‫ٍاکٌش ساعت ‪Clock Reaction‬‬

‫ٍاکٌش ّای ساعت یک گرٍُ هٌحصر بِ فرد از ٍاکٌش ّای شیویایی ّستٌذ ٍاکٌش ساعت لٌذٍلتس هعرٍفتریي آى ّاست ‪.‬‬
‫در ایي ٍاکٌش دٍ هحلَل بی رًگ هخلَ ط هی شًَذ در لحظِ اٍل ّیچ اتفاقی ًوی افتذ با ایي ٍجَد بعذ از چٌذ لحظِ هحلَل‬
‫بِ طَر ًاگْاى بِ آبی تیرُ تغییر رًگ هی دّذ ‪.‬بِ ّویي دلیل هکاًیسن ساعت ًاهیذُ هی شَد‪ .‬ها بعذ از هخلَط کردى‬
‫ٍاکٌش دٌّذُ ّا ّیچ تغییر قابل دیذی را هشاّذُ ًویکٌین اها تغییر رًگ ًاگْاًی بعذ از هذت زهاًی رخ هی دّذ کِ ایي‬
‫زهاى دٍرُ القاء ًاهیذُ هی شَد‪.‬‬

‫‪1)A+B→P‬‬

‫هحصَل تَلیذ شذُ ‪ p‬با ٍاکٌش دٌّذُ ‪ٍ C‬اکٌش هی دّذ ٍ در ًتیجِ هصرف هی شَد ٍ تَلیذ هحصَل ‪ R‬هی کٌذ‪.‬‬

‫‪2)P+C→R‬‬

‫اگر غلظت ‪ B ٍ A‬بِ اًذازُ کافی زیاد باشذ ًتیجِ ٍاکٌش ‪ٍ ٍ 1‬اکٌش ‪ 2‬هصرف ٍاکٌش دٌّذُ ‪ C‬است‪ .‬بِ هحض ایٌکِ‬
‫ٍاکٌش گر ‪ C‬بِ طَر کاهل هصرف شذ‪ .‬هحصَل ٍاکٌش ‪ 1‬دیگر ًوی تَاًذ ٍاکٌش دّذ ‪ .‬در ًتیجِ ایي ٍاکٌش غلظت ‪ P‬سریعا‬
‫افسایش هی یابذ ‪ .‬در ایي ًقطِ بحراًی غلظت هَلکلَلْای ‪ P‬بِ اًذازُ کافی افسایش یافتِ تا با ٍاکٌش دٌّذُ چْارم ‪ٍ D‬اکٌش‬
‫دّذ‪ .‬در ایي ٍاکٌش هحصَل رًگی تشکیل هی شَد ٍ ایي لحظِ ایست کِ ها تغییر رًگ ًاگْاًی را هشاّذُ هی کٌین‪.‬‬

‫هحصَل رًگی →‪3)P+D‬‬

‫با ایي ٍجَد‪ ،‬الزم است کِ ٍاکٌش ‪ 2‬بسیار سریعتر از ٍاکٌش ‪ 3‬باشذ تا هحصَل ‪ P‬بتَاًذ بِ طَر اًتخابی با ‪ٍ C‬اکٌش دّذ‪.‬‬

‫در هشَْرتریي ٍاکٌش ساعت لٌذٍلتس ‪ ،‬پتاسین یذات ٍ ّیذرٍشى سَلفیت با یکذیگر طبق هکاًیسن ساعت برای تَلیذ یذ‬
‫ٍاکٌش هی د ٌّذ یذ تَلیذ شذُ با ًشاستِ ٍاکٌش دادُ تَلیذ کوپلکس آبی تیرُ هی کٌذ‪.‬‬

‫در ایي ٍاکٌش پتاسین یذات بِ عٌَاى هحلَل ‪ّ ٍ A‬یذرٍشى سَلفیت بِ عٌَاى هحلَل ‪ٍ B‬ارد ٍاکٌش هی شًَذ‪ .‬هحلَل ّا‬
‫‪ ٍ A‬هحلَل ‪ B‬یَى ّای یذات ‪ ٍ IO3-‬یَى ّای ّیذرٍشى سَلفیت ‪ HSO3-‬را بِ هحلَل ٍارد هی کٌٌذ ایي یَى ّا با یکذیگر‬
‫ٍاکٌش دادُ ٍ یَى یذیذ تَلیذ هی کٌٌذ‪.‬‬

‫)‪IO3–(aq) + 3HSO3-(aq) → I–(aq) + 3H+(aq) + 3SO42-(aq‬‬

‫در حضَر یَى ّای ّیذرٍشى ‪ H+‬یَى ّای یذیذ یا یَى ّای یذات باقی هاًذُ ٍاکٌش دادُ ٍ تَلیذ یذ )‪ I2(aq‬هی کٌٌذ ‪.‬‬

‫)‪6H+(aq)+5I-(aq)+IO3-(aq)→3I2(aq)+3H2O(l‬‬

‫قبل از ایٌکِ یذ بتَاًذ با ًشاستِ برای تَلیذ کوپلکس آبی تیرُ ٍاکٌش دّذ ‪ ،‬یذ تَلیذ شذُ سریعا با ّیذرٍشى سَلفیت هَجَد‬
‫ٍاکٌش دادُ ٍ بِ یَى یذیذ تبذیل هی شَد‪.‬‬

‫)‪I2(aq) + HSO3–(aq) + H2O(l) → 2I–(aq) + SO42–(aq) + 3H+(aq‬‬

‫زهاًیکِ ّوِ یَى ّای ّیذرٍشى سَلفیت ٍاکٌش دادًذ یذ با هحلَل ًشاستِ ٍاکٌش دادُ ٍ کوپلکس آبی تیرُ تشکیل هی‬
‫شَد‪.‬‬
‫کوپلکس آبی تیرُ → ًشاستِ ‪I2(aq) +‬‬

‫رًگ آبی تیرُ کولپکس هربَط بِ حضَر آًیَى پٌتایذیذ )‪ I5-(aq‬است‪ .‬یَى پٌتایذیذ ًاپایذار است اها با تشکیل کوپلکس یا‬
‫ًشاستِ پایذار هی شَد‪ .‬ظاّر آبی تیرُ رًگ کوپلکس در هحلَل ًشاى هی دّذ کِ ّوِ ٍاکٌش دٌّذُ ّا در ٍاکٌش هصرف‬
‫شذُ اًذ ٍ ٍاکٌش خاتوِ یافتِ است‪.‬‬

‫تْیِ ٍ تٌظین ‪ :‬گرٍُ شیوی سوپاد شْرستاى ّای استاى تْراى‬

‫هٌابع‬

‫‪1) http://www.chem-toddler.com/clock-reactions.html‬‬

‫‪2) Clock Reaction Race, Publication No. 91839,Flinn Scientific,Inc.‬‬