ANALIZA KOSZTÓW-KORZYŚCI

Dr inż. Agnieszka Ciechelska

Katedra ekonomii ekologicznej
Agnieszka.ciechelska@ue.wroc.pl
Konsultacje: poniedziałek g. 9.30 Teams
 Ekonomia dobrobytu
lit: 1. Analiza Kosztów- korzyści, Becla, Czaja 2. Efektywność inwestycji w OZE-Ligus
Mikroekonomia:
• Jednostki w swoim postępowaniu kierują się indywidualnym interesem (f. użyteczności, f.
produkcji), indywidualizm metodologiczny i poznawczy
• zakładamy, że jednostka jest w stanie logicznie uporządkować swoje preferencje w odniesieniu do
wszystkich alternatyw
Makroekonomia:
• Wszystkie zjawiska/teorie makroekonomiczne da się wyprowadzić z indywidualnych decyzji
popytowo-podażowych, redukcjonizm
• Poszukujemy ogólnego optimum

=> Ekonomia dobrobytu:

• Poszukuje zasad funkcjonowania podmiotów i gospodarek, w celu optymalnego zaspokojania
potrzeb społecznych
• „Nowe” obszary badawcze: efekty zewnętrzne, dobra publiczne, asymetria informacji,
niekonwencjonalne zachowania konsumentów
 Poziomy działalności, mierzenie efektywności
I. Wymiar przestrzenny: Efektywność można badać na wszystkich poziomach działalności
ludzkiej, poziomie mikro i makro oraz dla różnych elementów rzeczywistości gospodarczej
• Poziom mikro: np. dla podmiotów gospodarczych, grup społecznych, czynników
wytwórczych, poszczególnych dóbr i usług
• Poziom makro: np. dla gospodarek krajowych, w odniesieniu do równowagi ogólnej, w
odniesieniu do równowagi cząstkowej jako efekt połączenia wielu czynników wpływających
na dobrobyt ogólny oraz jednostki
II. Kryterium czasu: efektywność można mierzyć dla tego samego zjawiska w różnym czasie
lub dla różnych zjawisk w tym samym czasie (np. wariantów przedsięwzięcia). Przykłądem
może być analiza ex post i ex ante.
 Teoria optimum ekonomicznego
• Problem w ekonomii dobrobytu: jakie zasady należy przyjąć w celu optymalnego rozdziału
zasobów pomiędzy konkurujące pomiędzy sobą zastosowania oraz jakie musza być
spełnione warunki instytucjonalne aby nastąpiła praktyczna realizacja tego optimum =>
(wzorzec: konkurencja doskonała). Ek. Dobrob. Bada też na ile rzeczywistość odbiega od
tego wzorca i daje zalecenia w jaki sposób usunąć niedoskonałości.
Optimum Pareto => zasoby zostały tak alokowane, że poprawa dobrobytu jednostki jest
możliwa tylko kosztem kogoś innego (max. dobrobytu społecznego)-alokacja Pareto
• jeżeli dostępne dla społeczeństwa zasoby zostały rozdzielone pomiędzy alternatywne cele,
a dobrobyt ekonomiczny przynajmniej jednego członka społeczności się zwiększył (bez
jednoczesnej redukcji dobrobytu kogoś innego) to zwiększył się dobrobyt całego
społeczeństwa (jednostka znalazła się na innej krzywej użyteczności)- poprawa sytuacji w
sensie Pareto (nieskończenie wiele)
=>W sensie Pareto alokacja jest tylko efektywna. Nie ma mniej lub bardziej efektywnej
alokacji w sensie Pareto.
 Optimum Pareto, a rzeczywistość
• Optimum Pareto: Bardzo restrykcyjny model, bo odrzuca wszystkie działania, które przynoszą
korzyści nett, ale powodują straty choćby jednej osoby. Charakter korzyści (komercyjne, społeczne,
hybrydowe)
• Wady: utożsamienie korzyści indywidualnych ze społecznymi, nie nadaje się do formułowania
jednolitych wskazań dla polityki ekonomicznej (nie można powiedzieć która sytuacja jest lepsza, ani
która może być lepsza w porównaniu z wyjściową ale dla innych jednostek => zwiększenie
dobrobytu biednych powoduje wzrost dobrobytu tak samo jak poprawa dobrobytu bogatych)
• => istnieje wiele nieporównywalnych sytuacji i sposobów podziału zasobów, które są optymalne w
sensie Pareto
• W rzeczywistości nie ma możliwości zastosowania Optimum Pareto, bo:
• Występują monopole
• Występuje zjawisko rosnących przychodów
• Występują dobra publiczne
• Rozwiązanie: zasada second best-jeśli osiągnięcie optimum Pareto jest niemożliwe w jednym
segmencie, to osiągnięcie go w innym odala gospodarkę od optimum. Zatem należy przyjąć nowe
warunki, które pozwolą na osiągnięcie „gorszego” optimum=> problem: każde inne rozwiązanie niż
paretooptymalne jest zgodne z zasadą second best.
 Optimum Pareto, a rzeczywistość
Kryterium Kaldora - Hicksa
• Rozwiązanie dla niemożności zastosowania Optimum Pareto: transfery od tych, który
zyskują do tych, którzy tracą, w taki sposób, aby zyskiwała przynajmniej jedna osoba=>
dopuszczamy takie rozwiązania, które po dokonaniu transferów (zrekompensowaniu strat)
nadal przynoszą korzyści
• Wady takiego rozwiązania: koszty informacji, koszty administracyjne transferów, pełna
kompensacja generuje bodźce do zawyżenia kosztów i zmniejszania korzyści
 Kryterium Kaldora-Hicksa (kryterium potencjalnej efektywności Pareto, korzyści netto)
projekt powinien zostać wdrożony jeśli istnieje potencjalna możliwość wypłat rekompensat
i nikt nie będzie w gorszej sytuacji niż wcześniej i przynajmniej jedna osoba będzie
zyskiwała
• Duże możliwości aplikacyjne
• Prowadzi do maksymalizacji dobrobytu społecznego, ale pośrednio też do poprawy sytuacji
najuboższych
• Kompleksowe działania rządu powinny prowadzić do wyrównania kosztów i korzyści
pomiędzy poszczególnymi osobami (korzyści netto dla całego społeczeństwa)=>
odpowiedni program redystrybucji dla wybranych grup społ.
 Pomiar efektywności w rzeczywistości-analiza kosztów-
korzyści
• AKK to narzędzie oceny projektów oparte na pomiarze efektywności alokacji zasobów.
Wybieramy projekt, dla którego zaangażowane zasoby (praca, ziemia, kapitał) dadzą
największą wartość dóbr i usług, które te projekty tworzą
Efektywność ekonomiczna, a efektywność finansowa:
Analiza finansowa- służy prognozowaniu zasobów, które pokryją przyszłe wydatki. Służy
zweryfikowaniu finansowej trwałości projektu
Analiza ekonomiczna- wykorzystuje wartości ekonomiczne (wartości, jakie społeczeństwo jest
w stanie „zamienić” na określone dobro lub usługę. Wycena wartości ekonomicznych odbywa
się zgodnie z wartością użytkową lub koszykiem alternatywnym społecznie
• Wykonalne finansowo/nieefektywne ekon. – projekt nie powinien być realizowany, ale
rynek może doprowadzić do jego realizacji=> potrzebna zewnętrzna ingerencja
• Niewykonalne finansowo/efektywne ekon. – projekt powinien być zrealizowany, ale sam
rynek tego nie „zrobi”=> potrzebna ingerencja zewnętrzna
 Pojęcia: analiza kosztów-korzyści (cost benefit
analysis) (def. IiŚ)
• Schemat analityczny mający na celu ustalenie, czy lub w jakiej mierze
dany projekt zasługuje na realizację z publicznego lub społecznego
punktu widzenia. Analiza K-K różni się od zwykłej oceny finansowej
tym, że uwzględnia wszystkie korzyści i koszty(zyski i straty)
niezależnie od tego kto je ponosi.
• Przybiera często postać analizy ekonomicznej, w której koryguje się
wyniki analizy finansowej o efekty fiskalne, efekty zewnętrzne lub
ceny rozrachunkowe. Wyniki analizy K-K można wyrazić na wiele
sposobów, w tym w postaci wewnętrznej stopy zwrotu, bieżącej
wartości netto i współczynnika korzyści- koszty.
 Pojęcia: analiza kosztów-korzyści (cost
benefit analysis)
• metoda oceny efektywności inwestycji, projektów uwzględniająca całość
przewidywanych korzyści i kosztów (w tym zewnętrznych-społecznych, czy
środowiskowych).
• Jest to metoda wspierająca procesy decyzyjne, stosowana na etapie ex ante
oceny inwestycji, projektów. Stanowi narzędzie służące do określenia i
porównania efektów alternatywnych wariantów projektu (w tym wariantu
zerowego/business as usual.
• Ma na celu ocenę wartości projektu dla osiągania rozwoju i dobrobytu
regionu i kraju. Ma na celu interes całej społeczności (analiza finansowa
uwzględnia interes właściciela)
• Może uwzględniać efekty bezpośrednie i/lub wtórne i synergiczne
• Może obejmować pełen zakres (z wyceną) lub stanowić ocenę jakościową
• Może dotyczyć różnego zakresu/poziomu przedsięwzięcia:
międzynarodowego, krajowego, lokalnego, indywidualnego
 Warianty: wybór, racjonalność, efektywność
1. Wybór najbardziej skutecznego środka do realizacji wcześniej
określonych celów=>Racjonalność w ujęciu ekonomicznym opierała się
będzie zatem na realizacji postępowania optymalnego z punktu
maksymalizacji stopnia realizacji celu przy posiadanych, możliwych do
poniesienia nakładach lub też osiągnięcia określonego stopnia celu przy
minimalizacji ponoszonych nakładów
2. Organizacje są efektywne, gdy odpowiednie warunki są spełnione i gdy
rezultaty funkcjonowania organizacji osiągają lub przewyższają zestaw
standardów wyznaczających cele organizacji
3. R.C. Miles definiuje wartość jako cechę „[...] stosownie do której rzecz
jest postrzegana jako bardziej lub mniej pożądana, użyteczna, szanowana
lub ważna
 Podmioty gospodarcze/stakeholderzy
1. Ugrupowania międzynarodowe i ponadnarodowe
2. Państwo i władze lokalne
3. Przedsiębiorstwa
4. Podmioty otoczenia biznesu
5. NGO
6. Gospodarstwa domowe
 Formułowanie celu AKK
1. Działalność przedsiębiorstwa powinna być ściśle związana z jego
misją i wizją, a to nie zawsze jest zbieżne ze społeczno-ekonomiczną
polityką kraju lub regionu, np. produkcja broni
2. Rentowność projektu w ujęciu finansowym nie uwzględnia pełnych
efektów realizacji przedsięwzięcia z punktu widzenia całej
gospodarki => te problemy mieszczą się w zakresie efektywności
makroekonomicznej.
 Płaszczyzny rozpatrywania kosztów- korzyści
1. Oddziaływania i skutki: długookresowe, średniookresowe,
krótkookresowe, natychmiastowe
2. Bezpośrednie i pośrednie
3. Środowiskowe, społeczne, finansowe
 Zasięg analizy kosztów-korzyści
1. Na poziomie społeczności: międzynarodowej, krajowej (np. umowy
międzynarodowe, polityki krajowe)
2. Na poziomie interesariuszy-np. Ustawodawstwo dot. OZE może
oddziaływać na sektor nauki, oddziaływania transgraniczne
3. Na poziomie otoczenia podmiotu gospodarczego, np. odbiorcy,
dostawcy, pracownicy,
4. Na poziomie podmiotu gospodarczego – np. ograniczenie czynników
wytwórczych
ANALIZA KOSZTÓW-KORZYŚCI
Dr inż. Agnieszka Ciechelska
Katedra ekonomii ekologicznej
Agnieszka.ciechelska@ue.wroc.pl
Konsultacje: poniedziałek g. 9.30 Teams
 Schemat postępowania-etapy AKK
1. Określenie celu analizy (efektywność jednego projektu/porównanie wielu wariantów,
w tym wariantu „0”; możliwe tylko rekomendacje i pominięcie wariantu „0”)
2. Określenie perspektywy analizy (zasięg oddziaływania, identyfikacja stakeholderów)
3. Identyfikacja efektów w kategoriach fizycznych i ich prognoza ilościowa efektów w
czasie cyklu życia projektu (identyfikacja oddziaływań dla wariantów i mierników ich
pomiaru, zależności przyczynowo-skutkowe i wpływ na użyteczność stakeholderów).
4. Wycena efektów zewnętrznych w kategoriach pieniężnych (porównywalność)
5. Uwzględnienie rozkładu kosztów i korzyści w czasie (dyskontowanie i obliczenie
bieżącej wartości kosztów/korzyści)
6. Określenie formuły porównywania kosztów i korzyści (np. eNPV, ERR)
7. Analiza wrażliwości
8. Rekomendacje, ocena i wybór wariantu/decyzja
Schemat postępowania-rachunek kalkulacyjny
Ekonomiczną efektywność inwestycji liczymy na podstawie rachunku
przepływów pieniężnych (eNPV, ERR, B/C)
1. Usuwamy transfery z rozpatrywanych elementów, np. podatki, cła,
subwencje, dotacje, transakcje kredytowe, opłaty
2. Eliminacja zniekształceń (szacunków cen) lub korygowanie cen
rynkowych o wartość społeczną
3. Korekta stopy dyskonta zastosowanej w analizie finansowej.
 Akceptacja projektu
1. Ekonomiczna wartość bieżąca netto eNPV >0 (optymalny projekt wg
Kaldora Hicksa gdy eNPV max)
2. Ekonomiczna wewnętrzna stopa zwrotu ERR>stopy dyskontowej
(ERR to stopa dyskontowa przy której ENPV=0)
3. Wskaźnik B/C>1 (zdyskontowane korzyści/zdyskontowane koszty).
 Społeczna stopa dyskonta
Ekonomiczną efektywność inwestycji liczymy na podstawie rachunku
przepływów pieniężnych (eNPV, ERR, B/C)
- Dyskontowanie sprzeczne z zasadami zachowania przyrody i zr (?)
- Istnienie stopy procentowej wymusza istnienie stopy dyskonta

Przesłanki istnienia dodatniej stopy procentowej:

- Indywidualna stopa preferencji czasowej
- Produktywność kapitału i jego ograniczoność
 Źródła stopy dyskontowej
- Społeczna stopa preferencji czasowych-zakłada, że przyszłe pokolenia będą
bogatsze od obecnego, więc jednostka konsumpcji będzie miała dla nich
mniejsza wartość w przyszłości niż obecnie
- Społeczne koszty utraconych korzyści (konsumpcja w roku t+1 pochodzi z
zainwestowania nieskonsumowanych zasobów w roku t)

W AKK nakłady na inwestycje obciążają społ. Jako całość, redukując jego

konsumpcję oraz inne inwestycje. Zatem wyznaczając stopę dyskonta,
określamy stosunek konsumpcji do inwestycji. A więc:
- Koszt kapitału z inwestycji powinien być określony na poziomie stopy
przychodu z innych projektów w sektorze publicznym
- Koszt kapitału z zaniechanej konsumpcji odpowiada społecznej stopie
preferencji czasowych (zwykle jest to stosowane w praktyce-
wykorzystujemy ceny cienie)
 Zastrzeżenia do dyskontowania-dyskusja
- Jednostki wolą konsumpcję bieżącą niż przyszłą (niepewność „doczekania”
korzyści)=>dyskonto spowodowane niecierpliwością jednostki jest
nieracjonalne (nie powinno wpływać na politykę
społeczną=>redukcjonizm)=> wyższa st. Dyskonta w krajach
wysokorozwiniętych
- Wątpliwy ciągły wzrost realnej konsumpcji w czasie
- Wysoka st. Dyskonta powoduje „cierpienie” (dyskryminację) przyszłych
pokoleń
- Użyteczność przyszłych pokoleń jest zdeterminowana użytecznością
pokoleń bieżących (?)=> jednak rynkowa st. Dyskonta jest zdeterminowana
przez zachowanie wielu jednostek występujących w rolach społecznych i
indywidualnych i prezentujących interesy w tych obu obszarach. Jednostka
byłaby skłonna do poświęcenia na rzecz przyszłych pokoleń, gdyby miała
pewność, że inni postąpią tak samo. => stopa dyskonta z gwarancją
pewności<stopy dyskonta bez tej gwarancji
 Stopa dyskonta – rekomendacje praktyczne
- Wiele argumentów za tym, że społeczna st. Dyskonta<rynkowej stopy
dyskonta (zwłaszcza dla proj. proekologicznych)
Ale nie ma twardych dowodów na związek przyczynowo-skutkowy
pomiędzy wysoką st. Dysk., a jakością środowiska. Nie ma też pewności
jak wybór st. Dysk. Oddziałuje na środowisko w danym kraju.
- Wartość ssd : w USA 2-3% (uwzględnia tylko wartość konsumpcyjną,
bez uwzględniania cen cieni, inaczej jest tylko w tych branżach, gdzie
istnieje efekt wypierania), Europa: 5,5% przy korzystaniu ze środków
Europejskiego Funduszu Rozwoju i 3,5% pozostałe projekty
ANALIZA KOSZTÓW-KORZYŚCI
Dr inż. Agnieszka Ciechelska
Katedra ekonomii ekologicznej
Agnieszka.ciechelska@ue.wroc.pl
Konsultacje: poniedziałek g. 9.30 Teams
Metody wyceny: oparte na cenach rynkowych
Cechy:
- Są proste i mierzą efekt bezpośrednio obserwowany na rynku
- Nie znajdują podstaw teoretycznych w ekonomii dobrobytu, gdyż
zależności przyczynowo-skutkowe (pogorszenie stanu środ.-strata
środ.) nie są bezpośrednio skorelowane z f. użyteczności konsumenta
- Niedokładne, stosowane gł. do szacunków wartości użytkowej, służa
jako pierwszy, ogólny szacunek
Metody wyceny: oparte na cenach rynkowych
1. Metoda substytucyjna
2. Metoda odtworzeniowa
3. Metoda prewencyjna
4. Metoda kompensacyjna
5. Metoda kosztu utraconych korzyści
Metody wyceny: oparte na f. popytu i f. podaży
Cechy:
- Obrazują relacje behawioralne (stąd zainteresowanie ekonomistów
analizą rynków-ludzkimi preferencjami i zachowaniami)
- Bazują na zmianach użyteczności konsumenta, spowodowanej zmianą
jakości/ilości dobra środowiskowego
 Rachunek sozoekonomiczny
• Służy ukazaniu wielowariantowej opłacalności rozwiązań
podejmowanych w podmiocie gospodarczym.
• Na równi traktuje kwestie środowiskowe i ekonomiczne.
• Uwzględnia koszty naruszeń środowiska i działań ochronnych z punktu
widzenia podmiotu gospodarczego.
• Jest podstawowym rachunkiem efektywności działań w ochronie
środowiska, stosowanym w podmiotach gospodarczych do
wartościowania zasobów przyrodniczych i kwantyfikowania strat
ekologicznych.
• Pozwala na określenie takich warunków brzegowych, przy których
prowadzona działalność gospodarcza nie będzie wymagała substytucji
kapitałem ekologicznym kapitału ekonomicznego i odwrotnie.
 Rachunek sozoekonomiczny
W sozoekonomicznym rachunku optymalizacyjnym uwzględnia się takie koszty środowiskowe, jak:
- Inwestycje ochronne nowe i modernizowane
- Nakłady środków na przyrost środków obrotowych związanych z funkcjonowaniem ochrony
środowiska,
- Koszty funkcjonowania narzędzi i służb ochrony środowiska,
- Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska oraz ewentualne oszczędności w związku z ich
redukcją
- Kary za przekraczanie norm środowiskowych,
- Odszkodowania kompensacyjne,
- Wartość niewytworzonej produkcji w wyniku ograniczenia działalności jako sankcji za
nieprzestrzeganie przepisów dot. ochrony środowiska
- Wartość zaoszczędzonych zasobów pierwotnych,
- Wartość sprzedanego majątku produkcyjnego na skutek wprowadzenia inwestycji ochronnych