2

Hormonlar ve Özellikleri Polipeptid & Protein

• Vezikülde depo
• TRH, CRH, GHRH, GnRH, ACTH, GH, PRL, • Ekzositoz
Polipeptid & Protein

ADH, Oksitosin, Gastrin, Sekretin,

• Kalsitonin, Parathormon
• İnsülin, Glukagon, Somatostatin, IGF,
• Anjiotensin II
Amin Yapılı:
• 2. Haberci
Amin Yapılı

•Katekolaminler
– Tirozin Aa • T3, T4 • Lipidde çözünür
Steroid yapılı:
• Res. çekirdekte
Steroid yapılı

•Vitamin D

– Kolesterol •Aldosteron, Kortizol, DHEA

•Cinsiyet horm. (Ö, P, T) Depolanmazlar

HORMONLARIN ETKİ MEKANİZMALARI G Proteini

1. R ➔ Membranda Heterotrimerik: Gi,s,q

2. R ➔ Stoplazmada

3. R ➔ Çekirdekte

5 6
 ADENİLAT SİKLAZ (cAMP) YOLU
cAMP artıranlar
LH MSH Glukagon

FSH PTH HCG

TSH Kalsitonin Katekolaminler (β-reseptörü)

ACTH HİSTAMİN ADH (V2 reseptörü, epitel hücresi)

CRH SEKRETİN Anjiotensin II (epitel hücresi)

+
Mg+2
cAMP’yi azaltanlar (Gi)

• Somatostatin

• Katekolamin alfa-2
8

IP3-DAG YOLU DAG- IP3 kullananlar

• GHRH

• GnRH

• TRH

• Oksitosin (Düz kas kasılması)

• ADH (V1 vazokons)

• Anjiotensin II (AT1 vazokons)

• Katekolaminler (α1 vazokons.)

10

cGMP YOLU FOSFOLİPAZ A2 YOLU

FGFβ, INFα,γ

KORTİZOL

ASA, NSAİD

• NO, CO

• ANP, BNP

• Enterotoksin

• Guanilin C4D4E4: SRS-A

 Tirozin kinaz yolu JAK-STAT YOLU
İNSULİN
• LEPTİN
LEPTİN
• GH

• Prolaktin

• EPO

• INF-γ

• IL-6

• CSF

Reseptörü Sitoplazmada Reseptörü ÇEKİRDEKTE

•Kortizol •T3- T4 HİPOFİZ HORMONLARI
•Vitamin D (Kalsitriol)
•Aldosteron •Ostrojen
•Androjen
•Progesteron
•Retinoik asit

Adenohipofiz hücreleri Adenohipofiz hormonların kontrolü

Asidofilik

1. GH Somatotrop En çok bulunan hücre

2. PRL Mammotrop/Laktotrop

Bazofilik

3. LH / FSH Gonadotrop

4. TSH Tirotrop

5. ACTH Kortikotrop (en yaygın bazofil)

18
 Adenohipofiz hormonları düzenlenme

19 20

Büyüme Hormonu
BÜYÜME HORMONU • Adenohipofiz: Somatotrop hücre

• Hızlı etki : JAK-STAT

• Uzun süreli etki:

– Somatomedin C = IGF1

– Uzun süreli etki

21 22

GH UYARANLAR GH BASKILAYANLAR
• HİPOGLİSEMİ, AÇLIK
• Hiperglisemi

• Azalmış plazma sYa

• Artmış plazma sYa

• NonREM- 2 ve 4
• REM

• Kortizol

• Travma, stress, egzersiz

• Medroksiprogesteron

• GLUKAGON

• Eksojen GH

• Östrojen, Testosteron

• IGF-I

• Protein eksikliği (Kwashiorkor)

• Somatostatin (GHIH)

• Artmış kan arjinin düzeyi

• Yaşlanma, obezite
• Dopaminerjik agonist (L-dopa)

• Alfa-agonistler (klonidin)

• GHRH

• GHRELİN

23 24
• Kc

- Glukoneogenez
• PROTEİN
GH’nun uzun süreli etkileri
• Kas

- Anti-insülin etki SENTEZİ ARTAR

• Kan Aa ve üre azalır Somatomedin C (IGF-I):

•İnsulin benzeri etki (HİPOGLİSEMİ)

HİPERGLİSEMİ

GH •Kondrosit yapım artışı (BOY UZAR)

•Osteojenik hücre proliferasyonu

• LİPOLİZ: sYa
• Barsak emilim

- Ca+2

• Bb geri emilim

•Protein sentezi &depo artışı

• Ketogenez
- Na+, K+, PO4

25 26

ÖZET
Büyüme üzerine etkili?
Proteinleri arttırır
• GH, IGF-I

• Tiroid hormonları

KH korur
• Kortizol: Protein yıkımı + Büyümeyi inh.

• İnsülin: Permisif etki

Yağları YAKAR • Androjenler ve östrojenler

• Kalıtsal faktörler ve beslenme

27 28

NÖROHİPOFİZ
P

Gigantizm & Akromegali Hipopituitarizm

A

Akondroplazi
Laron tipi cücelik

FGF reseptör 3 eksik SM-C yapımı eksik

 NÖROHİPOFİZ ADH reseptör ve etkileri
• Hormon üretemi YOK, sadece DEPO
• V1 ➔ Gq protein, IP3/Ca++

– V1A:

• Magnoselüler Nöron miyelinsiz akson

• Damar : Vazokonstriksiyon

• Vezikül + Nörofizin = HERRİNG CİSMİ

• Kc : Glikojenoliz

–Nörofizin- I: Oksitosin

– V1B: (V3)

–Nörofizin- II: ADH

• Hipofizden ACTH salgısını artırır

• Pitüsit: Glia hücresi

• V2 ➔Gs protein, cAMP

• Nefronda: Aquaporin-2 ➔ Su geri emilimi

31 32

Osmoreseptör - ADH feedback sistemi

ADH
ARTIRANLAR AZALTANLAR
• Ozmolarite ARTIŞI ***
• Ozmolarite azalması

• ESS Azalma / KAN KAYBI

• ESS/ Kan hacmi artması

• HİPOTANSİYON
• Hipertansiyon

• Ağrı, heyecan, stres, egzersiz

• Alkol

• Bulantı, kusma
• Klonidin (HT tdv)

• Haloperidol (dopamin ant.)

• AYAKTA DURMA

• Hipoksi

• İlaçlar (Morfin, nikotin, karbamazepin)

• Anjiotensin II

33 34

TİROİD HORMONLARI
Diabetes insipitus
• İdrar konsantre EDİLEMEZ

• Aşırı su kaybı (poliüri)

– Su eksikliği

– Hipernatremi

– Hiperozmolarite

• Fazla su içilir (polidipsi)

35 36
 TSH ve Etkileri
Tiroid hormonlarının
Iyot uptake ➔ Oksidasyon ➔
sentezi
Iyodinasyon ➔ Kenetlenme (coupling) ➔
Deiyodinasyon

Thiosiyanat
PTU

Perklorat Metimazol

Graves Hst

TBG

Transretin +

TBA

38

Tiroidin Tiroid Hormonlarının Etkileri

Etkileri Kalorijenik etkiler

•O2 tüketimini artırır

– Beyin / Adenohipofiz

– Dalak / Lenf düğümü

HARİÇ
– Uterus / Testis

•Na-K ATPaz artar

•Metabolizma, sıcaklık, vitamin ihtiyacı artar

40

Kalbe etkileri
• TPR düşer

Vücut sıcaklığı artar

• Atım volümü ve debi
• OAB değişmez

• Kalp atım sayısı

Vazodilatasyon

• Sistolik basınç

DİYASTOLİK BASINÇ DÜŞER • Nabız basıncı

• Plazma lipitlerini

• Kolesterol

• Fosfolipid

OAB ➔ DEĞİŞMEZ
• Trigliserid
• β res. sayı ve afinitesi ARTAR

• Tirotoksikoz: β bloker

42
• Hipertirodi: Protein katabolizması ve kilo kaybı
• O2 tüketimi, solunum derinlik ve hızı artar

• Karbonhidrat metabolizması;
• Eritropoietin ve Htc hafifçe yükselir

– Hücrelerin glikozu almasını

• GİS’te motilite ve salgıyı artırır

– Glikolizi

• Büyümeyi artırır

– Glikoneojenezi ve

• Normal beyin gelişimini sağlar

– Bağırsaktan glikoz emilimini

– Konjenital hipotiriodi

• Zeka geriliği, rijidite ve sağırlık

43 44

Bazı Tiroid Hastalıkları

Hastalık Sebebi Etki
Kretenizm Fetal veya bebeklikte Mental retardasyon, büyüme geriliği,
Hipotiroidizm
boy kısalığı, hipotermi, kaba sesle ağlama,
(tiroid bezi disgenezisi) kalın saç görünümü, sarılık, göbek fıtığı

Miksödem Erişkinde Hipotiroidizm İntertisyel alanda hyalüronik asit ve kondroitin

sülfat birikimine bağlı ödem, kolesterol yüksek,

Endemik Guatr Miksödem kilo artışı, zihinsel tembellik

Endemik guatr Diyette iyot eksikliği, Tiroid büyümesi

Hipotiroidizm
Tiroid büyük, aktivitesi fazla

Graves Hast.
TSH benzeri otoantikorlar
Fazla iştah, zayıflık, kas güçsüzlüğü

Toksik adenom Hipertiroidizm Ellerde ince tremor

Terleme, anksiyete, Taşikardi

Kretenizm
46

PARATİROİD HORMON (PTH)

En güçlü uyaran: HİPOKALSEMİ

47 48
 PTH etkileri PTH etkileri

• KEMİK

– Ca++ rezorbsiyonu

RANKL

• BÖBREK
PTH
(OPGL)

– Ca++ tutar (TRPV5)

– PO4- atar
M-CSF
– Aktif vitamin D

• Bağırsak

– Vitamin D, Ca++ tutar

• RANKL (nükleer faktör kappa-β reseptör aktivatör ligandı)

• M-CSF (mononükleer-koloni stimüle edici faktör)

49

TNAP eksik:

•Kalsifilasyon yetersiz

•Yumuşak kemik Primer HiperPTH

(Pirofosfat)

PTH yüksek + HİPERCa++ + Hipofosfat

TNAP: Tissue nonspecific
alkaline phosphatase
ANP &NPP1 eksik:

Pi: İyonik fosfat

ANK: Ankylosis protein

•Aşırı kalsifilasyon

NPP1: Ectonucleotide •Kemik çıkıntı

pyrophosphatase •Ankilozan spondilit

phosphodiesterase-1
51 52

Sekonder hiperparatiroidizm VİTAMİN D

Kolesterol ! 7-dehidro-kolesterol
KBY veya Vitamin D eks.

• Bb aktif D vit yapamaz

⇒ HİPOKALSEMİ *

• Fosfat atımı bozuk

⇒ HİPERFOSFATEMİ **

• Ca++ yükseltmek için PT bezi aktive olur

⇒ HİPERPARATİROİDİ ***

53 54
 Vitamin D’nin Etkileri
Barsaklarda;
Kemiklerde;

• Fizyolojik dozda

• Ca+2 ve fosfat emilim artış

• Osteoblastik aktivite artışı

• Kalbindin yapımını • Farmakolojik dozlarda

arttırarak
• osteoKLASTİK aktiviteyi ve

• Kemik rezorpsiyonunu artırma

Böbreklerde;

• Ca+2 ve fosfatın reab. Artış

55

D vit. sentezini etkileyenler

• PTH

1α-hidroksilaz aktive
• Prolaktin

• Östrojen : Kalbindin-D sentezini aktive

• GH, hCS

• Metabolik Asidoz : D vit yapımı inb.

D vit. sentezi uyarır
• Kalsitonin
• Hipertiroidizm : D vit yıkar, Osteoporoz

58

1,25-di hidroksikolekalsiferol ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi PANKREAS HORMONLARI

yanlıştır ?

A.Böbreklerde geçici reseptör potansiyeli katyon kanalı V5 (TRPV5)

ekspresyonunu artırır.

B.Kalbindin D ekspresyonunu artırır.

✓C.Parathormon gen ekspresyonunu artırır.

D.Kalsiyuma duyarlı reseptör (CASR) gen ekspresyonunu artırır.

E.Osteoid oluşumunu ve mineralizasyonunu regüle eder.

60
 İnsülin salgılanması

Sülfonilürea
-
Charles Best & Frederick Banting

GLUT4

Anabolizan etkiler
63 64

İnsülinin etkileri
İnsülin
• Endotelial

LİPOPROTEİN LİPAZI AKTİVE

Yağ dokusu
Kas
Karaciğer

1. Glukoz girişini arttırır.

1. Glukoz girişini arttırır.
1. Ketogenezi azaltır.

2. Yağ asiti sentezini arttırır.

2. Glikojen sentezini arttırır.
2. Protein sentezini arttırır.

• Adipositlerde,
3. Gliserol fosfat sentezini arttırır.
3. Aminoasit alımını arttırır.
3. Lipit sentezini arttırır.

4. Trigliserit yıkımını azaltır.

4. Protein sentezini arttırır.
4. Glikoneogenezi azalır

HORMONA DUYARLI LİPAZI inh. 5.Endotelial LPLipazı AKTİVE eder

5. Protein yıkımını azaltır.
5. Glikojen sentezi arttırır.

6. HD Lipazı inhibe eder.

6. Glikoneojenik Aa salınımını azaltır.

7. K+ alımını arttırır. 7. Keton alımını arttırır.

8. K+ alımını arttırır.

65 66
 İnsülin Taşıyıcı proteinler
SGLT-1: Lümenden enterosite Glikoz & Galaktoz

ARTIRANLAR AZALTANLAR SGLT-2: Prox. tübüle Glikoz & Galaktoz

• HİPERGLİSEMİ
• HipoGLİSEMİ
GLUT-1: Beyin kapiller endoteli

• sY.a. ARTMASI
Astrosit

• Açlık
Plasenta

• A.a ARTMASI (lösin, arjinin, NO)

Eritrosit

• SOMATOSTATİN

• GIS HORMONLARI
GLUT-2: Pankreas β hücresi Glikoz

• α-adrenerjik uyarı
?
(Gastrin, CCK, Sekretin, GIP, GLP-1)
Enterosit ve Prox. tübülden Glikoz & Galaktoz, Kana

• GLUKAGON
• LEPTİN

GLUT-3: Bazal glikoz alımı

• KORTİZOL
• Hipopotasemi

NÖRON

• BÜYÜME HORMONU
• Galanin

Visseral organlar

• PS uyarı, ACh
• Tiazid diüretik
GLUT-4: İnsulin duyarlı

?
• β-adrenerjik uyarı (cAMP)
• Beta blokör (propranolol)
İskelet ve Kalp kası, Yağ dokusu

• İnsülin direnci, obesite

• GLUT-5: Fruktoz taşıyıcı (Barsak, Prox. tüb, Sperm)

• Sülfonilürealar (gliburid, tolbutamid)

67

İnsülin direnci nedenleri

• Şişmanlık (viseral yağlanma)
Tip II - Diyabet mellitus tanı
• Kortizol fazla (Cushing send. / Steroid tdv)
• AKŞ > 110 mg/dl

• GH fazla (Akromegali)
• Plazma insülin yüksek

• Gebelik (Gestasyonel D.M.)

• GTT:

• İdrarda: Glikoz
• PKOS

69 70

72
 GLUKAGON

• Alfa hücreleri

• cAMP aracılı etki

• Kan glukozunu ARTTIRIR

73 74

• Beyin

Glukagon etkileri
• Retina

• Gonadal germinal hücreler

• (+) inotropik etkili

• Böbrek kan akımını artırır

Kan Glikozu
• Glukagon
AKŞ: 80-90 mg/dl

• İnsülin

• Safra salgısını artırır

• Sempatik SS
TKŞ: 120- 140 mg/dl
• 2/3 KC’de Glikojen
• Adrenalin

• Mide asidini azaltır

• GH

• Kortizol

75
 ADRENAL KORTEKS

80

Deksametazon süpresyon testi

Glukokortikoidler:
Glukokortikoid yüksekliği var

En çok yapılan: KortizoL (%95), CRH-ACTH / adrenal korteks

(hidrokortizon)

Sürrenal ktx tümör salgısı

ACTH salgılayan adenom

Sentetik
salgısı
Deksametazon BASKILAMAZ
En kısa ve zayıf etkili: KortizoN

Deksametazon Baskılar

En uzun ve güçlü: Dekzametazon

81 82

Kc

• İnsülin direnci

•Glukoneogenezde ARTIŞ

• HİPERGLİSEMİ
•Protein yapımında ARTIŞ

•Glikojen yıkımında AZALMA

Kas:
Yağ:

•PROTEİN YIKIMI
Stres • LİPOLİZ

•Aa mobilizasyonu • sYa artar

83 84
Glukokortikoid Etkileri Glukokortikoid Etkileri

• Katekolaminlerin;
Dolaşımda:

Bronkodilatasyon “İzin verici etki”

• Bazofil

• Eosinofil

• Sürfaktan sentezinde ARTIŞ

• Lenfosit
Azaltır

85

Glukokortikoid Etkileri İnflamasyonda Etkileri

• Kemik yapımını inh.

• Lizozomal zar stabilizasyonu

• Tip I kollajen sentezi inh.

• Kapiller permabiliteyi azaltır (ödem koruyucu)

• Osteoblast üretimi inh.

• İntestinal Ca++ emilimini inh.

• Fosfolipaz A2 inh.

• Fibroblastın kollajen sentezini inh.

- PG ve lökotrien sentez inh

• Strialar

• Damar frajilitesi artar

• Kolay ekimoz
• Anti-enflamatuar ve anti-allerjik etki

- Nukleer Faktor-κB’yi (NF-κB) inh.

87 88

İnflamasyonda Etkileri
Hiperadrenalizm

(CUSHİNG SENDROMU)
• İmmunsupresyon

• IL-2 ve T lenfosit inh.

• ACTH’nın FAZLA

• Ateşi düşürür

• Bilateral adrenal hiperplazi

• IL-1 azaltır

• KORTİZOL FAZLA
• Antiallerjik

• Histamin & heparin salgı inh.

89
 MİNERALOKORTİKOİDLER
• “Bizon gövde”, “Aydede yüz”
(ALDOSTERON)
• Hirsutizm

• Zona glomeruloza

• HİPERTANSİYON

• Uyaranlar:

• HİPERGLİSEMİ

– Serum K+ düzeyi

• Osteoporoz
– RAAS

• Strialar • ETKİSİ:

– Na+ tutar

– H+ & K+ ATAR

91 92

Aldosteron salgısının düzenlenmesi

• ACTH

• ESS sıvı hacmi ve [Na+] azalma

• Renin-anjiotensin II sistemi

• Serum K+ düzeyi

• Aldosteron artınca ➔ Renin azalır

93 94

Addison Hst.

(Primer Adrenokortikal Yetersizlik)
Primer hiperaldosteronizm

(Conn send.)
• Otoimmün hasar

• Kortizol düşük
• Aldosteron salgılayan TÜMÖR

– Hipoglisemi
• FAZLA Aldosteron

– Anoreksi, kilo kaybı, bulantı, kusma ve güçsüzlük

– ESS hacmini ve Na+ artışı ➔ HT

• Aldosteron düşük

– Hiperkalemi
– Hipokalemi

– Metabolik ASİDOZ
– Metabolik ALKALOZ
– Hipotansiyona (ESS hacminde azalmaya bağlı)

• Hiperpigmentasyon

95