ใบความรู เรื่อง สมการเคมี

รหัสวิชา ว30221 รายวิชา เคมี กลุมสาระการเรียนรูวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี

สมการเคมี
การอธิบายการเปลี่ยนแปลงของสารที่เปนประโยคขอความสามารถทําใหสั้นและเขาใจตรงกัน โดยใชสูตรเคมีและ
สัญลักษณ ซึ่งเรียกวา สมการเคมี (chemical equation) เชน
ประโยคขอความ ผงฟูหรือโซเดียมไฮโดรเจนคารบอเนตทําปฏิกิริยากับสารละลายกรดแอชีติก ได
สารละลายโซเดียมแอชีเตต แกสคารบอนไดออกไซด และนํ้า
สมการขอความ โซเดียมไฮโดรเจนคารบอเนต + กรดแอชีติก → โซเดียมแอชีเตต + คารบอนไดออกไซด + นํ้า
สมการเคมี NaHCO3 (S) + CH3COOH (aq) → CH3COONa (aq) + CO2 (g) + H2O (l)
การดุลสมการเคมีไมมีลําดับขั้นตอนและวิธีที่เปนกฎเกณฑแนนอนแตมีขอแนะนําบาง
1. นับจํานวนอะตอมของธาตุแตละชนิด
2. ดุลจํานวนอะตอมของธาตุที่ทางดานซายและขวาของสมการยังไมเทากัน โดยเริ่มจากธาตุที่มีอยูในสารเพียงหนึ่งชนิด
ในแตละขางของสมการเคมีกอน ซึ่งโดยทั่วไปอะตอม H และ O จะดุลเปนลําดับสุดทาย
3. ดุลจํานวนอะตอมของธาตุอื่น ๆ จนกระทั่งทุกอะตอมของธาตุทางดานซายและขวาของสมการเทากัน โดยพยายาม
หลีกเลีย่ งการเปลี่ยนเลขสัมประสิทธิ์หนาสารที่มีอะตอมธาตุที่ดุลแลว
4. นิยมทําเลขสัมประสิทธิ์ที่เปนเศษสวนใหเปนจํานวนเต็ม โดยคูณสัมประสิทธิ์ทุกตัวดวยตัวคูณที่นอยที่สุด
การคํานวณปริมาณสารในปฏิกิริยาเคมี
เมื่อสารเกิดปฏิกิริยาเคมีสารตั้ง ตน มีปริมาณลดลงสวนผลิตภัณฑจะมีปริมาณเพิ่มขึ้นการศึกษาความสัมพัน ธระหวาง
ปริมาณสารตั้งตนที่ใชไปและปริมาณผลิตภัณฑที่เกิดขึ้นในปฏิกิริยาเคมี เรียกวา ปริมาณสัมพันธ (stoichiometry)
โดยความสัมพันธระหวางปริมาณสารเหลานี้พิจารณาไดจากความสัมพันธของเลขสัมประสิทธิ์ในสมการเคมี
สารกําหนดปริมาณ (Limiting Reagent) สารที่เขาทําปฏิกิริยามีปริมาณไมพอดีกัน ปฏิกิริยาที่เกิดขึ้นจะสิ้นสุดเมื่อสารใด
สารหนึ่ง หมด สาร ที่หมดกอนจะเปนตัวกําหนดปริมาณของผลิตภัณฑของสารผลิตภัณฑที่เกิดขึ้นเรียกวา สารกําหนดปริมาณ
(Limiting Reagent) สารกําหนดปริม าณในการเกิดปฏิกิ ริยาเปน การคํา นวณสารจากสมการของปฏิ กิริ ยาที่ โจทยบ อก ข อมู ล
เกี่ยวกับสารตั้งตนมาใหมากกวาหนึ่งชนิด ลักษณะโจทยมี 2 แบบ คือ
1. โจทยบอกขอมูลของสารตั้ง ตน มาใหมากกวาหนึ่งชนิด แตไ มบอกขอมูลเกี่ยวกับสารผลิตภัณฑ ในการคํานวณ ตอง
พิจารณา วาสารใดถูกใชทําปฏิกิริยาหมด แลวจึงใชสารนั้นเปนหลักในการคํานวณสิ่งที่ตองการจากสมการได
2.โจทยบอกขอมูลของสารตั้งตนมาใหมากกวาหนึ่งชนิด และบอกขอมูลของสารผลิตภัณฑชนิดใดชนิดหนึ่งมาใหดวย ใน
การคํานวณใหใชขอมูลจากสารผลิตภัณฑเปนเกณฑในการเทียบหาสิ่งที่ตองการจากสมการเคมี

ร.ร.บ.ด.๒ 1–7 ฉบับที่ 1 : 15 กุมภาพันธ์ 2564

กลุม่ สาระการเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี
รอยละของผลไดของสารผลิตภัณฑ
ในการคํานวณหาปริมาตรของผลิตภัณฑสมการเคมีนั้น คาที่ไดเรียกวา ผลไดตามทฤษฎี (Theoretical yleld) แตในทางปฏิบัติจะ
ไดผลลัพธนอ ยกวาตามทฤษฎี แตจะไดมากหรือนอยแคไหนก็ขึ้นอยูกับวิธีการและสารเคมีที่ใช เรียกผลที่ไดนี้วา ผลไดจริง (Actual
yield) สาหรับการรายงานผลการทดลองนั้นจะเปรียบเทียบคาที่ไดตามทฤษฎีในรูปรอยละ ซึ่งจะไดความสัมพันธดังนี้

ปฏิกิริยาไมพอดี
1. ปฏิกิริยาการเผาแมกนีเซียมในอากาศ ดังสมการ Mg + O2 → MgO ถาเริ่มตนเผาโดยใชแมกซีเซียมและแกส
ออกซิเจนอยางละ 2 โมล จงตอบคําถามตอไปนี้
- สารใดหมด / สารใดเหลือ
- สารที่เหลือ เหลือกี่กรัม
- MgO เกิดขึ้นกี่กรัม
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
2. ปฏิกิริยาการเผาแมกนีเซียมในอากาศ ดังสมการ Mg + O2 → MgO ถาเริ่มตนเผาโดยใชแมกซีเซียม 12 กรัมและ
แกสออกซิเจน 16 กรัม จงตอบคําถามตอไปนี้
- สารใดหมด / สารใดเหลือ
- สารที่เหลือ เหลือกี่กรัม
- MgO เกิดขึ้นกี่กรัม
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
ร.ร.บ.ด.๒ 2–7 ฉบับที่ 1 : 15 กุมภาพันธ์ 2564
กลุม่ สาระการเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี
3. ปฏิกิริยาการเผาไหมแกสมีเทนในอากาศไดแกสคารบอนไดออกไซดและไอน้ํา ดังสมการ
CH4 (g) + O2 (g) → CO2 (g) + H2O (g) ถาใชแกสมีเทน 32 กรัม และแกสออกซิเจน 22.4 L STP
- สารใดหมด / สารใดเหลือ
- สารที่เหลือ เหลือกี่กรัม
- CO2 และ H2O เกิดขึ้นกี่กรัม
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
4. ปฏิกิริยาการเผาไหมแกสมีเทนในอากาศไดแกสคารบอนไดออกไซดและไอน้ํา ดังสมการ
CH4 (g) + O2 (g) → CO2 (g) + H2O (g) ถาใชแกสมีเทน 16 กรัม และแกสออกซิเจน 16 กรัม
- สารใดหมด / สารใดเหลือ
- สารที่เหลือ เหลือกี่กรัม
- CO2 และ H2O เกิดขึ้นกี่กรัม
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
5. สังกะสีและกํามะถันทําปฏิกิริยากันไดดังนี้ Zn (s) + S (s) → ZnS (s) โดยใช Zn 11.7 กรัม และกํามะถัน 6.4 กรัม
ทําปฏิกิริยากันจงหาวา
ก) สารใดเปนสารกําหนดปริมาณ
ข) ได ZnS หนักเทาใด
ค) สารใดเหลือ เหลือเทาใด
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................

ร.ร.บ.ด.๒ 3–7 ฉบับที่ 1 : 15 กุมภาพันธ์ 2564

กลุม่ สาระการเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี
6. เอทิลีนโบรไมด (C2H4Br2) ทําปฏิกิริยาเผาไหมกับตะกั่ว (Pb) ดังสมการ
C2H4Br2 + Pb + O2 → PbBr4 + CO2 + H2O
ถาใช C2H4Br2 10.0 mol ทําปฏิกิริยากับ Pb 10.0 mol และมีออกซิเจนมากเกินพอ จงคํานวณตอไปนี้
ก. สารใดเปนสารกําหนดปริมาณ ข. มีสารใดเหลือและเหลือกี่กรัม
ค. O2 ถูกใชไปกี่โมล ง. มี CO2 เกิดขึ้นกี่ลิตร STP
จ. ถา PbBr4 ที่ไดจากการทดลองมีจํานวน 190.0 g จงหาผลผลิตรอยละของสารนี้
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
7. อะเซทิลีนเกิดการเผาไหมไดดังนี้ C2H2 (g) + O2 (g) → CO2 (g) + H2O (g)
เมื่อนํา C2H2 1.2 dm3 ที่ STP ทําปฏิกิริยากับ O2 5.0 กรัม ในขณะที่ได H2O 0.72 กรัม
ก) จะไดกาซ CO2 กี่ dm3 ที่ STP
ข) เหลือ C2H2 และ O2 เทาใด
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
8. ปฏิกิริยาระหวางอะลูมิเนียม (Al) 6.0 mol กับ แกสคลอรีน (Cl2) 6.0 mol
ดังสมการ Al (s) + Cl2 (g) → AlCl3 (s)
ก) สารใดเปนสารกําหนดปริมาณ
ข) สารใดหมด สารใดเหลือ เหลือกี่กรัม
ค) เกิด AlCl3 (s) กี่โมล
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................

ร.ร.บ.ด.๒ 4–7 ฉบับที่ 1 : 15 กุมภาพันธ์ 2564

กลุม่ สาระการเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี
9. จากกากผลิตทองแดงที่ไดรับจาการแยกคอปเปอร(I)ซัลไฟด (Cu2S) จํานวน 1,590 กรัม ปฏิกิริยาที่เกิดขึ้นดังนี้
Cu2S (s) + O2 (g) → Cu (s) + SO2 (g)
ถาผลการทดลองไดทองแดง 1,200 กรัม จงคํานวณหารอยละของผลผลิต
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
10. การทดลองเผาไหม C2H2 5.2 กรัม ในแกสออกซิเจนที่มีปริมาณมากเกินพอ แลวเกิด CO2 และ H2O ถาผลผลิตรอยละ
ของ CO2 เทากับ 60 จงคํานวณหาผลผลิตจริงของ CO2 เกิดขึ้นกี่กรัม
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
11. จากสมการ NH3 + O2 → NO + H2O เมื่อ NH3 80 กรัม ทําปฏิกิริยากับ O2 200 กรัม
ได NO เกิดขึ้น 40 กรัม จงคํานวณหาผลผลิตรอยละ
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
12. เมื่อนําแมกนีเซียมไนไตรด 10.0 กรัม ทําปฏิกิริยากับนํ้าจํานวนมากเกินพอ ดังสมการ
Mg3N2 + H2O → Mg(OH)2 + NH3
ก. จงคํานวณปริมาตรของกาซแอมโมเนียที่เกิดขึ้นกี่ cm3 ที่ STP
ข. ในขณะที่ไดกาซแอมโมเนีย 3.0 กรัม จะเหลือแมกนีเซียมไนไตรดกี่กรัม
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................

ร.ร.บ.ด.๒ 5–7 ฉบับที่ 1 : 15 กุมภาพันธ์ 2564

กลุม่ สาระการเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี
13. กาซ CO ทําปฏิกิริยากับกาซ O2 ไดผลิตภัณฑเปนกาซชนิดเดียว ซึ่งกาซดังกลาวทําปฏิกิริยากับ NaOH ได
ถาใช CO 13.44 dm3 ที่ STP ทําปฏิกิริยากับ O2 10.0 กรัม จะไดกาซผลิตภัณฑอยางมากที่สุดกี่กรัม
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
14. อะเซทิลีนเกิดการเผาไหมไดดังนี้ C2H2 (g) + O2 (g) → CO2 (g) + H2O (l)
เมื่อนํา C2H2 1.20 dm3 ที่ STP ทําปฏิกิริยากับ O2 5.0 กรัม ในขณะที่ได H2O 0.72 กรัม จะไดกาซ CO2 กี่ dm3 ที่ STP
เหลือ C2H2 และ O2 เทาใด
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
15. ในถานหินมีกามะถันอยูในรูปของแรไพไรต (FeS2) เมื่อเผาถานหินไพไรตสลายตัวให SO2 ดังสมการ
FeS2 + O2 → Fe2S3 + SO2 (สมการยังไมดุล)
ถานําถานหินมา 1 กรัม เผาในบรรยากาศที่มีแกสออกซิเจนมากเกินพอ จนแรไพไรตในถานหินสลายตัวหมดไดแกส SO2
ปริมาตร 224 cm3 ที่ STP ถานหินนี้มีแรไพไรตอยูรอยละเทาใดโดยมวล
ก. 20 ข. 30 ค. 40 ง. 60
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................

ร.ร.บ.ด.๒ 6–7 ฉบับที่ 1 : 15 กุมภาพันธ์ 2564

กลุม่ สาระการเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี
16. ปฏิกิริยาถลุงเหล็ก Fe2O3 + CO → Fe + CO2 นําตัวอยางที่มี Fe2O3 หนัก 11.2 กรัม
รีดิวซดวยคารบอนมอนอกไซด จะไดเหล็ก Fe หนัก 1.96 กรัม จงคํานวณรอยละความบริสุทธิ์ของสารตัวอยาง (Fe=56)
ก. 17.5 ข. 35.0 ค. 50.0 ง. 25.0
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
17. สารตัวอยาง 10 กรัม มี Ba(OH)2 เปนองคประกอบ นํามาทําปฏิกิริยากับกรดดังสมการ
Ba(OH)2 (aq) + H2SO4 (aq) → BaSO4 (s) + 2H2O
นําตะกอน BaSO4 ไปเผาได BaS หนัก 3.38 กรัม รอยละของ Ba ในสารตัวอยางเทากับเทาใด (Ba = 137, S = 32)
1) 2.7 2) 13.7
3) 27.4 4) 34.2

18. นําตัวอยาง 1.0 กรัม ที่มีแคลเซียมเปนองคประกอบ มาทําปฏิกิริยากับ (NH4)2C2O4 ไดตะกอน CaC2O4 หนัก 2.56 กรัม
ตัวอยางมีแคลเซียมอยูรอยละเทาใด
1) 20 2) 40
3) 60 4) 80

19. ในปฏิกิริยา O3(g) + NO(g) → O2(g) + NO2(g) ถาใหกาซ O3 0.96 กรัม ทําปฏิกิริยากับกาซ NO 0.54 กรัม
จนปฏิกิริยาสิ้นสุดลง แลวไดกาซ O2 0.336 dm3 ที่ STP จงคํานวณผลผลิตรอยละของกาซ O2
1. 81 2. 82
3. 83 4. 84

ร.ร.บ.ด.๒ 7–7 ฉบับที่ 1 : 15 กุมภาพันธ์ 2564

กลุม่ สาระการเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี