‫*‬

‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬
‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‬
‫**‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي‬
‫ﭼﻜﻴﺪه‬

‫در ﻣﻘﺎﻟﺔ ﺣﺎﺿـﺮ‪ ,‬ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪه ﺗﺮاﻛﺘـﺎﺗﻮس‪ ،‬اﺛـﺮ ﻣـﺸﻬﻮر و دﺷـﻮارﻓﻬﻢ ﻟﻮدوﻳـﮓ‬

‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ را از ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﻗﺮار ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻴﺎن‪ ,‬ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻣﻨﻄﻘﻴﻮن ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺑﺎرة ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ در‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ,‬ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس‪ ،‬ﮔﺰاره‪ ،‬ﮔﺰارة ﺑﻦﭘﺎري‪ ،‬ﺻﺪق و ﻛﺬب‪.‬‬
‫***‬
‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﻛﻪ ﺣﺎوي ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎً درﺑﺎرة ﻣﻨﻄﻖ و زﺑﺎن اﺳﺖ‪ ,‬دﺳـﺖﻛـﻢ ﺑـﻪ‬

‫‪*. Wittgenstein, L. Tractatus Logico-Philosophicus, London, Routledge & Kegan Paul, 1961.‬‬
‫ﻋﻨﻮان اﺻﻠﻲ ‪ Logisch-Philosophisce Abhandlung‬ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻨﻮان رﺳﺎﻟﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ را ﺟﻲ‪.‬اي‪ ،‬ﻣﻮر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎرش و اﻧﺘﺸﺎر ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪Prototractatus, ed. B.F.McGuinness, T.Nyberg, G.H.von Wright, Ithaca, Cornell, 1971,‬‬
‫‪1-33, 25ff.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺗﺎرﻳﺦ و ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﮕﺎرش آن ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪Waismann, F. ‘Theses’ in [4.43], 233–61, chs 7-8; [4.23], chs 5-8.‬‬

‫**‪ .‬ﻛﺎرﺷﻨﺎش ارﺷﺪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ‬

‫ﺳﺎل ‪ 1913‬ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻴﺴﺖوﭼﻬﺎرﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑـﺎر در ﺳـﺎل ‪1921‬‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ,1922‬رواﻳﺘﻲ از آن ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺳﻲ‪.‬ﻛﻲ‪ .‬اوﮔﺪن)‪ (C.K. Ogden‬و ﻣﻘﺪﻣﺔ‬
‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪي در آن ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ .‬ﻣـﺘﻦ آﻟﻤـﺎﻧﻲ اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ 1933‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺷﺪ‪ .‬دوﻣﻴﻦ ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﻬﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ)ﺗﻮﺳـﻂ ﭘﻴـﺮس و ﻣـﻚ‬
‫ﮔﻴﻨﺲ( ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻮﺗﺎه و اﻟﻬﺎﻣﻲ اﺳﺖ‪ ,‬در ﺳﺎل ‪ 1960‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈـﻢ اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻣﻮﺟﺰ اﺳﺖ و ﺑﺨﺸﻲ از آن ﺑﻪﺷﺪت ﻓﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎر اﻧﺪﻛﻲ از دﻋﺎوي آن ﺑﻪ ﺗﻔـﺼﻴﻞ ﺗﺒﻴـﻴﻦ‬
‫‪112‬‬
‫ﺷﺪه ﻳﺎ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺴﺘﺔ آن ﻧﻈﺮﻳﺔ زﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ درﺑﺎرة‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ از ﻗﺒﻴﻞ اﺧﻼق‪ ،‬دﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﻨﻄﻖ و ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪد‪.‬‬
‫اﺟﺰاي اﺻﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳﺔ زﺑﺎن ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫‪ :T1‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﻌﻨﺎ و ﺻﺪق ﺑﺮاي ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑـﻦﭘـﺎري)‪Elementary ،Elementarsätze‬‬
‫‪1‬‬
‫‪(T4.03, 4.0311; 4.21-4.24) (propositions‬؛‬
‫‪ :T2‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺳﺎﺧﺘﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻤـﺎم ﻋﺒـﺎرات ﺑﺎﻣﻌﻨـﺎ ﺗﻮاﺑـﻊ‬
‫ﺻﺪق ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ,‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﺑﻪ ﻣﺎ داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬ﮔﺰارهاي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﻮان آن را)دﺳﺖﻛﻢ در اﺻﻮل( »ﺳﺎﺧﺖ« ﻳﺎ از آن »اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد« ) ;‪T4.26-5.01‬‬
‫‪(5.234-5.45; 5.5-5.502; 6-6.01‬؛‬
‫‪ :T3‬ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ ﮔﺰارهﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﺮ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﻤﻜﻨﻲ را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﺳﺔ اﻳﻨﻬﺎ درﺑﺎرة زﺑﺎن‪ ,‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ آن ﺑﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲرود ﻛـﻪ ﭼـﻪ ﭼﻴـﺰي‬
‫ﺻﺎدق ﻳﺎ ﻛﺎذب اﺳﺖ‪ ,‬ﻣﺼﺪاق دارد‪ .‬ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻳﺎ اﻣﺮ‪ ،‬ﻟﻄﻴﻔﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻤـﺎ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﻤﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶﻫـﺎي ﻧﺨـﺴﺖ ﺑﺮرﺳـﻲﻫـﺎي ﻓﻠـﺴﻔﻲ) ‪Philosophical‬‬
‫‪ (Investigation‬ﺑﺮ آن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ]‪ .[4.47‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ,‬ﺣﺎوي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣـﻮرد ﻣﻨﺎﻗـﺸﻪاي‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ در ﻛﺎر ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺧﻮد از آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺷﺪت اﻧﺘﻘﺎد ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﺜﻼً‪ ،‬ﻓـﺮض‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري از ﻧﺎمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺷﻴﺎء دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺪهاﻧـﺪ؛ اﻣـﺎ‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﻣﺜﺎﻟﻲ از ﻧﺎمﻫـﺎ اراﺋـﻪ ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ و وﻳـﮋهﺳـﺎزي اﺷـﻴﺎء ﺗﻮﺳـﻂ آن ﻣﻤﻠـﻮ از دﺷـﻮاري‬
‫اﺳﺖ)ر‪.‬ك‪ .‬ﺑﺨﺶ ‪ .(11‬از ﮔﺰارهﻫﺎي ‪ T1‬و ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ‪ T2‬ﻧﻪ ﻣﺜﺎﻟﻲ وﺟﻮد دارد و ﻧﻪ وﻳﮋهﺳﺎزي‬
‫روﺷﻨﻲ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﻔﻬﻮم ﮔـﺰارة ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳـﻲ ﻣـﻮرد ﻣﻨﺎﻗـﺸﻪ اﺳـﺖ)ر‪.‬ك‪ .‬ﺑﺨـﺶ ‪ .(9‬ﺑـﺮاي‬
 ‫ﺷﺮوع از اﻟﮕﻮي ﺳﺎده و آرﻣﺎﻧﻲﺷﺪهاي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤـﺎنﻗـﺪر ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﺑـﻪ ﺗـﺄﺧﻴﺮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﺮرﺳﻲ دﺷﻮاريﻫﺎ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪.‬‬
‫‪ .2‬ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري‬

‫اﻳﻦ اﻟﮕﻮ زﺑﺎﻧﻲ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ »وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ« را ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎ‪ 2,‬ﺑﺎزﻧﮕﺎرشﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﺷﻴﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫‪113‬‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺎزﻧﮕﺎرش ﺷﻮﻧﺪ‪ ,‬وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد؛ در ﻏﻴﺮ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت‪،‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد)‪ .(2-2.01‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ آراﻳﻪﻫﺎي اﺷﻴﺎي دوﺑﻌﺪي ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪1‬‬
‫‪ A‬ﻣﺘـﺼﻞ ﺷـﻮد‪ .‬اﺷـﻴﺎي‬
‫ﻫﺮ ﺷﻲﺋﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪ B‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از دو ﺳـﺮ ﺷـﻜﻞ ِ‬
‫ﻫﻢﺷﻜﻞ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﺷﻲﺋﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﺎن ﺧﻤﻴﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﺳﺮ ﺷﻲء دﻳﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺎمﻫﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺷﻴﺎء دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻧـﺎمﻫـﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ )ر‪.‬ك‪ .(T4.21, 4.22, 4.221 .‬ﺷﻜﻞ ‪ 2‬ﻧﺎمﻫﺎ)»‪ «a1‬و »‪ «b1‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ( را ﺑـﻪ اﺷـﻴﺎء‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺳﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ)ﺳﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺎرش ﻣﻤﻜﻦ( را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪2‬‬
‫ﻧﺤﻮ زﺑﺎن ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ ﻓﻘﻂ آراﻳﺔ ﻧﺎمﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎزﻧﮕﺎرشﻫﺎي ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢرﻳﺨﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ‪ ,‬ﻫﻢرﻳﺨﺘﻲ ﻓـﻀﺎﻳﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ »‪ «a1‬در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ »‪ «b1‬ﺑﻪ دﺳـﺖ ﻣـﻲآورﻳـﻢ‪ ،‬ﮔـﺰارهاي ﻣﻘـﺪﻣﺎﺗﻲ‬
‫اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺷﻲء ‪ a1‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼـﭗ ﺷـﻲء ‪ b1‬ﻣﺘـﺼﻞ ﺳـﺎﺧﺖ‪ «a1a1» ,«a1a2» .‬و‬
‫»‪ «b1b2‬ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻧﺎم ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮ درﺑﺎرة اﺷﻴﺎء ﺟﺪا از ﺑﺎزﻧﮕﺎرشﻫﺎ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻧﺤﻮ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑـﻦﭘـﺎري‪ ،‬ﻫﻨﺪﺳـﺔ وﺿـﻌﻴﺖﻫـﺎي ﭼﻴﺰﻫـﺎ را‬
‫ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺰارة ﺑﻦﭘﺎري‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻫﻢرﻳﺨﺖ اﺷﻴﺎﺋﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ دﻻﻟـﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗـﺼﻮﻳﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ...«a1b1» ،‬و »‪ ...«b2a2‬را ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ)ﺷﻜﻞ زﻳﺮ(‪.‬‬
‫‪114‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪3‬‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري در ﺻﻮرﺗﻲ ﺻﺎدق ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﻻﻟـﺖ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺤﻮي ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ ﺗـﺼﻮﻳﺮ ﻣـﻲﻛـﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻧﮕـﺎرش ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ؛ در ﻏﻴـﺮ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت‪،‬‬
‫ﻛﺎذباﻧﺪ)ر‪.‬ك‪ .(T2.21, 4.022, 4.25.‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ,‬اﻳﻦ ﮔﺰارهﻫﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﺎﻣﻌﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻨﻨﺪ)ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎزﻧﮕﺎرﺷﻲ ﻛﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورد(‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺎن ﻫﻨﺪﺳﺔ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري و وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺤـﻮ اﻟﮕـﻮي ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ)و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ( را ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﺰارة ﺑﻦﭘﺎري و ﮔـﺰارة‬
‫ﺑﻦﭘﺎري را ﺑﺮاي ﻫﺮ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑـﺎ ﻧﻈﺮﻳـﺔ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳـﻲ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭼﻴﺰ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ را ﺗـﺼﻮﻳﺮ ﻛﻨﻨـﺪ و ﻗﺎدرﻧـﺪ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺑﺎزﻧﮕﺎرشﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ اﺷﻴﺎء را ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻨﻨﺪ؛ زﻳﺮا ﻗﻴﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﻤﺎدﻫـﺎ را‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان در ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﺑﺎزﻧﮕﺎرش ﻛﺮد‪ ,‬ﻳﺎ ﻗﻴﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان اﺷﻴﺎء را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻜﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ)‪ T2.15‬و ﻛﻤﺘﺮ در ‪.(2.17-2.182‬‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﻏﻴﺮﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎمﻫﺎ و ﮔﺰارهﻫﺎي آن ﻋﻼﺋـﻢ)ﻧـﺸﺎﻧﻪﻫـﺎ(‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﺎمﻫﺎ و ﮔﺰارهﻫﺎي ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ)ر‪.‬ك‪ .‬ﺑﺨﺶ ‪ 4‬و ‪ .(9‬اﺷﻴﺎي‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻲ دوﺑﻌﺪي‪ ،‬اﺷﻴﺎي ﺳﺎدة ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ)ر‪.‬ك‪ .‬ﺑﺨﺶ ‪ .(11‬ﺑﺎ در ذﻫـﻦ داﺷـﺘﻦ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬آﻧﭽﻪ در ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ T1 ،‬ــ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮﺧﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺻـﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳـﺔ ﺗـﺼﻮﻳﺮي‬
‫زﺑﺎن ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ــ را ﺑﺮاي ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ)ر‪.‬ك‪ .‬ﺑﺨﺶ ‪.(8‬‬
 ‫‪ T3 .3‬و ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺳﺎﺧﺖ‬

‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻠﻴﺖ ﺗﻤﺎم »اﻣﻮر واﻗﻊ ﻣﺜﺒﺖ« و »اﻣﻮر واﻗـﻊ ﻣﻨﻔـﻲ« اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻣﻮر واﻗﻊ ﻣﺜﺒﺖ وﺟﻮد)‪ (Obtaining‬وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ و اﻣﻮر واﻗـﻊ ﻣﻨﻔـﻲ ﻋـﺪم)‪Non-‬‬
‫‪ (obtaining‬آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ )‪ .(T2.06B‬ﻣﺜﻼً‪ ,‬اﮔﺮ ‪ a1‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ‪ b1‬ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ‬
‫واﻗﻊ ﻣﺜﺒﺖ ‪ a1b1‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ واﻗﻌـﻲ ﻣﻨﻔـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗﺮﻛﻴـﺐ‬
‫‪115‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ 3.‬ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ اﻣﺮ واﻗﻊﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮ واﻗﻊﻫﺎي ﻣﺜﺒﺘـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺟﻬﺎن در ﺧﻮد دارد و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌـﻴﻦ ﻣـﻲﺳـﺎزﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫‪4‬‬
‫ﻛﺪام اﻣﺮ واﻗﻊﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ)‪.(T1-1.13; 2.04-2.06‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺠﺴﻢ ‪ T2‬و ‪ ،T3‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴـﺪ ‪ «a1b1» p‬ﮔـﺰارة ﺑـﻦﭘـﺎري وﺟـﻮد وﺿـﻌﻴﺖﻫـﺎي‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﭼﻴﺰﻫﺎي ‪ 1‬و ‪ «b2a2» q‬و ‪ r‬وﺟﻮد ‪ 3‬را در ﺷﻜﻞ ‪ 4‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ b2 ،b1 ،a3 ،a2 ،a1‬و‬
‫‪ b3‬ﺗﻨﻬﺎ اﺷﻴﺎء ﺑﺎﺷﻨﺪ و ‪ 2 ،1‬و ‪ 3‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎزآراﻳﻲﻫﺎي ﻣﻤﻜـﻦ آﻧﻬـﺎ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬـﺎنﻫـﺎي ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪4‬‬
‫ﻛﻪ در ‪ w8‬ﻫﻴﭻ ﺷﻲﺋﻲ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺗﻤﺎم ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻛﺎذب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ‪ T3‬و ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺳﺎﺧﺖ‪ ,‬ﻫﺮ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ در ﻫﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﻤﻜﻦ را ﻣﻲﺗﻮان‬
‫ﺑﺎ ﮔﺰارهﻫﺎﻳﻲ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﺎﻣﻠﻲ از ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻣﻨﺪرج اﺳﺖ ﻳﺎ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﺟﺪول ﺻﺪق را ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ,‬اﺑﺰاري ﻛﻪ ﻫﺮ داﻧﺸﺠﻮي ﻣﺒﺘﺪي ﻣﻨﻄﻖ آن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ و ﺑﻪ آن ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ 5.‬در‬
‫ﺟﺪول ﺻﺪق‪ «T» ،‬ﺻﺪق و »‪ «F‬ﻛﺬب را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺰارة ﺑﻦﭘﺎري ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﺴﺘﻘﻞ‬
‫از ﮔﺰارهﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ,‬ﺻﺎدق ﻳﺎ ﻛﺎذب ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﺳﺘﻮن ﻧﺨﺴﺖ ﺷﻜﻞ ‪ ،5‬ﺑﺎزﻧﮕﺎريﻫـﺎي ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫ارزشﻫﺎي ﺻﺪق را ﺑﺮاي ‪ q ،p‬و ‪ r‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺟﺎﻳﮕـﺸﺖﻫـﺎ)‪ (Permutation‬از‬
‫ﻧﻈﺮ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺳﻠﻴﻘﻪاي اﺳﺖ)‪ .(T4.31ff‬ﻣﺜﻼً‪ ,‬در ﺧﻂ ‪ 1‬ﺳﺘﻮن ‪ 2 ،1‬و ‪ ،3‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺧﻂ ‪ 2‬ﺳﺘﻮن ‪ 2 ،1‬و ‪ p ،3‬ﻛﺎذب اﺳـﺖ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ‬
‫‪116‬‬
‫ﻛﻪ ‪ q‬و ‪ r‬ﺻﺎدق ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ‪ .‬ﺳﺘﻮنﻫﺎي ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق ﮔﺰارهﻫﺎي ﻧﺎﺑﻦﭘﺎري را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ‪ ¬p‬ﺻﺎدق اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺎه ‪ p‬ﻛﺎذب ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬ﻛﺎذب اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔـﺎه ‪ p‬ﺻـﺎدق‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ارزشﻫﺎي ﺻﺪق ‪ q‬و ‪ p&q ،r‬ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ‪ p‬و ‪ q‬ﻫﺮ دو ﺻﺎدق‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ ‪ r‬ﺻﺎدق اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪5‬‬
‫ﻫﺮ ردﻳﻒ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻣﻤﻜﻦ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ «b2a2» q ،«a1b1» p‬و ‪«a3b3» r‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ردﻳﻒ ‪ w1 1‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ در آن‪ q ،p ،‬و ‪ r‬ﻫﻤـﻪ ﺻـﺎدق ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ردﻳـﻒ ‪2‬‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ‪ w2‬اﺳﺖ و اﻟﻲ آﺧﺮ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﺰارة ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ‪ ،‬ﺳﺘﻮﻧﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ارزش ﺻﺪق‬
‫آن را در ﻫﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻣـﺜﻼً‪ ،‬در ﺳـﺘﻮن ‪ q ⊃ p ،IO‬در ‪،w5 ،w4 ،w2 ،w1‬‬
‫‪ w6‬و ‪ w8‬ﺻﺎدق و در ‪ w3‬و ‪ w7‬ﻛﺎذب اﺳﺖ‪ .‬ﮔـﺰاره ﻣﻤﻜـﻦ)‪ (Contingent‬اﺳـﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫دﺳﺖﻛﻢ در ﻳﻚ ﺟﻬـﺎن ﺻـﺎدق و در ﻳـﻚ ﺟﻬـﺎن دﻳﮕـﺮ ﻛـﺎذب ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﮔـﺰارهﻫـﺎي ﻟﺰوﻣـﺎً‬
 ‫ﺻﺎدق)راﺳﺘﮕﻮﻫﺎ(‪ ,‬در ﻫﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺻﺎدق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺰارهﻫﺎي ﻟﺰوﻣﺎً ﻛﺎذب )ﺗﻨﺎﻗﺾﻫﺎ(‪ ,‬در ﺗﻤﺎم‬
‫ﺟﻬﺎنﻫﺎ ﻛﺎذب ﻫﺴﺘﻨﺪ)‪ .(T4.46‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺷﻴﺎء ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺑﺮونزﺑﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖﺷـﺎن‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﺪام وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ)ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺪام اﻣـﻮر واﻗـﻊ ﻣﻤﻜـﻦ( وﺟـﻮد دارﻧـﺪ؛‬
‫ﺗﺮاﻛﺘــﺎﺗﻮس ﻓﻜــﺮ ﻧﻤــﻲﻛﻨــﺪ ﻛــﻪ ﻫــﺮ ﻟــﺰوم و ﻫــﺮ اﻣﺘﻨــﺎﻋﻲ‪ ،‬ﮔــﺰارهاي)‪(Propositional‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ)‪T2.01, 2.0141‬؛ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ‪ .(11‬اﻣﺎ‪ ،‬راﺳـﺘﮕﻮﻳﻲ اﻣﻜـﺎن ﻋـﺎم و ﺗﻨـﺎﻗﺾ ﺗﻤـﺎم‬
‫وﺟﻮه ﮔﺰارهاي آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪117‬‬
‫اﮔﺮ)ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﮕﻮي ﻣﺎ( ﻓﻘﻂ ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪودي از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺻﺪق ﺑﺮاي ﮔـﺰارهﻫـﺎي ﺑـﻦﭘـﺎري‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺟﺪول ﺻﺪق ﺑـﺎ ﺳـﺘﻮﻧﻲ ﺑـﺮاي ﻫـﺮ ﮔـﺰارة ﻣﻤﻜـﻦ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳـﺔ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ را اﺛﺒﺎت ﻛﺮد‪ .‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ اراﺋﻪ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ؛ ﺷﺎﻳﺪ از آن روي ﻛﻪ ﻓﻜـﺮ‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﻣﻲﻛﺮده ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺎم ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ را ﺑﺮﺷﻤﺎرد و اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻛﻪ ﺷﻤﺎري ﻧﺎﻣﺘﻨـﺎﻫﻲ از‬
‫آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮد )‪ .(T4.211, 5.571‬در ﻋﻮض‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛـﺮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﮔﺰارهاي)ﺑﻦﭘﺎري و ﻏﻴﺮ آن( را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ ﻛـﻪ وي آن را‬
‫ﻧﻔﻲ ﻫﻢزﻣﺎن)‪ (Joint negation‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻴـﺪ و ﺑﺎ »)¯‪ «N(ξ‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻛـﺮد‪ ξ .‬ﻣﺘﻐﻴـﺮي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ارزشﻫﺎي آن‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﮔﺰارهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﻠﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮔﺰارهﻫـﺎ‬
‫ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﻔﻲ ﻫﻢزﻣﺎن ﻫﺮ ‪ ،ξ‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻄﻔﻲ ﻧﻘﻴﺾﻫﺎي ﻫـﺮ ﮔـﺰارهاي در ‪ ξ‬اﺳـﺖ)‪T5.5-‬‬
‫‪ .(5.51‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪(1) N(p,q,r)= ¬p&¬q&¬r‬‬
‫و‬
‫)‪(2) N([¬p&¬q¬r], p, q, r) = ¬(¬p&¬q¬r)&(¬p&¬q&¬r‬‬
‫‪)ξ‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ‪ (5.5-5.51‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺮداﻳﻪاي ﺗﻚﻋﻀﻮي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ,‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺸﺘﺮك )‪ (2‬را ﻧﻔﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ راﺳﺘﮕﻮي را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫])‪(3) ¬ [¬(¬p&¬q&¬r)&(¬p&¬q&¬r‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم در ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺮ ﮔﺰارهاي ﻧﻔﻲ ﻫـﻢزﻣـﺎن ﺗﻤـﺎم ﮔـﺰارهﻫـﺎي ﺑـﻦﭘـﺎري اﺳـﺖ‬
‫)‪ .(T5.2521-5.2523, 6-6.6001‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﺮﺣﻠـﺔ ﺑﻌـﺪي ﻛـﺪام اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ در ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ,‬ﻋﻤﻞ ﻛﺮد‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻣﺘﻮاﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗـﻮان ﺟـﺎي ¯‪ ξ‬را ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺮ ﮔﺰاره ﻳﺎ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﻛﻪ از ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري اﻧﺘﺨﺎب ﻣـﻲﺷـﻮد و ﻫـﺮ ﮔـﺰارة‬
‫ﻧﺎﺑﻦﭘﺎري ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬داد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳـﺪ ¯‪ ξ‬را ﺑـﺎ ﮔـﺰارهﻫـﺎﻳﻲ‬
‫ﻋﻮض ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻔﻲ ﻫﻢزﻣﺎن آﻧﻬﺎ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ را ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨـﺪ و ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اداﻣﻪ داد ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﺘﻮن ﮔﺰارهاي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳـﺪ‪ 6.‬اﻳـﻦ‬
‫روشﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻫﻮش ﻛﺎﻓﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺗﻤـﺎم ﺗﻮاﺑـﻊ ﺻـﺪق‬
‫ﺷﻤﺎري ﻣﺘﻨﺎﻫﻲ از ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري را ﺑﺴﺎزد‪ .‬اﻣـﺎ از آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ﮔﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي ¯‪) ξ‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫‪118‬‬
‫ﺑﺮآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﻲ ﻫﻢزﻣـﺎن( ﭘـﺲ از ﻣﺮﺣﻠـﺔ اول‪ ،‬ﻣﻌـﻴﻦ ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬روش ﺳـﺎﺧﺖ وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ‬
‫‪7‬‬
‫ﺑﺪﺗﻌﺮﻳﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻣﻜﺎن آن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺷﻤﺎري ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ از ﮔﺰارهﻫـﺎي ﺑـﻦﭘـﺎري وﺟـﻮد‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ 8.‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺔ ﻣـﺸﻜﻠﻲ ﻻﻳﻨﺤـﻞ ﺑـﺮاي ﺗﺒﻴـﻴﻦ ﺧـﻮد از‬
‫ﺗﺴﻮﻳﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ و وﺟﻮدي اﺷـﺎره ﻛـﺮد)‪ .([4.24], 279‬ﺗﺮاﻛﺘـﺎﺗﻮس درﺑـﺎرة ﮔـﺰارهﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ)‪ ∀ x(Fx‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺴﻮر ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻋﻄﻔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻣﻘﺪار ‪ Fx‬را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ,‬درﺑﺎرة ﮔﺰارهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر وﺟﻮدي ﻣﺴﻮر ﺷﺪهاﻧﺪ‪] ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ[ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎي ﻓﺼﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﻘﻂ در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺻﺎدقاﻧﺪ ﻛﻪ دﺳﺖﻛﻢ ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ‪ Fx‬ﺻﺎدق ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬از آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ارزشﻫـﺎي‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﮔﺰارهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻳﺎ ﺗﻮاﺑﻊ ﺻـﺪق آﻧﻬـﺎ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻓـﺮض‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق ﻫﺮ ﻣﻘﺪار ‪ ،Fx‬ﮔﺰارة ﺑﻦﭘﺎري ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣـﻲﺷـﺪ‪ .‬وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ‬
‫ادﻋﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎري ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ از آﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺷﺪ آﻧﻬـﺎ را ﺑﺮﺷـﻤﺮد و او‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﮔﺰارهﻫﺎي داراي ﺳﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ و وﺟﻮدي را ﺑﺎ ﺗﻠﻘﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻄﻔﻲ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻓﺼﻠﻲ ﻣـﺎﻧﻊ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ 9.‬در واﻗـﻊ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺷـﻤﺎري ﻧﺎﻣﺘﻨـﺎﻫﻲ از‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ در ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺮ ﮔﺰارهاي ــ ﻧﺎﻣﺴﻮر ﻳﺎ ﻣﺴﻮر‬
‫ــ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻫﻢزﻣﺎن ﮔﺮوﻫﻲ از ﮔﺰارهﻫﺎ آﻏﺎز ﺷﻮد ﻛﻪ اﻋﻀﺎي آﻧﻬﺎ را ﻧﻤـﻲﺗـﻮان ﺑﺮﺷـﻤﺮد‪.‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮاً‪ ،‬ﻧﻈﺮ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس را ﭼﻨـﺎن ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﻛـﺮد ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﭼـﺮا او روشﻫـﺎي ﺳـﺎﺧﺘﻲ را ﻛـﻪ ﺑﺮﺷـﻤﺮدن ﺗﻤـﺎم ﮔـﺰارهﻫـﺎي ﺑـﻦﭘـﺎري را‬
‫ﻧﻤﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺤﺎظ ﻧﻜﺮد؟ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ در اﻳـﻦ زﻣـﺎن‪ ،‬اﻧﺪﻳـﺸﻪﻫـﺎي وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ‬
 ‫درﺑﺎرة ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري)ر‪.‬ك‪ .‬ﺑﺨﺶ ‪ (9‬ﻧﻪﻓﻘﻂ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ‬
‫ﺗﺎ وي در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪ ارزش دﻧﺒﺎل ﻛﺮدن دارد ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ,‬دﭼﺎر ﺗﺮدﻳﺪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺘﻮان ﺗﻤـﺎم ﮔﺰارهﻫﺎ را ﺳﺎﺧﺖ)‪ ،(T4.51, 4.52, 5‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑـﻦﭘـﺎري و‬
‫ﻏﻴﺮ آن را ﻧﻴﺰ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در اﺻﻞ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺪاﺳﺎزي ﻫﺮ ﮔﺰارة ﺑﻦﭘﺎري از ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﻜﺮر ﻧﻔﻲ ﻫﻢزﻣﺎن‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ؟‬
‫اﮔﺮ ‪ q ،p‬و ‪ r‬ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ روش زﻳﺮ‪ ،‬ﮔﺰارهاي دﻗﻴﻘـﺎً ﺑـﺎ ﻫﻤـﺎن‬
‫‪119‬‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق ‪ p‬ﺳﺎﺧﺖ‪ 10.‬ﭘﺲ از ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن )‪ (1‬ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻫﻢزﻣـﺎن ‪ q ،p‬و ‪ (1) ،r‬را ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻤﺎم ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري اﻧﺘﺨـﺎب ﻛﻨﻴـﺪ ﺗـﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋـﺔ ]‪ [¬p&¬q&¬r), p, q, r‬را ﺗـﺸﻜﻴﻞ‬
‫دﻫﻴﺪ‪ .‬ﻧﻔﻲ ﻫﻢزﻣﺎن آن‪ ،‬ﻧﻘﻴﺾ )‪ (2‬اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن‪ ،‬ﻧﻔﻲ ﻫﻢزﻣﺎن )‪ (2‬و‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻄﻔﻲ ‪ ¬p‬و راﺳﺘﮕﻮﺳﺖ‪:‬‬

‫‪(4) 3&¬p‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪،‬‬
‫)‪N (4) = (5) ¬(3&¬p‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﺎذب اﺳﺖ ﻛﻪ )‪ (3‬ﻛﺎذب ﻳﺎ ‪ ¬¬p‬ﺻـﺎدق ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫)‪ (5‬دﻗﻴﻘﺎً ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق ‪ p‬را دارد)ﺳﺘﻮن ‪ ،1‬ﺷﻜﻞ ‪ .(5‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ ﺗﻨﻬـﺎ راه ﺑﻴـﺎن ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫ﺻﺪق ‪ p‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﭘﺲ از ﻧﻔﻲ ﻫﻢزﻣﺎن اﻟﺰاﻣﻲ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘـﺎري‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮان ‪ p‬را ﺑـﺎ ¯‪ξ‬‬
‫‪11‬‬
‫ﻋﻮض ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪N (p) = ¬p‬‬
‫و‬
‫‪N (¬p) = (6) ¬¬p‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ارزشﻫﺎي ﺻﺪق ‪ p‬را دارد‪.‬‬
‫‪12‬‬
‫‪» .4‬ﮔﺰاره ﭼﻴﺰ ﻋﺠﻴﺒﻲ اﺳﺖ«‬

‫اﻣﺎ آﻳﺎ در ﺳﺎﺧﺖ )‪ (5‬و )‪ (6‬ﺑﻪراﺳﺘﻲ ‪ p‬ﻳﺎ ﮔﺰارهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺷـﺮاﻳﻂ ﺻـﺪق را‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ واﻧﻤﻮد ﻣﻲﻛﺮدم ﻛﻪ ﮔﺰارهﻫﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ )‪ (5‬و‬
‫)‪ p ،(6‬را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻲدﻫﺪ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق را داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋـﻼوه‪ ،‬اﮔـﺮ‬
 ‫ﮔﺰارهﻫﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﻈﺮ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮔﺰارهﻫﺎ در ¯‪ ξ‬ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪N (p, q, r) = ¬p&¬q&¬r,‬‬
‫و‬
‫‪N (r, q, p) = ¬r&¬q¬p‬‬
‫داراي ﺷﺮاﻳﻂ ﺻـﺪق ﻳﻜـﺴﺎﻧﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ »‪ «¬p&¬q&¬r‬و »‪ «¬r&¬q¬p‬ﺟﻤـﻼت‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﮔﺰارهﻫﺎ ﻇﺎﻫﺮاً ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ آﻧﭽـﻪ ﺑـﺮاي ﮔـﺰاره‬
‫‪120‬‬
‫»اﺳﺎﺳﻲ« اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آن ﻧﻴـﺴﺖ و وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ »ﺑـﺪون آﻧﻬـﺎ ﮔـﺰاره‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ« )‪ (T3.34B‬و در ﻣﻴﺎن »ﺗﻤﺎم ﮔـﺰارهﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎ را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ« ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ )‪ .(T3.341A‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﺰاره‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺻـﺪق‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫آن اﺳﺖ)‪ ،(T2.221, 4.022-4.03, 4.1‬ﮔﺰارهﻫﺎي داراي ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﻳـﺪ داراي‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﺰارهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲﺷﺎن ﻫﻢﺳﺎن اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺧﻮد ﻫﻢﺳﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻧﮕﺮان ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻔـﺎوت ﻣﻴـﺎن ‪ p‬و ‪ pv2‬ﺑـﻴﺶ از‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﺗﻠﻮﻧﻴﻮس ﻛﻼهﺑﻪﺳﺮ ﺑﺎ ﺗﻠﻮﻧﻴﻮس ﺳﺮﺑﺮﻫﻨﻪ ﻧﻴﺴﺖ)ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ‪.(T5.513A, 5.141‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻼﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق ﻳﻜـﺴﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺮادي ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺳﺎﺧﺖ وارد آورد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺟﻤﻼت ﻣﺨﺘﻠﻒ)ﻋﻼﺋﻢ و اﺻﻮات( را ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻳﻚ ﮔـﺰاره و ﻫﻤـﺎن ﮔـﺰاره ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب آورد؛ ﭘﺲ‪ ,‬ﮔﺰاره ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ ﮔـﺰاره اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﺸﺎﻧﺔ‬
‫ﻣﻜﺘﻮب ﻳﺎ ﻣﺬﻛﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ اﻣﺮي ﻛﻪ ﺷـﺎﻣﻞ وﺿـﻌﻴﺖ ﺧﺎﺻـﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد)در ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮي آن ﺑـﺎ ﺟﻬـﺎن( ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد)‪.(T3.11, 3.12‬‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ وﺟﻮد و ﻋﺪم وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎﺳﺖ )‪ .(T2.11‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺟﻤﻼت ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ اﻣﺮي ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻳﻜـﺴﺎن ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻛـﺎر روﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق ﻳﻜﺴﺎن دارﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ,‬ﺑﺎﻳﺪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دﻗﻴﻘﺎً وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻤﻼت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد؟ ﻣﺜﻼً‪ ،‬از آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ در ﮔـﺰاره ﺑﺎﻳـﺪ »ﻫﻤـﺎن ﻣﻴـﺰان‬
‫‪13‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي اﻓﺘﺮاﻗﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ از ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ ﮔـﺰاره ﺑـﺎز ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ«‪,‬‬
 ‫ﺟﻤﻼﺗﻲ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ را ﺑـﺎزﻣـﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ ,‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي داراي ﺷـﻤﺎر ﻳﻜـﺴﺎﻧﻲ از‬
‫ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي اﻓﺘﺮاﻗﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ درﺑﺎرة »ﮔﺰارهﻫﺎي زﺑﺎن روزﻣﺮه« ﺻـﺪق ﻣـﻲﻛﻨـﺪ؛ زﻳـﺮا‬
‫‪14‬‬
‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ »در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻛﺎﻣﻞ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻇﺎﻫﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ آﻧﻬﺎ را ﻛﺎﻣﻼً ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﺳﺎزد)‪ .(T4.003CD‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺟﻤﻼت زﺑﺎن ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ را ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ,‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺑـﺮده‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و داراي ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان ﻋﻮاﻣﻞ اﻓﺘﺮاﻗﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ ﭼـﻪ ﻫـﺴﺘﻨﺪ و‬
‫‪121‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دﺷﻮاري ﻓﻬﻢ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﮔﺰارهﻫﺎ ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻪ‬
‫رﺑﻄﻲ ﺑﺎ ﺟﻤﻼت دارﻧﺪ‪ 15.‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ درﺑﺎرة ﮔﺰارهﻫﺎ ﻧﻜﺎت دﻳﮕـﺮي ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻇـﺎﻫﺮاً‬
‫وﻋﺪة ﻛﻤﻚ در ﻣﺴﺄﻟﺔ ﺷﻤﺎرش را ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬در ‪ T3.31‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ ﮔـﺰارهﻫـﺎ و ﻋﻮاﻣـﻞ آﻧﻬـﺎ را »ﻧﻤـﺎد« ﻳـﺎ »ﻋﺒـﺎرت«‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ,‬ﻧﻤﺎد)ﮔﺰاره( ﻫﺮ ﭼﻴﺰ »ﮔﻮﻫﺮﻳﻦ ﺑﺮاي ﻣﻌﻨﺎي آﻧﻬﺎ ]ﮔﺰارهﻫـﺎ[« اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و »ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺷﺘﺮاك دارﻧﺪ«‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻤﻼﺗﻲ ﺑﺎ ﻃﻮلﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴـﺎزي ﻧﻴـﺴﺖ ﻛـﻪ ﺗﻌـﺪاد‬
‫ﻛﻠﻤﺎت در ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﺎدﻫﺎ در ﮔﺰارة ﻣﺮﺑﻮط ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دوم‪ ،‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺗﺼﺎوﻳﺮ‪ ،‬ﮔﺰارهﻫﺎ و ﺟﻤﻼت‪ ،‬ﻧﻪﻓﻘﻂ ﻛﻠﻤﺎت ﻳﺎ ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪,‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ اﻣﻮر واﻗﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ ـــ اﻣـﻮر واﻗﻌـﻲ ﻛـﻪ اﺟـﺰاي آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻧـﺴﺒﺖﻫـﺎي ﻣﻌﻴﻨـﻲ‬
‫دارﻧﺪ)‪ .(T2.141, 2.15, 3.14ff‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻳﺎ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ‪ a‬در راﺑﻄـﻪاي ﺑـﺎ ‪b‬‬
‫ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﺔ ﭘﻴﭽﻴﺪة »‪ «aRb‬ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ اﻣﺮ واﻗﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ »‪ «a‬در راﺑﻄﺔ ﻣﻌﻴﻨـﻲ ﺑـﺎ »‪«b‬‬
‫ﻗﺮار دارد)‪ .(T3.1432‬ﻧﺸﺎﻧﺔ »‪ «R‬ﺑﺨـﺸﻲ از اﻣـﺮ واﻗـﻊ)ﻛـﻪ »‪ «a‬و »‪ «b‬در راﺑﻄـﺔ ﻣﻌﻴﻨـﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ( ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ‪ ،aRb‬ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ وﻋـﺪة ﻛﻤـﻚ در ﻣـﺴﺄﻟﺔ‬
‫ﺷﻤﺎرش را ﻣﻲدﻫﺪ؛ زﻳﺮا اﮔﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻣﺮ واﻗﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ ﻛـﻪ ﺗﻌـﺪاد اﺟﺰاﺋـﻲ ﻛـﻪ در‬
‫ﺧﻮد دارد ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﻌﺪاد ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻜﻢ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻮاﻣﻞ اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮﻫﺎي واﻗﻊ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻤﺮد؟ و ﭼﺮا ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺎ ﺗﻌـﺪاد ﻧـﺸﺎﻧﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در‬
‫ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﻲﺷﻮد؟ ﺳﻮﻣﻴﻦ وﻳﮋهﺳﺎزي ﮔﺰاره ﻛﻪ در ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻛﻠﻤﺎت ﻛﻪ ﺑﺮاي آن آراﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻬـﺎن را ﭼﻮﻧـﺎن اﻣـﺮي ﺗـﺼﻮﻳﺮ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺎوي ﺑﺎزﻧﮕﺎرش اﺷﻴﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ]آن ﻛﻠﻤﺎت[ ﺑﻪ آن اﺷﺎره دارﻧـﺪ)‪(T4.0311‬؛‬
‫ﮔﺰارة ﺑﻦﭘﺎري ﺷﺒﻴﻪ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗـﺼﻮﻳﺮ را ﺑـﺮاي وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ــ اﻟﮕﻮﻳﻲ‪ 16‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﺗﻮﻣﺒﻴﻞﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺮاد ﭘﻴﺎدة اﺳﺒﺎبﺑﺎزي و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ‬
‫اﺗﻮﻣﺒﻴﻞﻫﺎ و اﻓﺮاد واﻗﻌﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﺮاي آن ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ ﻛـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﻮد‬
‫واﻗﻌﻪاي ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻌﻴﻨﻲ روي داده اﺳﺖ‪ 17.‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﺔ ﻣﻬﻤﻲ درﺑﺎرة اﻳﻦ ﺑﺎزﻧﻤﻮدﻫﺎﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫‪122‬‬
‫از ﻳﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻳﺎ اﻟﮕﻮ و از ﻫﻤﺎن ﻳﻚ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ادﻋﺎي اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد ﻛﻪ واﻗﻌـﻪاي‬
‫ﭼﻨﻴﻦ روي داده ﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ روي ﻧﺪاده اﺳﺖ)ﻣﻲﺗﻮان آن را ﭼﻮﻧﺎن ﻣﺠـﺴﻤﻪاي ﺑـﺎزﻧﻤﻮدي ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﺻﻼً ادﻋﺎﻳﻲ را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻲﺳﺎزد(‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺻﺮﻳﺢ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق ﺑـﻪ اﺣﻜـﺎﻣﻲ‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﻃﺮح آﻧﻬﺎ از ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ﻋﺎدي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎ اﻣﻮر واﻗﻊ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺤﻮي ﻧﺸﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺪل واﻗﻌﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫ﺻﺪق ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺰاره ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ داراي ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﺮي‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ)‪ .(T4.022, 4.023E, 4.06‬اﮔﺮ ﮔﺰاره ﺣﻜﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺟﻤﻠﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻜﻢ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺑـﻴﺶ از ﻳـﻚ ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﻋﻮاﻣﻞ آن ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺴﺘﮕﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺷـﻤﺎرشﭘـﺬﻳﺮ‬
‫ﮔﺰارهاي ﺑﻦﭘﺎري‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﺑﻪ اﺷﻴﺎء ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ‪» ،T3.3411‬ﻧﺎم راﺳﺘﻴﻦ ﺷـﻲء آن ﭼﻴـﺰي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آن را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺷﺘﺮاك دارﻧﺪ«‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻳـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ آﻧﭽﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺷﺘﺮاك دارﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي دﻻﻟـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬در واﻗـﻊ‪ ،‬اﻳـﻦ وﻋـﺪة آن را‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻪﻓﻘﻂ ﺗﻌﺪاد ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ در ﺟﻤﻼﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫وﻳﮋﮔﻲاي ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻘﻴﻪ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻋﻨﻮان ﻛﻪ اﻣـﺮي ﻏﻴﺮاﺳﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫‪18‬‬
‫ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻜﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس درﺑﺎرة ﮔﺰارهﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ در ﻛﻨـﺎر‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻨﺪ؟ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮد ﻛـﻪ در ﻛﻨـﺎر ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻧﻤـﻲﻧـﺸﻴﻨﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ )‪ ،(Wittgenstein, 1968‬وي از ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
 ‫ﮔﺰاره را »واﺳﻄﺔ ﻣﺤﻀﻲ ﻣﻴﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﮔﺰارهاي و اﻣﻮر واﻗﻊ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﭘـﺎﻟﻮدن‪،‬‬
‫ارﺗﻘﺎي ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ«‪ 19‬ﺗﺼﻮر ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﺔ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧﺨﺴﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻔﻬﻮم ﮔـﺰاره ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻳﺎ اﻣﺮ واﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲﺷﺎن ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﮔﺰاره‬
‫ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ آن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ دوم را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗـﺼﻮﻳﺮ‬
‫‪123‬‬ ‫زﺑﺎن‪ ،‬ﻫﺮ دو را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬اﺣﻜﺎم ﻛﺎذب‬

‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻌﻤﺎﻳﻲ را درﺑﺎرة ﻛﺬب ﺣـﻞ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻗـﺪﻣﺖ آن ﺑـﻪ ﺗﺌﺘﺌـﻮس‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫اﻓﻼﻃﻮن ﻣﻲرﺳﺪ‪:‬‬
‫»و آنﻛﺲ ﻛﻪ ﮔﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ,‬آﻳﺎ ﮔﻤﺎن او راﺟﻊ ﺑﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪...‬؛ ﭘـﺲ آنﻛـﺲ‬
‫ﻛﻪ از ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻧﻴـﺴﺖ ﮔﻤـﺎﻧﻲ در ﺧـﺎﻃﺮ دارد‪ ،‬از ﭼﻴـﺰي ﮔﻤـﺎﻧﻲ در ﺧـﺎﻃﺮ ﻧـﺪارد‪ ...‬و‬
‫آنﻛﺲ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن او ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ‪ ,‬اﺻﻼً ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪...‬؛ ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫راﺟﻊ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ,‬ﺧﻮاه ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳﺘﻘﻼل و ﺧﻮاه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﻔﺘﻲ ﺑﺮاي ﭼﻴـﺰ‬
‫‪20‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﮔﻤﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﻣﺴﺄﻟﺔ ﮔﻤﺎن ﻛﺎذب ﻛﻪ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎي ﺳﺨﻦ اﻓﻼﻃـﻮن‬
‫را درﺑﺎرة ﮔﻤﺎن و آﻧﭽﻪ در ﺑﺎب آن ﮔﻤﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ در ﻣﻮرد ﺣﻜﻢ و آﻧﭽﻪ درﺑﺎرة آن‬
‫ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻳﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﺧﺎص)ﻳﻚ ﭼﻴﺰ( ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ ،‬ﮔﺰاره ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﻳـﺪ ارزش ﺻـﺪق آن ﺑـﻪ ﻛـﺪام وﺿـﻌﻴﺖﻫـﺎي‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻳﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫـﺎي ‪ ،ab‬ﺑـﻴﺶ‬
‫از ﻫﻴﭻ ﺑﺎزآراﻳﻲ دﻳﮕﺮي از ‪ a‬و ‪ b‬ﻳﺎ ﺑﺎزآراﻳﻲ اﺷﻴﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﺻﺪق ﻳـﺎ ﻛـﺬب ﮔـﺰارة‬
‫»‪ «ab‬ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺰاره ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﺎذب اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻣﻮر واﻗـﻊ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﺄﻟﺔ ﮔﻤﺎن ﻛﺎذب‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﺔ ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻳﻦ اﻣـﺮ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺰاره ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﻔﺮوﺿﻲ را ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ)زﻳﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎزد‪ ,‬اﮔﺮ ﻛﺎذب ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮ واﻗﻌﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﮔﺰارهاي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ‪ ab‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛـﺎذب اﺳـﺖ و ﺟﻬـﺎن ﺑﺎﻟﻔﻌـﻞ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ آن ﺑﺎزآراﻳﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد؟ و اﮔﺮ ‪ ab‬ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ »‪ «¬ ab‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﻨﻔﻲ‬
‫را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺻﺪق آن ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎزد؟‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﺎ رد اﻳﻦ ﻓﺮض)ﻛﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ( ﻛﻪ ﮔـﺰاره ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﺻﺪق آن ﺑﻪ ﻛﺪام اﻣﺮ واﻗﻊ ﻧﻴﺎز دارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ آن اﻣﺮ واﻗـﻊ ﻋﻤـﻼً ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﺗـﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮﺷـﺎن‬ ‫‪124‬‬
‫ﻧﺎمﻫﺎي اﺷﻴﺎي ﺳﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ )‪» .(T3.203‬ﻳﻚ ﻧﺎم ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺷﻲء ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻲء دﻳﮕﺮ و آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﺒﺴﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦﺳـﺎن‪ ،‬ﻛـﻞ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻳـﻚ ﻧﮕـﺎرة زﻧـﺪه‪،‬‬
‫وﺿــﻌﻴﺖﻫــﺎي ﭼﻴﺰﻫــﺎ را ﻋﺮﺿــﻪ ﻣــﻲدارد« )‪ .(T4.0311‬ﺑــﻪ ﺟــﺎي ﻧــﺎمﮔــﺬاري اﻣــﺮ واﻗــﻊ‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫ﻣﻔﺮوض)ﻗﺮار دادن آن در راﺑﻄﻪاي دﻻﻟﺘﻲ(‪ ،‬ﮔﺰاره ﺑﺎ »ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺮدن« آن‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣـﻲﺳـﺎزد‬
‫ﻛﻪ ﺻﺪق آن ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺎز دارد و ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺮدن ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﻔﺮوض ﻧﻴﺎزي‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﮔﺰارهاي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ‪ ،ab‬ﻧﺎمﻫﺎي ‪ a‬و ‪ b‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬
‫ﺑﻪ اﺷﻴﺎء ‪ a‬و ‪ b‬دﻻﻟﺖ ﻛﻨﻨﺪ و آن اﺷﻴﺎء ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺰاره ﻧـﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ,‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻳﺠﺎب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎي ‪ ab‬ﻋﻤﻼً وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺣﺎﺻﻞ آﻣﺪن آن ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ‪ ,‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ‪ a‬و ‪ b‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫـﺎي ﻻزم ﺑـﺮاي‬
‫آن ﺑﺎزآراﻳﻲ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ)اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﻤﻜﻦ ﻛﻪ ‪ ab‬وﺟﻮد دارد(‪ ،‬ﺷﻲﺋﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺰاره ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ادﻋﺎي آﻧﻜﻪ ‪ ab‬ﺑـﻪ آن دﻻﻟـﺖ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﻣـﺎداﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫اﺷﻴﺎء)ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺎزآراﻳﻲ( ﺑﺮاي ﻧﺎمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ,‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺟﻬـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ وﺟﻮد ‪ ab‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺰارة »‪ «ab‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎذب ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺪم وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺰارهﻫـﺎﻳﻲ ﻧـﺎﺑﻦﭘـﺎري ﺗـﺼﻮﻳﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ــ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮد ـــ ﺳـﺎﺧﺖﺷـﺎن ﺑـﻪ ﭼﻴـﺰي ﺑـﻴﺶ از ﻧﻔـﻲ ﻫـﻢزﻣـﺎن‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﮔﺰارهﻫﺎ ﻧﻴﺎز ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﺮ دﺷﻮاري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛـﻪ ﻣـﺜﻼً‬
‫ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﺳﺎﺧﺖ »‪ ،«¬ab‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از ﺣﻜﻢ »‪ «ab‬ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮﻧﺪ ﺑـﻪ ‪ ab‬ﻧﻴـﺎز دارد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ »ﮔﺰارهاي ﻛﻪ از اﻣﺮ ﻫﻢﺑﺎﻓﺘﻪ« ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» ,‬اﮔﺮ‬
‫اﻣﺮ ﻫﻢﺑﺎﻓﺘﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ«‪ ،‬ﺑـﻪ ﺟـﺎي آﻧﻜـﻪ »ﻣﻬﻤـﻞ« )‪(Meaningless, Unsinning‬‬
 ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎذب اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻲ اﻣـﺮ ﻫـﻢﺑﺎﻓﺘـﻪ را ﺑـﺮاي آﻧﻜـﻪ ﺑـﻪ آن دﻻﻟـﺖ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪ)‪ .(T3.24B‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺄﻟﺔ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪ ،‬اﻣﻮر ﻫﻢﺑﺎﻓﺘﺔ ﻧﺎﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬اﻣﻮر واﻗﻊ ﻣﻔـﺮوض‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻛﺎذب ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﺮي ﻛﻪ در اﻳﻦ راهﺣﻞ آﻣﺪه‪] ،‬ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ[ اﺑﺘﺪاﻳﻲ اﺳـﺖ‪ .‬در ﻋـﻮض ﺗـﻼش‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ آن‪ ،‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺧﻮد را از ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري و ﺷـﺮاﻳﻂ ﺻـﺪق آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺤﻮي ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ,‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ اﺷﻴﺎﺋﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎمﻫﺎ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫‪125‬‬
‫دﻻﻟﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﮔﺰاره ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺰاره ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺟﻬـﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺤﻮي ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﻔﺮوض را ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي درك ﻇﺮاﻓﺖ اﻳﻦ راهﺣﻞ ﺑﺮاي ﻣﺴﺄﻟﺔ اﺣﻜﺎم ﻛـﺎذب و ﻃـﺮح ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫دﺷﻮاريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ راهﺣﻞﻫﺎي رﻗﻴﺐ ﺑﻴﻨﺪازﻳﻢ‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺑﺮﺧﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎي ﻣﺮدود ﮔﻤﺎن ﻛﺎذب‬

‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻛﻪ در راهﺣﻞﻫـﺎي ﻓﺮﮔـﻪ و راﺳـﻞ و‬

‫]راهﺣﻞ[ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺎﻳﻨﻮﻧﮓ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ آن را رد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﺮد‪ .‬راﺳﻞ ﻗﺒﻞ از آﻧﻜـﻪ‬
‫اﺳﺘﺎد وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺷﻮد‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻣﺎﻳﻨﻮﻧﮓ را ﻛﻪ ﮔﺰاره ﺑﻪ واﺳﻄﺔ اﻧﺠـﺎم آﻧﭽـﻪ ﺑـﺪون در ﻧﻈـﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺟﺰﺋﻴﺎت‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﻪ اﻣﺮ واﻗﻌﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ وﺟـﻮد آن ﺑـﺮاي ﺻـﺪق آن ﻻزم‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و رد ﻛﺮده ﺑﻮد‪ 21.‬ﻣﺎﻳﻨﻮﻧﮓ آﻧﻬﺎ را »اﻫﺪاف« ﻣﻲﺧﻮاﻧـﺪ‪ .‬اﻫـﺪاﻓﻲ ﻛـﻪ ﮔـﺰارهاي‬
‫ﻛﺎذب ﺑﺮ آﻧﻬﺎ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن در ﻣﺎرﻧﮕﻮ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد«‪ ،‬از درﺟﻪاي وﻫﻢآﻟﻮد‬
‫از وﺟﻮد ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ــ ﻛﻪ آنﻗﺪر ﻗﺪرت دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺰاره ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ آنﻗﺪر ﻛـﻪ آن‬
‫را ﺻﺎدق ﺳﺎزد‪ .‬راﺳﻞ اﻳﻦ را رد ﻛﺮد؛ زﻳـﺮا ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑـﻮد ﻓﻠـﺴﻔﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺎ »ﺣـﺴﻲ روﺷـﻦ از‬
‫واﻗﻌﻴﺖ« ﻣﻘﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ »ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨـﺪ آﻧﻜـﻪ ﻧـﺎﭘﻠﺌﻮن در ﻣـﺎرﻧﮕﻮ ﺷﻜـﺴﺖ‬
‫ﺧﻮرد‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪ 22.‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺑﻄﺎل ﻫﺪف‪ ،‬ﺑﺤﺚ وي درﺑﺎرة ﻣﺴﺄﻟﺔ ﺗﺌﺘﻮس‪)23‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺤﺚ‬
‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ(‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺗﻌﻬﺪات وﺟﻮدﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﺒﻴﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﮔﻪ ﻗﺒﻞ از‬
‫‪24‬‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺮﮔﻪاي‪ ،‬ﮔﺰارهﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ از دو ﻧﻮع ﻣﻌﻨﺎ و دﻻﻟﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﮔﺰارهﻫﺎ ﻣﻌﻨﺎ دارﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﮔﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﺰاره را »ﻓﻜﺮ« ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪاي ﻧﺎﻣﻨﺎﺳـﺐ اﺳـﺖ؛‬
‫زﻳﺮا »اﻓﻜﺎر« ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺣﺎﻻت رواﻧﻲ ﻫﺮ ﻛـﺴﻲ وﺟـﻮد دارﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ روانﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪارد و ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ و ﻓﻠﺴﻔﺔ زﺑﺎن ﻣﺘﻌﻠـﻖ اﺳـﺖ‪ .‬ﻧـﺴﺒﺖﻫـﺎي‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ)ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﻠﺰام(‪ ،‬در وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎري رﻳﺸﻪ دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻓﻜﺎر ﻓﺮﮔﻪاي‪ ،‬اﻋﻢ از آﻧﻜـﻪ‬
‫ﻛﺴﻲ آﻧﻬﺎ را درﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﺮﮔـﺰ ذﻫﻨـﻲ وﺟـﻮد ﻧﻤـﻲداﺷـﺖ‪ ،‬داراي آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﮔﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ وﺟﻮد و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻜﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ وﺟﻮد ﻛﻮه ﺑﻪ ﺳﻔﺮ آدﻣﻲ ﺑـﻪ آن‬
‫‪25‬‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﺮدن ﻛﺴﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪126‬‬
‫‪26‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻓﺮﮔﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﮔﺰارهﻫﺎ ارزشﻫﺎي ﺻﺪق ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻛـﻪ ]ارزش ﺻـﺪق[ ﻧﺪارﻧـﺪ‪،‬‬
‫داراي ﻣﻌﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دﻻﻟﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﮔﺰاره ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ,‬اﮔﺮ ﻣﺮﺟﻊ آن ﺷﻲﺋﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﮔﻪ‬
‫آن را ﺻﺎدق ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﻛﺎذب اﺳﺖ‪ ,‬اﮔﺮ ﻣﺮﺟﻊ آن ﻛﺎذب ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﮔﺰاره)در ﻫﺮ ﻳﻚ از‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫دو ﻣﻮرد( ﺑﻪ آن دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻜﺮي ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺴﺘﮕﻲ‬
‫دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي »ﺑﺎد )‪ (Bud‬ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ از ﺗﻠﻮﻧﻴﻮس)‪ (Thelonius‬ﺑﺎزي ﻣﻲﻛـﺮد« ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺰاره ﺑﻪ ﺻﺎدق دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎد ﻋﻤﻼً ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ ﺑﺎزي ﻛـﺮده ﺑﺎﺷـﺪ)ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫‪27‬‬
‫ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ( و ﺑﻪ ﻛﺎذب اﮔﺮ ﺗﻠﻮﻧﻴﻮس ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ ﺑﺎزي ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ)]ﺑﺎد[‪ ,‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷـﺪ(‪.‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ رﺷﺘﻪاي از ﻛﻠﻤﺎت ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻛﺪام ﻓﻜﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬ﺑﻪ روانﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ آﻧﻜﻪ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق آن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آﻧﭽﻪ ﺻﺎدق را‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ)و آﻧﭽﻪ ﻛﺎذب را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ(‪ ،‬ﻳﻜﺴﺮه ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻜﺮ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺣﻜﻢ)ﺣﻜﻢ( ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺰارهاي ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬آدﻣﻲ را ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ آن ]ﺣﻜـﻢ[‬
‫ﺻﺎدق را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﮔﺮ ﺣﻜﻢ)ﺣﻜﻢ( ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺎدق اﺳﺖ و اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎذب اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ ﮔﺰارهاي ﺻﺎدق اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارد ﻛـﻪ‬
‫آﻳﺎ درﺑﺎرة آن ﺣﻜﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬
‫اﻳﻦ راهﺣﻞ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد را ﻓـﺮض ﻧﻤـﻲﮔﻴـﺮد‪،‬‬
‫ﻣﺎﻳﻨﻮﻧﮕﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﺰارة ﻛﺎذب »ﺗﻠﻮﻧﻴﻮس ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ از ﺑﺎد ﺑﺎزي ﻛﺮد« را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻣﺪﻟﻮل‬
‫آن)ﻛﺎذب( و ﻣﻌﻨﺎي آن دﻗﻴﻘﺎً از ﻫﻤﺎن درﺟﻪاي از وﺟﻮد ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻠﻮﻧﻴـﻮس ﻣﻮﻧـﻚ‪،‬‬
‫ﺑﺎد ﭘﺎول و ﺧﻮد ﮔﺰاره از آن ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ 28.‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﮔﻪ ﺑـﺮاي ﭘﺮﻫﻴـﺰ از دو‬
‫درﺟﺔ وﺟﻮد ﻣﺎﻳﻨﻮﻧﮓ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬اﻓﻼﻃﻮﻧﻲﮔﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮض اﻓﻜﺎر ﻓﺮﮔﻪايِ ﺻـﺎدق‬
 ‫و ﻛﺎذب ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲﮔﺮي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻓﺮﮔﻪ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آن‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻓﺮﮔﻪاي ﻛﻪ ﮔﺰارهﻫﺎ ﻧﺎم‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬رد ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬دﻳﮕﺮ از ﻧﺎمﻫﺎي ﺻﺎدق و ﻛﺎذب ﭼﻴﺰي ﻧﻤـﻲﮔـﻮﻳﻴﻢ) ‪T3.143, 4.063,‬‬
‫‪ 29.(4.431, 4.442‬وي ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻧﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﮔﺰارهﻫﺎ داراي ﻣﻌﻨـﺎ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔـﻮﻳﻲ ﻣﻌﻨـﺎ‬
‫ﻓﻜﺮي ﻓﺮﮔﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﮔﺰارهاي آن را ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺴﺖ وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﮔﻮﻳﻲ داﺷﺘﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺷﺎﻣﻞ آن ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ دو ﻛﻠﻤﻪ داراي ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺎن ﮔﺰاره و ﻣﻌﻨﺎي آن ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫‪127‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻮض ﮔﻔﺘﻦ آﻧﻜﻪ ﮔﺰاره داراي ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ]ﮔﺰاره[ ﺟﻬﺎن را ﭼﻨﺎن‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺷﺎﻣﻞ وﺿﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ]ﮔﺰاره[ ﺑـﺎزﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧـﺪ)‪ .(T4.031B‬ﺑـﺮاي‬
‫آﻧﻜﻪ ﮔﺰارهاي ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺻﺎدق را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻳـﺪ ﺟﻬـﺎن را ﭼﻨـﺎن‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺎوي وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﺣﺎوي آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻞ راﺳـﻞ ﺑـﺮاي ﻓﺮﮔـﻪ و‬
‫ﻣﺎﻳﻨﻮﻧﮓ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺻﺪق و ﻛﺬب‪ ،‬در وﻫﻠﺔ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪهاي‬
‫ﺗﻌﻠﻖ دارد ﻛﻪ ﺷﺨﺺ در ﺑﺎور‪ ،‬ﻧﺎﺑﺎوري‪ ،‬ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻓﻬﻢ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶ ﻳﺎ ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ ذﻫﻨﻲ دﻳﮕـﺮي ﻛـﻪ‬
‫راﺳﻞ ﺑﻌﺪاً آﻧﻬﺎ را »ﮔـﺮاﻳﺶ ﺑـﻪ ﺗـﺼﻮر« ﻧﺎﻣﻴـﺪ و اﻛﻨـﻮن »ﮔـﺮاﻳﺶﻫـﺎي ﮔـﺰارهاي« ﺧﻮاﻧـﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ 30,‬ﮔﺮد ﻫﻢ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آﻧﭽﻪ در ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از ﻛﻠﻤﺔ »ﺣﻜﻢ« ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺣﻜﻢ راﺳﻠﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ذﻫـﻦ ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬
‫ﻓﻜﺮ ﻓﺮﮔﻪاي از ﭘﻴﺶﻣﻮﺟﻮد و از ﭘﻴﺶﺳﺎﺧﺘﺎرﺑﻨﺪي ﺷـﺪه ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬راﺳـﻞ اﻳﻨﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬
‫اﻫﺪاف ﻣﺎﻳﻨﻮﻧﮕﻲ ﻛﻨﺎر ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬در ﻋﻮض‪ ،‬وي ﺣﻜﻢ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ اﻣﺮي ﺗﻠﻘﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ از‬
‫راﺑﻄﻪاي ﺑﺲ‪ ,‬ﺟﻤﻠﻪاي ﻣﻴﺎن ذﻫﻦ ﺣﻜﻢﻛﻨﻨﺪه و ﺷﻤﺎري از)آﻧﭽـﻪ وي( ﻣـﻮارد)ﻛﻤﺘـﺮ ﻋﺠﻴـﺐ‬
‫ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺖ( ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻜﻢ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻣـﻮارد ‪ ،a‬در راﺑﻄـﻪاي ‪ ،R‬ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ ‪ b‬ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬آدﻣﻲ آﻧﭽﻪ را راﺳﻞ ﮔﺰاره ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻣﻲﻧﻬﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﻓﺮﮔﻪاي ﻛﻪ اﺟﺰاﺋﺸﺎن ﻛﻠﻤـﺎت ﺑﻮدﻧـﺪ و ﮔـﺰارهﻫـﺎي وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻨﻲ ﻛـﻪ از ﻧﻤﺎدﻫـﺎ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺰارة راﺳﻠﻲ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ از ﺧﻮد اﺷﻴﺎء ‪ a‬و ‪ ،b‬راﺑﻄﺔ ‪ R‬و اﺑﺰاري ﻛﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫را در ﮔﺰاره ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻲﺳﺎزد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ,‬ﺳﺎﺧﺘﺎر آن را ﻣﻌﻴﻦ ﻣـﻲﺳـﺎزد‪ 31,‬ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺟﺰاء اﻋﻢ از آﻧﻜﻪ ﻛﺴﻲ درﺑﺎرة آﻧﻬﺎ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻜﻨـﺪ‪ ،‬وﺟـﻮد دارﻧـﺪ‪ 32.‬اﮔـﺮ در‬
‫واﻗﻊ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ)ﻣﺜﻼً‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑـﺎور داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ‪ a‬ﺑﻠﻨـﺪﺗﺮ از ‪b‬‬
‫اﺳﺖ و در واﻗﻊ‪ a ،‬ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬ﮔﺰاره ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺟﺘﻤﺎع آﻧﻬﺎ در ﮔﺰاره ﺑﻪ‬
‫ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از ﺣﻜﻢ ﻧﻴﺎز ﻧﺪارد‪ ،‬ﮔﺰارهﻫـﺎي ﻛـﺎذب را ﻫـﻢ ﻣـﻲﺗـﻮان دﻗﻴﻘـﺎً ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن ﻧﺤـﻮ‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﺻﺎدق ﮔﺮدﻫﻢ آورد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻠﻘﻲ از ﻣﺴﺄﻟﺔ ﮔﻤﺎن ﻛﺎذب‪ ،‬وﺟﻮدﺷﻨﺎﺳـﻲ راﺳـﻞ را ﺑـﻪ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻓﺮاﺗﺮ از اذﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬راﺑﻄﻪاي ﻛﻪ ﺣﻜﻢ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ و اﺟﺰاﺋـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﻜﻢ در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﻧﻬﺪ ﺗﺎ ﮔﺰارهﻫﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻧﻤـﻲﺳـﺎزد‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪،‬‬
‫راﺳﻞ ﺑﺎ ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﭘﻴﺶﺳﺎﺧﺘﺔ ﺣﻜﻢ)اﻫﺪاف و اﻓﻜﺎر ﻓﺮﮔﻪاي( ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫‪128‬‬
‫وﺟﻮد‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻜﻢ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ ،‬از ﺗﺒﻴـﻴﻦ ﺧـﻮد از‬
‫ﺣﻜﻢ‪ ،‬از ﻓﺮض اﻫﺪاف ﻣﺎﻳﻨﻮﻧﮕﻲ و اﻓﻜﺎر ﻓﺮﮔﻪاي‪ ،‬ﻛﻪ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖﻫـﺎي وﺟﻮدﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ وي را‬
‫ﻣﻲآزردﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب ﻛﺮد‪ .‬اﻧﮕﻴﺰة ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗـﺼﻮﻳﺮ‪ ،‬ﻛﻤﺘـﺮ از ﻧﺎﺧﺮﺳـﻨﺪي وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ از‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻓﺮﮔﻪ و ﻣﺎﻳﻨﻮﻧﮓ‪ ,‬از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ ،1913‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ راﺳـﻞ ﻧﺎﺑـﺴﻨﺪه اﺳـﺖ؛ زﻳـﺮا ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﺣﻜﻢ ﻛﺮدن درﺑﺎرة اﻣﺮ ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎور داﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدن‪ ...‬آﻧﭽﻪ را ﻓﺎﻗﺪ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﺻﺪق اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺬف ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺒﻴـﻴﻦ راﺳـﻞ ﻣـﻮاردي را ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺴﺘﻨﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ ﻃﺮﻗﻲ را ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ آﻧﻬﺎ را ﭼﻨـﺎن ﻣﺮﺗـﺐ ﺳـﺎزد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﺬف اﻳﻦ اﺣﻜﺎم ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ »آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﻴﺰ ﺟﺎﻗﻠﻤﻲﻫﺎي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب«‪ 33‬ﺣـﺬف ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﻴﺪ ﻧﻤﻲﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺟﺒﺮان اﻳﻦ ﻧﻘﺺ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ راﺳﻞ راﻫﻲ اﺻـﻮﻟﻲ ﺷـﺪه ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻧﺘﺨﺎب اﺟﺰاي ﻣﻮاردي داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺴﺘﻨﺪ ﺑـﻪ اﻣـﺮ واﻗـﻊ ﺗﻌﻠـﻖ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺔ وي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﻲ درﺑﺎرة اﻧﺒﻮﻫﻪاي ﺳـﺎزﻣﺎنﻧﺎﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺣﻜـﻢ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ‪ ,‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ از اﻣﻜﺎن اﺣﻜﺎم ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ وي ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬آﻧﭽـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﺷﺘﺒﺎه راﺳﻞ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺻﺤﻴﺢ از ﺷﻜﻞ ﮔﺰارة »‪ A‬ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ‪«p‬‬
‫اﺳﺖ‪] ...‬ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ[ ﺣﻜﻢ درﺑﺎرة اﻣﺮ ﺑﻲﻣﻌﻨﺎ)‪ (Nonsense, Einen Unsinn‬ﻧـﺎﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ« )‪ .(5.542‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﺷﺘﺒﺎه اﻳﻦ ﺑﻮده ﻛﻪ »‪ A‬ﺑﺎور ﻣﻲدارد ﻛﻪ ‪ p‬وﺿﻊ واﻗـﻊ‬
‫اﺳﺖ«‪ A» ،‬ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ ﻛﻪ ‪ «p‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﭼﻮﻧﺎن ادﻋﺎي اﻳﻨﻜـﻪ ﮔـﺰارة ‪ p‬در راﺑﻄـﻪاي »ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻲء ‪ «A‬ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ )‪ A» 34.(T5.541C-D‬ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ‪ «p‬و ﺑﻘﻴﻪ اﮔﺮ‬
 ‫درﺳﺖ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‪ ...‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ »»‪ «p‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ‪ «p‬ﻫﺴﺘﻨﺪ)‪ .(5.542‬در‬
‫»‪ A‬ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ‪ A ،«p‬ﭼﻮﻧﺎن ﻧﺎﻣﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﮔﺮدد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻓﺎﻋـﻞ ﺣﻜـﻢﻛﻨﻨـﺪه دﻻﻟـﺖ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧـﻪ »‪ «A‬و ﻧـﻪ ﻫـﻴﭻ ﭼﻴـﺰ دﻳﮕـﺮي ﻛـﻪ ﻫـﺪف از آن ﻧـﺎم ﺑـﺮدن از ﻓﺎﻋـﻞ‬
‫ﺣﻜﻢﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺗﺤﻠﻴﻞ »‪ A‬ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ‪ «p‬ﭘﺪﻳﺪار ﺷﻮد‪ .‬ﺷﮕﻔﺖﺗـﺮ آﻧﻜـﻪ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻫﻢ اﺷﺎره ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ »»‪ «p‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ‪ ،«p‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺻـﺤﻴﺢ »‪A‬‬
‫ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ‪ «p‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ راﺳﻞ آن را ﺷﺎﻣﻞ ﻓﺎﻋﻞ ﺣﻜﻢﻛﻨﻨـﺪه‪ ،‬ﺣﻜـﻢ‪ ،‬و‬
‫‪129‬‬
‫ﮔﺰارة راﺳﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ اﺳﺖ از اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻜﻢ ﻣﺮﺗﺐ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ از ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﮔـﺰاره‪ ،«p» ،‬و ﺑﻴـﺎن آن از ﻣﻌﻨـﺎي ﺧـﻮد‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ «p» .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ واﻗﻊ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ p‬زﻳﺮا ﻋﻨﺎﺻﺮ آن ﺑـﺎ ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﻔﺮوض ﻛﻪ ‪» p‬ﻫـﻢﺑـﺴﺘﻪاﻧـﺪ« )‪ .(T5.5421‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬در ﺟـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ راﺳـﻞ‬
‫وﺟﻮدﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮي ﮔﺮاﻳﺶ ﮔﺰارهاي ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻜـﻢ‬
‫ﮔﺮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬از اﻫﺪاف ﻣﺎﻳﻨﻮﻧﮕﻲ و ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻓﺮﮔﻪاي ﺗﻬﻲ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺣﻜـﻢ)ﺑـﺎور‬
‫داﺷﺘﻦ‪ ،‬و ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن( را ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﮔـﺰاره)ﺗـﺼﻮﻳﺮ ﻳـﺎ ﺟﻤﻠـﻪ( از ﻣﻌﻨـﻲ ﺗﻘﻠﻴـﻞ‬
‫ﻣــﻲداد‪ 35.‬ﺑــﻪ ﺟــﺎي ﺗﺤﻠﻴــﻞ ﺣﻜــﻢ آدﻣــﻲ ﺑــﻪ اﻳﻨﻜــﻪ ‪ ab‬ﺑــﻪ ﻣﺜﺎﺑــﺔ راﺑﻄــﻪاي ﻣﻴــﺎن ﻓﺎﻋــﻞ‬
‫ﺣﻜﻢﻛﻨﻨﺪه)ذﻫﻦ‪ ،‬ﻧﻔﺲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ( و اﺷﻴﺎي ‪ a‬و ‪ ،b‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺣﻜـﻢ را ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﺔ اﻣـﺮي‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً از ﺗﺼﻮﻳﺮ)ﮔﺰاره ﻳﺎ ﺟﻤﻠﺔ( ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ ﻛﻪ ‪ a‬و ‪ b‬را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ]اﺷـﻴﺎء[‬
‫ﺑﺎزآراﻳﻲ ﺷﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 36.‬اﻳﻦ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﺔ ﺗﺒﻴﻴﻦ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﺗﺒﻴـﻴﻦ اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﺗﺒـﺪﻳﻞ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﮔﺰارهﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﻣﺮي ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ از ﻣﺮﺗﺒـﺔ »ﻣﻴـﺰ ﺟـﺎﻗﻠﻤﻲ ﻛﺘـﺎب« ﺣﻜـﻢ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ 37 .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔـﺰارهﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻦﭘـﺎري‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺎرشﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﻣﺪﻟﻮلﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ) ‪T2.16-2.17,‬‬
‫‪ 38,(2.18-2.203‬ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﮔﺰارهﻫﺎي‬
‫ﻧﺎﺑﻦﭘﺎري‪ ،‬ﺗﻮاﺑﻊ ﺻﺪق ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﺰارهاي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻲﻣﻌﻨـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺣﻜﻢ را ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻣﻨﻈﻮرﻫﺎي ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﺣﻜﻢﻫﺎي ﺑﻲﻣﻌﻨـﻲ‬
‫را ﺣﺬف ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
 ‫‪ .7‬ﮔﺰارهﻫﺎي ﺣﻜﻢﻧﺎﺷﺪه‬

‫ﭘﺮﺳﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻛﺎذب وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﭘﺮﺳـﺶ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﻜﻢﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎرة ﮔﺰارهﻫﺎ و رواﺑﻂ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺣﻜﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺘﺎﻳﻲ دارد‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎور داﺷﺖ ﻛﻪ )‪ (p‬ﺗﺌﻮﻓﺮاﺳﺖ‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻲ را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺳﻴﺎﺳـﺖ ارﺳـﻄﻮ ﻣـﻲﺷﻨﺎﺳـﻴﻢ‪ .‬ﻓﻘـﻂ اﮔـﺮ )‪(q‬‬
‫ﺗﺌﻮﻓﺮاﺳﺖ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮزي ﭘﻮزشﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ ﺑﻮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻫـﺮ‬ ‫‪130‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ ‪ p‬ﺑﺎور ﻧﺪارم و در ﻣﻮرد ‪ q‬ﻫﻢ ﻧﻈﺮي ﻧﺪارم؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴـﺐ‬
‫ﻋﻄﻔﻲ اﺟﺰاي ﺧﻮد را اﺳﺘﻠﺰام ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ ﻫﺮﮔـﺰ ﻛـﺴﻲ ﻓﻬﻤـﻲ از ﻣﻌﻨـﺎي‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻄﻔﻲ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬اﺟﺰاي آن ﻳﺎ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ﺑﻘﻴﻪ را اﺳﺘﻠﺰام ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻳـﺎ‬
‫ﺣﺘﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻬﻤﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آورد؟‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻓﺮﮔﻪ ﺑﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﺰاره ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ آن‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺣﻜـﻢ ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻫﻤﻪ را ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻴﺴﺘﻢ ﺑـﺎور داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻢ ﻛـﻪ ﺗﺌﻮﻓﺮاﺳـﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﻣﻌﻨﺎي ‪ p‬ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ‪ p‬ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﺻـﻮرﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ وي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ‪ q‬ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﺪق ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ اﺗﻔﺎﻗﺎً ﺑﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪاي‬
‫ﺑﺎور دارم‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻦ‪ ،‬آن ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪﻗﻲ را ﻛﻪ دارد‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫رواﺑﻂ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ وﺟﻮد و ﺳﺎﺧﺘﺎر آﻧﻬﺎ ﻛـﺎﻣﻼً ﻣـﺴﺘﻘﻞ از ﺣﻜـﻢ‬
‫‪39‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺣﻜﻤﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﻠﺰام ‪ p‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ‪ p&q‬ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮضﻫﺎ و اﺳﺘﻠﺰامﻫﺎ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎي ﻓﺮﮔﻪاي ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺘـﻮي ﺑـﺮاي‬
‫ﺣﻜﻢ‪ ،‬ﻏﻴﺮ از آﻧﻜﻪ ﻛﺴﻲ آﻧﻬﺎ را ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳـﻚ ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﺒﻴﻴﻨـﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳـﺔ‬
‫ﻛﺎﻧﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺪمﻫﺎ و ﺗـﺎﻟﻲﻫـﺎي ﺣﻜـﻢ ﻓـﺮض‪ ،‬ﺧـﻮد ﺣﻜـﻢ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ ﻣﺤﺘﻮﻳـﺎت از‬
‫ﭘﻴﺶﻣﻮﺟﻮد‪ 40.‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﺣﻜﻢﻫﺎي راﺳﻞ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ذﻫـﻦ ﺣﻜـﻢﻛﻨﻨـﺪه ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﭼﻨﺪراﺑﻄﻪاي درﺑﺎرة ﺣﻜﻢ در اﺻﻮل رﻳﺎﺿﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ آن ﻓﺮض ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬
‫رواﺑﻂ ﻣﻨﻄﻘﻲ ]رواﺑﻂ[ رواﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺒﻴﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ارﺟﺎع ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺣﻜﻢﻛﻨﻨﺪه ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫‪41‬‬
‫ﺷﮕﻔﺖآور اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﺑﺎ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﺣﻜﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﻌﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭘﺮﺳـﺶ ﻣـﺎ را در‬
 ‫ﻣﻮرد ﻓﺮﺿﻲﻫﺎ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ درﺑـﺎرة ﮔـﺰارهﻫـﺎي ﺣﻜـﻢﻧﺎﺷـﺪه ﺗﺒـﺪﻳﻞ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺪم و ﺗﺎﻟﻲ آن ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﮔـﺰارة‬
‫ﺷﺮﻃﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺪم و ﺗﺎﻟﻲ ﺧﻮد را ﺣﻜﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣﻌﺘﻘـﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ »‪ ...‬ﮔﺰارهﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻣﺒﺎﻧﻲ اﻋﻤﺎل درﺳﺘﻲ ]ﺻﺪق[ در ﮔﺰارهﻫﺎي دﻳﮕـﺮ ﭘﺪﻳـﺪار‬
‫ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ« )‪ (T5.54‬ـــ ﻳﻌﻨـﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﺔ اﻋـﻀﺎي ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪﻫـﺎي ﻫـﻢزﻣـﺎن ﻧﻔـﻲﺷـﺪه از‬
‫‪131‬‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎ)‪ (T5.21‬ــ ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺜﻼً در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ‪ p‬و ‪ q‬در ‪ q ⊃ p‬ﭘﺪﻳﺪار ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ وي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪﻳـﺪار ﻧﻤـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‪,‬‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺮ ﮔﺰارهاي ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻧﻔﻲ ﻫﻢزﻣﺎن ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ ﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﺿﻲ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﺪون آﻧﻜـﻪ‬
‫درﺑﺎرة ﺻﺪق اﺣﻜﺎم ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪة آن ﺣﻜﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ)…‪N(p, q,‬‬
‫را ﺷﺎﻣﻞ ‪ p‬و ‪ q‬ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻜﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ واﻗﻊ آن ‪)p‬ﻳﺎ ‪ (q‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻋﻤﺎل ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ ﻣﺎ را از ﮔﺰارهﻫﺎ ﺑـﻪ ﮔـﺰارهﻫـﺎ ﻣـﻲرﺳـﺎﻧﺪ)‪ .(T5.21-5.23‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﺰارهاي ﻣﻨﻔﻲ را ﺑﺪون اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﮔﺰارهاي ﻛﻪ ﻧﻔﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ ,‬ﺑﺎز‬
‫ﻫﻢ ﮔﺰارة ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر »ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ« از ﮔﺰارة ﻣﺜﺒـﺖ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﻮد)‪ .(T5.5151‬ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎي ‪ ab‬ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ از ﮔـﺰارة »‪«ab‬‬
‫)ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻢ در ﻧﻔﻲ ﻫﻢزﻣﺎن( اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪ ,‬ﻧﻪﻓﻘﻂ از ﺟﻤﻠﻪ)ﻧﺸﺎﻧﻪ(اي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻣﺮﺳـﻮم‬
‫ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ آن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ ‪ ab‬وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻧﻪﻓﻘﻂ وﺿﻌﻴﺖﻫـﺎي‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ آﻧﻬﺎ ]وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ[ وﺟﻮد دارﻧـﺪ) ‪T4.022,‬‬
‫‪ .(4.023E, 4.06‬ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻤـﻲﭘـﺮدازد ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ از ﮔـﺰارة »‪«ab‬‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ »‪ «¬ab‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﻧﻔﻲ ﻛﻨﻴﻢ ــ ﻛﻪ‬
‫‪ ab‬وﺿﻌﻴﺖ واﻗﻊ اﺳﺖ ــ ﺣﻜﻢ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺟﻤﻠﻪاي را ﺑﻨﻮﻳـﺴﻴﻢ ﺑـﺪون آﻧﻜـﻪ درﺑـﺎرة ﭼﻴـﺰي ﺣﻜـﻢ ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﻛـﺎر‬
‫راﺣﺖﺗﺮ ﺑﻮد اﮔﺮ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻧﻔﻲ ﻫﻢزﻣﺎن اﻧﺘﻘﺎل از ﺟﻤﻼت ﺑﻪ ﺟﻤﻼت دﻳﮕـﺮ را ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬
‫اﻧﺘﻘﺎل از ﮔﺰارهﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارهﻫﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و روﺷﻦ ﻧﻴـﺴﺖ ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻔﻲ ﻫﻢزﻣﺎن ‪ p‬و ‪ q‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق ﻣﻌﻴﻨﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ )‪ .(T5.2314‬از ﻧﻈﺮ ﻓﺮﮔﻪ‪ ،‬ﮔﺰارهﻫﺎ ﺟﻤﻼﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺪون ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي از ﺣﻜﻢ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ اﻧﺘﺴﺎب آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻓﻜـﺎر ﻓﺮﮔـﻪاي‪ ،‬ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫ﺻﺪق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻓﺮﮔﻪ را از ﻣﻌﺎﻧﻲ ﮔﺰارهﻫﺎ رد ﻣﻲﻛﺮد و ﺟﻤـﻼت را‬
‫ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﺎﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻜﻢ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻛﺎر روﻧﺪ‪ 42.‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ‬
‫اﮔﺮ »‪ «p‬و »‪ «q‬در »)‪ «N(p,q‬ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه »)‪ «N(p,q‬ﺷـﺮاﻳﻂ ﺻـﺪق ﻣﻌﻴﻨـﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ‪،‬‬
‫‪132‬‬
‫ﻣﮕﺮ آﻧﻜـﻪ از »‪ «p‬و »‪ «q‬ﺑـﺮاي ﺣﻜـﻢ ﻛـﺮدن درﺑـﺎرة ﭼﻴـﺰي اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﻮد‪ .‬اﮔـﺮ ﺟﻤﻠـﻪاي‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ وﺟﻮد ‪ ab‬را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق ﺧﻮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي آن در ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ﮔﺰارهاي ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ‪ ab‬وﺟﻮد ﻧﺪارد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧـﻮب ﺑـﻮد‪ .‬اﻣـﺎ ﺗﺮاﻛﺘـﺎﺗﻮس ﻣﻜﺎﻧﻴـﺴﻤﻲ‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در دﺳﺘﻨﻮﻳﺲ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺳﺎل ‪ 1913‬ﻛﻪ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار داده ﺑـﻮد‪ ،‬ﺧـﻮد‬
‫راﺳﻞ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻋﻴﺐ اﺻﻠﻲ« ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺣﻜﻢ وي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ رواﺑﻂ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻴﺎن‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﺣﻜﻢﻧﺸﺪه را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ 43.‬اﻣﺎ اﻳﺮادات وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑـﺮ ﻣـﺴﺄﻟﺔ اﺣﻜـﺎم ﺑـﻲﻣﻌﻨـﻲ‬
‫ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﺎﺑﻘﻪاي از اﻳﺮادات ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑـﺮ ﭘﺮﺳـﺶ رواﺑـﻂ ﻣﻨﻄﻘـﻲ ﻣﻴـﺎن ﮔـﺰارهﻫـﺎي‬
‫ﺣﻜﻢﻧﺸﺪه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪام‪ .‬اﻳﻦ ﺷﮕﻔﺖآور اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻳﻘﻴﻨﺎً وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ از ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃـﺔ اﺛـﺮ‬
‫ﻓﺮﮔﻪ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻤﺘﺮ ﺷﮕﻔﺖآور ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﺮاﻛﺘـﺎﺗﻮس ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ از ﻣﺴﺄﻟﺔ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻛﻪ رواﺑـﻂ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻴﺎن ﮔﺰارهﻫﺎي ﺣﻜﻢﻧﺸﺪه وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﭘﺮﻫﻴـﺰ‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ .8‬ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل و ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺳﺎﺧﺖ‬

‫ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ دﺷﻮاري‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺤﺚ ﺟﺎﻟﺐ و ﻣﺆﺛﺮي از رواﺑﻂ ﻣﻨﻄﻘﻲ و اﺣﺘﻤﺎﻻﺗﻲ‬
‫ﻣﻴﺎن ﮔﺰارهﻫﺎ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ارزش ﺻﺪق ﻫـﺮ ﮔـﺰاره ﺑـﺎ ارزشﻫـﺎي‬
‫ﺻﺪق ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑـﻦﭘـﺎري ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣـﻲﺷـﻮد و ﮔـﺰارهﻫـﺎي ﺑـﻦﭘـﺎري‪ ،‬ﺗﻮاﺑـﻊ ﺻـﺪق ﺧـﻮد‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ)‪ .(T5‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ارزشﻫﺎي ﺻﺪق ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺻـﺪق‬
‫ﮔﺰاره ﺑﺴﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻣﻴﻨﺔ ﺻﺪق آن ﮔﺰاره ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ)‪ .(T5.1241c, 5.01‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ‪ p, q, r1, r2,…,rn‬زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺻﺪق ‪ p&q‬ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
 ‫ــ ›‪،‹true p, true q, true r1‬‬
‫ــ ›‪،‹true p, true q, false r1‬‬
‫ــ ›‪،‹true p, true q, true r2‬‬
‫ــ ›‪ ‹true p, true q, false r2‬و اﻟﻲ آﺧﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮ ‪.ri‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ارزشﻫﺎي ﺻﺪق ‪ ،r‬رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ارزش ﺻﺪق ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻄﻔﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑـﻪ‬
‫ازاي ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﻛﺎﻣـﻞ زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎي ﺻـﺪق آن‪ ،‬ﺑـﻪ اﺧﺘـﺼﺎر ﺑﻨﻮﻳـﺴﻴﻢ‪.«‹ true p, true q ›» :‬‬
‫‪133‬‬
‫زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺻﺪق ‪ ، p ⊃ q‬ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫ــ ›‪،‹true q, true p‬‬
‫ــ ›‪،‹true q, false p‬‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ــ ›‪ ‹false q, false p‬و اﻟﻲ آﺧﺮ‪.‬‬

‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﻨﺘﺎج اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ ﺑﺮ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﺟﺰ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎي‬
‫ﺻﺪق ﻣﺒﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ)‪ .(T5.12‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﺔ ﺻﺪق ‪ ،p&q‬ﺷﺎﻣﻞ ›‪ ‹true p‬ﻣﻲﺷﻮد‪p ،‬‬
‫در ﻫﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﻤﻜﻨﻲ ﻛﻪ در آن ‪ p&q‬ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا‬
‫‪ p ،p&q‬را اﺳﺘﻠﺰام ﻣﻲﻛﻨﺪ و دﻟﻴﻞ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺮﻫﺎن اﺳﺖ‪p&q :‬؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ .p‬از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ‪ ،‬از‬
‫آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ‪ p‬را ›‪ ‹true p, false q‬و ›‪ ‹true p, true q‬ﺻـﺎدق ﻣـﻲﺳـﺎزد‪ p&q ،‬در ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫ﺟﻬﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ‪ p‬ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎذب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ p&q ،p‬را اﺳﺘﻠﺰام‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ دوﻣﻲ را از اوﻟﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﻨﻴﻢ‪ p ⊃ q ¬p .‬را اﺳﺘﻠﺰام ﻣـﻲﻛﻨـﺪ؛ زﻳـﺮا‬
‫ﻫـﺮ دو زﻣﻴﻨـﺔ ﺻـﺪق ›‪ ‹false p, true q‬و ›‪ ‹false p, false q‬زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎي ﺻـﺪق ‪p ⊃ q‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﮔﺰاره‪ ،‬ﻧﺎﻗﺾ ﮔﺰارة دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎي ﺻـﺪق آﻧﻬـﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻌﻪاﻟﺠﻤﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫راﺳﻞ اﻳﻦ را »ﺳﺎدهﺳﺎزي ﺷﮕﻔﺖآور ﻧﻈﺮﻳﺔ اﺳﺘﻨﺘﺎج و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧـﻮع ﮔـﺰارهﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ« )‪ ([4.33], xvi‬ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ .‬ﺳﺎدهﺳﺎزي ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺣﻖ ﺑﺎ‬
‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﺳﻨﺘﺎً ﺗﺼﻮر ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻧﻴـﺎز ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬اﻧﺪﻳـﺸﺔ‬
‫راﺳﻞ ﻛﻪ »)‪ p‬ﻳﺎ ‪ p (p‬را اﺳﺘﻠﺰام ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺑﺎ »ﻗﻀﺎﻳﺎي ﺧﺎص در ﻧﺰد اﻗﻠﻴﺪس«‪ 44‬ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ »‪ ...‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ‪ ABC‬ﻣﺜﻠﺜﻲ ﻣﺘﺴﺎوياﻟﺴﺎﻗﻴﻦ اﺳﺖ؛ آنﮔﺎه زواﻳـﺎي ﻣﺠـﺎور ﺑـﻪ ﻗﺎﻋـﺪه‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد«‪ ،‬ﻣﺜﺎﻟﻲ اﺳﺖ از دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﻲ‪ 45.‬ﺑﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺎس‪ ،‬اﺳـﺘﻨﺘﺎج ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﻓـﺼﻠﻲ‬
‫»ﺟﺎن ﻛﺎرﺗﺮ ﻛﻼرﻳﻨﺖ ﻣﻲﻧﻮاﺧﺖ« از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻓﺼﻠﻲ »ﺟﺎن ﻛﺎرﺗﺮ ﻛﻼرﻳﻨﺖ ﻣﻲﻧﻮاﺧﺖ ﻳﺎ ﺟـﺎن‬
‫ﻛﺎرﺗﺮ ﻛﻼرﻳﻨﺖ ﻣﻲﻧﻮاﺧﺖ« ﺑﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﺗﺤﺖ ﻗﺎﻧﻮن »‪ «(pvp)├p‬ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻪ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ زواﻳﺎي ﻣﺠﺎور ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪة ﻣﺜﻠﺚﻫﺎي ﻣﺘﺴﺎوياﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺜﺎﻟﻲ اﺳﺖ از اﺻﻞ اﻗﻠﻴﺪﺳﻲ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪون اﻳﻦ ﺻﺪقﻫﺎي ﺑﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ)اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮع و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آﻧﻬﺎ(‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ اﺳﺘﻠﺰام ﻳﺎ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫‪134‬‬
‫اﮔﺮ ﺣﻖ ﺑﺎ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ و رواﺑﻂ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﭼﻴﺰي ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ رواﺑـﻂ ﻣﻴـﺎن زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎي‬
‫ﺻﺪق‪ ،‬آﻧﭽﻪ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻳﻚ ﮔﺰاره را از ﮔﺰارة دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮد ﮔـﺰارهﻫـﺎ ﻫـﺴﺘﻨﺪ و‬
‫»ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺘﻨﺘﺎج«‪ ...‬ﻛﻪ ﻓﺮﮔﻪ و راﺳﻞ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ اﺳﺘﻨﺘﺎج را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زاﻳﺪ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫)‪ .(T5.132‬ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﺻـﺪق را ﻛـﻪ رواﺑـﻂ ﻣﻨﻄﻘـﻲ ﻣﻴـﺎن ﮔـﺰارهﻫـﺎ را ﺗـﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ از ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮد و ﻧﻤﺎﻳﺶ داد‪ .‬اﻳـﻦ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ آﻧﻜﻪ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮي را اﺳﺘﻠﺰام ﻳﺎ ﻧﻘﺾ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ,‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎدي ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺷﻔﺎف اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺰارهﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﺻﺪق آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ وﺿﻮح ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﮔﺰارهﻫﺎﻳﻲ)ﻣﺎﻧﻨﺪ »‪ «(pvp)┤p‬و وﺟﻪ وﺻﻔﻲ( ﻛـﻪ راﺳـﻞ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ ﺟﺰ راﺳﺖﮔﻮﻫﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ)‪ (T6.113ff‬ﻛﻪ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺻﺪق آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪.‬‬
‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ از ﻫﻤﻴﻦ راﻫﺒﺮد ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ رواﺑﻂ اﺣﺘﻤﺎﻻﺗﻲ ﻣﻴﺎن ﮔﺰارهﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫»اﮔﺮ ‪ Tr‬ﺗﻌﺪاد ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي درﺳﺘﻲ ]ﺻﺪق[ ﮔﺰارة »‪ «r‬و ‪ Trs‬ﺗﻌﺪاد آن ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي درﺳﺘﻲ ]ﺻـﺪق[‬
‫ﮔﺰارة »‪ «s‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي درﺳﺘﻲ ]ﺻﺪق[ »‪ «r‬ﻧﻴـﺰ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آنﮔـﺎه‪ ...‬ﻧـﺴﺒﺖ‬
‫‪ ،Trs:Tr‬درﺟﺔ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺰارة »‪ «r‬ﺑﻪ ﮔﺰارة »‪ «s‬ﻣﻲدﻫﺪ)‪.(T5.15‬‬
‫ﻣﺜﻼً‪ ،‬در ردﻳﻒﻫﺎي ‪ 2 ،1‬و ‪ 5‬ﺷﻜﻞ ‪ ،5‬ﺳﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﺻﺪق از ﭼﻬﺎر ﺑﻨﻴﺎد ﺻـﺪق ‪ ،r‬ﺑﻨﻴﺎدﻫـﺎي‬
‫ﺻﺪق )‪ (pvp) ⊃ (p&q‬ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎل آن ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ‪ 3/4 r‬اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ردﻳﻒﻫﺎي ‪ 1‬و ‪ (p&q) ،3‬از ﻧﻈﺮ اﺣﺘﻤﺎﻻﺗﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ‪ r‬اﺳﺖ‪ (p&q) .‬در ﻧﻴﻤﻲ از ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي‬
‫ﺻﺪق ‪ r‬ﺳﻬﻴﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ‪ q‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ‪ 1 p‬اﺳـﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ ‪ q ،p‬را اﺳـﺘﻠﺰام‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ,‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ و اﮔﺮ ‪ q ،p‬را ﻧﻘﺾ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤـﻮ ﺗﻮﺿـﻴﺢ داده ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
 ‫وﺿﻌﻴﺖ ﺷﺮﻃﻲ روي ﻫﺮ ﮔـﺰارة ﺳـﺎزﮔﺎر‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎل راﺳـﺖﮔـﻮ ‪ 1‬و اﺣﺘﻤـﺎل ﺗﻨـﺎﻗﺾ ﺻـﻔﺮ‬
‫‪46‬‬
‫اﺳﺖ)ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ‪.(T5.152 C, D‬‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري از ﻧﻈﺮ اﺣﺘﻤﺎﻻﺗﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ زﻳﺮا ارزش ﺻﺪق ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ وﺟـﻮد‬
‫وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ ﺑـﺴﺘﮕﻲ دارد‪» .‬وﺿـﻌﻴﺖﻫـﺎي ﭼﻴﺰﻫـﺎ ﻣـﺴﺘﻘﻞ از ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬وﺟﻮد ﻳﺎ ﻋﺪم ﻫﺮ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺮ وﺟﻮد ﻳﺎ ﻋﺪم دﻳﮕﺮي‬
‫ﻧﺪارد)‪ .(T2.061, 2.062‬اﮔﺮ ‪ r‬و ‪ s‬ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑـﻦﭘـﺎري ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎدﻫـﺎي ﺻـﺪق ﻣﺮﺑﻮﻃـﺔ‬
‫‪135‬‬
‫آﻧﻬﺎ)ﺑﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻲرﺑﻂ( ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از }›‪{‹true r, false ،{‹true r, true s‬‬
‫}›‪ s‬و }›‪ r .{‹true s, false r›} ،{‹true s, true r‬و ‪ s‬ﻓﻘﻂ در ﻳـﻚ ﺑﻨﻴـﺎد ﺻـﺪق ﺳـﻬﻴﻢ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ .Trs = 1 ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ‪ r‬دو ﺑﻨﻴﺎد ﺻﺪق دارد‪ Tr =2 ،‬و اﺣﺘﻤﺎل ﺷﺮﻃﻲ ‪ r‬روي‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫‪ s‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪.(T5.252) Trs/Tr =1/2‬‬

‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣـﺸﺮوط ﺷـﻮد و اﺣﺘﻤـﺎل ﻣـﺸﺮوط را ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﺔ‬
‫راﺑﻄﻪاي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﺻﺪق ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﺻﺪق‪ ،‬ﻳﻜﺴﺮه ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ اﻧﺘـﺴﺎب اﺣﺘﻤـﺎل را‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ ﻋﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺰاره ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﺻﺪق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻣـﺎ در‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﺻﺪق ﻣﺮﺑﻮط ﻋﻤﻼً ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮ واﻗﻌﻲ ﻋﻴﻨﻲ وﺟﻮد دارد و اﻳﻦ اﻣﺮ‪،‬‬
‫‪47‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎلﻫﺎي واﻗﻌﻲ را ﻋﻴﻨﻲ و ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻧﺘﺴﺎبﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ذﻫﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻗﺪﻣﺖ اﻳﻦ ﻧﻮع روﻳﻜـﺮد ﺑـﻪ ژاك ﺑﺮﻧـﻮﻟﻲ)‪ 1713) (Jacques Bournoulli‬ﻣـﻴﻼدي( و‬
‫ﻻﭘﻼس)‪ 1812‬ﻣﻴﻼدي( ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻛﻴﻨﺰ)‪ (Keynes‬در ﺳﺎل ‪ 1921‬ﻣـﻴﻼدي‪ ،‬آن را اﺣﻴـﺎ ﻛـﺮد‪.‬‬
‫رواﻳﺖ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﺣﻠﻘﺔ وﻳﻦ از ‪ 1927‬ﺑﻪ ﺑﻌـﺪ آن را ﻣـﻮرد ﺑﺤـﺚ ﻗـﺮار داد و‬
‫واﻳﺴﻤﻦ)‪ (Waisman‬آن را ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد را ﺑـﺎ ﺟﻠـﺐ ﺗﻮﺟـﻪ ﻛﺎرﻧـﭗ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫آورد‪ 48.‬اﻫﻤﻴﺖ آن ﺗﺎﺣﺪي ﻣﺮﻫﻮن اﻓﻜﺎر ﺛﺎﻧﻮﻳـﺔ وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ درﺑـﺎرة اﺳـﺘﻘﻼل ﮔـﺰارهﻫـﺎي‬
‫ﺑﻦﭘﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1929‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﺔ وي درﺑﺎرة »ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﭘﺪﻳﺪهﻫـﺎي ﺑﺎﻟﻔﻌـﻞ«‬
‫وي را ﻗﺎﻧﻊ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﻣـﺜﻼً اﻳﻨﻜـﻪ ﭼـﺮا رﻧـﮓﻫـﺎ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﻫـﻢزﻣـﺎن‬
‫رﻧﮓﻣﺎﻳﻪﻫﺎ ﻳﺎ درﺧﺸﻨﺪﮔﻲﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮض ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﺪاد ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ در‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري روي دﻫﻨﺪ‪ 49.‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﺪ ﺑﺮﺧـﻲ ﮔـﺰارهﻫـﺎي ﺑـﻦﭘـﺎري‪ ،‬ﻣﺘﻘـﺎﺑﻼً‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻳﻚ ﮔﺰارة ﺑﻦﭘﺎري ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﺰارهاي دﻳﮕﺮ اﺣﺘﻤﺎل ﺻﻔﺮ ﺑﺪﻫـﺪ‪،‬‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﻮد آﻳﺎ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را اﺳﺘﻠﺰام ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ 50‬ﻳـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺮﺑﻮطﺗﺮ‪ ،‬اﻣﻜﺎن آﻧﻜﻪ اﺣﺘﻤﺎلﻫﺎي ﺷﺮﻃﻲ ﻣﻴﺎن ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘـﺎري‪ ،‬در ﺗﻤـﺎم ﻓﺎﺻـﻠﺔ‬
‫ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ‪ 1‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺤﺎظ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎنﻫﺎ ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻛﺎرﻧﭗ و ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ,‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺑﺤﺚ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺣﺘﻤﺎل در اﻳﻦ ﻗﺮن )ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ( اﺳﺎﺳﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪136‬‬
‫ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس‪ ،‬ﺑﻪرﻏﻢ ﺑﺮﺧﻲ ﺟﻮاﻧﺐ ﺟﺬاب ﺧﻮد)از ﺟﻤﻠـﻪ اﻧﻄﺒـﺎق آن ﺑـﺎ ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪة ﻛﻠﻜﻮﻟﻮس اﺣﺘﻤﺎﻻت(‪ 51,‬دو ﻋﻴﺐ ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ دارد‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬درﺑﺎرة اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺪام ﻓﺮاواﻧﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﺨﻤﻴﻦﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎل ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻜﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ آن را از ﺑـﻪ ﻛـﺎرﮔﻴﺮي‬
‫اﺳﺘﺪﻻل آﻣﺎري ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﻓﺮاﮔﻴﺮي از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺎﺗﻮان ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫دوم‪ ،‬اﮔﺮ رواﺑﻂ اﺣﺘﻤﺎﻻﺗﻲ ﻣﻴﺎن ﮔﺰارهﻫﺎي زﺑﺎن ﻃﺒﻴﻌﻲ)از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻋﻠﻮم( ﺑﻪ رواﺑـﻂ‬
‫ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﺻﺪق آﻧﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺴﺎب اﺣﺘﻤﺎﻻت ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮان‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺪام ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري و وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ در ﺷـﺮاﻳﻂ ﺻـﺪق‬
‫آﻧﻬﺎ دﺧﻴﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در زﻳﺮ دﻳﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس درﺑـﺎرة‬
‫اﺷﻴﺎء و ﻧﺎمﻫﺎ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ و ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫‪52‬‬
‫ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را اﻧﺠﺎم داد؟ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان اﻧﺠﺎم داد؟‬
‫‪ .9‬ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻋﻠﻢ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ‬

‫اﮔﺮ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎط ﻋﻠّﻲ)ﺟﺒﺮي ﻳـﺎ اﺗﻔـﺎﻗﻲ( ﻣﻴـﺎن‬
‫آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد )‪ .(T5.135-5.1361, 6.37‬اﮔﺮ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را اﺳﺘﻠﺰام ﻳﺎ ﻧﻘﺾ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺛﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﺟﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ درﺑﺎرة ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ واﻗﻊﮔﺮا ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ وﺿـﻌﻴﺖﻫـﺎي ﭘﻴﭽﻴـﺪه ـــ‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي وﺟﻮد و ﻋﺪم وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ ــ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﻮد‪ ،‬ﮔـﺰارهﻫـﺎي‬
‫ﻧﺎﺑﻦﭘﺎري‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ و اﺣﺘﻤﺎﻻﺗﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻲارﺗﺒﺎط ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
 ‫ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻏﻴﺮﺑﺪﻳﻬﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻲ و اﺣﺘﻤـﺎﻻﺗﻲ ﻣﻴـﺎن ﺗﻮاﺑـﻊ ﺻـﺪق‪ ،‬وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ اﻳـﻦ‬
‫اﻣﻜﺎن را ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﮔﺮاﻧﺶ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎﻃـﺎت‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻﺗﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻴﺎن ﮔﺰاره ﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ و واﺑﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ در ﻣﻴﺎن وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه را ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻔﻲ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﺎور ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ »ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ«‪،‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻫﻢ‪ 53‬اﺳﺖ)‪ .(T6.371‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ آن اﺳﺖ ﻛـﻪ وي‬
‫‪137‬‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌـﺖ« )اﻧﺒﻮﻫـﻪاي ﻣﺮﻛـﺐ ﺷـﺎﻣﻞ »ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﭘﺎﻳـﺴﺘﺎري«‬
‫)‪» ،(T6.33‬ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻛﻨﺶ« )‪» ،(T6.3211‬اﺻﻞ دﻟﻴﻞ ﻛـﺎﻓﻲ« و »ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﭘﻴﻮﺳـﺘﮕﻲ در‬
‫ﻃﺒﻴﻌـﺖ« )‪ (T6.34‬و ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻜﺎﻧﻴـﻚ ﻧﻴـﻮﺗﻨﻲ)‪ (T6.341A, 6.342B‬ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت ﻗـﺮارداد‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ از اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮔﺮ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﺟﺒﺮي و اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻛﻪ از ﻟﺤـﺎظ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﺟﺎﻟﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻴﺎن وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ وﺿﻌﻴﺖﻫـﺎي‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ روش زﺑﺎﻧﻲ از ﻣﻴﺎن اﻧﺒﻮﻫﺔ ﺛﺎﺑﺘﻲ از اﻣﻜﺎن وﺟﻮد و ﻋـﺪم‬
‫وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨﻔﺮد ﭼﻴﺰﻫﺎ ﮔﺮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺎب ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻴﺎن وﺟـﻮد و ﻋـﺪم ﻫـﺮ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛﻪ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻣﻴـﺎن ‪ ab‬و ‪ ،cd‬ﺑـﺎ ﻗﺮاردادﻫـﺎي‬
‫زﺑﺎﻧﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻴﺎز ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ زﺑﺎنﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣـﺼﻨﻮﻋﻲ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‪ ،‬ﺑﻴـﺎن ﺗﻤـﺎم ﻳـﺎ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺗﻮاﺑﻊ ﺻﺪق ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﻳـﻚ زﺑـﺎن‪،‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را ﻗﺎدر ﺳﺎزد ﻛﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ارزشﻫـﺎي ﺻـﺪق آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ وﺟـﻮد‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ‪ ab‬و ‪ cd‬ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ ،‬در ﺻـﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ زﺑـﺎﻧﻲ دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻜﻨـﺪ‪.‬‬
‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ را ﺗﺠﺴﻢ ﻗﺮاردادﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺮاي ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﺟﻬـﺎن ﻣـﻲداﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﻤـﻊآوري ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺷـﺪ و ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻛﺪام وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه را ﻋﻠﻢ ﻣـﻮرد ﺑﺤـﺚ ﻗـﺮار ﺧﻮاﻫـﺪ داد‪ .‬ﻣـﺜﻼً‪» ،‬ﻣﻜﺎﻧﻴـﻚ«‬
‫ﻧﻴﻮﺗﻨﻲ »ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻤﺎم ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ در‪ ...‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ]آن[ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺷـﻴﻮهاي ﻣﻌـﻴﻦ‬
‫از‪ ...‬اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ‪ ،‬ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﻳـﻚ ﺷـﻜﻞ از ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﺟﻬـﺎن را ﻣﻌـﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد« )‪ .(T6.341A‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ اﻳﻦ را ﺑﺎ ﺗﻤﺜﻴﻞ روﺷﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻗﺮار دادن ﻳﻚ ﺗﻮري ﺑﺎ ﺷﺒﻜﺔ ﻣﺮﺑﻌﻲ روي آن ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﻧﺎﻣﻨﻈﻤﻲ از ﻟﻜﻪﻫـﺎي ﺳـﻴﺎه ﭘﻮﺷـﺎﻧﺪه‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﺮﺑﻊﻫﺎ ﺳﻴﺎه اﺳﺖ ﻳﺎ ﺳـﻔﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺠـﺴﻢ ﻣـﻲﺳـﺎزد‪ .‬درﺷـﺘﻲ‬
‫ﺷﺒﻜﻪ ﺑﺮ روي دﻗﺖ ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑـﺮاي ﺗـﻮريﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺎ‬
‫اﺷﻜﺎل ﻣﺘﻔﺎوت‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ درﺟﺔ درﺷـﺘﻲ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ‬
‫ﺗﻮري‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣﻤﻜﻦ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﻨﺪ ﺗﻮري ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت ﻳﻜـﺴﺎن و‬
‫دﻗﻴﻘﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛﺎﻓﻲ دﻗﻴﻖ ﺑﺮاي ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ‬
‫‪138‬‬
‫را ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻤﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻟﮕﻮي ﻟﻜﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﺮزي ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪﻓﺮد ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻫﻴﭻ ﻳـﻚ از ﺗـﻮريﻫـﺎ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺸﺒﻴﻪ ]ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ[‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺟﺰ وﺟﻮد و ﻋـﺪم وﺿـﻌﻴﺖﻫـﺎي واﻗﻌـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮزي ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪﻓﺮد ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻫﻴﭻ زﺑﺎن ﻋﻠﻤـﻲ ﺧﺎﺻـﻲ را ﻣﻄﻠـﻮب ﻧﻤـﻲداﻧﻨـﺪ‪،‬‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻧﻴﻮﺗﻨﻲ‪ ،‬وﺟﻮد ﻳﺎ ﻋﺪم وﺿﻌﻴﺖﻫـﺎي ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ ﺟﻬـﺎﻧﻲ از آن‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻋﻮض‪ ،‬ﺑﺎ اﻟﺰام ﺑﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣـﺜﻼً ﺣﺮﻛـﺖ را ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬
‫ﺟﺮم‪ ،‬ﻧﻴﺮو و ﺷﺘﺎب ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﻴﻢ ــ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ ﮔﺮوهﺑﻨﺪيﻫـﺎي ﻗـﺮاردادي وﺿـﻌﻴﺖﻫـﺎي‬
‫ﻃﺒﻌﺎً ﻣﺴﺘﻘﻞ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ــ ﺳﺎزﻣﺎن آﻧﻬﺎ را در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻘﻴﺪ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻤﺎم ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺎرة ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻴﻮﺗﻨﻲ ﺣﺮﻛﺖ ﮔﻔـﺖ‪ .‬ﻗـﻮاﻧﻴﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﺻـﻞ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻓﻲ ﻫﻢ ﭼﻴـﺰي را ﺗﺒﻴـﻴﻦ ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ ﻗﻴـﺪﻫﺎي ﺳـﻄﺢ ﺑـﺎﻻﺗﺮ ﺑـﺮ روي ﺗﻮﺻـﻴﻒ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ)‪ 54.(T6.35B‬ﻣﻲﺗﻮان از اﻳﻦ اﻣـﺮ ﻛـﻪ ]ﺟﻬـﺎن را[ »ﻣـﻲﺗـﻮان آن را ﺑـﺎ ﻳـﻚ ﺳﻴـﺴﺘﻢ‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ« و ﺑﺎ »ﺷﻴﻮهاي دﻗﻴﻖ ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ آن« ﺑﺎ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻧﻴﻮﺗﻨﻲ »ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ«‪» ،‬ﺳـﺎدهﺗـﺮ از‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد«‪ ،‬ﭼﻴﺰي درﺑﺎرة ﺟﻬﺎن آﻣﻮﺧﺖ)‪ 55.(T6.342B‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ وﺟﻮد و ﻋﺪم وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي زﺑـﺎﻧﻲ واﺑـﺴﺘﻪ ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ را در ﺳﺎﺧﺖ و ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﺑﺮد آﻧﻬـﺎ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺑـﺎر آورد‪،‬‬
‫ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪» ،‬اﻣﻜﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻧﻴﻮﺗﻨﻲ‪ ،‬ﭼﻴﺰي‬
‫در ﻣﻮرد ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ« )‪ .(T6.342B‬اﻣﻜﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﻄﺢ ﻟﻜﻪدار ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﺷـﻜﺎل‬
‫ﻳﺎ آراﻳﻪﻫﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻟﻜﻪﻫﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﺷﻜﻞﻫﺎ ﻳﺎ آراﻳﻪﻫﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺷﺒﻜﻪ ﻳﺎ ﺗﻮري ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ آﻧﻬﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﮔﺮ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﮔﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ و اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬آنﭼﻨﺎن ﻛﻪ وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬
 ‫ﻗﺮاردادي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺗﻮﺻـﻴﻔﺎت ﻧﻴـﻮﺗﻨﻲ اﻳﺠـﺎب ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ وﺿـﻌﻴﺖﻫـﺎي ﭼﻴﺰﻫـﺎ در‬
‫ﮔﺮوهﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻧﻴﻮﺗﻨﻲ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪهاي ﻛﻪ از ﮔﺮوهﺑﻨـﺪيﻫـﺎي ﻫـﺮ ﻧﻈﺮﻳـﺔ‬
‫دﻳﮕﺮي ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮزي ﻃﺒﻴﻌﻲﺗﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي و ﮔﺮوهﺑﻨﺪي ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎرﻛﺮد واﻗﻌﻲ اﺻـﻮل ﺗﺒﻴﻴﻨـﻲ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻚ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ را ﻛﻤﺘﺮ از دوﺋﻢ ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻴﺪﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻪ آن ﻛﻤﺘﺮ اﺣﺘﺮام ﻧﻤـﻲﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ‪ ,‬ﭘﺎﻳﺒﻨـﺪ آن ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﻓﻠـﺴﻔﺔ ﻋﻠـﻢ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫‪139‬‬
‫ﻗﺮاردادﮔﺮاﻳﻲ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي وي درﺑﺎرة ﻋﺮﻓﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑـﻮد)ر‪.‬ك‪ .‬ﺑﺨـﺶ‬
‫‪ ،(12‬ﺣﺎوي ﺑﺬرﻫﺎي آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ و رﻓﺘﺎري ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮزي ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﻧﺎﻣﻬﺮﺑﺎﻧﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ »ﻛﻞ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺪرن از ﺟﻬﺎن ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﺗﻮﻫﻢ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ« و ﺑﺎ ﮔـﺴﺘﺮش‪ ،‬ﻋﻠـﻮﻣﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻣﺘﻮﺳـﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪» ،‬ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )‪ .(T6.371-6.372‬اﻓﺮادي ﻛـﻪ ﺑـﺪﻳﻦ ﺑﺮداﺷـﺖ‬
‫ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ را »اﻣﺮي ﻧﻘﺾﻧﺎﭘﺬﻳﺮ« ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪» ،‬درﺳﺖ ﻫﻤـﺎنﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ در‬
‫اﻋﺼﺎر ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺪا و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ »دﻳﺪﮔﺎه ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن« را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬
‫اذﻋﺎن ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺧﺪا و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ »ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺪرن‪] ...‬ﻛﻪ[ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﻨﺎن ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ« )‪ ،(T6.372‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﭼﺸﻢاﻧـﺪازي در‬
‫دﻳﺪﮔﺎه وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ »ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺪرن« ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎورد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺘﺄﺧﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻫـﺮ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺎرﺑﺮد زﺑﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در »اﺷﻜﺎل ﺣﻴﺎت« و روشﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رﻳـﺸﻪ‬
‫دارد و ﺑﺎ اﻳﻦ رﻳﺸﻪداري‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻨﻔﺮ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ از ﺗﻜﺒﺮي‬
‫‪56‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲداد‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .10‬ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﺑﺎ اﺷﻴﺎء‬

‫ﺑﺮ ﺧﻼف اﺷﻴﺎي دوﺑﻌﺪي در ﺳﺎدهﺳﺎزي)ر‪.‬ك‪ .‬ﺑﺨﺶ ‪ ،(2‬اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳـﻲ‬

‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳـﺎده و ﺗﻘـﺴﻴﻢﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ)‪ ،(T2.02‬دﮔﺮﮔـﻮﻧﻲﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ‪ ,‬ﻻﻳﺘﻐﻴـﺮ و اﺑـﺪي‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ)‪ .(T2.022, 2.024, 2.271‬دادهﻫـﺎي ﺣـﺴﻲ‪ ،‬ﺗـﺼﻮرات‪ ،‬اﺣـﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑـﻪﻫـﺎي‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و دﻳﮕﺮ ﻣﻮارد ذﻫﻨﻲ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻛﻪ روانﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻓﺮض ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻗـﺪ‬
‫اﻳﻦ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ ﻛﻮﭼﻚﺗـﺮ از‬
‫آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ درك ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ اﺧﺘﻼﻓﻲ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ را ﻣﻴﺎن ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس و ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي از ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻛـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺑـﺎ آن ﻣـﺮﺗﺒﻂ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺟﻲ‪.‬اي‪ .‬ﻣﻮر‪ 57،‬ﺑﺮﺗﺮاﻧـﺪ راﺳـﻞ‪ ،‬اﻋـﻀﺎي ﺣﻠﻘـﺔ وﻳـﻦ و دﻳﮕﺮاﻧـﻲ ﻛـﻪ‬
‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺗﺤﻠﻴـﻞ زﺑـﺎن‬
‫ﻋﺎدي و ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬در اﺷﻴﺎي ادراكﭘﺬﻳﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺒـﺎﻧﻲ ﻣﻌﺮﻓـﺖ ﺗﺠﺮﺑـﻲ ﺗﻌﻠـﻖ دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺗﻤـﻪ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ راﺳﻞ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ]اﺷﻴﺎي ادراكﭘﺬﻳﺮ[ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫‪140‬‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ رواﻳﺖﻫﺎي ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺤﻠﻴﻞﺷﺪة آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ دادهﻫـﺎي ﺣـﺴﻲ دﻻﻟـﺖ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺠﺮﺑﻲ آزﻣﻮد‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻔﻬﻤـﻴﻢ‪ ,‬ﻣﮕـﺮ‬
‫آﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﺑﻪ اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارﻳﻢ‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮ ﺧـﻼف اﻳـﻦ‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫ﻫﻤﻪ و ﻛﺎر ﻣﺘﺄﺧﺮ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓـﺖﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻧﻤـﻲﭘـﺮدازد‪ 58.‬اﺷـﻴﺎء‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳــﻲ ﺑــﻪ ﻧﻈﺮﻳــﻪاي وﺟﻮدﺷــﻨﺎﺧﺘﻲ درﺑــﺎرة ﺗﺮﻛﻴــﺐ ﻏــﺎﻳﻲ ﺟﻬــﺎن و ﻧــﻪ ﻧﻈﺮﻳــﻪاي‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ درﺑﺎرة ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ‪ .‬اﺷﻴﺎء ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﻏﺎﻳﻲ اﻣﻮر‬
‫واﻗﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ درﺑﺎرة آﻧﻬﺎ ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺳﺎزﻳﻢ و ﻧﻪ ﻣﺪارﻛﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑـﺮاي ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﺑﺎورﻫـﺎي‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ‪ ،‬اﺷـﻴﺎء ﻏـﺎﻳﻲ دﻻﻟـﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس در راه ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﺷﻴﺎء ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻳﻨﻜﻪ زﺑـﺎنﻫـﺎ ﻋﻤـﻼً ﭼﮕﻮﻧـﻪ آﻣﻮﺧﺘـﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎر اﻧﺪﻛﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﻳﺎ اﺻـﻼً ﻛـﺎري اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ 59.‬ﺗﺬﻛﺮ ﺑﻌﺪي وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ درﺑﺎرة رؤﻳﺎي ﺳـﻘﺮاط ﺑـﺮاي ﺗﺠﺰﻳـﺔ اﻣـﻮر ﭘﻴﭽﻴـﺪه ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﺳﺎده ﻛﻪ »ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻳﻘﻴﻨﺎً اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻـﺮ را ﺑـﻪ ﻣـﺎ ﻧـﺸﺎن ﻧﻤـﻲدﻫـﺪ«‪ ،‬ﻛـﺎﻣﻼً ﺑـﻪ اﺷـﻴﺎء‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﺑﺎور دارد و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﺮ روي آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ) ‪[4.47],‬‬
‫‪59‬؛ ‪.([4.25], 202 A-C‬‬
‫اوﺿﺎع ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮد‪ .‬دﻓﺘﺮﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ اﺷﺎره ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‬
‫‪60‬‬
‫ﻛﻪ »ﺗﻜﻪﻫﺎﻳﻲ در ﻣﻴﺪان ﺑـﺼﺮي ﻣـﺎ« ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﻣـﺪﻟﻮلﻫـﺎي ﻧـﺎمﻫـﺎي ﺻـﺎدق ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﺎ ﺷﻠﻴﻚ و واﻳﺴﻤﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ وي ﺑﻪ وﻳﻦ‪ ،‬آﺷـﻜﺎرا ﺗﺤـﻮﻟﻲ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را در اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳـﻲ ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬در ﺣـﺪود ‪ ،1930‬وﻳـﺴﻤﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎت‪ 61‬را ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬اﻗﺘﺒﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﻛﻪ ﻇـﺎﻫﺮاً دﻋـﺎي‬
 ‫ﺧﻴﺮ)ﻣﻮﻗﺖ( وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ را ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ 62.‬اﻣﺎ‪ ،‬دﻓﺘﺮﻫﺎ اﻣﻜﺎن اﺷـﻴﺎﺋﻲ را ﻫـﻢ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪازة ﺳﺎﻋﺖﻫﺎ و ﻧﻘﺎط ﻣﺎدي ﻏﻴﺮراﺳﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ,‬ﻟﺤﺎظ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ 63.‬ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﻘـﺪان‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎوﺟﻮد ﺗﻤﺎﻳﻞ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻔﻜﺮ در اﻳﻨﻜﻪ اﺷﻴﺎء ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻤﺮﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻋﻬﺪة‬
‫داﻧﺸﺠﻮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻟﻴـﻞ اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ آن ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ‬
‫روﻳﻜﺮدي را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ اﺷﻴﺎﺋﻲ را اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛـﺮد‪ ،‬ﺑـﺪون آﻧﻜـﻪ در اﻳـﻦ‬
‫‪141‬‬
‫ﻣﻮرد ﻛﻪ اﻳﻦ اﺷﻴﺎء ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪ 64.‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪ ،‬ﭘـﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻋﻼﺋﻘﻲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ را ﻣﻠـﺰم ﻣـﻲﺳـﺎﺧﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻔﻜﺮات ﭘﻴﺶﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ را در ﻣﻮرد اﻳﻨﻜﻪ اﺷﻴﺎء ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اداﻣﻪ دﻫﺪ)ر‪.‬ك‪ .‬ﺑﺨﺶ ‪.(12‬‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑـﺎزآراﻳﻲﻫـﺎي اﺷـﻴﺎء ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤـﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ ﺑـﺪاﻧﻴﻢ‬
‫وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ اﺷﻴﺎء ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﺪاﻧﻴﻢ ﻛﺪام اﺷـﻴﺎء‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺎمﻫﺎي ﺑﺴﻴﻂ را ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑـﻦﭘـﺎري‬
‫را ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ؛ زﻳﺮا ﻫﺮ ﮔﺰارة ﺑﻦﭘﺎري آراﻳﻪاي از ﻧﺎمﻫـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﻌﻨﺎي آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس از داﻧﺴﺘﻦ »ﺑﺮ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺤـﺾ«‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﺑﺎﺷﻨﺪ)‪ ،(T5.5562‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺰارهﻫﺎي‬
‫ﺑﻦﭘﺎري ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ)‪ (T5.5541-5.555‬ﻳﺎ اﺷﻜﺎل آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ)ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﺎوي‬
‫ﭼﻨﺪ ﻧﺎم ﻣﺘﻔﺎوت و ﺑﺎ ﻛﺪام آراﻳـﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ(‪ ,‬ﻧـﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ)‪ .(T5.5541-5.555‬در ﻋـﻮض‪،‬‬
‫»ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﻨﻄﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﺪام ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري وﺟﻮد دارﻧﺪ« )‪ .(T5.557‬ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻢ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﻌﻨﻲ راه ﻛﺸﻒ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري‪ ،‬ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﺠﺰﻳﺔ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻧـﺎﺑﻦﭘـﺎري اﺳـﺖ‬
‫)ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ‪ .(T4.221A‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه اﻧﺘﺨﺎب ﺷـﺪه ﺑـﺮاي‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري آﻏﺎز و ﺗﻼش ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺻـﺪق‪ ،‬ﻣـﺜﻼً‪ ،‬ادﻋﺎﻫـﺎي رﻧـﮓ را ﺑـﺎ ﻧﻔـﻲ‬
‫ﻫﻢزﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻓﻬﺮﺳﺖ اوﻟﻴﺔ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻣﻔـﺮوض را در ﺻـﻮرت ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﻛﺴﺐ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻻزم‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻓﺮآﻳﻨﺪ را ﺗﻜﺮار ﻛـﺮد‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳـﺖ‬
‫را در ﺻﻮرت ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﮔﺰارهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﺮد و اﻟﻲ آﺧﺮ‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮوژهاي در ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس اﻧﺠﺎم ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﻣـﺼﺎﻟﺤﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻘﻠﻴﻞﻫﺎ ﻳﺎ ﺗﺠﺰﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺳﺎﺧﺖ اﻧﺘﻈﺎر آﻧﻬﺎ را در ﻣﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﮔـﺮدد‪ ،‬ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫ﻧﻤﻲآورد؛ ﻣﺜﻼً‪ ,‬ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﺤﺚ درﺑﺎرة ﻣﻨﻄﻖ و اﺣﺘﻤﺎل دﻋﺎوي زﺑﺎن ﻃﺒﻴﻌﻲ)ر‪.‬ك‪ .‬ﺑﺨﺶ ‪.(9‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع وﺟﻮﻫﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﺷﻮد اﺷﻴﺎء ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳـﻲ از آﻧﻬـﺎ ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ,‬اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺆال را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ آﻳﺎ ﻳﻚ ﺷﻲء)از اﻳﻦ رو ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎ( را ﻣﻲﺗﻮان از ]ﺷـﻲء[‬
‫دﻳﮕﺮ ﺗﻤﻴﺰ داد؟ اﮔﺮ ﻧﺘﻮان آﻧﻬﺎ را از ﻫﻢ ﺗﻤﻴﺰ داد‪ ،‬ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﻲ درﺑﺎرة ﭼﺸﻢاﻧﺪاز اﻧﺠﺎم ﺳﺎﺧﺖﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﻣﻐﻔﻮل ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮه اﺷﻴﺎء ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ ﺳﻪ ﻧﻮعاﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪142‬‬
‫‪ .1‬ﻫﺮ ﺷﻲء ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪» .‬وﺟﻮه داﺧﻠﻲ« ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آن ﺑﻪ ﺑﺎزآراﻳﻲ ﺑﺎ ﻳـﻚ ﻳـﺎ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺷﻲء دﻳﮕﺮ)ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ آن در ﺑﺎزآراﻳﻲ ﺑﺎ اﺷﻴﺎء دﻳﮕﺮ(‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬وﺟـﻮه داﺧﻠـﻲ اﺷـﻴﺎء‬
‫ﺗﻌﻴــﻴﻦ ﻣــﻲﻛﻨﻨــﺪ ﻛــﻪ آﻧﻬــﺎ ﺑــﻪ ﻛــﺪام وﺿــﻌﻴﺖﻫــﺎي ﭼﻴﺰﻫــﺎ ﻣــﻲﺗﻮاﻧﻨــﺪ ﺗﻌﻠــﻖ داﺷــﺘﻪ‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ)‪ .(T2.0123B‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺗﻤﺎم ﭼﻴﺰﻫﺎ روي ﻫﻢ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام ﺟﻬـﺎنﻫـﺎ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺑﺎزآراﻳﻲﻫﺎي اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ در‬
‫ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﭘﻴﻜﺮﺑﻨﺪيﻫﺎي اﺷﻴﺎء از ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن‬
‫دﻳﮕﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ وﺟﻮه داﺧﻠـﻲ ﺷـﻲء در ﺗﻤـﺎم ﺟﻬـﺎنﻫـﺎي ﻣﻤﻜـﻦ‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﺣﺘـﻲ‬
‫ﺟﻬﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭻ وﺿﻌﻴﺖ واﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﺗﻌﻠـﻖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي »ﺧﺎرﺟﻲ« اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨـﺪ)‪.(T2.01231, 2.9233, 4.023‬‬
‫وي در ﻣﻮرد اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ ]وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ[ ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺳﺨﻦ ﻧﻤـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺣﺪس ﺑﺰﻧﻴﻢ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺷﻲء وﺟﻮﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻲء در ﺗﻤﺎم‬
‫ﺟﻬﺎنﻫﺎ دارد)‪ ،(T4.123‬وﺟﻮه ﺧﺎرﺟﻲ آن ﺑﺎﻳﺪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻲء در ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‬
‫دارد و در ﺑﺮﺧﻲ ﺟﻬﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻓﺎﻗﺪ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﺰارة ﺑﻦﭘـﺎري‬
‫در ﻫﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺻﺎدق ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺑﺎزآراﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﻲء ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬در ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺟﻬﺎنﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬وﺟﻮه ﺧﺎرﺟﻲ ﺷﻲء ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﺷﺪ از ﺗﻌﻠﻖ آن ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫ﺑﺎزآراﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ ,‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﺪم وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺷـﺎﻳﺪ اﻧـﻮاع دﻳﮕـﺮي از وﺟـﻮه ﺧـﺎرﺟﻲ وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫‪65‬‬
‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪ .3‬ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ رﻧﮓﻫـﺎ و دﻳﮕـﺮ اﺷﻴـــﺎﺋﻲ را ﻛـﻪ وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ »ﻣـــــــﺎدي«‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ )‪ ،(T2.0231‬ﻣﻤﻜﻦ ﺳﺎزد‪ ،‬ﻧﻴﺎز دارد ﻛﻪ وﺟﻮﻫﻲ از ﻧﻮع دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ اﺷـﻴﺎء ﻧـﺴﺒﺖ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »دو رﻧﮓ ﻳﻚ ﻣﻜﺎن را در ﻣﻴﺪان دﻳـﺪ اﺷـﻐﺎل ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ« ﻳـﺎ‬
‫ذرهاي در ﻳﻚ زﻣﺎن داراي دو ﺳﺮﻋﺖ ﻳﺎ دو وﺿـﻌﻴﺖ ﻓـﻀﺎﻳﻲ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑﺎﺷـﺪ)‪،(T6.3751‬‬
‫ﻗﺮﻣﺰ و آﺑﻲ ﺑﻮدن)در اﻳﻨﺠﺎ و در آﻧﺠﺎ ﺑﻮدن‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺮﻋﺖ و آن ﺳﺮﻋﺖ را داﺷﺘﻦ(‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﻪاﻟﺠﻤﻊ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤـﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﺮاﺳـﺎس‬
‫‪143‬‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬رﻧﮓ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ و ﻣﻮﺿﻊ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫و »ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﭘﻴﻜﺮﺑﻨﺪي اﺷﻴﺎء اﺳﺖ ﻛﻪ‪] ...‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺎدي[‪ ...‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ«‪.(T2.0231)66‬‬
‫ﻣﺜﻼً‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﻛﻼه ﻣﻦ آﺑﻲ رﻧﮓ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي واﻗﻊ ﭘﻴﭽﻴﺪهاي ﺗﻘﻠﻴـﻞ ﻳﺎﺑـﺪ‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﻛﻪ ﻃﺒﺎﻳﻊ )ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺎزآراﻳﻲ( اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﻣﻤﻜﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌـﺖ‬
‫اﺷﻴﺎء ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﻳﺪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي واﻗﻊ ﭘﻴﭽﻴﺪهاي را ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻼه ﻣﻦ در ﻳﻚ زﻣﺎن رﻧﮓﻫـﺎي‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ)ﻳﺎ ﺑﻪ رﻧﮓ آن درﺟﺎت درﺧﺸﻨﺪﮔﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ(‪ ،‬ﺣﺬف ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺜﺎﻟﻲ از اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ »واﻗﻌﻴـﺖ ﺗﺠﺮﺑـﻲ ﺑـﺎ ﻛﻠﻴـﺖ اﺷـﻴﺎء ﻣﺤـﺪود ﻣـﻲﺷـﻮد«‬
‫)‪ .(T5.5561A‬ﻣﻦ وﺟﻮﻫﻲ از اﺷﻴﺎء را ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺎدي اﺷﻴﺎء آﺷـﻨﺎ را ﻣﻤﻜـﻦ و ﻣﻘﻴـﺪ‬
‫ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪» ،‬اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﻣﺎدي«‪ 67‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻢ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي داﺧﻠﻲ اﺷﻴﺎء ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﺷﻴﺎﺋﻲ را ﻛﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻬﻲ ﺟﺰ اﻳﻦ وﺟﻮه ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤـﻲﺗـﻮان‬
‫آنﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬از ﻫﻢ ﺗﻤﻴﺰ داد‪ 68.‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﺟﻤﻼﺗـﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪن وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻳﺎ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي واﻗﻊ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺎزآراﻳﻲﻫﺎي اﺷـﻴﺎء ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﻴـﺰ ﻣﻴـﺎن‬
‫وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺻﺪق ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ را ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ ﻧﻴـﺰ)ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان و ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن( ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﻨـﺎي ﻧـﺎم ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳـﻲ ﺑـﺎ دﻻﻟـﺖ آن ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻲء)‪ (T3.203‬ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﻮد و ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﺟﺰء ﻧﺎمﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺗـﺼﻮﻳﺮ‬
‫ﻛﺸﻴﺪن وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ آراﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺟﺰء آراﻳـﻪﻫـﺎﻳﻲ از ﺣـﺎﻣﻼن ﻧـﺎمﻫـﺎ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛـﻪ ﮔـﻮﻳﻲ ﻗـﺎدر ﻧﺨـﻮاﻫﻴﻢ ﺑـﻮد ﺷـﺮاﻳﻂ ﺻـﺪق‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري را ﻣﻌﻴﻦ ﺳﺎزﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ درﻳﺎﻓـﺖ آﻧﻜـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺗﻮاﺑـﻊ ﺻـﺪق‬
‫ﻧﺎراﺳﺖﮔﻮي ﻣﻨﻄﻘﺎً ﺳﺎزﮔﺎر آﻧﻬﺎ را ــ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻮاﺑﻊ ﺻﺪﻗﻲ را ﻛـﻪ ﺑـﻪ زﺑـﺎن ﻓﻨـﻲ و ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬
‫روزﻣﺮه ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ــ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬دﺷﻮار ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻓﺮاﺗﺮ از اﻳﻦ اﻣـﺮ ﻛـﻪ ﻋﻤـﻼً ﻫـﻴﭻ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻲ در ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﮔﺮدد ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳـﺪ ﻛـﻪ ﺳـﺎﺧﺖ‬
‫ﻫﺮ ﮔﺰارة زﺑﺎن ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ ﻳﺎ ﻓﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻐﻴﻴﺮات زﻳﺎد در ﻧﻈﺮﻳﺔ اﺷﻴﺎء آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .11‬ﺿﺪﺗﻤﻴﺰ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺎرة اﻳﻦ اﻣﺮ ﮔﻔﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ اﺷﻴﺎء ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳـﻲ ﻧـﻪ‬ ‫‪144‬‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺎدي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻨﻬﺎ ﻓﻘـﻂ وﺟـﻮﻫﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﻮاس ﻳﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ درج ﻳﺎ ﺛﺒﺖ آﻧﻬـﺎ ﻫـﺴﺘﻨﺪ)دﺳـﺖﻛـﻢ ﺑـﻪ‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻴﻢ(‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﺣـﻮاس‬
‫ﻳﺎ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﻲﺋﻲ ﺧﺎص ﻳﺎ وﺟﻮه آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه‪ ،‬درك‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮﺑﺮداري ﻳـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺤﻮ دﻳﮕﺮي ﺛﺒﺖ ﻳﺎ درج ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﺷﻴﺎء دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺗﺠﺮﺑﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻳـﺪ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺠﺰﻳﺔ ﻫﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻳﺎ وﺿﻌﻴﺖ واﻗﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ)و ﺗﺠﻬﻴـﺰات ﻣـﺎ( ﻣـﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ‬
‫‪69‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺛﺒﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫دوﻣﻴﻦ اﻣﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻴﺎن اﺷﻴﺎء ﺗﻤﻴﺰي ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ داراي‬
‫وﺟﻮه ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ)‪ (T2.02331‬و ﺗﻤﺎم وﺟﻮه اﺷﻴﺎء ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻳـﺎ دروﻧـﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ)از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﻣﺎدي(‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺷﻲء را از ﻃﺮﻳﻖ وﺟﻮه ﺑﻴﺮوﻧﻲ آن اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤـﺎﻳﻴﻢ‪،‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ وﺟﻮه ﺑﺮاي ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺣﻮاس و ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻣﺎ ﺑﺎ اﺷﻴﺎء ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﺤﻮي وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨﻔﺮد ﭼﻴﺰﻫـﺎ‬
‫را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺷﻲﺋﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﺷﻲء دﻳﮕﺮي ﻛﻪ آن را »ب« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻠﺤﻖ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺎم »اﻟﻒ« ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ وﺟﻪ ﺧﺎرﺟﻲ »اﻟﻒ« و »ب« را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲدﻫﺪ ــ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻠﺤﻖ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ »اﻟﻒ« را در وﺿﻌﻴﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕـﺮي ﺗـﺸﺨﻴﺺ‬
‫دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻗﺎدر ﻧﺒﻮدﻳﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ آﻳﺎ ﺷﻲء دﻳﮕﺮي ﻛﻪ)در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻳﺎ ﻫﺮ‬
‫ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮي( ﺑﻪ »اﻟﻒ« ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﻲﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را در اﺑﺘﺪا »ب« ﻧﺎﻣﻴﺪﻳﻢ ﻳﺎ ﺧﻴـﺮ‪.‬‬
‫)از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي دروﻧﻲ را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬دﻟﻴﻠﻲ ﻧﺪارﻳﻢ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ »اﻟـﻒ«‬
 ‫و »ب« ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﺼﻮري ﻫﻢ از اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﻛـﻪ »ب« ﺑـﻪ »اﻟـﻒ«‬
‫ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﻜﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻛﻪ »ب« را از ﻫﺮ ﺷﻲء دﻳﮕﺮي ﻛـﻪ در ﻫـﺮ وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ »اﻟﻒ« ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻤﻴﺰ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ ﻛـﻪ ﺣـﻖ‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺎ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺷﻲﺋﻲ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫـﺎي‬
‫‪145‬‬ ‫دروﻧﻲ آن را ﺑﺪاﻧﻴﻢ)‪.(T2.01231‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ وﺟﻮه دروﻧﻲ ﺷﻲء را آﺷﻜﺎر ﺳﺎزﻳﻢ؟ اﮔـﺮ »اﻟـﻒ« و »ب« ﻣﻠﺤـﻖ ﺷـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﻳﻚ وﺟﻪ دروﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑـﺮاي‬
‫آﻧﻜﻪ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﭼﻪ وﺟﻮه دروﻧﻲ دﻳﮕﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺪام اﺷﻴﺎء دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﺎ‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛـﻪ »اﻟـﻒج« وﺟـﻮد ﻧـﺪارد و »ج«‬
‫ﺷﻲء دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ »اﻟﻒج« ﻧﺘﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از آن روي ﻛﻪ ﺑـﺎزآراﻳﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪) .‬وﺟﻬﻲ دروﻧﻲ از »اﻟﻒ« و »ج« اﺳﺖ(‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺪم آن ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺴﺖ ﻓﻘـﻂ اﻣـﺮي‬
‫ﻣﻤﻜﻦ)وﺟﻬﻲ ﺑﻴﺮوﻧﻲ( ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب از ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎت‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ درﻣـﻲﻳـﺎﻓﺘﻴﻢ ﻛـﻪ آﻳـﺎ‬
‫»اﻟﻒج« در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮﺑﺎﻟﻔﻌﻞ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ راﻫﻲ ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﮕـﺮ‬
‫آﻧﻜﻪ اﺷﻴﺎء ﻋﻼﺋﻤﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ آﻧﻬﺎ در ﺟﻬـﺎنﻫـﺎ ﻗـﺎدر ﺳـﺎزد‪ .‬وﺟـﻮه‬
‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﻣﺤﺪود ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺷﻴﺎء در ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ دارﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ,‬ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫در ﺧﺪﻣﺖ اﻳﻦ ﻫﺪف ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﺟﻮه دروﻧﻲ)از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﻣـﺎدي( اﻳـﻦ ﻛـﺎر را اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﺪون ﻋﻼﺋﻤﻲ ﻛﻪ اﺷﻴﺎء ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در ﺟﻬﺎنﻫﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ وﺟﻮه دروﻧﻲ ﻛـﻪ »اﻟـﻒ« را از »ب« ﻣﺘﻤـﺎﻳﺰ ﻣـﻲﺳـﺎزﻧﺪ‪ ،‬آﺷـﻜﺎر‬
‫ﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﻗﺎدر ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد وﺿﻌﻴﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎي »اﻟﻒب« را از »باﻟﻒ« ﻳﺎ »بج« ﺗﻤﻴﺰ دﻫـﻴﻢ و‬
‫»ج« ﻫﺮ ﺷﻲﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ)ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ(‪ ،‬راﻫﻲ داﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﺎمﻫﺎ)ﻋﻼﺋﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻧﺎمﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ( را ﺑﻪ اﺷﻴﺎء ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻣﻮر واﻗﻊ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﺗﻼش ﻛﻨـﻴﻢ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ از ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي اﻳﻦﻫﻤﺎﻧﻲ ﻓﺮاﺟﻬﺎﻧﻲ دوري ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣـﺜﻼً‪ ،‬ﺗﻔﻜـﺮ درﺑـﺎرة اﻳﻨﻜـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺷﻲء ﻣﻠﺤﻖﺷﺪه ﺑﻪ »ب« در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ دﻳﮕـﺮ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻧﺎﻣﻲ ﻣﻲدﻫﻴﻢ و اﻧﺸﻤﺎل آن را)ﺗﺤﺖ ﻫﻤـﺎن ﻧـﺎم( در ﺟﻬـﺎنﻫـﺎي ﺑـﺪﻳﻞ ﻣـﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ روﻳﻜﺮدي‪ ،‬ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬
‫و ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت آﻧﻬﺎ »ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﻠﺴﻜﻮپﻫﺎي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻛﺸﻒ ﺷﻮﻧﺪ«‪ 70.‬اﻣﺎ از‬
‫آﻧﺠﺎ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺗﻌﺪاد اﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻧﻈﺎمﻫـﺎي ﺗـﺼﺮﻳﺢ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻴﺎن اﺷـﻴﺎء ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﻧـﺎم دارﻧـﺪ و وﺿـﻌﻴﺖﻫـﺎي‬ ‫‪146‬‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺗﺼﺮﻳﺤﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﺟﻤﻠﺔ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻗﺎﺋـﻞ‬
‫ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ در ﻣﻮرد اﺷﻴﺎء واﻗﻊﮔـﺮا ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس وﺟﻮدﺷﻨﺎﺳـﻲ ﺗﺮاﻛﺘـﺎﺗﻮس‪،‬‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻣﺎ در آﺷﻜﺎرﺳﺎزي ﺗﻔﺎوتﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوتﻫـﺎ ﻛﻤﺘـﺮ واﻗﻌـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻜﺎﻧﻲ را ﻟﺤﺎظ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﺮﻳﺤﺎﺗﻲ ﻣﻘﻴﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻳﻦﻫﻤﺎﻧﻲﻫﺎي اﺷﻴﺎء ﺑﺮ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﻲ ﮔﺰارهﻫـﺎي ﺑـﻦﭘـﺎري ﻧﻴـﺰ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺼﺮﻳﺤﺎت ﻣﺘﻔﺎوت اﻣﻜﺎن آن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﺰارهﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑـﺔ ﺗﻮاﺑـﻊ‬
‫ﺻﺪق ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﺤﺖ ﺗﺼﺮﻳﺤﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣـﺎدي‬
‫ﺑﻪ ﺑﺴﻂ اﺷﻴﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﻴﺎز ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻜﻨﻴﻚﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫اﻟﮕﻮ‪ ,‬ﺗﻤﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎنﻫـﺎي ﻣﻤﻜـﻦ ﻣـﻲﺷـﻤﺎرد‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪان ﺑﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺗﻜﻨﻴﻚﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺮﺑـﻮط ﭘـﺲ‬
‫از ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ از دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻘﻠﻴﻞ و ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳـﺴﺖﻫـﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻲ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺑﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ اﻣﻜﺎن آن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛـﻪ اﻫـﺪاف‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮاردي را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ اﺷﻴﺎء ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﺎرﻧﭗ وي را ﺑـﻪ اﻧﺘﺨـﺎب »ﺗﺠﺮﺑـﻪﻫـﺎ« ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﺔ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻨﻴﺎدي‪ 71‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻛـﺮد‪ ،‬اﻣـﺎ وي ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲﻛـﺮد ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻼﻳـﻖ دﻳﮕـﺮ »ﻣـﻮارد‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﺎﻟﻴﺴﺘﻲ« را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻨﻴﺎدي ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد‪ 72.‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد را رد ﻛﺮد؛ دﺳﺖﻛﻢ ﺗﺎ‬
‫آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻴﻨﺎدي ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺼﺮﻳﺤﺎت ﻳﺎ ﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺻـﻮر ﮔـﺰارهﻫـﺎي‬
 ‫ﺑﻨﻴﺎدي ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1931‬وي ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑـﺮاي او ﻫﻤﻴـﺸﻪ روﺷـﻦ ﺑـﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ »ﻣـﺎ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎرﻧﭗ‪ ،‬از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﮔﺰارهﻫـﺎي ﺑـﻦﭘـﺎري از ﻧـﺴﺒﺖﻫـﺎي‬
‫‪73‬‬
‫دوﻣﻜﺎﻧﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ«‪.‬‬
‫ﻣﻀﺤﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳـﺎﺧﺘﻲ را ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺑـﻪ ﺗﺮاﻛﺘـﺎﺗﻮس ﻧـﺴﺒﺖ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻠﻘﻲ آﻧﻬﺎ از اﺷﻴﺎء‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖﻫـﺎي ﭼﻴﺰﻫـﺎ و ﺗﻔـﺴﻴﺮ‬
‫ﻧﺎمﻫﺎ و ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري‪ ،‬ﻋﻤﻴﻘﺎً ﻏﻴﺮﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪147‬‬
‫‪ .12‬ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺎن و ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ‬

‫اﮔﺮ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﺎﻛﺎﻣﻠﻴﺖ ﺑﺤﺚ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس درﺑﺎرة ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن ﺑـﺴﻴﺎر‬

‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲآﻣﻮزد‪ ،‬اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﻤﻲداد‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺘﺎﺑﺶ ﭼﻪ ﻛـﺎري اﻧﺠـﺎم‬
‫دﻫﺪ؟ ﻣﻘﺪﻣﺔ آن)ﻛﻪ در ﺧﻄﻮط ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ آن ﻫﻢ اﻧﻌﻜﺎس ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ( ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ ﻛـﻪ آﻧﭽـﻪ‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻃﺮح ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺮ ﺳﻮءﻓﻬﻢ ﻣﻨﻄﻖ زﺑﺎن ﻣـﺎ ﻣﺒﺘﻨـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﻛﻞ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﺘﺎب را در ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺎت درﻳﺎﻓﺖ‪ 74.‬اﺻﻼً آﺷـﻜﺎرا‬
‫ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ؛ آن ﻫﻢ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺧـﺎﻣﻮش‬
‫ﻣﺎﻧﺪ« )‪.([4.45], 3; cp. p. 7‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ در ﭘﺮﺳـﺶﻫـﺎي »ﻋﺮﻓـﺎﻧﻲ« در ﻣـﻮرد اﻳﻨﻜـﻪ ﭼـﺮا ﺟﻬـﺎﻧﻲ‬
‫ﻫــﺴﺖ)‪ ،(T6.44‬ﻣﺎﻫﻴــﺖ و دﻏﺪﻏــﻪﻫــﺎي ﺧــﺪا)‪ (T6.432‬و ﻣﻨﺒــﻊ ارزش اﺧﻼﻗــﻲ و‬
‫زﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻲ)‪ (T6.41-6.421‬ﻣﺼﺪاق دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ,‬در ﭘﺮﺳـﺶ ﻫـﺎﻳﻲ درﺑـﺎرة ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫زﻧــﺪﮔﻲ)‪ (T6.52‬و اﻳﻨﻜــﻪ ﭼــﺮا ﺑﺎﻳــﺪ ﺑــﻪ ﺟــﺎي آﻧﭽــﻪ ﻛــﺎذب اﺳــﺖ‪ ،‬ﺧﻴــﺮ را اﻧﺠــﺎم‬
‫دﻫــﻴﻢ)‪ ،(T6.422‬ﻣــﺼﺪاق دارد و ﻧﻴــﺰ در ﭘﺮﺳــﺶﻫــﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳــﺘﻪ از ﺷــﻜﺎﻛﻴﺖﻫــﺎي‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ)‪ ،(T6.51‬ﻣﻦ ﮔﺮاﻳﻲ ﻫﺎ و واﻗﻊ ﮔﺮاﻳﻲ ﻫﺎ)‪ (T5.62-5.641‬ﻣﺼﺪاق دارد‪ .‬ﮔـﺰاره ﻫـﺎ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ وﺿﻊ واﻗﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﻨﺪ)‪ .(T3, 4.12A‬اﻣﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠـﺴﻔﻲ‪،‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﭽﻪ وﺿﻊ واﻗﻊ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ)‪.(T6.52, 6.4321, 4.1, 4.11‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ درﺳﺖ ﻓﻬﻤﻴﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﺑـﺎ ﻫـﺪف ﺣـﻞ ﻣـﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﺑﺮاي روﺷﻦﺳﺎزي اﻓﻜﺎر ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻧﻈﺮﻳـﻪﻫـﺎ )‪ .(T4.112ff‬ﺗﺮاﻛﺘـﺎﺗﻮس و‬
‫آﺛﺎر ﻣﺘﺄﺧﺮ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن اﻧـﺪازه ﻛـﻪ در ﻣـﻮرد ﻣﺎﻫﻴـﺖ اﻳـﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﺑـﺎ ﻫـﻢ‬
‫‪75‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒاﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻮاﻓﻖاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ اﺳﺎﺳﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔـﺰارهﻫـﺎ در ﻧﻤـﺎدﮔﺰاري ﻣﻨﻄﻘـﺎً‬
‫ﺷﻔﺎف ﻣﻲﺷﻮد)‪ (T4.1213‬ﻛﻪ وﺟﻮه اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻣـﺴﺄﻟﻪاي‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ داد‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﺣﻞ آﻧﻬﺎ ﻣﺎ را ﻣﻠﺰم ﻧﻤـﻲﺳـﺎزد ﻛـﻪ‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي زﺑﺎن ﻃﺒﻴﻌﻲ را ﺑﺴﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﻧﺎمﻫـﺎ را ﺑـﺮاي اﺷـﻴﺎء ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺑﺒـﺮﻳﻢ ﻳـﺎ ﺷـﺮاﻳﻂ ﺻـﺪق‬ ‫‪148‬‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري را درﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻧﻤﺎدﮔﺬاري ﻧﻔـﻲ ﻫـﻢزﻣـﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ از ﻗﺒﻴـﻞ » ¬ «‪ « ⊃ » ،‬و »&« ﺑـﺎ ﻧـﺸﺎن دادن‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺒﺎرت ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق اﻳﺠﺎب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻼﺋﻢ ﭼﻴﺰي را ﻧﺸﺎن دﻫﻨـﺪ و ﭼـﻪ ﻧـﻮع‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳـــــﺪ)‪ .(T4.0312, 5.4‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫـﺮ ‪p‬‬
‫و ‪ ،q‬ﻣﻲﺗﻮان اﺗﺼﺎﻻت ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﺻﺪق ‪ q‬و)‪ (p& p ⊃ q‬را ﻛﻪ ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﻣـﻲدﻫـﺪ ﭼـﺮا‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺧﻴﺮ ﻋﺒﺎرت ﻧﺨﺴﺖ را اﺳﺘﻠﺰام ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻦﭘﺎري ﻧﻤـﺎﻳﺶ داد‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از اﻳﻦ ﻓﺮض را ﻛﻪ ﻗﻴﺎس اﺳـﺘﺜﻨﺎﻳﻲ‬
‫از اﻣﻮر واﻗﻊ ﺑﺮونزﺑﺎﻧﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﮔﺰارش ﻣﻲدﻫﺪ ــ و ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻧﺤـﻮ ﺑـﺮاي ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ــ ﺣﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ)ر‪.‬ك‪ .‬ﺑﺨﺶ ‪.(8‬‬
‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺎرة اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠـﺴﻔﻲ دﻳﮕـﺮ)از ﺟﻤﻠـﻪ ﻣـﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ( ﻧﻪ در آﻧﭽﻪ ﮔﺰارهﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در آﻧﭽﻪ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻋﻼﺋﻢ ــ از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﺎً ﺷﻔﺎف ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻤﺘﺮ ﺷـﻔﺎف ـــ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ ،‬ﻧﻬﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻛـﺎرﺑﺮد ﻋﻼﺋـﻢ آﻧﭽـﻪ را ﻋﻼﺋـﻢ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨـﺪ ﻧـﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ)‪ .(T3.262‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪﻛـﺎرﮔﻴﺮي ﻋﻼﺋـﻢ »آﻧﭽـﻪ را ﻋﻼﺋـﻢ ﭘﻨﻬـﺎن ﻣـﻲﺳـﺎزﻧﺪ« ﺑـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ,(T3.262) 76‬اﻣﺎ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ »آﻧﭽﻪ را ﻣـﻲﺗـﻮان ﻧـﺸﺎن داد‪ ،‬ﻧﻤـﻲﺗـﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ« )‪ .(T4.1212‬ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ اﻳﻦ ﻧﺎﮔﻔﺘﻨﻲﻫﺎ ﺑـﻪ ﭼﻨـﺪ ﺷـﻴﻮة ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ درﺑﺎرة ﮔﺰاره)ﻧﻤـﺎد( ﺑﮕـﻮﻳﻴﻢ ﻛـﻪ داراي اﻳـﻦ ﻳـﺎ آن‬
‫ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺰاره ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺮدن آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﭼﻴﺴﺖ)‪ .(T4.022‬اﻣـﺎ‬
 ‫ﺑﻪ ﻓﺮض‪ ،‬اﮔﺮ راﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻧﻴﻮﺗﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﻜﺎن آن را ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬
‫ﭼﻴﺰي را درﺑﺎرة ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ)‪(T6.342‬‬
‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻛﻪ ﮔﺰاره ﺻﻮرت ﺗﺼﻮﻳﺮي ﺧﻮد را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ)‪ .(T2.172‬ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻤﺎﻳﺶ و اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ و ﺑﻪ اﺷﺘﺮاك دارﻧﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ )اﻟـﻒ( آﻧﭽـﻪ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﺟﻮد و ﻋﺪم وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و )ب( ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻜﻠﻲ ﻛـﻪ ﮔـﺰاره‬
‫‪149‬‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪77‬‬
‫درﺑﺎرة ﺟﻤﻼت ﺗﺮاﻛﺘـﺎﺗﻮس ﻛﻪ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﺎرﻛﺮد زﺑﺎن را روﺷﻦ ﻣﻲﺳـﺎزﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ »ﺑﻲﻣﻌﻨﺎ« ﺑﺎﺷﻨﺪ )‪ ،(T6.54‬ﻧﻮع ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻬﻤﻲ از ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻻزم اﺳﺖ و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ,‬ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻤﻼﺗﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ ،‬وﺟﻮدﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺎ ﻧﻔـﻲ ﻫـﻢزﻣـﺎن را‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﺳﺨﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻳﺎ ﻧﺤﻮي را اراﺋﻪ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ درﺑﺎرة اﻳﻦﻫﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻧﻮع و ﻧﻮع دﻳﮕـﺮ ﻧﻤـﺎﻳﺶ را ﻣﺠـﺴﻢ‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪» .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﮔﺬرا درﺑﺎرة دو ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ« )‪.(T5.5303‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﻪ آن ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﺒـﺎراﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ »‪ ،« ∀x( fx ⊃ x = a ) » ،«a = b‬ﭼﻴـﺰي را ﻣﻨﺘﻘـﻞ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪﻛـﺎرﮔﻴﺮي ﻧﻤـﺎد‬
‫ﺑﺪون ﻋﻼﻣﺖ اﻳﻦﻫﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﺎﻳﺶ دﻫﺪ ﻛﻪ »ﺑـﺪﻳﻦﺳـﺎن‬
‫ﻫﻤﺔ ﻣﺴﺄﻟﻪﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴـﺰ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﮔـﺰارهﻫـﺎي ﻣﺠـﺎزي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬از ﻣﻴـﺎن ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ«‪ .(T5.535) 78‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻨﻄﻘﺎً ﺷﻔﺎف ﺑﺮاي ﻫـﺮ ﺷـﻲء دﻗﻴﻘـﺎً ﻳـﻚ ﻧـﺎم را ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻴﺎن ﻧﺎمﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻴﺎز ﺑـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻦ ﻫـﺮ ﭼﻴـﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ »‪ «a = b‬ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲﺷـﻮد‬
‫)‪ .(T5.53‬ﺗﻌﺪاد ﻧﺎمﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي را ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ ﻧﻤـﺎدي ﻏﻴﺮﺷـﻔﺎف)ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮﻳﻘﻲ دﻳﮕﺮ( ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ »اﺷﻴﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﻃﺮز ﻧﺎﻣﺘﻨـﺎﻫﻲ ﺑـﺴﻴﺎر وﺟـﻮد دارد‬
‫)ﻧﺪارد(« )‪ (T5.535‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ راﻫﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣﻲداد ﻛﻪ ﻋﻼﺋﻢ اﻳـﻦﻫﻤـﺎﻧﻲ‬
‫آن را از ﻓﺮﻣﻮلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را درﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺪا ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد ﻛﻪ اﻳﻦﻫﻤﺎﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ 79.‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺟﻤﻼت ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ,‬ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻤـﺎﻳﺶ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻔـﻲ ﻫـﻢزﻣـﺎن ﺑـﺮاي ﻧﻤـﺎﻳﺶ آﻧﻜـﻪ ﺛﺎﺑـﺖﻫـﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻲ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨﻄـﻖ را‬
‫ﺑﺎزﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻨﺪ و ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳـﺘﻨﺘﺎج ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﺑـﺴﺘﮕﻲ ﻧـﺪارد)ﺑـﺎﻻ(‪ ،‬ﻣﺠـﺴﻢ ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬
‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ اﺟﺘﻨﺎب از ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺐ زﺑﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ‬
‫ﺑﻪ زﺑﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻨﻬﺎ)و دﻳﮕﺮ اﻧﻮاع ﻧﻤﺎﻳﺶ( ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺮازﺑﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ آﻧﻜﻪ »‪ «ab‬ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ,‬ﻓﻘـﻂ در ﺻـﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ ‪ a‬ﺑـﻪ ‪ b‬ﻣﻠﺤـﻖ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺟﻤﻼت ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ در ﻫﻤﺎن زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﮔﻔﺘﻦ »‪ «ab‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ ﻳﺎ ﺑﺎ وﺟﻮه آن زﺑﺎن ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬ ‫‪150‬‬
‫در اﺻﻞ‪ ،‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﺮازﺑﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ زﺑﺎنﻫﺎي اﺷـﻴﺎء ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ ارﺗﺒﺎط)ﮔﻔﺘﻦ و ﻧﻤﺎﻳﺶ دادن( ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛـﻨﻢ‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ اﻧﮕﻴﺰة ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻳﺎ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﻧﮕﻴـﺰه‪ ،‬ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ ﻋﻤﻴﻘـﺎً ﻧﮕـﺮان‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳـﺴﺖﻫـﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻲ آﻧﻬـﺎ را‬
‫»ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ« ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و اﻣﻴﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي روشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس در ﺑﺮدارد‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺣﺬف ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﻧﭗ ﻣﻲﮔﻔـﺖ وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑـﻪ وي »اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺼﻴﺮت را داد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺟﻤﻼت ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬ﺷﺒﻪﺟﻤﻼﺗـﻲ‬
‫ﺗﻬﻲ از ﻣﺤﺘﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪ 80.‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﺪ از ﻓﻴﻠـﺴﻮﻓﻲ ﻳـﺎد‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن دﻟﻴﻞ ﻣﻲﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي »ﻣﻤﻜﻦ ﺗﻤﺎم ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ«‪» ،‬ﻣـﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﺣﻴﺎت را‪ ...‬ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ...‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺳﺆاﻟﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧـﺪ‪،‬‬
‫و اﻳﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺖ« )‪ .(T6.52‬اﻣﺎ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﺮاي وﻳﺮاﻳﺸﮕﺮي ﻛﻪ ﺗﺮاﻛﺘـﺎﺗﻮس را‬
‫ﺑﻪ وي داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ »ﺳﺨﻦ وي‪ ،‬ﺳﺨﻨﻲ اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ«‪ .‬وي ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬از دو ﻗﺴﻤﺖ‪ :‬ﻳﻚ ﻗﺴﻤﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻪ در اﻳﻨﺠﺎ اراﺋﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ]ﻳﻌﻨـﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس[‪ ,‬ﺑﻪ ﻋﻼوة ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻧﻨﻮﺷـﺘﻪام‪ .‬و دﻗﻴﻘـﺎً‪ ،‬ﺑﺨـﺶ دوم اﺳـﺖ‪ ،‬ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ...‬ﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ اﻣﺮوزه در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻳـﺎوهﮔـﻮﻳﻲ‬
‫]درﺑﺎرة ﺳﭙﻬﺮ اﺧﻼﻗﻲ[ ﻣﺸﻐﻮلاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪام ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪن درﺑـﺎرة‬
‫‪81‬‬
‫آن‪ ،‬ﻣﺤﻜﻢ ﺳﺮ ﺟﺎي ﺧﻮدش ﻗﺮار دﻫﻢ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ از ﻧﺎﭘﺪﻳـﺪ ﺷـﺪن ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﻋﺮﻓـﺎﻧﻲ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺖ )‪ ،(T6.521‬ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﺑﻪ واﻗﻊ ﻣﺮاد وي ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪن ﻳﺎوهﮔـﻮﻳﻲ درﺑـﺎرة‬
 ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ .‬وي ﻣﻲﮔﻔﺖ »ﻣﻌﻨﺎي ﺣﻴﺎت«‪ ،‬ﭘﺲ از دورهﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺮ ﻣﺮدم آﺷﻜﺎر‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ »اﻳﺸﺎن ﻗﺎدر ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ آن ﻣﻌﻨﺎ را ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﺗﺸﻜﻴﻞ داده‬
‫اﺳﺖ« )‪ 82.(T6.521‬ﻓﺮاز ﺑﻌﺪي ﺑﻪ دور از اﻧﻜﺎر واﻗﻌﻴﺖ آﻧﭽﻪ ﻣﺮدم ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان در ﻛﻠﻤﺎت ﻗـﺮار‬
‫داد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ« )‪ .(T6.522‬ﺑـﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬آﻧﭽـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪...» :‬اﺷﻴﺎء ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﺟﻬﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي آﻧﭽـﻪ ﻋـﺎﻟﻲﺗـﺮ‬
‫‪151‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ« )‪.(T6.432‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮاً وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ اﺣﺴﺎس ﻛﺮده اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ آﻧﭽـﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان‬
‫ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ 83.‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﻛﻪ ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻧﺒﻮد ﻛﻪ اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻢ دﻫﺪ‪ .‬ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧـﻮد را‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ آﺛﺎر ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﺎﻧﻲ اﻋﻤﺎل ﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﺻـﻼً ﭼﻴـﺰي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﺸﻒ و ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻳﺸﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي ﻋﺮﻓـﺎﻧﻲ ﺗﺮاﻛﺘـﺎﺗﻮس‪ ،‬ﭘﻨـﺪارﻫﺎي ﺑﻴﻬـﻮده ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﺸﺎن‬
‫‪84‬‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ زاﻏﺔ ﻣﻬﻤﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻲﻧﻮﺷﺖﻫﺎ‬
‫‪ .1‬اﻋﺪاد داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﻛﻪ داراي ﻋﻼﻣﺖ ‪ T‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2. Sachverhalte‬‬
‫‪ .3‬ﻛﺎرﺑﺮد وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﺎ راﺳﻞ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ راﺳﻞ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ ﺟﻲ‪.‬اي‪ .‬ﻣﻮر درﺑﺎرة ﺗﻠﻮﻧﻴﻮس راﻫﺐ ﻓـﺎﻛﺘﻲ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﻮع ﻓﺎﻛﺘﻲ ﻧﻴـﺴﺖ و ﻓﺎﻛـﺖ ﻣﺮﺑـﻮط آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﻮر در ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﻠﻮﻧﻴﻮس ﻓﻜﺮ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻣﻦ ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ]‪» ،[T2.06‬واﻗﻌﻴﺖ« ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬از »ﺟﻬﺎن« اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛـﻨﻢ؛ ﺟﻬـﺎنﻫـﺎي وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ ﻓﻘـﻂ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻓﺎﻛﺖﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ در ﺳﺎل ‪ ،1912‬در ﭘﺸﺖ ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﻛﻪ راﺳﻞ ﺑﻪ ﺑﺎﺷﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻤﺒﺮﻳﺞ اراﺋﻪ ﻛﺮد‪ ،‬رواﻳﺘـﻲ‬
‫از ﺟﺪول ﺻﺪق را ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫‪McGuinness, B.F. Wittgenstein, a Life, Young Ludwig, 1889–1921, Berkeley,‬‬
‫‪University of California Press, 1988, 160.‬‬
‫ ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﻮاﺑﻊ ﺻﺪق ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ‬1920-1 ‫ﻛﻮاﻳﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺟﺪاول ﺻﺪق را ﻟﻮﻛﺎﺳﻴﻮﻳﭻ و ﭘﺴﺖ در‬
Quine, W.V.O. Mathematical ،1885 ‫از ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس در ﻣﻘﺎﻻت ﺧﻮد ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺑﺮدﻧـﺪ و ﭘﻴـﺮس در‬
Logic, Cambridge, Harvard University Press, 1979, 14
.‫ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده ﺑﻮد‬،‫رواﻳﺘﻲ ﻏﻴﺮﺟﺪوﻟﻲ را اﺳﺎﺳﺎً از ﻫﻤﺎن روش‬
‫( را ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬3) ‫ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺤـﺾ آن ﻛـﻪ‬،‫( اﺳﺖ‬2) ‫ داراي ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق‬N(3) ‫ ﻣﺜﻼً از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬.6
:‫ ﺑﺮاي ﺑﺤﺚ ﻛﺎﻣﻞ در ﻣﻮرد اﻳﻦ دو ﮔﺰارة ﺑﺴﻴﻂ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬.‫ دﻳﮕﺮي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‬ξ¯ ،‫آوردﻳﻢ‬
Anscombe, G.E.M. Introduction to the Tractatus, Hutchinson, 1959, 133ff.
152
:‫ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬.7
Shwayder, D. ‘Wittgenstein’s Tractatus vols I and II, unpublished doctoral dissertation
on deposit, Bodleian Library, Oxford, 1954., 480ff.
:‫ در ﻣﻮرد ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬.8

34‫ـ‬35 ‫ ﺷﻤﺎرة‬/1387 ‫ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ‬/ ‫ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي‬/‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‬

Anscombe, G.E.M. Introduction to the Tractatus, Hutchinson, 1959, 135ff.
9. Moore, G.E. ‘Wittgenstein’s Lectures in 1930–33’ in Moore, G.E., Philosophical
Papers, New York and London, George Allen and Unwin, 1970, 297.
10 . Cp. [4.1], 133-4.
11. Black.M. A Companion to Wittgenstein’s Tractatus, Cornell University Press, 1964,
312.
‫ ﺳـﺎﺧﺘﻦ آن ﺑـﺎ ﻧﻔـﻲ‬،ξ¯ ‫ ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﺔ ﻣﻘـﺪاري ﺑـﺮاي‬p ‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺎز دارﻳﻢ؛ زﻳﺮا ﺻﺮف اﻧﺘﺨﺎب‬
.‫ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻴﺴﺖ‬
12. Wittgenstein, L., Philosophical Investigations, 3rd edn, trans. G.E.M.Anscombe,
New York, Macmillan, 1968, section 94.
.‫ ﺗﺮﺟﻤﺔ دﻛﺘﺮ ﻣﻴﺮﺷﻤﺲاﻟﺪﻳﻦ ادﻳﺐ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ‬،‫ رﺳﺎﻟﺔ ﻣﻨﻄﻘﻲ ـ ﻓﻠﺴﻔﻲ‬.13
.‫ ﻫﻤﺎن‬.14
:‫ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬،‫ ﺑﺮاي ﺑﺤﺜﻲ در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺴﻮر‬.15
Kremer, M. ‘The Multiplicity of General Propositions’ in Nous xxvi (4) (1991): 409–26.
:‫ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻓﻮن راﻳﺖ؛ ﻧﻤﻮداري ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﻜﻮم‬.16
Malcolm, N. Ludwig Wittgenstein, a Memoir, Oxford University Press, 1984, 8, 57.
17. Cp. [4.46], 7, 27.
18. Cp. Schwyzer, H.R.G. ‘Wittgenstein’s Picture Theory of Language’ (1962) in [4.7],
Shwayder, D. ‘Wittgenstein’s Tractatus vols I and II, unpublished doctoral
dissertation on deposit, Bodleian Library, Oxford, 1954.
 19. Kant, I. Critique of Pure Reason, trans. N.K.Smith, Macmillan, 1953, section 94.
20. Plato Theaetetus trans. M.L.Levett, in M.Burnyeat, The Theaetetus of Plato,
Indianapolis, Hacket, 1990, 321.
‫ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺎور ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ‬،«‫ داوري درﺑﺎرة »ﻳﻚ ﭼﻴﺰ‬،‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺳﻴﺮ وﻗﺎﻳﻊ دﻗﻴﻖ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ از ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ در ارﺗﺒﺎط‬.‫ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺪق ﺑﺎور ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛﺎﻓﻲ ﻗﻄﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮﺳﺎزي در‬
Philosophical Investigations, 3rd edn, trans. G.E.M.Anscombe, New York, Macmillan,
153 1968, section 518.
.‫ را ﻣﻲﻧﻮﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﻋﺒـﺎرت آﮔـﺎه ﺑـﻮده اﺳـﺖ‬TS ‫اﻳﻦ را )ﺑﺪون اﺛﺒﺎت( ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ وي آنﮔﺎه ﻛﻪ‬
:‫ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬،‫ﺑﺮاي رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي از ﺑﺮﻫﺎن‬
Bogen, J. Wittgenstein’s Philosophy of Language Some Aspects of its Development,
London, Routledge and Kegan Paul, 1972, 6ff.
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

21. Russell, B. (1904) ‘Meinong’s Theory of Complexes and Assumptions’ in Essays in

Analysis, in D.Lackey, (ed.) New York, George Braziller, 1973 , 21–76, 28-33, The
Nature of Truth’, Mind 15 (1906):, 528-33, Essays in Analysis, in D.Lackey, (ed.)
New York, George Braziller, 1973., 193ff.
22. Coffa, J.A. The Semantic Tradition from Kant to Carnap, To the Vienna Station,
Cambridge, Cambridge University Press, 1991, 144.
23. The Problems of Philosophy, London, Williams and Norgate, 1924, ch. XII, [4.34],
43, Theory of Knowledge, in E.R.Eames and K.Blackwell (eds), London, Routledge,
1992, part IDENTITY, chs i-iii.
24. Frege, G. (1892) ‘On Sense and Reference’ in [4.15], 56–78., 56-78.
:‫ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬،‫ﺑﺮاي ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻓﺸﺮده از رواﻳﺖ ﻓﺮﮔﻪ از اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‬
‘Negation’ in Translations from the Philosophical Writings of Gottlob Frege, ed., and
trans. P.Geach, and M.Black, Oxford, Blackwell, 1970, 117ff.
:‫ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬,‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
Anscombe, G.E.M. Introduction to the Tractatus, Hutchinson, 1959
25. Negation’ in Translations from the Philosophical Writings of Gottlob Frege, ed.,
and trans. P.Geach, and M.Black, Oxford, Blackwell, 1970, 127.
‫ ﻓﺎﻗـﺪ ﻣﺮﺟـﻊ اﺳـﺖ و ﮔـﺰارهاي‬،«‫ ﻧﺎم »اودﻳﺴﻪ‬،‫ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اودﻳﺴﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬،‫ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬.26
.‫ اﻣﺎ ﻣﺪﻟﻮﻟﻲ ﻧﺪارد‬،‫« داراي ﻣﻌﻨﺎ ﻫﺴﺖ‬...‫ﻣﺎﻧﻨﺪ »اودﻳﺴﻪ در اﻳﺘﺎﻛﺎ از ﺳﺎﺣﻞ دور ﮔﺮدﻳﺪ‬
‫‪27. Frege, G. (1892) ‘On Sense and Reference’ in Translations from the Philosophical‬‬
‫‪Writings of Gottlob Frege, ed. and trans. P.Geach, and M.Black, Oxford, Blackwell,‬‬
‫‪1970, pp. 56–78.‬‬
‫‪28. Frege, G. (1892) ‘On Sense and Reference’.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﻬﻢ زﻳﺎدي و از ﻫﻤﻪ ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻓﺮﮔﻪ درﺑﺎرة دﻻﻟﺖ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .29‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪Dummett, M. Michael Dummett, Frege, Philosophy of Language, London, Duckworth,‬‬ ‫‪154‬‬
‫‪1973, 197, 280-1.‬‬
‫‪ .30‬ﺟﻤﻠﺔ آﺧﺮ در ‪ Waismann, F. ‘Theses’ in [4.43], 233–61.‬اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻓﺮﮔﻪ را ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﻛﺮدن درﺑﺎرة‬
‫ﮔﺰاره‪ ،‬ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﺎدق ﻧﺎﻣﻴﺪن آن اﺳﺖ‪ ،‬رد ﻣﻲﻛﻨﺪ)و ﺑـﺪ ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲﻛﻨـﺪ(‪ .‬در ﻣـﻮرد ﻧﻘـﺎط‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫اﺷﺘﺮاك دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻓﺮﮔﻪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪Black.M. A Companion to Wittgenstein’s Tractatus, Cornell University Press, 1964,‬‬
‫‪182-3.‬‬
‫‪31. Bogen, J. Wittgenstein’s Philosophy of Language Some Aspects of its‬‬
‫‪Development, London, Routledge and Kegan Paul, 1972., 104ff.‬‬
‫‪ .32‬اﺟﺰاي ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪة ﮔﺰارهﻫﺎي راﺳﻞ‪ ،‬اﺟﺰاي ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪة وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫـﺎي ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳـﻲ ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪) ،‬ﺑﺨﺶ ‪ (10‬اﺷﻴﺎء راﺳﻠﻲ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺴﻴﻂﻫﺎي ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳـﻲ و وﺿـﻌﻴﺖﻫـﺎي‬
‫واﻗﻊ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ ﺣﺎوي ﻫﻴﭻ ﺟﺰء ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت و ﺗﻔﺎوتﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻴـﺎن اﺗﻤﻴـﺴﻢ‬
‫راﺳﻠﻲ و ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪Bradley, R. The Nature of all Being, Oxford, Oxford University Press, 1992, ch. 1.‬‬
‫‪ .33‬راﺳﻞ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ داوريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻧﺎﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت اﺗﻜﺎ دارد‪ .‬ﻣـﺜﻼً‪،‬‬
‫داوري ﻣﻦ درﺑﺎرة اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻚﺷﺎخﻫﺎ ﺧﺎرج از ﺑﻮﻟﺪرِ ﻛﻠﺮادو زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﺮا ﻧـﻪ ﺑـﻪ ﺗـﻚﺷـﺎخﻫـﺎي‬
‫ﻧﺎﻣﻮﺟﻮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ داوري ﻣﻦ ﺻﺎدق ﺑﻮد‪ ،‬دﺳﺖﻛﻢ ﻳﻜـﻲ از آنﻫـﺎ‬
‫ﺗﻚﺷﺎخ ﻣﻲﺑﻮد‪ ,‬ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪34. McGuinness, B.F. Wittgenstein, a Life, Young Ludwig, 1889–1921, Berkeley,‬‬
‫‪University of California Press, 1988, 174.‬‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪﺷﺪت ﺳﺨﺖ ﺑـﻮد‪ .‬در ﺳـﺎل ‪ ،1916‬راﺳـﻞ ﺑـﻪ‬
‫اوﺗﻮﻻﻳﻦ ﻣﻮرل ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ »ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ از آن زﻣﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪام‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲدﻳﺪم ﻛـﻪ ﺣـﻖ ﺑـﺎ وي‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻲدﻳﺪم ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ دوﺑﺎرة ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻛﺎري ﺑﻨﻴﺎدي اﻧﺠﺎم دﻫﻢ‪ .‬اﺗﮕﻴﺰة ﻣﻦ ﭼﻮﻧـﺎن ﻣـﻮﺟﻲ ‪...‬‬
‫در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﻮجﺷﻜﻦ‪ ،‬از ﻣﻴﺎن رﻓﺖ«‪.‬‬
‫‪Ibid., 174-7‬‬
 ‫آﻧﭽﻪ در ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ,‬از ﻧﺎﻣﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ راﺳﻞ در ﺳﺎل ‪ 1913‬از اﺗﺮﻳﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟـﺎي ﺧـﻮﺑﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻼش ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺼﻮر آﻧﻜﻪ داﺷﺘﻦ راﺑﻄﺔ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ,‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫»ﻫﻮا اﻳﻨﺠﺎ داﺋﻤﺎً ﺧﺮاب اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﻮز دو روز ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﻫﻮاي ﺧﻮب ﻧﺪاﺷـﺘﻪاﻳـﻢ‪ .‬ﺑـﺴﻴﺎر ﻣﺘﺄﺳـﻔﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻨﻮم ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﻦ درﺑﺎرة داوري ﺷﻤﺎ را ﻓﻠﺞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺻﺤﻴﺢ در ﺑـﺎب‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارد«‪.‬‬
‫‪Letters to Russell, Keynes, and Moore, ed. G.H.von Wright, Ithaca, Cornell, 1974, 24.‬‬
‫‪ .35‬ﻣﻦ ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ »ﮔﺰاره« را ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﻳﻲ از اﺷﻴﺎء ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲﺑـﺮد ﻛـﻪ‬
‫‪155‬‬ ‫راﺳﻞ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮد داوري‪ ،‬ذﻫﻦ داور را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﺗـﺴﺎﻣﺢ در اﻧﻄﺒـﺎق ﺑـﺎ ﻛـﺎرﺑﺮد‬
‫راﺳﻞ و ﻣﻮر در اﻳﻦ دوره اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪36. Ramsey, F.P. ‘Review of Tractatus’ in [4.7], 9–24.], 13.‬‬
‫‪37. Cp. 3.11:‬‬
‫اﮔﺮ »روش ﺗﺼﻮﻳﺮ« ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪن وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي واﻗﻊ ﻣﻤﻜﻦ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲروﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ »اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﻣﻌﻨﺎي ﮔﺰاره« ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﺰاره آن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن اﺳﺖ‪ ،‬آنﮔﺎه داوري‪،‬‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن‪ ،‬ﺑﺎور داﺷﺘﻦ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﺔ ﻋﻼﺋﻢ ﺗﻘﻠﻴﻞﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1919‬ﺑﺮاي راﺳﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ اﻧﺪﻳـﺸﻪ »اﺟﺰاﺋـﻲ رواﻧـﻲ« ﻫـﺴﺘﻨﺪ »ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ داراي ﻫﻤﺎن راﺑﻄﺔ ﻛﻠﻤﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪Letters to Russell, Keynes, and Moore, ed. G.H.von Wright, Ithaca, Cornell, 1974, 72.‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣﺸﻜﻼت ﺧﻮد را دارد‪ .‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ »‪ «p‬ﺑـﺎ ﺷﺨـﺼﻲ ﻛـﻪ داوري ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ‪ ...‬ﻛﻪ ‪ p‬ﭼﻪ رﺑﻄﻲ دارد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ادﻋﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ »‪ A‬ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ‪ «p‬ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻜﻞ »»‪ «p‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ‪ «p‬ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺮار اﺳﺖ اﻳﻦ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ادﻋـﺎ را ﻛـﻪ ﺗﻠﻮﻧﻴـﻮس‬
‫ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ‪ p‬و اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﺑﺎد ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ‪ ،p‬ﻧﺸﺎن دﻫﺪ؟ ﭼﻪ ﻧـﻮع ﻋﻼﺋﻤـﻲ در داوري وﺟـﻮد دارد؟‬
‫رﻣﺴﻲ)ﺑﻪ ﻃﺮزي ﻛﺎﻣﻼً ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ( ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﻣﻨﺘـﺎﻟﺲ ﺗﻌﻠـﻖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺗﻠﻮﻧﻴﻮس ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ‪ p‬و آﻧﭽﻪ ﻣـﺎ ﻣـﻲﮔـﻮﻳﻴﻢ‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎً ﺻﺎدق ﻳﺎ ﻛﺎذب اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس اﻳﻦ دﻋﺎوي را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻳﺎ آن ﮔﺰاره داراي اﻳﻦ ﻳﺎ آن ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺎﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﻧﺎﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻣﻜﺎﻧﺎً ﺻﺎدق ﻳﺎ ﻛـﺎذب‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .38‬ر‪.‬ك‪ .‬ﭘﻲﻧﻮﺷﺖ ‪.43‬‬
‫‪ .39‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﻴﻮد ﻧﺤﻮي ﺑﺮ روي ﻋﻼﺋﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﻬﻢ آن ﺑﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ آﺳـﺎنﺗـﺮ از در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻧﻤﺎدﻫـﺎي‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ .40‬ﺑﺮاي ﺑﺤﺜﻲ روﺷﻨﮕﺮ درﺑﺎرة اﻳﻦ و اﻫﻤﻴﺖ روﻳﻜﺮد ﻓﺮﮔﻪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪Vickers, J. Chance and Structure An Essay on the Logical Foundations of Probability,‬‬
‫‪Oxford, Clarendon Press, 1988, 1-36.‬‬
‫‪41. Kant, I. Critique of Pure Reason, trans. N.K.Smith, Macmillan, 1953, 109.‬‬
‫‪42. Coffa, J.A. The Semantic Tradition from Kant to Carnap, To the Vienna Station,‬‬
‫‪Cambridge, Cambridge University Press, 1991, 145-6.‬‬
‫‪43. Cp. Tractatus Logico-Philosophicus, London, Routledge & Kegan Paul, 1961.‬‬
‫ﺷﻮاﻳﺪر اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺨﻦ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ)در‬
‫‪ (T3.5‬در ‪)der Gedanke‬ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﻪ ﺟﺎي »ﻓﻜﺮي«‪» ،‬ﻳـﻚ ﻓﻜـﺮ« ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻛـﺮد( ﻧﺎﻣﻴـﺪن ﻋﻼﻣـﺖ‬
‫ﮔﺰارهاي ﻛﺎرﺑﺮدي و آنﮔﺎه ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﮔـﺰارهاي ﺑﺎﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ)‪ ،(4‬آن ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻧـﺸﺎن دﻫـﺪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫‪156‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﺮد ﺑﺪون ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮﮔﻪاي)»ﻓﻜﺮ«( ﭘﻴﺶ ﺑﺮوﻳﻢ‪:‬‬
‫‪Shwayder, D. ‘Wittgenstein’s Tractatus vols I and II, unpublished doctoral dissertation‬‬
‫‪on deposit, Bodleian Library, Oxford, 1954, VOL.II, 4-7.‬‬
‫‪44. Particular enunciations in Euclid.‬‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫‪45. Cp. Principia Mathematics to *56, with A.N., Whitehead, Cambridge, Cambridge‬‬
‫‪University Press, 1962, 93.‬‬
‫‪ .46‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي درﺳﺘﻲ)ﺻـﺪق( ﻣـﺸﺘﺮك‪ p ⊃ q‬و ‪) p& ┐q‬ﺑﻨﻴـﺎد ﻣـﺸﺘﺮﻛﻲ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد( ﺑـﻪ‬
‫‪0‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻳﻲﻫﺎ در ﻫﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ درﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي درﺳﺘﻲ ‪ p& ┐q‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﺰارة ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻗﻀﻲ‪ ،‬ﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ درﺑﺎرة اﻳﻦ اﻣـﺮ ﻛـﻪ‬
‫‪0‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل ﻫﺮ ﮔﺰارهاي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫‪ .47‬ﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ؛ ر‪.‬ك‪ .‬ﺑﺨﺶ ‪.11‬‬
‫‪ .48‬ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ در ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺑﺤﺚﻫﺎي از ‪ 1927‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ و ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ واﻳﺴﻤﻦ در ﺳـﺎل ‪،1929‬‬
‫‪ ،[4.5], 71ff‬ﺑﺴﻂ داده ﺷﺪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫‪49. Wittgenstein, L. ‘Some Remarks on Logical Form’, 1929, in [4.7], 33, 35.‬‬
‫‪50. Cp. Tractatus Logico-Philosophicus, London, Routledge & Kegan Paul, 1961, 93.‬‬
‫‪ .51‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﺑﺎ اﻟﺰام ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﻳﺎ ﻋﺪدي در ﻣﻴﺎن آن دو ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪52. Cp. Black.M. A Companion to Wittgenstein’s Tractatus, Cornell University Press,‬‬
‫‪1964, 256.‬‬
‫‪53. Täuschung.‬‬
‫‪ .54‬ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮاردادﮔﺮاﻳﻲ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ،‬وي را ﻣﻠﺰم ﻧﻤﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش ﻳﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺴﻲ را ﻣﻠﺰم ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ درﻳﺎﺑﺪ ﻛﺪام وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﮔﺮوهﺑﻨﺪي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ را ﺑﺎزرﺳﻲ ﻛﻨﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ از آﻧﻬـﺎ ﭼـﻪ‬
 ‫ﻧﻮع ﺗﻮاﺑﻊ ﺻﺪق ﺑﺴﺎزد‪ .‬ﺳﺎﺧﺖ ﺗﻮاﺑﻊ ﺻﺪق و وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي واﻗﻊ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛـﻪ داﻧـﺸﻤﻨﺪ‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ درﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺳـﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻨـﺪ‬
‫ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺗﺼﻮري از اﻳﻦ اﻣﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴـﺎن ﻛﻠﻤـﺎت ﻛـﺪام ﻋـﻀﻼت را ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﻨﻘـﺒﺾ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ ــ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﻛﺎرﺑﺮ دﻳﮕﺮ زﺑﺎن ــ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ »ﺑﺪون داﺷـﺘﻦ ﺗـﺼﻮري از اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﺮ ﻛﻠﻤﻪاي داراي ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﻌﻨﺎي آن ﭼﻴﺴﺖ« )‪ ،(T4.002‬ﺑـﺮاي ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﭘﺪﻳـﺪهﻫـﺎ‪،‬‬
‫زﺑﺎنﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺴﺎزد و ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ‪ ،‬ﺻﺮﻳﺤﺎً ﺑﻪ ﻋﻠﻢ اﺷﺎره ﻧﻤﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ دﻟﻴﻠـﻲ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ در ﻣﻮرد زﺑﺎن ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺼﺪاق ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪157‬‬
‫‪ .55‬ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻢ »ﺷﻴﻮهاي دﻗﻴﻖ«‪ ،‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻧﻴﻮﺗﻨﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣـﻮرد زﻣـﺎن و ﻣﻜـﺎن‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬در اﻧﺘﺨﺎب و ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﺟـﺎي اﺟـﺴﺎم در‬
‫ﻓﻀﺎ و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺣﺮﻛﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ؛ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﺔ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻛﻤﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻴـﺮوي ﻧﻴـﻮﺗﻨﻲ‪،‬‬
‫ﺷﺘﺎب و ﺟﺮم از روي دادهﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪﺗﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ؛ ﺑﺮاي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﭼﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﻻزم اﺳﺖ و‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬

‫‪Ibid., 354-60.‬‬
‫‪ .56‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪Culture and Value, ed. G.H.von Wright trans. P.Winch, Chicago, University of Chicago‬‬
‫‪Press, 1984, 5-7, 10, 17, 27, 62, 63; Monk, R. Ludwig Wittgenstein The Duty of‬‬
‫‪Genius, New York, Free Press, 1990, ch. 23.‬‬
‫‪57. G. E. Moore.‬‬
‫‪58. Anscombe, G.E.M. Introduction to the Tractatus, Hutchinson, 1959, 25-9.‬‬
‫‪ 4.062 .59‬ﺑﻪ ﻃﺮزي ﻧﻤﻮﻧﻪوار ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ وي درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﭼﻘﺪر ﻛﻢ ﺳﺨﻦ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫اﻳﻦ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﮔﺰارهﻫﺎﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪون ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻌﻨﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺎ »ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻋﻼﺋـﻢ ﺳـﺎده‬
‫)ﻛﻠﻤﺎت(« ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺪون ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬وي ﻓﻘﻂ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻟﻐـﺖﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي زﺑـﺎن‬
‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﮔﺰارهﻫﺎ را‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻛﻞ ﮔﺰاره‪ ،‬ﺑـﺎ »اﺳـﻢﻫـﺎ‪ ...،‬ﻓﻌـﻞﻫـﺎ‪ ،‬ﺻـﻔﺖﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﺣﺮوف رﺑﻂ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آنﻫﺎ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻨﻴﻢ )‪ .(4.025‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺎمﻫﺎي ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳـﻲ ﻧﻴـﺴﺖ‪ ،‬روﺷـﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ‪ 4.062‬اﺷﺎرهاي ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪60. Notebooks 1914–1916, ed., G.H.von Wright and G.E.M.Anscombe trans.‬‬
‫‪G.E.M.Anscombe, New York, Harper, 1961], 65.‬‬
‫‪61. Theses.‬‬
‫‪62. [4.42], Vienna Circle, pp. 233ff.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ »ﻧﻈﺮﻳـﺔ ﺗـﺼﺪﻳﻖ« )ﻳﻜـﻲ از ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ اﻧﺪﻳـﺸﻪﻫـﺎي ﻣﻨـﺴﻮب ﺑـﻪ وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳﺴﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ( ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ »ﮔﺰاره ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ روش ﺗـﺼﺪﻳﻖ‬
‫آن ﻣﻲﺗﻮان اﺛﺒﺎت ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﺪ« )‪ .(p. 244‬ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي در ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس روي ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴـﺪ ﺑـﺎ‬
‫»درﺑﺎرة دﮔﻤﺎﺗﻴﺴﻢ« )‪ (1931‬ﻛﻪ در آن وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻦ »ﻧﻈﺮﻳـﻪﻫـﺎ« اﻧﺪﻳـﺸﺔ ﺧـﻮﺑﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪Wittgenstein and the Vienna Circle, ed., B.McGuinness, trans. B. McGuinness, and‬‬
‫‪J.Schulte, New York, Barnes and Noble, 1979.‬‬
‫‪158‬‬
‫‪63. Notebooks 1914–1916, ed., G.H.von Wright and G.E.M.Anscombe trans.‬‬
‫‪G.E.M.Anscombe, New York, Harper, 1961, 60, 67.‬‬
‫‪64. Ibid., 60, 62.‬‬
‫‪ .65‬ﻣﺜﻼً ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ ﺷـﻴﻮهاي ﻛـﻪ وﺿـﻌﻴﺖﻫـﺎي ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺷـﻲﺋـﻲ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺗﻌﻠـﻖ دارد‪ ،‬در‬

‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‪ /‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي ‪ /‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ /1387‬ﺷﻤﺎرة ‪35‬ـ‪34‬‬

‫وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي واﻗﻊ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪66. Gebildet.‬‬
‫‪ .67‬اﻳﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا »ﻓﻀﺎ‪ ،‬زﻣﺎن‪ ،‬و رﻧﮓ‪ ...‬ﺻﻮر اﺷـﻴﺎء ﻫـﺴﺘﻨﺪ« )‪ .(2.0251‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ‬
‫اﺷﻴﺎء ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮﺳﻲ ﻧﻪ رﻧﮓ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ رﻧﮓ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺷﻴﺎء ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮز ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪﻓﺮد در وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻت رﻧﮓ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﻧﺪ و رﻧﮓﻫـﺎ‬
‫را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺻﻮرت ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻧﺤـﻮ‪ ،‬درﺑـﺎرة اﺷـﻴﺎﺋﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻃـﺮزي‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪﻓﺮد در ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺎﻛﺖﻫﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ)ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ( ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻓـﻀﺎ را ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﺔ‬
‫ﺻﻮرت ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ اﺷﻴﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ‪.‬‬
‫‪68 .Goddard, L. and Judge, B. ‘The Metaphysics of Wittgenstein’s Tractatus’,‬‬
‫‪Australasian Journal of Philosophy Monograph No. 1, (June, 1982), ch. 2.‬‬
‫ﺑﺤﺜﻲ ﻋﺎﻟﻲ)و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲداﻧﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺤﺚ( درﺑﺎرة دﺷﻮاريﻫﺎي ﻣﻨﻔﺮدﺳﺎزي اﺷـﻴﺎء ﺗﺮاﻛﺘـﺎﺗﻮس‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪69. Ibid., 15-19.‬‬
‫‪70. Kripke, S. Naming and Necessity, Cambridge, Mass., Harvard University Press,‬‬
‫‪1980, 44.‬‬
‫‪71. Aufbau.‬‬
‫‪72. Carnap, R. ‘Intellectual Autobiography’ in P.A.Schilpp (ed.) The Philosophy of‬‬
‫‪Rudolf Carnap, LaSalle, Open Court, 1963, 18.‬‬
 ‫‪73. Wittgenstein and the Vienna Circle, ed., B.McGuinness, trans. B. McGuinness, and‬‬
‫‪J.Schulte, New York, Barnes and Noble, 1979, 182.‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﺮاز ﻧﻴﺰ از »ﻓﺮﺿﻴﻪ« ﭘﺮﻫﻴـﺰ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ)از ﻗـﺎﻧﻮن)ﻗـﻮاﻧﻴﻦ( ﺑـﺮاي ﺳـﺎﺧﺖ ﻋﺒـﺎرات)‪ (p. 255‬در ﻣـﻮرد‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﺴﻴﻂ(‪.‬‬
‫‪74. Fassen.‬‬
‫‪ .75‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ دﻟﻴﻞ آن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس و ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪Philosophical Investigations, 3rd edn, trans. G.E.M.Anscombe, New York, Macmillan,‬‬
‫‪159‬‬ ‫‪1968, x.‬‬
‫‪76. Spricht.‬‬
‫‪77. Erläutern.‬‬
‫‪ .78‬ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس‪.‬‬
‫ﺑــﺎ )‪(∃x )(Fx ) ⊃ Fa )(∃x, y )(Fx & Fy ) (2‬‬ ‫) ‪∀x( fx ⊃ x = a‬‬
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

‫‪ .79‬ﻣﺜــﺎل وﻳﺘﮕﻨــﺸﺘﺎﻳﻦ در ﻣــﻮرد ﺟﺎﺑــﻪﺟــﺎﻳﻲ )‪(1‬‬

‫)‪ (5.5321‬ﻣﺸﻜﻞﺳﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ »‪ «a‬را ﺑـﺮاي ﻫـﺮ دو ﻣﺘﻐﻴـﺮ ﺣـﺬف ﻧﻤﺎﻳـﺪ ﺗـﺎ‬
‫) ‪ Fa ⊃ Fa & ¬(Fa & Fa‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎﻟﻲ از )‪ (2‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت دﻳﮕـﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺬف اﻳﻦﻫﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪Wittgenstein on Identity’ Synthese 56 (1983):141–54; Fogelin, R.J. Wittgenstein,‬‬
‫‪London, Routledge and Kegan Paul, 1976, 60-9.‬‬
‫و ﺑﻌﺪ از آن‪.‬‬
‫‪80. [Carnap, R. ‘Intellectual Autobiography’ in P.A.Schilpp (ed.) The Philosophy of‬‬
‫‪Rudolf Carnap, LaSalle, Open Court, 1963, 25.‬‬
‫‪ .81‬اﻗﺘﺒﺎس از ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﻚﮔﻴﻨﺲ در‬
‫‪Engelmann, P. Letters from Ludwig Wittgenstein with a Memoir, trans. L. Furtmüller,‬‬
‫‪Oxford, Blackwell, 1967, 143.‬‬
‫‪ .82‬ﻣﺮاد وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ از ﻛﺎرﺑﺮد ﻛﻠﻤﺔ »ﻣﻌﻨﺎ« )‪ (sense‬ﻳﻘﻴﻨﺎً وادار ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳـﻦ ﻧـﻮع ﺑﺎﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻲ ﮔﺰارهﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪83. Fogelin, R.J. Wittgenstein, London, Routledge and Kegan Paul, 1976, 90.‬‬
‫‪Engelmann, P. Letters from Ludwig Wittgenstein with a Memoir, trans. L. Furtmüller,‬‬
‫‪Oxford, Blackwell, 1967 .‬‬
‫ﺣﺎوي ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻫﻤﺪﻻﻧﻪ و ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪه از اﻳﻦ ﻗﺮاﺋﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .84‬ﻓﻬﻢ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺮا از ﻛﺎر ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ دﻳﻮﻳﺪ ﺷﻮاﻳﺪر‪ ،‬راﺑﺮت ﻓـﻮﮔﻠﻴﻦ‪ ،‬ﺟـﻚ وﻳﻜـﺮز‪،‬‬
‫ﺟﻲ اﺗﻠﺲ و دﻳﻮﻳﺪ ﻣﻚﻛﺎرﺗﻲ و ﻛﻤﻚ اﻳﺸﺎن ﻏﻨﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي آﺷﻜﺎر ﺳـﺎﺧﺘﻦ اﺷـﻜﺎﻻت‬
‫ﺟﺪي در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ وﻳﺮاﻳﺶ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﺪﻳﻮن ﻫﺎوارد رﻳﭽﻨﺮ ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬
 ‫ﻛﺘﺎبﺷﻨﺎﺳﻲ‬
1. Anscombe, G.E.M. Introduction to the Tractatus, Hutchinson, 1959.
2. Black.M. A Companion to Wittgenstein’s Tractatus, Cornell University Press, 1964.
3. Bogen, J. Wittgenstein’s Philosophy of Language Some Aspects of its Development,
London, Routledge and Kegan Paul, 1972.
4. Bradley, R. The Nature of all Being, Oxford, Oxford University Press,1992.
5. Carnap, R. ‘Intellectual Autobiography’ in P.A.Schilpp (ed.) The Philosophy of 160
Rudolf Carnap, LaSalle, Open Court, 1963.
6. Coffa, J.A. The Semantic Tradition from Kant to Carnap, To the Vienna Station,
Cambridge, Cambridge University Press,1991.

34‫ـ‬35 ‫ ﺷﻤﺎرة‬/1387 ‫ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ‬/ ‫ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي‬/‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‬

7. Copi, I.M., Beard, R.W.(eds) Essays on Wittgenstein’s Tractatus, London, Routledge
& Kegan Paul, 1966.
8. Dummett, M. Michael Dummett, Frege, Philosophy of Language, London,
Duckworth, 1973.
9. Engelmann, P. Letters from Ludwig Wittgenstein with a Memoir, trans. L. Furtmüller,
Oxford, Blackwell, 1967.
10. Fogelin, R.J. Wittgenstein, London, Routledge and Kegan Paul, 1976.
11. ——‘Wittgenstein on Identity’ Synthese 56 (1983):141–54.
12. Frege, G. (1892) ‘On Sense and Reference’ in [4.15], 56–78.
13. ——‘The Thought: a Logical Inquiry’ in [4.18], 507–36.
14. ——‘Negation’ in [4.15], 117–36.
15. ——Translations from the Philosophical Writings of Gottlob Frege, ed. and trans.
P.Geach, and M.Black, Oxford, Blackwell, 1970, pp. 56–78.
16. Goddard, L. and Judge, B. ‘The Metaphysics of Wittgenstein’s Tractatus’,
Australasian Journal of Philosophy Monograph No. 1, (June, 1982), ch. 2.
17. Kant, I. Critique of Pure Reason, trans. N.K.Smith, Macmillan, 1953.
18. Klemke, E.D. Essays on Frege, Urbana, University of Illinois Press, 1968.
19. Kremer, M. ‘The Multiplicity of General Propositions’ in Nous xxvi(4) (1991): 409–
26.
20. Kripke, S. Naming and Necessity, Cambridge, Mass., Harvard University Press,
1980.
 21. Malcolm, N. Ludwig Wittgenstein, a Memoir, Oxford University Press, 1984.
22. McGuinness, B.F. Wittgenstein, a Life, Young Ludwig, 1889–1921, Berkeley,
University of California Press, 1988.
23. Monk, R. Ludwig Wittgenstein The Duty of Genius, New York, Free Press, 1990.
24. Moore, G.E. ‘Wittgenstein’s Lectures in 1930–33’ in Moore, G.E., Philosophical
Papers, New York and London, George Allen and Unwin, 1970.
25. Plato Theaetetus trans. M.L.Levett, in M.Burnyeat, The Theaetetus of Plato,
161 Indianapolis, Hacket, 1990.
26. Quine, W.V.O. Mathematical Logic, Cambridge, Harvard University Press, 1979.
27. Ramsey, F.P. ‘Review of Tractatus’ in [4.7], 9–24.
28. Russell, B. (1904) ‘Meinong’s Theory of Complexes and Assumptions’ in [4.35],
21–76.
‫ﺗﺮاﻛﺘﺎﺗﻮس وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬

29. ——(1905) ‘Review of: A Meinong’, Untersuchungen zur Gegenstandstheorie und

Psychologie in [4.35].
30. ——‘The Nature of Truth’, Mind 15 (1906):528–33.
31. ——The Problems of Philosophy, London, Williams and Norgate, 1924.
32. ——Human Knowledge, its Scope and Limits, New York, Simon and Schuster,
1948.
33. ——‘Introduction’, in [4.45].
34. ——Principia Mathematics to *56, with A.N., Whitehead, Cambridge, Cambridge
University Press, 1962.
35. ——Essays in Analysis, in D.Lackey, (ed.) New York, George Braziller, 1973.
36. ——Theory of Knowledge, in E.R.Eames and K.Blackwell (eds), London,
Routledge, 1992.
37. Schwyzer, H.R.G. ‘Wittgenstein’s Picture Theory of Language’ (1962) in [4.7].
38. Shwayder, D. ‘Wittgenstein’s Tractatus vols I and II, unpublished doctoral
dissertation on deposit, Bodleian Library, Oxford, 1954.
39. ——‘Gegenst‫ن‬nde and Other Matters: Observations occasioned by a new
Commentary on the Tractatus’, Inquiry 7, (1964):387–413.
40. ——‘On the Picture Theory of Language: Excerpts from a Review’, in [4.7].
41. Vickers, J. Chance and Structure An Essay on the Logical Foundations of
Probability, Oxford, Clarendon Press, 1988.
42. Waismann, F. ‘Theses’ in [4.43], 233–61.
43. ——Wittgenstein and the Vienna Circle, ed., B.McGuinness, trans. B. McGuinness,
and J.Schulte, New York, Barnes and Noble, 1979.
44. Wittgenstein, L. ‘Some Remarks on Logical Form’, 1929, in [4.7].
45. ——Tractatus Logico-Philosophicus, London, Routledge & Kegan Paul, 1961.
46. ——Notebooks 1914–1916, ed., G.H.von Wright and G.E.M.Anscombe trans.
G.E.M.Anscombe, New York, Harper, 1961.
47. ——Philosophical Investigations, 3rd edn, trans. G.E.M.Anscombe, New York, 162
Macmillan, 1968.
48. ——Prototractatus, ed. B.F.McGuinness, T.Nyberg, G.H.von Wright, Ithaca,
Cornell, 1971.

34‫ـ‬35 ‫ ﺷﻤﺎرة‬/1387 ‫ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ‬/ ‫ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺣﻘﻴﺮي‬/‫ﺟﻴﻤﺰ ﺑﻮﮔﻦ‬

49. ——Letters to Russell, Keynes, and Moore, ed. G.H.von Wright, Ithaca, Cornell,
1974.
50.——Culture and Value, ed. G.H.von Wright trans. P.Winch, Chicago, University of
Chicago Press, 1984.