������- 2

�������� , �������������
��������� , ������
�� ������
განსახილველი საკითხები:

qბუნებითი სამართალი და მისი სახეები;

qბუნებითი სამართალი თანამედროვე სამყაროში;

qსამართლიანობის არსი, განაწილებითი და გათანაბრებითი

სამართლიანობა;

q მორალი, ზნეობა და სამართალი

დისკუსია

qრა არის სამართალი?

qვინ ადგენს სამართალს? ვინ არის სამართალშემოქმედი?
qმოსამართლემ უნდა მიიღოს კანონიერი თუ სამართლიანი
გადაწყვეტილება?
qრას ნიშნავს სამართლიანი გადაწყვეტილება?
qყოველთვის არის თუ არა და უნდა იყოს თუ არა კანონი სამართლიანი?
qრა არის სამართლიანობა?
პოზიტიური სამართალი
qსამართალი (ოფიციალურად აღიარებული სამართალი) არის სახელმწიფოს
კანონშემოქმედებითი ორგანოს მიერ მიღებული სამართალი (კანონები),
რომელიც მოქმედებს სახელმწიფოს მთელ ტერიტორიაზე;

qპოზიტიური სამართალი - ესაა სამართალი (უფლება-მოვალეობები), რომელიც

გამოსახულია იურიდიულ კანონმდებლობაში;

qპოზიტიური სამართალი უმთავრესად მომდინარეობს სახელმწიფოსგან ან/და

მის მმართველი სტრუქტურებისაგან;

qპოზიტიური სამართალი კონსტრუირებულია სახელმწიფოს მოდელისა და

სახის შესაბამისად, იგი ასახავს იმ ჯგუფთა და საზოგადოების ფენათა
ინტერესებსა და ნებას, რომლებსაც ეს სახელმწიფო უპირატესად წარმოადგენს
და იცავს;
პოზიტიური სამართალი
qპოზიტიურ სამართალს აქვს გამოსახვის ოფიციალურ-დოკუმენტური ფორმა,
რომელიც ხორციელდება კანონებში, ან სხვა ნორმატიულ-სამართლებრივ
აქტებში;
qპოზიტიური სამართალი - ესაა სამართალი, რომელიც ვლინდება მხოლოდ
კანონებში;
qპოზიტიური სამართალი წარმოიქმნება სახელმწიფოსთან ერთად. იმის გამო,
რომ პოზიტიური სამართლის განხორციელება უზრუნველყოფილია
სახელმწიფოს იძულებითი აპარატით, იგი ხანგრძლივი დროის განმავლობაში
გამოდის საზოგადოების მართვის, მისი ურთიერთობების რეგულირების
მთავარ, ძირითად ნორმატიულ სისტემად (მექანიზმად). იგი სამართალია,
რომელიც მოქმედებს მოცემულ(არსებულ) მომენტში.
qისტორიულად პოზიტიური სამართლის მოძღვრება ჩამოყალიბდა ბუნებითი
სამართლის სკოლის გავლენით, რომლის კონცეფციის მიხედვითაც თითოეული
ქვეყნის მოქმედი სამართალი, რომელიც იცვლება კანონშემოქმედის ნებით,
საზოგადოებაში მიმდინარე ცვლილებების შესაბამისად(და ამ ცვლილებათა
გამო), უპირისპირდება ბუნებით სამართალს, რომელიც საერთოა მთელი
კაცობრიობისათვის და რომელიც უცვლელი და მარადიულია და რომელიც
პოზიტიური სამართალი
qპოზიტიურ სამართალს აქვს გამოსახვის ოფიციალურ-დოკუმენტური ფორმა,
რომელიც ხორციელდება კანონებში, ან სხვა ნორმატიულ-სამართლებრივ
აქტებში;

qტერმინი „პოზიტიური სამართალი“ იგივეა რაც გამჟღავნებული სამართალი.

qმეცნიერებაში გამოიყენება მოქმედი სამართლებრივი(იურიდიული) ნორმების

დასახასიათებლად, აღსანიშნავად და მათ გამოსაყოფად. გაუქმებული, ან
ძალადაკარგული ნორმებისაგან, ასევე, ჯერ მიუღებელი(ძალაში არ შესული)
ნორმებისაგან, რომელთა სამომავლო შემოღებაც სასურველია, ან ივარაუდება
(კანონების პროექტები, წინადადებები, მოთხოვნები, სამართლებრივი იდეები).
ამ შინაარსით პოზიტიური სამართლის განსაზღვრისათვის/აღნიშვნისათვის
იყენებენ გამოთქმას „de lege lata“ (მოქმედი კანონით), ხოლო, თუ მოცემული
საკითხი მოქმედი კანონით არ არის მოწესრიგებული/განსაზღვრული, მაგრამ
მისი გადაწყვეტა სასურველია, იყენებენ გამოთქმას „de lege ferenda“ (მომავალი,
სავარაუდო კანონით).
ბუნებითი სამართალი
qბუნებითი სამართლის ძირითადი თეზისი (ჰობსი, მონტესკიე, რუსო)
მდგომარეობს იმაში, რომ „სამართალი“ იურიდიულ ნორმებთან
(რომლებსაც სახელმწიფო განსაზღვრავს) ერთად, საკუთარ
არსში/თავში მოიცავს ბუნებით სამართალსაც.

qბუნებითი სამართლის ქვეშ იგულისხმება უფლებათა (შესაბამისად,

მოვალეობათა) ერთობლიობა, რომლებსაც ყველა ადამიანი ფლობს ბუნების
ძალით და რომელთა წარმოშობაც დაკავშირებულია/ხდება დაბადების ფაქტით.
ეს უფლებებია:
სიცოცხლის უფლება თავისუფლების უფლება თანასწორობის უფლება

კერძო საკუთრების ბედნიერების უფლება

უფლება
ბუნებითი სამართალი
qსახელმწიფოს არ შეუძლია ამ განუყოფელი და ბუნებითი უფლებების
ხელყოფა;

qბუნებითი სამართლის თეორიის წარმოშობა დაკავშირებულია

რევოლუციურბურჟუაზიური იდეოლოგიის განვითარებასთან, XVII-XVIII
საუკუნეებში.
ბუნებითი სამართლის შესახებ მოძღვრებით, თანამედროვე მოდიფიკაციის
მიხედვით, პოზიტიური სამართალი, ანუ სახელმწიფოს მიერ დადგენილი
საყოველთაოდ სავალდებულო ნორმები, „სამართლად“ აღიარდება მხოლოდ იმ
შემთხვევაში, თუ ის არ ეწინააღმდეგებიან ბუნებით სამართალს, რომელიც
გამომდინარეობს ადამიანის ბუნებიდან, ანუ, თუ არ ეწინააღმდეგება
თავისუფლების, თანასწორობის, სამართლიანობის საერთო-საყოველთაო
პრინციპებს, რომლებიც საერთოა ყველა ადამიანისათვის/მთელი
საზოგადოებისათვის.
ბუნებითი სამართალი

„ჩვენ გაჩენილები ვართ

სამართლიანობისათვის და ეს უფლება
ეფუძნება არა შეხედულებებს, არამედ
ბუნებას“

მარკუს ტულიუს ციცერონი - რომაელი პოლიტიკოსი,

ადვოკატი და პოლიტიკური მოაზროვნე
ბუნებითი სამართალი
qადამიანის უფლებათა ბუნებითი წარმოშობის თეორიის მიხედვით,
ადამიანის ძირითად უფლებათა საფუძველია ბუნებითი სამართალი.
ადამიანის ბუნება, მისი გონებრივი, მორალური და ფიზიკური
კონსტიტუცია განაპირობებს ამ უფლებათა არსებობასა და
ხელშეუვალობას.

qადამიანის ბუნებითი უფლებები თანდაყოლილია. ისინი ადამიანის

დაბადებისთანავე ჩნდება, მათი არც მინიჭება შეუძლია სახელმწიფოს
და არც ჩამორთმევა. ადამიანის თავისუფლებისა და თანასწორობის
იდეები თანდათანობით აისახა ეროვნულ თუ საერთაშორისო-
სამართლებრივ აქტებში.

q მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი პერიოდი ხასიათდება ადამიანის

უფლებათა საერთაშორისო სამართლებრივ ნორმებში გაცხადებით, რის
შედეგადაც ადამიანის ძირითადმა უფლებებმა და, მათ შორის,
„თავისუფლებამ“ და „თანასწორობამ“ საყოველთაო ხასიათი და
სტატუსი შეიძინა
ბუნებითი სამართლის სახეები

ბუნებით სამართლის წყარო შეიძლება იყოს ადამიანის ბუნება, ღვთის ნება და

ბუნებითიგანასხვავებენ:
გონი, შესაბამისად სამართალი ვერ დაეფუძნებოდა რწმენას, რადგან
შეუძლებელია რწმენის რაციონალური დასაბუთება.
1. რელიგიურიბუნებით სამართალს
სამართალი ვერ დავასაბუთებთ
- ყველაფრის საწყისი არის გონის
საშუალებით,
ღმერთი (ღვთის ნება) რადგან ის მხოლოდ აზროვნების ფორმალურ
წესებს აყალიბებს. ასევე სამართალი არ გამომდინარეობს
ადამიანური სამართალი
2. ანთროპოლოგიური ბუნებიდან. შეუძლებელია
- ანთროპოლოგია მსჯელობიდან
ესაა
(არსიდან)
მეცნიერება ადამიანის გამომდინარეობს
წარმოშობისა (ნორმა)
და ევოლუციის, ჯერარსი.
ადამიანთა
რასებისა და ადამიანის ფიზიკური აღნაგობის ნორმალური
ვარიაციების შესახებ. ამ სამართლის სკოლის მიმდევრებს
მიაჩნდათ რომ ს ამართალი იწყება ინსტიქტებით (ადამიანის
ბუნება)
3. რაციონალური სამართალი - ბუნებითი სამართალი გონიდან
გამომდინარეობს (გონი)
პოზიტიური და ბუნებითი სამართლის
დაპირისპირება

qროდის უნდა შესრულდეს სამართალი და როდის უნდა მიენიჭოს

უპირატესობა სამართლიანობას?

მარტივ დაპირისპირებებში იმარჯვებს პოზიტიური სამართალი, ხოლო რთულ

დაპირისპირებებში უპირატესობა უნდა მიენიჭოს ბუნებით სამართალს. რთულ
დაპირისპირებაში ,როცა უკვე გაუმართლებელ ზღვარს აღწევს ადამიანის მიერ
სამართლებრივის უსაფრთხოების სახელით ჩადენილი ქმედებები, როცა მეტის
მოთმენა შეუძლებელია, იმარჯვებს ბუნებითი სამართალი.
სამართლიანობა

q განასხვავებენ სამართლიანობის ორ სახეს:

1. განაწილებითი სამართლიანობა - მოიცავს სიკეთის განაწილების

პროცესს და მასში მონაწილე სულ მცირე, სამ სუბიექტს. სამართლიანობა
წარმოადგენს განაწილების ერთერთ მასშტაბს. განაწილებითი
სამართლიანობა დიდ როლს ასრულებს იერარქიული სტრუქტურის
ურთიერთობებში.

2. გათანაბრებითი სამართლიანობა მოიცავს ურთიერთობებს, რომლებიც

არ ემყარება იერარქიას. გათანაბრებითი სამართლიანობა არ არის
დამოკიდებული პირის ინდივიდუალურ შეხედულებებზე. თითოეულმა
უნდა მიიღოს თავისი კუთვნილი სიკეთე. განაწილების პროცესში არც ერთი
მხარე არ რჩება არც მოგებული, არც წაგებული.
მაგალითები

qმეტრო/ავტობუსით სარგებლობისას აკრედიტირებული

უმაღლესი/პროფესიული სასწავლებლების სტუდენტები სარგებლობენ
შეღავათით 10 თეთრის ნაცვლად 50 თეთრისა
სამართლიანობის რომელი სახეა?

qპეტრეაშვილმა პავლიაშვილს დროებით სარგებლობაში გადასცა ავტომანქანა

და მოითხოვა საიჯარო ქირა ყოველ დღეში -100 ლარი.

სამართლიანობის რომელი სახეა?

მორალი, ზნეობა და სამართალი

qმორალი არის კულტურაზე, რელიგიაზე ან ფილოსოფიურ

მსოფლმხედველობაზე დაფუძნებული ადამიანთა ქცევის წესების სიტემა.
qმორალს ხშირად განმარტავენ როგორც „შინაგან ვალდებულებას“ , რომელსაც
განსაზღვრავს სინდისი. მორალური ნორმები ადამიანის სინდისისკენაა
მიმართული.
qმორალი როგორც სამართალი არეგულირებს ადამიანთა ქცევას, რომლებიც
იყოფა ორ ჯგუფად : ქცევის ინდივიდუალური წესები რომელსაც ინდივიდი
ავტონომიურად განსაზღვრავს და სოციალური ნორმები.
კონვენციონალური მორალი -
ინდივიდუალური მორალი -
ეფუძნება საზოგადოების
ინდივიდის წარმოდგენებზე
უმრავლესობის მორალურ
დაფუძნებული
წარმოდგენებს.
სამართლისა და მორალის
ურთიერთმიმართება

მორალისა და სამართლის კავშირის შესახებ

შეიძლება გამოიყოს სამი მიდგომა:

q მორალი და სამართალი აყალიბებს ერთიან მთლიანობას.

სამართალი წარმოადგენს მორალური წესრიგის
შემადგენელ ნაწილს;

q სამართალი და მორალი ფუნქციონალურად და არსებითად

განსხვავდება ერთმანეთისგან;

q სამართალი და მორალი არ არის ერთიანი, მაგრამ არც

გამიჯნულია ერთმანეთისგან.
სამართლისა და მორალის
ურთიერთმიმართება

სამართალსა და მორალს ახასიათებს შემდეგი საერთო

ნიშნები :

q სამართალიც და მორალიც აწესრიგებს ადამიანებს

შორის ურთიერთობას;

q მორალისა და სამართლის მოთხოვნები

შინაარსობრივად მსგავსია;

q სამართლისა და მორალის დაცვა განიხილება,

როგორც მოვალეობა.
სამართლისა და მორალის
ურთიერთმიმართება

მორალი და სამართალი ერთმანეთისგან განსხვავდება :

q მორალი ყალიბდება ჩვეულების, ტრადიციის გავლენით. სამართლის

ნორმას ადგენს სახელმწიფო შესაბამისი პროცედურების დაცვით;

q მორალური ნორმა დადგენილია პირდაპირი აკრძალვის ან მოთხოვნის

ფორმით. მას არ ახასიათებს იურიდიული სიზუსტე. სამართლის ნორმაში
აკრძალვა ან მოთხოვნა აბსტრაქტულადაა ფორმირებული. მას
ახასიათებს მაქსიმალური სიზუსტე;

q მორალური ნორმა იცვლება ნელა, საზოგადოებასთან ერთად. სამართლის

ნორმაში ცვლილებების შეტანა ხდება სათანადო პროცედურების დაცვით;

q მორალს აინტერესებს პირის სუბიექტური ნება და მისი მოტივი.

სამართლის ნორმა აწესრიგებს ადამიანთა გარეგან ქცევას;

q მორალს ახასიათებს საზოგადოებრივი ზემოქმედების სახით სანქციებით

იძულება. სამართალს ახასიათებს ორგანიზებული და აბსოლუტური
იძულება;

q მორალი,როგორც სამართალი ნორმატიული ჯერარსული წესრიგია,

რომელიც ადგენს მოთხოვნას აკრძალვასა და ნებართვას.

q მართლწესრიგი ჰეტერონომიული წესრიგია, მორალი ავტონომიური.

q სამართლისგან განსხვავებით მორალს საზოგადოებისგან

“იზოლირებული” ინდივიდიც აინტერესებს.
 მხატვარ ლია უკლებას მიერ შესრულებულ ნახატზე, რომელიც
ილიას უნივერსიტეტში გამოიფინა, გამოსახულია ორსული
ღვთისმშობელი, რომელსაც მარცხენა ხელი მუცელზე უდევს,
ხოლო მარჯვენით პისტოლეტი საფეთქელთან აქვს მიბჯენილი.
„კვირის ქრონიკის“ ინფორმაციით, ავტორმა ნახატი 17 მაისის
მოვლენებს მიუძღვნა.

უნდა აიკრძალოს
„როდესაც თუ არა ასეთი
ეს განათლებული, ნახატების დახატვა?
ინტელექტუალი არის
ხალხი საჯაროდ
თუ აწყობენ
არა ეს მოთხოვნა
ამ გამოფენას, ეკლესიის
ისინი სერიოზულისამართლიანი და
დამნაშავეები არიან
კანონიერი? როგორია
ერის წინაშე!“ ზნეობისა
- აცხადებს დეკანოზიდათოდორე
სამართლის
გიგნაძე.
ურთიერთმიმართება?
რელიგიური სიწმინდეების შეურაცხყოფა ჩემთვის იგივე
გაუნათლებლობაა და უგუნურობაა, როგორც რელიგიური
ფანატიზმი, რელიგიის და მამაოების გაფეტიშება, უბრალოდ არ
შეიძლება სხვის სიწმინდეს ასეთი სახით შეეხო, არ ვიცი
სურათის შინაარსი, თუმცა ფორმა მიუღებელია ჩემთვის და
ბევრი სტუდენტისთვის.
დავალება

გამოკითხვა წერითი
ლიტერატურა:
qგიორგი ხუბუა, სამართლის თეორია, მე-2 გამოცემა, თბილისი, 2015, გვ. 46-
49, 76-82, 91-97
qCorpus Juris, წ. I, სამართალმცოდნეობის საკითხები, დიმიტრი გეგენავას
რედაქტორობით, თბილისი, 2015, გვ. 24-29