16

การทดลองที่ 1
สมบัติการเปลีย่ นแปลงทางกายภาพ และทางเคมีของสาร

วัตถุประสงค์
1. เพื่อศึกษาและทาความเข้าใจเกี่ยวกับสมบัติทางกายภาพและทางเคมีของสาร
2. เพื่อศึกษาถึงการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพและทางเคมี และสามารถจาแนกประเภทของการ
เปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในสารได้
3. เพื่อศึกษาถึงความสัมพันธ์ของการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพและทางเคมี

หลักการ
สมบัติของสารบริ สุทธ์เป็ นลักษณะเฉพาะตัวของสาร ซึ่ งทาให้สารชนิ ดหนึ่ งแตกต่างไปจากสาร
ชนิ ด อื่ น ๆ สมบัติ ข องสารโดยทั่ว ไปจะแบ่ ง ออกเป็ นสมบัติ ท างกายภาพหรื อ ทางฟิ สิ ก ส์ ( Physical
property) และสมบัติทางเคมี (Chemical property)
สมบัติท างกายภาพ เป็ นสมบัติข องสารที่ ส ามารถสัง เกตเห็ นได้ โดยจะไม่ มี การเปลี่ ย นแปลง
องค์ประกอบของสาร สมบัติเหล่านี้ ได้แก่ สี กลิ่ น รส การละลาย ความหนาแน่ น ความถ่ วงจาเพาะ
จุดหลอมเหลว จุดเดือด เป็ นต้น
สมบัติทางเคมี เป็ นสมบัติที่เกี่ ยวข้องกับองค์ประกอบภายในของสาร เช่ น การเกิ ดสนิ มเหล็ ก
การแยกน้ า ด้ว ยกระแสไฟฟ้ า หรื อ การเผาไหม้ถ่ า นหิ น หรื อ น้ า มัน เชื้ อ เพลิ ง ในอากาศ จะเห็ น ว่า การ
เปลี่ยนแปลงดังกล่าวมีการเปลี่ยนแปลงขององค์ประกอบของสารได้สารใหม่

ตารางที่ 2.1 สมบัติทางกายภาพและทางเคมีบางประการของน้ าและเหล็ก

สมบัติทางกายภาพ
สาร สมบัติทางเคมี
สี density(g/cm3) m.p. (C) b.p. (C)
ทาอิเล็กโทรลิซิสได้แก๊ส H2
น้ า ไม่มีสี 0.998 0 100
และ O2
เกิดสนิมเหล็ก เมื่อทาปฏิกิริยา
เหล็ก เทา 7.871 1532 3000
กับแก๊ส O2

การเปลีย่ นแปลงของสาร
การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นแบ่งออกเป็ น การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ (Physical change) และการ
เปลี่ยนแปลงทางเคมี (Chemical change)
 17

การเปลีย่ นแปลงทางกายภาพ เป็ นการเปลี่ยนแปลงเฉพาะลักษณะภายนอกที่สามารถสังเกตเห็นได้

แต่ไม่มีการเปลี่ยนแปลงขององค์ประกอบภายในของสาร เป็ นการเปลี่ยนแปลงชัว่ คราว มวลของสารจะเท่า
เดิม เช่น การเปลี่ยนแปลงสถานะของน้ า จากน้ าแข็งกลายเป็ นน้ าและกลายเป็ นไอ
น้ าแข็ง น้ า ไอน้ า
การเปลีย่ นแปลงทางเคมี เป็ นการเปลี่ยนแปลงที่เกี่ยวข้องกับองค์ประกอบของสาร จะได้สารใหม่
เกิ ดขึ้น ซึ่ งมีสมบัติแตกต่างไปจากสารเดิ ม ในการเปลี่ ยนแปลงทางเคมีอาจมีแก๊สเกิ ดขึ้น มีการให้ความ
ร้อนออกมา อาจมีการเปลี่ยนสี ของสารละลาย หรื อเกิดสารประกอบที่ไม่ละลาย เช่น การทาอิเล็กโทรไล
ซี สของน้ าจะได้แก๊สไฮโดรเจนและแก๊สออกซิ เจน ส่ วนแก๊สคลอรี นทาปฏิ กิริยากับโลหะโซเดี ยมจะได้
สารประกอบโซเดียมคลอไรด์

ตารางที่ 2.2 การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพและทางเคมี

การเปลีย่ นแปลง ชนิดของการเปลี่ยนแปลง

การเดือดของน้ า กายภาพ
การแข็งตัวของน้ า กายภาพ
อิเล็กโทรไลซิ สของน้ า เคมี
ปฏิกิริยาของคลอรี นกับโซเดียม เคมี
การหลอมเหลวของเหล็ก กายภาพ
การขึ้นสนิมของเหล็ก เคมี
การเผาไหม้ของไม้ เคมี
การย่อยอาหาร เคมี
การเปลี่ยนแปลงทางเคมี อาจเกิดขึ้นพร้อมกับการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ หลักการเปลี่ยนแปลง
ทางกายภาพ เช่น สถานะ กลิ่น แก๊ส และการตกตะกอน การให้ความร้อนและแสงสว่างช่วยให้สามารถ
ติ ดตามการเปลี่ ย นแปลงทางเคมี ไ ด้ แต่ ต้องระลึ ก ไว้เสมอว่า การเปลี่ ย นแปลงทางกายภาพไม่ ไ ด้มี ก าร
เปลี่ยนแปลงทางเคมีดว้ ยเสมอไป

การทดลอง
อุปกรณ์
1. หลอดทดสอบ 3. แท่งแก้วสาหรับคน
2. หลอดหยดสารละลาย 4. หลอดแก้ว
5. ตะเกียงบุนเสน 7. ตะแกรงลวด
6. บีกเกอร์
 18

สารเคมี
1. 0.1 M NH4Cl 4. 1.0 M CH3COOH
2. 0.1 M NaOH 5. 1.0 M NH4OH
3. 0.1 M Cu(NO3)2 6. C2H5OH

คาถามก่อนการทดลอง
1. ถ้านาสารสองชนิดหรื อมากกว่ามาผสมกัน ท่านจะทราบได้อย่างไรว่ามีการเปลี่ยน-
แปลงเกิดขึ้นหรื อไม่ และถ้ามีการเปลี่ยนแปลงจะเป็ นการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพหรื อทางเคมี
2. สารเคมีที่ใช้ในการทดลองในบทปฏิบตั ิการนี้ มีสมบัติทางกายภาพอย่างไร(สังเกต)

วิธีการทดลอง
1. ปฏิกริ ิยาทีท่ าให้ เกิดแก๊ส
นาหลอดทดสอบที่สะอาดและแห้งมา 2 หลอด หลอดที่ 1 เติมสารละลาย NH4Cl 20 หยด หลอด
ที่ 2 เติมสารละลาย NaOH 20 หยด เทสารละลายหลอดที่ 1 ลงในหลอดที่ 2 นาเอาสารละลายที่ได้ไปอุ่น
ในอ่างน้ าร้ อน ในขณะที่อุ่นให้นากระดาษลิ ตมัสที่ช้ื นวางบนปลายแท่งแก้วคน แล้วนาไปอังที่ปากหลอด
ทดสอบ
จงสังเกตว่ามีแก๊สเกิดขึ้นหรื อไม่ เขียนสมการแสดงปฏิกิริยาที่เกิดขึ้น และจากปฏิกิริยานี้มีแก๊ส
อะไรเกิดขึ้น
2. ปฏิกริ ิยาทีท่ าให้ เกิดตะกอน
นาหลอดทดสอบที่สะอาดและแห้งมา 1 หลอด เติมสารละลาย Cu(NO3)2 จานวน 20 หยด
ค่อยๆหยดสารละลาย 1.0 M NH4OH สังเกตการณ์ เปลี่ ยนแปลง หลังจากนั้นหยด NH4OH ต่อไปเรื่ อยๆ
และสังเกตการเปลี่ยนแปลงอีกครั้งหนึ่ง
เขียนสมการเคมีและอธิ บายการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นทุกขั้นตอน
3. ปฏิกริ ิยาทีท่ าให้ เกิดกลิน่
นาหลอดทดสอบที่สะอาดและแห้งมา 2 หลอด หลอดที่ 1 เติมสารละลาย C2H5OH 20 หยด หลอดที่ 2
เติมสารละลาย CH3COOH 20 หยด เทสารละลายหลอดที่ 1 ลงในหลอดที่ 2 เขย่าให้สารละลายผสมกัน
- ดมกลิ่นของสารที่เกิดขึ้นเปรี ยบเทียบกับกลิ่นของสารตั้งต้น
- เขียนสมการเคมีและสารใหม่ที่เกิดขึ้นคืออะไร
 19

ผลการทดลอง
การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพและทางเคมี
1. ปฏิกริ ิยาทีท่ าให้ เกิดแก๊ส
ปฏิกิริยาที่เกิดขึ้นคือ .....................................................................................................................
แก๊สที่เกิดขึ้นคือ ...........................................................................................................................
วิธีทดสอบคือ................................................................................................................................
การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพคือ...................................................................................................
การเปลี่ยนแปลงทางเคมีคือ..........................................................................................................
2. ปฏิกริ ิยาทีท่ าให้ เกิดตะกอน
ปฏิกิริยาที่เกิดขึ้นคือ .....................................................................................................................
ตะกอนที่เกิดขึ้นคือ ......................................................................................................................
การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพคือ...................................................................................................
การเปลี่ยนแปลงทางเคมีคือ..........................................................................................................
3. ปฏิกริ ิยาทีเ่ กิดกลิน่
ปฏิกิริยาที่เกิดขึ้นคือ .....................................................................................................................
สารใหม่ที่เกิดขึ้นคือ ....................................................................................................................
การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพคือ...................................................................................................
การเปลี่ยนแปลงทางเคมีคือ..........................................................................................................

สรุ ปผลการทดลอง
………………………………………………………………...………………………..……………………
………………………...….....…………………………………………………….…………………………
…………………………………………………………………………….…………………………………
……....…………………...…………...…………………………….……………………………………...…
……..…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………...………………………..……………………
………………………...….....…………………………………………………….…………………………
…………………………………………………………………………….…………………………………
……....…………………...…………...…………………………….……………………………………...…
……..…………………………………………………………………………………………………………