeciągać w czasie nagrywanie. Kiedy nawet jakiś numer
wydawał się nam skończony i osłuchany, potrafiliśmy usiąść
do niego ponownie. Tym razem tak nie było. Raz dlatego, że
gonił nas deadline, a dwa – że właśnie nauczyliśmy się inaczej
pracować. „Orneta” była płytą strasznie przemaglowaną pod
względem aranżacji i produkcji, jednak przy „Dare” ten sposób
pracy zarzuciliśmy. I myślę, że wyszło nam to na zdrowie.
Radek: Inne jest też to, że po dwóch poprzednich albumach
braliśmy jednak wolne od robienia nowych rzeczy, a tutaj czu-
jemy chęć, by cisnąć dalej. Myślę, że ten proces twórczy, który
tak fajnie udało nam się wypracować działa, że cały czas będzie-
my się napędzać do kolejnych nagrań. I nie chodzi mi wcale o
to, że już myślimy o kolejnej płycie, bo wiemy jak działa rynek,
ale jeśli uda nam się nagrać kilka nowych numerów – to nie
będziemy ich raczej trzymać przez dwa następne lata w szu-
fladzie. Na razie na pewno mogę z czystym sumieniem pow-
iedzieć, że „Dare” to jest bardzo fajna opowieść. I świetnie się
sprawdzi na koncertach.
E jak empatia
Tomek: Bardzo bym chciał, żeby ta płyta była traktowana jak
zamknięta opowieść. Zanim zacząłem pisać słowa na krążek,
zrobiłem duży research w sieci, żeby sprawdzić, co się o nas
pisze. I trafiłem na piękną laurkę na portalu Culture.pl, gdzie
można przeczytać, że do „beznamiętnych, zdystansowanych
partii wokalnych” dokładamy „melancholijne teksty o miłości,
niespełnieniu i rozżaleniu”. No powiem ci, że mnie to rozjebało.
(śmiech) Wiesz, ja rozumiem, że mój debiut był bardzo naiwny tek-
stowo, że „Orneta” była absolutnie hermetyczna, bo była historią
o nas, o naszej relacji, ale… kurde… Gdzie tam jest niespełnienie
i rozżalenie? Tym razem chciałem już takich porównań uniknąć.
Są natomiast poważne tematy. Cały czas jesteśmy bardzo roz-
rywkowymi gośćmi, nie zdarza się nam być melancholijnymi
dłużej niż przez trzy minuty, ale czułem, że musimy poruszyć
na nowej płycie pewne kwestie. Na przykład naszego nasta-
wienia do obcych ludzi – że trzeba ich darzyć empatią
i próbować zrozumieć. Że trzeba włączyć tolerancję i bardziej
się starać.
x10
Albo temat środowiska i tego, co z nim ro-
bimy. No wiesz, dookoła dzieją się coraz
częściej takie rzeczy, że nóż ci się w kiesze-
ni otwiera! Ale jeśli ktoś na Culture.pl, czy
gdziekolwiek indziej, znowu zrecenzuje te
teksty jako owoc rozżalenia i niespełnienia?
Trudno, jego sprawa.
Michał: Wiesz co mnie najbardziej denerwuje?
Podejście typu: spokojnie, ktoś to naprawi,
ktoś te złe rzeczy powstrzyma. Ja nie muszę,
bo mnie to nie dotyczy...
Radek: Ta ślepa wiara i zamykanie się na to,
co robią i mówią inni, zgubi nas wszystkich.
Nikt nie jest nieomylny, a często to jednak
inna osoba ma rację. Dlatego częściej po-
winniśmy słuchać drugiego człowieka.
Nawet, gdy pisze na Culture.pl. (śmiech)
6
Co robić, gdy płyta już nagrana? Szybki przepis Kamp!
na odpoczynek od muzyki.
1. Koszykówka, najlepiej na portalu Szostygracz.pl
Bo to najlepszy przykład świetnie przygotowywa-
nego, płatnego kontentu w sieci.
2. Koreańskie seriale. Bo te świetnie potrafią
zastąpić K-pop. Dawka patosu i powagi jest nie do
pomyślenia w europejskich lub amerykańskich pro-
dukcjach, ale tworzy coś emocjonalnie świeżego
i inspirującego. Highlighty: „Stranger, Life”.
3. Kuchnia azjatycka. Ale po kulinarne tipy w tema-
cie zapraszamy już na priv. Znamy bardzo dobre
knajpy, produkty, przepisy...
4. Polskie Parki Narodowe. Nasza wspólna zajawka
przywieziona z podróży po USA (sic!), przerodziła się
w profil Insta prowadzony przez Michała. Sprawdź-
cie! @parki_narodowe_w_polsce
5. Sporty wodne. Jako fani rzek i jezior rozwijamy
się w tym temacie. Michał motorowodniactwo,
Tomek żeglarstwo.
6. Rocket Hour, czyli audycja Eltona Johna
w Beats Radio. Jak się tego słucha trudno uwierzyć,
że ten gość ma prawie 70 lat! Polecamy wszystkim
dziennikarzom muzycznym.
7. Last Week Tonight with John Oliver. English-
man in New York tłumaczy Amerykanom (i nie tyl-
ko) najważniejsze zjawiska polityczne, kulturowe
i społeczne na świecie. Superzabawnie o rzeczach
superpoważnych.
8. Japońskie malarstwo. Tak, wiemy, że to kolejny
motyw azjatycki, ale ciężko nie zachwycić się,
jak bardzo współczesne są prace Hokusai lub
Hiroshige i jak ta tradycja przeszła dalej do mangi...
Długi temat. Przy okazji polecamy ulubioną appkę
o sztuce: DailyArt.
9. Wspinaczka i góry. Pasja od liceum... przede
wszystkim podróżniczo-czytelnicza. Szczególnie
polecamy książkę Aleksandra Lwowa „Zwyciężyć
znaczy przeżyć”. Niesamowita opowieść, przede
wszystkim o ludziach, którzy tworzyli tamten
barwny świat.
10. Playlisty Spotify. Bo od muzyki nie da się cał-
kiem odpocząć. Skoro nasze osobiste upodobania
muzyczne w ostatnim czasie bardzo się rozjechały,
robimy te playlisty dla siebie nawzajem jako listy
inspiracji. Strasznie się tym jaramy.
101
k r z y ż ó w k a z n a z wą

poziomo pionowo

6. Nazwę wzięli z gór, ale największy hit mieli o sztormie na morzu 1. Dziewczyn nie przepraszają
8. Planowali uciec z Polski do Disneylandu 2. Ona nie chciała Niemca, oni byli jej gangiem
11 . Może i skromnych rozmiarów, ale nie zawsze są zabawkami 3 . Zespół Tymona i angielska nazwa części, bez których
12 . Pamiętaj chemiku młody, to co oni piją wlewaj zawsze do wody radio by nie grało

1 7. Dawniej: hipopotam. Ale ten na pewno ma rogi 4 . Jedna z ich wokalistek miała siłę, inna widziała cień ptaka

18 . Zwierzęce owłosienie – ale i na scenie dziko 5. Mieli dla nas kamienie i często grało ich radio (młodych bandytów)

1 9. Nagrał z nimi jedną płytę zanim zaczął pisać 7. Miał nas – jadących na tym samym wózku – uratować od strachu
własną historię (podwodną) 9. Nie wiemy, czy J-23 się do nich przyznawał, ale wstydu mu
21 . Zanim został monarchą miał ten fragment bryły bez kątów prostych nie przyniosły

22 . Nazwę wzięli od wina, tytuły płyt z malarskiej palety 10. Supergrupa, która ostrzegała przed pojazdem komunikacji miejskiej
13 . Nagrali niewesołe piosenki oraz album w hołdzie
niedocenianemu wynalazcy
14 . Pionierzy rockowej psychodelii - z miasta, które
nie jest uzdrowiskiem
15. Na ich wezwanie pół Polski wstało i śpiewało
o ptaku żywiącym się padliną
16. Pluszak z tytułem naukowym
20. Nazwa z „Indiana Jonesa”, zespół z Płocka

102