YUNIT IV  Kapag tinamaan nito ang isang may datihan
MGA NAPAPANAHONG ISYUNG LOKAL AT
NASYONAL
 Pagsulpot ng maraming suliranin
 pagkawasak ng kalikasan
 paglobo ng populasyom,
 pagtindi ng kahirapan,
 paglawak ng agwat sa pagitan ng mayayaman at
mahihirap
 paglala ng kriminalidad at iba pa
 Mula noong 2008, lalong naging lantad ang mga isyung
gaya ng kahirapan, migrasyon, at kawalan ng trabaho
 ilang bansa gaya ng Greece, Great Britain, at France
may ilang grupong racist ang nanawagan sa
pagpapahinto ng migrasyon
Pinakamalubhang suliranin ng mga Pilipino ang mga
usaping pang-ekonomiya
1. Corona Virus ay isang uri ng sakit na nagdudulot ng
karamdaman sa paghinga (respiratory)
 Middle East Respiratory Syndrome Corona
Virus (MERS-CoV)
 Severe Respiratory Syndrome Corona Virus
(SARS CoV)
 ang New Corona Virus 2019 o COVID 19.
 nagmula sa Wuhan, China, noong December
2019, hanggang sa maging isang pandemya na
kumalat na sa Asya, America, Europe at sa iba
pang panig ng daigdig
nang karamdaman (comorbidities) magdudulot
ito ng labis na panghihina ng katawan at kung
hindi kakayanin ng pasyente ay mauuwi ito sa
kamatayan
 pinakamabisang gamot lang sa sakit na ito ay
ang bakuna, na magpahanggang sa ngayon ay
patuloy pa ring pinag-aarlan
ANG SISTEMANG EKONOMIKO NG
PILIPINAS SA KASALUKUYAN
 upang makita ang puno’t dulo ng karamihan sa
ating mga problema
 Sa kasalukuyan, nananatiling suplayer ng hilaw
na materyales, mga produktong pangkonsumo
(consumer goods) na karaniwa’y semi-
manupaktura (semi-processed) lamang, at mga
manggagawa ng United States at ang mauunlad
na bansa ang Pilipinas, sa halip na maging
suplayer ng mga produktong para sa
domestikong gamit
 lugi ang Pilipinas , mas malaki ang halaga ng
iniimport ng bansa-lalo na ang
makinarya/teknolohiya, bukod pa sa mataas na
interes sa pautang-kaysa halaga ng inilulunsad
nito.
 mas marami pa ring iniimport kaysa ineeksport
ang bansa
 pangunahing eksport ng bansa ay mga hilaw na
materyales o kaya’y semi-processed goods sa
 halip na mgakumpletong produkto tulad ng mga
kompyuter at kotse.
 Mining act of 1995- pinayagan ang mga
dayuhan sa pagmamay-ari sa napakaraming
minahan sa bansa. Itoy isang sistemang
ekonomikong nakadepende sa mga dayuhang
namumuhunan at kanilang mga local na
kasosyo, isang sistemang ekonomiko na
pinakikinabangan lamang ng iilan at nabigong
maghatid ng malawakang kaunlaran sa buhay ng
mga mamamayan
 ang paglago ng ekonomiya sa
makroekonomikong antas ay hindi
nararamdaman ng napakaraming mamamayan
 Papa Francisco- isang “ekonomiya ng
eksklusyon´ang sistemang ekonomiko ng bansa,
sapagkat, hindi kasali, hindi saklaw ng
kaunlaran at paglago ng ekonomiyang ito ang
malaking porsiyento ng mahihirap na
mamamayan
 Itoy tumutukoy sa kawalang-kakayahan sa isang
bansa na”… lilikhain ang mga kasangkapan sa
produksyon: ang mga kagamitan na
makapagbubunsod upang sila’y makalikha ng
iba pang produkto…mga kasangkapan na
magagamit sa paggawa ng karayom at
gunting…makina…tela…typewriters at xerox
(photocopying) machines.”
 hindi makatuwirang kalakaran sa globalisasyon-
dahilan kung bakit di umuunlad ang bansa
 MAHALAGA ANG PAGKAKAROON NG
masigla at matibay na agrikultura at industriya
sa paglikha ng empleyo, pagtaas ng kakayahang
bumili ng masang anakpawis, at pagpapatatag
ng produktibong kapasidad ng lokal na
ekonomiya\
 Php10 bilyong Rice Competitiveness
Enhancement Fund (RCEF) sa ilalim ng RA
11203 o Rice Liberalization Law- dahilan kung
bakit nagkaroon ng pagtaas ng 15 bilyon sa
Department of Agriculture (DA) para sa taong
2020 mula Php47 bilyon noong 2019 patungong
Php62 bilyon
 Mula sa abereyds na 26% ng GDP noong
dekada ‘80, lumiit ito sa 25% noong dekada ’90,
24% sa unang dekada ng 2000, hanggang
maging 23% na lamang nitong 2019. 
KAHIRAPAN SA PILIPINAS
 sa makroekonomikong datos tulad ng GDP at
credit ratings, malaking porsiyento ng
populasyon ng bansa ang mahihirap. 22.3% at
21.6%.
 ang opisyal na buwanang poverty threshold
(minimum na kitang kailangan para matustusan
ang mga pangunahing pangangailangan ng isang
pamilyang Pilipino na may limang miyembro)
na itinakda ng gobyerno ay napakaliit.
 “Buhay at Pagpupunyagi sa Plastikan”- ni
Espiritu (2017). ang kuwento ng mga maralita
na nagsisikap makaahon sa hirap
  “Pira-pirasong pangarap sa Pandi” kapuwa para
sa pahayagang Pinoy Weekly- ni Malubay
(2017). salaysay ng mga maralitang
naghahangad na magkaroon ng sariling bahay
 2017 Human Development Report (HDR)- ayon
sa UN, ika-116 na puwesto ang Republika ng
Pilipinas sa talaan ng 188 na bansa sa buing
daigdig na iniraranggo ng pandaigdigang
institusyon sa pamamagitan ng Human
Development Index (HDI)
 6,000 Pilipino ang umaalis sa lupang tinubuan
araw-araw para magtrabaho sa ibang bansa ayon
sa Philippine Overseas Employment
Administration (POEA), batay sa development
ng OFWs noong 2016
SANHI AT BUNGA NG KAHIRAPAN
 Bertelsmann Foundation (2014)- institusyong nakabase
sa Germany, ang kontrol ng mga iilang pamilyang elite
sa politika at ekonomiya ng bansa ang pangunahing
hadlang sa pag-unald nito at sa paglutas sa kahirapan ng
mga mamamayan nito.
 kawalan ng matagumpay na reporma sa lupa sa
Pilipinas, kumpara sa matagumpay na reporma sa lupa
sa South Korea, Vietnam, at iba pang mga bansa sa
Asya, ay isa rin sa mga sanhi ng kahirapan sa Pilipinas.
 ang mataas na antas ng disempleyo o unemployment at
mataas na antas ng kakulangan sa trabaho o
underemployment
 pinakamalalang antas ng disempleyo sa Timog-
Silangang Asya ang Pilipinas.
 kawalan ng sapat na access ng mga mamamayan sa
edukasyon, lalo na sa kolehiyo,
 maraming maunlad na bansa ang may matataas na
porsiyento ng enrollment sa antas ng tersyarya
 World Bank East Asia and Pacific Regional Report
(2012) na pinamagatang “Putting Higher Education to
Work: Skills and Research for Growth in East Asia-
walang bansang nagkamit ng papataas na antas ng kita
nang hindi muna nagtala ng pagtaas ng bilang ng mga
college enrollee at graduate.
 dumarami na ang nagkokolehiyo sa Pilipinas ngunit
hindi pa rin ito comparable sa mga nagkokolehiyo at
nakakatapos ng kolehiyo sa ibang bansa
 highly-skilled na propesyunal na mahalaga ang ambag
sa pagpapaunlad ng bansa ay pawang college graduate
ay nangangahulugang mas kakaunti ring highly-skilled
na propesyunal para sa isang bansa
 PHILIPPINE QUARTERLY UPDATE ng World Bank
na pinamagatang “Investing in Inclusive Growth Amid
Global Uncertainty” (Hulyo 2012), pinatutunayan na
mas malaki ang average na kita ng mga graduate ng
kolehiyo kaysa sa mga graduate ng hayskul
 IBA PANG SANHI NG KAHIRAPAN
 pagkakaroon ng mga protesta laban sa umiiral na
kalakaran sa lipunan, pagtaas ng antas kriminalidad
(crime rate) gaya ng pandurukot at pagnanakaw,
pagkakaroon o paglakas ng mga rebeldeng grupo,
pagdami ng Pilipinong migrante, malnutrisyon, paglala
ng prostitusyon at iba pang gawaing anti-sosyal at
kawalan ng sapat na partisiasyon ng mga mamamayan
 sa mga prosesong politikal. Nagkakaroon ng  Ang ganitong konsentrasyon ng lupa sa iilang pamilya
malawakang protesta ang iba’t ibang non-government ang dahilan ng kawalan ng sapat na pagkain ng bansa at
organization (NGO) laban sa mga umiiral na kalakaran ng sapat na trabaho para sa mayorya ng mga
sa lipunan mamamayan (75% ng mga Pilipino ay magsasaka ayon
sa Kilusang Magbubukid ng Pilipinas, 2008).
 Dalawa ang teorya na may kaugnayan sa kahirapan  pagliit ng share ng agrikultura sa pambansang
ekonomiya – na bunga ng kawalan ng reporma sa lupa
 Ang pagbibigay-prayoridad lamang sa sektor ng
1. indibidwalistiko - ang kahirapan ay isinisisi sa indibidwal na
agrikultura at industriya ang makapagliligtas sa bansa,
kakayahan na pagbangon sa kahirapan katulad ng:
a) katamaran; gaya ng pinatunayan ng Japan, South Korea, China at
b) kawalan ng sapat na edukasyon iba pang karatig-bansa.
c) kamangmangan  Naging obra maestra nina Jose Rizal ( El
d) mababang pagtingin sa sarili Filibusterismo), Amado Hernandez (Mga Ibong
Mandaragit), at Rogelio Sicat (Tata Selo) ang mga
2. Isruktural- kahirapan ay bunsod ng sistemang pang magsasakang inagawan ng lupa, ang magsasakang
ekonomiya na lalong pinaiigting ng kakulangan sa kanilang alipin ng asendero, ang magsasakang simbolo ng
kita. karukhaan at pagkaalipin ng samabayang Pilipino
 Dr. Bartle Phil (n.d.) na isinalin ni Vitan III. Dionisio-  Communist’s Party of the Philippines-New People’s
limang malalaking sangkap ng kahirapan na Army (CPP-NPA) ay mga magsasakang naaakit sa
kinabibilangan ng mga sumusunod: programa ng nasabing grupo na libreng lupa para sa
a) kawalan ng kaalaman
magsasaka na isinasaad sa “12point Program” ng
b) sakit
National Democratic Front of the Philippines (NDFP),
c) kawalang pagpapahalaga
d) hindi mapagkakatiwalaan ang political arm ng CPP-NPA.
e) pagiging palaasa  dapat ding simulan and modernisasyon ng agrikultura
ang magtitiyak sa food self-sufficency ng bansa.
UNEMPLOYMENT: MAY SOLUSYON BA?  Binigyang-diin ni Lichauco (1998) Sa kaniyang aklat na
 Dalawang pangunahing reporma ang maaaring maging “Nationalist Economics” (1998) ang superyoridad ng
gulugod o backbone ng paglutas sa unemployment gobyerno, sa halip na mga korporasyon, bilang
1. tunay na reporma sa lupa tagapagsulong ng industriyalisasyon: “Ang estado ang
2. modernisasyon ng agrikultura at makabansa at pinakamataas na pagpapahayag ng kolektibong
pambansang industriyalisasyon personalidad ng sambayanan.
 ANG KONSEPTO NG SUSTENTABLENG
KAUNLARAN
 Bunsod ng paghahangad ng mga dambuhalang
korporasyon na palakihin nang palakihin ang kanilang
tubo kahit na mangahulugan ito ng pagkawasak ng
kalikasan sa pamamagitan ng walang habas na
pagmimina, pagkalbo sa mga kagubatan, overextraction
ng tubig, at polusyon sa hangin, lupa, at tubig, malinaw
na dapat limitahan o kaya’y higpitan ang kanilang mga
aktibidad upang maisalba ang kalikasan.
 United Nations sa Human Development Index:
sinusukat na rin ang pagiging sustentableng uri ng
pamumuhay ng mga tao sa bawat bansa, ang epekto ng
mga ekonomikong aktibidad ng tao sa kalikasan, lagpas
pa sa pagsusuri sa makroekonomikong datos na may
kaugnayan sa simpleng paglago ng GDP at iba pang
estadistika na tao lamang ang makakaramdam.
 MGA HAMON SA SUSTENTABLENG
KAUNLARAN
1. mabilis na paglobo ng populasyon ng daigdig
 Food and Agricultural Organization
(FAO)- laganap na ang kagutuman sa
maraming bahagi ng daigdig dahil na rin sa
hindi magkasunod sa bilis ng paglaki ng
populasyon ang bilis ng paglawak ng ani ng
mga magsasaka sa bung mundo
 Isang hamon sa sangkatauhan ang
pagbabalanse sa pangangailangang lumikha
ng trabaho at gamitin ang mga likas na
yaman
 Kung magiging maayos ang distribusyon ng
mapagkukunan-sa pamamagitan ng
pagtitiyak na walang masasayang sa bawat
napoprodyus na pagkain at iba pa-marahil ay
mababawasan ang “kakulangan” na
dinaranas ng maraming mamamayan sa
daigdig
2. Konsumerismo- mas mataas na pangangailangan sa
kuryente o enerhiya.
3. pagkakaroon ng sustentableng enerhiya
 nanggagaling sa mga plantang pinatatakbo
ng uling, petrolyo, at iba pang fossil fuel na
nakasisira sa kalikasan kapag sinunog
 Ang patuloy na pag-unlad ng ekonomiya (economic
sustainability) ay maaaring kasangkutan ng
pagpapaunlad ng kalidad ng buhay ng nakararami
subalit nangangailangan ng pagbabawas ng konsumo ng
kalikasan (Brown 2011)
 Dyllic (2002), na ang mga usaping patuloy na
pagpapaunlad (sustainable development) ay nakabatay
sa mga pagpapalagay na kailangan ng lipunan na
mapangalagaan ang talong uri ng pamumuhunan
(ekonomiya, lipunan, at likas na yaman) na maaaring
walang katumbas o hindi kayang palitan at ang
paggamit dito ay hindi kayang iwasan.
 Samakatuwid ang sustentableng kaunlaran o sustainable
development ay ang paggamit o pagkonsumo ng mga
bagay ayon lamang sa pangangilangan o ang tinatawag
nilang “Law of Supply and Demand
ANG HAMONG KAUGNAY NG CLIMATE CHANGE
 konektado sa sitwasyon ng kalikasan ang isyu ng
climate change
 . Ang pagtaas na ito ng temperature ay bunga ng
pagtaas ng greenhouse gas emission sa atmospera sa
mga nakalipas na dekada dahilsa industriyalisasyon na
ngayo’y mauunlad na bansa sa Kanluran at umuunlad
na bansa sa Silangan.
 Ang mga greenhouse gas emission na ito ay
nakahadlang sa pagsingaw ng init na dulot ng araw. Sa
halip na malayang makasingaw palabas sa atmospera,
natrap o nabitag ang init ng araw sa daigidig dahil sa
mataas na konsentrasyon ng greenhouse gas sa
atmospera.
MGA DULOT NG CLIMATE CHANGE
 Tumataas na ang lebel ng tubig sa dagat (sea level)
dahil sa pagkalusaw ng yelo sa rehiyong Artiko
 Nagdulot ito ng global na pagtaas sa presyo ng mga
karaniwang pagkain o staple ng mga mamamayan sa
daigdig gaya ng bigas, mais, at iba pang pagkaing
butil.
 Isa pang aspektong ekonomiko ng climate change ang
mataas na gastusin sa disaster risk response at
mitigation.
 posibleng pagbagal ng paglago ng ekonomiya ng
mundo kapag ganap nang ipinatupad ang mga
kasunduan sa paglimita sa greenhouse gas emission ng
mga bansa
 Kailangang balansehin ang pangangalaga sa kalikasan
at ang paglago ng ekonomiya, isang bagay na
napakhirap ipatupad
ASPEKTONG POLITIKAL SA CLIMATE
CHANGE
 ayon sa isang ulat ng International Energy Agency
(IEA), ang paggamit ng energy resources na mababa sa
carbon sa halip na fossil fuels ay kailangang gastusan
ng $44 trilyon mula 2014 hanggang 2050
 paggigiit ng mahihirap na bansang pinakaapektado nito
na piliting magbayad-pinsala sa kanila ang
mayayamang industriyalisadong bansa
 DAHILAN NG CLIMATE CHANGE- ilang dekadang
industriyalisasyon ng mauunalad na bansa sa Kanluran
na hindi lamang sila ang may pananagutan sa climate
change dahil nga ang mga bansa sa Silangan ay may
sarili na ring mga industriya na nakapagdudulot din ng
pagtaas sa greenhouse gas emission.
MGA PINAGMULAN NG CLIMATE CHANGE
1. gatong na galing sa mga labi ng sinaunang hayop
(fossil fuel).
 Ang global warming ay nagdudulot naman
ng mga biglaang pagbabago sa klima ng
daigdig. Nariyan ang matagalang tag-init (El
Niño) at malalakas na bagyo, pagtaas ng
tubig dagat (sanhi ng pagkatunaw ng mga
yelo sa hilaga at timog na bahagi ng
daigdig), paglubog ng ilang mga lugar sa
tabing dagat, pagkasira ng mga produktong
pang agrikultura.
SA PILIPINAS
 Sa mga lalawigan sa Cordillera, , unti-unti
nang naglalaho ang mga payaw o hagdan-
hagdang palayan bunsod ng matinding
pagtaas ng temperatura na hagdudulot ng
pagkawasak sa mga likas na sistema ng
irigasyon ng dati-rati’y bumubuhay sa mga
payaw
 Samantala sa mauunlad na bansa naman,
lumalakas ang kampanya para sa paglimita
sa pagkonsumo o pagbili ng mga
produktong nililikha sa pamamagitan ng
mga proseso na nagdudulot ng mataas na
greenhouse gas emission.
 Sa pangkalahatan, lumalakas na rin ang
kampanya para sa pagtitipid ng kuryente
 dahil maraming planta ng enerhiya sa
mundo ay pinatatakbo gamit ang mga fossil
fuel na nagdudulot din ng pagtaas sa
greenhouse gas emission.
TUGON NG PILIPINAS
 pagtatatag ng Climate Change Commission
sa ilalim ng Tanggapan ng Pangulo, na
siyang tanging ahensiya ng gobyerno na
magtatakda ng mga patakaran at
magsisilbing tagapag-ugnay, tagamonitor, at
tagasuri ng mga aktibidad ng pamahalaan
kaugnay ng climate change” at “aktibasyon
ng mga local government units (LGUs)
bilang mga ahensya ng pamahaaln na
magiging pangunahing tagapagpatupad ng
mga planong hakbang kaugnay ng climate
change.”
 tungkulin ng Climate Change Commission
ang pagbuo ng National Climate Change
Action Plan (NCCAP) na sumasaklaw sa
pitong prayoridad na nakaangkla sa mga
pangunahing kahinaan ng bansa: seguridad
sa pagkain
POLUSYON SA TUBIG, HANGIN AT
LUPA
TATLONG URI NG POLUSYON
1. polusyon sa tubig
2. polusyon sa hangin
3. polusyon sa lupa
 SA TUBIG
 sa maling gawi ng iba tulad ng pagtatapon ng
basura sa ilog at karagatan, pagtatapon ng mga
basura sa kanal na kalaunan ay napupunta rin
ating mga ilog at mga dagat, ang mga duming
lumalabas sa mga pabrika, sa mga piggery, at
paultry, na napupunta rin sa mga ilog
 unti-unting pumapatay sa mga isdang
naninirahan sa ating mga yamang tubig, na
makakaapekto sa pangunahing
pinagkakabuhayan ng mga magningisda, at
pagkawala ng mga sustansyang galing sa
yamang tubig
 2. SA HANGIN
 usok na galing sa mga pabrika, usok na
nagmumula sa mga di makinang mga
sasakyan, sa pagsusunog ng mga basura
 ang lahat ng ito ay nagpaparumi sa ating
nilalanghap na hangin na sa kalaunan ay
magdudulot ng pagkakasakit sa mga
mamamayan.
 pagkasira ng ozone layer na siyang sumasala
sa mga mapanganib na radiation mula sa
araw
3. SA LUPA
 dulot ng mga basurang nagmumula sa
iresponsableng mamamayan,
 pagpuputol natin ng mga puno sa ating mga
kagubatan, dulot ng modernisasyon, at paglago
ng populasyon.
 Nagdudulot ng pagbaha
 Marami sa mga pabrika sa bansa ang walang liquid
waste treatment facilities kaya karaniwang ang mga ilog
ang nagiging tapunan ng mga duming nagmumula sa
mga ito.
 ang kahabaan ng Ilog Pasig na bumabaybay sa iba’t
ibang lungsod ng Metro Manila gaya ng Pasig,
Maynila, Taguig, Makati, Marikina, at Quezon ay
punong-puno ng mga pabrika, lalo na noong dekada ’90
 pinalalala rin ng paglobo ng populasyon ng mga
naninirahan sa gilid ng Ilog Pasig ang polusyon nito.
 pinalalala rin ng paglobo ng populasyon ng mga
naninirahan sa gilid ng Ilog Pasig ang polusyon nito.
 sa Marinduque, ang pagmimina ay isa ring sanhi ng
polusyon sa tubig.
 2005, nagsampa ng kaso sa U.S laban sa may-ari ng
Marcopper ang pamahalaang lokal ng Marinduque
uoang papanagutin ang kompanya sa polusyong dulot
nito na sumira sa buhay at kabuhayan ng mga
mamamayan doon.
 2006 National Emission Inventory ng DENR, 65% ng
polusyon sa hangin sa bansa ay mula sa mga sasakyan
at 21% lamang ang magmumula sa mga di-natitinag o
stationary sources gaya ng mga pabrika at mga planta
ng koryente na gumagamit ng mga fossil fuel gaya ng
coal at petrolyo.
 Ang mga dumi na sanhi ng polusyon sa lupa ay
karaniwang nagmumula sa mga industriyang illegal na
nagtatambak ng basura sa iba’t ibang lugar, mga dumi
ng hayop, pagtagas ng nakalalasong likido mula sa mga
tambakang walang pasilidad ng treatment, at paggamit
ng mga pestisidyo na may nakalalasong kemikal
Pagmimina sa Pilipinas; Sanhi ng Pagkasira ng Kalikasan,
Pakinabang para sa Iilan
 Ang pagmimina ay isa sa ating kailangan ang
pagkuha ng mga mineral na batong ito upang
magamit ng ating mga kababayan para sa ating
kabuhayan
 DULOT NG PAGMIMINA
1. gaya ng dislokasyon ng mga katutubong
mamamayan na karaniwang pinalalayas sa
 kanilang lupang ninuno o ancestral domain
at mga aksidente sa pagmimina. polusyon
dahil sa pagtagas ng kemikal sa mga
drainage ng minahan, pagtagas ng petrolyo
mula sa mga makinarya at iba pang aparato,
pagtagas ng mga kemikal sa waste treatment
facilities, pagbuga ng usok ng mga
makinarya sa pagmimina, pagbuga ng
alikabok na dulot ng pagdurog sa lupa at
mga bato, at paglabas ng methane mula sa
mga minahan
 Noong 2011, nagsampa naman ng kaso sa Korte
Suprema ang taga-Surigao upang ipahinto ang
mapaminsalang operasyon ng limang korporasyong
nagmimina na pag-aari ng mga Tsino, na nagdulot ng
polusyon sa katubiagn bunsod ng open-pit na
pagmimina.
 hindi gaanong malaki ang ambag ng mga korporasyong
nagmimina sa GDP ng bansa, at maliliit na porsiyento
lamang din ito ng kita sa buwis ng gobyerno.
 Ang pagmimina ay nakakapagdulot din ang pagkasira
ng mga kagubatan, pagkalason ng mga mamamayan
dulot ng mga kemikal na galing sa minahan, pagkawala
ng natural na taba ng lupa, at pagkamatay ng
napakaraming mga minero na nagtatrabaho sa minahan