CÁC PHƯƠNG PHÁP TRỊ LIỆU TÂM LÝ

BS NGUYỄN MINH TIẾN dịch

Tom Gredler, đã nghĩ hưu được 6 năm. Ông đã hoạch định trước việc nghỉ hưu của mình: nhưng rồi ông nhận
thấy rằng thời gian rảnh rỗi đưa ông tới những đợt trầm cảm (depression). Nhà máy sản xuất những vật phẩm
bằng giấy, nơi ông làm việc đã từng là cả cuộc đời của ông. Ông đã làm việc cật lực trong nhiều năm đến nỗ
không có một thú vui hoặc một hoạt động nào khác. Giờ đây, 6 năm sau khi nghỉ hưu, ông cảm thấy buồn chán,
bất an trước những thử thách và có những cơn lo âu.

Tom Gredler chưa từng được biết về những cơn lo âu như thế. Những nỗi sợ hãi mà ông cảm thấy làm nhịp
tim đập nhanh, huyết áp tăng và cảm giác nghèn nghẹn ở cổ, là những triệu chứng chính của cơn lo âu cấp diễn
Lần bị cơn đầu tiên, ông đã đi tắm và nằm nghỉ. Lần thứ hai ông uống một ly bourbon. Lần thứ ba cơn xảy ra kh
ông đang lái xe khiến ông suýt đâm sầm vào xe tải. Tom tìm đến bác sĩ gia đình để xin giúp đỡ. Ông thắc mắc
không biết mình có bị bệnh tim không. Vị bác sĩ nhanh chóng nhận diện triệu chứng và chuyển ông đến một nhà
tâm lý lâm sàng (clinical psychologist). Trước khi gọi điện cho nhà tâm lý, ông còn bị hai cơn như vậy nữa, có một
cơn vào lúc nửa đêm.

Nhà tâm lý cũng trạc tuổi Tom, ông đã từng thấy nhiều người bị những cơn khủng hoảng tương tự khi về
hưu. Công việc đầu tiên là giúp cho Tom nhận ra vấn đề của mình. Phải mất bốn buổi làm việc với nhà tâm lý
Tom mới nhận ra ông có đang cảm giác thiếu thốn, ông thấy rằng không ai còn nhờ cậy ông nữa, và thấy rất nhớ
công việc ở nhà máy. Ông nhớ lại những giá trị mà công việc hằng ngày đã mang lại cho đời sống của ông, và
ông không biết rằng tình trạng stress đã xảy ra khi ông không còn làm việc nữa. Nhà trị liệu đã giúp Tom nhận ra
nỗi sợ hãi của mình, giúp Tom có những ý tưởng thực tế về những điều ông có thể và không thể trông đợi từ việc
hưu trí của ông, cũng như từ gia đình và bạn bè của ông.

Trường hợp của Tom không phải là ít. Nhiều người khi về hưu đã bị stress trong cái giai đoạn mà lẽ ra họ
phải tận hưởng những lợi ích sau nhiều năm lao động miệt mài. Đối với nhiều người, về hưu đồng nghĩa với việc
trú ẩn an toàn, một thời gian để an hưởng. Tuy nhiên, với một số người khác, về hưu có thể là khoảng thời gian
khủng hoảng, phiền não, nhìn lại và nhận ra những lỗi lầm và cả thành công của bản thân. Khi về hưu, nhiều
người đã tự hỏi liệu đời sống hiện tại và đời sống trong quá khứ, giai đoạn nào có ý nghĩa hơn?

Trong khi tự hỏi và tự ngờ vực như vậy, nhiều người dùng thời gian này để xác định xem điều gì là quan
trọng đối với họ và tổ chức lại trước khi tiếp tục đáp ứng với những thử thách khác. Tuy nhiên, đôi khi sự tự ngờ
vực diễn ra quá mức, dẫn đến lo âu, không hạnh phúc, kém thích nghi. Nhiều trường hợp thích nghi được nhờ
những nhà chuyên môn, Tom lựa chọn sự trị liệu tâm lý. Những người trầm cảm nặng có thể cần đến thuốc
chống trầm cảm, hoặc nặng hơn, có thể trị liệu bằng sốc điện. Người được chẩn đoán là tâm thần phân liệt có thể
cần đến những thuốc chống loạn thần (antipsychotic drugs). Người có rối loạn ít nghiêm trọng hơn có thể được trị
liệu bằng cách như tự chuẩn bị những chế độ ăn cho mình hoặc luyện tập thể lực. Các nhà tâm lý không loại trừ
những sự lựa chọn những hình thức trị liệu ấy. Thật tế, trong nhiều trường hợp, đây là phương pháp điều trị được
ưa thích. Tuy nhiên, trị liệu tâm lý là phương pháp mà hầu hết các nhà tâm lý dùng để điều trị những rối loạn
cảm xúc. Trị liệu tâm lý (psychotherapy) là trị liệu những tình trạng kém thích nghi bằng biện pháp tâm lý. Mục
đích là giúp người ta đương đầu tốt hơn với đời sống và giúp người ta có lối sống thoả đáng hơn về mặt cảm xúc.
trị liệu tâm lý có thể giúp những người như Tom thích nghi được với những tình huống thử thách mới trong khi
đời sống của họ luôn luôn thay đổi.

Nói chung, liệu pháp tâm lý có hai loại: liệu pháp nội thị (insight therapy) cố gắng giúp đương sự hiểu được
những động cơ đằng sau hành vi của họ. Các nhà trị liệu nội thị cho rằng sự kém thích nghi và hành vi bất
thường xảy ra khi người ta không hiểu chính mình một cách đầy đủ. Trái lại, liệu pháp hành vi (behavior therapy),
đôi khi được gọi là sửa đổi hành vi (behavior modification), được dựa trên giả định rằng hầu hết các hành vi, kể
cả bình thường hay bất thường, đều do “học tập” mà có. Các nhà trị liệu hành vi cố gắng thay đổi những hành v
bất thường và kém thích nghi bằng cách dùng những nguyên tắc học tập (learning principles). Những kỹ thuật
đặc hiệu dùng trong trị liệu tâm lý thay đổi tuỳ theo quan điểm của nhà trị liệu tâm lý về cách phát triển nhân
 cách và cách phát triển những hành vi bất thường. Ngoài những phương pháp trị liệu tâm lý khác nhau, bài
này còn đề cập những yếu tố liên quan đến việc lựa chọn một nhà tâm lý trị liệu thích hợp nhất đối với những
vấn đề đặc thù của đương sự và một số điều kiện cần thiết để điều trị hiệu quả.

NHỮNG YẾU TỐ GIÚP ĐIỀU TRỊ TÂM LÝ HIỆU QUẢ

Nhiều người tìm kiếm trị liệu tâm lý như Tom đã thắc mắc liệu cách can thiệp này có thực sự giúp ích cho họ
không. Việc trị liệu bằng cách nói chuyện có thực sự mang lại điều gì đổi khác hay không. Câu trả lời thật đơn
giản: việc trị liệu là có hiệu quả - nhưng không phải tất cả những phương pháp trị liệu, nhà trị liệu và các thân
chủ đều giống nhau cả. Nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến hiệu quả đến việc trị liệu tâm lý. Trong số đó, yếu tố
quan trọng nhất là phái tính, nhân cách, kinh nghiệm và sự cảm thông của nhà trị liệu. Bất kể việc trị liệu tâm lý
thuộc loại nào, một số yếu tố cần phải có ở nhà trị liệu lẫn thân chủ để việc trị liệu tạo được sự thay đổi. Trước
tiên, một nhà trị liệu tốt phải bày tỏ với thân chủ sự quan tâm, hiểu biết, tôn trọng, cư xử khéo léo, sự chín chắn
và khả năng giúp đỡ. Thứ hai, nhà trị liệu tốt phải có những đề xuất, khích lệ, diễn giải, ví dụ và (có lẽ) cả khen
thưởng để giúp thân chủ thay đổi và suy nghĩ lại về tình huống của mình. Thứ ba, thân chủ phải sẵn lòng thực
hiện một số thay đổi trong suy nghĩ và lối sống của mình; những thay đổi hành vi của thân chủ sẽ không xảy ra
chỉ vì có một người khác muốn họ được hạnh phúc. Một nhà trị liệu có hiểu biết, khách quan và dễ chấp nhận sẽ
tạo điều kiện thuận lợi để thay đổi hành vi, nhưng chính thân chủ sẽ là người thực hiện hành vi đó.

Các yếu tố khác như tầng lớp xã hội, tuổi tác, sự giáo dục, kỳ vọng vào việc. trị liệu và mức độ lo âu của thân
chủ cũng quan trọng. Động cơ đúng đắn cũng là điều quan trọng; thật khó lòng giúp đỡ hay trị liệu một thân chủ
có tính miễn cưỡng. Giúp một thân chủ có một động cơ để thay đổi thường là mục tiêu đầu tiên của việc trị liệu.
Tất cả nhà trị liệu cần nhạy bén trước tất cả những yếu tố này.

Thông thường người ta cho rằng nhiều thân chủ có thể giảm bớt triệu chứng của họ mà không cần trị liệu
tâm lý. Quan điểm này liên hệ đến một yếu tố chung của hai liệu pháp nội thị và liệu pháp hành vi: đó là hiệu
ứng placebo. Hiệu ứng placebo là khi sự thay đổi hành vi ra như kết quả của một sự thay đổi kỳ vọng nơi đương
sự hơn là kết quả của bất kỳ điều trị đặc hiệu nào. Các thầy thuốc thấy rằng khi bệnh nhân được kê toa những
viên thuốc đường vô hại và được bảo rằng những viên thuốc này có thể trị được bệnh, thì đôi khi những triệu
chứng bệnh cũng giảm bớt. Tương tự, những người được trị liệu tâm lý cũng có thể giảm triệu chứng, đơn giản
chỉ vì họ được đưa vào trị liệu và giờ đây đang trông chờ sự thay đổi. Hiệu ứng placebo trong trị liệu tâm lý chỉ
xảy ra thoáng qua; bất kỳ một hiệu quả trị liệu nào có tính lâu dài đều có nhiều khả năng là do sự cố gắng của
thân chủ và của nhà trị liệu trong quá trình trị liệu.

Có nhiều thử thách đối với hiệu quả của trị liệu tâm lý. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đều cho rằng trị liệu
tâm lý rất có hiệu quả. Một trong số những nghiên cứu quan trọng nhất của Smith và Glass (1977), dùng các kỹ
thuật thống kê tinh vi để phân tích kết quả của những phương pháp trị liệu khác nhau. Những nghiên cứu phân
tích hiệu quả toàn bộ của trị liệu tâm lý cũng cho thấy hiệu quả tích cực trong một số lớn các tình huống. tuy
nhiên, hiệu quả trị liệu thay đổi tùy theo loại rối loạn được trị liệu. Ví dụ, trị liệu tâm lý có tỉ lệ thành công cao với
những chứng ám ảnh sợ đặc hiệu (specific phobia), nhưng ít thành công với những bệnh tâm thần phân liệt, trị
liệu nhóm dài hạn được thấy hiệu quả hơn trị liệu cá nhân ngắn hạn trong một số rối loạn, và trị liệu hành vi
thường là phương pháp có hiệu quả nhất ở trẻ em.

Nhiều nhà nghiên cứu đoan chắc rằng hầu hết các cách trị liệu tâm lý đều tương đương nhau, nghĩa là bất kể
phương pháp nào được áp dụng, kết quả thường là như nhau. Tuy nhiên, không phải tất cả các nhà nghiên cứu
đều tin rằng như vậy. Nhà tâm lý nổi tiếng Alan Kazdin (1986) khẳng định nghiên cứu về hiệu quả của điều trị
tâm lý là rất khó thực hiện và khó diễn giải. Ông cho rằng những nghiên cứu như thế thường được thực hiện
trong một điều kiện lý tưởng, dùng những biện pháp tiếp cận hạn hẹp, không thể mô phỏng những tình huống trị
liệu như trong thực tế. Ví dụ, nghiên cứu thường được thực hiện với những thân chủ được thu hút qua các quảng
cáo trên báo; liệu những nghiên cứu như thế có tính phổ quát đối với số thân chủ thực tế không? Kazdin không
nói rằng những nghiên cứu đó không nên thực hiện, nhưng mục tiêu hạn hẹp của nó cần được đánh giá cẩn thận
và cần pahỉ phát triển thêm những nghiên cứu mới. Có lẽ sẽ vô vọng khi trả lời câu hỏi: “phương pháp trị liệu
nào tốt nhất?”; thay vì vậy, việc trả lời cho một câu hỏi như: “phương pháp trị liệu nào hữu ích cho thân chủ nào,
với vấn đề nào và với nhà trị liệu như thế nào?” có lẽ sẽ được diễn đạt tốt hơn. Không phải tất cả các thân chủ,
nhà trị liệu, phương pháp trị liệu và thời gian trị liệu đều tương ứng nhau. Vì những lý do này, việc nghiên cứu về
 trị liệu cần nhắm vào cả lý thuyết và thực hành. Trị liệu tâm lý là có hiệu quả, nhưng việc nghiên cứu được
thực hiện để khảo sát đã không được hòan hảo như các nhà tâm lý thực hành mong muốn. Các chiến lược nghiên
cứu mới về trị liệu tâm lý còn đang được triển khai. Khi có thêm nhiều nghiên cứu được hoàn chỉnh, chúng ta có
thể thấy rõ phương pháp trị liệu nào là hiệu quả đối với rối loạn nào, cho đối tượng nào.

Về mặt thực hành, làm thế nào thân chủ và nhà trị liệu biết được việc trị liệu là có tiến bộ? Theo Mahrer và
Nadler (1986), có 11 dấu hiệu của tiến triển tốt trong trị liệu:

1. Thân chủ đang cung cấp và bộc bạch những tư liệu riêng tư có ý nghĩa
2. Thân chủ đang khám phá những ý nghĩa của cảm xúc và sự việc
3. Thân chủ đang khám phá những tư liệu mà họ tránh né trước khi trị liệu
4. Thân chủ đang bày tỏ khả năng nội thị đáng kể trong hành vi cá nhân của họ
5. Thân chủ có cách giao tiếp chủ động, nhanh nhẹn, giàu nghị lực
6. Có một quan hệ quý trọng lẫn nhau giữa nhà trị liệu và thân chủ
7. Thân chủ tự do bày tỏ những cảm xúc mạnh của mình (tích cực hoặc tiêu cực) đối với nhà trị liệu
8. Thân chủ bày tỏ những cảm xúc mạnh ngoài thời gian trị liệu
9. Thân chủ hướng đến một hệ thống những đặc trưng nhân cách khác
10. Thân chủ biểu hiện sự cải thiện khả năng ngoài lúc trị liệu
11. Thân chủ cho thấy có tình trạng tổng quát tốt, những cảm xúc tốt và thái độ tích cực.

LIỆU PHÁP NỘI THI (INSIGHT THERAPY)

Khi trải qua những thay đổi trong cuộc sống, đôi lúc con người sẽ thay đổi những ứng xử theo cách khác vớ
bình thường. Một số người trở nên sống cô lập, một số người bị trầm cảm; một số tìm kiếm những quan hệ mới
Tom Gredler, người mở đầu chương sách này, đã bị những cơn lo âu, Tom đã tìm sự giúp đỡ của nhà trị liệu, và
để làm việc đó, đầu tiên ông phải cố gắng hiểu được những cảm xúc của mình. Nếu Tom đến gặp một nhà trị liệu
nội thi (insight therapist), có lẽ ông sẽ phải giành nhiều thời gian để khám phá những mối quan hệ và những cảm
xúc trước đây đối với những người có ý nghĩa trong đời của ông. Thông qua việc khám phá bằng lời nói ấy, Tom
có thể nhận biết được những mâu thuẫn quan trọng trong đời sống của ông, cũng như những động lực thực sự
của ông.

Hai điều mặc định cơ bản của liệu pháp nội thị là: (1) việc nhận ra động cơ của bản thân sẽ giúp đương sự
thay đổi và trở nên thích nghi hơn; và (2) những mâu thuẫn mà đương sự không tự nhận biết được (và do vậy
không giải quyết được) là nguyên nhân của tình trạng kém thích nghi. Mục đích của liệu pháp nội thị là chữa tr
những nguyên nhân của hành vi bất thường hơn là chữa trị chính những hành vi đó. Liệu pháp nội thị giúp thân
chủ xem xét đời sống dưới một nhãn quan khác để họ có thể lựa chọn những lối sống thích nghi hơn. Phần này
sẽ trình bày tiêu biểu 3 phương pháp của liệu pháp nội thị.

Phân tâm học (Psychoanalysis)

Phân tâm học của Freud chú trọng giúp người bệnh bộc lộ những động cơ vô thức - Những động cơ đã dẫn
đến những mâu thuẫn tâm lý và hành vi kém thích nghi. Phân tâm học được thực hiện bởi các nhà trị liệu được
đào tạo chuyên biệt về lý thuyết lẫn thực hành. Hầu hết các nhà tâm lý lâm sàng, kể cả những người định hướng
theo kiểu trị liệu nội thị, đều không phải là các nhà phân tâm. Tuy nhiên, nhiều nhà trị liệu sử dụng một liệu pháp
có ít liên hệ hoặc bắt nguồn từ lý thuyết của Freud. Các nhà tâm lý cho rằng những lý thuyết như vậy được dựa
trên cơ cấu tâm động học (psychodynamic).

Phương pháp phân tâm không phải là thích hợp với tất cả mọi người, vì có nhiều vấn đề khó khăn khi thực
hiện phân tâm như: người bệnh phải tham gia tích cực, phải phát âm rõ ràng, có khả năng nắm bắt được những
mối quan hệ phức tạp và tinh vi đang được khám phá. Nhiều người đến trị liệu đã không tham gia tích cực hoặc
không đủ khả năng tài chính để theo đuổi trị liệu phân tâm. Việc trị liệu phân tâm cổ điển bao gồm việc gặp gỡ
nhà phân tâm 1 giờ mỗi ngày, 5 ngày/ tuần, một trị liệu phân tâm điển hình có thể tốn đến 100.000 USD. Nhiều
người rõ ràng đã không thể đầu tư đủ thời gian, tiền bạc và sức lực cần thiết để hòan tất đủ một quá trình trị liệu
phân tâm.
 Mục đích trị liệu

Theo lý thuyết Freud, các mâu thuẫn giữa những suy nghĩ và quá trình vô thức gây ra hành vi kém thích
nghi. Là kết quả của một sự mất cân bằng giữa cái Ấy (Id), cái Tôi (Ego) và cái Siêu Tôi (superego). Những
mâu thuẫn này hiếm khi được đương sự nhận biết trực tiếp. Những người tìm đến trị liệu tâm lý đã không hài
lòng với hành vi của họ, nhưng lại không có khả năng thay đổi được. Mục đích của trị liệu phân tâm là giúp người
bệnh hiểu được những động cơ vô thức đã kiềm giữ không cho họ thay đổi. Chỉ khi người bệnh nhận biết được
những động cơ vô thức đã chi phối hành vi của họ, lúc đó họ mới thực sự tự do chọn lựa những hành vi mà từ đó
cho phép họ hướng đến đời sống mãn nguyện hơn. Vì trị liệu phân tâm dựa trên sự phát triển mối tương quan
đặc biệt giữa nhà trị liệu và bệnh nhân, cho nên tính tương hợp (compatibility) là điều bắt buộc. Trong vài buổi
gặp đầu tiên, nhà trị liệu và bệnh nhân phải quyết định xem mình có thoải mái để cùng làm việc với nhau hay
không.

Kỹ thuật

Trị liệu phân tâm sử dụng một vài kỹ thuật được thiết kế để giúp người bệnh và nhà trị liệu đưa ra ánh sáng
và khảo sát những đòi hỏi gây mâu thuẫn của nhân cách người bệnh. Hầu hết những kỹ thuật này là đặc hiệu của
phân tâm học. Ví dụ, người bệnh trong trị liệu phân tâm kinh điển sẽ nằm trên một băng ghế, và nhà trị liệu th
ngồi ngoài tầm nhìn của người bệnh. Kiểu bố trí này cho phép bệnh nhân cám thấy thư giãn hơn, ít lo sợ hơn kh
có sự hiện diện của nhà trị liệu. Tương tự, vì Freud tin rằng những hành vi hiện nay có thể là kết quả của những
động cơ vô thức có cơ sở từ những kinh nghiệm hoặc những sang chấn từ thời thơ ấu, nhiều kỹ thuật được dùng
trong phân tâm học có liên quan đến việc khám phá những kinh nghiệm trước đó. Những đồ đệ của Freud ít
nhiều bớt cứng nhắc hơn trong khi sử dụng các kỹ thuật của Freud. Ví dụ, các nhà phân tâm hiện nay thường
dùng cách tiếp xúc mặt-đối-mặt hơn là sử dụng chiếc ghế dài. Các kỹ thuật sắp bàn đến dưới đây thường được
cập nhật để thỏa mãn những yêu cầu của nhà phân tâm học và bệnh nhân.

Hai kỹ thuật chính trong phân tâm học là liên tưởng tự do (free association) và phân tích giấc mộng (dream
analysis). Trong liên tưởng tự do, bệnh nhân được yêu cầu hãy nói ra bất kỳ điều gì xảy ra trong đầu mình, dẫu
cho nó có vẻ rất tầm thường hoặc vô nghĩa, và dù cho người bệnh có muốn hay không muốn bộc lộ những ý ngh
nó ra hay không. Những mục đích của liên tưởng tự do là nhằm giúp người bệnh nhận diện những mối liên hệ và
những mô hình trong ý nghĩ của họ và cho phép vô thức tự thể hiện mà không bị “kiểm duyệt”. Mặc dù ngườ
bệnh có khuynh hướng tự kiểm duyệt những ý nghĩ, ký ức, suy nghĩ mà họ thấy xấu hổ, ngượng ngùng hoặc khó
nói đến, một người nếu làm việc tích cực với nhà trị liệu phân tâm sẽ không cố kiềm giữ bất kỳ một thông tin nào.

Trong phân tích giấc mộng, người bệnh được yêu cầu mô tả lại giấc mơ của mình cho nhà trị liệu một cách
chi tiết. Nhà trị liệu thậm chí còn khuyến khích người bệnh mơ mộng. Freud tin rằng giấc mơ là phản ánh của vô
thức trong cố gắng tự thể hiện một cách có ý thức. Vì những giấc mơ cung cấp một con đường đi đến những tư
liệu của cõi vô thức, mục đích của phân tích giấc mộng là khám phá, với sự giúp đỡ của nhà trị liệu, ý nghĩa của
những giấc mơ của bệnh nhân và vì thế sẽ bộc lộ những ước muốn, những động cơ vô thức của người ấy.

Hai khái niệm khác của phân tâm học là kháng cự (resistance) và chuyển di (transference). Kháng cự (hoặc
phản kháng) là tình trạng người bệnh không sẵn lòng hợp tác với nhà trị liệu, đôi khi đến mức chống đối. Nhà
phân tâm thường diễn giải hành vi này có nghĩa là người bệnh mong muốn tránh né việc bàn đến một chủ đề
riêng biệt nào đó; hoặc là một giai đoạn đặc biệt khó khăn của việc trị liệu đang đến gần. Để giảm thiểu khả năng
kháng cự, nhà trị liệu phải cố gắng chấp nhận hành vi của người bệnh. Khi nhà trị liệu không phán xét, mà ch
lắng nghe, người bệnh sẽ dễ dàng hơn trong việc giải thích và mô tả các cảm xúc của mình một cách hoàn toàn
Người bệnh cũng học được cách chấp nhận những cảm xúc ấy.

Trong hiện tượng chuyển di, người bệnh chuyển những cảm xúc có được về một mối quan hệ trước đây sang
cho nhà trị liệu. Bằng cách cho phép sự chuyển di xảy ra, nhà trị liệu sẽ tạo cơ hội cho người bệnh hiểu được
những cảm xúc ấy tốt hơn và có thể hướng dẫn hoặc điều khiển đương sự trong việc thám sát những tư liệu bị
dồn nén hoặc khó nhận biết. việc khảo sát những ý nghĩ hay cảm xúc mà trước đó được coi là không thể chấp
nhận được (và vì thế bị dồn nén) sẽ giúp người bệnh hiểu được và xác định được những mâu thuẫn nằm phía sau
chi phối những hành vi của người ấy.
 Nhà phân tâm theo hướng ego-analysis (Phân tích cái Tôi)

Một số nhà phâm tâm được gọi là ego-analysist hoặc ego-pshychologist đã cải biên một số ý tưởng của Freud
về phân tâm học. Giống như Freud, các nhà phân tâm này coi phân tâm học là phương pháp thích hợp để trị liệu
những bệnh nhân bị rối loạn cảm xúc. Tuy nhiên, không giống Freud, họ cho rằng con người có thể kiểm soát có
ý thức đối với những đòi hỏi bức bách về mặt sinh học: kiểm soát việc chúng có thể được bộc lộ hay không, bộc
lộ khi nào, bằng cách nào. Những nhà phân tâm theo nhóm này chấp nhận một liệu pháp nhằm giúp người bệnh
phát triển mạnh hơn khả năng kiểm soát của cái Tôi, tức phần nhân cách điều hành theo những nguyên lý thực
tế và cố gắng kiểm soát hành vi bằng cách đáp ứng một cách thực tế đối những đòi hỏi của môi trường. Các nhà
phân tâm cổ điển chủ yếu chú trọng đến phần vô thức trong cái Ấy và cái Siêu Tôi, và sau đó mới làm gia tăng
khả năng kiểm soát của cái Tôi ở người bệnh.

Tính hiệu quả

Vì trị liệu phân tâm quá tốn tiền và mất thời giờ, nên dễ hiểu là đã có sự lưu ý về tính hiệu quả của nó. Ít có
nghiên cứu so sáng nào được thực hiện để cho thấy trị liệu phân tâm có hiệu quả như những liệu pháp khác, trừ
việc nó không hiệu quả hơn những liệu pháp khác.

Liệu pháp thân chủ trọng tâm (Client-centered therapy)

Liệu pháp thân chủ trọng tâm được phát triển bởi Carl Rogers, cũng là liệu pháp nội thị, nhưng khác với phân
tâm học, nó cho rằng con người có khả năng đáng kể về lựa chọn, kiểm soát và ý chí tự do trong việc xác định
hành vi của họ. Freud nhìn thấy con người vốn dĩ có tính ích kỷ và thích hưởng lạc, và những vấn đế về hành vi
được xem xét là do những xung năng có tính đối kháng (conflicting impulses). Trái lại, Rogers lại nhìn thấy con
người cơ bản là những cá thể tốt, thuần thục và có tính xã hội, luôn tiến bộ và trưởng thành hơn. Đối với các nhà
trị liệu theo trường phái Rogers, các hành vi “có vấn đề” xảy ra khi môi trường ngăn cản đương sự phát triển và
thể hiện tiềm năng vốn có của con người. Những mặc định sau đây giúp định hình liệu pháp của Rogers:

1. “Nhân chi sơ tính bổn thiện” con người vốn dĩ là tốt, có thể đương đầu hiệu quả với môi trường

2. Hành vi của con người là có mục đích, được chi phối bởi những mục đích

3. Những người lành mạnh có thể nhận biết mọi hành vi của họ và có thể lựa chọn mô hình hành vi của họ

4. Những hành vi của thân chủ chỉ có thể được hiểu từ những quan điểm của người đó. Ngay cả khi thân chủ
không diễn giải được những sự kiện trong thế gian, nhà trị liệu phải hiểu được cách thức thân chủ xem xét những
sự kiện này

5. Trị liệu chỉ hiệu quả khi thân chủ thay đổi hành vi của mình, chứ không phải khi nhà trị liệu thực hiện điều
đó.

Mục đích trị liệu

Roger xem nhân cách được cấu trúc xung quanh cái Ngã (self). Ông tin rằng con người có một khuynh
hướng bẩm sinh muốn hiện thực hóa chính mình cùng những khả năng của mình. Trong suốt cuộc đời, con người
sẽ đi về hướng cái Ngã lý tưởng (Ideal self) của mình, trở nên trưởng thành được thỏa mãn nhờ quá trình tự hiện
thực hóa (self-actualization). Sự hiểu biết cái Ngã cũng là điểm trung tâm trong liệu pháp của Rogers.

Mục đích của liệu pháp Rogers là giúp cho con người thực hiện những thay đổi: giải phóng những tiềm năng
sẵn có ở một con người vốn có năng lực thuần thục. Theo Rogers thân chủ yêu cầu nhà trị liệu giúp đỡ họ trong
tiến trình tự hiện thực hóa và hình thành cái Ngã mạnh mẽ. Một nhà trị liệu theo phương pháp Rogers không
mang đến một sự chữa trị (cure). Thay vào đó nhà trị liệu sẽ giúp thân chủ có một nhãn quan thực tế (một ý
nghĩa về một cái Ngã) rồi từ đó xem xét thế giới.
 Kỹ thuật

Để giúp thân chủ khám phá và hiện thực hóa một cái Ngã chưa được khám phá, liệu pháp thân chủ trọng tâm
của Rogers có tính chất không hướng dẫn (non-directive). Trong liệu pháp không hướng dẫn, nhà trị liệu sẽ
không hướng dẫn thân chủ, mà tạo điều kiện cho thân chủ phát triển khả năng tự xem xét. Thân chủ học cách
đánh giá thế giới dựa trên những ưu điểm của chính mình, với sự diễn giải rất ít của nhà trị liệu. Nhà trị liệu sẽ
xem xét thân chủ và tình trạng sức khỏe của thân chủ từ chính quan điểm của người đó. Thậm chí, dùng chữ
“thân chủ” thay cho chữ “bệnh nhân” cũng là điều bắt buộc trong phương pháp trị liệu của Rogers. Trong phân
tâm học, nhà trị liệu hướng dẫn người bệnh cách “chữa trị” và giúp họ hiểu được hành vi của họ. Trong liệu pháp
Rogers, nhà trị liệu không phải có uy quyền toàn năng. Một “giáo lý” cơ bản của phương pháp trị liệu thân chủ
trọng tâm là nhà trị liệu phải là người ôn hòa, biết chấp nhận, biết thể hiện những cảm xúc tích cực đối với thân
chủ. Để hóa giải những kinh nghiệm tiêu cực của thân chủ đối với những nguời không biết chấp nhận, vì thế đã
tin rằng mình là người “xấu”, nhà trị liệu phải bày tỏ sự tôn trọng vô điều kiện và sự quan tâm tích cực. Họ cố
gắng chấp nhận và nhận biết một cách đầy đủ những tình cảm của thân chủ, khuyến khích thân chủ nói ra những
cảm xúc ấy, bất kể thân chủ nói hoặc làm điều gì. Sự thấu cảm (empathic understanding) này là một phần quan
trọng trong quan hệ điều trị. Nhà trị liệu chấp nhận thân chủ là một người vừa có điểm tốt vừa có điểm không
tốt, tôn trọng các giá trị của thân chủ.

Trong liệu pháp thân chủ trọng tâm, thân chủ học cách đánh giá lại thế giới bằng cách sử dụng hệ tham
chiếu mới. Riêng trong liệu pháp Rogers, thân chủ phải học cách làm rõ và chấp nhận những quan điểm của chính
họ để cảm thấy mình có giá trị và được mãn nguyện. Mặc dù cách nhà trị liệu thân chủ trọng tâm có tính chất
không hướng dẫn, tuy vậy họ vẫn phải được đào tạo thuần thục. Khi họ phát hiện ra một hành vi hoặc một thá
độ không đúng, họ có thể hướng dẫn thân chủ đơn giản bằng cách đặt câu hỏi thích hợp, hoặc đáp ứng lại bằng
những lời cảm thán “ồ” hay “à, à”. Thậm chí, chỉ bằng những cử động nhỏ như một cái gật đầu, một cái khoát tay
họ có thể giúp thân chủ đi đúng hướng.

Trong liệu pháp Rogers, nhà trị liệu và thân chủ ngồi đối diện nhau, thường là ngồi trên những chiếc ghế đặt
cùng một bên của bàn làm việc. Một không khí làm việc tập trung được duy trì thay vì một không khí thư giãn, và
thân chủ được dẫn vào cuộc hội thoại. Lúc đầu, thân chủ có khuynh hướng bày tỏ những thái độ và ý tưởng được
người khác chấp nhận. Vì thế, một cảm giác ép buộc phải thành công có thể nói “tôi nên đạt điểm cao trong các
khóa học của mình” khi cô muốn ngụ ý rằng “bởi vì cha mẹ tôi mong muốn tôi thành đạt”. Khi cuộc trị liệu tiếp
diễn và thân chủ cảm nhận được sự thấu cảm từ nhà trị liệu, người nữ thân chủ thường sẽ dùng những ý tưởng
của chính mình để đánh giá bản thân. Kết quả là cô sẽ nói về mình bằng những cách tích cực hơn và cố gắng cư
xử như chính cô muốn hơn là theo cách mà cô nghĩ là người khác muốn cô phải có. Giờ đây, cô có thể tuyên bố
đại loại như: “Tôi nên đạt điểm cao trong các khóa học vì chúng có ý nghĩa với tôi”. Lời tuyên bố này phản ánh
một tái độ mới, tích cực hơn, dễ chấp nhận hơn về chính bản thân cô. Khi thân chủ cảm nhận tốt hơn về chính
mình, cô sẽ dần dần yêu cầu nhà trị liệu cho cô biết làm thế nào để đương đầu với thế giới và có thể cô đã sẵn
sàng rời khỏi sự trị liệu.

Liệu pháp Gestalt

Liệu pháp Gestalt khác biệt đáng kể so với phân tâm học và liệu pháp thân chủ trọng tâm. Nó thoát ra khỏ
những cách trị liệu nội thị cổ điển như phân tâm học, bằng cách nhấn mạnh vào cảm xúc và hành vi hiện có. Liệu
pháp này cho rằng con người có trách nhiệm với chính mình và đời sống của mình, và điều cần chú trọng không
phải là quá khứ mà là hiện tại.

Fredrick S. Perls (1893-1970) là người khởi xướng liệu pháp Gestalt. Là một thầy thuốc và là một nhà phân
tâm được đào tạo tại châu Âu, ông đã đến Hoa Kỳ và nói chung được xem như một kẻ bị giới phân tâm ruồng bỏ
Thay vì nhấn mạnh lý do “tại sao” của những hành vi trong quá khứ như Freud và Rogers, Perls nhấn mạnh vào
những sự kiện trong hiện tại là “cái gì” và diễn ra “như thế nào”. Perls cho rằng cách tốt nhất để giúp bệnh nhân
chấm dứt lo âu và các cảm giác không thoải mái khác là phải nhắm vào sự hiểu biết và nhận thức của người bệnh
về thế giới trong hiện tại hơn là những tình huống và kinh nghiệm trong quá khứ.

Mục đích trị liệu

 Các nhà trị liệu Gestalt tin rằng những người không nhận biết một cách đầy đủ những sự kiện xung quanh họ
sẽ cảm thấy yếu đuối, bị cách ly, tràn ngập sự căng thẳng, và bị héo mòn dần.

Bởi những nỗi sợ hãi, lo âu khiến che phủ sự nhận biết của họ về thực tại. Chỉ khi nào đương sự nhận biết
được cái gì “tại đây và vào lúc này” (here and now) thì họ mới trở nên nhạy cảm với những căng thẳng và dồn
nén mà trước đó đã gây ra nơi họ những hành vi kém thích nghi. Một khi họ nhận biết được những cảm xúc hiện
tại của mình và chấp nhận chính mình, người bệnh sẽ có thể hiểu hành vi trước đây và hoặc định những hành vi
thích hợp trong tương lai. Vì thế, mục đích của liệu pháp Gestalt là mở rộng sự nhận biết của người bệnh về
những thái độ và cảm xúc trong hiện tại (self-awareness), và từ đó chức năng thích nghi tự nhiên có thể họat
động trở lại.

Từ quan điểm của trường phái Gestalt, một người lành mạnh là người đang tiếp xúc với những cảm xúc của
mình và với thực tế. Khi một người có một “công việc chưa hoàn tất”, hoặc một mâu thuẫn chưa được giải quyết,
những cảm xúc này phải được giải quyết (Perls gọi những mâu thuẫn này là những “Gestalt chưa hoàn tất”). Vì
thế, việc trị liệu theo các nhà tâm lý Gestalt nhắm vào việc tái lập lại và hướng đương sự trở về cái Ngã toàn vẹn
của chính mình.

Kỹ thuật

Liệu pháp Gestalt không tập trung vào việc bộc lộ các căn nguyên từ quá khứ đối với các hành vi hiện tại. Nó
khảo sát những cảm xúc và hành vi mà thân chủ có lẽ không nhận biết được. Liệu pháp Gestalt nên được xem là
một liệu pháp dựa trên kinh nghiệm được thiết kế nhằm giúp thân chủ tự phát triển một cách hoàn hảo hơn
trước những tình huống hiện tại. Nhà trị liệu thường yêu cầu tập trung vào những cảm xúc trong hiện tại về một
kinh nghiệm khó khăn trong quá khứ. Giả định cơ bản cho rằng những cảm xúc được biểu lộ hiện tại có thể được
hiểu và giải quyết dễ dàng hơn là những đáp ứng và những sự kiện được gợi nhớ lại. Vì thế, các nhà trị liệu
Gestalt có thể yêu cầu người bệnh làm sống lại một tình huống và bàn về điều đó như thể nó đang xảy ra trong
hiện tại.

Nhiều kỹ thuật Gestalt được thiết kế để giúp bệnh nhận tỉnh táo hơn đối với những cảm giác quan trọng
trong bản thân họ và về môi trường xung quanh họ. Một trong số những kỹ thuật đó là cho người bệnh thay đổi
cách thức mà họ nói về thế giới, để nói về những cảm xúc và tình cảm như thể chúng là của một người khác. Một
kỹ thuật khác là yêu cầu thân chủ cư xử theo một cách thức trái ngược lại với cách mà họ cảm thấy. Ví dụ, một
người cảm thấy thù địch và gây hấn với ông chủ của mình có thể được yêu cầu hãy cư xử như thể anh ta có một
mối quan hệ ôn hòa và đầy tình cảm với ông chủ của mình. Quan điểm cho thân chủ sử dụng những lời lẽ khác
và giải quyết tình huống theo những cách khác là nhằm giúp họ hiểu được cảm xúc thật sự của họ và vì thế mở
rộng những hiểu biết của họ về thế giới. Những lo âu trước đó được kinh qua trong hiện tại và được hướng vào
những hành vi có tính xã hội hơn, sáng tạo hơn.

Mục đích trị liệu là nhằm giúp người bệnh giải quyết những mâu thuẫn cũ và cho phép họ giải quyết được
những mâu thuẫn trong tương lai. Việc trị liệu không “cố định” con người; hơn nữa, nó còn giúp chính bản thân
họ và cho phép họ sống thích nghi trong tương lai.

Bảng tóm tắt các liệu pháp nội thị

Liệu pháp Mục đích Kỹ thuật

Phân tâm học Khám phá những mâu
thuẫn và các đòi hỏi bản
năng bị dồn nén; cho thấy
bản năng chi phối hành vi
hiện tại như thế nào.
Liệu pháp thân Giúp đương sự có một
chủ trọng tâm cách nhìn để thích nghi, tự
hiện thực hóa và thỏa mãn
những tiềm năng cá nhân.
Liệu pháp hướng dẫn, trong đó nhà
phân tâm đóng vai trò chủ động
diễn giải các giấc mộng và liên
tưởng tự do của người bệnh.
Liệu pháp không hướng dẫn, trong
đó thân chủ tự phân tích hành vi
của chính mình; môi trường trị liệu
hoàn toàn có tính chấp nhận với sự

Liệu pháp Mở rộng khả năng nhận
Gestalt biết về tình huống hiện tại
và tái lập các chức năng tự
nhiên
quan tâm vô điều kiện của nhà trị
liệu.
Liệu pháp tự chọn trong đó thân
chủ được yêu cần xem xét thế giới
theo một nhãn quan khác và được
khuyến khích nhắm vào các tình
huống hiện tại hơn là quá khứ.

Liệu pháp hành vi (Behavior Therapy)

Một số người không muốn bàn về những kinh nghiệm thời thơ ấu, khám phá những động cơ vô thức, hoặc
tìm kiếm giải pháp cho những mâu thuẫn nội tâm. Giống như Tom Gredler, họ chỉ muốn làm sao để hòa hợp vớ
công việc và đời sống gia đình. Đôi khi, các nhà trị liệu đồng ý rằng vấn đề đưa thân chủ vào liệu pháp nội th
không bảo đảm được một sự khám phá như thế; và liệu pháp hành vi thường được lựa chọn.

Nhưng cũng có những lý do khác. Nếu Tom tìm đến một nhà trị liệu hành vi vì ông bị chứng lo âu, nhà trị liệu
có lẽ sẽ chỉ dẫn cho Tom làm thế nào để giải quyết và làm giảm bớt lo âu. Việc khám phá những mâu thuẫn hoặc
động cơ nội tại có lẽ sẽ được giới hạn ở mức tối thiểu hoặc không cần đến. Các nhà trị liệu luân phiên chú trọng
đến việc hướng dẫn cho Tom những hành vi có tính thích nghi hơn và giúp ông loại bỏ những hành vi cũ kém
thích nghi đã dẫn đến chứng lo âu.

Liệu pháp hành vi, hoặc đôi khi gọi là sửa đổi hành vi, liên quan đến việc áp dụng một cách hệ thống các
nguyên lý học tập (learning principles) để giúp con người thay thế những hành vi kém thích nghi bằng những
hành vi mới. Nhà trị liệu hành vi không quan tâm nhiều đến những nguồn gốc của một hành vi, mà chỉ quan tâm
đến việc thay đổi hành vi. Vì thế, mục đích trị liệu cho một người có tình trạng căng thẳng là làm sao để loại bỏ
tình trạng đó. Vì trọng tâm trị liệu là hành vi hiện có, nên ngay cả khi nhà trị liệu không kết luận được chắc chắn
những nguyên nhân của hành vi có vấn đề ấy, thì sự thiếu những thông tin như thế vẫn không ảnh hưởng nhiều
đến phương pháp trị liệu. Các nhà trị liệu hành vi trước tiên sẽ cho đương sự học cách loại bỏ những hành vi cũ,
sai lầm và sau đó sẽ học những hành vi mới. Sự nội thị (insight) không được xem là cần thiết cho sự thay đổ
hành vi, và những khái niệm như động cơ vô thức (unconsious motivation) cũng không được sử dụng.

Các nhà trị liệu hành vi cho rằng con người biểu hiện những hành vi bất thường bởi vì họ có vấn đề kém thích
nghi với tình huống của họ; nếu như họ được hướng dẫn những cách đối phó mới, tình trạng kém thích nghi sẽ
không còn.

Các nhà trị liệu hành vi không luôn chú trọng đến những vấn đề về hành vi, nguồn gốc đưa thân chủ đến vớ
trị liệu. Đôi khi, trong lúc xem xét các vấn đề của thân chủ, nhà trị liệu có thể nhận thấy rằng vấn đề hiện tại của
thân chủ được gây nên bởi một số tình huống khác. Trong trường hợp đó, nhà trị liệu có thể quyết định tập trung
vào việc thay đổi tình huống căn nguyên. Ví dụ, nhà trị liệu có thể khám phá ra rằng việc hôn nhân của thân chủ
bị “trục trặc” do có quá nhiều cuộc cãi vã với người bạn đời và sự cãi vã thường xảy ra một lúc sau khi uống nhiều
rượu. Nhà trị liệu có thể khám phá thêm rằng việc uống rượu lại hay xảy ra sau một ngày làm việc căng thẳng ở
cơ quan, mà điều này càng trầm trọng thâm do thân chủ đặt ra những kỳ vọng quá cao cho chính năng suất làm
việc của mình. Trong tình huống đó, nhà trị liệu có lẽ sẽ tập trung vào việc giúp thân chủ phát triển những tiêu
chuẩn thực tế từ đó làm giảm nhẹ căn nguyên nguồn gốc gây ra vấn đề của anh ta tức là sự căng thẳng được
cảm thấy tại cơ quan. Nhà trị liệu tập trung giúp thân chủ phát triển những tiêu chuẩn thực tế phù hợp với những
khả năng đã được biết rõ của thân chủ, những năng lực làm việc trong quá khứ, và khả năng thực tế trong tương
lai.

Những thân chủ trong liệu pháp hành vi không được khuyến khích nhận lấy những giá trị của nhà trị liệu hoặc
diễn giải những sự kiện trong quá khứ để tìm ý nghĩa của chúng. Mặc dù một nhà trị liệu hành vi có thể làm bộc
lộ một chuỗi sự kiện dẫn đến một hành vi đặc hiệu, nhưng khám phá đó sẽ không gợi ra một sự đi sâu khảo sát
những kinh nghiệm trước kia của thân chủ. Thật vậy, các nhà trị liệu hành vi xem sự thăm dò không cần thiết
trước kia của thân chủ là một sự xâm phạm đời tư cá nhân.
 Mục đích trị liệu

Mục đích của sự thay đổi hành vi là gây ảnh hưởng đối với hành vi hiện có bằng cách sử dụng những nguyên
lý học tập cơ bản nhằm tái cấu trúc những đáp ứng của đương sự. Sử dụng một mô hình giáo dục hơn là y khoa,
một nhà trị liệu hành vi hướng dẫn cho thân chủ những kỹ năng hơn là chữa trị một căn bệnh. Các nhà trị liệu
hành vi cho rằng hành vi của con người bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi trong môi trường sống của họ, trong cách
thức mà họ đáp ứng với môi trường và trong cách mà họ quan hệ với người khác. Dĩ nhiên, khi đương sự bước
vào một quan hệ trị liệu, nhiều hành vi của họ có thể thay đổi, không chỉ riêng hành vi được điều trị đặc hiệu. V
thế, một người được điều trị vì chứng tic do căng thẳng (nervous tic) có thể thấy rằng không chỉ tần số của tic
giảm đi, mà anh ta còn trở nên tham gia một cách dễ dàng hơn vào những cuộc thảo luận về các chủ đề tình cảm
và làm việc tốt hơn. Ngoài ra, các nhà trị liệu hành vi cho rằng, một khi hành vi của một người được thay đổi,
nhiều thái độ, nỗi lo sợ và những mâu thuẫn cũng có thể trở nên dễ được sửa đổi hơn.

Hầu hết các nhà trị liệu nội thị cho rằng nếu chỉ có hành vi biểu hiện công khai được điều trị thì sự thay thế
triệu chứng sẽ xảy ra. Thay thế triệu chứng (symptom substitution) là sự xuất hiện một hành vi này để thay thế
cho một hành vi khác đã bị loại bỏ do được trị liệu. Vì thế, theo các nhà trị liệu nội thị, nếu nhà trị liệu chỉ loại bỏ
tic do căng thẳng mà không xem xét đến các nguyên nhân bên dưới của tình trạng tic đó, thân chủ có thể sẽ biểu
lộ rối loạn của mình bằng cách phát sinh một triệu chứng khác như nói lắp chẳng hạn. Trái lại, nhà trị liệu hành v
thì cho rằng sẽ không xảy ra sự thay thế triệu chứng.

Một vài nghiên cứu đã hỗ trợ quan điểm của các nhà hành vi học: Nếu trị liệu bao gồm việc sử dụng đúng các
nguyên tắc hành vi thì sự thay thế triệu chứng sẽ không xảy ra. Dữ liệu cũng cho thấy rằng liệu pháp hành vi ít
nhất cũng hiệu quả như liệu pháp nội thị và trong một số trường hợp còn hiệu quả hơn.

Các kỹ thuật cơ bản

Tất cả các thông số quan trọng đối với liệu pháp nội thị cũng quan trọng đối với liệu pháp hành vi. Bầu không
khí trong hai kiểu gặp gỡ làm việc dường như giống nhau đối với tất cả thân chủ lẫn nhà quan sát. Tuy nhiên,
những kỹ thuật áp dụng nói chung khác nhau rất nhiều.

Liệu pháp hành vi nói chung bao gồm ba thể thức: (1) Nhận diện hành vi có vấn đề và tần số xuất hiện của
nó; (2) Trị liệu chính hành vi đó, có thể gồm giáo dục lại (reeducation), huấn luyện giao tiếp (communication
training) và một số hình thức điều kiện hóa ngược (counter-conditioning); (3) sau đó quan sát để đánh giá xem
có sự thay đổi hành vi lâu dài hay không. Nếu thân chủ vẫn thể hiện hành vi theo kiểu mới, nhà trị liệu có thể biết
rằng việc trị liệu đã có hiệu quả.

Liệu pháp hành vi sử dụng bốn kỹ thuật tổng quát để giúp các thân chủ thay đổi hành vi của họ: điều kiện
hóa có tác động (operant conditioning), điều kiện hóa ngược (counter-conditioning), làm mẫu (modeling) và tá
cấu trúc nhận thức (cognitive restructuring). Trước khi mô tả các kỹ thuật, chúng tôi xin nhấn mạnh rằng việc tr
liệu thường bao gồm một hoặc nhiều kỹ thuật phối hợp với nhau. Một rối loạn phức tạp, nhà trị liệu càng cần phả
lồng ghép, phối hợp và sử dụng một tập hợp nhiều kỹ thuật trị liệu khác nhau.

Một nhà trị liệu cũng có thể sử dụng một vài kỹ thuật trị liệu hành vi khác nhau hoặc phối hợp các kỹ thuật tr
liệu nội thị với trị liệu hành vi. Một nhà trị liệu tâm lý giỏi sẽ áp dụng bất kỳ sự phối hợp kỹ thuật nào cần thiết để
giúp đỡ thân chủ một cách đầy đủ và hiệu quả. Khi nhà trị liệu phối hợp các phương pháp, cách này gọi là
phương pháp chiết trung (eclectic approach)

Điều kiện hóa có tác động (operant conditioning)

Điều kiện hóa có tác động bao gồm việc tạo ra sự củng cố (reinforcer) và khen thưởng (reward) một cách tích
cực đối với những đáp ứng đúng. Sự củng cố là bất kỳ điều gì làm gia tăng khả năng tái xuất hiện một đáp ứng
đã có trước đó. Việc củng cố có thể được sử dụng để phát triển và duy trì những hành vi có ích. Ngoài ra, loại bỏ
một sự củng cố tích cực cũng có thể dùng để làm giảm tần số xuất hiện của những hành vi chống đối xã hộ
(antisocial behavior). Những kỹ thuật củng cố tích cực (positive reinforcement techniques) đã được áp dụng ở
 những nơi như lớp học, bệnh viện tâm thần, nhà tù, nhà hàng… Chúng cũng được dùng để giúp cho những
ai muốn làm giảm cân, bỏ thuốc lá hoặc muốn có bạn mới.

Các thủ thuật điều kiện hóa có tác động được sử dụng trong nhiều hệ thống để tạo ra những hành vi mong
muốn, bao gồm việc gia tăng tốc độ đọc, cải thiện hành vi học tập trong lớp, ăn mặc đúng cách, và giữ vệ sinh
cá nhân. Chúng có công dụng hữu hiệu nhất đối với trẻ em có tính chống đối xã hội, những người học chậm,
hoặc những người kém thích nghi. Một số nhà nghiên cứu thấy chúng cũng có hiệu quả đối với những bệnh nhân
trong bệnh viện tâm thần. Ví dụ, Ayllon và Haughton (1964) đã hướng dẫn nhân viên của họ áp dụng cho những
bệnh nhân nằm viện kỹ thuật củng cố khả năng diễn đạt lời nói khi loạn tâm (psychotic verbalization) trong một
thời gian; rồi củng cố khả năng diễn đạt lời nói lúc ổn định (neutral verbalization) trong một khoảng thời gian
khác. Như dự kiến, tần số của diễn đạt lời nói loạn tâm tăng lên khi được củng cố, và giảm khi không được củng
cố. Bất kể hành vi mong muốn là gì, phương pháp nói chung đều giống nhau; bởi vì một hành vi được củng cố có
khuynh hướng tái xuất hiện trở lại, các nhà trị liệu thì chỉ củng cố những hành vi mong muốn.

Kinh tế qui đổi (token economy)

Trong kinh tế qui đổi, những người tham gia sẽ nhận được những vật qui đổi (token) khi họ thực hiện được
những hành vi phù hợp. Sau đó, họ có thể dùng vật này để đổi lấy một tiết mục hoặc một họat động khác có tính
củng cố tích cực, như kẹo, quần áo mới, hoặc những trò chơi. Một vật qui đổi được dùng trong kinh tế qui đổi
theo cách thức rất giống như tiền được sử dụng trong xã hội. Người càng có nhiều vật qui đổi thì càng nhận
được nhiều củng cố qua trao đổi.

Kinh tế qui đổi dùng để sửa đổi hành vi trong những hệ thống xã hội, thường là trong những nhóm có nhiều
người. Mục đích của chúng là nhằm củng cố những hành vi phù hợp với những tiêu chuẩn xã hội. Ví dụ, một
bệnh nhân nằm viện có thể nhận được những vật qui đổi vì việc họ lau sạch bàn ghế, giúp đỡ nhà giặt trong
bệnh viện, hoặc giữ gìn vệ sinh cá nhân và ngoại hình. Số lượng vật qui đổi được tặng cho mỗi hành vi được qui
định tùy theo mức độ khó khăn của hành vi hoặc công việc và thời gian bao lâu để một người thực hiện được
hành vi đó. Vì thế, một người bệnh có thể nhận được 3 vật qui đổi cho việc đánh răng, nhưng có thể nhận được
4 vì đã tham gia vào những hành vi hữu ích cho xã hội. Vào cuối mỗi tuần, người bệnh có thể “chuộc” những vật
qui đổi để lấy những vật phẩm trang điểm, vật dụng để đọc và viết, hoặc nhận phép đặc biệt được đi dạo trong
sân bệnh viện.

Ayllom và Azrin (1965) theo dõi năng suất làm việc ở một nhóm bệnh nhân trong thời gian 45 ngày, họ cho
rằng khi những vật qui đổi (tác nhân củng cố) được cho tuỳ theo năng suất, nhóm bệnh nhân ấy có thể đạt đến
46 giờ công lao động mỗi ngày; còn khi không được cho vật qui đổi, năng suất sẽ giảm 10 giờ công mỗi ngày.

Một lợi điểm của kinh tế qui đổi là nó có thể được điều hành bởi một nhân viên bán chuyên nghiệp
(paraprofessional) như điều dưỡng, hoặc bất kỳ ai khác như phụ huynh, bạn bè, nhân viên cứu trợ và các nhân
viên khác, tất cả đều có thể tham gia vào kinh tế qui đổi. Không những phương pháp này giúp người bệnh học
tập và duy trì được những hành vi theo công việc chuyên biệt như nội trợ và tự chăm sóc bản thân, mà sự thể
hiện những hành vi như thế còn đi kèm với sự giảm bớt các tình trạng trầm cảm và hoang tưởng.

Loại trừ và trừng phạt

Loại trừ (extinction) và/hoặc trừng phạt (punishment) có thể được áp dụng để làm giảm tần số xuất hiện của
một hành vi không mong muốn. Sự loại trừ có thể được dùng để làm giảm khả năng thể hiện một hành vi đuợc
duy trì bởi các tác nhân củng cố. Giả sử một đứa bé lên ba đang quấy rối trong nhà khi đòi được kể chuyện thật
nhiều. Nếu không có ai đọc chuyện cho nó nghe, nó liền la thét lên cho đến khi đạt được điều mình muốn; bằng
cách đọc chuyện khi đứa trẻ khóc như thế, cha mẹ nó đã củng cố hành vi la khóc ấy: đứa trẻ khóc, họ đọc. Một
cách để loại bỏ hành vi khóc lóc này là hãy ngưng củng cố nó. Sự củng cố ở đây là đọc chuyện, do vậy việc đọc
chuyện phải được ngưng lại. Giờ đây, khi đứa bé khóc, cha mẹ không đọc chuyện cho nó nữa. Có khả năng đứa
trẻ sẽ khóc to, khóc dữ trong hai, ba đêm để cố buộc cha mẹ phải đọc chuyện. Tuy nhiên, nếu cha mẹ không
củng cố hành vi của đứa bé, hành vi đó sẽ dần dần được loại bỏ.
 Một cách thứ hai để làm giảm tần số xuất hiện của hành vi không mong muốn là trừng phạt nó. Trừng phạt
thường kèm với sự biểu lộ một kích thích đối nghịch (aversive stimulus). Ví dụ, nếu một đứa trẻ chơi với những đồ
vật dễ vỡ đặt trên bàn, cha mẹ đôi khi nói:”không được” và đánh khẽ vào bàn tay của trẻ. Trong một phòng th
nghiệm với các đối tượng là người lớn, một nhà nghiên cứu có thể tạo ra một loại kích thích đối nghịch mạnh hơn,
có thể là cho điện giật chẳng hạn. Thông thường, sự trừng phạt đối với những hành vi không mong muốn được đ
kèm với sự củng có tích cực những hành vi mong muốn và hòa hợp với xã hội.

Giả lơ (Time-out)

Giả lơ, hoặc loại bỏ đương sự khỏi nguồn gây củng cô (đúng hơn là tác nhân gây củng cố), là một kỹ thuật
được áp dụng rộng rãi liên quan đến nhiều nguyên lý cơ bản trong lý thuyết về học tập. Giả lơ tác dụng như một
sự trừng phạt vì nó cũng làm giảm các hành vi đặc hiệu không mong muốn. Hãy xem một đứa trẻ nổi giận tam
bành mỗi khi nó muốn đòi cục kẹo, một cây kem, hoặc một món đồ chơi của đứa em trai nhỏ. Khi không chịu nổi,
cha mẹ thường chìu theo nó. Tuy nhiên, trong cách giả lơ, khi đứa trẻ đổ hư, nó sẽ bị đem đi nơi khác và được
đặt vào một căn phòng không có đồ chơi, không có ti vi và cũng chẳng có ai khác; nó có thể được đặt vào một
“chiếc ghế suy nghĩ” (thinking chair) cách xa những người khác trong gia đình. Trong cách giả lơ, đứa trẻ không
những đã không được điều mình muốn, nó còn được cách ly khỏi những tác nhân gây củng cố. Đứa trẻ được giữ
ngồi trên chiếc ghế hoặc trong căn phòng trong một khoảng thời gian nhất định. nếu nó không chịu ở lại, thờ
gian ngồi sẽ được tính thêm. Một khi sự giả lơ này được kết hợp với việc củng cố tích cực cho những hành vi tốt,
đứa trẻ có vấn đề về hành vi sẽ có được những tiến bộ ngoạn mục.

Điệu kiện hóa ngược (counter-conditioning)

Phương pháp quan trọng thứ hai trong liệu pháp hành vi - điều kiện hóa ngược - nhắm vào việc tập cho
đương sự một đáp ứng mới có tính thích nghi trước một kích thích quen thuộc. Thông thường, một kích thích đặc
hiệu (S1) sẽ gây ra một đáp ứng đặc hiệu (R1). Người ta hy vọng rằng, sau khi đương sự trải qua quá trình điều
kiện hóa ngược, hoặc tái điều kiện hóa (reconditioning), thì cùng một kích thích như trước (S1) sẽ gây nên một
đáp ứng mới (R2). Hai phương thức cơ bản của điều kiện hóa ngược là: giải cảm ứng hệ thống (systematic
desensitization) và điều kiện hóa ngược đối nghịch (aversive counterconditioning)

Giải cảm ứng hệ thống

Trong giải cảm ứng hệ thống, đương sự được học cách thư giãn khi đứng trước một kích thích mà trước đó
gây ra lo âu. Ví dụ, một người ngồi lái xe là một tình huống kích thích (S1) đôi khi gây ra một đáp ứng sợ hãi quá
đáng (R1). Sau cùng, qua điều trị, ý nghĩ về việc lái xe một mình (S1) thay vào đó có thể gây nên một đáp ứng tò
mò hoặc thư giãn hơn (R2). Giải cảm ứng hệ thống là quá trình gồm ba giai đoạn. Trước tiên, đối tượng học cách
làm thế nào để thư giãn. Thứ hai, đối tượng mô tả ra tình huống gây ra sự lo âu. Thứ ba, trong lúc thư giãn sâu,
đối tượng tưởng tượng ra tình huống gây lo âu. Đối tượng dần dần được tiếp xúc với một nguồn gây lo âu,
thường là bằng cách tưởng tượng ra một loạt những tình huống gây sợ hãi hoặc lo âu mà cả thân chủ lẫn nhà tr
liệu cùng thiết lập nên. Ví dụ, nhà trị liệu có thể yêu cầu một thân chủ sợ lái xe một mình hãy tưởng tượng rằng
có một chiếc xe hơi đang ở đằng xa. Rồi tiếp tục tưởng tượng mình tiến đến gần chiếc xe hơn. Sau cùng, thân
chủ bắt đầu tưởng tượng mình đã vào trong xe. Khi thân chủ nhận ra rằng mình sẽ không bị thương hoặc bị cô
lập, chỉ bằng cách tưởng tượng ra cảnh như thế, anh ta sẽ “dung nạp” cảnh tượng gây stress ấy và sau cùng thực
hiện được hành vi mà mình tưởng tượng ra.

Có nhiều tranh cãi về cơ chế tác dụng của giải cảm ứng hệ thống. Nghiên cứu vẫn tiếp tục xem xét sự giả
cảm ứng hệ thống vừa như một công cụ, vừa như một quá trình trị liệu. Bất kể nó tác dụng như thế nào, giải cảm
ứng hệ thống đã là một hình thức trị liệu thành công cho hàng ngàn người.

Điều kiện hóa ngược đối nghịch

Trong điều hóa ngược đối nghịch, một kích thích có hại hoặc đối nghịch được đi kèm theo một kích thích đã
gây hành vi không mong muốn. Cũng như trong giải cảm ứng hệ thống, mục đích là nhằm luyện cho đương sự có
một đáp ứng khác đối với kích thích ban đầu. Ví dụ, những người nghiện rượu thường nhận thấy rượu như một
“phần thưởng” ngay cả khi họ nhận biết rằng rượu có hại cho sức khỏe và ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa họ
 với người khác. Một nhà trị liệu hành vi sẽ tập trung vào việc tập cho người nghiện rượu một đáp ứng mới
đối với rượu. Bước đầu tiên là tập cho đương sự liên hệ giữa rượu và triệu chứng nôn ói. Nếu những chỉ dẫn
bằng lời chưa đủ, nhà trị liệu sẽ cho đương sự dùng một loại thuốc gây ói mỗi khi người này uống rượu. Mục đích
là làm cho việc uống rượu hoặc kết quả của uống rượu trở nên khó chịu. Sau cùng, với cách trị liệu như thế, chỉ
mỗi việc nghĩ đến rượu thôi cũng có thể gây buồn nôn và vì thế tránh được hành vi uống rượu. Nói chung, những
kỹ thuật điều kiện hóa ngược đối nghịch sẽ có hiệu quả cao nhất khi được kết hợp với những tình huống ngẫu
nhiên khác làm thúc đẩy các kiểu hành vi thích nghi. Trong nhiều trường hợp, điều kiện hóa ngược đối nghịch
được kết hợp với sự củng cố tích cực những hành vi hoà hợp xã hội.

Làm mẫu (modeling)

Khi một ngôi sao màn bạc mặc một chiếc áo len, ngành công nghiệp áp len có thể dự đoán chính xác rằng
nhiều người khác cũng sẽ bắt đầu mặc loại áo này. Con người hay bắt chước những “gu” âm nhận và cách ăn
mặc. Trẻ em cũng đặc biệt nhạy cảm với hành vi của người khác, đặc biệt là cha mẹ chúng. Trẻ thường học
cách đi tiêu trong nhà xí, cách ứng xử khi vào bàn ăn, cư xử với thú vật theo cách mà nó đã quan sát và bắt
chước cha mẹ hoặc người lớn khác.

Người lớn cũng học đuợc những đáp ứng mới bằng cách quan sát những “người làm mẫu”. Albert Bandura và
công sự (1969) đã nhận thấy lợi ích của cách trị liệu lấy việc làm mẫu làm kỹ thuật trị liệu chính. Bandura,
Blanchard và Ritter (1969) đã cho những người sợ rắn xem phim hoặc người thật biểu diễn cầm rắn trong tay.
Trong cả hai trường hợp, nỗi sợ rắn của các đối tượng đã giảm đi. Các kỹ thuật tương tự cũng có hiệu quả đối
với những người sợ chó và các loại súc vật khác.

Một nhà tri liệu dùng phương pháp làm mẫu sẽ cố tập cho thân chủ cách quan sát và bắt chước hành vi của
những người quả quyết và hành động có mục đích. Một vấn đề trong phương pháp làm mẫu là đương sự thường
quan sát hành vi của những kiểu mẫu không đúng. Ví dụ, mặc dù cha mẹ có vai trò thích hợp là người làm mẫu,
nhưng một cách vô thức họ có thể dạy cho con những hành vi không thích nghi. Phương thức làm mẫu đối với
hành vi cho rằng những người có hành vi bất thường đã từng tiếp xúc và “ sao chép” những hành vi không đúng
ấy. Đó là lý do để nhiều người mong muốn những cảnh bạo lực trên truyền hình, phim ảnh phải được lược bỏ đi.
Những người phản đối cảnh bạo lực trong phim ảnh cho rằng người ta sẽ bắt chước những hành vi được xem
thấy trên màn hình.

Tái cấu trúc nhận thức (cognitive restructuring)

Mặc dù hầu hết các liệu pháp hành vi chỉ giải quyết những hành vi được thể hiện, ngày càng có nhiều nhà trị
liệu hành vi xem xét đến quá trình suy nghĩ của đương sự. Các nhà trị liệu nhận thức (cognitive therapist) quan
tâm đến việc sửa đổi những kiểu suy nghĩ không thích nghi hoặc sai lầm của những đối tượng bị rối nhiễu. Giống
như các hình thức trị liệu hành vi khác, trị liệu tái cấu trúc nhận thức nhắm vào hành vi hiện tại và không quan
tâm đến những kinh nghiệm thời thơ ấu. Liệu pháp nhận thức - hành vi (cognitive behavior therapy) ít nhất cũng
hiệu quả ngang bằng hoặc thậm chí trong vài trường hợp, có hiệu quả hơn những liệu pháp khác.

Liệu pháp cảm xúc - hợp lý (RET: rational-emotive therapy)

Liệu pháp nhận thức được biết đến nhiều nhất là liệu pháp cảm xúc - hợp lý, được triển khai bởi Albert Ellis.
Hầu hết các liệu pháp hành vi cho rằng hành vi bất thường được gây ra bởi những mô hình hành vi sai lầm hoặc
phi lý. Ellis và cộng sự cho rằng hành vi bất thường bắt nguồn từ những cách suy nghĩ sai lầm hoặc phi lý. Nếu
những quá trình suy nghĩ sai lầm có thể được thay thế bằng những ý nghĩ hợp lý hơn về thế giới, thì sự kém
thích nghi và hành vi bất thường sẽ không còn.

Ellis tin rằng rối nhiễu tâm lý là hậu quả của những sự kiện trong đời sống của một con người đã gây ra cho
người ấy những niềm tin phi lý (irrational belief). Ba loại niềm tin sai lầm liên quan đến cá nhân, người khác,
hoặc thế giới nói chung, sẽ dẫn đến những cảm xúc và hành vi tiêu cực. Vì thế, mục đích đầu tiên của liệu pháp
cảm xúc - hợp lý là giúp đương sự xem xét lại những sự kện trong quá khứ đã gây nên những niềm tin phi lý ấy.
Công việc của nhà trị liệu là nhằm bộc lộ những mô hình suy nghĩ của thân chủ và giúp thân chủ nhận ra cách
suy nghĩ của họ là sai lầm; còn nhà trị liệu sẽ cố gắng thay đổi những tin tưởng và suy nghĩ phi lý ấy. Nếu liệu
 pháp cảm xúc- hợp lý thành công, thân chủ sẽ chấp nhận những hành vi mới dựa trên những cách nghĩ mớ
hợp lý hơn.

Ellis đã trình bày một vài định kiến phi lý (irrational assumption) cơ bản mà ông cảm thấy là nguyên nhân của
nhiều vấn đề cảm xúc và hành vi kém thích nghi. Những định kiến phi lý này có thể được nêu dưới đây:

Ý tưởng phi lý: Điều bức thiết đối với một người là được thương yêu và được hầu hết mọi người chấp nhận v
tất cả những việc mà người ấy làm.

Ý tưởng phi lý: Một người phải giỏi giang, đầy đủ và thành công trên tất cả mọi phương diện.

Ý tưởng phi lý: Một số người là xấu xa, đồi bại và hung ác, và nên bị trừng phạt vì những tội lỗi của họ

Ý tưởng phi lý: Thật là một thảm họa khi tình huống không diễn ra theo cách mà bạn muốn.

Ý tưởng phi lý: Sự bất hạnh của con người có nguyên nhân từ bên ngoài. Con người ít có hoặc không có khả
năng kiểm soát nỗi buồn của mình và không thể tự gạt bỏ những cảm xúc tiêu cực.

Những đinh kiến phi lý này thường dựa trên một sự thật chung là: con người có những nhu cầu được ưa
thích, được trở nên giỏi giang, được yêu thương, và có được cảm giác an toàn. Chỉ khi đương sự đặt vào mình
những giá trị phi lý hoặc cường điệu thì những nhu cầu này trở nên kém thích nghi và dẫn đến những rối loạn
cảm xúc, lo âu và hành vi bất thường. Những người đang trải qua trạng thái lo âu, trầm cảm và kém thích ngh
nói chung đều không hạnh phúc, bởi vì họ nhận vào quá nhiều những điều “nên thế này”, “phải thế kia”. Như Ellis
nói: “Một khi đương sự tin vào một điều vô lý bao gồm trong những ý niệm này, chắc chắn anh ta sẽ có khuynh
hướng trở nên bị ức chế, thù địch, chống đối, mặc cảm tội lỗi, vô tích sự, trơ lỳ, mất tự chủ và không hạnh phúc”
Liệu pháp cảm xúc-hợp lý cố gắng đặt những định kiến trong nhận thức của đương sự về thế giới vào trong một
“cái khung hợp lý” (reasonable framework), cố gắng lập lại thăng bằng giữa những như cầu của đương sự vớ
những đòi hỏi của một môi trường phức tạp và luôn thay đổi. Ellis (1987) đã viết:

Tất cả mọi người đều sinh ra với những khuynh hướng rất mạnh mẽ để suy nghĩ một cách
quanh co về những ước muốn và sở thích quan trọng của họ, và tự làm hại mình bằng cách “ leo
thang” theo những điều nên làm, những đòi hỏi và những mệnh lệnh hết sức võ đoán và tuyệt
đối… Bởi những khuynh hường do giáo dục và di truyền, một số ngưòi có khuynh hướng dễ suy
nghĩ, cảm xúc và cư xử theo cách tự làm hại cho mình… Tôi cho rằng hầu như tất cả mọi người
vẫn thường giữ lấy những điều tin tưởng rõ ràng là phi lý và vì thế không thể có được sự lành
mạnh và khả năng tự lực. Nhưng tôi cũng cho rằng tất cả mọi người - đặc biệt là những ai mà
chúng ta “dán nhãn” là nhiễu tâm nghiêm trọng, nhiễu tâm giáp ranh, loạn tâm - thường giữ lấy
những điều phi lý hư huyễn hoặc rối rắm – và vì thế ít có khả năng loại bỏ được chúng.

Nghiên cứu cho thấy rằng trẻ em, thiếu niên, người lớn, và thậm chí cả những người già vẫn thường duy tr
những ý tưởng phi lý và liệu pháp nhận thức thường có hiệu quả đặc biệt. Liệu pháp nhận thức - hành vi được áp
dụng có hiệu quả trong trị liệu chứng trầm cảm (depression), ăn vô độ (bulimia), sụt cân; và nó vẫn tiếp tục là
một kỹ thuật trị liệu được áp dụng rộng rãi.

Các phương pháp trị liệu nhận thức khác

Một liệu pháp tái cấu trúc nhận thức khác cũng nhắm vào những ý tưởng phi lý là liệu pháp nhận thức của
Aaron Beck (1963). Lý thuyết của Beck cho rằng chứng trầm cảm được gây ra do những quan điểm tiêu cực của
con người về thế giới, về bản thân mình và về tương lai. Từ quan điểm của Beck, một thân chủ cần được giúp đỡ
để phát hiện những suy nghĩ không thực tế và học những cách thức mới để “sắp xếp” lại những kinh nghiệm của
bản thân. Thân chủ cũng được giúp đỡ cách sử dụng những kỹ thuật giải quyết vấn đề tương tự trong quãng đờ
còn lại của họ. Những đối tượng của sự cải thiện nhiều nhất là những người mà bản thân trông đợi mình cải thiện
qua trị liệu hoặc những người phát triển được những ý tưởng tích cực về tương lai của họ trong thực tế.
 Một số nhà nghiên cứu cảm thấy rằng những gì mà người ta nói về chính mình sẽ xác định được những điều
mà họ sẽ làm. Nếu bạn chấp nhận quan điểm này, giống như Donald Meichenbaum, bạn hẳn sẽ thấy rằng một
mục đích của việc trị liệu là phải làm thay đổi những gì mà thân chủ nói về chính bản thân mình. Quan điểm của
Meichenbaum hoàn toàn thiên về nhận thức; ông khẳng định rằng một nhà trị liệu phải thay đổi những điều tự
hướng dẫn của đương sự (individual’s self-instructions) và nhờ đó mà hành vi của người này sẽ thay đổi theo
Meichenbaum đã phát triển những kỹ thuật tự lực (self-help technique) và huấn luyện những phương thức để dạy
cho đương sự suy nghĩ theo những cách thức cho phép giảm nhẹ những hành vi có vấn đề của mình. Những kỹ
thuật tự lực này mang lại lợi ích cho những người có các vấn đề khác nhau như mắc cỡ, nói lắp, bốc đồng, thậm
chí cả tâm thần phân liệt. Ngoài việc phải sửa đổi những ý tưởng phi lý, thân chủ còn phải học một số việc khả th
mà họ có thể áp dụng để giúp cho hành vi của họ trở nên thích nghi hơn. Ví dụ, những đối tượng của
Meichenbaum có thể tiến hành những vở kịch độc thoại riêng qua đó họ sẽ phải suy nghĩ và đối phó với tình
huống theo những cách thức thích nghi hơn. Việc sử dụng những cách phát biểu như thế, kết hợp với luyện tập
thư giãn và củng cố những hành vi thích nghi, khiến cho cách thức tự hướng dẫn này trở nên rất hiệu quả. Việc
nghiên cứu cách tự trị liệu như thế cho thấy rằng nó cũng rất có hiệu quả như một liệu pháp nhận thức-hành vi.

Thôi miên và thiền định

Nhiều nhà trị liệu, cả trị liệu nội thị lẫn trị liệu sửa đổi hành vi, đã sử dụng kỹ thuật thôi miên (hypnosis) và
thiền định (meditation) như các biện pháp bổ sung cho việc trị liệu của họ. Hầu hết mọi người đều quen thuộc vớ
chữ thôi miên. Những đối tượng được thôi miên vẫn nhận biết về những gì xung quanh họ và rõ ràng vẫn còn ý
thức, nhưng mức độ nhận biết và sự sẵn lòng tuân theo các chỉ dẫn của họ đã bị thay đổ. Các nhà tâm lý đã quan
tâm đến việc sử dụng thôi miên như một công cụ để trị liệu.

Mặc dù được dùng như một kỹ thuật trị liệu trong vòng 150 năm nay, một số nhà nghiên cứu vẫn nghi ngờ về
hiệu lực và độ tin cậy của thôi miên. Nghiên cứu cho thấy rằng chỉ cần cho các đối tượng biết rằng họ sẽ được
tham gia vào thử nghiệm thôi miên thì cũng có thể ảnh hưởng đến hành vi của họ. Tuy vậy, những người hoà
nghi vẫn chiếm thiểu số, và thôi miên vẫn còn là một thủ thuật được sử dụng rộng rãi, đặc biệt là trong trị liệu
Các nghiên cứu vẫn tiếp tục để xác định giá trị điều trị của nó.

Có bằng chứng cho thấy tính mẫn cảm với thôi miên (hypnotic susceptibility) của một đối tượng có thể ảnh
hưởng đến kết quả của một số kỹ thuật trị liệu. Đôi khi nhà trị liệu dùng thôi miên để giúp người bệnh thư giãn,
nhớ lại, giảm bớt lo âu, hoặc thậm chí để làm giảm cân. Trong những nghiên cứu như thế, những nhóm bệnh
nhân béo phì đã được thôi miên trong một vài buổi trị liệu. Những đề nghị đặt ra cho người bệnh sau khi thô
miên có thể thành công trong việc làm giảm sự thèm ăn của họ. Các nghiên cứu khác cũng cho thấy thôi miên có
thể làm giảm chứng lo âu thực nghiệm, nhưng nó không làm tăng khả năng học các kiến thức văn hóa hoặc hiểu
ngôn ngữ. Các báo cáo lâm sàng cho thấy thôi miên giúp ích trong việc giảm hút thuốc lá, mặc dù ít có bằng
chứng cho thấy nó thực sự giúp bỏ hẳn thuốc lá.

Để có những thay đổi qua trị liệu, nhà trị liệu đã cho các thân chủ của mình áp dụng một kỹ thuật có liên
quan khác: thiền định. Thiền định là một kỹ thuật nhằm đạt đến một sự hòa hợp với thế giới thông quan sự tập
trung cao độ, giới hạn các kích thích từ bên trong và một sự thư giãn sâu.

Thiền định được xem tương tự như một phản hồi sinh học (biofeedback), vì các đối tượng được hướng dẫn
cách thư giãn sâu và tập trung để đặt thân thể họ dưới sự kiểm soát của ý thức trong những khoản thời gian kéo
dài. Thiền định cũng tương tự như thôi miên do tình trạng nửa mê nửa tỉnh mà nó gây ra.

Nhiều biến đổi sinh lý xảy ra trong thiền định cũng có thể được gây ra bằng các kỹ thuật khác như thôi miên,
giải cảm ứng hệ thống, hoặc thậm chí trong trị liệu tâm lý. Deikman (1970) xem thiền định là một trong số vài kỹ
thuật mà người ta có thể sử dụng để đạt đến trạng thái trầm tĩnh khiến cho các thông tin có thể được thâu nạp
với một cơ cấu chức năng theo kiểu tiếp nhận. Deikman tin rằng có sự tồn tại của hai cơ cấu ý thức - một là chủ
động (active), một là tiếp nhận (receptive). Theo Deikman, thiền định cho phép cơ cấu tiếp nhận hoạt động. Bằng
cách thực hành, những người thiền định có thể học cách điều chỉnh cơ cấu tiếp nhận của họ, cho phép “khởi động
các khả năng bị kém chức năng trong cơ cấu hoạt động của đương sự”.

TRỊ LIỆU NHÓM (GROUP THERAPY)

 Những trải qua sự cô độc thường cho mình là người duy nhất trên đời cảm thấy thế. Trong khi cố gắng đạt
được một sự thăng bằng trong đời sống, Tom, người mở đầu chương sách này, và những người giống như ông
có lẽ cũng đã cảm thấy bị cách ly, không giao tiếp với ai được, và rất xa cách với người khác. Một mục đích của
trị liệu nhóm là làm cho những người như Tom thấy rằng họ không phải chỉ có một mình mà có nhiều người khác
cùng chia sẻ những vấn đề và thất bại giống như họ. Quan trọng nhất là thông qua những cuộc thảo luận nhóm,
người ta có thể đương đầu tốt hơn với cuộc sống của mình.

Khi một nhóm người gặp nhau với mục đích tìm sự trợ giúp về tâm lý, sự trị liệu đó được gọi là trị liệu nhóm.
Ra đời vào khoảng đầu thế kỷ XX, trị liệu nhóm đã trở thành một kỹ thuật trị liệu được áp dụng chính thức trong
thập niên 1930, và ngày càng được áp dụng phổ biến sau Chiến thanh Thế giới thứ II.

Trị liệu nhóm được các nhà tâm lý ưa chuộng vì có nhiều người cùng được trị liệu. Nó cũng được các thân
chủ ửa thích vì đỡ tốn kém hơn trị liệu cá nhân. Một nhà trị liệu nếu áp dụng trị liệu cá nhận chỉ có thể thăm
khám tối đa 40 thân chủ mỗi tuần, hoặc một người mỗi giờ. Nhưng làm việc với một nhóm, trong một giờ trị liệu
có thể giúp đỡ được 8 đến 10 thân chủ; trong 5 giờ trị liệu nhóm, một nhà tâm lý có thể giúp đỡ cho 40 thân
chủ. Vì phí tổn trị liệu có thể được chia ra cho thành viên của nhóm, nên trị liệu nhóm sẽ ít tốn kém hơn trị liệu
cá nhân.

Trị liệu nhóm là một kỹ thuật quan trọng không chỉ vì có thể điều trị cho nhiều bệnh nhân hơn và ít tốn kém
hơn, mà còn vì nó hiệu quả hơn trị liệu cá nhân đối với nhiều vấn đề. Một số nhóm trị liệu được tổ chức theo nghi
thức; một số nhóm khác tự coi như những tổ chức tương trợ. Các nhóm như "Những người theo dõi cân
nặng" (Weight Watchers) và "Những người nghiện rượu ẩn danh" (Alcoholics Anonymous) đã rất thành công
không những trong việc điều trị các chứng háu ăn (overeating) và nghiện rượu (alcohol addiction), mà còn giúp
được cho những người có các vấn đề như hút thuốc lá hoặc bài bạc. Các áp lực xã hội vận hành trong một nhóm
có thể có hiệu quả rất mạnh trong việc định hình những hành vi. Những thành viên khác trong một nhóm có thể
cung cấp những kiểu mẫy hành vi có ích cho đương sự.

Trị liệu nhóm có thể bao gồm một số kỹ thuật. Mỗi nhóm có loại thân chủ, nhà trị liệu và phương pháp riêng
của nhóm. Nhóm trị liệu Gestalt hoặc nhóm trị liệu hành vi, mỗi nhóm đương đầu với các thành viên có cùng vấn
đề nhưng theo những cách thức khác nhau; không có hai nhóm nào tương tự như nhau, và không có nhóm nào
giải quyết từng thành viên theo cùng một cách thức như nhau. Cách thức mà nhóm kiểm soát một vấn đề được
xác định bởi kiểu loại nhóm và định hướng của nhà trị liệu.

Trong trị liệu nhóm kinh điển, một số lượng thân chủ, thường là ít hơn 10, gặp nhau định kỳ cùng với nhà trị
liệu tại một phòng khám, bệnh viện, hoặc văn phòng của nhà trị liệu. Thông thường nhà trị liệu sẽ kiểm soát
thành phần của nhóm, chọn lựa các thành viên của nhóm dựa trên cở sở những người này có thể nhận được gì
và cho được gì đối với nhóm. Mục đích là cấu trúc nên một nhóm sao cho những thành viên của nó tương hợp
với nhau về tuổi tác, nhu cầu và vấn đề.

Thể thức của trị liệu tâm lý nhóm truyền thống cũng khác nhau, nhưng nói chúng mỗi thành viên tự mô tả
vấn đề của mình với các thành viên khác, rồi đến lượt những người này lại liên hệ những kinh nghiệm của họ với
các vấn đề tương tự và cho biết làm thế nào mà họ đương đầu với chúng. kiểu này có ích bằng nhiều cách:

Thứ nhất, đương sự có cơ hội bày tỏ những nỗi sợ hãi và lo âu của mình cho người khác - những người có
tính niềm nở và dễ chấp nhận; sau cùng mỗi thành viên sẽ nhận thấy rằng mọi người đều có vấn đề về cảm xúc.

Thứ hai, các thành viên của nhóm sẽ giúp đỡ lẫn nhau bằng cách cho nhau những lời khuyên về một vấn đề
chuyên biệt.

Thứ ba, bằng cách quan sát những người khác đối phó với các vấn đề khó khăn, mỗi thành viên của nhóm
cũng học cách đối phó với những vấn đề của bản thân.

Thứ tư, một thành viên của nhóm có thể “sắm vai” hoặc “thử làm” những hành vi mới trong một môi trường
an toàn, không có sự trừng phạt, nhưng vẫn có sự lượng giá.
 Thứ năm, cả nhóm có thể biểu thị áp lực đối với một thành viên để người này cư xử theo những cách phù
hợp hơn.

Các nhóm không nhất thiết phải trầm tĩnh và yên lặng. Một nhóm có thể gây áp lực buộc một thành viên đố
chất với vợ hoặc mẹ của anh ta và yêu cầu anh ta báo cáo lại sự đối chất của mình vào lần sau. Sự biểu lộ cảm
xúc mạnh mẻ có thể xảy ra khi các thành viên làm với nhau. Khi sự gắn bó của nhóm được phát triển và các
thành viên học được cách tự hiểu mình và hiểu lẫn nhau, các thành viên sẽ có thể giúp đỡ qua lại khi có các vấn
đề khó khăn nẩy sinh trong trị liệu. Nhà trị liệu đôi khi phải hướng dẫn cho nhóm giúp đối phó với một vấn đề đặc
hiệu. Lúc khác, nhà trị liệu lại để cho nhóm giải quyết vấn đề của nhóm một cách độc lập. Hầu hết các nhà trị liệu
nhóm đều thấy rằng các thành viên có lợi khi tham gia vào quá trình trị liệu nhóm dù rằng lỹ thuật này có những
bó buộc của nó.

Trong trị liệu nhóm kinh điển, nhà trị liệu (đôi khi trong nhóm có 2 nhà trị liệu) cho phép nhóm tự xác định
cấu trúc và cách thức họat động của mình. Khi các thành viên cảm thấy mình có khả năng tốt hơn trong việc đố
phó với đời sống và các vấn đề của chính họ, thì họ có thể rời khỏi nhóm. Họ sẽ được thay thế bởi các thành viên
mới, những người này phải thiết lập quan hệ với các thành viên khác và phải tìm cách hòa nhập vào cái cơ cấu xã
hội đang diễn ra liên tục trong nhóm đó.

Trị liệu nhóm “gặp gỡ” (encounter group therapy) được phát triển trong những thập niên gần đây như là kết
quả của một phong trào rèn luyện tính nhạy cảm (sensitivity training movement). Hầu hết các nhóm “gặp gỡ” và
nhóm nhạy cảm được thiết kế nhằm giúp con người tự hiện thực hóa (self-actualize) và phát triển những quan hệ
giao tiếp tốt hơn. Tự hiện thức hóa là một quá trình trong đó con người hướng về sự thoả mãn những tiếm năng
của mình. Những nhóm “gặp gỡ” bao gồm những người muốn gia tăng sự nhận biết và tính hiệu quả cá nhân họ.

Mỗi nhóm “gặp gỡ” là độc nhất. Một số nhóm rất giống như các nhóm trị liệu thường lệ về thể thức và mục
đích. những nhóm khác có tính chuyên biệt cho các nữ vận động viên, người nghiện ma túy, nghiện rượu, ngườ
động tính luyến ái, người độc thân hoặc người chán ăn. Một nhóm “gặp gỡ” có thể ít có sự tham gia của người ch
đạo, hoặc có thể tuân theo những thủ tục có tính nghi thức.

Một hình thức chuyên biệt của trị liệu nhóm được gọi là trị liệu gia đình (family therapy) được xuất hiện vào
cuối thập niên 1930. Trị liệu cả gia đình một lúc là chìa khóa của trị liệu gia đình. Ít được áp dụng trước những
năm 1950, gần đây trị liệu gia đình được chú ý đến nhiều. Mục đích của trị liệu gia đình là làm thay đổi những
cách thức quan hệ trong gia đình. Một thành viên trong một gia đình, có thể là một đứa bé lầm lỗi, đôi khi được
xem là một “vấn đề”. Nhà trị liệu gia đình (family therapy) tin rằng bất kỳ ai được định danh theo cách như vậy
đều là “kẻ chịu tội” (scapegoat) thay cho cả gia đình. Các nhân bị “dán nhãn” là “có vấn đề” đã làm chệch hướng
chú ý của gia đình đối với những cá nhân khác, mà đây là những vấn đề quan trọng hơn và có lẽ khó tiếp cận
hơn. Từ quan điểm của nhà trị liệu gia đình, “người bệnh” thât sự trong trị liệu gia đình chính là cái cơ cấu và tổ
chức của gia đình đó.

Những nhà trị liệu gia đình cố gắng thay đổi các hệ thống gia đình (family system). Một hệ thống gia đình là
các cách thức mà cách thành viên trong gia đình quan hệ với nhau. Một kỹ thuật can thiệp thông dụng trong tr
liệu gia đình là kỹ thuật tái định dạng (reframe). Trong kỹ thuật này, nhà trị liệu sẽ diễn giải lại (reinterpret) hoặc
“định dạng” lại (reframe) một hành vi (hoặc một hệ hành vi) để cho các thành viên khác trong gia đình có thể
xem xét hành vi ấy một cách ít nghiêm khắc hơn. Ví dụ, nhà trị liệu có thể mô tả lại hành vi của một người cha
(hoặc mẹ) được gia đình coi là “người đứng ngoài lề” (uninvolved); người cha này có thể được mô tả lại là do ông
“cảm thấy sợ sự gần gũi vì ông sợ chính sự thiếu thốn của mình và vì quá yêu gia đình”. Bằng cách mô tả lại hành
vi một cách tích cực hơn, nhà trị liệu cố gắng làm giảm bớt sự quy tội mà từ đó làm lu mờ các vấn đề khác
Những kỹ thuật khác được áp dụng trong trị liệu gia đình còn bao gồm tái cấu trúc các quan hệ trong gia đình
(restructuring the family interactions). Ví dụ, nếu một đứa con trai phản ứng quá nhu thuận với một người mẹ độc
đoán, nhà trị liệu có thể sẽ đề nghị cậu con trai chỉ nên nhận nhiệm vụ làm các công việc nhà từ ông bố mà thôi.

Các nhà nghiên cứu thấy rằng việc dạy cho các bậc cha mẹ những kỹ năng hành vi chuyên biệt sẽ giúp họ
kiểm soát được con cái. Họ cũng biết rằng việc huấn luyện cho các thành viên trong gia đình những kỹ năng giao
tiếp sẽ cải thiện được môi trường tâm lý trong gia đình. Tuy nhiên, những tác dụng của việc trị liệu gia đình như
những đơn vị cơ cấu, và những kỹ thuật đặc hiệu được mô tả ở đây, vẫn chưa có nhiều bằng chứng. Mặc dù tr
 liệu gia đình hiện nay rất phổ biến ở Hoa Kỳ và Canada, những phương thức của nó rất khó áp dụng đối với
những gia đình bị rối loạn (dysorganized) hoặc thiếu sự gắn bó (lack of home involvement). Trong lúc cho rằng
không phải mọi gia đình đều có lợi nhờ những sự can thiệp đối với hành vi, nhiều nhà tâm lý, nhân viên xã hội và
bác sĩ tâm thần đã áp dụng trị liệu gia đình để giúp cho những cá nhân và gia đình có thể thay đổi. Ít có nghiên
cứu tỉ mỉ nào được tiến hành về trị liệu gia đình, nhưng những gì đã xảy ra cho thấy rằng phương pháp này là có
lợi và tốt hơn nhiều phương pháp trị liệu khác.

TÂM LÝ HỌC CỘNG ĐỒNG

Khi khái niệm về sức khỏe tâm thần cộng đồng (communuty mental health) được phát triển, đã xuất hiện
một ngành tâm lý mới: Tâm lý học cộng đồng (community psychology).

Một số nhà tâm lý cộng đồng chú trọng đến các vấn đề sức khỏe tâm thần trong cộng đồng. Họ nhận thấy
rằng thật lý tưởng nếu tất cả những ai cần đến dịch vụ sức khỏe tâm thần đền có thể tìm thấy một nhà thực
hành về lĩnh vực đó. Nhưng các nhà tâm lý cộng đồng đang cố gắng, thông qua các trung tâm sức khỏe tâm
thần, để đến với những ai không thể tìm được những dịch vụ cần thiết ấy.

Các trung tâm sức khỏe tâm thần cộng đồng cung cấp dịch vụ một cách thường xuyên. Họ còn lập ra những
"chương trình nhập viện bán phần" (partial hospitalization program) cho những người cần phải nhập viện vào ban
ngày nhưng có thể trở về với gia đình vào ban đêm, những người chỉ nhập viện trong thời gian ngắn, hoặc người
đang điều trị ngoại trú. Các trung tâm sức khỏe tâm thần cộng đồng cũng cung cấp những chương trình tham
vấn và giáo dục. Họ tổ chức những buổi giảng, những diễn đàn và cung cấp tài liệu cho cộng đồng về một chủ
đề bao gồm trị liệu, kế họach hóa gia đình và sử dụng thuốc.

Tâm lý học cộng đồng có mục đích rộng hơn nhiều so với ngành sức khỏe tâm thần cộng đồng. Nó tập trung
vào việc phòng ngừa, can thiệp và họach định. Các nhà tâm lý cộng đồng là thành phần trong các trường học,
các ủy ban kế họach, và cả các nhà tù. Nhờ có các nhà tâm lý cộng đồng tham gia điều phối, họach định, và giúp
thiết lập các chương trình, mà những kỹ năng, kỹ thuật và kiến thức về tâm lý học được đưa vào áp dụng trong
cộng đồng.

Một mục đích đặc biệt của tâm lý học cộng đồng là dự phòng ban đầu (primary prevention). Việc dự phòng
ban đần có mục đích nhằm là giảm tỷ lệ các trường hợp rối loạn mới, hoặc giảm những tình huống đối kháng có
hại cố thể dẫn tới kém thích nghi hoặc rối loạn. Việc dự phòng an đầu không có tác dụng đối với một cá nhân
riêng biệt, nhưng tác dụng đối với toàn bộ dân chúng. Có lúc, những chương trình dự phòng ban đầu nhắm vào
toàn bộ cộng đồng; có lúc, nhắm vào những đối tượng ít nguy cơ, như trẻ em có điều kiện kinh tế-xã hội thấp;
có lúc lại nhắm vào các nhóm nguy cơ cao như trẻ em của những ông cha bà mẹ bị bệnh tâm thần phân liệt.

Các chương trình đặc biệt: Bệnh việc “gần nhà’ và can thiệp khủng hoảng

Nhằm đáp ứng với sự nhận biết ngày càng nhiều của công chúng về các vấn đề sức khỏe tâm thần, một loại
dịch vụ đặc biệt - bệnh viện “gần nhà” (neighborhood clinic) – đã được phát triển. Các bệnh viện “gần nhà” cố
gắng giúp cộng đồng đương đầu với những vấn đề về sức khỏe tâm thần, nạn thất nghiệp và thiếu giáo dục.
Nhiều cộng đồng dân cư lớn có những cơ sở trị liệu đặc biệt bảo đảm việc giấu tên các thân chủ, kể cả thiếu niên
lẫn người lớn, trong khi đó vẫn cung cấp việc trị liệu miễn phí cho một số vấn đề như nghiện ma tuý, nghiện
rượu, rối loạn tâm lý, cảm xúc. Thông tin về thân chủ không được đưa đến cơ quan, cha mẹ và bạn bè. Nhiều
bệnh viện “gần nhà” được thiết lập bởi các thành viên trong cộng đồng, và có thể được tài trợ bởi các mạnh
thường quân, các nhà từ thiện địa phương, hoặc bởi nhà nước.

Một mục đích của tâm lý học cộng đồng là khuyến khích mọi người dân trong cộng đồng tham gia vào các
chương trình trị liệu và can thiệp tại địa phương như những nhân viên bán chuyên nghiệp (paraprofessional).
Nhân viên bán chuyên nghiệm là những người biết các kỹ năng chuyên biệt về sức khỏe tâm thần, điều đó cho
phép họ làm nhiều công việc quan trọng và cần thiết mà các nhà tâm lý chuyên nghiệp (professional
psychologist) không có thời gian để thực hiện. Nhiều nhân viên bán chuyên nghiệp là những người nội trợ, các
giáo viên trung học hoặc sinh viên đại học. Họ không điều tra các kinh nghiệm quá khứ, diễn giải giấc mộng,
hoặc tiến hành các trị liệu kéo dài. Mặc dù các nhân viên bán chuyên nghiệp không bao giờ có thể thay thế được
những nhà tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần được đào tạo chuyên sâu, nhưng họ có thể giúp cải thiện những điều
kiện về sức khỏe tâm thần tại cộng đồng. Họ có thể là những “người lắng nghe” rất cảm thông và quan tâm, có
thể giúp đỡ cho các cá nhân có vấn đề và đề nghị những nguồn hỗ trợ sẵn có trong cộng đồng.

Một lĩnh vực đặc biệt thành công của các nhà tâm lý và những nhân viên bán chuyên nghiệp là can thiệp
khủng hoảng (crisis intervention). Các trung tâm can thiệp khủng hoảng cố gắng giúp đỡ những người đang
đương đầu với những tình huống gây stress ngắn hạn, cần sự quan tâm trị liệu tức thời. Nhân viên bán chuyên
nghiệp, nhà tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần sẽ mang lại việc trị liệu trực tiếp, tức thời và nâng đỡ nhằm giúp các đối
tượng bị những vấn đề như hiếp dâm, phạm pháp, sử dụng ma tuý, bệnh hoạn, và các vấn đề trong hôn nhân,
nghèo khổ và tuổi già. Cơn khủng hoảng thường liên quan đến một sự kiện đặc hiệu; ví dụ, một người đàn ông
có thể bị mất việc làm, một đứa trẻ bị bệnh nghiêm trọng, hoặc một phụ nữ bị cưỡng hiếp. Can thiệp khủng
hoảng không bao gồm những kỹ thuật hoặc thủ tục đặc hiệu nào cả. Những nhân viên can thiệp khủng hoảng
(crisis worker) có thể áp dụng bất kỳ kỹ thuật hoặc hoạt động trị liệu nào “xem ra có ích”, từ việc tiếp xúc qua
điện thoại cho đến hình thức làm việc với cả gia đình. Mục đích ở đây là nhắm vào những hoàn cảnh tức thời
(immediate circumstance) chứ không phải là những kinh nghiệm thời thơ ấu (childhood experience).

Việc can thiệp khủng hoảng bao gồm một loạt các giai đoạn có thể nhận thấy được. Đầu tiên, một sự kiiện
xảy ra làm chao đảo đương sự. Nếu những nguồn hỗ trợ thông thường sẵn có vẫn không giúp được đương sự,
tình trạng lo âu và trầm cảm có thể xảy ra. Vào thời điểm đó, đương sự trở nên “rộng mở” đoán lấy những đề
nghị về các giải pháp nhằm giải quyết tình huống. Can thiệp khủng hoảng sẽ mang đến cho đương sự cơ hội họp
tập những cách thức ứng phó mới cũng như những cách thức ứng xử mới. Nếu không có can thiệp khủng hoảng,
thì tình trạng suy thoái về tâm lý (psychological deterioration) sẽ tiếp tục diễn ra.

Do nhận thấy rằng mọi người đếu sẽ có một lúc nào đó gặp khủng hoảng, và việc giải quyết thành công các
tình huống này (áp dụng can thiệp khủng hoảng khi cần thiết) là rất quan trọng đối với sức khỏe và sự tăng
trưởng tâm lý, các trung tâm can thiệp khủng hoảng đã đưa vào sử dụng những đường dây nóng (hotline).
Đường dây nóng là những điện thọai là việc 24 giờ mỗi ngày để trả lời các cựôc gọi của những người cần sự giúp
đỡ tức thì. Qua đường dây nóng, những nhân viên can thiệp khủng hoảng cố gắng cung cấp ngay việc trị liệu tức
thời và trực tiếp. Một người đang có dự định tự sát có thể gọi cho một nhà trị liệu qua đường dây nóng để nhận
được sự hỗ trợ và khích lệ tức thời kèm theo một hướng dẫn để giúp đỡ thêm. Trị liệu qua đường dây nóng
không chiếm một vị trí trong trị liệu có hệ thống, nhưng nó có thể là hình thức can thiệp quan trọng đối với một
người đột ngột gặp phải những rối loạn gây hoảng sợ.

Làm thế nào để một nhà thực hành có thể làm được công việc giúp đỡ? Người này phải nói gì? Cadden
(1964) đề nghị một số kỹ thuật sau đây:

1. Giúp đương sự đối mặt với khủng hoảng.

2. Giúp đương sự đối mặt với khó khăn khi sốc ở mức độ có thể kiểm soát được

3. Giúp đương sự có được những thông tin cần thiết từ những nguồn hỗ trợ đáng tin cậy

4. Giúp đỡ qua những công việc hằng ngày khi cần thiết, ví dụ giúp đỡ khi di chuyển

5. Giúp đương sự tránh bị đổ lỗi

6. Hãy nói thực. Tránh giả tạo đoan chắc một điều gì đó không thể đạt được

7. Giúp đương sự chấp nhận sự giúp đỡ.

Một số nghiên cứu cho thấy rằng việc can thiệp khủng hoảng có hiệu quả hơn các trị liệu theo truyền thống;
các nghiện cứu khác cho thấy ít có hoặc không có khác biệt. Một vấn đề trong việc lượng giá trị liệu khủng hoảng
là có nhiều kỹ thuật được nhà trị liệu áp dụng. Sự linh hoạt của phương thức tiếp cận cho phéo mang lại những
 liệu pháp đặc hiệu cho từng tình huống, nhưng cũng làm cho các so sánh có kiểm soát trở nên khó khăn.

Tâm lý học như một họat động cộng đồng: Hành động và Thay đổi

Một mục đích của tâm lý học cộng đồng là cung cấp những dịch vụ cho cộng đồng, bao gồm những người
không có khả năng chi trả cho các dịch vụ tham vấn hay trị liệu tâm lý. Mặc dù luôn luôn có những nhu cầu thăm
khám tâm lý trên cơ sở từng cá nhân, nhưng vẫn có một nhu cầu ngày càng tăng đối với các dịch vụ tâm lý cộng
đồng. Vì mục đích của tâm lý học cộng đồng là nhằm phát hiện và giải quyết các vấn đề sức khỏe tâm thần tiềm
tàng trong cộng đồng trước khi chúng xuất hiện, các nhà tâm lý cộng đồng là những người có định hướng hành
động (action-oriented). Họ mang đến một số dịch vụ, bao gồm cung cấp nhân sự cho các trung tâm sức khỏe
tâm thần, những đường dây nóng “24 trên 24” và những trung tâm phòng tránh tự sát (suicide prevention
center). Họ cũng cung cấp các dịch vụ tâm lý cho những nhóm người nghiện rượu, nghiện ma túy, và thiết lập
những chương trình dự phòng nhằm phát hiện những đối tượng nguy cơ cao để cung cấp những dịch vụ thích
hợp trước khi nhu cầu can thiệp khủng hoảng hoặc nhập viện được đặt ra.

Thay vì chờ đợi để cho cộng đồng đi tìm sự giúp đỡ về tâm lý, những nhà tâm lý cộng đồng sẽ cung cấp các
chương trình vươn tới cộng đồng. Để mang đến những dịch vụ sức khỏe tâm thần, họ thường dựa vào những
mạng lưới hỗ trợ xã hội (social support network) được lập nên từ gia đình, bạn bè, các tổ chức tôn giáo và xã
hội, cùng các nhóm “tự lực” (“self-help” group) có cùng những mối quan tâm và nhu cầu chung. Một yếu tố then
chốt của tất cả những nhóm hỗ trợ này là sự tham gia của cộng đồng (community involvement). Mục đích chung
của ngành tâm lý học cộng đồng là củng cố những mạng lưới hỗ trợ xã hội hiện có và kích thích việc thành lập
những mạng lưới mới để đáp ứng những thử thách mới. Mặc dù thiếu sự huấn luyện chuyên môn, các thành viên
trong cộng đồng có thể giúp mở rộng việc chăm sóc đến các nhóm người đặc biệt và cũng có thể giúp đỡ lẫn
nhau.

Các nhà tâm lý cộng đồng cũng là những người có định hướng thay đổi (change-oriented). Bởi vì nhà tâm lý
cộng đồng tin rằng một số điều kiện xã hội có thể làm cho tình trạng kém thích nghi hiện có trở nên xấu đi (và
đôi khi tạo thêm những tình trạng kém thích nghi mới), nên họ thường chủ trương có những thay đổi trong cơ
cấu cộng đồng. Mục đích của họ là nhằm cải thiện sức khỏe cộng đồng thông qua những phương thức dự phòng
cũng như những phương thức trị liệu.

(Dịch từ quyển MASTERING PSYCHOLOGY của Lester A. Lefton và Laura Valvatne; in lần thứ III. Chương 15:
Psychotherapy)