Münhasır Ekonomik Bölge

Münhasır balıkçılık haklarına ya da patrimonyal deniz iddialarına dayanan bir deniz yetki alanı. Zaman
içinde bunlar münhasır ekonomik bölge kavramına evrilmiş. Latin Amerika ülkelerinin ortaya attığı bir
iddia. 1982 BM Deniz Huk. Söz.’ne de münhasır ekonomik bölge olarak dahil olmuş. Mevcut örf ve
adet hukuku kuralı olarak kodifiye edilmemiştir, görüşme sırasında yaratılan ve sözleşmeye entegre
olan bir kavramdır.

Münhasır ekonomik bölgeye ilişkin düzenlemeler 1982 Deniz Huk. Söz. 56. ve 73. maddelerinde yer
alıyor. Münhasır ekonomik bölge de tıpkı katı sahanlığı gibi karasularının ölçülmeye başlabdığı esas
hatlardan itibaren 200 mile uzanabilir.

Münhasır ekonomik bölge = su kütlesi + su kütlesinin altındaki deniz yatağı + deniz yatağı altındaki
toprak altı. Kıta sahanlığından farkı su kütlesini de kapsaması. Münhasır ekonomik bölge 200 mile
kadar ilan edilebilirken kıta sahanlığı kıyı devletinin deniz altındaki doğal uzantısı 200 milden sonra da
devam ediyorsa +150 mil eklenir

Münhasır ekonomik bölge ilan edilmeyle kullanılabilen bir hak. Kıta sahanlığı ise başlangıçtan itibaren
ve fiilen kıyı devletinin hakkı

Kıyı devleti münhasır ekonomik bölge ilan ettiğinde münhasır e. bölge kıta sahanlığını da içine
almasına rağmen kıta sahanlığı hakkı ortadan kalkmaz, ilave başka haklar verir

1982 BM Deniz Huk. Söz. m.56’da münhasır ekonomik bölgede su kütlesi, deniz yatağı ve toprak
altındaki canlı-cansız doğal kaynaklar üzerinde münhasıran kıyı devletine tanınan ekonomik haklar
olduğu belirtilir. Araştırılması işletilmesi vb. haklar kıyı devletine ait. (balıklar, su veya rüzgar enerjisi,
madenler, petrol…)

Münhasır ekonomik bölgede kıyı devleti yukarıdaki konularda tam ve münhasıran hak ve yetki sahibi.
Düzenlemeye aykırı hareket edenlere soruşturma ve kovuşturma yapabilir. Bunlara ek başka yetkileri
de var:

1) Su kütlesini, deniz yatağını, toprak altında işletmek ve araştırmak üzere bu alanda her türlü yapay
ada, platform inşa etme yetkisine sahiptir.

2) Deniz bilimsel araştırma: yabancı devletler eğer münhasır ekonomik bölge de veya kıta
sahanlığında deniz bilimsel araştırma faaliyetlerinde bulunacaklarsa kıyı devletinin izin almalıdır

3) Münhasır ekonomik bölgede deniz çevresinin korunması ve muhafazasına ilişkin olarak kıyı
devletinin düzenleme yapma ve bu düzenlemeleri uygulama yetkisi vardır. Düzenlemeleri ihlal
edenlere soruşturma ve kovuşturma yapabilir

Üçüncü devletlerin münhasır ekonomik bölgede üç serbestisi bulunmaktadır:

1) Seyr-ü sefer serbestisi: tüm devletlerin bayrağını taşıyan gemiler serbestçe sefer yapabilirler. Ancak
kıyı devletinin seyr-ü sefere ilişkin düzenlemelerine uymak zorundadırlar

2) Uçuş serbestisi: münhasır ekonomik bölge üzerindeki hava sahası, uluslararası hava sahasıdır ve
uçuş yapmak için kıyı devletinin iznine ihtiyaç yoktur

3) Denizaltı tablo ve boru döşeme serbestisi: bu serbesti kıta sahanlığında da bulunmaktadır. Her ikisi
bakımından da üçüncü devletlerin deniz altı kablo ve boru döşeme serbestisi vardır ancak güzergahı
konusunda izin almalıdırlar
Münhasır ekonomik bölgenin kıta sahanlığından bir diğer farkı üçüncü devletlere tanınan haklardır.
Kıta sahanlığında üçüncü devletlerin su kütlesi üstünde hakları bulunmaktadır (avlanmak gibi)
münhasır ekonomik bölgede su kütlesine de kıyı devleti egemen olduğu için avlanamazlar.

Münhasır ekonomik bölgedeki bir diğer durum, Çin devletleri tanınan üç serbestisinin dışında bölge
devletlerine tanınan hakların da olmasıdır. Bölge devletleri denize kıyısı olmayan, denize kıyısı olup da
coğrafi bakımdan elverişsiz olan ya da tarihsel olarak münhasır ekonomik bölge ilanından önce
burada vatandaşı avlanan devletlerdir. (sözleşme m.62-69 ve 70) bu yararlanmaları kıyı devletinin
takdir yetkisindedir. Bölge devletlerinde tanınan haklar, yalnızca canlı doğal kaynaklardan yararlanma
yöneliktir.

Kıyı devleti, canlı ve cansız doğal kaynakların kullanılmasında ve işletilmesine ilişkin her türlü hukuki
düzenleme yapabilir.

Kıta sahanlığı ile münhasır ekonomik bölge arasındaki farklar:

1) Kıta sahanlığı baştan itibaren de filan kıyı devletinin hakkıdır. Münhasır ekonomik bölge ilan
edilerek kullanılır

2) Münhasır ekonomik bölge esas hatlardan itibaren en fazla 200 mile kadar uzanır. Kıta sahanlığında
ise kıyı devletinin doğal uzantısının 200 mili geçtiği hallerde 150 mile kadar eklenebilir

3) Kıta sahanlığında yalnızca deniz yatağı ve toprak altındaki canlı ve cansız doğal kaynaklar üzerinde
hak varken, münhasır ekonomik bölge de deniz yatağı ve toprak altının yanında su kütlesindeki canlı
ve cansız doğal kaynaklar üzerinde hak vardır

4) Kıta sahanlığı üçüncü devletleri dört tür serbesti tanımaktadır (seyr-ü sefer, uçuş, su kütlesinde
avlanma, deniz altı kablo ve boru döşeme) münhasır ekonomik bölge de ise avlanma serbestisi yoktur
diğerleri vardır.

Sınırlandırma

Kıta sahanlığı sınırlandırması ile münhasır ekonomik bölgenin sınırlandırılması ikiz maddelerdir.
(m.74-83) sınırlandırma hakça ilkelere göre yapılmalıdır. (hakça ilkeler, somut duruma uygun hale
getirilerek daha adaletli bir sonuca ulaşmaktır) Uluslararası Adalet Divanı jeolojik ve coğrafi öğeler
dışında da veriler saymış olsa da somut uyuşmazlıklarda esas olarak jeolojik ve coğrafi öğeler göz
önündedir. UAD doğanın verdiğinden fazlasını veremeyeceğini söyler.

Kıyılar her zaman problemsiz değildir. Bazen hukuk kuralları somut olaydaki adaletsizlikleri kaldırmak
üzere uygulanır. Örneğin eşit uzaklık prensibi sorunu çözemiyorsa başka bir yol bulunur (örnek 10.
hafta sayfa 4)

Türkiye'nin Yunanistan ile olan sorunu budur. Ege denizi yarı kapalı bir deniz alanıdır ve 2000'den
fazla ada, adacık bulunmaktadır. Çoğu yunanistan'a aittir. Eşit uzaklık çizgisi çizildi zaman orta yaptın
ters tarafında kalan çok sayıda ada olur. Yunanistan halkçı olmayacak şekilde sınırlandırma
yapılmasını ister, Türkiye de sınırlandırılmalın bu şekilde yapılmamasını kalan adalara etki
tanınmamasını ister.

Açık Denizler

Tüm devletlere su kütlesi ve bu su kütlesinin hava sahası üzerinde yararlandırmalar getiren deniz
alanlarıdır.

Eğer kıyı devleti münhasır ekonomik bölge ilan etmediyse kara sularının ötesinde kalan alandır.
Münhasır ekonomik bölge ilan etmişse, münhasır ekonomik bölgenın ötesinde kalan alandır.

Deniz yatağı ve toprak altı, açık deniz rejimine tabi değil. İnsanlığın ortak mirası.

Açık deniz rejimi, su kütlesi ve bu su kütlesin üzerindeki hava sahasıdır.

Açık deniz; bütün devletlerin, kıyı devleti olsun olmasın yararlanmasını açıktır. Açık denizlerde temel
ilke serbestidir. (barışçıl amaçlı) 1982 Deniz Huk. Söz. m.87:

1) Seyr-ü sefer serbestisi

2) Uçuş serbestisi

3) Deniz altı kablo ve boru döşeme serbestisi

4) Suni adalar tesis etme serbestisi

5) Balıkçılık serbestisi

6) Bilimsel araştırma serbestisi

Bayrak yasası, açık denizlerde seyreden bir gemi üzerinde Buyruğunda bulunduğu devletin münhasır
egemen yetkileri olmasıdır. Yani açık denizde seyreden gemi üzerinde ceza ve hukuk davalarına
konulacak eylemler bayrak devletinin tekelci yetkisi altındadır. Hangi koşullarda vatandaşlık alacağı iç
hukuk konusudur. (istisnası deniz haydutluğu, köle ticareti, uyuşturucu kaçakçılığı, açık denizden
yapılan görsel ve işitsel yayınlar.)

Deniz haydutluğu dışındaki istisnalara bayrak devlet izin verirse araştırma yapılabilir.

1982 Söz.'de açık denizlerde deniz haydutluğu konusunda tüm devletlerin yargı yetkisi vardır.

Köle ticareti yapan gemilere ise bayrak devleti dışında da bir takım yetkiler verilir ancak deniz
haydutluğu kadar geniş değildir. Denetleyebilir ancak cezai yargı yetkisi yoktur.