‫ﺑﺨﺶ دوم ‪ :‬اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬

‫‪Dense‬‬ ‫ﺳﻨﮕﻬﺎي ﻣﺨﺎزن )ﻓﺸﺮده(‬

‫ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰﻧﻲ را ﻛﻪ داراي ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي )‪ (Permeability‬ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 0/1‬دارﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎً ﻓﺸﺮده ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪) .‬ح ‪(32‬‬

‫‪Capillary Pressure‬‬ ‫ﻓﺸﺎر ﻣﻮﺋﻴﻨﮕﻲ‬

‫ﻣﻨﺎﻓﺬ و ﺷﻜﺎﻓﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰ ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻟﻮﻟـﻪﻫﺎي ﻣﻮﺋﻴﻨﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﮕﻬﺪاري ﻧﻔﺖ در آﻧﻬـﺎ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮازات اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ و ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر ﻣﺨﺰن و اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر ﻣﻮﺋﻴﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ در ﻣﻨﺎﻓﺬ و ﺗﺨﻠﺨﻞﻫﺎ ﻣﺮﺗﺒﺎً ﻣﺸﻜﻞﺗـﺮ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻟـﺬا درﺻـﺪ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪاي از ﻧﻔﺖ‪ ،‬درون ﻣﻨﺎﻓﺬ ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن ﻣﺤﺒﻮس ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪) .‬ح ‪(33‬‬

‫‪Fluid in Place‬‬ ‫ﺳﻴﺎﻻتِ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺨﺎزن‬

‫ﺳﻴﺎﻻتِ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺨﺎزن ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺎز‪ ،‬ﻧﻔﺖ و آب اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻓﺬ ﻛﻮﭼﻚِ درون ﺳـﻨﮕﻬﺎ ﻗـﺮار دارﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻨﺎﻓـﺬ ﻛﻮﭼـﻚ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺳـﻮراخﻫـﺎ و‬
‫ﺗﺨﻠﺨﻠﻬﺎي رﻳﺰ )‪ (Pores‬ﻳﺎ ﺷﻜﺎفﻫﺎ و ﺗﺮكﻫﺎ )‪ (Fractures‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﺪازه اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﺬِ رﻳﺰ ﺑﺮاي ﺳـﻨﮕﻬﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻧﻔﻮذﭘـﺬﻳﺮي )‪ (Permeability‬ﺑـﺎﻻﻳﻲ‬
‫دارﻧﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ 10‬ﻣﻴﻜﺮون ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ‪ -‬ﻫﺰارم ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻤﻮم ﻣﺨﺎزنِ ﺳﻨﮓ آﻫﻜﻲ ﻛﺸﻮر اﻳﺮان اﻳﻦ رﻗﻢ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﻜﺮون ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑـﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺨــﺎزن ﺷــﻜﺎفدار‪ ،‬ﻣﻤﻜــﻦ اﺳــﺖ ﻣﻨﺎﻓــﺬ ﺑــﺰرگﺗــﺮي ﻧﻴــﺰ وﺟــﻮد داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ ﻛــﻪ اﺻــﻄﻼﺣﺎً ﺑــﻪ آن ‪ Vugs‬و ‪ Caves‬ﻣــﻲﮔﻮﻳﻨــﺪ‪ .‬ﻧﻔـﺖِ درﺟــﺎ‬
‫)‪ (Oil in place‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﺬِ رﻳﺰ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪) .‬ح‪ -‬ﭘﺎورﻗﻲ ‪(28 -‬‬

‫ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي ﻳﺎ »ﺗﺮاواﻳﻲ« ‪ Permeability‬ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن‬

‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ »ﻧﻔﻮذ« ﺳﻴﺎل در ﺳﻨﮓ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي ﻳﺎ ﺗﺮاواﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺰان و ﻗﺪرت ﻋﺒﻮر ﺳﻴﺎل در ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻧﺤﻮه‬
‫ارﺗﺒﺎط و اﻧﺪازة ﮔﻠﻮﮔﺎه )‪ (Throat‬ﻣﻨﺎﻓﺬ در ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﻨﻔﺬ ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ ﺑﺪن )‪ (Body‬و ﻳﻚ ﮔﻠﻮﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻠﻮﮔﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻔﻮذﭘـﺬﻳﺮي را ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﻴﺎل ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻨﺎﻓﺬ ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻴﺰان ﺗﺮاواﻳﻲ ﻣﻌﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در ﺑﺮرﺳﻲ رﻓﺘـﺎر ﺗﻮﻟﻴـﺪ از ﻣﺨـﺰن و ﺗﻌﻴـﻴﻦ روﺷـﻬﺎي ﺑﻬﻴﻨـﺔ‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺮاواﻳﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ »دﺑﻲ« ﻳﻌﻨﻲ »ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ« از ﻣﺨﺰن اﺳﺖ‪ .‬آب ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺮاواﻳـﻲ اﺳـﺖ زﻳـﺮا اﮔـﺮ در‬
‫واﺣﺪ زﻣﺎن‪ ،‬ﻧﻔﺖ و آب ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻫﻤﺰﻣﺎن از ﻣﻨﺎﻓﺬ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻴﺰان ﺗﺮاواﻳﻲ ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﺳﻴﺎﻟﻬﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ وﻳﮋﮔــﻲ را اوﻟـﻴﻦ ﺑـﺎر‬
‫ﻫـﺎﻧﺮي دارﺳﻲ )‪ (Henry D'Arcy‬ﻛﺸﻒ ﻛﺮد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬واﺣﺪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺮاواﻳﻲ ﺑﻪ »دارﺳـﻲ« ﻣﻌـﺮوف اﺳـﺖ‪ .‬در ﻋﻤـﻞ ﻣﻌﻤـﻮﻻً از ﻣﻴﻠـﻲ دارﺳـﻲ‬
‫)‪ (Milli-darcy‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ داراي ﻳـﻚ دارﺳـﻲ ﺗﺮاواﻳـﻲ اﺳـﺖ اﮔـﺮ ﻣـﺎﻳﻌﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﮔﺮاﻧﺮوي ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻲﭘﻮاز )‪ (Centi-Poise‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺧﺘﻼف ﻓﺸﺎر ﻳﻚ آﺗﻤﺴﻔﺮ ﺑﻴﻦ ورودي و ﺧﺮوﺟﻲ آن در ﻫﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ از ﻳﻚ ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌـﺐِ آن ﻋﺒـﻮر‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬واﺣﺪ دارﺳﻲ در ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ 108 .‬دارﺳﻲ ﻣﻌﺎدل ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺎﻧﺮي دارﺳـﻲ را ﻧﺒﺎﻳـﺪ ﺑـﺎ‬
‫وﻳﻠﻴﺎم ﻧﺎﻛﺲ دارﺳﻲ )‪ (William Knox D'Arcy‬اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1901‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﺮوف ﺑـﻪ دارﺳـﻲ را از ﻣﻈﻔﺮاﻟـﺪﻳﻦ ﺷـﺎه ﻗﺎﺟـﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪) .‬ح ‪(16‬‬

‫‪ Natural Depletion‬ﻳﺎ »ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ اوﻟﻴﻪ« ‪ Primary Depletion‬ﻳﺎ »ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ« ‪Natural Recovery‬‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ‬

‫ﻧﻔﺘﻲ را ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﺰرﻳﻖ ﺳـﻴﺎﻻت )ﻣﺎﻧﻨـﺪ آب و ﮔـﺎز(‪ ،‬اﺳـﺘﺨﺮاج ﻣـﻲﺷـﻮد اﺻـﻄﻼﺣﺎً ﺑـﺮداﺷــﺖ ﻃﺒﻴﻌـﻲ )‪ (Natural Depletion‬ﻳـﺎ ﺑﺎزﻳﺎﻓـﺖ اوﻟﻴـﻪ‬
‫)‪ (Primary Depletion‬ﻳﺎ )‪ (Natural Recovery‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫﻤﺎن ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﻧﻔﺖ )‪ (Oil Displacement‬از ﻣﻨﺎﻓﺬ ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪي )‪ (Producing Well‬اﺳﺖ‪) .‬ح ‪(29‬‬

‫‪Wetability‬‬ ‫ﺗﺮ ﺷﻮﻧﺪﮔﻲ‬

‫»ﺗﺮ ﺷﻮﻧﺪﮔﻲ« اﺻﻄﻼﺣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲِ )‪ (Chemical Potential‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﻦ راﺑﻄﺔ ﺳـﻴﺎل ﺑـﺎ »ﺳـﻄﻮح داﺧﻠـﻲِ« ﺗﺨﻠﺨﻠﻬـﺎي ﺳـﻨﮓ‬
‫ﻣﺨﺰن اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ آب ﺑﺎ آن ﺳﻄﻮح در ﺗﻤﺎس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن را آب‪ -‬ﺗﺮ ﻳﺎ آب‪ -‬دوﺳﺖ )‪ (Water Wet‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮاردي ﻛﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ ﺑﺎ آن ﺳﻄﻮح در ﺗﻤﺎس ﺑﺎﺷﺪ اﺻﻄﻼﺣﺎً ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن »ﻧﻔﺖ‪ -‬ﺗﺮ« ﻳﺎ »ﻧﻔﺖ‪ -‬دوﺳﺖ« ‪ Oil Wet‬اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺰرﻳﻖ آب در ﻣﺨﺎزنِ ﻧﻔـﺖ ـ‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺜﺒﺘﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﮔﺎز در ﻫﺮ وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﻠﻞ و ﻓﺮﺟﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮي در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ آب ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪) .‬ح ‪(33‬‬

‫‪Primary Migration‬‬ ‫ﻫﺠﺮت اوﻟﻴﻪ‬

‫ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ از ﺳﻨﮓ ﻣﺎدر ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن )‪ (Reservoir Rock‬را ﻫﺠﺮت اوﻟﻴﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪) .‬اﻟﻒ ‪(6‬‬

‫‪Oil Displacement‬‬ ‫راﻧﺶ ﻧﻔﺖ )ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﻧﻔﺖ(‬

‫راﻧﺶ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و ﮔﺎز از ﻓﻀﺎي ﺳﻮراخﻫﺎي ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻠﻘﻪ ﭼﺎه را ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛـﻪ در اﺛـﺮ اﻧﺒـﺴﺎط )واﺗـﻨﺶ( ﺳـﻴﺎلﻫـﺎي درون‬
‫ﻣﺨﺰن ﻳﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﺳﻴﺎل ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻢﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪) .‬ج ‪(170‬‬

‫‪Gravity Drainage‬‬ ‫راﻧﺶ وزﻧﻲ‬

‫در راﻧﺶ وزﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻔﻜﻴﻚ آب‪ ،‬ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن در اﺛﺮ ﻧﻴﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ زﻣﻴﻦ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺴﺎم ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦﻫﺎ ﻳﻌﻨﻲ آب در ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ و ﺳﺒﻚﺗﺮﻳﻦ ﮔﺎز در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪) .‬ز ‪(139‬‬

‫)‪Depletion Drive (Dissolved Gas Drive, Solution Gas Drive‬‬ ‫ﻧﻴﺮوي راﻧﺶ ﮔﺎزﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮل )ﺗﺨﻠﻴﻪ در اﺛﺮ ﻧﻴﺮوي ﮔﺎز ﻣﺤﻠﻮل(‬
‫راﻧﺶ ﻣﻮﺟﻮد در ﻳﻚ ﻣﺨﺰن ﻧﺎﺷﻲ از اﻧﺒﺴﺎط ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﮔﺎز ﺧﺎرج ﺷﺪه از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺷﺒﺎع ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر درون ﻣﺨﺰن در ﻃﻲ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬
‫از ﭼﺎه‪ ،‬ﮔﺎز ﺧﺎرج ﺷﺪه از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم در ﻓﻀﺎي ﻣﺨﺰن‪ ،‬اﻧﺒﺴﺎط ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮدد‪) .‬ج‪(3-5-7 ،170 -‬‬

‫‪Drive Mechanism‬‬ ‫ﺳﺎز و ﻛﺎر راﻧﺶ‬

‫در اﻳﻦ ﺳﺎز و ﻛﺎر‪ ،‬ﮔﺎز ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺨﺰن ﺑﺎﻋﺚ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﻧﻔﺖِ درون ﻣﻨﺎﻓﺬِ ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬ح ‪(46‬‬

‫‪Simulation Model‬‬ ‫ﻣﺪل ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي )ﻣﺪل ﻫﻤﺴﺎنﺳﺎزي(‬

‫ﻣﺪﻟﻲ اﺳﺖ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﻪ ﻫﺪف از آن ﺑﺎزﺳﺎزي ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﺎرﻛﺮد اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ در ﻳﻚ ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪ .‬اﻫﻤﻴـﺖ‬
‫اﻳﻦ ﻣﺪلﻫﺎ در آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺮاي ﻫﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﺑﺮ روي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺻﻠﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﺮﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮات در درون ﻣﺪل ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻌﻤﻮﻻ اﺗﻔﺎﻗﻲ و ﺑﺮ ﺣـﺴﺐ‬
‫ﺗﻮزﻳﻊﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﻮزﻳﻊ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﺎزي »ﻣﻮﻧﺖ ﻛـﺎرﻟﻮ« ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻣـﺸﻬﻮري در اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺖ‪) .‬ج ‪(10-2-2 ،48‬‬

‫‪Thermal Methods‬‬ ‫روﺷﻬﺎي ﺣﺮارﺗﻲ‬

‫روﺷﻬﺎي ﺣﺮارﺗﻲ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد اﺣﺘﺮاق در داﺧﻞ ﭼﺎه ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺨﺎر و ﺣﺮارت ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر و ﺗﺴﻬﻴﻞ در »راﻧﺪن« ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬ح‪(34 -‬‬

‫‪Oil Trap‬‬ ‫ﺗﻠﻪ ﻳﺎ ﻧﻔﺘﮕﻴﺮ‬

‫اﮔﺮ در ﻣﺴﻴﺮ ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻔﺖ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ آن را ﻧﮕﻪ دارد‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم آن ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﻲرﺳﺪ و از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود‪ .‬ﻣﻮاﻧﻌﻲ ﻛﻪ ﻧﻔـﺖ را از ﺣﺮﻛـﺖ ﺑـﺎز‬
‫ﻣﻲدارﻧﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺠﻤﻊ آن در ﻳﻚ ﻣﺤﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻠﻪ ﻳﺎ ﻧﻔﺘﮕﻴﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻔﺖﮔﻴﺮﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ −‬ﻳﻚ ﻻﻳﻪ ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮ ﻛﻪ در آن ﻧﻔﺖ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −‬ﻳﻚ ﻻﻳﺔ ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﻨﮓ ﻛﻼﻫﻚ ﻧﺎم دارد‪ .‬در ﻧﻔﺘﮕﻴﺮﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺎز و ﻧﻔـﺖ‬
‫و آب ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻧﺴﺒﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮ روي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪) .‬اﻟﻒ ‪ 6‬و ‪(8‬‬

‫‪Layer‬‬ ‫ﻻﻳﻪ‬

‫ﻻﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺳﻨﮕﻬﺎي ﻣﺨﺰن اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﺑﺘـﻮان آن ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ را ﻳـﻚ‬
‫»واﺣﺪ« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺑﻪ آن ﻻﻳﻪ )‪ (Layer‬ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪) .‬ح‪ -‬ص‪(41-40‬‬

‫‪Pore Volume‬‬ ‫ﺣﺠﻢ ﻣﻨﺎﻓﺬ ﻳﺎ ﺣﺠﻢ ﺗﺨﻠﺨﻞ‬

‫ﺣﺠﻢ ﻣﻨﺎﻓﺬ در واﻗﻊ ﺣﺠﻢ ﺗﺨﻠﺨﻞﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻳﻚ ﻻﻳﻪ ﺳﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻًَ از دو ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ −‬ﺗﺨﻠﺨﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﻳﺎ ﻣﻔﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﺬي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ در ارﺗﺒﺎط ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −‬ﺗﺨﻠﺨﻞ ﻛﻞ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻓﺬ ﻣﻮﺟﻮد در ﻳﻚ ﻻﻳﻪ ﺳﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺣﺘﻲ آن ﺧﻠﻞ و ﻓﺮﺟـﻲ ﻛـﻪ ﻣـﺴﺪود ﺑـﻮده و ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪) .‬ر‬
 ‫‪251‬و‪(252‬‬

‫‪Formation‬‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪ‬

‫ﺳﺎزﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺳﻨﮕﻬﺎي ﻣﺨﺰن اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛـﻪ ﺑﺘـﻮان آن ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ را ﻳـﻚ‬
‫»واﺣﺪ« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺑﻪ آن ﻻﻳﻪ )‪ (Layer‬ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎ در اﻋﻤﺎق زﻣﻴﻦ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎ و ﺑﻪ وﻳـﮋه ﺣـﺪ ﻓﻮﻗـﺎﻧﻲ‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ )‪ (Formation Top‬از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺎﺳﻲ زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم اﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﺎم ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪ از زﻳـﺮزﻣﻴﻦ ﺑـﻪ ﺳـﻄﺢ زﻣـﻴﻦ‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً »ﺳﺎزﻧﺪ ﺑﻨﮕﺴﺘﺎن« ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪ در ﻛﻮه ﺑﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﺳﺎزﻧﺪ آﺳﻤﺎري‪ .‬ﺳﺎزﻧﺪ ﺑﻨﮕﺴﺘﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪ 100‬ﺗﺎ ‪ 1000‬ﻣﺘﺮ ﻛﻪ ﻗﺪﻣﺖ آن ﺑﻪ ‪ 70‬ﺗﺎ ‪ 90‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﻣﻲرﺳﺪ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺣﻮزه زاﮔﺮس ﺗﻮﺳﻌﻪ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ از ﻃﺒﻘﺎت آﻫﻜـﻲ‬
‫ﻳﺎ ﺷﻨﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ در ﺧﻮزﺳﺘﺎن و ﺑﺨﺸﻬﺎﻳﻲ از ﻟﺮﺳﺘﺎن در زﻳﺮزﻣﻴﻦ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺳﺎزﻧﺪ آﺳﻤﺎري ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً داراي ﻻﻳﻪﻫﺎي آﻫﻜﻲ ﻣﺘﺨﻠﺨـﻞ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﻪ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 30‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪ در ﻧﺎﺣﻴﻪ زاﮔﺮس ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و در ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ در زﻳـﺮزﻣﻴﻦ ﻗـﺮار دارد‪ .‬از ﻧﻈـﺮ ﻋﻠﻤـﻲ‪،‬‬
‫ﻻﻳﻪﻫﺎي ﺑﻨﮕﺴﺘﺎن در دوران ﻛﺮﺗﺎﺳـﻪ )‪ (Upper Cretaceous‬اﻳﺠـﺎد ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺎﻣﻞ ﻣﻘـﺎﻃﻊ )‪ (Stages‬زﻳـﺮ ﻣـﻲﺷـﻮد‪.Maestrichtain, :‬‬

‫‪ Senonian, Turonian‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺨﺎزن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒِ ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬ح‪ -‬ﭘﺎورﻗﻲ ‪(40 -‬‬

‫‪Fracture‬‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻜﺎف‪ ،‬ﺗﺮك‪ ،‬درز‬

‫ﺑﺮﻳﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺷﻜﺎف ﻳﺎ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﻘﻄﺎﻋﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎزﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ز ‪(124‬‬

‫‪Giant Oil Fields‬‬ ‫ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﻣﻴﺪانﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻬﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺶ از ‪ 500‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ح ‪(40‬‬

‫‪Super Giant Fields‬‬ ‫ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﻓﻮق ﻋﻈﻴﻢ‬

‫ﻣﻴﺪانﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ذﺧـﺎﻳﺮ ﻧﻬـﺎﻳﻲ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻴﺶ از ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴـﺎرد ﺑـﺸﻜﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻴـﺎدﻳﻦ اﻫـﻮاز‪ ،‬ﻣـﺎرون و ﮔﭽـﺴﺎران در ﻛـﺸﻮر اﻳـﺮان و ﻣﻴـﺪان ﻗـﻮار‬
‫)‪ (Ghawar‬در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﺪانِ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪة ﻧﻔﺘﻲ اﺳﺖ و ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﺑﻮرﮔﺎن )‪ (Burgan‬در ﻛﻮﻳـﺖ‪ ،‬ﻛﺮﻛـﻮك در ﻋـﺮاق و ﺑﻮﻟﻴـﻮار ﻛـﺴﺘﺎل‬
‫)‪ (Bolivar Costal‬در وﻧﺰوﺋﻼ‪) .‬ح ‪(40‬‬

‫‪Enhanced Water Injection‬‬ ‫ﺗﺰرﻳﻖ آب ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﺗﺰرﻳﻖ آب ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺰرﻳﻖ آب ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻲﻛﺮﺑﻨﺎت ﺳﺪﻳﻢ و ﭘﻠﻴﻤﺮﻫﺎي ﻣﺤﻠـﻮل در آب و ﺗﺰرﻳـﻖ ﮔـﺎز ازت‪ ،‬ﺗﺰرﻳـﻖ ﮔـﺎز‬
‫ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ اﺳﺖ‪) .‬ح ‪(34‬‬

‫‪Fluid in Place‬‬ ‫ﺳﻴﺎل درﺟﺎ‬

‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮاد ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦ )‪ (Hydrocarbons‬ﻳﺎ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮري )‪) (Hydrocarbures‬ﺑﻪ ﻟﻐﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ( و ﺳﻴﺎﻟﻬﺎي ﻫﻤـﺮاه آن ﻣﺎﻧﻨـﺪ آب‪ ،‬ﮔﺎزﻫـﺎي ﺑـﻲاﺛـﺮ‬
‫)‪) (Inert Gases‬ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺎزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺗـﺄﺛﻴﺮي ﺑـﺮ ﻣﺤـﻴﻂ ﺧـﻮد ﻧـﺪارد( و ﮔﺎزﻫـﺎي اﺳـﻴﺪي )‪ (Acidic Gases‬ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺳـﻴﺎلﻫـﺎي‬
‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮري ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎي ﻣﺎﻳﻊ و ﮔﺎزي )‪ (Liquide/ Gaseous Hydrocarbons‬ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬ح‪ -‬ﭘﺎورﻗﻲ ‪(21 -‬‬
‫‪Petroleum‬‬ ‫ﭘﺘﺮوﻟﻴﻮم‬

‫واژه ﻧﻔﺖ ﻳﺎ ﭘﺘﺮوﻟﻴﻮم )‪ (Petroleum‬ﻣﺸﺘﻖ از دو واژه ﻻﺗﻴﻦ ﭘﺘﺮا )‪ (Petra‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺻﺨﺮه و اوﻟﻴﻮم )‪ (Oleum‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻔـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘﺘﺮوﻟﻴـﻮم و اوﻳـﻞ‬
‫)‪ (Oil‬ﻫﺮ دو ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ﻳﻚ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻜﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻪ رﻧﮕﻬﺎي ﻗﻬﻮهاي ﺗﺎ ﺳﻴﺎه از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺻﺨﺮهاي زﻳﺮ زﻣﻴﻨﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣـﻲﺷـﻮد و ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪) .‬ط ‪(71‬‬

‫‪Crude Oil‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬

‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻣﺎﻳﻌﻲ اﺳﺖ ﻏﻠﻴﻆ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﻴﺎه ﻳﺎ ﻗﻬﻮهاي ﺗﻴﺮه ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ آن از ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم ﻫﻤﻴـﺸﻪ در‬
‫ﻻﻳﻪﻫﺎي رﺳﻮﺑﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي از ﻣﻮاد آﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻮاره در اﻳﻦ ﻻﻳﻪﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﺎي اﻳﻦ ﻣﻮاد اﻋﻢ از ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻣﺤﺘﻮي ﻣﻘﺪار‬
‫زﻳﺎدي ﻛﺮﺑﻦ و ﻫﻴﺪروژن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎزﻧﺪهﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺳﺎﺳﺎً از ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﭘﺎراﻓﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻔﺘﻴﻨﻲ )‪ (Naphthinic‬و آروﻣﺎﺗﻴﻚ )‪ (Aromatic‬ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻣﻘـﺪار ﻛﻤـﻲ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﮔﻮﮔﺮدي‪ ،‬ﻧﻴﺘﺮوژندار‪ ،‬اﻛﺴﻴﮋندار و ﻣﻘﺪار ﺟﺰﻳﻲ ﻓﻠﺰات ﻧﻴﺰ در ﻧﻔﺖ ﺧﺎم وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﭘﺎﻻﻳﺶ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از روشﻫﺎي ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم داﻣﻨﺔ وﺳﻴﻌﻲ از ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﺠﺎرﺗﻲ را‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪) .‬اﻟﻒ ‪3‬و‪(34‬‬

‫‪Oil in Place‬‬ ‫ﻧﻔﺖِ درﺟﺎ‬

‫ﻧﻔﺖ درﺟﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة ﺣﺠﻢ ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺨﺎزن اﺳﺖ‪ .‬آﻣﺎر ﻧﻔﺖِ درﺟﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺻﻮرت »ﻧﻔﺖ درﺟﺎي اوﻟﻴﻪ« اﻋﻼم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺠﻢ ﻧﻔﺘـﻲ ﻛـﻪ در‬
‫زﻣﺎن ﻛﺸﻒ و ﻗﺒﻞ از ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﺨﺎزن ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ در ﺧﻼل زﻣﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻗﻴﻖﺗﺮي از ﻣﺨﺎزن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣـﻲآﻳـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا آﻣـﺎر ﻧﻔـﺖ‬
‫درﺟﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ در ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺣﺠﻢ ﻧﻔﺖِ درﺟﺎي اوﻟﻴﻪ ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﺎدآوري ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً اﺻـﻄﻼح »ﻧﻔـﺖ‬
‫ﺧﺎم« را ﺑﺮاي »ﻧﻔﺖ درﺟﺎ« ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي »ﻧﻔﺖ ﺧﺎم درﺟﺎ« ﺑﺎﻳﺪ از اﺻﻄﻼحِ »ﻧﻔﺖ درﺟﺎ« اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪) .‬ح‪ -‬ﭘﺎورﻗﻲ ‪(21 -‬‬

‫‪Light Crude Oil‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺳﺒﻚ‬

‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم از ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎ )‪ (Hydrocarburs‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻛﺮﺑﻦ و ﻫﻴﺪوژن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻛﻴﺐ اﻳﻦ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ ﻃـﺮق ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد )‪ ،(CxHy‬وﻟﻲ وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻤﺎم ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺣﺎﺻﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ دي اﻛـﺴﻴﺪ ﻛـﺮﺑﻦ )‪ (Dioxide Carbon‬و آب ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺳﻮزاﻧﺪن ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎ ﺣﺮارت زﻳﺎدي آزاد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ارزش ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎ ﻧﺎﺷﻲ از ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‬
‫از ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻘﺪاري ﺳﻮﻟﻔﻮر و اﻛﺴﻴﮋن و ﻧﻴﺘﺮوژن و ﻓﻠﺰات ﻧﻴﺰ دارد‪.‬‬
‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ و ﺳﺒﻚﺗﺮ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻘﻄﻴﺮ ﺳﺎده ﻛﻪ در ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎﻫﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺪاﺳﺎزي اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ دﺳـﺘﻪ از ﻧﻔﺘــﻬﺎي ﺧـﺎم‬
‫اﺻـﻄﻼﺣﺎً ﻧﻔﺖ ﺧـﺎم ﺳﺒﻚ )‪ (Light Crude Oil‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘـﺎﺑﻞ ﻧﻔﺖ ﺧـﺎم ﺳﻨﮕﻴﻦ )‪ (Heavy Crude Oil‬ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم ﺳـﺒﻚ‬
‫ﻗﺎﻋﺪﺗﺎً ﮔﺮانﺗﺮ از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻓﺮآوردهﻫﺎي ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮي را ﻣﻲﺗﻮان از آن ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪) .‬ط ‪ 72‬و ‪(73‬‬

‫‪Sour Crude Oil‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﺮش‬

‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﺮش )‪ (Sour Crude Oil‬ﺳﻮﻟﻔﻮر ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد و ‪ API‬آن ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ و ﺳﻬﻢ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻔﺖ ﻛﻮره ﻛﻪ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﭘـﺎﻻﻳﺶ‬
‫از آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪) .‬ط ‪(75‬‬
‫‪Sweet Crude Oil‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺷﻴﺮﻳﻦ‬

‫ﻧﻔﺖﻫﺎي ﺧﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﻪ ﻣﻴﺰان ﺳﻮﻟﻔﻮر ﻛﻤﺘﺮي دارﻧﺪ ﺑﻪ »ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺷﻴﺮﻳﻦ« ‪ Sweet Crude Oil‬ﻣﻌﺮوفاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺷﻴﺮﻳﻦ داراي ‪ API‬ﺑـﺎﻻﺗﺮي‬
‫اﺳﺖ و در ﭘﺎﻻﻳﺶ آن ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﺳﺒﻚﺗﺮ و ﺑﺎ ارزشﺗﺮ ﭼﻮن ﺑﻨﺰﻳﻦ و ﻧﻔﺖ ﺳﻔﻴﺪ و ﮔﺎزوﺋﻴﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪) .‬ط ‪(75‬‬

‫‪Condensate‬‬ ‫ﻛﻨﺪاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺗﻘﻄﻴﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﻣﻴﻌﺎﻧﻲ‬

‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻫﻴﺪروژن و ﻛﺮﺑﻦ )ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦ( ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز و در ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ )دﻣﺎ و ﻓﺸﺎر ﻣﺘﻌـﺎرﻓﻲ( ﺑـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ ﻣـﺎﻳﻊ در‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ‪) .‬ز ‪(78‬‬
‫ﻛﻨﺪاﻧﺴﻪ ﻳﺎ ﻣﻴﻌﺎﻧﺎت از ﭘﻨﺘﺎن )‪ ،(Pentane‬ﺑﻮﺗﺎن )‪ ،(Butane‬ﭘﺮوﭘـﺎن )‪ (Propane‬و ﻛﻤـﻲ اﺗـﺎن )‪ (Ethane‬و ﻣﺘـﺎن )‪ (Methane‬ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻨﺪاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮري ﺑﻲﺑﻮ و ﺑﻲرﻧﮓ ﻣﺎﻧﻨﺪ آب ﻣﻘﻄﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﻚﺗﺮﻳﻦ و ﮔﺮانﺗﺮﻳﻦ ﻧﻔﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬ح ‪(35‬‬

‫‪Brent‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺖ‬

‫ﺑﺮﻧﺖ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎﻣﻲ ﺷﺎﺧﺺ )‪ (Marker‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻔﺘﻬﺎي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ وﻳﮋه در درﻳﺎي ﺷﻤﺎل و ﻏﺮب آﻓﺮﻳﻘـﺎ و ﺣـﻮزه ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس آن‬
‫ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﻧﺖ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮﻃﻲ از ﻧﻔﺘﻬﺎي اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺑﺮﻧﺖ و ﻧﻴﻨﻴﺎن )‪ (Ninian‬در درﻳﺎي ﺷﻤﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﻧﻔﺘﻲ ﺳﺎﻟﻮم وو )‪ (SullomVoe‬در ﺟﺰاﻳﺮ ﺷﺘﻠﻨﺪ )‪ (Shetland‬در ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻟـﺬا اﺻﻄﻼح ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺮﻧﺖ )‪ (Brent Blend‬رواج ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻟﻮم وو ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ ﺑﻨـﺪر ﺻـﺎدراﺗﻲ ﻧﻔـﺖ درﻳـﺎي ﺷـﻤﺎل اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﻴﺶ از ‪ 30‬ﺷـﺮﻛﺖ در اﺣـﺪاث اﻳـﻦ ﺑﻨـﺪر ﺑـﺎ ﻇﺮﻓﻴـﺖ ﺻـﺎدراﺗﻲ‬
‫‪ 1/4‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ در روز ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺎرﮔﻴﺮي و اداره ﺗﺎﺳﻴﺴﺎت آن ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ )‪ ،(BP‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮﻧﺖ‪ ،‬ﻧﻔﺖ‬
‫ﺧﺎﻣﻲ ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺳﺒﻚ اﺳﺖ و ﺗﻮﻟﻴﺪ آن از ﻧﻘﻄﻪ اوج ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ در ﻣﺴﻴﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎرﮔﻴﺮي در ﺗﺮﻣﻴﻨﺎل »ﺳﺎﻟﻮم وو« ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺤﻤﻮﻟﻪﻫـﺎي ‪ 500‬ﻫـﺰار ﺑـﺸﻜﻪاي ﺻـﻮرت ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬در اﻳـﻦ ﺗﺮﻣﻴﻨـﺎل از ﻧﻔـﺘﻜﺶﻫـﺎي ﺑـﺴﻴﺎر ﺑـﺰرگ‬
‫)‪ VLCC (Very Large Crude Carriers‬و ﻳﺎ ﺳﻮﭘﺮ ﻧﻔﺘﻜﺸﻬﺎ )‪ ULCC (Ultra Large Crude Carriers‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑــﺎرﮔﻴﺮي ﺗﻮﺳــﻂ ﻛــﺸﺘﻲﻫــﺎﻳﻲ اﻧﺠــﺎم ﻣــﻲﺷــﻮد ﻛــﻪ ﻫﻔــﺖ روز ﻗﺒــﻞ از ﺷــﺮوع ﺑــﺎرﮔﻴﺮي ﺗﻌﻴــﻴﻦ ﻣــﻲﺷــﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣــﺪت زﻣــﺎن ﺑــﺎرﮔﻴﺮي ﻧﺒﺎﻳــﺪ از‬
‫ﺳـﻪ روز ﺗﺠــﺎوز ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳــﻦ ﻣﺤﻤﻮﻟـﻪﻫـﺎ را اﺻـﻄﻼﺣﺎً ﺑﺮﻧـﺖ ﻣﻮﻋـﺪ دار )‪ (Dated Brent‬ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ و ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﮔﺰارﺷﮕــﺮ ﺧﺒــﺮي ﻣﺎﻧﻨـﺪ روﻳﺘـﺮ‬
‫)‪ (Roiter‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ ﻗﻴﻤﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻴﻤـﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ Brent Dtd‬در ﮔﺰارشﻫﺎي ﺧﺒﺮي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬ط ‪(79‬‬

‫)‪Specific Gravity – SG (Density‬‬ ‫ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬وزن ﻣﺨﺼﻮص )داﻧﺴﻴﺘﻪ(‬

‫ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻧﺴﺒﻲ ﻳﺎ ﮔﺮاﻧﻲ وﻳﮋه‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﺪ ﻳﺎ ﻣﺎﻳﻊ در دﻣﺎي ﻣﺸﺨﺺ )‪ 15‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد( ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﻲ آب در ﻫﻤﺎن دﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻًَ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻧﺴﺒﻲ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻮش آﻧﻬﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻢﺗﺮ از ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻮش ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از‬
‫روشﻫﺎي ﺳﺎده ﺑﺮاي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻧﺴﺒﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺳﻨﺞ ) ‪ (Hydrometer‬اﺳﺖ‪ .‬از ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻧﺴﺒﻲ ﻧﻔـﺖ در ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت وزن و ﻳـﺎ ﺣﺠـﻢ‪،‬‬
‫درﺟﻪ »اي ـ ﭘﻲ ـ آي« ‪ API‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ارزش ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬م ‪(190‬‬

‫)‪API Gravity (API: American Petroleum Institute‬‬ ‫ﭼﮕﺎﻟﻲ ‪ API‬ﻳﺎ ﭼﮕﺎﻟﻲ اﻧﺠﻤﻦ ﻧﻔﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺟﺎي ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻧﺴﺒﻲ ﻳﺎ ‪ SG‬از ﻣﻌﻴﺎر »ﭼﮕﺎﻟﻲ ‪ «API‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ‪ APIG‬ﻳﺎ ‪ API‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬راﺑﻄﻪ ‪ SG‬ﺑـﺎ ‪ API‬را ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داد‪:‬‬
 ‫‪141 /5‬‬
‫= ‪API‬‬ ‫‪− 131/5‬‬
‫‪SG @ 60/60o F‬‬
‫ﻛﻪ در آن @ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »در ﺷﺮاﻳﻂ« اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻣﺨﺮج ﻛﺴﺮ ﺑﺎﻻ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺪار ‪ SG‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ را ﻛـﻪ »در ﺷـﺮاﻳﻂ« ‪60‬‬
‫درﺟﻪ ﻓﺎرﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ‪ API‬راﺑﻄﻪاي ﻣﻌﻜﻮس ﺑﺎ ‪ SG‬دارد‪) .‬ط ‪(73‬‬

‫)‪Viscosity (Thickness‬‬ ‫ﮔﺮاﻧﺮوي‬

‫ﮔﺮاﻧﺮوي ﻳﺎ وﻳﺴﻜﻮزﻳﺘﻪ ﻳﻚ ﻣﺎﻳﻊ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ دروﻧﻲ آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روان ﺷﺪن اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ داﻧﺴﺘﻦ ﮔﺮاﻧﺮويِ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﺼﻮص‬
‫روﻏﻦﻫﺎ و ﻧﻔﺖ ﻛﻮره‪ ،‬از اﻫﻤﻴﺘﻲ وﻳﮋه ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﺮﻳﻚ‪ ،‬واﺣﺪ ﮔﺮاﻧﺮوي‪ ،‬ﭘﻮاز )‪ (Poise‬و ﺳﺎﻧﺘﻲ ﭘﻮاز )‪ 0/01‬ﭘﻮاز( اﺳﺖ‪) .‬م ‪(357‬‬
‫»ﮔﺮاﻧﺮوي« ﻳﻜﻲ از ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در »دﺑﻲ« ﻳﺎ ‪ Rate‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻣﺨﺰن دارد‪ .‬ﻓﺎﻛﺘـﻮر ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ ﻣﻴﺰان ﮔﺎز ﻣﺤﻠﻮل‬
‫در ﻧﻔﺖ )‪ (Dissolved Gas‬ﻳﺎ ﮔﺎز ﻫﻤﺮاه )‪ (Associated Gas‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﺮاﻧﺮوي از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺳﻴﺎل ﻣﻮﺟـﻮد در ﻣﺨـﺰن اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮازات اﺳﺘﻤﺮار ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر ﻣﺨﺰن درﺻﺪي از ﮔﺎز ﻣﺤﻠﻮل در ﻧﻔﺖ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻟـﺬا ﺣﺠـﻢ ﻧﻔـﺖ ﻣﻮﺟـﻮد در ﻣﺨـﺰن ﻛـﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ در ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﺮاﻧﺮوي اﺻﻄﻼﺣﺎ ﭼﺴﺒﻨﺪﮔﻲ و وﻳﺴﻜﻮزﻳﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪) .‬ح ‪(33‬‬

‫‪Separations‬‬ ‫ﺟﺪاﺳﺎزي ﮔﺎزﻫﺎ از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬

‫ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬داراي ﻣﻘﺪاري ﮔﺎز و آب اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از ارﺳﺎل ﺑﻪ ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه ﺟﺪاﺳﺎزي ﺷـﻮد‪ .‬ﻋﻤـﻞ ﺟﺪاﺳـﺎزي ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻳـﻚ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﻘﺪار ﮔﺎز ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻔﺖ اﻧﺪك ﺑﻮده و ﻓﺸﺎر آن ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از روش ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪاي اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﻲﺷـﻮد وﻟـﻲ اﮔـﺮ ﻓـﺸﺎر ﺑـﺎﻻ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬روش ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪة ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﺨﺰﻧﻲ اﺳﺖ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺷﻜﻞ و ﻓﻮﻻدي ﻛﻪ در آن ﻋﻤﻞ ﺟﺪاﺳﺎزي ﮔﺎز از ﻧﻔﺖ ﺑﺮاﺳﺎس ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮔﺎز‬
‫از ﺑﺎﻻ و ﻧﻔﺖ از ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﺨﺰن ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در روش ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﻫﺮ ﺟﺪا ﻛﻨﻨﺪه ﻛﻢﺗﺮ از ﻓﺸﺎر ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪة ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در اوﻟﻴﻦ ﺟﺪا ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺳﺒﻚﺗﺮﻳﻦ ﮔﺎز و در ﺟﺪاﻛﻨﻨـﺪهﻫـﺎي‬
‫ﺑﻌﺪي ﮔﺎزﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ ﺟﺪا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪) .‬اﻟﻒ ‪(30‬‬

‫‪Drilling‬‬ ‫ﺣﻔﺎري‬

‫ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻛﺎر زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﺎن و ژﺋﻮﻓﻴﺰﻳﻜﺪآﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ﻧﻔﺘﮕﻴﺮ در ﻳﻚ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ ﻓﻘـﻂ ﭘـﺲ از ﺣﻔـﺎري‬
‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻔﺎري دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻔﺎري آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻔﺘﮕﻴﺮﻫﺎ و ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺘﻲ و ﺣﻔﺎري ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﺑـﺮداري از ﻣﺨـﺎزن ﻧﻔﺘـﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻮع اﺑﺰار ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﻧﻴﺰ روشﻫﺎي ﺣﻔﺎري ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﺣﻔﺎري ﺿﺮﺑﻪاي و ﺣﻔﺎري دوراﻧﻲ‪.‬‬
‫ﺣﻔﺎري ﺿـﺮﺑﻪاي‪ :‬در اﻳﻦ روش ﻳﻚ ﻣﺘﻪ ﻓﻮﻻدي ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻃﻨﺎب ﻓﻮﻻدي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻨﺎوب ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺿﺮﺑﻪزدن ﺑﻪ ﺗﻪ ﭼﺎه‪ ،‬ﺳﻨﮓﻫﺎ را ﺧﺮد ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺧﺮدهﺳﻨﮓﻫﺎ را از ﭼﺎه ﺧﺎرج ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺣﻔﺎري را اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه در ﺣﻔﺎريﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ از اﻳﻦ روش اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻔﺎري دوراﻧﻲ‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده از روش دوراﻧﻲ از ﺳﺎل ‪ 1922‬آﻏﺎز ﺷﺪ و از ‪ 1930‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ روش ﺿﺮﺑﻪاي ﮔﺮدﻳﺪ و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺘـﺪاولﺗـﺮﻳﻦ روش در ﻏـﺮب‬
‫اﺳﺖ و اﻣﻜﺎن ﺣﻔﺎري را ﺗﺎ اﻋﻤﺎق ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد )‪ 8000‬ﻣﺘﺮ( ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ روش ﺣﺮﻛﺖ دوراﻧﻲ در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ﻟﻮﻟـﺔ ﻓـﻮﻻدي ﻣﻨﺘﻬـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻣﺘﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺣﺮﻛﺖ دوراﻧﻲ اﻳﻦ ﻣﺘﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﺮد ﺷﺪن ﺳﻨﮓﻫﺎ و ﭘﻴﺶرﻓﺘﻦ ﺣﻔﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺷﻮروي روﺷﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻮرﻳﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ در آن ﻳﻚ ﺗﻮرﺑﻴﻦ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﺘﻪ وارد ﭼﺎه ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺣﺮﻛﺘﺶ را ﺑـﻪ ﻣﺘـﻪ ﺣﻔـﺎري ﻣﻨﺘﻘـﻞ‬
 ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪) .‬اﻟﻒ ‪(22‬‬

‫‪Reserve‬‬ ‫ذﺧﻴﺮه‬

‫اﺻﻄﻼح ذﺧﻴﺮه ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻔﻬﻮم »ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ اوﻟﻴﻪ« ﻳﻌﻨﻲ ذﺧﻴﺮه اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ »ذﺧﻴﺮه ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه« ﻳﺎ »ذﺧﻴﺮه ﻗﺎﺑـﻞ اﺳﺘﺤـﺼﺎل در‬
‫زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ« ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﻮد‪) .‬ح – ﭘﺎورﻗﻲ‪(22 -‬‬

‫‪Proven (Proved) Reserve‬‬ ‫ذﺧﻴﺮه اﺛﺒﺎت ﺷﺪه‬

‫ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺠﻤﻲ از ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ داﻧﺶ ﻓﻨﻲ ﻣﻮﺟﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻓﻌﻠﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻬﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از ﺷﺮوع ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ذﺧﻴﺮه اﺛﺒﺎت ﺷﺪة ﻣﺨﺰن ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ در اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺟﺎي »ذﺧﻴﺮه اﺛﺒﺎت ﺷﺪه« از اﺻﻄﻼح »ذﺧﻴﺮه ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه« ‪ Remaining Reserve‬ﻳﺎ ذﺧﻴﺮه ﻗﺎﺑـﻞ اﺳﺘﺤـﺼﺎل ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧـﺪه اﺳـﺘﻔﺎده ﻛـﺮد‪) .‬ح ـ‬
‫ﭘﺎورﻗﻲ‪(21-2 -‬‬

‫)‪Strategic Petroleum Reserves (SPR‬‬ ‫ذﺧﺎﻳﺮ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﻧﻔﺖ‬

‫ذﺧﺎﻳﺮ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﻧﻔﺖ )‪ (SPR‬ذﺧﺎﻳﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺎزه اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺻﺎدر ﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺎ اﺧـﺘﻼل‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدي ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﻤﻲﺗﻮان از ذﺧﺎﻳﺮ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم در ﺑﺎزار اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪) .‬ط ‪(33‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ذﺧﻴﺮه ﻛﺮدن ﻧﻔﺖ ﺑﺮاي ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﺑﻪ دوران ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ اول و دوم ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬وﻟﻲ ذﺧﻴﺮه ﺳﺎزي ﺑﻪ روال ﻓﻌﻠﻲ ﺗﻮﺳـﻂ آﻣﺮﻳﻜـﺎ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1975‬و ﭘﺲ از ﺑﺤﺮان ﻧﻔﺘﻲ ‪ 1973-74‬ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻴﻦ اﻋﺮاب و اﺳﺮاﺋﻴﻞ رخ داد‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪ و ﻫﺪف آن رﻓﻊ اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت ﺿﺮوري اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎﻫﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ در ﺑﺤﺮانﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﺎ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ذﺧﺎﻳﺮ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﻧﻔﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻏﺎرﻫﺎي ﮔﻨﺒﺪ ﻧﻤﻜﻲ )‪ (Salt Dome Cavern‬ﻧﮕﻬـﺪاري ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺣـﺪاث ﻣﺨـﺎزن ﺑـﺮاي‬
‫ذﺧﻴﺮه ﻧﻔﺖ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻏﺎرﻫﺎ دو ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪) .‬م ‪(395‬‬

‫‪Hypothetical Reserves‬‬ ‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻓﺮﺿﻲ‬

‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻓﺮﺿﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﺣﺪﺳﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ )‪ (Conjectures‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه در ﻣﺮاﺣﻞ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻛﺘﺸﺎف ﻛﻪ »ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ« ﺑـﺮ وﺟـﻮد ذﺧـﺎﻳﺮ‬
‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮري دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ‪) .‬ح‪ -‬ﭘﺎورﻗﻲ ‪(22 -‬‬
‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻓﺮﺿﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮدﺷﺎن را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در روﻧﺪ آﻏﺎزﻳﻦ اﻛﺘـﺸﺎف در ﻣﻨﻄﻘـﻪ و ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﻪ دادهﻫـﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد و ﻳﺎ ﻛﺸﻔﻴﺎت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺣﺪﺳﻲ زد‪) .‬ج ‪(24-1-7 162‬‬

‫‪Total Reserves‬‬ ‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻛﻞ‬

‫ﻣﺠﻤﻮع ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر و ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦ را اﺻﻄﻼﺣﺎً ذﺧﺎﻳﺮ ﻛﻞ )‪ (Total Reserves‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪) .‬ح ـ ﭘﺎورﻗﻲ ‪(22 -‬‬

‫‪Probable Reserves‬‬ ‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ‬

‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ دﻻﻟﺖ ﺑـﺮ ﺣﺠﻤـﻲ از ﻧﻔـﺖِ درﺟـﺎ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻓـﺮض اﺳـﺘﻔﺎده از روﺷـﻬﺎي ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪة ﻣﻮﺟـﻮد ﺑـﺮاي ﺑﻬﺒـﻮد ﺑﺎزﻳﺎﻓـﺖ ﻳﻌﻨـﻲ‬
 ‫‪ Improved Recovery Techniques‬ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺤﺼﺎل اﺳﺖ‪) .‬ح‪ -‬ﭘﺎورﻗﻲ ‪(22 -‬‬

‫‪Possible Reserves‬‬ ‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦ‬

‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦ ذﺧﺎﻳﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺤﺖ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪ (Production Tests‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ دادهﻫـﺎ و اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه ﻣﺆﻳﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ وﺟﻮد و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺳﺖ‪) .‬ح‪ -‬ﭘﺎورﻗﻲ ‪(22 -‬‬

‫‪Expected Reserves‬‬ ‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر‬

‫ﻣﺠﻤﻮع ذﺧﺎﻳﺮ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه و ﻣﺤﺘﻤﻞ را اﺻﻄﻼﺣﺎً ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر )‪ (Expected Reserves‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪) .‬ح‪ -‬ﭘﺎورﻗﻲ ‪(22 -‬‬

‫‪Ultimate Recovery‬‬ ‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ‬

‫ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎزﻳﺎﻓﺘﻬﺎي اوﻟﻴﻪ و ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ و ﺛﺎﻟﺜﻴﻪ را اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ )‪ (Ultimate Recovery‬ﻣﻲﻧـﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻛﻞ ﻧﻔﺖِ درﺟـﺎ در‬
‫ﻣﺨﺰن ﻛﻪ در ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﻣﺨﺰن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﺎم دارد‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﻧﻴـﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑـﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از روﺷﻬﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ و آﻣﺎري )ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻت( ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺗﺨﻤﻴﻦ زد‪) .‬ح ‪(34‬‬

‫‪Secondary and Tertiary Recovery Methods‬‬ ‫روﺷﻬﺎي ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ و ﺛﺎﻟﺜﻴﻪ‬

‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ اوﻟﻴﻪ از ﻣﺨﺰﻧﻲ ‪ 20‬درﺻﺪ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ در وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ‪ 80‬درﺻﺪ ﻧﻔﺖ درﺟﺎ در ﻣﺨـﺰن ﻣﺤﺒـﻮس و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑـﻞ اﺳﺘﺤـﺼﺎل‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﻧﻔﺖ ﺑﺎ آن روﺑﻪرو ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺮداﺷﺖ از اﻳﻦ ﺣﺠﻢ ﻋﻈﻴﻢ ﻧﻔﺖِ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه در ﻣﺨـﺎزن اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روﺷﻬﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪة ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻌﻲ ﻛﺮد درﺻﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ روشﻫﺎ را اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺑﺎزﻳﺎﻓـﺖ ﺛﺎﻧــﻮﻳﻪ‬
‫)‪ (Secondary Recovery‬و ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﺛﺎﻟﺜﻴﻪ )‪ (Tertiary Recovery‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ﺣﻠﻘﻪ ﭼﺎﻫﻬﺎي ﺣﻔﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺣﻔﺎرﻳﻬﺎي اﻓﻘﻲ و ﻣﺎﻳﻞ‪ ،‬ﺑﻬﺒﻮد ﺗﺠﻬﻴﺰات روي زﻣﻴﻨﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاجِ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻔﺖ از ﻣﺨﺎزن‪،‬‬
‫ﺗﺰرﻳﻖ آب‪ ،‬ﺗﺰرﻳﻖ ﮔﺎز‪ ،‬ﺗﺰرﻳﻖ آب و ﮔﺎز و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ آﻧﭽﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً از ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ درك ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺨﺰن‬
‫در ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺰرﻳﻖ آب ﻳﺎ ﮔﺎز ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬روﺷﻬﺎي ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﺛﺎﻟﺜﻴﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻳﺴﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻛﺎرﺑﺮد‬
‫اﻳﻦ روﺷﻬﺎ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻗﻴﻖ از ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﺨﺰن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﻣﺨﺰن ﺑﻪ روﺷﻬﺎي ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ روﺷﻬﺎي ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎً روﺷﻬﺎي ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧـﻔـﺖ )‪ (Improved Oil Recovery - IOR‬ﻣﻲﮔـﻮﻳﻨـﺪ و ﺑـﻪ روﺷـﻬﺎي ﺛﺎﻟﺜﻴـﻪ اﺻـﻄﻼﺣﺎً‬
‫ﺑﻬﺮهاﻓﺰاﻳﻲ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧﻔﺖ )‪ (Enhanced Oil Recovery - EOR‬اﻃـﻼق ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﻴﻚﻫﺎ ﭼﻨﺪان دﻗﻴﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪) .‬ح‪ -‬ﭘﺎورﻗﻲ ‪(33 -‬‬

‫‪Recovery Factor‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ »ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ« ﺑﻪ »ﻛﻞ ﻧﻔﺖِ درﺟﺎ«‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬درﺻﺪي از ﻧﻔﺖِ در ﺟﺎي اوﻟﻴﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎ روﺷـﻬﺎي ﺑﺎزﻳﺎﻓـﺖ‬
‫اوﻟﻴﻪ و ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ و ﺛﺎﻟﺜﻴﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮد‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪) .‬ح‪ -‬ﭘﺎورﻗﻲ ‪(30 -‬‬

‫)‪Product Background (History‬‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در اﻧﺘﺨﺎب روش ﺑﻬﻴﻨﺔ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﻣﻴﺰان ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ از ﻣﺨـﺰن دارد‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪ ،‬آﻧﭽـﻪ در‬
 ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻳﻢ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧﻔﺖ در آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪) .‬ح ‪(33‬‬

‫‪Crude Oil Spot Markets‬‬ ‫ﺑﺎزارﻫﺎي اﺳﭙﺎت ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬

‫در ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬درﺻﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺮﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺘﻘﺎﺿـﻴﺎن ﺑـﺎ ﻗﻴﻤﺘﻬـﺎي رﺳـﻤﻲ ) ‪Posted or‬‬

‫‪ ( Official Prices‬ﻓـﺮوﺧﺘـﻪ ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺎه ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﺎل ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﻤﺪﻳﺪ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮآورد دﻗﻴﻘﻲ از ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺪت دار ﻧﻴﺎزﻫـﺎي آﻧـﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺪت دار ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد ﻧﻔـﺖ ﺑـﺮاي ﻓـﺮوش‪ ،‬و در ﻣـﻮارد‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﺎزاد ﻧﻔﺖ ﺧﺎم روﺑﺮو ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺎزار اﺳﭙﺎت ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺑﺎزار آزاد )‪ (Open Market‬ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎزاد ﻳﺎ ﻛﻤﺒﻮد ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺘﻮازن ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎزاد ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮد را در ﺑﺎزارﻫﺎي اﺳﭙﺎت ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ و ﻛﻤﺒﻮدﻫﺎ را از آﻧﺠﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري در ﺑﺎزارﻫﺎي اﺳﭙﺎت ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺘﻬﺎي ﺷﺎﺧﺺ )‪ Marker‬ﻳﺎ ‪ (Benchmark‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻧﻔﺘﻬﺎيﺧﺎم ﺷﺎﺧﺺ ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ‬
‫از ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺮﻧﺖ درﻳﺎي ﺷﻤﺎل )‪ (North Sea Brent Blend‬ﻳﺎ ﺑﻪﻃﻮرﺧﻼﺻﻪ ﺑﺮﻧﺖ و وﺳﺖ ﺗﮕـﺰاس اﻳﻨﺘﺮﻣـﺪﻳﺖ )‪(West Texas Intermediate - WTI‬‬
‫و دﺑﻲ ‪ .Dubai‬ﺑﻪ ﻣﻮازات رﺷﺪ ﺑﺎزارﻫﺎي اﺳﭙﺎت‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﮔﺰارش ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻳﻦ ﺑﺎزارﻫﺎ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺘﻬﺎيﺧﺎمِ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺷﺪه در‬
‫آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭘﻼﺗـﺲ )‪ (Platts‬و ﭘﺘﺮوﻟﻴـﻮم آرﮔـﻮس )‪ (Petroleum Argus‬و ﮔﺰارﺷـﻬﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﻟﻨـﺪن )‪ (London Oil Reports‬و روﻳﺘـﺮ‬
‫)‪) (.Roiter‬ط ‪(46‬‬

‫‪Differential‬‬ ‫دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ‬

‫ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺮﻧﺖ در »ﺑﺎزارﻫﺎي اﺳﭙﺎت« ‪ Spot Markets‬ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺠـﻢ ﻋﻈﻴﻤـﻲ از ﻣﻌـﺎﻣﻼت راﻳـﺞ در ﺑﺎزارﻫـﺎي اﺳـﭙﺎت را‬
‫ﻧﻔﺘﻬﺎي ﻏﻴﺮ ﺑﺮﻧﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺘﻬﺎي ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺑﺎزارﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮﻧﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت درﺻﺪي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻳﺎ ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮ از ﻗﻴﻤﺖ اﻋﻼن ﺷﺪة ﺑﺮﻧــﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﺑﻪ اﻟﺘﻔـﺎوت ﻗﻴﻤـﺖ ﻧﻔـﺖ ﻣﻌﺎﻣﻠــﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑـﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮﻧﺖ را اﺻﻄﻼﺣﺎً »دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ« ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻔﺘﻬﺎي ﻣﻌﺮوف در ﺑﺎزارﻫﺎي اﺳﭙﺎت ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻫﻤﻴﻦ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻬﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻲﺷـﻮد‬
‫‪Ekofiska, Kirkuk, Sahara, Siberian, Iran Heavy (Iran Hvy), Dubai, Bonny, Forties‬‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﮔﺰارﺷﮕﺮﻫﺎي ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ روﻳﺘﺮ ‪ ،Roiter‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ اﻳﻦ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞﻫﺎ را اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪) .‬ط ‪(79‬‬

‫‪West Texas Intermediate‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم وﺳﺖ ﺗﮕﺰاس اﻳﻨﺘﺮﻣﺪﻳﺖ‬

‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎمﻫﺎي ﺗﮕﺰاس ﻏﺮﺑﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﮕﺰاس ﻏﺮﺑﻲ )‪ (WTI‬و ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﺮش ﺗﮕﺰاس ﻏﺮﺑﻲ )‪ .(WTS‬اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻴﺶﺗﺮ‬
‫در داﺧﻞ ﻛﺸﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺼﺮف ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻔﺖ ﺧﺎمﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ‪) .‬م ‪(169‬‬

‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﺮش‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‬
‫)‪(WTS‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ)‪(WTI‬‬
‫‪33‬‬ ‫‪40‬‬ ‫درﺟﺔ اي‪ -‬ﭘﻲ‪ -‬آي‬
‫‪1/9‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫درﺻﺪ ﮔﻮﮔﺮد‬
‫‪Marker or Benchmark‬‬ ‫ﻧﻔﺖﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ‬

‫ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري در ﺑﺎزارﻫﺎي اﺳﭙﺎت ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ )‪ Marker‬ﻳﺎ ‪ (Benchmark‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ ﻧﻔـﺖﻫـﺎي ﺧـﺎم ﺷـﺎﺧﺺ‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از ﻣﺨـﻠﻮط ﺑﺮﻧـﺖ درﻳـﺎي ﺷﻤـﺎل ) ‪ (North Sea Brent Blend‬ﻳﺎ ﺑـﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻـﻪ ﺑﺮﻧﺖ و )‪ (West Texas Intermediate-WTI‬و‬
‫دﺑﻲ )‪) .(Dubai‬ط ‪(46‬‬

‫‪Asphaltene‬‬ ‫آﺳﻔﺎﻟﺘﻴﻦ‬

‫ﻣﺎدهاي اﺳﺖ ﺳﺨﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻏﺎلﺳﻨﮓ ﻛﻪ در ﺗﻪ ﻣﺎﻧﺪة ﻧﻔﺖ ﻛﻮره ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻘﻄﻴﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺎﻗﻲ ﻣـﻲﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬در آﺳـﻔﺎﻟﺘﻴﻨﻬﺎ ﻣـﻮاد و ﻓﻠﺰاﺗـﻲ ﻛـﻪ ﻣﻄﻠـﻮب‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﮔﺮد‪ ،‬ﻧﻴﺘﺮوژن‪ ،‬ﻧﻴﻜﻞ و واﻧﺎدﻳﻮم )‪) (Vanadium‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧـﺸﺎﻧﻪ ‪ V‬و داراي ﻋـﺪد اﺗﻤـﻲ ‪ (23‬ﺑـﻪ ﻣﻘـﺪار زﻳـﺎد ﻳﺎﻓـﺖ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬م ‪(13‬‬

‫‪Asphalt & Bitumen‬‬ ‫آﺳﻔﺎﻟﺖ و ﻗﻴﺮ‬

‫آﺳﻔﺎﻟﺖﻫﺎ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ ﭼﻨﺪ ﺣﻠﻘﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺎوي ﻣﻘﺪاري ﮔﻮﮔﺮد‪ ،‬ﻧﻴﺘﺮوژن‪ ،‬اﻛﺴﻴﮋن و ﻓﻠﺰاﺗﻲ ﭼﻮن ﺳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬آﻫﻦ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻞ و‬
‫واﻧﺎدﻳﻮم )‪ (Vanadium‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻣﻮاد را از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻘﻄﻴﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎ ﺟﺪا ﻛﺮد‪ ،‬از روش اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﺎ ﺣﻼل اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬در اﻳـﻦ روش ﻣـﻲﺗـﻮان ﻣـﻮاد‬
‫آﺳﻔﺎﻟﺘﻲ را ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﺳﺒﻚ ﻣﺎﻳﻊ ﺷﺪه ) از ﭘﺮوﭘﺎن ﺗﺎ ﻫﭙﺘﺎن )‪ (Heptane‬رﺳﻮب داد و از ﺑﺮش روﻏﻨﻲ ﺟﺪا ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺗﺎن )‪ (Ethane‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ آﺳﻔﺎﻟﺖ را رﺳﻮب ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از روﻏﻦ را ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه آﺳـﻔﺎﻟﺖ رﺳـﻮب ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎﻟﻌﻜﺲ ﺑﻮﺗـﺎن و ﭘﻨﺘـﺎن‬
‫)‪ (Pentane‬و ﻫﮕﺰان )‪ (Hexane‬آﺳﻔﺎﻟﺖ را ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻛﺎﻓﻲ رﺳﻮب ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮوﭘﺎن از ﻧﻈﺮ رﺳﻮب ﻣﻮاد آﺳﻔﺎﻟﺘﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﻴﻨﻪ دارد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬـﺖ‬
‫در واﺣﺪ آﺳﻔﺎﻟﺖﮔﻴﺮي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﭘﺮوﭘﺎن آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 40˚c‬ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻼلﻫﺎ ﻋﻤﻞ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ دﻣﺎ ﻗﺪرت ﺣﻼﻟﻴﺖ آن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روﻏﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪) .‬اﻟﻒ ‪(495‬‬

‫‪Gasoline, Benzin=Benzine‬‬ ‫ﺑﻨﺰﻳﻦ‬

‫ﺑﻨﺰﻳﻦ از ﻣﺸﺘﻘﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺧﻮدروﻫﺎ ﻣﺼﺮف ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎدة اﺣﺘـﺮاق در آﻣﺮﻳﻜـﺎ ﮔـﺰوﻟﻴﻦ و در اﻧﮕﻠـﺴﺘﺎن ﭘﺘـﺮول )‪(Petrol‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﻐﺖ ﻣﺰﺑﻮر ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ واژه ﭘﺘﺮوﻟﻴﻮم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺷﺘﺒﺎه ﺷﻮد‪) .‬ز ‪(40‬‬
‫ﺑﻨﺰﻳﻦ ﻧﻮﻋﻲ ﺳﻮﺧﺖ ﺑﺮاي اﺣﺘﺮاق ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي درونﺳﻮز اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً از ﻫﻴﺪرورﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﻣﺎﻳﻊ ﻗﺎﺑﻞ اﺷﺘﻌﺎل و ﻓﺮار ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و از ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻘﻄﻴﺮ‪ ،‬ﭘﻠﻴﻤﺮﻳﺰاﺳﻴﻮن‪ ،‬ﻛﺮاﻛﻴﻨﮓ ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺰوري و آﻟﻜﻴﻼﺳﻴﻮن ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ب ‪(181‬‬
‫ﺑﻨﺰﻳﻦ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻣﺨﻠﻮﻃﻲ از ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻮادي ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﻨﺰﻳﻦ ﻣﺨﻠـﻮط‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ درﺟﻪ آرام ﺳﻮزي ﻳﺎ ﻋﺪداﻛﺘﺎن )‪ (Octane Number‬آن ﺑﺎﻻ رود‪ .‬ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﻨﺰﻳﻦ از ‪ 4‬ﻛﺮﺑﻨﻲﻫﺎ )‪ (C4‬آﻏﺎز ﻣـﻲﺷـﻮد و ﺑـﻪ‬
‫‪ 12‬ﻛﺮﺑﻨﻲﻫﺎ )‪ (C12‬ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻮش آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻦ ‪ 30‬ﺗﺎ ‪ 210‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎﻫﻬﺎ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻨﺰﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﻋﻤﺪه آﻧﻬﺎ در درﺟﻪ آرام ﺳﻮزي اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺴﺘﻮﻧﻲ اﮔـﺮ ﺑـﺎ ﺳـﻮﺧﺖ‬
‫ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺪاﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺿﺮﺑﻪ )‪ (Knock‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫از دﻫﻪ ‪ 1920‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺮاي ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن درﺟﻪ اﻛﺘﺎن از ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎي ﺳﺮبدار ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺘﺮا اﺗﻴﻞ ﺳﺮب ‪ TEL‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳـﻤﻲ ﺑـﻮدن اﻳـﻦ ﻣـﺎده و‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬در اﻏﻠﺐ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻣﺎده ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑـﻪ ﺟـﺎي آن از ﺑﻨـﺰﻳﻦ ﺑـﺪون ﺳـﺮب‬

‫)‪(20‬‬
 ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد ﺑﺮاي ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن درﺟﻪ اﻛﺘﺎن از ﻣﻮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ )‪ (MTBE‬و )‪ (ETBE‬و )‪ (TAME‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪) .‬م ‪ 124 ،123‬و ‪(125‬‬

‫‪Aviation Gasoline‬‬ ‫ﺑﻨﺰﻳﻦ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ )ﺑﻨﺰﻳﻦ ﺳﻔﻴﺪ(‬

‫ﺑﻨﺰﻳﻦ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ )ﺑﻨﺰﻳﻦ ﺳﻔﻴﺪ( ﺑﻨﺰﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﺮاي ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻨﺰﻳﻦ داراي اﻛﺘﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻧـﻮع‬
‫ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎ ﺑﻮده )ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻋﺪد اﻛﺘﺎن ‪ (145-80‬و ﻧﻘﻄﻪ اﻧﺠﻤﺎد )ﻳﺦﺑﺴﺘﮕﻲ( آن ‪ -60‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ج ‪(6-7-7 ،178‬‬

‫‪Benzene‬‬ ‫ﺑﻨﺰن‬

‫ﺑﻨﺰن ﻳﻜﻲ از آروﻣﺎﺗﻴﻚﻫﺎ در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻲ اﺳﺖ و ﺑﻮي ﻣﺸﺨﺺ دارد‪ .‬دﻣﺎي ﺟﻮش آن ‪ 80/1‬و اﻧﺠﻤﺎد آن ‪ 5/5‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﻨﺰن‬
‫ﺣﺪود ‪ 0/88‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺰن ﻛﻪ ﺧﻮد ﺣﻼل ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در آب ﻧﺎﻣﺤﻠﻮل و در اﻟﻜﻞ ﻛﻤﻲ ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺖ وﻟﻲ در اﺗﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﺣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫از ﺳﺎل ‪ 1941‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﻨﺰن از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم آﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻗﺒﻞ از آن‪ ،‬ﺑﺮش آروﻣﺎﺗﻴﻚ ﺣﺎوي ﺑﻨﺰن از زﻏﺎل ﺳﻨﮓ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻣﺪ‪) .‬م ‪(123‬‬

‫)‪Benzene - Toluene - Xylene (BTX‬‬ ‫ﺑﻲ ﺗﻲ اﻛﺲ )‪(BTX‬‬

‫ﺑﻲ ﺗﻲ اﻛﺲ‪ ،‬ﻣﺨﻔﻒ ﺳﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻨﺰن )‪ ،(Benzene‬ﺗﻮﻟﻮﺋﻦ )‪ (Toluene‬و زاﻳﻠﻦﻫﺎ )‪ (Xylenes‬اﺳـﺖ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻣﺨﻠـﻮط آروﻣﺎﺗﻴـﻚﻫـﺎي ﻣﻬـﻢ را ﺗـﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻗﺒﻼً ﻣﺨﻠﻮط اﻳﻦ آروﻣﺎﺗﻴﻚﻫﺎ از زﻏﺎل ﺳﻨﮓ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲﺷﺪ و اﻣﺮوزه ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮﻻت از ﻧﻔﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺰن‪ ،‬ﺗﻮﻟـﻮﺋﻦ و‬
‫زاﻳﻠﻨﻬﺎ ﻫﻤﮕﻲ در آب ﻧﺎﻣﺤﻠﻮل در اﻟﻜﻞ ﻛﻤﻲ ﻣﺤﻠﻮل و در اﺗﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺣﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻲ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﺑﻨﺰن‪ ،‬ﺗﻮﻟﻮﺋﻦ و زاﻳﻠﻦﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻓﺮﻋﻲ ﭼﻮن ﻧﻔﺘﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻨﺰن ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺗﻴﻠﻦ‪ ،‬و ﻳﺎ از ﻣﻮاد ﺣﺎﺻﻞ‬
‫از ﺗﻘﻄﻴﺮ ﻣﻮاد ﺳﻨﮕﻴﻦ ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎهﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ‪ ،BTX‬ﻣﺼﺎرف زﻳﺎدي در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻲ دارد‪) .‬م ‪(131‬‬

‫‪Oil Paraffin‬‬ ‫ﭘﺎراﻓﻴﻦ ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﭘﺎراﻓﻴﻦ ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺑﻮ و ﻣﺰه ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻮده و ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﻔﻴﺪ ﻳﺎ ﺷﻴﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎراﻓﻴﻦ از ﺗﻘﻄﻴﺮ ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪه و ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺷﻤﻊ‪ ،‬ﻣﻮم ﻛﺎﻏﺬي‪ ،‬روانﻛﻨﻨﺪه و ﻧﻴﺰ ﻣﺎده اﻳﺰوﻟﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺼﺮف دارد‪ .‬ﭘﺎراﻓﻴﻦ ﺑﺎ اﺳﻢ ﻣﻮم ﭘﺎراﻓﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻛﺸﻮر اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻔﺖ ﺳﻔﻴﺪ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲدﻫﺪ‪) .‬ز ‪(240‬‬

‫‪Polyethylene‬‬ ‫ﭘﻠﻲ اﺗﻴﻠﻦ‬

‫ﭘﻠﻲ اﺗﻴﻠﻦﻫﺎ از اﻧﻮاع ﭘﻠﻲ اﻟﻔﻴﻦﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻲ در زﻣﺮه ﮔﺮوه ﺗﺮﻣﻮﭘﻼﺳﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺮف ﭘﻠﻲاﺗﻴﻠﻦ ﺑـﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨـﻮع اﺳـﺖ و در‬
‫ﺗﻤﺎم ﺻﻨﺎﻳﻊ رواج دارد‪ .‬ﺧﻮاص ﭘﻠﻲ اﺗﻴﻠﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﻠﻜﻮﻟﻲ در ﭘﻠﻴﻤﺮ ﺧﻄﻲ )ﻧﻮﻋﻲ ﭘﻠﻴﻤﺮ ﻛﻪ آراﻳﺶ ﻓﻀﺎﻳﻲ آن ﺑﻪ ﺻـﻮرت زﻧﺠﻴـﺮي و ﺧﻄـﻲ‬
‫اﺳﺖ و ﺷﺎﺧﻪاي ﻧﺪارد( ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﻠﻜﻮﻟﻲ در ﭘﻠﻴﻤﺮ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وزن ﻣﺨﺼﻮص و ﻧﻘﻄﻪ ذوب و ﺳـﺨﺘﻲ ﭘﻠﻴﻤـﺮ ﻛـﻢﺗـﺮ و‬
‫ﻧﻔﻮذ ﮔﺎز در ﻣﺠﺎورت آن ﺑﻴﺶﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬وزن ﻣﺨﺼﻮص ﭘﻠﻲاﺗﻴﻠﻦﻫﺎ از ‪ 0/91‬اﻟﻲ ‪ 0/96‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨـﺪ و ﻧﻘﻄـﻪ ذوب آن ﻧﻴـﺰ ﺑـﻴﻦ ‪ 110‬اﻟـﻲ ‪ 135‬درﺟـﻪ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﭘﻠﻲاﺗﻴﻠﻦ از اﺗﻴﻠﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد از ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪) .‬م ‪(156‬‬

‫‪(TEL) Tetra Ethyl lead‬‬ ‫ﺗﺘﺮا اﺗﻴﻞ ﺳﺮب‬

‫»ﺗﺘﺮا اﺗﻴﻞ ﺳﺮب«‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺗﻲ ﺋﻲ ال )‪ ،(TEL‬ﻣﺎﻳﻌﻲ ﺑﻲرﻧﮓ و ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺳﻤﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺠﺎري از اﺛﺮ آﻟﻴﺎژ ﺳﺪﻳﻢ و ﺳﺮب ﺑﺮ اﺗﻴﻞ ﻛﻠﺮﻳﺪ‬
 ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از روشﻫﺎي ﺑﻬﺒﻮد درﺟﻪ ﺧﻮشﺳﻮزي ﺑﻨﺰﻳﻦ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ‪ ،‬اﻓﺰودن ﻛﻤﻲ ﺗﺘﺮا اﺗﻴﻞ ﺳﺮب ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد از ﺗﺘﺮا ﻣﺘﻴﻞ ﺳﺮب )‪ (Tetra Methyl Lead- TML‬ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻗﻴﻤﺖ آن از ﺗﺘﺮا اﺗﻴﻞ ﺳﺮب ﮔﺮانﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺳﻌﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‪ ،‬از ﺑﻨﺰﻳﻦ ﺑﺪون ﺳﺮب‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻨﺰﻳﻨﻲ ﻛﻪ درﺟﻪ اﻛﺘﺎن آن ﺑﺪون اﺳﺘﻔﺎده از »ﺗﻲ ﺋـﻲ ال« ﺑـﺎﻻ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬در ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي اﻛﺴﻴﮋندار‪ ،‬ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ درﺟﻪ اﻛﺘﺎن از ﻓﺮاوردهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ETBE ،MTBE‬و ﻳﺎ ‪ TAME‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪) .‬م ‪(165‬‬

‫‪Special Kerosene and Oil Solvents‬‬ ‫ﺣﻼلﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﺑﻨﺰﻳﻦﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص‬

‫ﺣﻼل ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮش ﻫﺎي ﺳﺒﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻧﻔﺖ ﺧـﺎم ﺗﻬﻴـﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬داراي ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻦﻫـﺎي ﭘـﺎراﻓﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻔﺘﻴﻨـﻲ )‪ (Naphthinic‬و آروﻣـﺎﺗﻴﻜﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻼلﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻴﺮﻧﮓ ﺑﻮده و در آب ﺣﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻼلﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻞ ﻛﻨﻨﺪة ﺻﻤﻎﻫﺎ در ﺻﻨﺎﻳﻊ رﻧﮓﺳﺎزي‪ ،‬ﭼﺴﺐﺳﺎزي‪ ،‬ﻻﺳﺘﻴﻚ و ﭘﻼﺳﺘﻴﻚﺳـﺎزي ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ روﻏﻨﻲ‪ ،‬آروﻣﺎﺗﻴﻜﻲ و ﻧﻴﺰ در ﺑﻌﻀﻲ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺳﻄﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻼلﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ −‬ﺣﻼلﻫﺎي ‪ (Special Boiling Point ) SBP‬ﺑﺎ ﻧﻘﻄﺔ ﺟﻮش وﻳﮋه ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 30‬ﺗﺎ ‪ 160˚C‬ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫‪ −‬ﺣﻼلﻫﺎي آروﻣﺎﺗﻴﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺰن )‪ ،(Benzene‬ﺗﻮﻟﻮﺋﻦ )‪ (Toluene‬و زاﻳﻠﻦ )‪.(Xylene‬‬
‫‪ −‬ﺣﻼلﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻮش ﺑﻴﻦ ‪ 150‬ﺗﺎ ‪.210˚C‬‬
‫‪ −‬ﺣﻼلﻫﺎي ﻧﻮع ﻧﻔﺖ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻮش ﺑﻴﻦ ‪ 160‬ﺗﺎ ‪.300˚C‬‬
‫ﺣﻼلﻫﺎي ﻧﻮع ‪ SBP‬و ﺣﻼلﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ از ﺗﻘﻄﻴﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ روﺷﻬﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺟﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﺔ ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻼلﻫـﺎ از‬
‫روشﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاج‪ ،‬ﻛﺮاﻛﻴﻨﮓ )‪ ،(Cracking‬رﻓﺮﻣﻴﻨﮓ ﻳﺎ ﺑﻬﺴﺎزي )‪ (Reforming‬و اﻟﻜﻴﻼﺳﻴﻮن )‪ (Alkylation‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬اﻟﻒ ‪(68‬‬

‫‪Spindles‬‬ ‫روﻏﻦﻫﺎي ﺳﺒﻚ‬

‫روﻏﻦﻫﺎي ﺳﺒﻚ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﻳﻪ در ﺗﺮﻛﻴﺐ روﻏـﻦﻫـﺎي ﻣﻮﺗـﻮر وارد ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان روانﻛﻨﻨـﺪه )‪ (Lubricant‬در ﻣﻜﺎﻧﻴـﻚ ﻇﺮﻳـﻒ‬
‫)ﺳﺎﻋﺖﺳﺎزي‪ ،‬ﭼﺮخ ﺧﻴﺎﻃﻲ‪ ،‬دوﭼﺮﺧﻪ و ﻏﻴﺮه( ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪) .‬اﻟﻒ ‪(35‬‬

‫‪Cylinder Oil‬‬ ‫روﻏﻦﻫﺎي ﺳﻴﻠﻨﺪر‬

‫روﻏﻦﻫﺎي ﺳﻴﻠﻨﺪر در ﻣﺎﺷﻴﻦﻫﺎي ﺑﺨﺎر و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲرﺳﺪ‪) .‬اﻟﻒ ‪(35‬‬

‫‪Residual Fuel‬‬ ‫ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﺗﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﻳﺎ ﺳﻮﺧﺖ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‬

‫ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻘﻄﻴﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻫﻤﭽﻮن ﻗﻴﺮ و ﻧﻔﺖ ﻛﻮره اﺳﺖ‪) .‬ط ‪(95‬‬

‫‪Heavy Fuel Oil‬‬ ‫ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ‬

‫ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻮﺧﺖ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﺣﺮارﺗﻲ ﭘﺮﻗﺪرت و ﺳﻮﺧﺖ دﻳﺰلﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪) .‬اﻟﻒ ‪(35‬‬

‫‪Fuel Oil No.1‬‬ ‫ﺳﻮﺧﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺷﻤﺎره ‪1‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﻮﺧﺖ داراي ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﻧﻔﺖ ﺳﻔﻴﺪ )‪ (Kerosene‬اﺳﺖ و درﺟﻪ ﮔﺮاﻧﺮوي ﺳﻴﻨﻤﺎﺗﻴﻚ آن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺮاﻧﺮوي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ وزن ﻣﺨﺼﻮص‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪1/4‬‬
‫ﺗﺎ ‪ 2/2‬ﺳﺎﻧﺘﻲ اﺳﺘﻮك در ‪ 100‬درﺟﻪ ﻓﺎرﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪) .‬م ‪(92‬‬

‫‪Fuel Oil No.2‬‬ ‫ﺳﻮﺧﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺷﻤﺎره ‪2‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﻮﺧﺖ ﻧﻮﻋﻲ ﮔﺎزوﺋﻴﻞ ﺳﺒﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎرﺑﺮد آن ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﺸﻌﻠﻬﺎي ﺷﻮﻓﺎژﺧﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ‪ .‬درﺟﻪ ﮔﺮاﻧﺮوي ﺳﻴﻨﻤﺎﺗﻴﻚ آن ﺑﻴﻦ ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 3/6‬ﺳﺎﻧﺘﻲ اﺳـﺘﻮك‬
‫در ‪ 100‬درﺟﻪ ﻓﺎرﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪) .‬ط ‪(92‬‬

‫‪Fuel Oil No.4‬‬ ‫ﺳﻮﺧﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺷﻤﺎره ‪4‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﻮﺧﺖ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻔﺖ ﻛﻮره ﺳﺒﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎرﺑﺮد آن ﺑﻴﺶﺗﺮ در ﻣﺸﻌﻞﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻣﺠﺘﻤﻊﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻴﺎزي‬
‫ﺑﻪ ﮔﺮمﻛﺮدن اوﻟﻴﻪ ﻧﺪارد‪ .‬درﺟﻪ ﮔﺮاﻧﺮوي ﺳﻴﻨﻤﺎﺗﻴﻚ آن ﺑﻴﻦ ‪ 5/8‬ﺗﺎ ‪ 26/4‬ﺳﺎﻧﺘﻲ اﺳﺘﻮك در ‪ 100‬درﺟﻪ ﻓﺎرﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪) .‬ط ‪(93‬‬

‫‪Fuel Oil No.5‬‬ ‫ﺳﻮﺧﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺷﻤﺎره ‪5‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﻮﺧﺖ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻔﺖ ﻛﻮره ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎرﺑﺮد آن ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻧﻴﺮوي درﻳﺎﻳﻲ و ﻧﻴﺮوﮔﺎﻫﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮق اﺳﺖ‪) .‬ط ‪(93‬‬

‫‪Fuel Oil No.6‬‬ ‫ﺳﻮﺧﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﺷﻤﺎره ‪6‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﻮﺧﺖ ﻫﻤﺎن ﻧﻔﺖ ﻛﻮره ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺳﻮﺧﺖ ﻛﺸﺘـﻲ )‪ (Bunker Fuel‬را دارد ﻛﻪ از آن ﻋـﻼوه ﺑﺮ ﻧﻔﻜﺘﺶﻫـﺎ‪ ،‬در واﺣـﺪﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬
‫ﺑﺮق ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬م ‪(265‬‬

‫)‪Jet Fuels (Avation Turbine Fuel- AFT‬‬ ‫ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﺟﺖ‬

‫اﻳﻦ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻋﻤﺪه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺳﻮﺧﺖ ﺟﺖ ﺑﻨﺰﻳﻨﻲ )‪ : (ATG‬اﻳﻦ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﻘﻄﻪ اﻧﺠﻤﺎد ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮي از ﺳﻮﺧﺖ ﺟﺖ ﻛﺮوﺳﻴﻨﻲ داﺷﺘﻪ و ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭘﺎﻻﻳﺶ ﺑﺎ دﻗـﺖ ﺑـﻴﺶﺗـﺮ ﺑـﺮ‬
‫روي آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻧﻮاع اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺟﻲ ﭘﻲ وان )‪(JP1‬‬
‫‪ -2‬ﺟﻲ ﭘﻲ ﺗﺮي )‪( JP3‬ﻛﻪ ﻓﺮارﻳﺘﻲ ﺑﻴﺶ از ﺳﻮﺧﺖ ﻗﺒﻠﻲ دارد و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آن ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﺑﻨﺰﻳﻦ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﺳـﻮﺧﺖ از آﻣﻴﺨـﺘﻦ ﺑﻨـﺰﻳﻦ‬
‫ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ و ﻛﺮوﺳﻴﻦ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻲ ﭘﻲ ﻓﻮر )‪ ،(JP4‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﻮﺧﺖ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ دو ﺳﻮﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺷﺪه و ﺧﺎﺻﻴﺖ آن ﺑﻴﻦ ﺳﻮﺧﺖ ﺑﻨﺰﻳﻨﻲ و ﻛﺮوﺳﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﺒﻜﻲ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺳﺮﻋﺖﻫﺎي ﻣﺎ ﻓﻮق ﺻﻮت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻮن ﺳﺒﺐ ﺧﻔﮕﻲ ﻣﻮﺗﻮر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﺳﻮﺧﺖ در ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ ﻣﻠﺦدار اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮﺧﺖ ﺟﺖ ﻛﺮوﺳﻴﻨﻲ‪ :‬از اﻧﻮاع اﻳﻦ ﺳﻮﺧﺖ ﺟﻲ ﭘﻲ ﻓﺎﻳﻮ )‪ (JP5‬و ﺟﻲ ﭘﻲ ﺳﻴﻜﺲ )‪ (JP6‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد ﺑﺎ ﺳـﺮﻋﺘﻲ ﺑـﻴﺶ از ﺳـﺮﻋﺖ‬
‫ﺻﻮت ﭘﺮواز ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﻮﺧﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺼﺮف ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬م ‪(263‬‬

‫‪Bitumens‬‬ ‫ﻗﻴﺮﻫﺎ‬

‫ﻗﻴﺮ‪ ،‬ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻧﺘﻬﺎي ﺳﺘﻮن ﺗﻘﻄﻴﺮ ﺧﻸ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻗﻴﺮ ﺧﺎﻟﺺ ﺳﻴﺎﻫﺮﻧﮓ و ﻳﺎ ﻗﻬﻮهاي ﺗﻴﺮه و در ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدي ﺑـﻪ‬
 ‫ﺻﻮرت ﺟﺎﻣﺪ ﻳﺎ ﻧﻴﻤﻪﺟﺎﻣﺪ اﺳﺖ‪ .‬در اﺛﺮ ﺣﺮارت ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻧﺮم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻗﻴﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪة ﻛﺮﺑﻨﻲ‪ ،‬آﺳﻔﺎﻟﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺻﻤﻎﻫﺎ و ﻣﻮاد روﻏﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻤﻎﻫﺎ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺑﺎ ﮔﻮﮔﺮد‪ ،‬ﻧﻴﺘﺮوژن و اﻛﺴﻴﮋن ﻫﻤﺮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﻣﻴـﺰان‬
‫آﺳﻔﺎﻟﺘﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﺳﺨﺘﻲ ﻗﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻋﻜﺲ ﻣﻮاد روﻏﻨﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺮﻣﻲ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻴﺮﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان در ‪ 6‬ﮔﺮوه ﻗﻴﺮﻫﺎي ﻧﺮم‪ ،‬ﺟﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻊ و اﻣﻮﻟﺴﻴﻮﻧﻲ )‪ (Omolsion‬ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﻗﻴﺮﻫﺎي ﻧـﺮم‪ :‬اﻳﻦ ﻗﻴﺮﻫﺎ از ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪة ﺗﻘﻄﻴﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻً در آﻧﻬﺎ ﻫﻮا دﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﺔ ﻧﻔﻮذ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻴﺮﻫﺎي ﺟﺎﻣﺪ )‪،(0-10‬‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﺟﺎﻣﺪ )‪ (10-100‬و ﻧﺮم )ﺑﻴﺶ از ‪ (100‬ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻗﻴﺮﻫﺎي ﻧﻴﻤﻪﺟﺎﻣﺪ ﺑﻴﺶﺗﺮ در راﻫﺴﺎزي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻴﺮﻫﺎي ﺟﺎﻣﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻗﻴﺮﻫﺎ از اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮدن ﻗﻴﺮﻫﺎي ﻧﺮم ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻧﻘﻄﺔ ﻧﺮﻣﻲﺷﺎن ﺣﺪود ‪ 20˚C‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻗﻴﺮﻫﺎي ﻧﺮم ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي اﻳـﻦ‬
‫ﻗﻴﺮﻫﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻘﻄﺔ ﻧﺮﻣﻲ و درﺟﺔ ﻧﻔﻮذ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻴﺮ ‪ 80/20‬ﻛﻪ ‪ 20‬درﺟﺔ ﻧﻔﻮذ و ‪ 80‬ﻣﻌﺮف ﻧﻘﻄﺔ ﻧﺮﻣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻴﺮﻫﺎي ﻣﺎﻳﻊ‪ :‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺼﺎرف ﺑﻪ وﻳﮋه ﺟﺎدهﺳﺎزي ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻴﺮ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﻳﻊ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣـﻲﺗـﻮان ﻗﻴـﺮ را ﺣـﺮارت داد ﺑـﺎ ﺣـﻼلﻫـﺎي‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ رﻗﻴﻖ ﻛﺮد و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻣﻮﻟﺴﻴﻮﻧﻲ )‪ (Omolsion‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻗﻴﺮ ﻣﺎﻳﻊ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮط ﻗﻴﺮ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺣﻼل ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﻴﺎﻟﻴﺖ ﻳﺎ ﮔﺮاﻧﺮوي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺣﻼل را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻧـﻮع ﺣـﻼل‪،‬‬
‫ﻗﻴﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻗﻴﺮﻫﺎي زودﮔﻴﺮ‪ :‬ﺣﻼﻟﺸﺎن از ﻧﻮع ﺳﺒﻚ اﺳﺖ و ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻻﻳﻪاي از ﻗﻴﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻴﺮﻫﺎي ﻧﻴﻢﮔﻴﺮ‪ :‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد از ﺣﻼلﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻧﻔﺖ ﺳﻔﻴﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮﺷﺎن ﭼﻨﺪان ﺳﺮﻳﻊ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻗﻴﺮ دﻳﺮﺗﺮ ﻟﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻗﻴﺮﻫﺎي دﻳﺮﮔﻴﺮ‪ :‬در اﻳﻦ ﻗﻴﺮﻫﺎ از ﺣﻼلﻫﺎي ﻏﻴﺮﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪه ﻧﻈﻴﺮ ﻧﻔﺖ ﮔﺎز اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻗﻴﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ ‪(98‬‬

‫‪Coke‬‬ ‫ﻛﻚ‬

‫ﻛﻚ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻮﺧﺖ ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻧﻴﺰ در ﺳﺎﺧﺖ اﻟﻜﺘﺮودﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ را در واﺣﺪ ﻛﻚﺳﺎزي ﺑـﻪ ﺷـﺪت‬
‫ﻣﻲﺷﻜﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻚ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﺮﻏﻮب ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻚ ﺣﺎوي ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ %5‬ﻣﻮاد ﻓﺮار و ﺗﻨﻬﺎ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ %3‬ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻚ‪ ،‬ﺳﻮﺧﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺘﺎﻟﻮژي و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﺮاﻣﻴﻚ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺘﺶ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در ﻛﻮرهﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛـﻚ ﺑـﺮاي ﺳـﺎﺧﺖ اﻟﻜﺘﺮودﻫـﺎ‪ ،‬زﻏـﺎل دﻳﻨـﺎم‪ ،‬ﺳـﻤﺒﺎده‪،‬‬
‫ﮔﺮاﻓﻴﺖ و ﭘﻴﮕﻤﻨﺖ )‪ (Pigment‬رﻧﮕﺮزي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪) .‬اﻟﻒ‪ -‬ص‪ 35‬و ‪(101‬‬

‫‪Sponge Coke‬‬ ‫ﻛﻚ اﺳﻔﻨﺠﻲ‬

‫ﻛﻚ اﺳﻔﻨﺠﻲ ﻳﺎ ﻛﻚ ﺳﺒﺰ )‪ (Green Coke‬از اﻧﻮاع ﻛﻚ ﻧﻔﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻚ از ﺗﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮج ﺧﻼء و از ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ داراي آﺳﻔﺎﻟﺘﻴﻦ ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ از ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻛﻚ ﺳﺎزي ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﺷﺒﻴﻪ اﺳﻔﻨﺞ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻚ اﺳﻔﻨﺠﻲ داراي ﺧﺎﺻﻴﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺮق اﺳـﺖ و ﻣﻌﻤـﻮﻻً داراي ﻣـﻮاد ﻧﺎﺧـﺎﻟﺺ‬
‫زﻳﺎدي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﮔﺮد‪ ،‬ﻧﻴﺘﺮوژن‪ ،‬ﻧﻴﻜﻞ و واﻧﺎدﻳﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﻛﻚ اﺳﻔﻨﺠﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﺪ )‪ (Anode‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺨﻠﻮط ﻛﻚ اﺳﻔﻨﺠﻲ و ﻛﻚ زﻏﺎل ﺳـﻨﮓ‪ ،‬در ﻛـﻮره ذوب ﻓﻠـﺰي ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﺳﻮﺧﺘﻲ ﺑﺪون دود‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪) .‬م‪(329‬‬

‫‪Gasoil‬‬ ‫ﮔﺎزوﺋﻴﻞ ﻳﺎ ﻧﻔﺖ ﮔﺎز‬

‫ﮔﺎزوﺋﻴﻞ )‪ (Gasoil - GO‬و ﻧﻔﺖ ﺣﺮارﺗﻲ )‪ (Heating Oil-HO‬و دﻳﺰل )‪ (Diesel - DL‬در واﻗﻊ ﻳﻚ ﻣﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ در ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﻨﻲ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻛﺎرﺑﺮد در ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي دﻳﺰﻟﻲ و ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي ﮔﺮﻣﺎﻳﺸﻲ وﺟﻮد دارد؛ ﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﺎزوﺋﻴﻞ ﻛﺸﺘﻲ ﻳﺎ )‪ (Marine Gasoil - MGO‬ﻳﺎ‬
‫)‪ (Marine Diesal Oil-MDO‬را ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪) .‬ط‪ -‬ص ‪(90‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﻮﺧﺖ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺨﺘﺮع آﻟﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﺳﻢ دﻳﺰل ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬ز ‪(133‬‬

‫‪Condensing Liquids‬‬ ‫ﻣﺎﻳﻌﺎت ﻣﺘﺮاﻛﻢ‬

‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻘﻄﻴﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﺑﺨﺎر ﻧﺸﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﻳﻊ در ﺗﻪ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ و ﺑﺮجﻫﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺎﻳﻌﺎت ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪) .‬ط ‪(82‬‬

‫‪Naphta‬‬ ‫ﻧﻔﺘﺎ‬

‫ﻓﺮآوردهاي اﺳﺖ ﻣﻴﺎن ﮔﺎزوﺋﻴﻞ و ﻧﻔﺖ ﺳﻔﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 30‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس و ‪ 100‬ﺗﺎ ‪ 200‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﺗﻘﻄﻴﺮ ﻳﺎ ﭼﻜﻴﺪهﮔﻴـﺮي ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬اﻳـﻦ ﻣﻴـﺰان‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﺘﺎي ﺳﺒﻚ ﻳﺎ ﻧﻔﺘﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮآورده ﻣﺎده اوﻟﻴﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻲ اﺳﺖ و ﺷﻜﺴﺘﻦ آن ﮔﺴﺘﺮهاي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از‬
‫ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪) .‬ج ‪(180‬‬

‫‪Kerosene‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺳﻔﻴﺪ‬

‫ﻧﻔﺖ ﺳﻔﻴﺪ در اﻧﻮاع ﭼﺮاغﻫﺎ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد روﺷﻨﺎﻳﻲ و ﻳﺎ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮش ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮة ﻧﻘﻂﺔ ﺟﻮﺷﺸﺎن ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﺑﻨﺰﻳﻦﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻔﺖ ﺳﻔﻴﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ‪ C10‬ﺗﺎ ‪ C12‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه اﺳﺘﻌﻤﺎل اﻳﻦ ﻓﺮآورده ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد روﺷﻨﺎﻳﻲ در ﺣﺎل از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد آن در وﺳﺎﻳﻞ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻔﺖ ﺳﻔﻴﺪ را ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺲ‬
‫از ﺗﺨﻠﻴﺺ و ﺑﻲﺑﻮ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻼلِ ﺣﺸﺮهﻛﺶﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪) .‬اﻟﻒ ‪35‬و‪(70‬‬

‫)‪Fuel Oil (FO‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﻛﻮره‬

‫ﻧﻔﺖ ﻛﻮره ﻳﺎ ﻧﻔﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ )‪ (Residual Oil -RO‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻋﻨﺎﺻﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳـﺎن ﺗﻘﻄﻴـﺮ ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم در ﭘﺎﻻﻳـﺸﮕﺎه ﺗﺒﺨﻴـﺮ ﻧـﺸﺪهاﻧـﺪ و ﻟـﺬا‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎي ﺑﺰرگﺗﺮ و ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮي دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮآورده ﺑﻪ ﻋﻠﺖ رﻧﮓ ﺳﻴﺎه آن اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺑﻪ »ﻧﻔﺖ ﺳﻴﺎه« ﻧﻴﺰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻔﺖ ﻛﻮره ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺳﻮﺧﺖ اﺻﻠﻲ در ﻧﻴﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺮق و ﺳﻮﺧﺖ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﻛـﻮره اﺻـﻄﻼﺣﺎ" ﺳـﻮﺧﺖ ﺑـﺎﻧﻜﺮ )‪ (Bunker Fuel - BK‬ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ زﻳﺮا زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﺘـﻲﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﻮﺧﺖ زﻏﺎل ﺳﻨﮓ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺨﺰن ﻧﮕﻬﺪاري زﻏﺎل ﺳﻨﮓ را ‪ Bunker‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪) .‬ط ‪(91‬‬

‫‪Heating Oil‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﮔﺮﻣﺎﻳﺸﻲ‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﺳﺒﻚ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻧﻔﺖ ﮔﺮﻣﺎﻳﺸﻲ ﻳﺎ ﺣﺮارﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﮔﺮﻣﺎ در ﻣﻨﺎزل‪ ،‬ادارات و ﻳﺎ ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر رود و ﺷﺎﻣﻞ اﻧﻮاع زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻧﻔﺖ ﺳﻔﻴﺪ )‪ (Kerosene‬ﻛﻪ در ﺑﺨﺎريﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و ﻳﺎ ﭼﺮاغﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫‪ -2‬ﮔﺎزوﺋﻴﻞ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎزل و ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻮﺧﺖ در دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺣﺮارت ﻣﺮﻛﺰي )ﺷﻮﻓﺎژ( ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻧﻔﺖ ﻛﻮره ﻛﻪ اﻏﻠﺐ در ﺣﻤﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎﻧﻮاﻳﻲﻫﺎ و ﻳﺎ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي و ﻧﻴﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺮق از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬م ‪(402‬‬

‫‪Oil Cracking‬‬ ‫ﺑﺮﺷﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬

‫ﺑـــﻪ ﻋﻠـــﺖ ﭘﻴﭽﻴـــﺪﮔﻲ ﻧﻤـــﻲﺗـــﻮان ﺑـــﺮش ﻧﻔﺘـــﻲ را ﺑـــﻪ ﺳـــﺎزﻧﺪهﻫـــﺎﻳﺶ ﺗﻔﻜﻴـــﻚ ﻛـــﺮد وﻟـــﻲ ﻣﻌﻤـــﻮﻻً ﭼﮕـــﺎﻟﻲ و ﻣﻨﺤﻨـــﻲ ﺗﻘﻄﻴـــﺮ‬
‫)‪ (American Society for Testing and Methods-ASTM‬ﺑﺮش ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ و اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺮش ﺑﻪ دﺳـﺖ آورد‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺎﻋﺪة ﻛﻠﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺮش ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﻳﻚ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦ ﺧﺎﻟﺺ ﻓﺮﺿﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺷﻴﻤﻲ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺮش را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﺑﺮ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺮم ﻣﻠﻜﻮﻟﻲ‪ ،‬دﻣﺎي ﺟﻮش‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺸﺨﺼﺎت را اراﺋـﻪ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ ﻗـﺮار داده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﭼﮕﺎﻟﻲ و دﻣﺎي ﺟﻮش ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺷﻴﻤﻲ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦ ﻣﻌﺎدل ﺑﺮش را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻳﻚ ﺑﺮش ﻧﻔﺘﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦ ﺧﺎﻟﺺ اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻌﺎدل »ﻣﺎﻳﻊ ـ ﺑﺨﺎر« ﻳﻚ ﻣﺨﻠﻮط ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻓﺸﺎر ﺑﺨـﺎر‬
‫آن در دﻣﺎي ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻣﻠﻜﻮلﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﺮار از ﻓﺎز ﻣﺎﻳﻊ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ دﺳﺘﮕﺎه »رِد« اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻓـﺸﺎر ﺑﺨـﺎر رِد ﻛـﻪ در ‪100˚F‬‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺟﺰﻳﻲ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪة ﺑﺮش و ﻓﺸﺎر ﺟﺰﻳﻲ ﻫﻮا‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺠﻢ ﻣﺤﻔﻈﺔ ﻫﻮا اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﺷﺪه و ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان راﺑﻄﻪاي ﻣﻴﺎن ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر رِد و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﻪ ﻓﺸﺎر رِد ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑـﻴﻦ ‪ 1‬و‬
‫‪ 1/5‬اﺳﺖ‪) .‬اﻟﻒ ‪129,131‬و‪(138‬‬

‫‪Thermal Stability‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺪاري ﮔﺮﻣﺎﻳﺸﻲ‬

‫ﭘﺎﻳﺪاري ﮔﺮﻣﺎﻳﺸﻲ ﻳﻜﻲ از ﺧﻮاص ﻓﺮآوردهﻫﺎ وﺑﻪ وﻳﮋه ﺳﻮﺧﺖ ﺟﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﭘﺎﻳﺪاري ﺳﻮﺧﺖﻫﺎ در ﺣﺮارتﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﻣﻮﺗﻮر ﻗﺒﻞ از اﺣﺘﺮاق‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﺧﺖ ﺟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺪاري ﮔﺮﻣﺎﻳﺸﻲ ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪) .‬ط ‪(90‬‬

‫‪Octane Number‬‬ ‫درﺟﺔ اﻛﺘﺎن‬

‫ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﻨﺰﻳﻦ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ و ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ‪ ،‬درﺟﻪ اﻛﺘﺎن ﻳﺎ درﺟﻪ آرام ﺳﻮزي آن اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺘﺮاق ﺑﻨﺰﻳﻦ در ﻣﻮﺗﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺤـﻮي ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺿـﺮﺑﻪ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻧﻜﻨﺪ و آرام ﺑﺴﻮزد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ داﻧﺴﺘﻦ درﺟﻪ اﻛﺘﺎن ﺑﻨﺰﻳﻦ ﻗﺒﻞ از اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ درﺟﻪ اﻛﺘﺎن در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﺗﻮﺳﻂ دو روش زﻳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ -1‬روش ﭘﮋوﻫﺸﻲ ‪(Research Octane Number) RON‬‬
‫‪ -2‬روش ﻣﻮﺗﻮر ‪(Motor Octane Number) MON‬‬
‫در روش اول )‪ ،(RON‬درﺟﻪ اﻛﺘﺎن از ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺿﺪ ﺿﺮﺑﻪاي )‪ (Antiknock Quality‬ﺑﻨﺰﻳﻦِ ﻣﻮرد آزﻣـﺎﻳﺶ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻌﺮفﻫﺎ )درﺻﺪ ﻣﻌـﻴﻦ از ﺣﺠـﻢ‬
‫اﻳﺰواﻛﺘﺎن و ﻧﺮﻣﺎل ﻫﭙﺘﺎن( و ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻮﺗﻮر ‪ 600‬دور در دﻗﻴﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫در روش دوم )‪ ،(MON‬دور ﻣﻮﺗﻮر ﺑﺎﻳﺪ ‪ 900‬دور در دﻗﻴﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و دﻣﺎي ﻣﺨﻠﻮط ﻫﻮا و ﺑﻨﺰﻳﻦ در ﻣﻮﻗﻊ ورود ﺑﻪ ﻣﻮﺗﻮر ‪ 300‬درﺟﻪ ﻓﺎرﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ درﺟﻪ اﻛﺘﺎن‪ ،‬از ﻣﻮاد اﻓﺰودﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺘﺮا اﺗﻴﻞ ﺳﺮب )‪ (Tetra Ethyl Lead -TEL‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬درﺟﻪ اﻛﺘﺎن ﺑﻨﺰﻳﻦ ﻣﻌﻤـﻮﻟﻲ در اﻳـﺮان‬
‫‪ 87‬و ﺑﻨﺰﻳﻦ ﺳﻮﭘﺮ ‪ 94‬اﺳﺖ‪ .‬درﺟﻪ اﻛﺘﺎن ﺑﻨﺰﻳﻦ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺑﻴﻦ ‪ 91‬ﺗﺎ ‪ 145‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻣﻮﺗﻮر ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬م ‪ 40‬و ‪(39‬‬

‫‪Molecular Cracking‬‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ‬

‫ﻳﻜﻲ از روﺷﻬﺎي ﻓﻨﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﺳﺒﻚﺗﺮ از ﻣﻮاد ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺣﺮارت دادن زﻳﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﺳـﻨﮕﻴﻦﺗـﺮ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﺎﻻ و در ﻣﺠﺎورت ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺰور اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪) .‬ط ‪(83‬‬

‫)‪Fractional Distillation (Topping‬‬ ‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻘﻄﻴﺮ‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﻘﻄﻴﺮ ﻳﺎ »ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻘﻄﻴﺮ )‪ ،(Distillates‬ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم در ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎهﻫﺎ را ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺷـﺎﻣﻞ ﭘـﺎراﻓﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻧﻔﺖ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻮﺧﺖ ﺟﺖ‪ ،‬ﮔﺎزوﺋﻴﻞ ﻳﺎ ﻧﻔﺖ ﮔﺎز و ﻧﻔﺖ ﮔﺮﻣﺎﻳﺸﻲ اﺳﺖ‪) .‬ط ‪ 73‬و ‪(.82‬‬
‫‪Volatility‬‬ ‫ﻓﺮارﻳﺖ‬

‫ﻓﺮارﻳﺖ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻳﻚ ﺳﻴﺎل ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن از ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﻳﻊ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز ﻳﺎ ﺑﺨﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آزﻣﺎﻳﺶ ﺗﻘﻄﻴﺮ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آزﻣﺎﻳﺶ ﻓـﺸﺎر‬
‫ﺑﺨﺎر ﺑﺮاي ﺳﻮﺧﺘﻬﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻴﺰان ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺳﻮﺧﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻊ اﻳﺠﺎد ﺟﺮﻗﻪ در ﺳﻴﻠﻨﺪر ﻣﻮﺗﻮر‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮاق ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬آن ﺳـﻮﺧﺖ‬
‫ارزﺷﻲ ﻧﺪارد‪) .‬م ‪(300‬‬

‫‪Catalyst‬‬ ‫ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺖ‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺴﻬﻴﻞ در واﻛﻨﺶﻫﺎي ﺷﻴﻤﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺖ و واﻛﻨﺶ دﻫﻨﺪهﻫـﺎ )ﻣـﻮاد ﺷـﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨـﺪه در‬
‫واﻛﻨﺶ( ﻫﻢ ﻓﺎز ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺎز ﺑﺎ ﮔﺎز ﻳﺎ ﻣﺎﻳﻊ ﺑﺎ ﻣﺎﻳﻊ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻫﻤﻮژن اﺳﺖ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺖ و واﻛﻨﺶ دﻫﻨﺪهﻫﺎ ﻫﻢ ﻓﺎز ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔـﺎز‬
‫ﺑﺎ ﺟﺎﻣﺪ ﻳﺎ ﻣﺎﻳﻊ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﺪ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎً ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻫﺘﺮوژن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً از زﺋﻮﻟﻴﺖﻫﺎ )‪ (Zeolites‬در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺷﻜـﺴﺘﻦ ﻣﻠﻜـﻮﻟﻲ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﺋﻮﻟﻴﺖﻫﺎ ﻣﻮاديﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ از آﻟﻮﻣﻴﻨﻮﺳﻴﻠﻴﻜﺎتﻫﺎ )اﻛﺴﻴﺪ آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم و اﻛﺴﻴﺪ ﺳﻴﻠﻴﺲ( ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪) .‬ط ‪(83‬‬

‫‪Cracking‬‬ ‫ﻛﺮاﻛﻴﻨﮓ‬

‫ﻛﻠﻤﺔ ﻛﺮاﻛﻴﻨﮓ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﺗﺠﺰﻳـﺔ ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻦﻫـﺎ اﻃـﻼق ﻣـﻲﺷـﻮد وﻟـﻲ در ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ ﻣﻌﻤـﻮﻻً واژه ﻛﺮاﻛﻴﻨـﮓ را در ﻣـﻮرد ﺗﺠﺰﻳـﺔ‬
‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 200˚C‬ﻣﻲﺟﻮﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﺠﺰﻳﺔ ﻳﻚ ﮔﺎز ﻳﺎ ﻳﻚ ﺑﺮش ﻣﺎﻳﻊ ﺳﺒﻚ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در دﻣﺎي ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﺳﺒﻚ ﭘﺎﻳﺔ ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻲ اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲﺷـﻮد‬
‫ﻛﺮاﻛﻴﻨﮓ ﻧﺎم دارد وﻟﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت در ﺣﻀﻮر ﺑﺨﺎر آب اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﻛﺮاﻛﻴﻨﮓ ﺑﺎ ﺑﺨﺎر )ﻫﻴﺪروﻛﺮاﻛﻴﻨﮓ( ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻓﻌﺎلﺳﺎزي واﻛﻨﺶ ﻣﻲﺗﻮان از ﺣﺮارت و ﻳﺎ ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺰور اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺮاﻛﻴﻨﮓ ﺣﺮارﺗﻲ از ﻛﺮاﻛﻴﻨﮓ ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺰوري ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬اﻟﻒ ‪(337‬‬

‫‪Condense‬‬ ‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺮاﻛﻢ در ﭘﺎﻻﻳﺶ )ﻓﺸﺮدهﺳﺎزي(‬

‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﭘﺎﻻﻳﺶ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺻﻞ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم را در ﻇﺮفﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺣﺮارت ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ آن دﺳـﺘﻪ از ﺗﺮﻛﻴـﺐﻫـﺎي ﻧﻔـﺖ ﻛـﻪ اﺻـﻄﻼﺣﺎً‬
‫»ﺳﺒﻚﺗﺮ« اﻧﺪ زودﺗﺮ ﺑﺨﺎر ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺎه اﻳﻦ ﺑﺨﺎرات را ﺳـﺮﻣﺎ داده و ﻣﺘـﺮاﻛﻢ )‪(Condense‬‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﻣﻌﻜﻮس ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎﻻ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﺳﺒﻚ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﻲرﺳﻴﻢ‪) .‬ط ‪(.81‬‬

‫‪Flash Point‬‬ ‫ﻧﻘﻄﺔ اﺷﺘﻌﺎل‬

‫اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﺮآوردهﻫﺎ در ﭼﻪ ﺣﺮارﺗﻲ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺷﻌﻠﻪور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬روال ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻓـﺮآورده را ﮔـﺮم ﻛـﺮده ﺳـﭙﺲ‬
‫ﺷﻌﻠﻪاي ﺑﻪ آن ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ درﺟﻪ ﺣﺮارﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﺷﺘﻌﺎل ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻘﻄﻪ اﺷﺘﻌﺎل ﻧﺎم دارد‪ .‬از اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﺑـﺮاي ﺿـﺮﻳﺐ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﺣﻤـﻞ و‬
‫ﻧﻘﻞ ﻓﺮآوردهﻫﺎ ﻳﺎ ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪) .‬ط ‪(.86‬‬

‫‪Freezing Point‬‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ اﻧﺠﻤﺎد‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﺮآوردهﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮﺧﺖ ﺟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺑﺮودت ‪ -50° C‬ﻣﺎﻳﻊ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎل ﺟﺎﻣﺪي در آن اﻳﺠﺎد ﻧﺸﻮﻧﺪ زﻳـﺮا در ﻏﻴـﺮ اﻳﻨـﺼﻮرت‬
‫ﻓﻴﻠﺘﺮﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻮﺧﺖ رﺳﺎﻧﻲ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ را ﻣﺴﺪود ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎً »ﻧﻘﻄﻪ اﻧﺠﻤﺎد« ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮﺧﺖ ﺟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﺮاي‬
‫ﭘﺎﻳﺪاري ﮔﺮﻣﺎﻳﺸﻲ )‪ (Thermal Stability‬ﻧﻴﺰ آزﻣﺎﻳﺶ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﻳﺪاري در ﺣﺮارتﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﻣﻮﺗﻮر ﻗﺒﻞ از اﺣﺘﺮاق اﺳﺖ‪) .‬ط ‪ 89‬و ‪(90‬‬
‫‪Dehydrogenation‬‬ ‫ﻫﻴﺪروژن زداﻳﻲ‬

‫در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺟﺪاﺳﺎزي ﻫﻴﺪروژن از ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﭘﺎراﻓﻴﻨﻲ را ﻫﻴﺪروژنزادﻳﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪف اﻳﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي »اوﻟﻔﻴﻨـﻲ« ‪Olefin‬‬

‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ »اﺗﻴﻠﻦ« ‪» ،Ethylene‬ﭘﺮوﭘﻴﻠﻦ« ‪» ،Propylene‬ﺑﻮﺗﻦ« ‪ (Butene‬و »دي اوﻟﻔﻴﻨﻲ« ‪) Diolefin‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺑﻮﺗﺎدﻳﻦ« ‪ (Butadiene‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮراك‬
‫واﺣﺪﻫﺎي ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻴــﺪروژنزداﻳــﻲ در دﻣــﺎي ﺣــﺪود ‪ ،550-600˚C‬در ﻓــﺸﺎر اﺗﻤــﺴﻔﺮي و در ﺣــﻀﻮر ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺰورﻫــﺎﻳﻲ ﭼــﻮن اﻛــﺴﻴﺪ آﻟــﻮﻣﻴﻨﻴﻢ ﻳــﺎ اﻛــﺴﻴﺪ واﻧــﺎدﻳﻢ‬
‫)‪ (Vanadium Oxide‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬اﻟﻒ ‪(529‬‬

‫‪(H2S) Hydrogen Sulphide‬‬ ‫ﻫﻴﺪروژن ﺳﻮﻟﻔﻴﺪ ﻳﺎ ﻫﻴﺪروژن ﺳﻮﻟﻔﻮره‬

‫ﻫﻴﺪروژن ﺳﻮﻟﻔﻴﺪ و ﻳﺎ ﻫﻴﺪروژن ﺳﻮﻟﻔﻮره‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺳﺖ و ﺧﺎﺻﻴﺖ اﺳﻴﺪي آن ﻣﻮﺟـﺐ ﺧﻮرﻧـﺪﮔﻲ دﺳـﺘﮕﺎهﻫـﺎي ﺗﻘﻄﻴـﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪار زﻳﺎد آن در ﻧﻔﺖ و اﺳﺘﻨﺸﺎق آن ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ و ﺣﺘﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺮگ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺧﻨﺜﻲ ﻛﺮدن اﺛـﺮ ﺧﻮرﻧـﺪﮔﻲ ﻫﻴـﺪروژن‬
‫ﺳﻮﻟﻔﻴﺪ در ﺑﺮجﻫﺎي ﺗﻘﻄﻴﺮ‪ ،‬از ﻣﺤﻠﻮل آﻣﻮﻧﻴﺎك اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻫﻴﺪروژن ﺳﻮﻟﻔﻴﺪ در ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬آن را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻮراﻛﺲ )‪ (Borax solution‬ﺟﺬب ﻧﻤﻮده و ﺑـﻪ ﻛﻤﻚ اﺳـﺘﺎت‬
‫روي )‪ (Zinc Acetate‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻮﻟﻔﻴـﺪ روي )‪ (Zinc Sulphide‬رﺳﻮب ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ رﺳـﻮب ﺣﺎﺻـﻞ را در دﻣﺎي ‪ 105‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﺧﺸﻚ‬
‫و ﺗﻮزﻳﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ وزن ﮔﻮﮔﺮد در ﺳﻮﻟﻔﻴﺪ روي‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﻫﻴﺪروژن ﺳﻮﻟﻔﻴﺪ ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺑﺮﺣـﺴﺐ ﺑﺨـﺶ در ﻣﻴﻠﻴـﻮن‬
‫)‪ (ppm‬ﮔﺰارش ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬م ‪(420‬‬

‫‪Wet and Dry Cargos‬‬ ‫ﻣﺤﻤﻮﻟﻪﻫﺎي ﺗﺮ و ﺧﺸﻚ‬

‫ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ازﻃﺮﻳﻖ درﻳﺎ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ دو دﺳـﺘﻪ ﻣﺤﻤﻮﻟـﻪﻫـﺎي ﺗـﺮ )‪ (Wet Cargos‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم و ﻓـﺮآوردهﻫـﺎ‪ ،‬و ﻣﺤﻤﻮﻟـﻪﻫـﺎي ﺧـﺸﻚ‬
‫)‪ (Dry Cargos‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻏﺎل ﺳﻨﮓ و ﺳﻨﮓآﻫﻦ و ﺣﺒﻮﺑﺎت ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬ط ‪(95‬‬

‫‪Tanker‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﻛﺶ‬

‫ﻧﻔﺘﻜﺶﻫﺎ از دﻳﺪﮔﺎه ﺣﻤﻞ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻔﺖ و ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻤﻴﺰ )‪ (Clean‬و ﻛﺜﻴﻒ )‪ (Dirty‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻧﻔـﺘﻜﺶ ﺗﻤﻴـﺰ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻛﻮﭼﻚ و ﻳﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺳﺖ و ﻓﺮآوردهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻔﺘﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺰﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺳﻔﻴﺪ و ﮔﺎزوﺋﻴﻞ را ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻔﺘﻜﺶﻫﺎي ﻛﺜﻴﻒ اﻏﻠـﺐ وﻳـﮋه ﺣﻤـﻞ ﻧﻔـﺖ‬
‫ﺧﺎم و ﻧﻔﺖ ﻛﻮره و ﻳﺎ ﺳﻮﺧﺖ دﻳﺰل ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ رﻧﮓ آﻧﻬﺎ ﺗﻴﺮه اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﺣﻤﻞ اﻧﻮاع ﮔﺎز ﻣﺎﻳﻊ )‪ (LPG‬و ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺎﻳﻊ )‪ (LNG‬و ﻏﻴﺮه ﻧﻴﺰ ﺗﺎﻧﻜﺮ اﻃﻼق ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺗﺎﻧﻜﺮﻫـﺎي ﺣﻤـﻞ ﮔـﺎز ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ‬
‫داﺷﺘﻦ وﺳﺎﻳﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد در ﻋﺮﺷﻪ‪ ،‬از ﺗﺎﻧﻜﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪) .‬م ‪ 399 ،398‬و ‪(400‬‬
‫ﺗﺎﻧﻜـﺮﻫﺎ ﺑﺮاي ﺣﻤﻞ ﻣﺤﻤـﻮﻟﻪﻫﺎﻳـﻲ ﺑﻪ ﻛـﺎر ﻣﻲروﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻊ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻳﺎ ﻓﺮآورده زﻳﺮا ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻳﻦ ﺗﺎﻧﻜﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﺤﻤﻮﻟـﻪ را‬
‫ﺑــﻪ داﺧــﻞ آن ﭘﻤﭙــﺎژ ﻛــﺮد‪ .‬ﺗﺎﻧﻜﺮﻫــﺎ اﻧــﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔ ـﻲ دارﻧــﺪ‪ ،‬ﺑﻌــﻀﻲ ﺗﺎﻧﻜﺮﻫــﺎ ﭼﻨــﺎن ﺳــﺎﺧﺘﻪ ﺷــﺪهاﻧــﺪ ﻛــﻪ ﻣﺤﻤﻮﻟــﻪ در آن ﺟــﺎ ﺑــﻪ ﺟــﺎ ﻧﻤــﻲﺷ ــﻮد‬
‫)‪ (Self- contained Tanks‬و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻗﺎﺑـﻠﻴﺖ اﻧﺒﺴـﺎط دارﻧﺪ )‪ (Expansion Tanks‬ﺗﺎ ﺑﺘـﻮان ﻣﺤﻤـﻮﻟـﻪﻫﺎ را ﺑﻪ راﺣﺘﻲ در ﻫﻮاي ﮔﺮم ﺣﻤﻞ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻧــﺪازه ﻳــﺎ ﺑﺰرﮔــﻲ ﺗــﺎﻧﻜﺮ را ﻣﻌﻤــﻮﻻً ﺑــﻪ دو روش ﺑﻴــﺎن ﻣــﻲﻛﻨﻨــﺪ‪ .‬روش ﻣﻌﻤــﻮل ﻛــﻪ ﺑــﺮ ﺣــﺴﺐ ﺗﻨــﺎژ ﻣــﻲﺑﺎﺷــﺪ اﻳــﻦ اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻇﺮﻓﻴــﺖ‬
‫ﺣﻤﻞ )‪ (Carrying Capacity‬ﺑـﺮاي ﻣﺤـﻤـﻮﻟـﻪ ﺑﻌـﻼوه ﺳـﻮﺧﺖ ﺑـﺮاي ﻛـﺸﺘﻲ )‪ (Bunker‬را ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ اﺻـﻄﻼﺣﺎً ﺑـﻪ روش ﺗﻨـﺎژ ﻳـﺎ‬
‫)‪ (Dead Weight Tonnage - DWT‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬روش دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس وزن آب ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷـﺪه اﺳـﺖ )‪ (Displacement‬ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ‬
‫وزن ﻣﺤﻤﻮﻟــﻪ ﺑﻌــﻼوه وزن ﺗــﺎﻧﻜﺮﻣﻲﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬ﺗﺎﻧﻜﺮﻫــﺎ از ‪ 1000‬ﺗــﻦ ﺑــﺮاي ﻧﻔﺘﻜــﺸﻬﺎي ﻣﻌﻤــﻮﻟﻲ ﺗــﺎ‪300‬ﻫــﺰار ﺗــﻦ ﺑــﺮاي ﻧﻔﺘﻜــﺸﻬﺎي ﺧﻴﻠــﻲ ﺑــﺰرگ‬
‫)‪ (Very Large Crude Carriers- VLCC‬و ‪ 550‬ﻫـﺰار ﺗـﻦ ﺑـﺮاي ﺳـﻮﭘﺮ ﻧﻔـﺘﻜﺶﻫـﺎ( )‪ (Ultra Large Crude Carriers- ULCC‬در ﺗﻐﻴﻴﺮاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺸﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﺿﻮاﺑﻂ اﻳﻤﻨﻲ ﻣﺘﻌﺪدي در اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺎﻧﻜﺮﻫﺎي ‪VLCC‬‬

‫ﻳﺎ ‪ ULCC‬وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺗﺎﻧﻜﺮﻫﺎ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرﻓﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻴﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻔﺘﻜﺸﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎهﻫﺎ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎﻻﺟﺒﺎر در ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه ﺧﺎﻟـﻲﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎﻧﻜﺮﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮره و ﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺗﺎﻧﻜﺮﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﺗﺎﻧﻜﺮﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮره ﻣﻴﺘﻮان ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻔﺖ ﺧـﺎم‪ ،‬ﺳـﻨﮓ ﻣﻌـﺪن و‬
‫ﺑﺎرﻫﺎي ﻓﻠﻪاي را ﻧﻴﺰ ﺣﻤﻞ ﻛﺮد‪.‬‬
‫از اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ﺑﺎرﻛﺸﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮان از ﺑﺎرﻛﺸﻬﺎي )‪ (LNG Carriers- LNG‬ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﮔﺎزﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣـﺎﻳﻊﺷـﺪه )‪(Liquified Natural Gas - LNG‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮار )‪ (Volatile‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﻤﻞ آن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ وﻳﮋهاي ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ‬
‫را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر و در ﺑﺮودت ﻣﻨﻬﺎي ‪ 161‬ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﻧﮕﻬﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎرﻛﺶﻫﺎ ﻣﺤﻔﻈﻪﻫﺎي ﻛﺮوي ﺷﻜﻞ دارﻧﺪ‪) .‬ط ‪96‬و ‪97‬و ‪(98‬‬

‫)‪Very Large Crude Carriers (VLCC‬‬ ‫ﻧﻔﺘﻜﺶﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ‬

‫ﺑﻪ ﻧﻔﺖﻛﺶ )‪ (Tanker‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫)‪Ultra Large Crude Carriers (ULCC‬‬ ‫ﺳﻮﭘﺮ ﻧﻔﺘﻜﺶﻫﺎ‬

‫ﺑﻪ ﻧﻔﺖﻛﺶ )‪ (Tanker‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫)‪Reuters Tanker Industry Index (RTII‬‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺘﻜﺶ روﻳﺘﺮ‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1996‬ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر »ﺷﺎﺧﺺ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺘﻜﺶ« ﺗﻮﺳﻂ روﻳﺘﺮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪ ﺗﺎ آﻣﺎرﻫﺎي ﻧﺴﺒﺘﺎً دﻗﻴﻘﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻳﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻬﻴـﻪ و ﻣﻨﺘـﺸﺮ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻪ ‪ RTII‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪) .‬ط ‪(95‬‬

‫‪Sullom Voe‬‬ ‫ﺳﺎﻟﻮم وو‬

‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﻧﻔﺘﻲ »ﺳﺎﻟﻢوو« ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺑﻨﺪر ﺻﺎدراﺗﻲ ﻧﻔﺖ درﻳﺎي ﺷﻤﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺠﺰاﻳﺮ ﺷﺘﻠﻨﺪ )‪ (Shetland‬ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ واﻗـﻊ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻇﺮﻓﻴـﺖ‬
‫ﺻﺎدراﺗﻲ اﻳﻦ ﺑﻨﺪر ‪ 1/4‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ در روز اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ‪ 75‬درﺻﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ درﻳﺎي ﺷﻤﺎل را ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺶ از ‪ 30‬ﺷﺮﻛﺖ در اﺣﺪاث اﻳﻦ ﺑﻨﺪر ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺎرﮔﻴﺮي و اداره ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ ﺑـﻲﭘـﻲ )‪ (BP‬اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪) .‬م ‪(254‬‬