Professional Documents
Culture Documents
TURKISH STANDARD
TS ENV 1090-3
Nisan 2004
ICS 91.080.10
− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.
TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
Ön söz
- Bu standard, CEN tarafından kabul edilen ENV 1090-3 (1997) standardı esas alınarak TSE İnşaat Hazırlık
Grubu’nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 13 Nisan 2004 tarihli toplantısında Türk Standardı
olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.
- ENV 1090-3 (1997) bir ön standard statüsündedir. ENV 1090-3 (1997) üzerinde geçici olarak anlaşmaya
varılmıştır ve üçer yıllık deneme süreleri sonunda olgunlaşacaktır. ENV 1090-3 (1997) revize edilip
EN 1090-3 haline dönüştüğünde TS ENV 1090-3 (2004), TS EN 1090-3 olarak revize edilecektir.
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-3/Nisan 2004
İçindekiler
0 Giriş ........................................................................................................................................................... 1
1 Kapsam...................................................................................................................................................... 1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ............................................................................................ 1
3 Tarifler ....................................................................................................................................................... 2
4 Belgeler ..................................................................................................................................................... 2
5 Malzemeler ................................................................................................................................................ 2
6 İmalât ......................................................................................................................................................... 2
7 Kaynak yapımı .......................................................................................................................................... 3
8 Mekanik bağlantı ...................................................................................................................................... 6
9 Montaj (yapım) .......................................................................................................................................... 6
10 Koruyucu işlem......................................................................................................................................... 6
11 Geometrik toleranslar .............................................................................................................................. 6
12 Muayene, deney ve düzeltmeler.............................................................................................................. 6
Ek A (Bilgi için) Ön yüklemeli cıvatalar için işlem deneyleri ve kayma faktörünün tayini ....................... 8
Ek B (Bilgi için) Perçinleme ............................................................................................................................ 8
Ek C (Bilgi için) Proje şartnamesi .................................................................................................................. 8
Ek D (Bilgi için) Fabrikasyon çelik bileşenlerin sınıflandırılması ve uygunluk kontrolü için sistemler . 8
Ek E (Bilgi için) Kaynak yapım koordinasyonu için kılavuz ........................................................................ 8
Ek F (Bilgi için) Enjeksiyonlu altıgen cıvatalar ............................................................................................. 8
Ek G (Bilgi için) Muayene ve deney plânı için kılavuz ................................................................................. 9
Ek H (Bilgi için) Kaynak kusurlarının sınırları için kılavuz .......................................................................... 9
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-3/Nisan 2004
0 Giriş
İlâve :
(104) Bu standard, ENV 1090-1 : Çelik yapı uygulamaları – Bölüm 1 : Genel kurallar ve binalar için kurallar
standardına ilâvedir.
(105) Bu standardda, işlemlerin ENV 1090-1’ e uygun şekilde yapıldığı önceden kabul edilmiştir.
İlâve : Bu terim, metnin, ENV 1090-1’in tekabül eden maddelerine ENV 1090-1’de herhangi değişim
yapılmaksızın ilâve yapılacağını ifade eder.
Değişiklik : Bu terim, metnin, ENV 1090-1’in tekabül eden maddelerinde değişim yapılacağını ifade eder.
(107) İlâve, ENV 1090-1’de tekabül eden son paragraf numarasına 100 ilâve edilerek bulunan sayı ile
gösterilir.
(108) ENV 1090-1’de verilen bir maddenin, bu standardda geçmemesi halinde bu madde, uygun kabul
edildikçe her durumda uygulanır.
1 Kapsam
ENV 1090-1’de verilen bu madde, aşağıda verilen ilâve ile uygulanır.
İlâve :
(106) Bu standard, S 420 ve S 460 sınıfı, yüksek akma dayanımına sahip çelikle imal edilen yapısal çelik
kısmın montajı (yapımı) için özel şartları kapsar.
İlâve :
1
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-3/Nisan 2004
3 Tarifler
ENV 1090-1’de verilen bu madde uygulanır.
4 Belgeler
ENV 1090-1’de verilen bu madde uygulanır.
5 Malzemeler
ENV 1090-1’de verilen bu madde, aşağıda verilen değişiklikle uygulanır.
5.1 Genel
Değişiklik:
(1) Bu standard, S 420 ve S 460 çelik sınıflarını kapsar. Bu çelik sınıflarının ilgili mamul standardları, ENV
1090-1’de yeralan Çizelge 1’e, aşağıda verilen ilâvelerle verilmiştir.
Not – EN 10113-3’e uygun çelikler için karbon eş değeri (CEV) aşağıda verildiği gibi belirlenmelidir.
(106) Not - EN 10137-2’ye göre çelik sınıfları için karbon eş değeri en fazla 0,48 olmalıdır.
(104) Not - 111, 121, 122, 131 ve 135 kaynak işlemleri için orta - yüksek basitlik indeksine sahip sarf
malzemeleri ve akımların kullanılması önerilir.
6 İmalât
ENV 1090-1’de verilen bu madde, aşağıda verilen ilâve ve değişiklikle uygulanır :
6.2 Tanımlama
Değişiklik :
(1) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, sert baskı yoluyla işaretlemeye izin verilmez.
2
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-3/Nisan 2004
6.4 Kesme
İlâve :
(106) Makasla kesme işlemine, 10 mm kalınlığa kadar olan malzemelerde, özel bir şart uygulanmaksızın izin
verilir. Diğer durumlarda, serbest kenar yüzeyleri kontrol edilmeli ve önemli kusurların giderilmesi için bu
yüzeyler tesviye edilmelidir.
(107) Alevle kesme durumunda, gerekli hallerde malzemeye, çekme gerilmesine maruz kalacak elemanların
serbest kenar yüzeylerinin sertliği 380 Hv 10 olacak şekilde uygulanmalıdır.
a) EN 10113-2’ye uygun çeliklerde, sıcak şekil verme işlemi 960 ˚C ilâ 750 ˚C sıcaklık aralığında daha
sonra havada soğutma yoluyla uygulanır. Soğutma, sertleşme ve tane büyüklüğünün aşırı büyümesini
önleyecek hızda uygulanmalıdır.
b) prEN 10137-2’ye uygun çeliklere sıcak şekil verilebilir. Sıcak şekil verme, prEN 10137-2’de verilen Madde
7.5.2.1’e göre yapılmalıdır.
a) Gerekli soğuk şekil verme şartları, EN 10113-1/2/3, Madde 7.5.2.2’ye (Madde 11, tercih 11 ve
tercih 12) göre belirlenmiştir.
Eğme yarıçapı, EN 10113-2/3, Madde 7.5.2.2.1 / Madde 7.5.2.2.2’ye uygun olmalıdır.
b) Gerekli soğuk şekil verme şartları, EN 10137-1/2 , Madde 7.5.2.2’ye (Madde 11, tercih 6) göre
belirlenmelidir.
Eğme yarıçapı, EN 10137-2, Ek B’ye uygun olmalıdır.
c) Soğuk şekil vermeden sonra, gerilme boşaltma işleminin yapılması gerekliyse, aşağıda verilen şartların
her ikisi de sağlanmalıdır :
Not - 580 ˚C sıcaklıktan veya bir saatten daha fazla süreyle uygulanan gerilme boşaltma işlemi, mekanik
özelliklerde bozulmaya yol açabilir. S 420 veya S 460 sınıfı çeliklerde yüksek sıcaklıkta veya uzun
süreli gerilme boşaltma işlemi yapılması halinde, mekanik özelliklerin gerekli en az değerlerine çelik
imalâtçısı ile birlikte önceden karar verilmelidir.
(3) Zımba ile delik açma işlemine, kalınlığı en fazla 10 mm olan malzemede izin verilir.
7 Kaynak yapımı
ENV 1090-1’de verilen bu madde, aşağıda verilen ilâve ve değişiklikle uygulanır :
3
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-3/Nisan 2004
(3) Kaynak yapım şartnameleri, EN 288-3’e ve aşağıda verilen ilâve şartlara göre kaynak işlem şartnameleri
ile onaylanmalıdır.
a) Küt kaynaklar :
- Kalınlığı 6 mm veya daha fazla olan malzemelerde, çarpma deneyleri gereklidir. Çarpma deneyleri, çelik
sınıfı için standard ve şartnamelerde, çarpma özellikleri için gerekli görülen en düşük sıcaklık
değerlerinde yapılmalıdır.
- Q çeliklerinde, mikro muayene için bir numune gereklidir. Kaynak metalinin, ergime hattının ve ısıdan
etkilenen bölgenin fotoğrafları çekilerek kayıtlara konulmalıdır.
b) Köşe kaynaklar :
- Kaynak yapımı işlem deneyleri, uygun bir köşe kaynak deneyi ihtiva etmelidir.
- Çekme yüküne maruz köşe kaynaklarında deneyler, çarpma deneyi ihtiva etmeli ve ilâve olarak haç şekilli
numunede yapılan çekme deneyi ile tamamlanmalıdır.
Not - Bu deneye ait CEN standardı (ISO 9018’in esas alındığı) hazırlanma aşamasındadır.
- Q çeliklerinde, mikro muayene için bir numune gereklidir. Kaynaklanmış metalin, ergime bölgesi hattı
hattının ve ısıdan etkilenen bölgenin fotoğrafları çekilerek kayıtlara konulmalıdır.
Kaynaklı birleşim yerlerinin, EN 288-3’e uygun iki deney numunesinden önemli dercede farklı olması halinde,
EN 288-8’e göre yeniden kaynak deneyi yapılmalıdır.
Değişiklik :
(4) Yüklenici tarafından bir ve üç yıl arasındaki bir süreyle kaynak işleminin yapılmamış olması halinde , EN
EN 288-3’de verilen boyut ve şekil şartlarına uyularak imalât kaynak deneyi yapılmalıdır. Muayene ve
deneyler, gözle muayene, röntgen ve ultrasonik muayene, yüzey çatlağı tespiti, makromuayene ve sertlik
deneylerinin kapsamalıdır. Kaynak işleminin, müteahhit tarafından 3 yıldan daha fazla süreyle
kullanılmamışsa, yeni kaynak işlem deneyi yapılmalıdır.
(2) S 420 ve S 460 için kaynak koordinasyonunun, EN 719’ göre yeterli teknik bilgiye sahip kaynak
koordinasyon personeli tarafından yapıldığı kabul edilmelidir.
(3) Önceden yapılmış astar boyalar (atelye primerleri), kaynak yapılacak yüzeyde bırakılmamalıdır. Ancak,
bu tür astar boya ile yapılan kaynak işlem deneylerin yeterli bulunmuş olması halinde bu boyaların yüzeyde
bırakılmasına izin verilir.
İlâve :
(104) Kesilmiş yüzeyler, aşındırma yoluyla düzeltilmeli ve gözle muayene veya boya nüfuziyeti /manyetik
tanecik deneyi kullanılarak çatlak bulunmadığı doğrulanmalıdır.
4
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-3/Nisan 2004
(1) Basit kaplamalı elektrotlar ve çubukların kurutulması veya fırınlanması gerekiyor ise, Çizelge 2’de verilen
şartlara veya imalâtçının önerilerini sağlamaya uygun sıcaklık seviye ve süreleri sağlanmalıdır.
Kaynak işleminden sonra kullanılmadan artan kaynak sarf malzemeleri, yukarıda verilen şartlara göre tekrar
kurutulmalı veya fırınlanmalıdır. Bu tür kurutma veya fırınlanma işlemi ikiden fazla kez tekrarlanmamalıdır.
Herhangi artık sarf malzemesi kullanılmamalıdır.
7.5.5 Ön ısıtma
Değişiklik :
(2) Kaynak ön ısıtma ve geçiş sıcaklıkları, kaynak işlem şartnamesine uygun olmalıdır.
(2) Geçici eklemeler için bütün kaynaklar, onaylı kaynak işlem şartnamelerine göre yapılmalıdır.
(1) Punto kaynağın uzunluğu en az, birleştirilecek parçalardan kalın olanın dört katı veya 100 mm’den
hangisi daha küçükse o kadar olmalıdır.
Değişiklik :
(104) Kaynak ağzı açma şartları, kaynak işlem şartnamesinde belirtilmiş olmalıdır.
(102) Kaynaklı bileşenlere uygulanacak herhangi ısıl işlem, özel onaylı işleme göre yapılmalıdır.
5
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-3/Nisan 2004
(102) Uygun işlem, yüklenici tarafından geliştirilmelidir. İşlem en az aşağıda verilenleri kapsamalıdır :
7.5.15 İşçilik
Madde (1)’e ilâve :
Değişiklik :
8 Mekanik bağlantı
ENV 1090-1’de verilen bu madde uygulanır.
9 Montaj (yapım)
ENV 1090-1’de verilen bu madde, aşağıda verilen ilâvelerle uygulanır.
9.5 İşçilik
10 Koruyucu işlem
ENV 1090-1’de verilen bu madde uygulanır.
11 Geometrik toleranslar
ENV 1090-1’de verilen bu madde uygulanır.
(1) Kaynağın tahribatsız son muayenesi, muayene edilecek kaynakların tamamlanmasından itibaren en
erken 40 saat sonra yapılmalıdır.
6
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-3/Nisan 2004
ENV 1090-1 de verilen Çizelge 8’de yapılan değişiklik - Tahribatsız muayene sıklığı - S 420 ve S 460 Yüksek
akma dayanımlı çelikler
(1) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, kaynakların kabul kriterleri Ek H’ya uygun olmalıdır.
7
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-3/Nisan 2004
Ek A
(Bilgi için)
Ek B
(Bilgi için)
Perçinleme
ENV 1090-1’de verilen bu madde uygulanır.
Ek C
(Bilgi için)
Proje şartnamesi
ENV 1090-1’de verilen bu madde, aşağıdaki ilâvelerle uygulanır.
Ek D
(Bilgi için)
Fabrikasyon çelik bileşenlerin sınıflandırılması ve uygunluk kontrolü
için sistemler
ENV 1090-1’de verilen bu madde uygulanır.
Ek E
(Bilgi için)
Ek F
(Bilgi için)
Enjeksiyonlu altıgen cıvatalar
ENV 1090-1’de verilen bu madde uygulanır.
8
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-3/Nisan 2004
Ek G
(Bilgi için)
Ek H
(Bilgi için)
ENV 1090-1 de verilen Çizelge H.1’de yapılan değişiklik – Kaynak kusurları için sınırlar