Thang máy không gian

Từ xưa con người đã có khát vọng vươn tới bầu trời. Bài tập này tìm hiểu ý
tưởng cơ bản của thang máy không gian (space elevator).
Xét một ống có khối lượng phân bố đều theo chiều dài (kg/m) được làm từ
một vật liệu đủ chắc chắn kéo dài theo phương bán kính Trái Đất từ mặt đất lên
đến điểm cách tâm Trái Đất đoạn , với là bán kính Trái Đất. Ống
chuyển động giống như một vệ tinh địa tĩnh, tức là nó quay theo Trái Đất sao
cho một người đứng trên xích đạo sẽ thấy nó đứng yên trên trời.
(a) Tìm biểu thức lực hấp dẫn tổng cộng tác dụng lên ống.
(b) Tìm biểu thức lực quán tính li tâm tổng cộng tác dụng lên ống.
(c) Tìm giá trị số của .
Cho số liệu sau:

- Bán kính Trái Đất: km

- Khối lượng Trái Đất: kg

- Hằng số hấp dẫn: N.m2/kg2

Giải.
(a)
Cách 1, sử dụng tích phân:
Xét một đoạn ống dài , cách tâm Trái Đất một khoảng .

Lực hấp dẫn tác dụng lên đoạn ống đó là .

Từ đó, lực hấp dẫn tác dụng lên toàn bộ ống là .

Cách 2, sử dụng công ảo:
Hãy giả sử ta dịch chuyển cả ống lên trên (ra xa Trái Đất theo phương bán kính)
một đoạn rất nhỏ.
Khi đó công của lực hấp hẫn tác dụng lên ống chính bằng công để dịch chuyển
một đoạn ống có khối lượng từ đầu dưới lên đầu trên của ống.
Công đó tính được từ định luật bảo toàn năng lượng

Từ lập luận ở trên ta có

Suy ra lực hấp dẫn tác dụng lên ống là .

(b)
Cách 1, dùng tích phân:
Vẫn xét một đoạn ống dài , cách tâm Trái Đất một khoảng .

Lực li tâm tác dụng lên đoạn ống đó là .

Từ đó, lực li tâm tác dụng lên toàn bộ ống là .

Cách 2:
Với một đoạn bất kì, ta thấy lực quán tính li tâm tỉ lệ với khoảng cách từ đoạn
đó đến tâm Trái Đất. Do đó ta có thể tính lực tổng hợp giống như lực quán tính
tác dụng lên một vật có khối lượng bằng khối lượng của cả ống đặt tại vị trí
trùng với trung điểm của ống.
Do đó, lực li tâm tổng cộng tác dụng lên ống là

.
(c) Để ống cân bằng thì lực hấp dẫn phải cân bằng với lực quán tính li tâm tác

dụng lên ống, tức là

Từ đó thu được phương trình bậc hai:

Thay các giá trị số ta tìm được .

Tham khảo:
- Bài 5.65, David Morin, Cơ học lý thuyết
- Bài1.68, Nguyễn Ngọc Tuấn, Tuyển tập các bài tập Vật Lý đặc sắc