FINALS REVIEWER IN FILI 101

MGA NAPAPANAHONG ISYUNG LOKAL AT NASYUNAL

Kung mayroon mang positibong ibinunga ang K to 12, ito ay ang pagkakaroon ng isang bagong
asignatura ang Kontemporaryong Isyu- sa Baitang 10. Ayon mismo sa K to12 Gabay sa Kurikulum para
sa Araling Panlipunan (Baitang 1-10) na inilabas ng Departamento ng Edukasyon noong Disyembre 13, 2013,
pangunahing layunin ng asignaturang ito na linangin “ang maialim na pag-unawa“ ng mga mag-aaral..." sa
mga isyu at hamong pangkapaligiran, pang-ekonomiya, pampulitika, karapatang pantao, pang-edukasyon, at
pananagutang pansibiko na kinahaharap ng mga bansa sa kasalukuyan, gamit ang mga kasanayan sa
pagsisiyasat, pagsusuri ng datos at iba’t ibang sanggunian, pananaliksik, mapanuring pag-iisip, mabisang
komunikasyon, pagiging makatarungan, at matalinong pagpapasya.”

MGA NAGBABAGANG SULIRANING LOKAL AT NASYONAL

 Kaakibat ng modernisasyon ang pagsulpot ng maraming suliranin tulad ng pagkawasak ng kalikasan, paglobo
ng populasyon, pagtindi ng kahirapan, paglawak ng agwat sa pagitan ng mayayaman at mahihirap, paglala ng
kriminalidad, at iba pa.
 Lalong tumitindi ang pangangailangan na maisabalikat ang ganitong misyon pagkatapos na sumambulat ang
pan-daigdigang krisis sa ekonorniya noong 2008, at habang lalong narararndaman ang mga epekto ng
pagbabago sa klima na hatid ng pagkawasak ng kalikasan na bunsod naman ng walang rendang
modernisasyon.
 Mula noong 2008, lalong naging lantad ang mga isyung gaya ng kahirapan, migrasyon, at kawalan ng
trababo. Parami nang parami ang mahihirap hindi lamang sa mahihirap na bansa kundi maging sa mga
itinuturing na mauunlad na bansang industriyalisado, habang papalaki naman nang papalaki ang bahagi sa kita
ng mga pinakamalalaking korporasyon at ng mga pinakamayayamang indibiduwal at pamilya.
 Dahil. ang unemployment rate sa mauunlad na bansa ay mataas na o kaya'y tumataas pa, nagiging limitado
ang oportunidad para sa mga gustong magtrabaho sa ibang bansa.
 Isa sa mga suliraning global na nangangailangan ng pagtugon ang pagbabago ng klima. Idinulot ito ng daan
taong industriyalisasyon sa mauunlad at mga umuunlad na bansa na nagbuga ng napakalaking quantity ng
carbon dioxide at iba pang greenhouse gas na naglimita sa kakayahan ng atmospera na pasingawin ang init sa
daigdig.
 Sa Asignaturang Kontemporaryong Isyu, hindi man maibigay ang lahat ng sagot at solusyon ay tiyak na
mabubuksan ang iyong mga isipan upang malinang ang iyong interes sa patuloy na paghahanap ng mas
magandang kinabukasan para sa bansa at para sa daigdig ng iyong henerasyon at mga susunod pang
henerasyon.
 Isa sa mga pinakamalubhang suliranin ng mga Pilipino ang mga usaping pang-ekonomiya. Saklaw nito ang
mga suliraning gaya ng kahirapan, agwat ng mayaman at mahirap, migrasyon, at disempleyo. Ang maraming
suliranin ng ating lipunan sa kasalukuyan ay pawang mauugat sa anyo ng ating sistemang ekonomiko.

ANG SISTEMANG EKONOMIKO NG PILIPINAS SA KASALUKUYAN

 Sa kasalukuyan, nananatiling suplayer ng hilaw na materyales, mga produktong pagkonsumo (consumer

goods) na karaniwa’y semi-manupaktura (semi-processed) lamang at mga manggagawa ng United States at
ng mauunlad na bansa ang Pilipinas, sa halip na maging suplayer ng mga produktong para sa domestikong
gamit.
 Kung susuriing mabuti, lugi ang Pilipinas sa ganitong kalakaran dahil sa pangkalahatan, mas Malaki ang
halaga ng iniimport ng bansa- lalo na ang makinarya/teknolohiya, bukod pa sa mataas na interes sa pautang-
kaysa halaga ng inilulunsad nito.
 Malaya ring nakapagnenegosyo ang mga dayuhan sa bansa, gaya ng pinatutunayan ng kanilang pagmamay-ari
sa napakaraming minahan sa bansa na pinapayagan ng Mining Act of 1995.
 Isang sistemang ekonomiko na pinakikinabangan lamang ng iilan at nabigong maghatid ng malawakang
kaunlaran sa buhay.
 Sa sektor ng agrikultura, naririyan pa rin ang sistemang hacienda kung saan mas malaki pa rin ang porsyento
na pagmamay ari ng iilang pamilya lamang.
 Maging ang mga lugar na urban na pinagsulputan ng napakaraming mga condominium ay monopolisado na
ng iilang pamilya na may control sa industriyang real estate.
  Sa ilalim ng kasalukuyang Sistema, ang paglago ng ekonomiya sa makroekonomikong antas ay hindi
nararamdaman ng nakararaming mamamayan. Ang pinakamayayamang pamilya lamang na may control sa
malalaking negosyo at malalaking parsela ng lupa ang higit na nakikinabang sa paglago ng ekonomiya.
 Sa pananaw naman ng ekonomistang si Alejandro Lichauco na nagtapos sa Harvard University, umiiral ang
“economic underdevelopment” sa bansa.
 Ito ay tumutukoy sa kawalang-kakayahan ng isang bansa na likhain ang mga kasangkapan sa produksyon: ang
mga kagamitan na makapagbubunsod upang sila’y makalikha ng iba pang produkto, mga kasangkapan na
magagamit sa paggawa ng karayom, gunting, makina, tela, Xerox machines at iba pa.

KAHIRAPAN SA PILIPINAS

 Batay mismo sa datos ng Philippine Statistics Authority (PSA), ang poverty incidence sa mga pamilyang
Pilipino noong 2006, 2009, 2012 at 2015 ay 23.4%, 22.9%, 22.3% at 21.6%.
 Mas mataas sa aktuwal ang bilang ng mahihirap sa bansa dahil ang opisyal na buwanang poverty threshold na
itinakda ng gobyerno ay napakaliit.
 Ang ganitong sukatan ng kahirapan ah hindi gaanong komprehensibo dahil hindi nito isinasaalang-alang ang
iba pang mahahalagang pangangailangan ng mga mamamayan.
 Kung ihahambing naman ang pag-unlad ng Pilipinas sa pag-unlad ng ibang bansa, lalong makikita ang
underdevelopment ng bansa.
 Inihayag ng United Nations sa 2017 Human Development Report na nasa ika-116 na puwesto ang
Republika ng Pilipinas sa talaan ng 188 na bansa sa buong daigdig na iniranggo ng pandaigdigang institusyon
sa pamamagitan ng HDI.
 Sinusukat ng HDI ang pangkalahatang kaunlaran o holistic development batay sa antas ng edukasyon,
kalusugan, at kita ng mga mamamayan sa bawat bansa.
 Sa isang pag-aaral ng Food and Nutrition Research Institute (FNRI) noong 2017, 26% ng mga batang
Pilipino ang malnourished.
 Sa pagtataya naman ng grupong Kalipunan ng Damayang Mahirap (KADAMAY), may 30,000,000
Pilipino ang maituturing na maralitang tagalunsod o urban poor.
 Ayon sa PSA noong Enero 2018, 5.3% o 2.33 miyong Pilipino ang walang trabaho at 18% naman o halos 8
milyon ang underemployed. Hindi kataka-takang sa kawalan ng sapat na oportunidad na makapaghanapbuhay
sa sariling bansa, halos 6,000 Pilipino ang umaalis sa lupang tinubuan araw-araw para magtrabaho sa ibang
bansa ayon sa Philippine Overseas Employment Administration (POEA), batay sa deployment ng OFWs
noong 2016.
 Kung pagtatagni-tagniin ang mga kalat-kalat na estadistikang ito, mahihinuhang habang mabilis na umuunlad
ang ibang bansa sa iba’t ibang aspekto, nananatiling mabagal kundi man hindi umuusad ang pag-unlad ng
Pilipinas.

SANHI AT BUNGA NG KAHIRAPAN

 Mailalantad ang mga sanhi ng kahirapan sa Pilipinas kung muling babalikan ang pagsusuri sa sistemang
ekonomiko ng bansa.
 Gaya ng ulat ng Bertelsmann Foundation (2014), isang institusyong nakabase sa Germany, ang
control ng mga iilang pamilyang elite sa politika at ekonomiya ng bansa ang pangunahing hadlang sa pag-
unlad nito at sa paglutas sa kahirapan ng mga mamamayan nito.
 Kontrolado ng mga pamilyang ito, na tinatawag ding mga dinastiyang political, ang mga local at
pambansang mga posisyon sa sangay ng ehekutibo at lehislatibo.
 Sa kasalukuyan, konsentrado pa rin sa kamay ng iilang pamilya ang malaking porsiyento ng mga lupain sa
Pilipinas. Nananatiling walang sariling lupa ang mayorya ng mga magsasaka.
 Ang ganitong kawalan ng matagumpay na reporma sa lupa sa Pilipinas, kumpara sa matatagumpay na
reporma sa lupa sa Sounth Korea, Vietnam, at iba pang mga bansa sa Asya ay isa rin sa mga sanhi ng
kahirapan sa Pilipinas.
 Isa pang sanhi ng kahirapan sa bansa ang mataas na antas ng disempleyo o unemployment at mataas na
antas ng kakulangan sa trabaho o underemployment.
 Direktang sanhi ng kahirapan ang disempleyo at underemployment dahil hinahadlangan ng mga ito ang
pagkakaroon ng mga mamamayan ng sapat na kita upang sila’y mabuhay at lagpas pa rito ay magtamasa
ng mga oportunidad sa pag-unlad.
 Sa nakalipas na mga taon, mula 2009-2012, halos hindi nagbago ang antas ng disempleyo sa bansa, gaya
ng ipinakikita ng datos mula sa World Bank Database: 7.5% (2009); 7.3% (2010); 7.0% (2011); 7.0%
(2012).
  Noong 2018, bagama’t bumaba na sa 5.3% ang antas ng disempleyo, tumaas naman at umabot na sa 18%
ang underemployed.
 Sa ngayon ay isa pa rin sa may pinakamalalang antas ng disempleyo sa Timog-Silangang Asya ang
Pilipinas.
 Ayon sa datos ng PSA (2017), halos apat na milyon out-of-school children and youth. Sakop nito ang mga
nasa edad 6-24 na hindi nag-aaral – mga Pilipinong dapat nag-aaral ngunit hindi nag-aaral.
 Bagama’t mula 2018 ay libre na ang matrikula maging sa mga publikong unibersidad, nangangamba ang
ilang grupo ng mga kabataan na hindi pa rin makakapag-aral ang lahat ng dapat mag-aaral dahil sa
kakulangan ng gastos para sa baon at ipang pangangailang kaugnay ng edukasyon tersyarya.
 Ang kawalan ng sapat na access sa edukasyon ay kapuwa sanhi at bunga ng edukasyon. Ito ay sanhi ng
kahirapan sapagkat ang kawalan ng edukasyon o sapat na edukasyon ay isang hadlang sa pagkakamit ng
mataas na antas ng kita.
 Sa PHILIPPINE QUARTERLY UPDATE ng World Bank na pinamagatang “Investing in Inclusive
Growth Amid Global Uncertainty” (Hulyo 2012), pinatutunayan na mas Malaki ang average na kita ng
ga graduate ng kolehiyo kaysa sa mga graduate ng hayskul.
 Nagkakaroon ng malawakang protesta ang iba’t ibang non-government organization (NGO) laban sa mga
 umiiral na kalakaran sa lipunan sapagkat ang mga ito ang sinisisi nila s apag-iral ng kahirapan sa bansa.
 Bunsod ng kahirapana, lumalaki rin ang pagkakataon ng mga rebeldeng grupo na mahikayat ang ilang
desperadong mamamayan na sumama sa kanilang grupo.
 Ang mga rebelyon ay karaniwang mauugat sa pag-iral ng matinding kahirapan ng maraming mamamayan
kasabay ng paglago ng ekonomiya na pinakikinabangan ng iilang pamilya lamang.

UNEMPLOYMENT: MAY SOLUSYON NGA BA?

 Dahil sa matinding kahirapan at mataas na antas ng umemployment sa Pilipinas, marami ang napipilitang
mangibang-bansa.
 Dalawang pangunahing reporma ang maaaring maging gulugod o backbone ng paglutas sa unemployment
at sa pag-unlad ng bansa: ang tunay na reporma sa lupa at modernisasyon ng agrikultura, at makabansa at
pambansang industriyalisasyon.
 Tinatayang 60% ng mga lupang agricultural sa bansa ay kontrolado ng mayayamang pamilya na bumubuo
sa 13% lamang ng populasyon ng bansa, at pito sa sampo magsasaka ang walang sariling lupa.
 Ang ganitong konsentrasiyon ng lupa sa iilang pamilya ang dahilan ng kawalan ng sapat na pagkain ng
bansa at ng sapat na trabaho para sa mayorya ng mga mamamayan (75% ng mga Pilipino ay magsasaka
ayun sa Kilusang Magbubukid ng Pilipinas, 2008).
 Ayon sa World Factbook ng Central Intelligence Agency (CIA), 26.9% ng labor force ng bansa ay nasa
agrikultura, 17.5% ang nasa industriya at 55.6% naman ang nasa serbisyon (call centers, fastfood chains,
banks, malls at iba pa).
 Malaking bahagi ng mga rebeldeng komunista sa ilalim ng Communist Party of the Philippines-New
People’s Army (CPP-NPA) ay mga magsasakang naaakit sa programa ng nasabing grupo na libreng lupa
para sa mga magsasaka.
 Ayon sa (NDFP), bukas ito sa pagpirma ng mga kasunduang nakatuon sa mga repormang sosyo-
ekonomiko, kabilang na ang reporma sa lupa, gaya ng isinasaad sa panukala nitong Concise Agreement
for an Immediate Just Peace (CAIJP) noong 2005.
 Ang modernisasyon ng agrikultura ang magtitiyak sa food self-sufficiency ng bansa. Ang kasapatan sa
pagkain ay isa ring porma ng pagtitipid sapagkat ang importasyon ng pagkain ay ginugugulan ng dolyar.
 Ang pagsigla ng agrikultura na dulot ng reporma sa lupa at modernisasyon ng sector na ito ay
magpapalapad sa pamilihan at magreresulta sa pagsigla ng ekonomiyang agricultural na magluluwal ng
karagdagang capital para sa pagtatayo ng mga industriya.

ANG KONSEPTO NG SUSTENTABLENG KAUNLARAN

 Sa mga unang dekada ng industriyalisasuon sa Europea, tubo at paglago lamang ng ekonomiya ang
sinusukat ng mga ekonomista at tagabalangkas ng patakaran.
 Sa ganitong Sistema, Gross Domestic Product ng bansa at average na kita lamang ng mga mamamayan
ang sinusukat, sa halip na sipatin din ang impact ng mga industriya ng kalikasan.
 Binibigyang-diin ng konseptong ito na ang magandang kinabukasan ng sangkatauhan ay nakasalalay sa
pagpapanatili ng isang sustentableng ekonomiya na hindi nakakasira o kaya’y limitado lamang ang impact
sa kalikasan.
  Ang ganitong pananaw ay ginagait na rin ng United Nations sa Human Development Index: sinusukat na
rin ang pagiging sustentableng uri ng pamumuhay ng mga tao sa bawat bansa, ang epekto ng mga
ekonomikong aktibidad ng tao sa kalikasan, lagpas pa sa pagsusuri sa makroekonomikong daos na may
kaugnayan sa simpleng paglago ng GDP at iba pang estadistika na tao lamang ang makakaramdam.
 Ang kapakanan ng sangkatauhan at kapakanan ng kalikasan ay magkarugtong at hindi mapaghihiwalay.
 Ang tunay na kaunlaran ay kinakailangan hindi lamang makatao kundi makakalikasan din.
 Ginamit ng UN sa Human Development Index kung saan sinusuri ang pagiging sustentableng uri ng
pamumuhay ng mga tao sa bawat bansa, ang epekto ng mga ekonomikong aktibidad ng tao sa kalikasan,
lagpas pa sa pagsusuri sa makroekonomiko na datos na may kaugnayan sa simpleng paglago ng GDP.

MGA HAMON SA SUSTENTABLENG KAUNLARAN

 Paglobo ng Populasyon sa Daigdig -Lalong lumalaki ang pangangailangan para sa mas maraming
mapagkukunan, bagay na maaaring lalong magpabilis sa pagkawasak ng kalikasan o kaya’y di
sustentableng paggamit sa mapagkukunan.
 FOOD and AGRICULTURAL ORGANIZATION (FAO) -Sa kasalukuyan ay laganap ang kagutuman
sa maraming bahagi ng daigdig dahil na rin sa hindi makasunod sa bilis ng paglaki ng populasyon ang
bilis ng paglawak ng ani ng mga magsasaka sa buong mundo.
 Ang KAHIRAPAN ay nagiging suliranin sa pagkamit ng sustentableng kaunlaran sapagkat para malutas
ito, kinakailangang gamitin ng mga mamamayan ng daigdig ang likas na yaman sa kani-kanilang mga
bansa.
 Ang PAGMIMINA AT IBA PANG INDUSTRIYA na nakakapinsala sa kalikasan ay nakapagbibigay
naman ng trabaho sa mga mamamayan at nakatutupad din sa mga pangangailangan ng sangkatauhan.
 Dapat bigyang diin na hindi lamang ang paglaki ng populasyon ang problema, kundi lalo nang mas
malaking suliranin ang hindi maaayos na alokasyon o distribusyon ng mapagkukunan.
 Sa mauunlad at umuunlad na bansa, isa sa mga pangunahing hamon sa sustentableng kaunlaran ang
konsumerismo. Tumutukoy ito sa labis na pagkonsumo sa iba’t ibang produkto lagpas sa kinakailangan, at
lagpas sa antas na sustentable para sa kalikasan.
 Dapat bigyang diin na hindi lamang ang paglaki ng populasyon ang problema, kundi lalo nang mas
malaking suliranin ang hindi maaayos na alokasyon o distribusyon ng mapagkukunan.
 Sa mauunlad at umuunlad na bansa, isa sa mga pangunahing hamon sa sustentableng kaunlaran ang
konsumerismo. Tumutukoy ito sa labis na pagkonsumo sa iba’t ibang produkto lagpas sa kinakailangan, at
lagpas sa antas na sustentable para sa kalikasan.
 Ang pag-iral ng inequality sa kalusugan ay isa ring uliranin para sa pagkamit ng sustentableng kaunlarin.
 Batay sa mga estadistika, relatibong mas malulusog at mas mahahaba ang buhay ng mga nasa mauunlad
na bansa kaysa mga nasa mahihirap na bansa.
 Sa konteksto naman ng mga indibibwal na mamamayan, hindi nila nagagawang mag-ambag nang Malaki
sa pagkakaroon ng sustentableng ekonomiya dahil wala sila sa wastong pangangatawan at hindi maayos
ang kanilang kalusugan.

CLIMATE CHANGE

Ang climate change ay ang pagbabago ng klima o panahon dahil sa pagtaas ng mg greenhouse gases na nagpapainit
sa mundo. Nagdudulot ito ng mga sakuna kagaya ng heatwave, baha at tagtuyot na maaaring magdulot ng
pagkakasakit o pagkamatay. Kapag tumaas ang temperatura ng mundo, dadami ang mga sakit kagaya ng dengue,
diarrhea, malnutrisyon at iba pa.

KASUNDUANG PANGDAIGDIG

Paglimita ng “GREENHOUSE GAS EMISSION” (Kyoto Protocol)

- hindi maimplementa sanhi ng napakalaking halagang kailangan

International Energy Agency (IEA).

- Nangangailangan ng $44 trilyon upang makagamit ng energy source na mababa sa carbon sa halip ng fossil
fuels sa taong 2014 hanggang 2050.

Alitan ng Mahihirap at Maunlad na Bansa

 panggigiit sa mga mayayamang bansa upang magbigay bayad-pinsala

 sanhi ng climate change
  pagbagal ng usad ng pagtugon sa hamon ng climate change

EPEKTO NG CLIMATE CHANGE SA MGA BANSA

PILIPINAS

 Pagbaha sa mabababang lugar  Sistemang kapitbahay at bayanihan

Cordillera

 Paglalaho ng payaw (hagdan-hagdang  pagpapalit ng hanapbuhay o paglipat sa

palayan) ibang bayan

MALDIVES

 mabura o magbago ang sistema ng  May posibilidad na mawala sa mapa

pamumuhay

Sa mauunlad na bansa ay nililimitahan ang pagkonsumo o pagbili ng mga produktong nalilikha sa pamamagitan ng
proseso na nagdudulot ng mataas na greenhouse gas emission. (karne ng baka, soya bean atbp.)

Pagtitipid ng energiya - Pagiging ecocentric ang nagging batayan ng pagunlad.

TUGON NG PILIPINAS SA CLIMATE CHANGE

CLIMATE CHANGE ACT OF 2009 (BATAS REPUBLIKA BLG. 9729)

- pagtatatag ng Climate Change Commission na magtatakda ng mga patakaran at magsisilbing tagapag-ugnay,

tagamonitor, at tagasuri ng mga aktibidad ng pamahalaan kaugnay ng “climate change” at “aktibasyo ng mga
local government units (LGUs) na magiging pangunahinng tagapagpatupad ng mga planong hakbang kaugnay
ng climate change.”
- pagbuo ng National Climate Change Action Plan (NCCAP). Sumasaklaw prayoridad na nakaangkla sa mga
pangunahing kahinaan ng bansa:

1. seguridad sa pagkain, 5. sustentableng enerhiya,

2. kasapatan ng suplay ng tubig, 6. industriya at serbisyong climate-smart,
3. estabilidad ng kalikasan at ekolohiya, 7. paglinang ng kaalaman at kapasilidad.
4. seguridad pantao,

SA TULONG NG: DENR, DA, DOE, DTI, DPWH, DILG, MWSS, LWUA, NIA, NFA, BFAR, ATBP.

POLUSYON SA TUBIG, HANGIN AT LUPA

Ang polusyon ay tumutukoy sa pagkakaroon ng mga contaminant tulad ng mga nakakalasong kemikal o ano mang
bagay na bumabago sa kalagayan ng natural na kapaligiran, at nagbubunga ng negatibong epekto.

Sanhi ng Polusyon sa Tubig

 Karaniwang dulot ito ng mga industriyal na aktibidad ang polusyon sa tubig sa bansa.
 Ang sitwasyon sa Ilog Pasig ay isa sa mga nagpapatunay sa koneksyon sa industrial na aktibidad at polusyon
sa tubig.
 Noong 90’s ang kahabaan ng baybayin ng Ilog Pasig ay napupuno ng mga pabrikang naglalabas ng
nakakalasong likido na hindi dumadan sa liquid waste treatment facilities na nagdudulot ng masamang epekto
hindi lamang sa ilog kundi sa mga naninirahan sa tabi nito.
 Sa ibang lugar sa Marinduque, pagmimina ay isa sa mga sanhi ng polusyon sa tubig.
 Nagkaroon ng isang aksidente sa pagmimina ng kompanyang Marcopper noong 1996.
 Marcopper Mining Disaster- the biggest and worst mining disaster in Philippine History that happened in
24th of March 1996.

Sanhi ng Polusyon sa Hangin

 Ang polusyon sa hangin ay inaakalang karaniwang dulot din ng mga industriyal na aktibidad.
 Ayon sa DENR, 65.65% sa sasakyan, 21.21% sa stationary sources, at 14.14% sa iba pa.
  Ayon naman sa datos ng World Bank may 29 at 30 na sasakyan sa bawat 1000 na tao sa bansa noong 1999-
2003 at 2004-2008.
 Patuloy ang pagtaas ng kabuuang benta ng mga kotse sa Pilipinas sa mga nakalipas na taon ito ay ayon naman
sa ulat ng Chamber of automotive Manufacturers of the Philippines Inc. at Truck Manufacturers Asssociation.
 Ayon sa datos na nakalap ng Enviromental Management Bureau ang pinakamalalang naitalang polusyon sa
hangin sa mga urban tulad ng Maynila ay umbot sa 171 micrograms per normal cubic meter noong 2004.

Sanhi ng Polusyon sa Lupa

Ang polusyon sa lupa ay tumutukoy sa kontaminasyon ng lupa dulot ng mga delikadong kemikal o likido na
tumatagas galing sa mga basurang nakatambak na sanhi ng pagbaba ng produktibidad ng lupa para sa agrikultura.

Pagmimina sa Pilipinas: Sanhi ng Pagkasira ng Kalikasan, Pakinabang sa Iilan

Bunga ng Pagmimina

 Maraming suliraning panlipunan at pangkalikasan ang dulot ng pagmimina,isa na ditto ang dislokasyon ng
mga katutubong mamamayan sa karaniwang pinalalayas sa kanilang lupang ninuno o kaya naman dahil ng
mga aksidenteng dulot ng minahan.
 Ayon sa Philippine Rural Recontruction Movement, ang pagmimina at nagdudulot ng pagkawsak ng
natural na habitat o tirahan ng mga hayop, pagkalason ng mga ilog at kontaminsayon ng lupa na dulot ng mga
tumagatagas na kemikal sa minahan. Nagdudulot din daw ito ng polusyon sa hangin tulad ng alikabok,
methane at iba pa.
 Noong 2005 tumagas sa karatig katubigan ang mine tailings mula sa Rapu-rapu Pollymetallic Project.
 Noong 2012 naman ay inatasan ng pamahalan na magbayad ng 1.034 bilyon ang Philex sapagakat humigit
kumulang na 20 milyong metrikong tonelada ng duming nagmula sa minahan ang tumagas at nakapinsala sa
katubigan na nakapalibot sa Philex mining site.
 Noong 2011 naman sinampahan ng kaso ng mga taga-Surigao ang open pit mining na pagaari ng isang tsino,
hiling ng mga taga Surigao na tigilan na ang mining sa kanilang lugar.

Deforestation, Mabilis na Urbanisasyon, At Iba pa

 Ayon sa datos ng DENR, tatlong- kapat ng archipelago ang kabubatan sa Pilipinas. Noong 1988, isang- kapat
na lamang ng bansa ang kagubatan.
 Ayon naman sa Food and Agrriculture Organization, humigit kumulang 7,665,000 ektarya na lamang ng
bansa ang kagubatan. Ayon rin sa FAO, halos 54,750 ektarya ng kagubatan ang nawala sa bansa bawat taon
mula 1990 hanggang 2010.
 Sinabi rin ng FAO na ang pagtatanim ng JATROPHA ay nakakasira rin ng likas na yaman, sapagkat ang
pagtatanim ng hindi bahagi sa natural na ekosistema ay nakakawala lamang ng balance sa kapaligiran.

Basura, Baha, at iba pang Problema

 Ang iba’t ibang problema ay malimit na matatagpuan natin sa lugar na urban na dito ay nagmumula ang
maraming bagay tulad ng plastic, basura, dumi, at iba pa na gawa sa materiya na galing sa marami fabrika at
gawan na ito ang nagiging dahil ng kasalukuyang pagbaha sa ating lipunan.
 Sa pamagitan ng Waste Management, makakamit natin ang kalinisan at kaausan ng ating paligid at mas
magiging mababa ang posibilidad ng sakit at pagbaha sa iba’t ibang lugar.
 Nakapaloob sa programang ito ang mga sumusunod; ang pagtapon ng sarling basura, pagtapon sa tamang
lagayan o segregasyon ng basura, pagbawas ng pagamit ng mga plastic o anomang bagay na nagiging sanhi ng
pagbara sa mga kanal, at pagkolekta at “recycle” ng mga basura maaari png gamitin.
 Ang MRF o Materials Recovery Facility ang nagdadala sa lugar na tabakan o “sanitary landfill” na ditto
nagsasagawa ng paghihiwalay ng mga basura ayon sa katangian nito na kng nabubulok at di-nabubulok ang
basura pero ang mga kemikal ay sa “waste treatment facility” na dito pinoproseso ito para hindi makapinsala
sa kalikasan. Ginagawa nilang pataba o fertilizer ang mga basura na nabubulok. Samantalang ang di-
nabubulok ay nirerecycle at ginagawang bagong gamit na mapakikinabangan ng marami. Incenarator ang
makina na nagsusunong ng mga basura.
 Ang 3R o mas kilala sa “reduse, reuse, recycle” ay isang paraan upang mabawasan ang pagkalat at pagrami
ng ating basura.

Ayon kay Ma. Teresa Oliva, ang “Principle of 4E” na ito ay ang mga sumusunod;
Education - kaalaman o ipormasyon tungkol sa tamang pagtapon ng basura.

Engineering - mabisang teknolohiya na makatutulong sa wastong pagproseso ng basura.

Enterprise - pamamaraan upang magkapera mula sa basura.

Enforcement - mga batas tungkol tamang pagtapon ng basura.

Komunikasyon at mga Suliraning Lokal at Nasyonal

 Kominikasyon, pakikipagtalastasan, pgalalarawan, pagtalakay, ay ang solusyon sa mga problema sa ating

bansa. Ito ay upang matiyak ang na matitipon and input mula sa mga komunidad para sa pagplanong mga
batas at patakaran ng pamahalaan hinggil sa mga suliranin ng bayan. Ito din ay susi sa pagpalaganap ng
impormasyon at kaalaman tungkol sa mga isyung panlipunan.
 Mahalaga ang kasanayan sa komunikasyong Filipino sa Pagbabahanaginan ng salaysay at karanasan sa iba’t-
ibang pangkat sa mga komunidad na ating kinabibilangan.

GLOBALISASYON: ISANG DEPINISYON

GLOBALISASYON – ay tumutukoy sa proseso ng malayang pagpapalitan ng mga produkto, kultura, at kaalaman ng

mga bansa.

Hindi lamang produkto, kultura at kaalaman ang maaaring ibahagi at ipagpalitan sa ilalim ng globalisasyon.
Inaasahang ang mga tao ay magtatamasa rin ng mobalidad sa panahong ito.

Sa paaralan, globalisasyon ang pangunahing dahilan na nagtutulak sa pagkakaroon ng mga student at faculty
exchange program.

ANG ALAMAT NG GLOBALISASYON

 Walang eksaktong petsa na maituturing na simula ng proseso ng globalisasyon.

 Ang modernong porma ng globalisasyon ng globalisasyon ng kalakalan ay naging pormal lamang sa
pamamagitan ng paglagda ng maraming bansa na tinatawag na General Agreement on Tariffs and Trade
(GATT) na malao’y naging pormal na organisasyong tinatawag na World Trade Organization (WTO) noong
2014.
 Bukod sa GATT-WTO, mahalaga rin ang papel ng mga internasyunal na institusyong pinansyal gaya ng
World Bank at International Monetary Fund (IMF)sa globalisasyong ekonomiko.
 Ang institusyong ito ay nagpapautang ng salapi sa mahihirap na bansang kasapi ng United Nation (UN) para
sa mga proyektong pangkaunlaran tulad ng patubig o irigasyon, imprastruktura at iba pa.
 Kung globalisasyon naman sa aspektong politikal ang pag-uusapan, maituturing na ang pagtatatag ng UN
pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ang panandang bato o milestone.

Itinatag ng mga bansa ang UN bilang tanda ng kanilang pangako sa pagpapanatili ng kapayapaan at pagkakaisa ng
daigdig, pagkatapos ng mapaminsalang digmaang na kumitil sa milyon-milyong buhay at nagwasak sa bilyon-bilyong
dolyar na halaga ng ari-arian.

 Sa pamamagitan ng UN ay nagkaroon ng estruktura ang isang entidad na may limitadong kapangyarihang

sumasaklaw sa halos lahat ng mga bansa sa daigdig.
 Ang UN General Assembly (UNGA) ay taunang nagpupulong tuwing Setyembre.
 Ang UN Security Council (UNSC) naman ay may kapangyarihang patawan ng parusa ang mga bansang
lumalabag sa mga tuntunin ng UN.
 UNESCO, International Labor Organization (ILO), Food and Agricultural Organization (FAO) at
World Health Orgnization (WHO).
 Ang aspektong sosyo-kultural ng globalisasyon naman ay maaaring ugatin sa panahon ng kolonyalismo at
imperyalismo na lalong nagpatibay sa ugnayan ng mga bansa sa Kanluran at sa Silangan.
 Sa kasalukuyan, ang globalisasyong sosyo-kultural ay lalong pinagsigla ng mabilis na takbo ng teknolohiya sa
komunikasyon at transportasyon.
  Ayon sa The Endangered Language Project, 40% ng 7,000 wikang umiiral sa bansa ang nasa peligro ng
pagkawala bunsod ng patuloy na pag-igting ng globalisasyon na ang pangunahing wikang isinusulong ay
Ingles.
 Nananatiling nakasandig sa bilingual education mantra ang pagpaplanong pangwika ng Departamento ng
Edukasyon lalo na sa antas ng sekundarya.

MIGRASYON: Problema o Solusyon?

 Isa sa mga bunga ng kahirapan sa bansa ang migrasyon.

 Ang migrasyon ay maaari rin namang maganap sa loob ng bansa lamang.
- Sa ganitong sitwasyon, ang mga mamamayan mula sa mas mahihirap na lugar (gaya ng mga lugar na rural) ay
lumilipat sa mga relatibong mas mauunlad na lugar (gaya ng mga lugar na urban) kung saan inaakalang mas
madaling makakuha ng trabaho.
 Ang estadistika sa tumataas na halaga ng perang padala (remittance) ng mga OFW sa mga nakalipas na taon
– na nagpapakitang halos umaabot sa 20 beses ang laki ng remittances mula noong 1989 hanggang dalawang
dekada pagkatapos.
 Habang halos patuloy ang paglaki ng remittances, ang balance of payments ng bansa sa mga produkto ay
nagrerehistro ng negatibong paglago bunsod ng paghina ng pagmamanupaktura (bilang porsyento ng GDP)
batay sa estadistika mula sa Bangko Sentral ng Pilipinas at World Bank Database.
 Ang malaking remittance ng mga OFW ay nagsisilbi ngang salbabida ng sisinghap-singhap na ekonomiya ng
bansa, ngunit ito’y itinataguyod habang kinalilimutan ang sektor ng industriya na may potensyal ding mag-
ambag sa paglago ng ekonomiya.
 Mas nagbebenipisyo ang mga bansang pinagtatrabahuhan ng mga OFW kaysa Pilipinas, dahil ang bawat
migranteng Pilipino ay katumbas ng nawalang skilled na manggagawa at propesyunal.
 Habang tumitindi ang kompetisyon sa pagitan ng mga bansang Third World na nagkakandarapa sa pagbebenta
ng kanilang sariling mamamayan, lalo namang tuwang-tuwa ang mga employer sa mauunlad na bansa na
sinasamantala ang karerang pabaratan (race to the bottom).

Sa pananaliksik ni Tan (2013), pinatutunayan na nakapag-ambag nang malaki ang mga migranteng manggagawa
sa paglago ng ekonomiya ng pinakamayayamang bansa batay sa kanilang real gross domestic product (RGDP).

Mga Panlipunang Epekto ng Migrasyon

 Sa isang pananaliksik na pinondohan ng Friedrich Ebert Stiftung (FES), inisa-isa ni Alcid (c. 2005) ang
napakaraming panlipunang epekto ng migrasyon tulad ng “exodus ng mga nars, kasama na ang mga dating
doktor, “bagay na inaasahang “hahantong sa malubhang krisis sa sistemang pangkalusugan... “ng bansa, “de-
skilling ng mga propesyunal...” at ang negatibong impact ng migrasyon sa mga pamilyang Pilipino, lalo na sa
mga bata."
 Ipinanukala ni Senador Miriam Defensor-Santiago ang Senate Bill 1779 noong 2007.
 Ayon sa nasabing panukalang batas, maraming ulat mula sa Philippine Overseas Employment Administration
(POEA), Overseas Workers Welfare Administration (OWWA) at mga Non-Government Organizations
(NGO), ang nagpapatunay na ang mga suliraning gaya ng “pumalyang kasal (broken marriages), adiksyon sa
droga, imoralidad sa seks, krimen, pagpapakamatay o mga psychological breakdowns” ay maiuugnay “sa
pangmatagalang paghihiwalay ng mga mag-asawa at ng kanilang mga anak” na malinaw na bunga ng
migrasyon.
 Pinigilan at binansot nito ang pag-unlad ng mga industriya sa Pilipinas sapagkat nahirati na ang gobyerno sa
pagdepende sa remittance.

Mga Isyung Politikal

 Ano nga ba ang politika?

 Bakit interesado ang marami sa mga isyung politikal?
 Maraming suliranin sa ating bansa gaya ng katiwalian at mga dinastiyang politikal ay malinaw na mga
suliraning politikal.

Kontemporaryong Sistemang Politikal ng Pilipinas

 Naitaboy ng mga Pilipino ang mga Japanese at sa huling mga linggo ng labanan noong Ikalawang Digmaang
Pandaigdig ay muling bumalik ang mga Amerikano sa Pilipinas.
  Noong Hunyo 4, 1946 ay ipinahayag ng mga Amerikano ang diumano’y wakas ng kanilang okupasyon ng
Pilipinas ngunit ayon sa ilang mga mamamayan, ang mga tanikala ng kolonyalismo ay makikita pa rin sa
kontemporaryong sistemang politikal ng bansa.
 Maging ang mga patakarang ekonomiko tulad ng pagmamay-ari sa mga minahan ay impluwensyado rin ng
mga dayuhan.
 Ang pagiging elitista ng kasalukuyang sistemang politikal ay kitang-kita pa rin.
 Kapansin-pansin na malaking porsyento ng mga posisyong ehekutibo at lehislatibo sa antas lokal o nasyonal
man ay kontrolado ng mga prominenteng angkan o dinastiyang politikal.

Mga Porma ng Korapsyon

 Sa simpleng pagpapahayag, katiwalian ang anumang transaksyon na gumagamit ng salapi ng bayan para sa
personal na kapakinabangan.
 Maituturing din na korapsyon ang malversation o paggamit ng pondo ng gobyerno sa alinmang bagay na
hindi awtorisado o hindi pinaglaanan ng pondo.
 Korapsyon din ang paggasta para sa pagbili ng mga substandard na materyales na regular ang presyo, o
kaya’y pagbubulsa ng pera ng gobyerno sa pamamagitan ng pekeng proyekto.

Mga Ugat ng Korapsyon

 Nang masakop ng mga Español ang Pilipinas, ipinaubaya sa mga dating datu, rajah at iba pang maharlika ang
mabababang posisyon sa gobyerno, gaya ng pagiging cabeza de barangay, na ang pangunahing tungkulin ay
maningil ng buwis.
 Mahirap maging cabeza dahil may quota ang buwis na kokolektahin. Kapag hindi umabot sa quota ang
cabeza, obligado siyang magpaluwal. Kung walang pera ang cabeza, kukumpiskahin ng mga Español ang
kanyang ari-arian.
 Ang ganitong sistema ay nagbunga ng katiwalian dahil karaniwan, sa bawat pabor na hingin ng padrino ay
may kapalit na suhol, salapi man o anumang mahalagang bagay.
 Sa paghahari ng mga Español, sumulpot ang local na elite o principalia mula sa mga dating datu, rajah at
maharlika.
 Pinaboran din sila ng mga Español sa pagbibigay ng karapatang mamahala sa lupa at maningil ng buwis.
 Marami sa mga pamilyang asendero na ito’y nananatiling bahagi ng alta-sociedad sa kasalukuyan, sapagkat
mayaman pa rin sila sa salapi at lupain.
 Sa pamamagitan ng monopolyo nila sa kapangyarihang politikal, naging mahirap para sa mga ordinaryong tao
na bantayan at lumahok sa prosesong politikal.
 Maituturing na ugat din ng korapsyon ang monopolyo ng iilang dinastiyang politikal sa kapangyarihan at ang
kawalan ng sapat na partisipasyon ng mga mamamayan sa prosesong politikal.

Mga Dinastiyang Politikal

 Sa aklat na “The Modern Principalia: The Historical Evolution of the Philippine Ruling Oligarchy”
(2007) ni Prop. Dante Simbulan, detalyadong sinuri ang pangingibabaw ng mga dinastiya sa sistemang
politikal ng bansa.
 Batay naman sa pag-aaral ng Asian Institute of Management Policy Center noong 2011, mahigit 100 o 68%
ng mga kinatawan sa ika-15 Kongreso na nahalal noong 2001, 2004, 2007 at 2010.
 Ayon pa rin sa mga nasabing pananaliksik, kontrolado rin ng mga dinastiya ang mga Partido politikal batay na
rin sa komposisyon ng kasapian o membership ng mga nangungunang partido: 76% ng Lakas-Kampi; 57% ng
Partido Liberal; 74% ng Nationalist People’s Coalition; at 81% ng Partido Nacionalista.
 Ayon naman sa aklat na “The Rulemakers, How the Wealthy and Well-born Dominate Congress” (2004) nina
Sheila Coronel et al., halos isang siglo na kontrolado ng mga dinastiya ang sistemang political ng bansa.

Mga Bunga ng Korapsyon

 Isa sa mga pangunahing bunga ng korapsyon ang kawalan ng oportunidad ng mga ordinaryong mamamayan
na magkaroon ng espasyo sa iba’t ibang sangay ng pamahalaan.
 Pangalawang bunga ng korapsyon ang pagliit ng pondo na maaaring magamit ng pamahalaan para sa mga
serbisyong panlipunan gaya ng pabahay, edukasyon, transportasyon at kalusugan.
 Bunga rin ng korapsyon ang kawalan ng tunay na mga partido politikal sa bansa.
  Ang pagtamlay ng suporta ng mga mamamayan sa gobyerno at ang pagtamlay ng kanilang partisipasyon sa
halalan at iba pang prosesong politikal ay epekto rin ng monopolyo ng mga dinastiya sa kapangyarihang
politikal.

Mga Solusyon sa Korapsyon

 Ang pagsasagawa ng mga repormang political gaya ng pagsasabatas ng konstitusyonal na probisyon na

nagbabawal sa mga dinastiyang politikal at mga batas na magpapatibay pa sa representasyon ng mga grupong
marginalized (gaya ng sistemang party-list) ay dapat isagawa.
 Bukod sa mga institusyonal na pagsisikhay na maisabatas ang isang Anti-Dynasty Bill, ang pagsuporta sa mga
grupo ng mga ordinaryong mamamayan na lumalahok sa politika, gaya ng mga partylist, ay epektibong
paraan din ng pagpapahina sa mga dinastiyang politikal.

MGA TIYAK NA SITWASYONG PANGKOMUNIKASYON

Maikling Pagtalakay sa Kahalagahan ng Komunikasyon

 EADIE at GORET (2013)

- ayon sa kanilang dalawa, may layunin ang tao sa pakikipag-ugnay, at ang komunikasyon ay ang
tagapagpalaganap ng impormasyon at kultura.

Komunikasyon Bilang Panghubog ng Opinyon ng Madla

 Ginagamit ng gobyerno sa buong mundo ang komunikasyon upang palaganapin ang isang kaisipan hinggil sa
mga programa nito upang mapabilis ang pagtanggap ng mga mamamayan.
 Noong 2013, nilagdaan ni dating Pangulong Benigno Aquino III ang Batas Pambansa Bilang 10361 o mas
kilala sa tawag na Kasambahay Law, na naglalayong bigyang-proteksyon ang mga kasambahay.

Komunikasyon Bilang Panlinang ng Ugnayan

 Tungkulin ng komunikasyon na linangin ang ugnayan at relasyon ng dalawang taong magkaibigan.

 Ang komunikasyon din ang nagpapatibay sa ugnayan ng mga miyembro ng isang komunidad.
 Sa mas malaking konteksto, pinagtitibay ng komunikasyon ang ugnayan ng mga bansa gaya ng patuloy na
nagaganap sa pagitan ng mga miyembro ng ASEAN Community.

Komunikasyon Bilang Paghahatid ng Impormasyon at Pagpapalaganap ng Kultura

 Isa sa pinakamahalagang tungkulin ng komunikasyon ay ang gamit nito sa pagpapalaganap ng

impormasyon.
 Malaki rin ang ginagampanang tungkulin ng komunikasyon bilang tagapaghasik ng binhi ng kultura.

Mga Antas ng Komunikasyon

 Gaya ng kilalang pangungusap na “the medium is the message”, maaaring baguhin, pagbutihin o hulawin ng
daluyan ang mensaheng nais iparating.

Intrapersonal na Komunikasyon

 Ito ay ang pakikipag-ugnayan sa sarili sa pamamagitan ng replektibong pag-iisip o internal vocalization.

 Ito ang uri ng komunikasyon na nagaganap sa loob lamang ng isipan ng isang tao, na nagdidikta ng
kaniyang magiging tugon sa mga pangyayari sa paligid.

Interpersonal na Komunikasyon

 Ito ay ang pakikipag-ugnayan ng mga tao sa kanilang kapuwa.

 Ito ang uri ng komunikasyon na ginagamit upang bumuo, magpanatili, at maging tumapos ng mga
relasyon.

Pangkatang Komunikasyon

 Ito ay ang ugnayan sa pagitan ng tatlo o mas marami pang taong may iisang layunin.
Pampublikong Komunikasyon

 Ito ay nakapokus sa tagapagpadala ng mensahe kaysa sa tumatanggap na malimit ay higit sa apat.

Pangmadlang Komunikasyon

 Ang layunin ng ganitong uri ng komunikasyon ay ang magkaroon ng pakikipag-ugnayan at maghatid ng

mensahe sa madla.

Mga Tiyak na Halimbawa ng Sitwasyong Pangkomunikasyon

Pangkatang Komunikasyon

Roundtable at Small Group Discussion

 Ito ay kalimitang kinasasangkutan ng tatlo hanggang 12 kalahok, upang makapagbahagi ng kaalaman

tungo sa paglutas ng isang isyu o suliranin.
 Upang maging maayos ang pangangasiwa ng nasabing gawain, iminumungkahi ang sumusunod na
mga padron:
- paglalahad ng layunin ng talakayan
- pagpapakilala ng mga kalahok
- pagtalakay sa paksa
- pagbibigay ng opinyon, puna at mungkahi ng mga kalahok
- paglalagom ng mga napag-usapan at napagkasunduan
- pagtukoy ng susunod na mga hakbang

Maaaring sundin ang format sa ibaba sa pagsulat ng dokumentasyon o minutes sa pagpupulong.

- paksa ng pagpupulong
- oras at lugar kung saan ginanap ang pagpupulong
- mga kalahok
- mga mungkahi at komento ng mga kalahok
- mga napagkasunduan
- mga susunod na hakbang ng grupo

Brainstorming

Nilalayon ng estratehiyang ito na mangalap ng iba't ibang tugon at mungkahi sa mga kalahok, na malimit ay may iba't
ibang perspektibo hinggil sa paksang pinag-usapan.

 Puti
- nagbabahagi ng mga impormasyon tungkol sa paksang tinatalakay.
 Dilaw
- nakapokus sa positibong epekto ng mungkahi
 Itim
- nakapokus sa pagpapalutang ng mga panganib na dulot ng mungkahi
 Pula
- nagpapahiwatig ng pakiramdam, bagama't walang lohikal na paliwanag tungkol sa mungkahi
 Berde
- nakapokus sa pagbibigay ng alternatibo at bagong ideya.
 Asul
- tagapagpadaloy ng pagpupulong
Pampublikong Komunikasyon

Lektyur at Seminar- malimit itong inoorganisa upang pagtibayin ang propesyonalismo ang mga nakikibahagi at
nagtatagal mula isang buong maghapon hanggang pitong araw depende sa layunin ng pagsasanay.

Worksyap- kadalasang nagtatagal nang anim hanggang walong oras sa maghapon o hanggang pitong araw,
inoorganisa ang worksyap o palihan nang may tiyak na produkto o output na inaasahan mula sa mga kalahok.

Kombensyon, Kongreso at Komperensiya- mas malaking bilang ng mga kalahok ang inaasahang dadalo sa ganitong
uri ng komunikasyon.

Kongreso - layon naman nitong talakayin at pag-aralan ang isang malaking paksa sa mga plenaryong sesyon na
siyang hinihimay sa mga magkakasabay na pulong.

Komprehensiya - naglalayon itong talakayin ang overview ng isang disiplina o paksa at pag-usapan ang mga
problema at suliranin hinggil dito.

Batas Republika Bilang 10912

 Nilagdaan ng dating pangulong Benigno Aquino III.

 Nagtatakda sa mga propesyonal sa Pilipinas na patuloy na pagyamanin ang kanilang kaalaman sa napiling
disiplina sa pamamagitan ng pakikibahagi sa mga lektyur, seminar, worksyap at iba pang anyo ng pagsasanay.

Pangmadlang Komunikasyon

Programa sa Radyo at Telebisyon

 Itinuturing na isa sa mapapagkatiwalaang batis ng impormasyon.

 Ang may pinakamalaking ambag o hamon sa pagpapalaganap at pagpapaunlad ng wikang Filipino.
 Ilan sa limitasyon ng telebisyon at radyo ay ang pagiging one-sided o hindi nito pagiging demokratisado.
 Isa pa sa mga puna sa telebisyon at radyo ay ang pagiging corporate-driven ng mga ito.

Video Conferencing

 interaksyon sa pagitan ng dalawa o higit pang tao na nasa magkaibang lokasyon, sa pamamagitan ng
pagtatawagan na may kasamang video.

Komunikasyon sa Social Media

Ilan sa mga ito ay Facebook, Twitter, Instagram, Youtube at iba pa na ginagamit ng mga tao upang makapagpadala ng
mensahe sa isa't isa, nagpapaskil ng larawan, magpahayag ng sentimyento, opinyon, kuro-kuro at magbenta at bumili
ng produkto at iba't iba pa.

Facebook- ay isang propaganda o pagpapalaganap ng kaisipan tungkol sa isang paksa gaya ng pagpapalaganap ng
kaisipan tungkol sa isang paksa gaya ng pagpapabango sa pangalan ng isang kandidato, pagsulong ng interes ng
nakararami sa pamamagitan ng adbokasiya, pakikipagkaibigan, pagbuo ng grupo upang mabilis ang pagpapalitan ng
ideya at impormasyon.

Tinder- ay isang platform na nag-uugnay sa mga taong nais makilala ang ibang taong maaari nilang maka-date o
maging kasintahan.

Republic Act 10175

 mas kilala sa tawag ng Cybercrime Law of 2012.

 layunin ng batas na ito hadlangan at patawan ng kaso ang mga nais gumawa ng krimen sa Internet.

Proxemics - Pag-aaral ng komunikatibong gamit ang espayo

Chronemics - Ang pag-aaral na nauukol kung paano ginagamit ng tao ang oras sa komunikasyon.
Vocals - Ang paglipat ng impormaasyon sa pamamagitan ng auditory channel sa pamamagitan ng voice
production mechanisms.
Oculesics - Nagpapakita ng komunikasyon sa pamamagitan ng mata na nakabatay sa tagal, direksyon at kalidad ng
kilos ng mata.
Haptics - Ito ay isa s apinakaprimitbong anyo ng komunikasyon. Ito ay nagpapahiwatig ng emosyon.
HALIMBAWA: Paghaplos, tapik, yakap