BARAYTI AT BARYASYON NG WIKA

 Sa aklat ni Badayos et. al, (2007) ay binigyang kahulugan ang salitang barayti
bilang pagkakaiba-iba. Kung ito ay iuugnay sa usaping pangwika ay
nangangahulugang barayti o pagkakaiba-iba ng wika sa daigdig. Halimbawa na
lamang ang wikang Ingles ng mga Amerikano na may pagkakaiba sa Ingles British
gayon din naman sa English ng Scothland. Dahil dito, nagkakaroon ng iba’t ibang
katawagan kaugnay sa barayti ng Ingles sa buong mundo gaya ng American
English, Scottish English, Canadian English, Australian English, Singlish ng
Singapore, Chinglish ng China at marami pang iba.

 Samantala, sa kaso naman ng Pilipinas, ang wikang Filipino ay nagtataglay rin ng

iba't ibang barayti. Filipino-Manila, Filipino-Cebuano, Filipino-Tagalog at iba pa.
Sinasabing maging ang Tagalog ay may barayti rin, Tagalog-Cavite, Tagalog-
Batangas, Tagalog-Bulacan at Tagalog-Quezon. Bawat isa sa mga barayti ng mga
wikang ito ay may pagkakaiba depende sa estilo, tono, punto at iba pang salik
pangwika na ginagamit ng isang lipunan. Sa pamamagitan ng barayti ng wika ay
napayayaman nito hindi lamang ang wika ng isang lipunan bagkus pati na rin ang
kultura nito.

 Ang pagkakaroon ng barayti ng wika ay ipinapaliwanag ng teoryang

sosyolingugwistik na pinagbatayan ng ideya ng pagiging heterogenous ng wika.
Ayon sa teoryang ito, nag-uugat ang mga barayti ng wika sa pagkakaiba-iba ng
mga indibiduwal at grupo, maging ng kani-kanilang tirahan, interes, gawain,
pinag-aralan at iba pa. Samakatuwid, may dalawang dimensyon ang baryabilidad
ng wika ang dimensyong heograpiko at dimensyong sosyal (Constantino, 2006).

1. Dimensyong Heograpiko(Geographic Dimension). Ito ay baryasyon ng wika

batay sa katangian nito (halimbwa sa punto o accent) na karaniwang ginagamit
ng mga tao sa isang rehiyon o pook (Rubrico, 2006 na kay Ampil et.al, 2010).
Ang pagkakaroon ng pagkakaiba sa wika ay bunga ng heograpiyang lokasyon
ng mga speech communities (maaaring pinaghiwalay ng anyong tubig o
kabundukan); maaari rin namang dahil sa language boundary bunga ng
migrasyon o paglilipat ng komunidad sa ibang lugar. Ang mga salik na ito ang
nagreresulta sa pagkakaiba ng mga wika pati na rin sa pagkakaroon ng
diyalekto (Moran, 2002 na kay Ampil et.al, 2010).

2. Dimensyong Sosyal (Social Dimesion). Ito ay baryasyon ng wikang ginagamit

ng mga speech communities ayon sa uri, edukasyon, trabaho, edad at iba pang
panlipunang sukatan (Ocampo, 2002 na binanggit kay Ampil et.al, 2010). Ito
ang nagbubunsod sa tinatawag na register.

Mga Halimbawa ng Barayti o Barasyon ng Wika

1. Dayalek o Dayalekto ang barayti ng wikang nalilikha ng dimensyong heograpiko.

Tinatawag din itong wikain sa iba pang aklat. Ito ang wikang ginagamit sa isang
partikular na rehiyon, lalawigan o pook, malaki man o maliit. Ayon sa pag-aaral ni
Ernesto Constantino, mayroong higit sa apat na raan (400) ang dayalek na
ginagamit sa kapuluan ng ating bansa. Sa Luzon, ilan sa mga halimbawa nito ay
ang Ibanag ng Isabela at Cagayan, Ilocano ng Ilocos, Pampango ng Pampanga,
Pangasinan ng Pangasinan at Bicolano ng Kabikulan. Sa Visayas ay mababanggit
ang Aklanon ang Aklan, Kiniray-a ng Iloilo, Antique at Kanlurang Panay, Capiznon
 ng Hilaga-Silangang Panay at ang Cebuano ng Negros, Cebu, Bohol at iba pa.
Samantala, ilan sa mga dayalek sa Mindanao ay ang Surigaonon ng Surigao,
Tausug ng Jolo at Sulu, Chavacano ng Zamboanga, Davaoeño ng Davao at T'boli
ng Cotabato.

Ang mga dayalek ay makikilala hindi lamang sa pagkakaroon nito ng set ng mga
distinct na bokabularyo kundi maging sa punto o tono at sa estruktura ng
pangungusap. Pansinin na lamang natin ang pananagalog ng mga naninirahan sa
iba't ibang lugar na gumagamit ng isang wika:
Maynila - Aba, ang ganda! Pampanga - Ka ganda ah!
Batangas - Aba! Ang ganda eh! Rizal - Ka ganda,
hane!

2. Sosyolek naman ang tawag sa barayting nabubuo batay sa dimensyong sosyal.

Tinatawag din itong sosyal na barayti ng wika dahil nakabatay ito sa mga pangkat
panlipunan. Halimbawa nito ay ang wika ng mga estudyante, wika ng matatanda,
wika ng kababaihan, wika ng mga preso, wika ng mga bakla at ng iba pang
pangkat. Makikilala ang iba't ibang barayti nito sa pagkakaroon ng kakaibang
rehistro na tangi sa pangkat na gumagamit ng wika. Pansinin kung paanong
inilalantad ng rehistro ng mga sumusunod na pahayag ang pinagmulan ng mga
ito:

a. Wiz ko feel ang mga hombre ditech, day!

b. Wow pare, ang tindi ng tama ko! Heaven!

C. Kosa, pupuga na tayo mamaya.

d. Girl, bukas na lang tayo mag-lib. Mag-malling muna tayo ngayon.

e. Pare, punta tayo mamaya sa Mega. Me jamming dun, e.

3. Idyolek, ito ang nagpapaiba sa isang indibiduwal sa iba pang indibibduwal.

Bawat isa kasi ay may kaniya-kaniyang paraan ng paggamit ng wika. Ito ang
dayalek na personal sa isang ispiker. May mga salik tulad ng kwaliti ng boses at
katangiang pisikal ng isang tao ang nag-aambag sa mga katangiang ikinaiiba ng
kanyang pananalita sa iba, ngunit maraming iba pang panlipunang salik na
nagdedetermina ng idyolek ng isang tao. Pansinin kung paano nagkakaiba-iba ang
idyolek ng mga sumusunod na brodkaster kahit pa silang lahat ay gumagamit ng
isang wika, nabibilang sa isang larangan at naninirahan marahil lahat sa Metro
Manila:

a. Mike Enriquez
b. Noli de Castro
c. Rey Langit
d. Mon Tulfo
e. Gus Abelgas

Prominente rin ang idyolek ng mga sumusunod na personalidad kung kaya

madalas silang gayahin ng mga impersonator:

a. Kris Aquino
b. Mel Tiangco
c. Ruffa Mae Quinto
 d. Gloria Macapagal Arroyo
e. Mirriam Defensor-Santiago
f. Anabelle Rama

4. Pidgin - ay tinatawag sa Ingles na nobody's native language.

Nagkakaroon nito kapag ang dalawang taal na tagapagsalita ng dalawang
magkaibang wika na walang komong wika ay nagtatangkang magkaroon ng
kumbersasyong makeshift. Madalas, ang leksikon ng kanilang usapan ay hango
sa isang wika at ang estruktura naman ay mula sa isa pang wika. Madalas na
bunga ng kolonisasyon ang barayting ito ng wika. Pansinin ang pananagalog ng
mga Intsik sa Binondo. Ang salitang gamit nila ay Tagalog ngunit ang estruktura
ng kanilang pangungusap ay hango sa kanilang unang wika. Ganito ang madalas
na maririnig sa kanila: “Suki, ikaw bili tinda mura.” Isa pang halimbawa ay ang
pinaghalong Iloko at Tagalog na tinatawag na Panggalog.

5. Creole - ay isang wikang unang naging pidgin at kalaunan ay naging

likas na wika (nativized) sa paglipas ng panahon. Nagkaroon nito sapagkat may
komunidad ng mga tagapagsalita ang nag-angkin dito bilang kanilang unang
wika. Pinakamahusay na halimbawa nito ang Chavacano na hindi masasabing
purong Kastila dahil sa impluwensiya ng ating katutubong wika sa estruktura
nito. Madalas ding nalilinang ang creole sa mga dating alipin na populasyon sa
mga dating estadong kolonyal.

Mga Halimbawa ng Creole

Chavacano - ito ay isa sa mga wikang sinasalita sa Pilipinas, lalo na ang mga taga-
Zamboanga at ilang bahagi ng Cavite, Davao, Maynila at Bisaya. Ito ay halong Kastila at
wikang Bisaya. Ang salitang Chavacano ay nangangahulugan mismo ng “mababang
panlasa” o “bulgar” sa wikang Spanish.

Mga Salitang Chavacano sa Pilipinas

Chavacano Kahulugan sa Filipino

Donde tu hay anda? Ano ang ginagawa mo?
Di Sali Aalis
Senisa Abo
Ta ama yo contigo Mahal kita
Cangjero Alimasag
Gamba Hipon
Acaricar Lambingin
Tocar Hawakan
Pelar Balatan
Fresa Strawberry
Platano Banana
Almuerzo Almusal
Deficil Mahirap
REGISTER NG WIKA
 Sa akademikong pagbasa, madalas tayong nakatatagpo ng mga salitang sa biglang
malas ay iba ang kahulugan o hindi akma ang pagkakagamit dahil sa kahulugang
taglay nito. Dapat nating tandaan na maraming salita ang nagkakaiba-iba ng
kahulugan ayon sa larangang pinaggamitan. Natutukoy lamang ang kahulugan
nito kung malalaman ang larangan pinaggamitan nito.
 Natutukoy ang iba’t ibang register at barayti ng wika sa mga terminong may
kaugnayan sa mga trabaho o iba’t ibang hanapbuhay o larangan. Kapag narinig
ang terminong ito ay matutukoy o masasabi ang larangan o sitwasyong
karaniwang ginagamit ang mga ito.
 Isang halimbawa ng register ng wika ay ang tinatawag na jargon, ano nga ba ang
jargon? Ito ay mga tanging bokabularyo ng isang partikular na pangkat ng gawain.
Lupon ito ng mga salita na karaniwang naririnig lamang sa isang ekslkusibong
grupo.
 Pansinin ang mga sumuunod na termino sa ibaba. Kung maririnig mo ang mga ito
sa isang taong hindi mo kilala, ano ang agad mong maiisip na trabaho niya?

 Hearing
 Pleading
 Settlement
 Exhibit
 Fiscal
 Appeal
 Court
 Justice
 Complainant
Halimbawa ng Jargon
 Ang mga sumusunod ay jargon sa disiplinang Accountancy:

account balance net income

debit revenue asset
credit gross income cash flow

 Ang mga guro o mga taong konektado sa edukasyon:

lesson plan quarterly exam
curriculum textbook
 Sa disiplinang Medisina at Nursing naman ay gamitin ang mga sumusunod:
diagnosis therapy prognosis
symptom emergency prescription
checkup ward x-ray
 Kung minsan ang mga jargon ng isang larangan ay may kakaibang kahulugan sa
karaniwan o ibang larangan. Pansinin ang mga sumusunod na terminolohiya ay
may magkaibang kahulugan o rehistro sa larangang nakapaloob sa panaklong:

mouse (Computer, Zoology) stress (Language, Psychology)

strike (Sports, Labor Law) hardware (Business, Computer)
race (Sports, Sociology) nursery (Agriculture, Education)
operation (Medicine, Military) note (Music, Banking)
accent (Language, Interior Design) server (Computer, Restaurant
Management)