‫‪1396/01/25‬‬ ‫روشهای کلی استخراج و جداسازی آلکالوئیدها‬

‫استخراج باز آلکالوئیدی ‪1.7.3‬‬

‫‪:‬استخراج پایه آلکالوئیدی ممکن است توسط سه نوع حالل مختلف انجام شود که در زیر مورد بحث قرار می گیرند‪ ،‬یعنی‬

‫مثال‬ ‫استخراج با حالل های قابل اختالط با آب تعداد زیادی از آلکالوئیدها و نمک های مربوطه آنها در الکل ها محلول هستند‪[A] ،‬‬
‫مانند‪ :‬متانول‪ ،‬اتانول‪ ،‬ایزوپروپانول‪ .‬بنابراین‪ ،‬همین حالل ها ممکن است برای استخراج مواد گیاهی نیز مورد استفاده قرار گیرند‪.‬‬
‫)‪(i‬‬ ‫پوست سنجد‪ :‬ابتدا باید با حرارت دادن با‬ ‫از پیش تصفیه معمول داروی خام با قلیایی ممکن است کامالً اجتناب شود‪ ،‬زیرا به نظر می رسد الکل بر انحالل نه تنها نمک های‬
‫هیدروکلراید رقیق تصفیه شود تا نمک ها تجزیه شوند و‬ ‫آلکالوئیدی بلکه بر پایه های آزاد موجود در مواد گیاهی نیز تأثیر می گذارد‪ .‬با این حال‪ ،‬اعتقاد بر این است که الکل عمدتا ً یک اثر‬
‫آلکالوئیدها به شکل هیدروکلریدهای محلول در آب آزاد‬ ‫هیدرولیز بر روی تانات های آلکالوئیدی و سایر نمک ها اعمال می کند‪ .‬در عمل واقعی‪ ،‬نه پیش تصفیه داروی خام با یک قلیایی و‬
‫‪.‬شوند‬ ‫‪.‬نه اسیدی کردن الکل با مقدار کمی اسید معدنی یا یک اسید آلی الزم نیست‬
‫)‪(ii‬‬ ‫پوست انار‪ :‬تانن آن چنان محکم به آلکالوئیدها‬
‫متصل نیست که در مورد پوست سینچونا وجود دارد‪ .‬از این‬ ‫توجه داشته باشید‬
‫به اندازه کافی قوی است که باعث تقسیم ‪ NaOH‬رو‪ ،‬محلول‬ ‫‪1.‬‬ ‫نفوذ و در نتیجه استخراج بعدی داروی خام تقریبا ً با کمک چهار استخراج متوالی با الکل انجام می شود‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬از‬
‫مؤثر نمک های آلکالوئیدی شود‪ .‬همچنین برای کنترل‬ ‫‪.‬دست دادن حالل نسبتا ً کمتر از حالل های کلردار مانند کلروفرم است‬
‫حاللیت آلکالوئیدهای محلول در آب انار با جلوگیری از‬
‫‪.‬تجزیه آنها عمل می کند‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪ .‬استخراج آلکالوئیدهای کل با الکل به دلیل حداکثر کارایی و صرفه اقتصادی آن بسیار توصیه می شود‬
‫]‪[B‬‬ ‫استخراج با حالل های غیر قابل امتزاج در آب در حقیقت‪ ،‬پرکاربردترین حالل های غیر قابل امتزاج در آب برای‬
‫استخراج آلکالوئیدها عبارتند از‪ :‬کلروفرم‪ ،‬دی اتیل اتر ( حالل اتر) و ایزوپروپیل اتر‪ .‬با این حال‪ ،‬چند حالل آلی خاص دیگر‪ ،‬یعنی‪:‬‬
‫اتیلن کلرید‪ ،‬تتراکلرید کربن و بنزن* ممکن است با یک مزیت آشکار برای برخی از آلکالوئیدهای خاص استفاده شود‪ .‬جالب‬
‫اینجاست که کلروفرم به عنوان برگزیده ترین حالل غیر قابل امتزاج با آب برای طیف وسیعی از آلکالوئیدهای موجود در قلمرو‬
‫‪ .‬گیاهی در نظر گرفته می شود و آنها را با درجات مختلفی از سهولت استخراج می کند‬
‫‪ .‬توجه‪ :‬کلروفرم برای استخراج آلکالوئیدهای چهارتایی مانند توبوکورارین مناسب نیست‬
‫]‪[C‬‬ ‫‪ CH3COOH‬یا ‪H2SO4‬‬ ‫رقیق و در نهایت با یک محلول غیرقابل اختالط آب استخراج می‌شود‪ .‬حالل ‪ NH 4 OH‬اسیدی شده است‪ ،‬استخراج می‌شود‪ ،‬که متعاقبا ً قلیایی می‌شود‪ ،‬ترجیحا ً با محلول‬
‫‪.‬در باال ذکر شد ]‪ [B‬همانطور که در‬

‫بدون شک‪ ،‬آب یک حالل قطبی عالی و کامالً ارزان برای استخراج آلکالوئیدها است‪ ،‬اما اگر حجم زیادی از معایب را به همراه داشته باشد‪ ،‬زیرا تعداد زیادی از اجزای دیگر گیاهی را همراه خود‬
‫دارد‪ ،‬به عنوان مثال‪ :‬شکر‪ ،‬رنگدانه ها (مثالً کلروفیل ها ) نشاسته‪ ،‬تانن‪ ،‬پروتئین و غیره‪ ،‬که در نهایت باعث اتالف عظیم زمان‪ ،‬انرژی و مواد شیمیایی می شود‪ .‬از این رو‪ ،‬استفاده از آن به حداقل‬
‫‪.‬سطح کاهش یافته است‬
‫‪:‬به طور کلی‪ ،‬آلکالوئیدها ممکن است با هر یک از سه فرآیند کامالً تعریف شده و پذیرفته شده زیر استخراج شوند‪ ،‬یعنی‬

‫‪http://www.epharmacognosy.com/2012/07/generalmethodsofextractionand.html‬‬ ‫‪1_ 6‬‬

‫‪1396/01/25‬‬ ‫روشهای کلی استخراج و جداسازی آلکالوئیدها‬

‫)‪(a‬‬ ‫فرآیند استخراج سوکسله‬

‫)‪(b‬‬ ‫‪.‬فرآیند استاس‪-‬اتو‪ ،‬و ( ج ) فرآیند کیپنبرگر‬
‫‪ :‬همه این سه فرآیند اکنون باید به طور خالصه در بخش های زیر مورد بحث قرار گیرند‬
‫)‪(a‬‬ ‫فرآیند استخراج سوکسله‪ :‬مجموعه سوکسله یک استخراج کننده پیوسته است که به طور کلی برای استخراج آلکالوئیدها از مواد گیاهی پودر شده با کمک حالل های آلی مناسب است‪ .‬در این‬
‫مثال‪ ،‬داروی پودر شده معموالً با محلول آمونیاک رقیق مرطوب می شود و سپس به صورت آزاد در انگشتانه دستگاه سوکسله بسته بندی می شود‪ .‬و حالل آلی نفوذ عمیق داروی مرطوب را فراهم می‬
‫کند و در نتیجه امکان استخراج حداکثر ممکن آلکالوئیدها از سطوح در معرض سلول ها و بافت های داروی خام را فراهم می کند‪ .‬هنگامی که مشخص شد استخراج به پایان رسیده است‪ ،‬حالل فیلتر شده‬
‫‪ .‬و در یک تبخیر کننده الیه نازک روتاری تبخیر می شود و باقیمانده بیشتر برای جداسازی آلکالوئیدهای منفرد تصفیه می شود‬
‫)‪(b‬‬ ‫اتانول است که قبالً با اسید تارتاریک اسیدی شده است‪ .‬نسبت داروی خام به حالل )‪٪ (v/v‬اساسا ً شامل تصفیه ماده دارویی پودر شده و الک شده با ‪ Stas-Otto 95-90‬فرآیند ‪ Stas-Otto:‬فرآیند‬
‫باید ‪ 1‬کیلوگرم تا ‪ 1‬لیتر حفظ شود‪ .‬الکل در خالء تقطیر می شود و باقیمانده آبی حاصل با نفت‪-‬اتر ( ‪ 80-60‬درجه سانتیگراد) تصفیه می شود تا اجزای چربی به طور کامل حذف شوند‪ .‬اگر هر‬
‫آلکالوئیدی توسط اتر نفتی حذف شود‪ ،‬باید با تصفیه آن با اسید معدنی رقیق بازیابی شود‪ .‬بنابراین‪ ،‬عصاره آبی حاصل با قسمت عمده عصاره آبی مخلوط می شود‪ .‬عصاره آبی ترکیب شده فیلتر شده و‬
‫‪.‬ترجیحا ً در روتاری تا خشک شدن تبخیر می شود اواپراتور الیه نازک تحت خالء‪ .‬باقیمانده با اتانول مطلق استخراج می شود و در نتیجه کل آلکالوئیدها حل می شود‬

‫ج ) فرآیند کیپن برگر‪ :‬در فرآیند کیپن برگر‪ ،‬ماده گیاهی پودر شده و الک شده ابتدا با محلول تانن ( ‪ 100‬گرم) در گلیسرول ( ‪500‬‬
‫گرم) در دمای ثابت ‪ 40‬درجه سانتیگراد به مدت ‪ 48‬ساعت هضم می شود‪ .‬مخلوط حاصل بیشتر تا دمای ‪ 50‬درجه سانتیگراد گرم‬
‫می شود تا به انعقاد کامل مواد پروتئینی کمک کند‪ ،‬تا دمای محیط خنک شده و در نهایت فیلتر می شود‪ .‬فیلتر به دست آمده به طور‬
‫کامل با اتر نفت تکان داده می شود تا از شر مواد معیوب ( روغن‪ ،‬چربی و موم) خالص شود و آخرین آثار اتر نفتی با حرارت دادن‬
‫روی حمام آب ( الکتریکی) یا قرار گرفتن در معرض اینفرا از عصاره پاک می شود‪- .‬المپ قرمز عصاره گیاه خام بدون چربی‬
‫متعاقبا ً اسیدی شده و با کلروفرم تکان داده می شود تا قسمت عمده ای از آلکالوئیدها‪ ،‬یعنی آتروپین‪ ،‬کدئین‪ ،‬کلشی سین‪ ،‬نارکوتین‪،‬‬
‫‪.‬نیکوتین‪ ،‬پاپاورین‪ ،‬اسپارتنین و تباین از بین برود‬
‫عصاره باقی مانده به دست آمده ممکن است همچنان حاوی نارسئین‪ ،‬کورارین و مورفین باشد‪ .‬با این حال‪ ،‬نارسیین و مورفین‬
‫تازه تولید شده به طور مستقیم به عصاره جدا شوند تا هیدروکسید قلیایی را به کربنات مربوطه تبدیل ‪ CO2‬ممکن است با عبور دادن‬
‫کنند‪ ،‬که در نهایت با استفاده از مخلوطی از الکل و کلروفرم در معرض استخراج با حالل قرار می گیرد‪ .‬در نهایت‪ ،‬سومین‬
‫‪ .‬آلکالوئید‪ ،‬کورارین‪ ،‬ممکن است با هم زدن با مخلوطی از حجم مساوی اتر و کلروفرم استخراج شود‬
‫با استفاده از آن به عصاره الکلی نهایی به‌دست‌آمده از فرآیند دوم‪ Stas-Otto ،‬با این حال‪ ،‬ترکیبی از فرآیند کیپنبرگر و فرآیند‬
‫‪.‬باعث جداسازی بهتر آلکالوئیدها می‌شود‬

‫‪http://www.epharmacognosy.com/2012/07/generalmethodsofextractionand.html‬‬ ‫‪2_ 6‬‬

‫‪1396/01/25‬‬ ‫روشهای کلی استخراج و جداسازی آلکالوئیدها‬

‫خالص سازی عصاره آلکالوئیدی ‪1.7.4‬‬

‫بخش عمده عصاره آلکالوئیدی خام همواره با استفاده از هر یک یا ترکیبی از روش های زیر در معرض تصفیه بیشتر قرار می‬
‫‪:‬گیرد‬
‫استخراج با محلول اسید استخراج آلکالوئید از بخش عمده محلول آلکالوئید خام در حالل آلی غیرقابل امتزاج همواره با ) الف (‬
‫محدود ‪ HCl‬تکان دادن با محلول اسید انجام می شود‪ .‬در عمل معمول‪ ،‬زمانی که کلروفرم به عنوان حالل باقی می ماند‪ ،‬استفاده از‬
‫رقیق ‪ ، H 2 SO 4‬می شود‪ ،‬زیرا مقدار کمی از هیدروکلرایدهای آلکالوئیدی به طور مشخص در دومی محلول هستند‪ .‬با این حال‬
‫‪ NH4OH‬برای استفاده عمومی در استخراج آلکالوئیدها ترجیح داده می شود‪ .‬پس از آن‪ ،‬محلول اسید با محلول رقیق ‪ HCl‬همیشه بر‬
‫قلیایی می شود تا آلکالوئیدها آزاد شود که سپس با یک حالل آلی استخراج می شود‪ .‬حالل تحت فشار کاهش یافته حذف می شود و‬
‫‪.‬آثار رطوبت با سولفات سدیم بی آب حذف می شود‬

‫توجه‪ :‬دو احتیاط زیر ممکن است رعایت شود‪ ،‬یعنی‬

‫برای جلوگیری از تشکیل امولسیون های سرسخت و دردسرساز‪ ،‬اغلب محلول گومتراگاکانت به فاز آبی اضافه می شود‪ .‬در ) ‪( i‬‬
‫صورتی که همچنان ادامه داشته باشد‪ ،‬ممکن است دو فاز با سانتریفیوژ از هم جدا شوند‬

‫‪http://www.epharmacognosy.com/2012/07/generalmethodsofextractionand.html‬‬ ‫‪3_ 6‬‬

‫‪1396/01/25‬‬ ‫روشهای کلی استخراج و جداسازی آلکالوئیدها‬

‫برای دور انداختن وجود اجزای استخراجی مزاحم خارجی موجود در مواد گیاهی مانند‪ :‬رنگدانه‌ها‪ ،‬رزین‌ها‪ ،‬موم‌ها‪( ii ) ،‬‬
‫استات سرب استفاده می‌شود‪ .‬عصاره آلکالوئیدی که آنها را به طور موثر رسوب می )‪% (w/v‬روغن‌ها و چربی‌ها‪ ،‬از محلول ‪5-2.5‬‬
‫‪ .‬از دستگاه کیپ یا با افزودن فسفات سدیم حذف می شود ‪ H2S‬دهد‪ .‬مازاد سرب موجود در فیلتره یا با عبور گاز‬
‫رسوب آلکالوئید با معرف ته نشینی رسوب معمول آلکالوئید به عنوان یک ترکیب پیچیده با افزودن یک معرف رسوب ) ب (‬
‫دهنده مناسب انجام می شود‪ .‬کمپلکس آلکالوئیدی حاصل بیشتر با فیلتراسیون‪ ،‬تبلور مجدد خالص می شود و در نهایت تجزیه می شود‬
‫‪.‬تا آلکالوئید(های) آزاد مورد نظر به دست آید‬

‫مثال‬
‫)‪(i‬‬ ‫سرب ‪2‬‬ ‫‪ .‬تازه تهیه شده تجزیه می شود ‪ (CO 3 ) 2‬یا‬

‫)‪(ii‬‬ ‫از ‪ H 2 S‬این رسوبات با عبور جریانی از گاز ‪ HgC l2 , AuCl 3 , PtCl 4 , Mayer's Reagent :‬رسوبات به دست آمده با‬
‫‪.‬طریق سوسپانسیون آن تجزیه می شوند‬

‫)‪% (w/v‬به سرعت با محلول ‪ Dragendorff's Regent 5‬رسوب با نمک های مضاعف‪ :‬نمک مضاعف به دست آمده با )‪(iii‬‬
‫‪.‬جوشانده می شود ‪BaCO 3‬‬

‫رسوبات با اسیدهای نیتروژن دار‪ :‬رسوبات به دست آمده با اسیدهای نیتروژن دار مانند اسید پیکریک و اسید پیکرولونیک )‪(iv‬‬
‫‪.‬تجزیه می شوند ‪ NaOH‬یا ‪ NH 4 OH‬معموالً با تیمار‬

‫‪http://www.epharmacognosy.com/2012/07/generalmethodsofextractionand.html‬‬ ‫‪4_ 6‬‬

‫‪1396/01/25‬‬ ‫روشهای کلی استخراج و جداسازی آلکالوئیدها‬

‫معموالً با تصفیه ‪ ، NH 4 [Cr(NH3) 2 (SCN) 4 ]،‬کمپلکس به دست آمده از آلکالوئید با نمک راینکه ‪ Reineckate:‬کمپلکس ) ‪( v‬‬
‫محلول آن در مخلوطی از استون و آب ( ‪ )1:1‬با یک محلول سولفات نقره ذکر این نکته ضروری است که آلکالوئید آزاد شده آزاد شده‬
‫ممکن است برای بازیابی نهایی آن با یک حالل آلی مناسب‪ ،‬مانند‪ :‬کلروفرم‪ ،‬بیشتر ‪ ( v )،‬تا ) ‪، ( i‬از کمپلکس های ذکر شده در باال‬
‫‪.‬استخراج شود‬

‫)‪(c‬‬ ‫تصفیه آلکالوئیدها همچنین ممکن است با تشکیل نمک آلکالوئیدی متبلور آن با افزودن یک ماده معدنی یا اسید آلی مناسب‬
‫‪ .‬مانند اسیدهای هیدروکلریک‪ ،‬هیدروبرومیک‪ ،‬پرکلریک‪ ،‬سولفوریک‪ ،‬اگزالیک و تارتاریک انجام شود‬
‫)‪(d‬‬ ‫روش‌های مختلف جداسازی شناخته‌شده‪ ،‬یعنی تقسیم‌بندی‪ ،‬تبادل یونی و کروماتوگرافی ستونی همواره برای خالص‌سازی‬
‫‪.‬میزبانی از آلکالوئیدها استفاده می‌شوند‬
‫عالوه بر این‪ ،‬پارامترهای فیزیکی مختلف مانند‪ :‬چرخش خاص‪ ،‬نقطه ذوب‪ ،‬حاللیت اغلب به عنوان معیار قطعی برای تعیین‬
‫‪.‬خلوص آلکالوئیدها استفاده می شود‬
‫شکنش آلکالوئیدهای خام ‪1.7.5‬‬

‫تا حد زیادی مشاهده شده است که بیشتر مواد گیاهی حاوی آلکالوئید معموالً حاوی مخلوطی از آلکالوئیدهای نزدیک به هم هستند‪.‬‬
‫‪ .‬بنابراین‪ ،‬انجام یک تقسیم موثر آلکالوئیدهای خام از عصاره یا محلول کل آلکالوئیدهای خام تقریبا ً ضروری شده است‬
‫با این حال‪ ،‬روش های سنتی و ارتدکس جداسازی نه تنها دشوار‪ ،‬بلکه خسته کننده و دست و پا گیر هستند‪ .‬روش‌های متداول‬
‫‪ :‬جداسازی که قابل اعتماد و قابل اعتماد هستند ممکن است به شرح زیر فهرست شوند‬
‫‪،‬تبلور کسری )‪(i‬‬

‫تقطیر کسری و )‪(ii‬‬

‫‪.‬مشتق سازی با محصوالت کم حاللیت )‪(iii‬‬

‫‪ (HPLC)،‬جدیدترین روش‌های مورد استفاده برای جداسازی آلکالوئیدها عبارتند از کروماتوگرافی مایع با کارایی باال‬
‫کروماترون‪ ،‬توزیع جریان مخالف و سایر تکنیک‌های کروماتوگرافی از جمله ‪ ( HPTLC )،‬کروماتوگرافی الیه نازک با عملکرد باال‬
‫‪.‬کروماتوگرافی ستونی‪ ،‬کروماتوگرافی تبادل یونی‬
‫‪ :‬در زیر برخی از موقعیت های معمولی وجود دارد که در آن مخلوط آلکالوئیدها ممکن است به طور موثر جدا شوند‪ ،‬مانند‬
‫بخش بزرگتری از آلکالوئیدها به راحتی در کلروفرم حل می شوند و نسبتا ً کمتر در سایر حالل های آلی حل می شوند‪ .‬به ) الف (‬

‫‪http://www.epharmacognosy.com/2012/07/generalmethodsofextractionand.html‬‬ ‫‪5_ 6‬‬

‫‪1396/01/25‬‬ ‫روشهای کلی استخراج و جداسازی آلکالوئیدها‬

‫هگزان‪ .‬با در‪ > n-‬طور کلی‪ ،‬ترتیب حاللیت به صورت زیر بیان می شود‪ :‬کلروفرم > استون > اتانول > متانول > اتیل استات > اتر‬
‫نظر گرفتن مشخصات حاللیت فوق الکالوئیدها در حالل های آلی‪ ،‬اگر یکی از آلکالوئیدها در اتانول بسیار کمتر از کلروفرم حل‬
‫شود‪ ،‬تبلور جزئی این آلکالوئید امکان پذیر است‪ .‬در این نمونه خاص‪ ،‬فراکسیون کلروفرم تا حد مناسبی متمرکز شده و اتانول داغ به‬
‫‪.‬مقدار کم اضافه می شود‬

‫‪http://www.epharmacognosy.com/2012/07/generalmethodsofextractionand.html‬‬ ‫‪6_ 6‬‬