Dogmatyka prawa - dziedzina, która odnosi się do pewnego fragmentu systemu prawa

zawierającego normy aktualnie obowiązujące

Nauki historyczne - odwołują się do norm prawnych, które nie obowiązują, ale oddziałują na
aktualne prawo
Teoria prawa - dziedzina najogólniejsza, formułuje aparaturę pojęciową dla wszystkich dziedzin
prawa, stawia tezy i hipotezy na temat tego czym jest prawo jako całość
Nauki pomocnicze prawoznawstwa - socjologia prawa, medycyna sądowa, kryminalistyka i
informatyka prawnicza
Dogmat - stwierdzenie przyjmowane za pewnik tylko na zasadzie autorytetu, bez kontroli krytycznej,
bez stwierdzenia jego prawdziwości i bez względu na zgodność z doświadczeniem

Cele dogmatyki prawa:

- systematyzacja prawa obowiązującego
- Wskazywanie kryteriów obowiązywania prawa
- Wykładnia doktrynalna
- Definicje pojęć prawnych i prawniczych
- Analiza praktyki stosowania prawa

Nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez prawa

Język prawny - język prawodawcy, język samego prawa, I stopnia

Język prawniczy - język prawników, sędziów, język w którym mówi się o prawie, metajęzyk w
stosunku do języka prawnego

De lege ferenda - postulaty związane z tym jak prawo powinno wyglądać w przyszłości, gdy na
przykład jakiś obszar nie jest aktualnie uregulowany
De lege lata - odwołanie się do aktualnego prawa
De sententia ferenda - postulat jak powinno wyglądać orzekanie w danej materii

Ogólna nauka o prawie: filozofia prawa, jurysprudencja, teoria prawa

Filozofia prawa - najstarsza ogólna nauka o prawie, jej początki sięgają początków naszej
cywilizacji
- ontologia prawa - co to jest prawo
- epistemologia prawa - jak prawo jest poznawane
- aksjologia prawa - jak prawo jest wartościowane

Jurysprudencja - pojawia się jako termin określania nauki o prawie w starożytnym Rzymie,
współcześnie termin jurysprudencja analityczna powstał dzięki prawnikowi i filozofowie Johnowi
Langshaw Austinowi, twierdził, że jedynym obowiązującym prawem jest prawo ustanowione i
usankcjonowane przez władzę państw.; uważany na Zachodzie za twórcę nowożytnego
prawoznawstwa; austinowska jurysprudencja analityczna zakładała analizę pojęć prawnych, ich
wzajemne relacje a także precyzowanie metodologicznego aparatu nauk prawnych

Teoria prawa - obejmuje wszystkie zagadnienia prawoznawstwa, które dadzą się ująć w sposób
dostatecznie ogólnych tzn odnoszą się do wszelkiego prawa, określonych typów prawa czy do prawa
w ogóle

4 płaszczyzny badania prawa - prof Jerzy Wróblewski

Logiczno-językowa:
- norma, pewien zwrot językowy poznawany za pomocą narzędzi badawczych logiki, semiotyki
i językoznawstwa
- Normą jest wyrażenie jako kategoria językowa
- Badamy prawo tak jak język

Socjologiczna:
- prawo jako fakt społeczny poznawalny metodami i technikami właściwymi dla nauk
społecznych
- Postrzeganie prawa jako sposób poznania
- Metody i techniki badań społecznych, metody badań z socjologii
Psychologiczna:
- prawo jako przeżycie prawne
- Zjawisko psychiczne badane za pomocą metod i narzędzi z psychologii

Aksjologiczna:
- prawo jako wartość
- Realizacja norm prawnych nie tylko ze względu na obowiązek ale również ze względu na
poczucie powinności moralnej
- Różne metody badania

Autonomia prawa - byt niezależny i odrębny od nauk pozaprawnych

- Poznawacza - badanie relacji między prawem a prawnikiem
- Aksjologiczna - legalność, praworządność i pewność prawa jako podstawowe wartości w
społeczeństwie
- Funkcjonalna - uznanie, że prawo jako jeden z podsystemów społecznych może samodzielnie i
niezależnie od innych podsystemów wpływać na działania jednostek i kształt makro i mikrostruktur
społecznych

Koncepcje prawa:
- normatywizm - prawo jako uporządkowany w system zbiór norm postępowania, które zostały
w odpowiedniej formie uznane albo ustanowione przez kompetentne podmioty władzy wykonawczej
- psychologizm - koncepcja Leona Petrażyckiego - prawo jako przeżycie, emocja
imperatywno-atrybutywna, prawo jest tym co powstaje w naszych uczuciach kiedy dokonujemy
odczytania aktu prawnego, normą jest to co czujemy czytając dany tekst
- Realizm prawniczy - prawo jako zachowania podmiotów stosujących prawo
- Ekstremalne wersje prawa natury - prawo utożsamiane z prawem słusznym, z prawem natury,
oceniamy prawo w zależności od tego jak daleko jest od wzorca który uznajemy za słuszny \
- Prawo w ujęciu językowym - prawo jako system normatywny nie jest jedynym wzorcem
postępowania, jest jednym z wielu normatywnych systemów kontroli społecznej
- Normatywne systemy kontroli społecznej - moralny, obyczajowy, religijny, systemy norm
organizacji społecznych, system reguł pandemicznych

Formuła Radbrucha - konstrukcja, która została odtworzona na podstawie stanowiska Gustava

Radbrucha „5 minut filozofii prawa” - w zwykłym biegu rzeczy kiedy prawo jest niesprawiedliwe, ale
w sposób zwyczajny, adresat ma obowiązek tę normę realizować, a jeśli się nie zgadza, to ma
obowiązek to prawo zmienić przy użyciu legalnych metod - przez takie narzędzia jak: inicjatywa
obywatelska, dochodzenie sprawiedliwości w instancjach sądowych, protesty, strajki, skierowanie
żądania do przedstawiciela w okręgu wyborczym. Jednak jeżeli prawo jest rażąco niesprawiedliwe
wówczas traci moc obowiązywania i obywatele mają kompetencję by uchylić się od realizowania
normy

Sprawiedliwość tranzycyjna - sprawiedliwość, która jest wymierzana przez organy nowego ustroju
państwa wobec funkcjonariuszy poprzedniego ustroju czy reżimu, trudno jest jednak znaleźć
odpowiednie narzędzia by reagować na niesprawiedliwości czasu niedemokratycznego

Cywilne nieposłuszeństwo:
- Koncepcja wykształciła się głównie w USA
- musi mieć określonego rodzaju cel
- Łamanie norm prawnych następuje jednocześnie ze zgodą na poddanie się karze czy
negatywnym konsekwencjom tego naruszenia
- Nie może polegać na przemocy
- Osoba dokonująca tego czynu neguje jedynie normę czy zespół norm a nie system prawa w
ogóle, system prawa jest traktowany jako wartościowy moralnie, a jedynie norma czy zespół norm
narusza ten system, zanieczyszcza go

Prawo oporu:
- niemiecka koncepcja pozytywizowana, konstrukt prawny ujęty w niemieckiej ustawie zasadniczej
- każdy ma prawo podmiotowe żeby naruszyć prawo gdy porządek konstytucyjny jest
zagrożony, a zwykłe środki okażą się niewystarczające
- zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa w społeczności państwowej
- jest to patrzenie na ręce podmiotów władzy publicznej z perspektywy jednostki w codziennym
życiu

Prawo - jest to uporządkowany w system zbiór takich norm postępowania, które zostały w
odpowiedniej formie ustanowione albo uznane przez kompetentne podmioty władzy publicznej

Prawodawca faktyczny - faktycznie pracuje przy danym akcie normatywnym, są to zazwyczaj

zespoły powołane do stworzenia projektu aktu normatywnego
Prawodawca racjonalny - koncept naukowy, fikcja prawna, jedna z najważniejszych fikcji, która
funkcjonuje w prawoznawstwie, wszystkie akty normatywne są w danym państwie, w danej
społeczności interpretowane według jednej władzy i jednego systemu wartości
Prawodawca formalny - jego kompetencja wynika z normy prawnej, wyraźna norma
kompetencyjna stworzyła możliwość skutecznego stanowienia norm prawnych

Test of pedigree - test pochodzenia, dopóki jakaś norma nie spełni warunków, nie ma żadnej
pewności że dana norma ma charakter normy prawnej

Prawo w znaczeniu podmiotowym - ius, prawo do czegoś

Prawo w znaczeniu przedmiotowym - lex, zbiór norm postępowania
______________________________________________________________________________
_________

Wypowiedzi opisowe - funkcja semantyczna, ich rolą jest oddawanie tego, co zawiera w swojej
warstwie znaczeniowej, stwierdza że tak a tak jest lub tak a tak nie jest, opisuje rzeczywistość
zgodnie z tym jak się ona ma lub nie tak jak się ona ma (prawdziwa lub fałszywa)
Różnica między wypowiedzią opisową a zdaniem w sensie logicznym - zdanie jest jednoznaczne, a
wypowiedź niekoniecznie

Wypowiedzi pozaopisowe - pełnią funkcję pragmatyczną

ekspresywne:
- wypowiedzi wyrażające przeżycia różnego rodzaju, przeżycia intelektualne -
przeświadczenia, przypuszczenia, wolicjonalne - ujawnianie swojej woli, emocjonalne, oceniające -
wyrażające aprobatę czy dezaprobatę
performatywne
- wypowiedź ustna lub pisemna, przez którą dokonuje się czynności o charakterze
konwencjonalnym
- Twórcą teorii performatywów jest John Langshaw Austin
sugestywne
- wypowiedzi mające na celu działanie jako swoisty bodziec na zachowanie adresata, ku
któremu wypowiedź jest kierowana
- W zależności od sposobu wskazania tego zachowania i stopnia stanowczości wyróżnia się:
apele, sugestie, wezwania, ostrzeżenia, rady, prośby, rozkazy a także normy postępowania i
dyrektywy celowościowe
- Dyrektywa celowościowa - dyrektywa teleologiczna, wypowiedź, która głosi co należy
uczynić aby osiągnąć określony skutek, odwrotnością dyrektywy jest zdanie anankastyczne -
zdania opisujące skutki działania, sprawdza trafność dyrektywy celowościowej, zdanie logiczne o
postaci implikacji, które powinno mieć wartość prawdziwą, aby dyrektywa była trafna
Podziały ocen:
A. proste i preferencyjne ( porównawcze)
Ocena prosta - efekt przeżycia aprobaty lub dezaprobaty dla jakiegoś stanu rzeczy bez
kwalifikowania tego systemu jako bardziej czy mniej cennego czy też równocennego w odniesieniu
do innego, polegającego także na ocenie, stanu rzeczy
Ocena preferencyjna - przedkładanie jednego stanu rzeczy nad drugi lub stwierdzenie że oba stany
rzeczy są aksjologicznie nieodróżnialne np trudno porównać wartości polityczne z estetycznymi

A. Zasadnicze samoistnie i podbudowane instrumentalnie

Ocena samoistna - polega na aprobacie czy dezaprobacie jakiegoś stanu rzeczy ujmowanego jako
oceny dodatnie albo ujemne same przez się
Oceny podbudowane instrumentalnie - gdy aprobuje się jakiś stan rzeczy ze względu na to, że służy
jako środek do osiągnięcia jakiegoś innego stanu rzeczy, który jest już aprobowany samoistnie

A. Jednoaspektowe i globalne
Ocena jednoaspektowa - ocena niesprowadzalna do ocen prostszych, odnosząca się do
stwierdzalnych empirycznie jednorodzajowych cech ocenianego obiektu
Ocena globalna - jest wypadkową wielu ocen składowych

Ocena ambiwalentna - gdy podmiot nie jest w stanie podjąć oceny stanowczej

Czynność konwencjonalna - określone zachowanie psychofizyczne albo czynność

konwencjonalna niższego stopnia określonych osób w określonych okolicznościach, któremu mocą
przyjmowanych co do tego reguł nadaje się sens odmienny, niż jedynie sens dokonania danej
czynności psychofizycznej (czynności konwencjonalne niższego stopnia)

Czynność konwencjonalna - składa się z 3 koniecznych części

1. substrat materialny - obiekt, który jest nośnikiem znaczenia, określone zachowanie
psychofizyczne albo czynność konwencjonalna niższego stopnia
2. Reguły sensu czynności konwencjonalnej - dzielą się na 2 grupy:
A. reguły konstrukcyjne czyli reguły przesądzające o elementach konstytutywnych danej
czynności konwencjonalnej, bez nich by jej nie było
2) Reguły konsekutywne - wskazują jakie skutki wywołuje dokonanie danej czynności
konwencjonalnej
1. Sens konwencjonalny - to co reguły sensu przypisują faktowi dokonania danego
zachowania psychofizycznego

Norma postępowania - wypowiedź sformułowana w określonym języku, która określonym

podmiotom nakazuje albo zakazuje określonego postępowania w określonych okolicznościach

Składniki normy postępowania:

Adresat normy postępowania - podmiot, któremu norma wyznacza obowiązek określonego
postępowania
Okoliczności, w których to postępowanie ma być realizowane
Postępowanie będące przedmiotem obowiązku

Postać nakazywanego/zakazywanego postępowania:

- działanie - powodowanie zmian w zastanym układzie świata albo zapobieganie zmianom,
korę pojawiłyby się bez celowej interwencji
- Zaniechanie - powstrzymanie się od powodowania zmian w określonym kierunku

______________________________________________________________________________
Modalność deontyczna - kwalifikacja jakiegoś postępowania z punktu widzenia obowiązku
Modalność podstawowa - jest to kwalifikacja zachowania jakiegoś podmiotu bez odnoszenia tego
zachowania do zachowań czy sytuacji innego podmiotu

Modalność podstawowa to kwalifikacja zachowania jakiegoś podmiotu jako:

- Nakazanego
- Zakazanego
- Bedącego przedmiotem obowiązku
- Fakultatywnego
- Dozwolonego
- Indyferentnego

Modalność pochodna - kwalifikacja zachowania pewnego podmiotu ze względu na fakt, że

obowiązująca norma prawna nakazuje jakiemuś innemu podmiotowi dokonać czynu wpływającego
na sytuację podmiotu pierwszego albo mającego związek z jego pozycją prawną.
Najbardziej charakterystycznymi modalnościami pochodnymi są: kompetencja, uprawnienie,
wolność prawnie chroniona

Podmiot A dysponuje wolnością prawnie chronioną, jeżeli obowiązująca norma prawna nakazuje
wszystkim podmiotom nie-A zaniechać ingerencji w sferę objętą wolnością bez zgody A.
Wolność prawnie chroniona - sfera co do której wszystkie inne podmioty mają obowiązek
zaniechania ingerencji, powstrzymania od jakichkolwiek aktów naruszających sferę wolności
prawnie chronionej

Podmiot A posiada kompetencję do dokonania określonej czynności konwencjonalnej ze względu

na obowiązującą normę kompetencyjną, jeżeli jakiś podmiot B, adresat normy kompetencyjnej, ma
obowiązek zachować się w określony sposób, jeżeli podmiot A faktycznie dokona owej czynności
konwencjonalnej.

Podmiot A ma uprawnienie w stosunku do podmiotu B, jeżeli obowiązująca norma prawna nakazuje

podmiotowi B wykonać na rzecz A pewne zachowanie, zwane świadczeniem, które to zachowanie
uznawane jest za korzystne dla A.
______________________________________________________________________________

Podział norm:
1. Kryterium sposobu wskazywania adresata oraz okoliczności: - jest to podział na całym
zbiorze
A. Norma generalna - jest to taka norma, której adresat oraz okoliczności jej zastosowania
określone są rodzajowo, poprzez wskazanie pewnych cech
Przykład: obywatele polscy po ukończeniu 18 roku życia, matka w okresie urlopu macierzyńskiego,
żołnierz na polu walki
Studia - obowiązek rozliczenia się do 31 września roku, w którym w ukończył dany rok studiów -
można byłoby wskazać konkretny rok
Prezydent RP - jest to nazwa generalna, nie ma znaczenia jaka to jest osoba, ma znaczenie żeby
była legitymowana na to stanowisko

2) Norma indywidualna - jest to taka nazwa, która wskazuje ten a nie inny obiekt bez wyróżniania
jakichkolwiek cech ten obiekt charakteryzujący, 1 desygnat
Andrzej Duda w dniu 25 października 2022.
Uniwersytet im. Adma Mickiewicza
Nazwy puste

2. Kryterium sposobu wyznaczania postępowania, będącego przedmiotem obowiązku

A. norma konkretna - jest to taka norma, która wyznacza adresatowi to, a nie inne, w zasadzie
niepowtarzalne zachowanie, przykład: nakaz zapłacenia określonej sumy odszkodowania za
zniszczenie określonej rzeczy
B. norma abstrakcyjna - norma wyznaczająca pewien typ w zasadzie powtarzalnych
zachowań (albo zachowań ciągłych w przypadku zaniechań) przykład: obowiązek zapłaty
odszkodowania w każdym przypadku wyrządzenia szkody.
C. Każda inna nazwa, która nie spełnia cech nazwy - np. generalnej, jest automatycznie
abstrakcyjną

3. Kryterium ilości adresatów

A. norma ogólna - mają więcej niż jednego adresata, normy abstrakcyjne i generalne np.
Student, obywatel Unii Europejskiej
B. Norma jednostkowa - mają tylko jednego adresata np. Prezydent RP, najstarszy poseł
C. Norma pusta - nie mają aktualnie żadnych adresatów - Rzecznik Praw Właścicieli Pudli, król
Polski
______________________________________________________________________________
Wyrażenie norma „N” obowiązuje ma co najmniej trzy znaczenia:

Norma obowiązuje behawioralne - to znaczy, że jest efektywna społecznie, a więc jej adresaci - w
przypadku, gdy znajdzie zastosowanie - dostatecznie często ją realizują, zaś w sytuacji jej
przekroczenia dostatecznie często wymierzana jest sankcja (obowiązywanie behawioralne)

Norma obowiązuje tetycznie to znaczy, iż norma ta została ustanowiona i nieuchylona przez

podmiot posiadający władzę nad adresatem tej normy, czyli przez taki podmiot, którego akty
stanowienia norm są z jakichś względów uznawane za wiążące dla adresatów (obowiązywanie
tetyczne/norma tetyczna)

Norma obowiązuje aksjologicznie - jeżeli wedle czyichś ocen zachowanie nakazywane przez
daną normę lub jego skutki ocenia się dodatnio, zaś zachowanie zakazywane lub jego skutki ujemnie
______________________________________________________________________________

Norma prawna - taka norma postępowania, która została w odpowiedniej formie ustanowiona albo
uznana przez kompetentny podmiot władzy publicznej

1. Normy sankcjonowane i normy sankcjonujące

Normy sankcjonowane i normy sankcjonujące tworzą dwa zbiory norm prawnych wyróżnionych ze
względu na fakt, że w przeważającej ilości przypadków niezrealizowanie normy prawnej spotyka się
z określoną reakcja organów państwa

Koncepcje zależności między normą prawną a przepisem prawnym

A. wersja radykalna - to co nazywamy przepisem to napis w akcie normatywnym, znaczenie -
norma prawna
B. W naszej koncepcji - przepis prawny wyraża normę prawną, koncepcja Ziembińskiego,
wskazanie jednostkowe i zindywidualizowane
C. Wyłączność przepisu prawa, wykluczająca kategorie normy prawnej jako kategorię
użyteczną, odwołanie się tylko do przepisu jako kategoria języka wyrażająca regułę zachowania,
zachowanie nadrzędne w stosunku do normy postępowania,
D. Termin przepis prawny i norma prawna są idealnie synonimiczne, każde użycie ich wymienne
daje w efekcie to samo wyrażenie
E. Norma prawna i przepis prawny to elementy odmienne, ale bardzo sciśle ze sobą związane,
norma prawna jest to treść przepisu prawnego
F. Norma prawna przeciwstawiająca przepis prawny, norma prawna - coś, co jest
praktycznie rzecz biorąc w ogóle nieporównywalne, prawo natury - obok prawa pozytywnego, wiążą,
ponadpozytywne normy prawne prawa natury, które wynikają z działania istoty nadludzkiej lub z
natury rzeczy, natury ludzkiej, natury społecznej, z rozumu ludzkiego, norma legitymuje zachowanie
i mechanizm działań ludzkich, normy ludzkie to co najwyżej normy konkretyzujące normy prawa
natury np. u świętego Tomasza - dostosowywanie norm naturalnych do konkretnego działania
człowieka i nic więcej, przepisy prawne są czymś wtórnym
G. Psychologiczna koncepcja Leona Petrażyckiego - emocja imperatywno-atrybutywna,
subiektywne odczucie jednostki jest prawem, potem to odczucie ma postać językową,

Normy sankcjonowane - normy typu podstawowego nakazują swoim adresatom jakieś zachowanie
normy sankcjonujące - normy typu podstawowego nakazują zupełnie innym adresatom np. sądom
w okolicznościach, gdy przekroczona została norma sankcjonowana, spowodować działanie
sankcjonujące za naruszenie normy podstawowej

Norma kompetencyjna - to norma prawna udzielająca kompetencji do dokonania czynności

konwencjonalnej doniosłej prawnie

SCHEMAT NORMY KOMPETENCYJNEJ:

Jeżeli w okolicznościach W podmiot A dokona w sposób S czynności C jako czynności
konwencjonalnej Ck to podmiot B powinien w tych okolicznościach zachować się w sposób
Cm.

Cm- czynność merytoryczna będąca zachowaniem podmiotu na Ck czyli czynność konwencjonalna

Okoliczności W - muszą towarzyszyć, żeby podmiot A mógł skutecznie dokonać czynności
konwencjonalnej
A - podmiot, który zyskuje kompetencję, przesądza o pozycji prawnej podmiotu B, podmiot B jest
podmiotem podporządkowanym
S - reguły sensu czynności konwencjonalnej
C - substrat materialny czynności konwencjonalnej
B - adresat normy kompetencyjnej, ma obowiązek zareagować zachowaniem Cm gdy czynność
konwencjonalna zostanie przez podmiot A wykonana

Norma merytoryczna - nie mająca charakteru normy kompetencyjnej

Typy norm kompetencyjnych:

A. Normy kompetencji prawodawczej
Nakazuje, aby w każdym przypadku, gdy określony organ państwa (np. Parlament, Rada Ministrów)
w określonej dziedzinie spraw poprzez wydanie przepisów w określonej formie (np. W formie ustawy
lub rozporządzenia) ustanowi jakieś normy postępowania - każdy podmiot, którego to dotyczyć może,
przestrzegał tych norm jako obowiązujacych norm prawnych

2) Normy kompetencji do zaktualizowania czyjegoś obowiązku prawnego

Ilustracje realizacji normy kompetencyjnej do zaktualizowania czyichś obowiązków stanowi
przypadek sporządzenia testamentu. Sporządzenie testamentu i śmierć testatora, który jest
podmiotem uzyskującym kompetencję do określonej czynności konwencjonalnej, tj do rozrządzenia
swym majątkiem na wypadek śmierci w określonej formie, aktualizuje obowiązek sądu - adresata
rozważanej normy kompetencyjnej - uwzględnienia woli spadkodawcy w orzeczeniu o dziale spadku

3) Normy wyznaczające zobowiązanie / uprawnienie

Są to normy, które wyznaczają adresatom obowiązek szczególnej treści, a mianowicie zobowiązanie
do określonego zachowania - świadczenia pozytywnego lub negatywnego - na rzecz jakichś
określonych podmiotów
Te normy prawne wyznaczają rodzajowo swych adresatów, zwanych zobowiązanymi lub
recypientów świadczeń zwanych uprawnionymi.

Sytuacja przymusowa - powstaje dla kogoś wówczas, kiedy w danym układzie świata stoi on przed
koniecznością wyboru jakichś przyszłych stanów rzeczy, z których każdy jest dlań niekorzystny,
sprowadza się do zrealizowania stanu rzeczy uznanego za mniejsze zło
______________________________________________________________________________

SANKCJA
Sankcja - reakcja na przekroczenie normy postępowania
Sankcja skupiona - gdy jest wymierzana w sposób zorganizowany i zinstytucjonalizowany
Sankcja rozsiana - gdy polega na spontanicznej, niezorganizowanej reakcji negatywnej na
przekroczenie normy, np. w postaci bojkotu towarzyskiego, wyrzuty sumienia mogą być sankcją
rozsianą

Typy sankcji:
A. sankcja egzekucji - polega na zmuszeniu adresata normy do zrealizowania na jego koszt
stanu rzeczy np zmuszenie do wydania rzeczy, usunięcie budynku wzniesionego bez zezwolenia na
koszt zobowiązanego
B. sankcja karna - represyjna, penalna jest dolegliwością wymierzaną za dokonanie czynu
zabronionego, podstawowy katalog takich czynów zawiera kodeks karny
Kara polega przede wszystkim na pozbawieniu osoby, która dokonała przestępstwa, cennych dla
niej dóbr: wolności, - w przypadku kary pozbawienia wolności, dóbr majątkowych - w przypadku kary
grzywny, dobrego imienia - w przypadku podania wyroku do publicznej wiadomości
A. tzw. sankcja nieważności - stanowi reakcję na czynność konwencjonalną doniosłą prawnie
dokonaną z naruszeniem jej reguł sensu

SYSTEM PRAWA
Określony zbiór norm postępowania może nosić przymiot prawa, jeżeli:
A. zawiera normy postępowania charakteryzujące się szczególnymi cechami
B. jest uporządkowany w taki sposób, by tworzyć całość zasadnie zwaną systemem

Cechy formalne poprawnego systemu prawa:

A. spójność
B. Zupełność
C. Kwalifikowanie jako system otwarty (zamknięty)

I SPÓJNOŚĆ
A. Spójność - w pierwszym znaczeniu - system prawa wolny od niezgodności

Niezgodności formalne (logiczne) powstaje w przypadku sprzeczności norm albo w przypadku

przeciwieństwa norm
Normy sprzeczne - to takie dwie normy, z których jedna w pewnych przynajmniej okolicznościach
nakazuje swemu adresatowi czynić to, czego druga w tychże okolicznościach czynić mu zakazuje
Normy przeciwne - normy, które mają chociażby częściowo wspólny zakres zastosowania, a
nakazują czyny takie, których zarazem spełnić nie można (np normy, które w tym samym czasie
nakazują komuś stawiennictwo w Szczecinie, Warszawie i Krakowie)

Niezgodności prakseologiczne - dwie normy są niezgodne prakseologicznie gdy wprawdzie

można je dwie zrealizować, ale zrealizowanie jednej normy niweczy częściowo lub całkowicie skutki
zrealizowania drugiej normy

Egzegeza - objaśnianie tekstów prawnych z punktu widzenia tego, co dla objaśniającego jest
najbardziej istotne

Reguły egzegezy
Interpretacyjne - odtwarzają normy z przepisów
Inferencyjne - wnioskowanie innych obowiązujących norm, które nie są bezpośrednio zawarte ale
dają się odtworzyć
Kolizyjne

Typy reguł kolizyjnych:

- Reguły chronologiczne
- Reguły merytoryczne
- Reguły hierarchiczne
Lex posterior derogat legi priori - ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą (chronologiczna)
Lex specialis derogat legi generali - ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną
Lex posterior generalis non derogat legi priori speciali - ustawa późniejsza ogólna nie uchyla ustawy
wcześniejszej szczególnej
Lex superior derogat legi inferiori - akt hierarchicznie wyższy uchyla akt hierarchicznie niższy
Lex inferior non derogat legi superiori - akt hierarchicznie niższy nie uchyla aktu hierarchicznie
wyższego
Lex primaria derogat legi subsidiariae - ustawa zasadnicza uchyla ustawę posiłkową - uchyla tylko
wtedy gdy jest to możliwe, posiłkowa - wtedy gdy zasadnicza nie może być zastosowana
Lex consensus derogat legi consumptae - przepis pochłaniający wyłącza przepis pochłonięty

2) SPÓJNOŚĆ - w drugim znaczeniu - spójny zbiór norm, dla którego na podstawie odpowiednio
spójnej wiedzy można znaleźć odpowiednie uzasadnienie aksjologiczne w spójnym systemie
wartości

Zasady prawa - są to takie obowiązujące normy prawne, które w systemu prawa pełnią szczególnie
doniosłą rolę

Normy, które nie mają charakteru zasadniczego nazywane są normami zwykłymi.

Normy, które nie są zasadami prawa, są regułami.

Wyrażenie „zasada prawa” w prawoznawstwie przyjmuje dwojakiego rodzaju znaczenie:
Znaczenie opisowe - zasada prawa odnosi się do pewnego wzorca ukształtowania jakiejś instytucji
prawnej w jej najistotniejszych elementach

Zasada pisemności - obowiązująca norma, ale zasada niedominująca - uzupełniająca

Zasada kontradyktoryjności - proces jako postępowanie, w którym dwie strony o przeciwstawnych
interesach prowadzą spór przed bezstronnym arbitrem
Zasada inkwizycyjności - inkwizycja (badanie) normalny proces, pewien model procesu, polega na
tym, że wszystkie role - sąd i obie strony to są role, które wykonuje jeden podmiot - sąd odpowiada
kogo wezwie, kogo przesłucha, co uczyni dowodem

Znaczenie dyrektywalne - zasady prawa to obowiązujące normy prawne, wyróżnione jako zasady
ze względu na:
A. odpowiednio wysoką pozycję hierarchiczną w systemie czy gałęzi prawa (np.
Konstytucyjna zasada państwa prawnego)
B. Dużą ogólność sformułowania
C. Pełnienie funkcji podstawy dla wyprowadzania innych norm obowiązujących (np. z zpp
- zasad rzetelnej legislacji)
D. Szczególną doniosłość merytoryczną (np. Zasada wolności gospodarczej, zasada
równości wobec prawa, zasada ochrony godności człowieka, zasada podziału władzy, zasady prawa
karnego: nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege, zasada prawdy obiektywnej, zasada
swobody umów, zasada równości stron, zasada ochrony dobrej wiary
5) konstytutywną rolę w konstrukcji instytucji prawnych np. Zasada ochrony własności w
instytucji własności, zasada wolności umów w instytucji umowy
6) szczególnie silne uzasadnienie aksjologiczne, np. Zasada ochrony godności człowieka,
sprawiedliwości społecznej, dobra wspólnego

II ZUPEŁNOŚĆ
Zupełność systemu prawa ma dwa znaczenia:
A. zupełny system prawa to system wolny od luk
Luka prakseologiczna - brak w systemie pewnych norm powoduje, że inne normy są w rażącym
stopniu nieskuteczne
Luka aksjologiczna - występuje wtedy, gdy jakieś zachowanie nie jest przez normy danego
systemu uregulowane (nie jest ani zakazane ani nakazane), chociaż, ktoś uważa, na gruncie
żywionych przez siebie ocen, iż zachowanie to powinno być przedmiotem obowiązku prawnego

Luka logiczna - w systemie prawa występuje wówczas, gdy system ten zawiera normy między sobą
formalnie niezgodne - sprzeczne albo przeciwne

luka konstrukcyjna (zwana też tetyczną lub techniczną), jeżeli brak jest w nim reguł wskazujących,
jak należy „ważnie” dokonać danej czynności konwencjonalnej, z którą system ten wiąże określone
skutki prawne

2) Zupełny system prawa to taki system, w którym każde postępowanie podmiotów podległych
danemu systemowi ma - ze względu na normy tego systemu - określoną kwalifikację normatywną,
a więc jest zachowaniem nakazanym, zakazanym albo indyferentnym (zupełność kwalifikacyjna
systemu)

III OTWARTOŚĆ
Otwartość (zamkniętość) systemu prawa
System prawny jest zamknięty, gdy wyróżnione w nim normy naczelne wyznaczają - w odpowiednio
wysokim stopniu - treść innych norm
System prawny jest otwarty - gdy jego normy naczelne treści pozostałych norm nie wyznaczają
Współczesne systemy prawa mają charakter mieszany.

______________________________________________________________________________

PRAWO PUBLICZNE I PRAWO PRYWATNE

Innym obok zasad prawa elementem porządkującym prawo pozytywne jest jego podział na gałęzie.
Wyodrębnianie w systemie prawnym gałęzi ma wielowiekową tradycję i rozpoczyna się od
pierwotnego podziału prawa na prawo publiczne i prawo prywatne

Podział ten znany już był prawu rzymskiemu, gdzie ius civile znajdowało swoje zastosowanie do
stosunków między obywatelami Rzymu (Civis - obywatel), zaś ius gentium (prawo ludów) dotyczyło
stosunków z cudzoziemcami.

3 kryteria wyróżniania prawa prywatnego i publicznego:

A. rodzaj interesów chronionych przez normy prawne (prawo prywatne ma na celu ochronę
przede wszystkim interesów jednostki, prawo publiczne - interesów ogółu, całej społeczności
państwowej)
B. pozycja podmiotów - stron stosunków prawnych prawo prywatne zakłada równorzędność
stron, w prawie publicznym podmioty pozostają w relacji nadrzędności i podporządkowania, co
oznacza, że podmioty nadrzędne maja kompetencje do władczego, jednostronnego określania
sytuacji prawnej podmiotów im podporządkowanych;
3) rodzaj środków ochrony prawnej oraz sposób korzystania z nich w celu zabezpieczenia
realizacji obowiązujących norm:
W prawie prywatnym jest to kompetencja do domagania się od organów państwa stosownej
ochrony, np. Kompetencja do wytoczenia przed sądem powództwa o wykonanie zawartej umowy
lub o odszkodowanie, przy czym w prawie prywatnym korzystanie z tej ochrony zależy od woli
uprawnionego
W prawie publicznym niewykonanie obowiązku pociąga za sobą wymierzenie sankcji przez
upoważnione organy państwa, zaś organom państwa nie wolno od jej wymierzenia odstąpić

Kryteria wyodrębniania gałęzi prawa:

1) przedmiot regulacji - charakter stosunków społecznych, które prawo reguluje wedle tego
kryterium wyróżnia się grupę gałęzi prawa publicznego (np. Prawo konstytucyjne, administracyjne,
finansowe) i grupę prawa prywatnego (np. Cywilnego, handlowego, rodzinnego), na przełomie XIX i
XX wieku wyodrębniły się gałęzie prawa położone na styku prawa prywatnego i publicznego, np
prawo pracy, bankowe, rolne
2) podmioty regulacji - wskazanie tego, kogo prawo dotyczy współcześnie kryterium odgrywa
mniejszą rolę niż np. W starożytnym Rzymie (ius civlum oraz ius gentium), czy średniowiecznej
Europie (prawo stanowe), jakkolwiek pewne regulacje wyraźnie są kierowane do określonych
kategorii podmiotów, np. część wojskowa kodeksu karnego, unormowania dotyczące cudzoziemców
3) metoda regulacji prawnej np administracyjnoprawna w odsrohznieniu od cywilnoprawnej, gdzie
podział przebiega ze względu na charakter stosunku prawnego z podmiotami hierarchicznie
podporządkowanymi lub równorzędnymi
______________________________________________________________________

ŹRÓDŁA PRAWA

3 znaczenia terminu źródła prawa:

1) W pierwszym, podstawowym znaczeniu odnosi się do źródeł powstania prawa (fontes iuris
oriundi) i używany jest dla oznaczenia faktu uznawanego za prawotwórczy (fakt prawotwórczy)
Źródła prawa - określenie o charakterze metaforycznym, starano się ten termin zastąpić innymi
terminami, w pewnym momencie próby został zawieszone

2) W drugim znaczeniu źródła prawa to źródła poznania prawa - fontes iuris cognoscendi -
dokumentu lub innej formy przekazu, z którego poznajemy treść norm prawnych

3) Trzecie znaczenie - materialne źródło prawa - oznacza czynniki społeczne, polityczne,

ekonomiczne, czy też ideologiczne mające faktyczny wpływ na treść norm prawnych

Formy tworzenia prawa:

A. stanowienie
B. Umowa
C. Kształtowanie się prawa zwyczajowego
D. Precedens prawotwórczy

Stanowienie i umowa należą do tzw. „pisanych źródeł prawa”, zaś kształtowanie się prawa
zwyczajowego i precedens prawotwórczy - do tzw. „niepisanych źródeł prawa”

Stanowienie norm prawnych - stanowienie ustawy przez parlament, jest czynnością

konwencjonalną kompetentnego podmiotu władzy publicznej, poprzez którą organ ów „żąda”, aby
normy generalne i abstrakcyjne o wykreowanej przez niego treści były realizowane

Umowa prawotwórcza - czynność konwencjonalna, do której wymagane są co najmniej 2 podmioty

i podmioty te ustalają ale ustalają wiążące je normy, czyli tym zgodnym aktem, który wykonują
stanowią zgodnie normy generalne i abstrakcyjne o treści, co do której wcześniej obie albo więcej
stron wyraziły zgodę

Kształtowanie się prawa zwyczajowego - w danej społeczności ma miejsce powszechna

praktyka określonego postępowania w określonych okolicznościach, a z upływem czasu z tą
praktyką zaczyna wiązać przekonanie, że tak właśnie należy postępować, w ten sposób rodzi się
norma zwyczajowa o określonej treści, to jeszcze nie jest norma prawa zwyczajowego, to norma
zwyczajowa która obowiązuje behawioralnie

Precedens prawotwórczy - Precedens prawotwórczy polega na tym że jakiś organ, w

szczególności sąd, podejmuje indywidualną decyzję w konkretnej sprawie, chociaż w
obowiązujacych normach brak podstaw do jej wydania, albo podstawy te nie są dostatecznie jasne.
Następnie doktryna prawnicza uznaje, że decyzja ta została podjęta na podstawie jakiejś normy
generalnej i abstrakcyjnej, którą odtąd uważa się za prawnie obowiązującą.

Założenia precedensu:
A. doktryna stare decisis (doktryna stałości decyzji) - dana decyzja jako kierunek orzecznictwa
wyznaczająca wiążąco kolejne decyzje
B. Części składowe orzeczenie precedensowego
- ratio decidendi - ta część orzeczenia, która zawiera istotne elementy dla sformułowania
reguły ogólnej trzeba uzasadanić - to, że dany przypadek mieści się w orzeczeniu precedensowym
lub wykazać, dlaczego nie mieści się w przypadku z orzeczenia precedensowego
- Obiter dicta - ta część orzeczenia, która obejmuje elementy ważne jedynie dla danej,
konkretnej sprawy, to, że z danego fragmentu nie czerpie się uzasadnienia w danym orzeczeniu,
zindywidualizowane części orzeczenia, nie tworzą wzorca
3) distinguishing - wykazanie przez sąd braku istotnego podobieństwa między faktami
rozstrzyganej sprawy a faktami przesądzającymi w orzeczeniu precedensowym o sformułowaniu
reguły ogólnej

System common law a civil law

System prawa ustawowego (system Civil ław, prawa kontynentalnego)
A. fundamentalna rola prawa stanowionego jako źródła prawa z nadrzędną pozycją ustawy
B. Wyraźne rozdzielenie aktów tworzenia i stosowania prawa, podmioty stosujące prawo np.
sądy nie mają kompetencji prawotwórczych
C. Kształtowanie się w tradycji prawa rzymskiego

System prawa precedensowego (common law, judge-made law)

A. obok prawa stanowionego (a także innych rodzajów prawa np. prawa zwyczajowego)
obowiązuje także prawo powszechne common ław
B. Podmioty stosujące prawo, a w szczególności sądy, mają kompetencje prawotwórcze, z
których czynią użytek w określonych warunkach
C. Oryginalna koncepcja systemu prawa

Modele tworzenia prawa

Tworzenie prawa - prawa rozumianego jako porządek prawny, obejmuje kreację reguł trojakiego
rodzaju (E. Kustra)
A. reguły normujące relacje między władzą polityczną a jednostkami (zwłaszcza prawa i
wolności jednostki), jeżeli władza chce wkroczyć - to musi mieć podstawę prawną, wyłącznie
ustawową
B. Reguły normujące relacje między władzą a społeczeństwem (reguły gry politycznej)
C. Reguły wyznaczające struktury i mechanizmy działania organów władzy publicznej

Formy tworzenia prawa (ze względu na rodzaj relacji między prawodawcą a adresatem normy)
A. władcza
B. Konsensualna (negocjacyjna)

Władcze tworzenie prawa (stanowienie, uznanie, precedens prawotwórczy):

A. charakter jednostronny
B. Brak konsultacji
c) żądanie przestrzegania tworzonych norm, a w przypadku ich przekraczania - wymuszanie
realizacji
d) dominacja wśród współczesnych form prawotwórstwa

Konsensualne negocjacyjne tworzenie prawa:

A. założenie podstawowego charakteru władczych form tworzenia prawa
B. Udział podmiotów społecznych w procesie przygotowywania aktów normatywnych w postaci
konsultacji, negocjacji, zasięgnięcia opinii
C) ujęcie aktu normatywnego jako wspólnego efektu działań organów państwowych oraz podmiotów
społecznych
D) szeroko wyznaczony zakres podmiotów społecznych: związki zawodowe, samorządy terytorialne,
korporacje zawodowe
______________________________________________________________________________

TYPY AKTÓW NORMATYWNYCH

KONSTYTUCJA
Konstytucja jest aktem normatywnym:
A. o najwyższej mocy prawnej
B. O szczególnym zakresie regulacji
C. Uchwalanym i zmienianym w szczególnej - bardziej rygorystycznej w porównaniu z ustawami
zwykłymi - procedurze
D. O charakterystycznej nazwie

Najwyższa moc prawna konstytucji przesądza o tym, że powstałe akty normatywne muszą być z nią
zgodne. Zgodność ta ma charakter:
Proceduralny - konstytucja wyznacza upoważnione podmioty oraz procedurę wydawania
pozostałych aktów normatywnych
Treściowy - akty podkonstytucyjne nie mogą być niezgodne z konstytucją
W takim ujęciu konstytucja tworzy zarówno podstawy kompetencyjne dla wszystkich norm będących
elementami systemu prawa, jak i podstawy treściowe i aksjologiczne

3 podstawowe kwestie regulacji:

A. wyznaczanie ogólnych zasad ustroju prawa
B. Określenie ustroju naczelnych organów państwa, zakresu ich kompetencji oraz relacji jaki
między nimi zachodzą
C. Określenie podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki
Obok konstytucji mogą obowiązywać także ustawy konstytucyjne, mające taką samą moc prawną,
a regulujące na przykład jedynie fragment materii konstytucyjnej

Tryb zmiany konstytucji:

A. szczególnych wymogach quorum i większości (czasami istnieją też wymogi uczestnictwa
innych podmiotów w uchwalaniu poprawki konstytucyjnej)
B. Istnieniu kilku odrębnych procedur zmiany konstytucji (wykluczających się albo
konkurencyjnych) - droga jedynie parlamentarna czy też nadto referendum
C. Obowiązku zaniechania zmiany konstytucji w pewnych okolicznościach czy okresach, np. W
stanach nadzwyczajnych, Ustawy o zmianie konstytucji mają taką samą moc prawną jak konstytucja

Ustawa i akty o mocy ustawy

Ustawa jest aktem normatywnym usytuowanym w hierarchicznym systemie prawa na szczeblu
bezpośrednio niższym po konstytucji

Ustawę definiuje się jako akt:

A. uchwalany przez parlament (zasada wyłączności parlamentu w uchwalaniu ustaw z
wyjątkiem ustaw uchwalanym w drodze referendum
B. W szczególności procedurze tzn. W tzw. Trybie ustawodawczym
C. W ramach wyznaczonych przez konstytucję
D. O pozycji bezpośrednio niższej od konstytucji
E. O nieograniczonym przedmiotowo zakresie regulacji (zasada nieograniczoności
przedmiotowej ustawy) a więc parlament może objąć regulacją ustawową każdą materię, której
unormowanie uzna za właściwe, pod warunkiem wszakże, że regulacja nie będzie sprzeczna z
konstytucją

Akty wykonawcze i inne akty podustawowe:

Aktem wykonawczym określa się akt normatywny:
A. wydany przez organy władzy wykonawczej
B. Na podstawie upoważnienia udzielonego przez ustawę
C. W celu jej wykonania
Akty wykonawcze mogą nosić różne nazwy, np. Rozporządzeń, zarządzeń, uchwał. Konstytucja z
1997 r. Przewiduje tylko jeden typ aktów wykonawczych pod postacią rozporządzeń.

Rodzaj relacji między ustawą a aktem wykonawczym do niej przesądza o całkowitym

podporządkowaniu aktu wykonawczego ustawie udzielającej upoważnienia do jego wydania.
Podporządkowanie to ma:
- aspekt kompetencyjny, gdyż jedyną legitymacją dla wydania aktu wykonawczego jest
wyraźne upoważnienie zawarte w ustawie (uchylenie ustawy upoważniającej albo jedynie przepisu
upoważniającego powoduje utratę mocy obowiązującej aktu wykonawczego, bez konieczności
formułowania wyraźnego przepisu derogującego)
- aspekt funkcjonalny - polegający na tym, że treść aktu wykonawczego jest w określony
sposób zdeterminowana treścią aktu ustawodawczego

3 wymiary upoważnienia do wydania rozporządzenia jako aktu wykonawczego:

A. podmiotowym - przepis upoważniający musi wyraźnie określać podmiot uprawniony do
wydania rozporządzenia, przy czym podmiot ten winien należeć do kategorii organów, którym sama
konstytucja przyznaje kompetencje do wydawania rozporządzeń, w polskim systemie prawnym
obowiązuje zakaz tzw. subdelegacii, czyli kompetencji podmiotu upoważnionego do wydania aktu
wykonawczego do dalszego przekazania własnych kompetencji innemu organowi

A. przedmiotowym - upoważnienie powinno wskazywać zakres spraw przekazanych do

regulacji rozporządzeniem, przy czym materia ta winna być określona przez wskazanie zagadnień
rodzajowo jednorodnych z tymi, które reguluje ustawa upoważniająca, lecz które nie mają
zasadniczego znaczenia z punktu założeń ustawy, i które dlatego nie zostały unormowane
wyczerpująco w tej ustawie, a są niezbędne do realizacji norm ustawowych
- do typowych spraw przekazywanych przez ustawodawcę do regulacji aktami wykonawczymi
należą kwestie techniczno-organizacyjne oraz te, jakie podlegają częstym zmianom
- W odniesieniu do zakresu spraw wskazanych w upoważnieniu niedopuszczalna jest ani
wykładnia rozszerzająca, ani domniemanie kompetencji - sprawy wyraźnie nieujęte w przepisie
upoważniającym wyłączone są spod regulacji danego rozporządzenia

3) treściowym - upoważnienie powinno formułować wytyczne dotyczące treści rozporządzenia, a

więc wskazówki co do sposobu unormowania danych kwestii

Rozporządzenie jako podstawowy akt wykonawczy musi więc spełniać następujące warunki:
A. musi mieć wyraźną podstawę ustawową - zakaz wydawania rozporządzeń samoistnych
B. Jego regulacja musi zawierać się w zakresie spraw wskazanych przez upoważnienie
C. Treść i cel rozporządzenia muszą być zgodne z celem ustawy
D. Rozporządzenie powinno być niesprzeczne nie tylko z ustawą upoważniającą, ale także z
konstytucją i wszystkimi obowiązującymi aktami ustawodawczymi, które w sposób bezpośredni lub
pośredni regulują materie będące przedmiotem rozporządzenia

Akty prawa miejscowego - obowiązują na obszarze działania organów samorządu terytorialnego

oraz terenowych organów administracji rządowej, które to podmioty posiadają kompetencję do ich
wydawania, stanowione są na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie.

Akty prawa miejscowego przybierają postać:

- aktów o charakterze wykonawczym do ustaw, jakkolwiek o znaczeniu lokalnym
- Przepisów porządkowych, wydawanych w zakresie nieregulowanym w ustawach lub w
innych przepisach powszechnie obowiązujących, w przypadkach niezbędnych, w celu ochrony życia
lub zdrowia obywateli oraz zapewnieniu porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego
- Akty prawa miejscowego tworzą m.in. rady gmin, rady powiatów, sejmiki, wojewodowie

Akty powszechnie wiążące - akty, których adresatami mogą być wszystkie podmioty podległe
polskiemu systemowi prawa, a więc obywatele, ich organizacje, osoby prawne, jednostki
organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, tylko aktami o charakterze wewnętrznym
można kształtować sytuację prawną obywateli i podmiotów im podobnych
Są to konstytucje, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego,
układy zbiorowe pracy i inne porozumienia, ratyfikowane umowy międzynarodowe

Akty o charakterze wewnętrznym - takie akty normatywne, których adresatami mogą być
wyłącznie jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty. Akty tego rodzaju
nie mogą być adresowane do obywateli i kształtować ich sytuacji prawnej.

______________________________________________________________________________

Preambuła - zamieszczony w akcie normatywnym uroczysty wstęp, wyjaśniający motyw wydania

aktu i wskazujący wartości, które mają być chronione lub urzeczywistniane dzięki normom prawnym
zwartych w jego przepisach

Akty normatywne, w których preambuła może wystąpić:

A. konstytucje i ustawy konstytucyjne
B. Akty o szczególnie uroczystym charakterze
C. Akty regulujące zupełnie nowe dziedziny społeczne
D. Akt, w których prawodawca chce wyraźnie określić cele unormowania
Uroczystość jako ważna cecha preambuły

Elementy składowe preambuły:

A. określenie celów regulacji
B. Założenia
C. Odwołanie do elementów tradycji i historii
D. Uzasadnienie polityczne i ideologiczne akty
E. Wartości

Część niealtkułowana - nagłówek (nazwa, data wydania, określenie ogólne przedmiotu), podstawa
prawna, preambuła (wstęp, arenga), podpis

Część artykułowana
Rodzaje przepisów w kolejności ich umieszczania:
A. przepisy merytoryczne ogólne
B. Przepisy merytoryczne szczegółowe
C. Przepisy nowelizujące
D. Przepisy przejściowe i dostosowujące
E. Przepisy końcowe

Przepisy ogólne:
- określają zakres przedmiotowy i podmiotowy stosunków regulowanych przez dany akt
- Wskazują wyłączenia i rozszerzenia
- Zawierają elementy wspólne dla wielu przepisów merytorycznych
- Formułują zasady prawne
- Objaśniają używane w akcie określenia i skróty, w szczególności budują definicje legalne
pewnych pojęć, tzn. wskazują jak w sposób wiążący należy rozumieć znaczenie danego wyrazu czy
wyrażenia

Definicja legalna - definicja zawarta w przepisie prawnym, która wiążąco ustala znaczenie
określonego pojęcia na użytek danego aktu normatywnego. Definicje legalne zazwyczaj
umieszczone są na początku aktów prawnych, choć można je znaleźć także w ich dalszej części.

Przepisy szczegółowe - zawierają przede wszystkim katalog instytucji podstawowych dla danej
regulacji, powinny być umieszczane z następującej kolejności:
- Przepisy prawa materialnego
- Przepisy o organach i trybie postępowania
- Wyjątkowo również przepisy karne

Przepisy przejściowe i dostosowujące

Przepisy przejściowe normują wpływ prawa na stosunku powstałe pod działaniem prawa
dotychczasowego w szczególności:
A. wskazują na sposób zakończenia postępowania w sprawach będących w toku
B. Rozstrzygają czy i w jakim zakresie stosuje się nowe przepisy do uprawnień i obowiązków
powstałych pod działaniem dotychczasowego prawa
C. Rozstrzygają czy i przez jaki czas utrzymuje się w mocy instytucje, które znosi nowe prawo
D. Rozstrzygają czy utrzymuje się w mocy dotychczasowe przepisy wykonawcze, gdyż
przyjmuje się regułę, że wraz z uchyleniem ustawy zawierającej upoważnienie do wydania aktu czy
aktów wykonawczych akty te automatycznie także tracą moc obowiązującą

Zasada ochrony praw nabytych - powinny trwać tak długo jak natura tych praw wskazuje, jeśli
mamy do czynienia z ich ustaniem, to jest możliwość zniesienia takich praw, ale wymaga to
uzasadnienia merytorycznego i wprowadzenia stosownego okresu przejściowego

Przepisy końcowe zamieszcza się w następującej kolejności:

A. przepisy uchylające
B. Przepisy o wejściu aktu normatywnego w życie
C. W razie potrzeby - przepisy o wygaśnięciu mocy aktu normatywnego

Przepisy uchylające - zawierają klauzule derogacyjne wskazujące, jakie akty normatywne tracą
moc obowiązującą, w dziedzinie tej przyjmuje się regułę, że derogacja powinna być wyraźna i
polegać na wyliczeniu uchylanych aktów lub poszczególnych przepisów

Norma retroaktywna - jest to taka norma, która nakazuje wiązać skutki prawne ze zdarzeniami,
stanami rzeczy czy stosunkami, które miały miejsce przed jej wejściem w życie, a z którymi
ówcześnie obowiązujące normy prawne takich skutków nie wiązały

Norma retrospektywna - jest to taka norma, która nakazuje wiązać skutki prawne ze zdarzeniami,
stanami rzeczy czy stosunkami, które miały miejsce przed jej wejściem w życie, a z którymi
ówcześnie obowiązujące normy prawne takich stosunków nie wiązały

______________________________________________________________________________

Wykładnią prawa - interpretacją tekstów prawnych nazywa się operacją myślową, w toku której
dokonuje się przekładu zbioru przepisów prawnych ogłoszonych w aktach prawodawczych na zbiór
norm postępowania równoznaczny jako całość z danym zbiorem przepisów

Egzegeza prawa - szerszym pojęciem niż wykładnia prawa - objaśnianie, opracowywanie tekstu
prawnego pod kątem istotnych dla odbiorcy informacji

Interpretacja largissimo sensu - sposób poznania wszelkich przedmiotów kulturowych

Charakterytyczny dla nauk o kulturze przeciwstawionych w tej materii naukom o przyrodzie,
interpretacji podlegają obiekty architektoniczne, dzieła muzyczne, teksty mówione i pisane

Interpretacja sensu largo - rozumienie wyrażeń języka pisanego i mówionego w tym także wyrażeń
tekstu prawnego, konieczność przypisania znaczenia określonym przedmiotom fizycznym, znakom
i symbolom

Interpretacja sensu stricte - interpretacja wyrażeń danego języka w przypadku wystąpienia

wątpliwości co do ich znaczenia (brak bezpośredniego znaczenia albo bezpośredniego rozumienia
w ujęciu J. Wróblewskiego)
W znaczeniu pragmatycznym - wykładnia prawa oznacza zespół czynności zmierzających do
zinterpretowania tekstu prawnego

W znaczeniu apragmatycznym - oznacza rezultat tych czynności, tzn. zrekonstruowaną na

podstawie tekstu prawnego normę postępowania, kładziemy nacisk na efekt - efektem jest norma
prawna - jest wyrażeniem jednoznacznym

Teoria subiektywna
Właściwym znaczeniem przepisów prawnych, w których zostały zakodowane normy postępowania,
jest to znaczenie, jakie słowom tekstu prawnego w chili jego tworzenia nadał prawodawca
Elementem decydującym dla ustalenia treści nakazów i zakazów prawnych staje się więc
rzeczywista wola personalnie ujmowanego prawodawcy
Źródła ustalania norm prawnych protokoły komisji rządowych, czy parlamentarnej pracującej nad
projektem ustawy dyskusje parlamentarne, a nawet nieoficjalne wypowiedzi twórców projektu
ustawy

Teoria obiektywna
Przepis akt prawodawczego w szczególności po jego opublikowaniu « odrywa » się od prawodawcy
i posiada odtąd « samodzielne » znaczenie, zależne od przyjmowanego w danym języku znaczenia
użytych w danym tekście prawnym słów, preferowana współcześnie

Teoria statyczna
Przepis powinien mieć jedno, ustalone na zawsze znaczenie. Może to być takie znaczenie, jakie
nadał mu faktyczny prawodawca w chwili konstruowania aktu (koncepcja subiektywna) albo też takie
znaczenie, jakie ogólnie nadawano słowom prawodawcy w chwili ustanowienia przepisu
Możliwość zmiany znaczenia przepisu narusza podstawową wartość prawa - bezpieczeństwo
prawne (pewność prawa), gwarantowane stałością przepisów prawnych i ich interpretacji
Nieadekwatność przepisów tworzy podstawę dla działania prawodawcy, a nie interpretatora

Teoria dynamiczna
W razie jakichkolwiek wątpliwości co do sensu rozważanych przepisów należy im nadawać takie
znaczenie, jakie można przypisać nie « woli » historycznego ale aktualnego prawodawcy
Przyjmuje się założenie, że norma odkodowana z przepisów ma mieć uzasadnienie aksjologiczne
w ocenach odpowiadających aktualnemu systemowi i oficjalnie akceptowanych wartości
społecznych

Rozwinięta normatywna koncepcja źródeł prawa danego systemu:

A. reguły nakazujące uznawać jakieś fakty za fakty prawotwórcze
B. Reguły nakazujące wiązania z tymi faktami obowiązywania określonych norm prawnych

Składniki koncepcji
A. polityczne uzasadnienie podstaw systemu prawnego
B. Kompetencje jakichś podmiotów do tworzenia pisanych źródeł prawa
C. Prawotwórcza rola zwyczaju i precedensów
D. Dopuszczalne w danym systemie reguły interpretacyjne
E. Dopuszczalne w danym systemie reguły inferencyjne
F. Dopuszczalne w danym systemie reguły kolizyjne

Reguły egzegezy:
interpretacyjne - nakazy związane z przekładem przepisów prawnych na normy prawne
inferencyjne - nakazy odnoszące się do wnioskowań z obowiązywania jakichś norm o
obowiązywaniu innych norm prawnych
Kolizyjne - nakazy określające sposoby eliminowania niezgodności systemu norm
reguły konstrukcji systemu - reguły, które składają się na rozwiniętą koncepcję źródeł prawa, ich
funkcją jest tworzenie kryteriów zaliczania określonych norm do systemu obowiązujących norm
prawnych albo odmawiania im charakteru obowiązujących norm systemu

Koncepcja derywacyjna:
- Derywacja – proces słowotwórczy polegający na utworzeniu nowego wyrazu na podstawie
innego poprzez zmianę jego budowy morfologicznej
- zapoczątkowana w latach 60-tych przez Zygmunta Ziembińskiego kontynuowana przez
Macieja Zielińskiego,
- budowana na wyraźnym rozróżnieniu przepisu prawnego i normy prawnej według kryterium
pojęciowego, przy założeniu normatywności tekstu,
- wyodrębnia dwa jego poziomy: poziom przepisów i poziom norm
- Stosuje się dyrektywy językowe, systemowe, funkcjonalne

Poziom przepisów a poziom norm:

1. Kodowanie norm w przepisach:
- rozczłonkowanie syntaktyczne
- rozczłonkowanie treściowe
- kondensacja norm
2. Dekodowanie normy z przepisów:
Aspekt syntaktyczny: przepis zrębowy niezupełny (nakaz albo zakaz określonego postępowania)
oraz przepisy uzupełniające
Aspekt semantyczny - przepis centralny oraz przepisy modyfikujące

Założenie racjonalności prawodawcy

Dokonując egzegezy tekstów prawnych przyjmuje się że wszelkie akty prawodawcze pochodzą od
jednego, racjonalnie działającego podmiotu, zwane racjonalnym prawodawcą.
Podmiot ów jako konstrukt doktryny nie jest i nie może być utożsamiany z faktycznym twórcą lub
twórcami aktów prawnych np. z osobą ministra wydającego rozporządzenia albo z parlamentaryzmu
uchwalającymi ustawę.

Zasada racjonalności
Podmiot X jest uważany za podmiot racjonalny, gdy zostaje spełnione następujące założenie
(założenie racjonalności)
Jeżeli X uznaje wiedzę W, która jest:
1. Niesprzeczna tzn nie zawiera względem siebie sprzecznych
2. Systemem tzn zawiera swe konsekwencje logiczne
3. Asymetryczne - gdy x preferując a przed b, nie preferuje b przed a
4. Przechodnie - gdy zachodząc pomiędzy a i b, między b i c, na pewno zachodzi mieędzy a i
c
To x podejmie taką spośród możliwych w świetle jego wiedzy czynności, która niezawodnie
prowadzi wedle tej wiedzy do najwyżej preferowanego stanu rzeczy

Prawodawca racjonalny to podmiot, który w swoich czynnościach posługuje się konsekwentnie

A. niesprzeczną i tworzącą system wiedzą oraz
B. Spójnym i stosunkowo stabilnym systemem wartości

Szczegółowe założenia o racjonalności prawodawcy:

1. Założenie racjonalności językowej prawodawcy
Zakłada się że prawodawca doskonale zna język, w którym formułuje przepisy prawne
Konstruując teksty prawne działa jedynie jako normo dawca, a więc każde słowo użyte w tekście ma
służyć jako element potrzebny do zrekonstruowania jakiejś przynajmniej jednej normy systemu
prawnego
Normy zawarte w tekstach aktów normatywnych pełnią funkcję oznak stanów rzeczy, a nie opisów
W tekście prawnym używa słów w sposób jedno-jednoznaczny, to znaczy, że używając terminów
różnokształtnych ma na myśli odmienne pojęcia, zaś temu samemu terminowi przypisuje to samo
znaczenie
2. Założenie racjonalności epistemicznej prawodawcy:
Zakłada się, że prawodawca ma należytą wiedzę społeczną i wiedzę o związkach przyczynowych
między wskazanymi przezeń działaniami a ich skutkami, w związku z czym stanowi tylko takie normy,
które zwiększają prawdopodobieństwo podejmowania przez adresatów norm działania
prowadzącego do spowodowania określonych pożądanych stanów rzeczy

3. Założenie racjonalności prakseologicznej - związanej ze skutecznością określonych

uregulowań
Zakłada się że prawodawca ie popełnia w swej działalności błędów prakseologicznych
Nie wprowadza do systemu norm między sobą niezgodnych: sprzecznych, przeciwnych czy też
niezgodnych prakseologicznie
Jeśli prawodawca ustanawia określone normy to chce tym samym aby realizowane były także inne
normy, których realizowanie jest warunkiem koniecznym realizowania tych pierwszych

4. Założenie racjonalności aksjologicznej prawodawcy

Zakłada się że prawodawca w swoim postępowaniu kieruje się spójnym systemem ocen, tzn, nie
żywi ocen między sobą niezgodnych, przy czym jego oceny są uporządkowane preferencyjnie

Przepis prawny - złożona z jednego albo z kilku zdań w sensie gramatycznym jednostka redakcyjna
tekstu prawnego jakiegoś aktu normatywnego, wyróżniona graficznej i opatrzona pewną nazwą
indywidualną

Fazy wykładni
1. Wstępna faza wykładni
W tej fazie następuje uporządkowanie przepisów prawnych pod względem aktualności ich
obowiązywania. Aby ustalić jakie przepisy np. Niezbędne do rozstrzygnięcia, obowiązują sięga się
przede wszystkim do przepisów derogacyjnych, desuetudo (deswetudo), tekstu jednolitego, zmian
tekstu jednolitego, przepisów przejściowych

Desuetudo - sytuacja w której norma, która długotrwale była nierealizowana i niestosowana łączy
się z powszechnym przekonaniem że on nie obowiązuje, zwyczaj negatywny, przeciwieństwo -
consuetudo (kształtowanie się prawa zwyczajowego)

2. Właściwa faza wykładni:

Odtworzenie wypowiedzi normokształtnej, a więc wypowiedzi, która syntaktycznie odpowiada
normie postępowania, gdyż zawiera adresata, okoliczności i zachowanie, ale tym określeniom brak
jest jednoznaczności (faza rekonstrukcyjna)
Doprecyzowanie wypowiedzi normo kształtnej do wypowiedzi jednoznacznej (faza percepcyjna,
objaśniającą)

Znaczenie zwrotu « powinno być A »

A. prognostyczne - zdanie wyraża przeświadczenie, iż ze względu na wiedzę o związkach
między faktami, jeżeli wystąpi jeden fakt, to wystąpienie drugiego będzie zgodne z oczekiwaniami
np. Jutro powinno padać
B. ocenne - wypowiedź wyraża aprobatę lub dezaprobatę danego stanu rzeczy np. powinno
się ciężko pracować, powinno się pomagać słabszym
C. normatywne - wyrażenie, poprzez które komuś się coś nakazuje albo czegoś się zakazuje
np. Nie powinieneś zakłócać spokoju sąsiadom
D. doradcze - wyrażenie, w którym radzi się komuś zachować w określony sposób jeżeli chce
się osiągnąć jakiś cel, np. Powinieneś regularnie ćwiczyć. - nie ma elementu nakazu
5) opisowe - wyrażenie, poprzez które informuje się o tym, że komuś się coś nakazuje, że ktoś
przeżywa ocenę określonego rodzaju, albo że komuś się coś doradza
DYREKTYWY JĘZYKOWE
Nakazują odtwarzając normy prawne z przepisów prawnych odwoływać się do reguł
znaczeniowych i składniowych języka powszechnego, a także do swoistych cech języka
prawnego np do quasi-idiomatyczności.

A. Przepis głoszący, że A czyni C należy interpretować jako formułujący nakaz czynienia C

Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie
orzekania (art 183 ust 1 konstytucji RP)

2) Przepis głoszący, że A czyni C, przy czym C ma charakter czynności konwencjonalnej, należy

interpretować jako udzielający A upoważnienia do dokonania czynności konwencjonalnej tego
typu oraz jednocześnie formułujący nakaz skorzystania z tego upoważnienia

3) Zwrotem interpretowanym (wyrazom albo wyrażeniom) nie można bez dostatecznych powodów
przypisywać swoistego znaczenia prawnego, ale gdy ustali się że takie znaczenie mają, wówczas
należy posługiwać się nimi bez względu na to, jakie znaczenie mają równokształtne zwroty w języku
etnicznym (domniemanie języka potocznego).

4) jeżeli znaczenie zwrotu interpretowanego występującego w danym tekście prawnym zostało

ustalone w definicji legalnej, to temu zwrotowi w całym tekście prawnym należy konsekwentnie
przypisywać to znaczenie

5) homonimia - zwrotom równokształtnym powtarzającym się w tekście prawnym należy przypisywać

konsekwentnie takie samo znaczenie - (zakaz wykładni homonimicznej)

6) różnokształtnym zwrotom występującym w tekście prawnym należy przypisać różne znaczenia

(zakaz wykładni synonimicznej)

7) każde słowo użyła w tekście artykułowanym aktu normatywnego należy traktować jako niezbędne
dla zrekonstruowania co najmniej jednej normy postępowania, a więc nie można przyjąć takiego
rezultatu wykładni, która uznawałaby jakieś sformułowanie za zbędne (zakaz wykładni per non est)

8) jeżeli adresat normy zostaje wskazany przez określenie typu « ktoś » (kto zabija człowieka)
« obywatel » « student », to należy przyjąć, że dana norma adresowana jest do wszystkich, którzy
posiadają stosowną cechę, np. Podlegania danemu systemowi prawa, bycia obywatelem czy
studentem

DYREKTYWY FUNKCJONALNE
Nakazują tak interpretować tekst prawny, by normy zeń uzyskane miały możliwie najsilniejsze
uzasadnienie aksjologiczne w ocenach przypisywanych prawodawcy racjonalnemu,
dokonywana na podstawie systemu aksjologicznego prawodawcy, czyli zespołu uznawanych
przez niego wartości

1) Pierwszy przypadek odwołania się do tej wykładni to potwierdzenie rezultatu wykładni językowej
poprzez wskazanie wartości tę normę uzasadniających.

2) Drugi przypadek wymagający zastosowania funkcjonalnych reguł wykładni ma miejsce wówczas,

gdy interpretowany tekst prawny jest wieloznaczny
Użycie dyrektyw językowych pozwala więc na sformułowanie więcej niż jednej normy postępowania
jako rezultatu wykładni

Argument z absurdu - aby dokonać wyboru tej normy, która zostanie przyjęta jako ostateczny wyraz
woli prawodawcy, najpierw odrzuca się normy albo nieznajdujące uzasadnienia w ocenach
prawodawcy, albo mające swoiste przeciwuzasadnienie tzn. chroniące stany rzeczy niezgodne z
systemem wartości prawodawcy (argumentum ad absurdum)
Jeżeli w wyniku tego zabiegu pozostanie jedna norma, to należy ją przyjąć jako ostateczny wynik
wykładni
Jeżeli tych norm będzie więcej niż jedna, to rezultatem wykładni powinna stać się norma najsilniej
aksjologicznie uzasadniona

3) trzeci przypadek gdy językowe reguły wykładni okazują się niewystarczające, by zakończyć
proces interpretacji, związany jest z niejasnością tekstu prawnego

Termin nieostry
3 sfery semantyczności:
- rdzeń semantyczny - sfera pewności semantycznej,
- pas nieostrości - elementy, co do których nie mamy pewności czy są objęte tym zakresem
czy nie
- chwiejność

Przepisy prawne mogą być bowiem zredagowane w taki sposób, że w toku czynności
interpretacyjnych pojawiają się uzasadnione pytania:

Czy norma w nich zawarta nakłada obowiązki tylko na podmioty w sposób niebudzący wątpliwości
wskazane jako adresaci, czy tez na te podmioty oraz podmioty im podobne ?

Czy te obowiązki powinny być realizowane jedynie w okolicznościach niewątpliwie wskazanych

przez normę, czy też w tychże okolicznościach i okolicznościach im podobnych?

Czy przedmiotem obowiązku jest wyłącznie postępowanie niewątpliwie w normie ujęte, czy też
takie powstępowanie oraz postępowanie doń podobne ?

Na te pytania odpowiada wykładnia z analogii:

Analogia legis - poprzez zastosowanie dwóch rozumowań:
a simili - z podobieństwa
a contrario - z przeciwieństwa

W przypadku stwierdzenia, że elementy podobne odpowiadają systemowi wartości prawodawcy

(argumentum a simili), wówczas ostatecznym wynikiem wykładni będzie norma obejmująca terminy
z pasa nieostrości odpowiednich nazw.

Jeżeli natomiast podobieństwa konstruujące normę o szerszym zakresie zastosowania lub

normowania nie znajda uzasadnienia w ocenach prawodawcy, to a contrario ten wynik wykładni
należy odrzucić i przyjąć jako obowiązującą normę pierwszego rodzaju

Czwarty przypadek zastosowania reguł funkcjonalnych występuje w sytuacji, gdy wprawdzie na

podstawie przepisu można interpretować jedną i jednoznaczną normę postępowania, ale z uwagi
na to, że rażąco narusza system wartości przypisywany prawodawcy normę o takim kształcie należy
odrzucić, należy odrzucić wynik wykładni dosłownej interpretatio declarativa

Jeżeli brak należytego uzasadnienia aksjologicznego wynika ze zbyt wąskiego wyznaczania zakresu
zastosowania lub normowania, wówczas dokonuje się wykładni rozszerzającej interpretatio
extensiva do poziomu już akceptowalnego

Jeżeli zarzut polega na zbyt szeroko wyznaczonym zakresie zastosowania lub unormowania,
wówczas następuje wykładnia zawężająca (interpretatio restrictiva) do poziomu już akceptowalnego

DYREKTYWY SYSTEMOWE
celem tej wykładni jest zachowanie spójności systemu prawa, tak aby wyprowadzone normy
nie były ze sobą niezgodne
Systemowe reguły wykładni odwołują się do hierarchiczności systemu aktów normatywnych oraz
do zasad prawa jako norm pełniących wyjątkową funkcję w konstrukcji systemu prawa

Do najważniejszych reguł systemowych należą następujące:

1. Jeżeli tekst prawny jest wieloznaczny, to należy wybrać to znaczenie, przy którym
wyinterpretowana norma będzie zgodna z normami aktu hierarchicznie wyższego, w szczególności
konstytucji (wykładnia przepisów w zgodzie z Konstytucją)
2. Wszystkie przepisy prawne powinny być interpretowane w zgodzie z zasadami prawa, w
szczególności z zasadami konstytucyjnymi
3. Przepisy prawa polskiego powinny być interpretowane zgodnie z normami prawa
międzynarodowego publicznego
4. Przepisy prawa polskiego powinny być interpretowane zgodnie z normami prawa unijnego
5. Przepisy prawne należy interpretować biorąc pod uwagę ich miejsce w systematyce
zewnętrznej i wewnętrznej aktu normatywnego (argumentum a rubrica)

______________________________________________________________________________

WNIOSKOWANIA PRAWNICZE
Przyjmuje się, że do systemu norm prawnych należą nie tylko normy należycie wyinterpretowane z
przepisów prawnych, ale także takie normy, które dadzą się z nich wywnioskować według
określonych reguł inferencyjnych. Przesłanką w wnioskowaniu prawniczym jest norma prawna oraz
wnioskiem we wnioskowaniu prawniczym jest norm prawna. Odbywają się od zdań opisujących
obowiązywanie jakichś norm do obowiązywania normy
A) wynikanie normy z normy - norma N2 wynika z normy N1 wtedy i tylko wtedy, gdy
zrealizowane normy N2 jest warunkiem koniecznym zrealizowania normy N1, zaś zrealizowanie
normy N1 jest warunkiem wystarczającym zrealizowania normy N2.
Warunek konieczny- x jest warunkiem koniecznym y, gdy musi być x żeby był y
Warunek wystarczający- skoro jest y to jest x
Warunek konieczny jest czasem podświadomie narzucony, ale niedoprecyzowany w normach
prawnych, np. obowiązek zapłaty podatku jest nakazany prawnie, ale warunkiem koniecznym jest
pofatygowanie się do urzędu/ komputera i zapłata go.
B) wyprowadzanie norm z norm w oparciu o założenie konsekwentności ocen prawodawcy
Norma N2 wynika logicznie z normy N1, wtedy i tylko wtedy gdy zakres zastosowania normy N1
obejmuje zakres zastosowania normy N2 lub zakres normowania normy N1 obejmuje zakres
normowania normy N2, przy co najmniej tożsamości albo węższym zakresie drugiego elementu
normy N2. Jeśli dwie normy o takiej samej treści są umieszczone w dwóch innych ustawach, to są
kompletnie innymi normami. O prawności danej normy nie decyduje treść, tylko zastosowanie i
ustanowienie przez kompetentne osoby w jakimś celu. Norma zakazująca studentom 1 roku prawa
zabijania swoich wykładowców obowiązuje, bo można ją wyprowadzić z normy zakazującej zabijania
kogokolwiek komukolwiek.
C) wynikanie instrumentalne normy z normy
Norma N2 wynika instrumentalnie z normy N1 wtedy i tylko wtedy, gdy zrealizowanie normy N2 jest
warunkiem przyczynowo koniecznym zrealizowania normy N1, zaś zrealizowanie normy N1 jest
warunkiem przyczynowo wystarczającym zrealizowania normy N2. Np. obowiązek udzielenie
pomocy jest dostosowany do okoliczności, jeśli osoba ranna będzie wymagała przetoczenia krwi po
wypadku, nie będziemy pociągnięci do odpowiedzialności ponieważ nie jesteśmy do tego zdolni.
Na gruncie związku przyczynowego można sformułować dwie reguły inferencyjne:
1. REGUŁA INSTRUMENTALNEGO NAKAZU
Dla normy nakazującej:
Jeśli uznaje się za obowiązującą normę N1 nakazującą jej adresatowi spowodować stan rzeczy R,
to należy uznać za obowiązującą również normę N2, która nakazuje adresatowi normy N1 uczynić
wszystko to, co jest przyczynowo konieczne dla zrealizowania owego stanu rzeczy R. Np. jeśli jest
nakaz zapłaty podatku, należy zgromadzić potrzebne środki, by uczynić stan R.
Dla normy zakazującej:
Jeśli uznaje się za obowiązującą normę N1 zakazującą jej adresatowi spowodować stan rzeczy R,
to należy uznać za obowiązującą normę N2, która nakazuje adresatowi normy N1 uczynić wszystko
to, co jest warunkiem przyczynowo koniecznym, by stan rzeczy R nie powstał.

2. REGUŁA INSTRUMENTALNEGO ZAKAZU

Dla normy nakazującej:
Jeśli uznaje się za obowiązującą normę N1, która nakazuje spowodować stan rzeczy R to należy
również uznać za obowiązującą normę N2, która temu samemu adresatowi zakazuje czynienia
czegokolwiek, co byłoby warunkiem przyczynowo wystarczającym dla spowodowana, że stan rzeczy
R nie powstanie.
Dla normy zakazującej:
Jeśli uznaje się za obowiązującą normę N1, która zakazuje powodować stan rzeczy R, to należy
również uznać za obowiązującą normę N2, która temu samemu adresatowi zakazuje czynienia
wszystkiego, co jest warunkiem wystarczającym zrealizowania się owego stanu rzeczy R.
ANALOGIA IURIS
Jeżeli na podstawie szeregu obowiązujących przepisów wyinterpretować można normy N1, N2,
N3…, takie, które można uznać za uzasadnione aksjologicznie przez wartość W, to należy uznać za
obowiązującą w tym systemie również normę N1, która wprawdzie nie została wprost sformułowana
w obowiązujących przepisach, ale ma takie samo, jak poprzednie, uzasadnienie aksjologiczne w
wartości W.

WNIOSKOWANIA TYPU ARGUMENTA A FORTIORI

-Argumentum a maiori ad minus głosi, iż jeśli uzna się za obowiązującą normę nakazującą
zrealizowanie jakiegoś stanu rzeczy w większym stopniu czy też przy większym wysiłku, to tym
bardziej należy (wyprowadzić) uznać za obowiązującą normę nakazującą obowiązki mniej uciążliwe
w tej właśnie sprawie. Jeśli coś jest nakazane w większym stopniu to tym bardziej jest nakazane w
stopniu mniejszym.
-Argumentum a minori ad maius głosi, iż jeśli uznaje się za obowiązującą normę zakazującą
naruszać pewne dobro w stopniu mniejszym, to tym bardziej należy uznać za obowiązującą normę
zakazującą naruszania tego dobra w stopniu większym.
Wnioskowania są jednostopniowe. Norma wniosku nie może być przesłanką
______________________________________________________________________________
KLARYFIKACYJNA TEORIA WYKŁADNI PRAWA JERZEGO WRÓBLEWSKIEGO
Podstawowa praca Jerzego Wróblewskiego z 1959 r. „Zagadnienia teorii wykładni prawa
ludowego”

1) Założenie, że proces wykładni ma na celu wskazanie znaczenia normy prawnej jako wzoru
powinnego zachowania się. Znaczenie to ustala się analogicznie do znaczenia przypisywanego
zadaniom w sensie logicznym (sądu).

2) W przypadku gdy tekst aktu normatywnego nie budzi wątpliwości co do zawartego w nim wzoru
zachowania, ma miejsce tzw. rozumienie bezpośrednie, wykluczający interpretację, zgodnie z
paremią clara non sunt interpretanda, interpretatio cessant clarins, sytuacja izomorfii tekstu i
znaczenia, w tym przypadku znajdują zastosowanie dyrektywy bezpośredniego zrozumienia.

3) Dopiero powstanie wątpliwości co do należytego rozumienia aktu powoduje tzw. sytuację wykładni,
a tym samym konieczność sięgnięcia po dyrektywy interpretacyjne

4) stosuje się odrębne trzy grupy dyrektyw interpretacyjnych pierwszego stopnia: dyrektywy
językowe (znaczenie normy ze względu na kontekst językowy) dyrektywy systemowe (znaczenie
normy ze względu na kontekst systemowy), dyrektywy funkcjonalne (znacznie normy ze względu na
kontekst funkcjonalny).
Kontekst funkcjonalny
A. ustrój ekonomiczny, polityczny i społeczny, w którym norma obowiązuje
B. Ogólna kultura społeczeństwa przejawiająca się w obowiązujących w nim ocenach i normach
społecznych
C. Cele społeczno-polityczne podmiotów władzy
D. Określa zjawiska cywilizacyjne

Przełożenie tego kontekstu:

a) cele (wykładnia celowościowa) i funkcje normy:
„Przepisy prawa cywilnego powinny być tłumaczone i stosowane zgodnie z zasadami ustroju i celami
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” (art 4 k.c. nb)
b) oceny i reguły społeczne brane pod uwagę przez interpretatora (oceny z zakresu moralności,
sprawiedliwości, słuszności, oceny polityczne, obyczajowe i inne)

5) Jeżeli owe trzy znaczenia okażą się niezgodne, wówczas dokonuje się wyboru znaczenia przez
zastosowanie dyrektyw interpretacyjnych drugiego stopnia.
Tworzą one dwie grupy:
- dyrektywy procedury - wyznaczają kolejność stosowania dyrektyw stopnia pierwszego
- dyrektywy preferencji - wyznaczają wynik wykładni w przypadku rozbieżności znaczeń
ustalanych w drodze zastosowania poszczególnych typów reguł pierwszego stopnia

Oceny w wykładni prawa:

A. element oceny w przypadku stwierdzenia, że występuje tzw sytuacja wykładni
B. oceny w sformułowaniu dyrektyw interpretacyjnych (określony sposób formułowania
warunków ich zastosowania)
C. oceny w wyborze dyrektyw
D. oceny decydujące o wyborze normatywnych koncepcji wykładni np dynamiczne czy

statyczne
______________________________________________________________________________

Pozioma interpretacja tekstu prawnego Ryszarda Sarkowicza

Poziomowa interpretacja tekstu prawnego odwołuje się do średniowiecznej idei, że każdy tekst może
być odczytywany na kilku poziomach interpretacyjnych (założenie „głębinowego” wymiaru tekstu).

Źródła tej idei są jednak wcześniejsze. Orygenes (I połowa III w n.e.) w interpretacji Pisma
Świętego wyróżnił 3 sensy/znaczenia:
A. sens somatyczny (cielesny) zwany literalnym, dosłownym
B. sens psychiczny zwany moralnym
C. sens pneumatyczny, dotyczący ducha i stąd zwany duchowym - sens, który jest powodem
dla którego PS się pojawia

Każdemu z tych sensów odpowiada określony sposób rozumienia tekstu:

A. literalny - obejmujący opowiadania historyczne, przepisy prawa i proroctwa
B. moralny - ujmujący tekst jako źródło budujących i wychowujących przykładów i wzorów
C. mistyczny - najgłębszy, zawierający tajemnicy Chrystusa

Zgodnie z ideą Orygenesa R. Sarkowicz przyjmie, że w tekście prawnym także można wyróżnić
poziomy interpretacyjne

Do każdego z nich dociera się stopniowo - od najbardziej powierzchniowego do najbardziej

głębokiego.

Poziomy interpretacyjne są efektem określonej postawy interpretatora i jego zainteresowań, nie

tkwią immanentnie w tekście.

Każdy z tych poziomów wymaga innych metod interpretacyjnych i tym samym prowadzi do
odmiennego odczytania tekstu.

Efektem zainteresowania tekstu jest pewna spójna wizja świata odmienna dla każdego poziomu.
Liniowe uporządkowanie odtwarzania poziomów nie wyklucza interpretacji naprzemiennej,
wracającej do poziomów wcześniejszych.

W tekście prawnym wyróżnia się trzy poziomy:

- deskryptywny
- dyrektywny
- presupozycji

Poziom deskryptywny:
- dotyczy opisowej, ujętej bezpośrednio w języku warstwy tekstu
- Zawiera opis takiego świata, jaki ujawnia się w literalnej, dosłownej analizie języka prawnego
- Opis tego świata składa się z opisu ludzi, rzeczy, zdarzeń, zachowań procesów itd
Poziom dyrektywny:
- obejmuje wszystkie dyrektywy zawarte w tekście prawnym, przede wszystkim normy
postępowania
- jego funkcją jest rekonstrukcja dyrektyw

Poziom presupozycji:
- dociera się doń po analizie poprzednich poziomów;
- na jego podstawie odtwarza się całościową wizję świata prawodawcy w momencie tworzenia tekstu
prawnego;
- poziom ten obejmuje zbiór elementów niejednorodnych, a są to przede wszystkim koncepcje
filozoficzne, religijne, społeczno-polityczne, ekonomiczne i przyrodnicze, które ujawniają się w
określonych przekonaniach i wartościach
Stosowanie prawa ujmuje jako czynność konwencjonalną organy władzy publicznej lub podmiotu
podobnego, poprzez którą to czynność w trakcie rozstrzygania konkretnego przypadku organ ten
formułuje normę indywidualną i konkretną na podstawie generalnej i abstrakcyjnej obowiązującej
normy prawnej.

Law in books — prawo, które można odtworzyć na podstawie różnych źródeł: zbiory precedensów,
doktryny, służą do opisania prawa jako pewnej struktury; akty normatywne

Law in action — prawo stosowane, prawo w działaniu, ujęte w pewną teorię — założenia, które
czasami będą widoczne, czasem nie, niektóre wyraźnie nazwane, inne nie

Opozycja: porządek prawny a system prawny — zazwyczaj używane synonimiczne, z punktu

widzenia charakterystyki i z punktu widzenia prawa ujmowanego statycznie i dynamicznie

PORZĄDEK PRAWNY — określenie takiego porządku, taki porządek społeczny, który jest
ukształtowany ze względu na obowiązywanie, stosowanie i realizację prawa i tak jak w systemie
prawnym akcent jest położony w systemie formalnym — na normę, w przypadku porządku prawnego
mamy do czynienia z systemem, który działa, z faktycznie działającym systemem, którego
elementem jest ten a nie inny porządek faktyczny; jest bliższy strukturze zbiorów logicznych a nie
strukturze normatywnej; akcent położony na to, co jesteśmy w stanie sprawdzić empirycznie

STOSOWANIE PRAWA A REALIZACJA PRAWA

realizacja prawa — adresat znajduje się w okolicznościach przewidzianych w normie i dokonuje

wskazanego w niej działania lub zaniechania go, zachowują się zgodnie z prawem; realizowanie
normy jest najszerszą kategorią — norma jest w systemie, znalazła zastosowanie, adresat zachował
się zgodnie z normą; w tej chwili realizujemy tysiące norm — nie zabijamy, nie posiadamy pocisków
nuklearnych, nie używamy broni; realizacja normy prawnej

przestrzeganie prawa — przestrzega normę ten adresat, kiedy norma znajduje zastosowanie, a
nadto ten adresat wie, że ta norma jest w systemie (ujęcie słabe), w ujęciu silnym norma jest w
systemie, adresat realizuje ją, ta norma stanowi motywację do określonego zachowania się (jest
powodem tego, że on właśnie tak się zachowuje) — ta norma realnie oddziałuje motywacyjnie

stosowanie prawa — wypełnienie kompetencji zawartych w normie przez określone organy; akt
stosowania prawa jest oparty na regułach sensu czynności konwencjonalnych, musi zaistnieć norma
kompetencyjna; akt stosowania prawa jest aktem korzystania z kompetencji; cześciej niż rzadziej
jest objęta nakazem, ale nakaz jest formułowany w normie merytorycznej (nie kompetencyjnej!);
norma sankcjonująca nakazująca wymierzenia sankcji w sytuacji, gdy ktoś naruszył normę
sankcjonowaną jest normą merytoryczną; korzystanie z kompetencji udzielającej sądowi do
dokonania czynności konwencjonalnej nazywanej wymierzeniem sankcji; akt uczynienia użytku z
przyznanej kompetencji do tego, żeby normy generalne i abstrakcyjne przełożyć na normę
indywidualną i konkretną w stosunku do osoby, która tę normę naruszyła poprzez określone
zachowanie i wymierzyć jej odpowiednią sankcję

Stosowanie prawa jest aktem ze sfery publicznej, to nie jest akt prywatny, jakkolwiek bardzo często
obiektem są sprawy prywatnej (np prawo cywilne), stąd też stwierdzenie, że stosowanie prawa jest
ściśle związane z normą kompetencyjną dotyczącą organów publicznych; państwo przekazuje swoje
kompetencje określonym podmiotom. Podmiot, który stosuje prawo stanowi normę indywidualną i
konkretną. Tego rodzaju określenie stara się pokazać intuicję, że to, co robi podmiot stosujący prawo
nie jest tak do końca czystym faktem technicznym; z punktu widzenia istotowego, gdyby sąd i inne
podmioty stosujące prawo nie były obdarzone kompetencją do tworzenia norm indywidualnych i
konkretnych, nie byłoby elementu kreatywności, dostosowania normy do konkretnego przypadku.

W ujęciu szerszym stosowanie prawa to każdy akt uczynienia użytku z przyznanej kompetencji
(Z. Ziembiński). Dla Ziembińskiego stosowanie prawa w sposób wyraźnie taki, na jaki wskazuje
nasza intuicja, to nawet pójście do sklepu i zrobienie zakupów — bo wykorzystuję moją kompetencje
zawartą w kodeksie cywilnym; ja staję się właścicielem bułek i mleka w sytuacji, która czyni użytek
ze wzorca czynienia korzyści z aktu zawarcia umowy; jest to akt, który może nie tylko wykonać
podmiot władzy publicznej, ale także każdy podmiot wykorzystujący w odpowiedni sposób swoją
kompetencję do określonego zachowania.

Świat prawa jest światem konwencjonalnym, wykonujemy wyłącznie akty o charakterze

performatywnym, żadne działanie nie jest działaniem obojętnym.

Etapy stosowania prawa:

1 ustalenie stanu prawego
2 ustalenie stanu faktycznego
3 dokonanie subsumpcji
4 wydanie decyzji finalnej i jej uzasadnienie

Ustalenie stanu prawnego polega na zgromadzeniu aktualnych przepisów dotyczących przypadku

będącego przedmiotem postępowania oraz na dokonaniu ich wykładni w celu odtworzenia normy
prawnej, która stanie się podstawą prawną rozstrzygnięcia.
Ustalenie stanu faktycznego stanowi ten etap stosowania prawa, który powinien doprowadzić do
wyjaśnienia wszystkich istotnych dla sprawy okoliczności, koniecznych do rozstrzygnięcia o
przedmiocie postępowania.

Subsumpcja polega na podciągnięciu ustalonego stanu faktycznego pod wyinterpretowaną normę,

a więc na stwierdzeniu, że określony w postępowaniu dowodowym stan faktyczny należy do zakresu
regulacji normy.

Decyzja finalna ma postać normy indywidualnej i konkretnej np wyroku karnego, decyzji

administracyjnej, wskazującej na konsekwencje prawne ustalonych faktów.

Proces stosowania prawa nie może się odbyć bez elementów ocennych, które na każdym jego
etapie tworzą pewien zakres swobody decyzyjnej, zwany luzem decyzyjnym.

Luzy decyzyjne występują pod postacią luzów jawnych i ukrytych.

Luzy jawne mają miejsce wtedy gdy prawodawca konstruując tekst normatywny celowo pozostawia
podmiotowi stosującemu prawo pewną sferę swobody co do treści podejmowanej decyzji.
Typowymi przejawami luzów jawnych są:
Wyznaczenie granic decyzji np granic wymiaru kary np przestępstwo kradzieży - kara
pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat
Klauzule generalne - przepis zawiera klauzulę generalną jeżeli
- na jego podstawie organ uzyskuje kompetencję do tego by przy pojmowaniu decyzji w
poszczególnych sprawach kierować się ocenami indywidualnymi konkretnej sytuacji - klauzule
generalne I typu
- pozaprawnymi zasadami postępowania mającymi uzasadnienie aksjologiczne w ocenach
ogólnych (klauzule generalne II typu) np. zasady współżycia społecznego, zasady słuszności,
Zwroty niedookreślone - istotna szkoda

Luzy utajone (ukryte) w sposób niezamierzony przez prawodawcę i związane są przede wszystkim:
- z faktem sformułowania aktów normatywnych w językach etnicznych, zwierających wyrazy i
wyrażenia nieostre i niejednoznaczne
- z tym, że same reguły interpretacji prawa nie zawsze mają charakter jednoznaczny
- nawet ustalenie stanu faktycznego - ze względu na konieczność stosowania wiążących reguł
dowodowych - nie musi przynieść efektu pewnego

Ustalanie stanu faktycznego - odbywa się w procesie wyraźnej wyodrębnionej części postępowania
toczącego się przed podmiotem stosującym prawo i zwanym postępowaniem dowodowym
Ustalanie faktów w postępowaniu dowodowym różni się od ich stwierdzania w poznaniu naukowym:
- ustalenie faktów w procesie prawa ma charakter oficjalny, gdzie autorytatywnie stwierdza
się, że tak a tak było, poznanie naukowe ma wyłącznie same cele poznawcze

Jeżeli przepisy prawa nie przewidują środków zaskarżenia danej decyzji, decyzja ta staje się
prawomocna formalnie i nie może być wzruszona prawomocnymi środkami, nawet jeżeli okaże się
błędna.
Decyzja taka korzysta bowiem z powagi rzeczy osądzonej - res iudicata, nie może się toczyć drugi
raz w tej samej sprawie postępowanie, ne bis in idem proacedamus - nie można dwa razy w tej
samej sprawie wszczynać postępowania, prawomocność materialna

Wszelkie ustalenia faktyczne w procesie stosowania prawa powinny odpowiadać zasadzie prawny
materialnej, obiektywnej i dotyczyć faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Zasada prawdy materialnej - zdania opisujące stan rzeczy z przeszłości muszą odpowiadać temu,
co się rzeczywiście zdarzyło

Zasada prawdy formalnej - dane zdanie jest prawdziwe wtedy, gdy zostało sformułowane zgodnie
z regułami wyrażonymi przez normy prawne, dane zdanie w toku postępowania opisujące fragment
stanu przeszłego ma zostać uznane za prawdziwe, jeśli to zdanie formułuje zgodnie 2 świadków

Względy prakseologiczne uzasadniają sięgnięcie przez prawodawcę po możliwość zwolnienia

organu procesowego od przeprowadzenia dowodu.
Dowodu nie wymagają:
- fakty powszechnie znane - notoryjne - fakty co do istnienia których nie ma wątpliwości, bo
środki masowego przekazu o tych faktach mówiły
- Fakty znane sądowi urzędowo
- Fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi
wątpliwości z rzeczywistym stanem rzeczy
We współczesnym procesie ciężar przeprowadzenia dowodu onus probandi spoczywa na tej stronie,
która wywodzi skutki prawne z faktów będących przedmiotem dowodu - formalny ciężar dowodu

Ujemne konsekwencje braku udowodnienia tych faktów statuują materialny ciężar dowodu.

W niektórych jednak sytuacjach ustawa przerzuca ciężar dowodu na drugą stronę i dzieje się tak w
szczególności przez domniemania

DOMNIEMANIA
Domniemanie prawne - ustanowione przez normę prawną - praesumptio iuris
Domniemanie faktyczne - które w oparciu o zasady doświadczenia przyjął sam organ stosujący
prawo - praesumptio facti - w liczbie mnogiej praesumptiones iuris, praesumptiones factis

Domniemanie formalne to domniemanie, które nakazuje uznawać za istniejące jakiś stan faktyczny
istotny z prawnego punktu widzenia dopóty, dopóki nie zostanie wykazany stan przeciwny np
domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa
Domniemanie materialne - nakazuje uznawać jakiś fakt B jeżeli w postępowaniu został należycie
udowodniony fakt A, np domniemanie jednakowej daty śmierci osób, które utraciły życie podczas
grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa.

Domniemanie wzruszalne / obalalne - praesumptio iuris tantum - które dopuszczają przeciwdowód

Domniemanie niewzruszalne / nieobalalne - praesumptio iuris ac de iure, niedopuszczające
przeciwdowodu - jeżeli maił miejsce fakt A znaczy tyle co miał miejsce także fakt B, masz prawny
obowiązek przyjąć taką sekwencję, jeżeli wykażemy, że miał miejsce fakt A

Środki dowodowe - osobowe i rzeczowe:

- zeznania świadków
- Przesłuchanie stron
- Opinie biegłych
- Dokumenty
- Oględziny
Prawoznawstwo wyróżnia dwa typy stosowania prawa:

1) sądowe;

2) kierownicze.

SĄDOWY TYP STOSOWANIA PRAWA 1) treść decyzji finalnej jest stosunkowo ściśle
wyznaczona przez normy prawa materialnego; występują różne postacie luzu
decyzyjnego, ale w zasadzie wykluczone jest swobodne uznanie;

2) podmiot stosujący prawo (np. sędzia) jest niezawisły i podlega tylko konstytucji oraz
ustawom, zaś sąd ma przymiot niezależnego, tzn. niepodlegającego żadnym innym
podmiotom w zakresie swego działania; jedynie kontrola instancyjna może wpływać na treść
decyzji;

3) podmiot stosujący prawo nie jest osobiście zainteresowany treścią decyzji (nemo iudex
in causa sua); jest bezstronny (niezależny od stron).

KIEROWNICZY TRYB STOSOWANIA PRAWA 1) treść decyzji finalnej jest tylko w

ogólnych zarysach wyznaczona przez normy prawa materialnego; 2) podmiot stosujący
prawo to zazwyczaj organ administracyjny albo doń podobny; pozostaje w stosunku
zależności od podmiotu hierarchicznie wyższego w danej strukturze organizacyjnej;

3) podmiot stosujący prawo jest zainteresowany treścią decyzji.

MODELE STOSOWANIA PRAWA

1. Model funkcjonalny - stosowanie prawa jako forma kontroli społecznej,

dokonywana w określonych warunkach społecznych (powiązanie prawa z jego
kontekstem funkcjonalnym).

2. Model decyzyjny – stosowanie prawa jako proces podejmowania decyzji, przy

czym decyzja odpowiada warunkom racjonalności, a więc jest efektem ustalonych norm,
ustalonych faktów oraz akceptowanych ocen.

3. Model informacyjny – proces stosowania prawa jako proces przetwarzania informacji,

gdzie organ państwowy ujmowany jest jak układ cybernetyczny, do którego docierają
określone informacje (dotyczące obowiązujących norm oraz stanu faktycznego), a
odpowiednio przetworzone „na wyjściu” zamieniają się w decyzję.
Ideologia stosowania prawa jest to całokształt postulatów i ocen, które wskazują, w jaki
sposób organ stosujący prawo powinien podejmować swoje decyzje.

Stosowanie prawa jest podporządkowane wzorcom o charakterze aksjologicznym. Jako

wzór złożony z postulatów i ocen.

IDEOLOGIA ZWIĄZANEJ DECYZJI SĄDOWEJ

1. ukształtowana w XIX-wiecznym państwie liberalnym i ujęta w programie pozytywizmu

prawniczego;

2. oparta na podziale władzy, gdzie wolna wola obywateli jest odzwierciedlona w aktach
parlamentu, przede wszystkim w ustawach;

3. następuje radykalne oddzielenie aktów tworzenia prawa (parlament) od aktów jego

stosowania (sądy);

4. decyzja sądowa jest ściśle wyznaczona przez normy prawne, a więc jest czynnością
o charakterze logicznym (mechanicznym, automatycznym);

5. system prawa jest zamknięty, zupełny i niesprzeczny;

6. podstawowymi wartościami prawnymi są pewność prawa, bezpieczeństwo obrotu,

stałość decyzji, sprawiedliwość formalna.

IDEOLOGIA SWOBODNEJ DECYZJI

1. uzasadniona antyformalizmem i antypozytywizmem;

2. normy prawne nie przesądzają jednoznacznie decyzji, mają raczej charakter planów
wskazujących ogólny kierunek;

3. teksty prawne wymagają raczej poszukiwania prawa, niż jego interpretacji, a system
prawny zawiera wiele luk i niejasnych przepisów;

4. decyzje sędziego są raczej twórcze niż odtwórcze i opierają się na ocenach

pozaprawnych oraz innych źródłach niż ustawy;

5. obok prawa ustawowego istnieje prawo sędziowskie, a więc zostaje rozmyta granica
między tworzeniem a stosowaniem prawa;

6. podstawowe wartości prawne to sprawiedliwość materialna, dobro moralne,

słuszność.

IDEOLOGIA PRAWORZĄDNEJ I RACJONALNEJ DECYZJI

1. decyzja stosowania prawa powinna być praworządna (legalna), czyli powinna

opierać się ściśle na obowiązującej normie prawnej;
2. akty tworzenia i stosowania prawa są wyraźnie oddzielone;

3. decyzja powinna być uzasadniona normą prawną, materiałem dowodowym oraz

przyjętymi wartościami i dyrektywami rozumowania (wymóg racjonalności decyzji);

4. podmioty stosujące prawo winny legitymować się w swej działalności wyraźną

podstawą kompetencyjną i nie powinny przekraczać wyznaczonych normatywnie granic
(wymóg legalizmu w ścisłym tego słowa znaczeniu);

5. wartości podstawowe to praworządność, legalizm, czy też ogólnie – wartości

związane z doktryną państwa prawnego.

______________________________________________________________________________

STOSUNEK PRAWNY

Stosunek prawny jest rodzajem stosunku społecznego.

Stosunek społeczny (Cz. Znamierowski) jest to stosunek pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami
dostatecznie doniosły lub dostatecznie trwały.

Jeżeli stosunek ten wyznaczony jest przez normy postępowania, przyjmuje charakter stosunku
tetycznego.

Stosunki prawne są tego rodzaju stosunkami społecznymi, których powstanie, części składowe,
zmiana i ustanie wyznaczają normy prawa pozytywnego.

Powstanie, zmianę i wygaśnięcie stosunku prawnego powodują fakty prawne.

RODZAJE FAKTÓW PRAWNYCH

Zdarzenia, czyli fakty niezależne od woli ludzkiej, np. urodzenie, śmierć, wystąpienie klęski
żywiołowej;

Zachowania ludzi:

1. czyny faktyczne, które występują w postaci: — czynów zgodnych z prawem, tj.

nakazanych albo indyferentnych; — czynów niezgodnych z prawem, tj. zakazanych; 2.
czynności konwencjonalne, do których zalicza się: — czynności prawne, czyli takie czynności
konwencjonalne osób fizycznych lub prawnych, jakie zmierzają do powstania, zmiany lub
wygaśnięcia stosunku prawnego; — czynności władcze organów władzy publicznej związane ze
stosowaniem prawa, np. wydawanie wyroków sądowych, czy decyzji administracyjnych; —
czynności władcze organów władzy publicznej związane ze stanowieniem prawa.

Charakterystyka każdego stosunku prawnego obejmuje:

podmioty stosunku prawnego,

jego przedmiot,

treści tego stosunku.

2 rodzaje podmiotów prawa: 1) osoby fizyczne, tj. każdy człowiek; 2) inne twory (jednostki
organizacyjne), którym przepisy przyznają zdolność prawną, przede

wszystkim osoby prawne, ale także jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym
ustawa przyznaje zdolność prawną.
Podmioty stosunku prawnego charakteryzowane są poprzez zdolność prawną i zdolność do
czynności prawnych.

ZDOLNOŚĆ PRAWNA jest to możność bycia (stania się) podmiotem praw i

obowiązków. zdolność prawna przysługuje w zakresie z góry nieokreślonym. zdolność prawna
przysługuje człowiekowi od chwili urodzenia się aż do jego śmierci, przy czym dziecku poczętemu,
ale nienarodzonemu (nasciturus) przepisy prawa cywilnego materialnego przyznają warunkową
zdolność prawną.

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH jest to zdolność do podejmowania czynności

konwencjonalnych ze skutkiem prawnym w postaci powstania, zmiany albo ustania stosunku
prawnego.

zdolność do czynności prawnych uzyskują osoby fizyczne dopiero po osiągnięciu odpowiedniej

dojrzałości umysłowej, niezbędnej do podejmowania decyzji co do kształtowania wiążących ich
stosunków prawnych, a tracą z kolei w razie zaniku tej cechy.

zdolność do czynności prawnych jest własnością stopniowalną.

Można wyróżnić trzy stany rzeczy: 1)BRAK ZDOLNOŚCI do czynności prawnych;

- nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły 13 lat oraz
ubezwłasnowolnione całkowicie. - przesłankami ubezwłasnowolnienia są: choroba psychiczna,
niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub
narkomania występujące w takim stopniu, że uniemożliwiają danej osobie kierowanie swoim
postępowaniem. Czynności prawne dokonywane przez osoby, które nie mają zdolności do czynności
prawnych są nieważne.

2)OGRANICZONĄ ZDOLNOŚĆ do czynności prawnych (osoby od 13 do 18 roku życia i

ubezwłasnowolnione częściowo)

Ubezwłasnowolnienie częściowe orzeka sąd z tych samych przyczyn, co ubezwłasnowolnienie

całkowite z tym, że tylko co do osoby pełnoletniej, a więc takiej, której przysługuje pełna zdolność
do czynności prawnych w sytuacji, gdy „stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia
całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc w prowadzeniu jej spraw” (art. 16 § 1 k.c.)

Sytuacja prawna osób mających ograniczoną zdolność do czynności prawnych jest stosunkowo
złożona, np. czynności prawne za pośrednictwem których osoba o ograniczonej zdolności do
czynności prawnych zaciąga zobowiązania lub rozporządza prawem wymagają zgody jej
przedstawiciela ustawowego.

3)PEŁNĄ ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - pełną zdolność do czynności prawnych

mają osoby, które ukończyły 18 lat i nie są ubezwłasnowolnione. - osoby takie mogą samodzielnie
dokonywać wszelkich dopuszczalnych przez prawo czynności prawnych.

OSOBĄ PRAWNĄ jest każda jednostka organizacyjna, której przepisy prawne przyznają taki
status. Może ona zatem nabywać prawa i obowiązki we własnym imieniu, niezależnie od osób
fizycznych, które wchodzą w jej skład. Może też mieć niezależny od osób fizycznych majątek,
którym odpowiada za swoje zobowiązania.

Osoba prawna realizuje zdolność prawną za pośrednictwem swoich organów. Organ osoby
prawnej tworzy osoba lub zespół osób mających kompetencje do podejmowania czynności
konwencjonalnych w imieniu osoby prawnej

Wśród osób prawnych wyróżnia się:

A. Skarb Państwa, czyli państwo występujące jako podmiot stosunków cywilnoprawnych;

B. państwowe osoby prawne, np. przedsiębiorstwa państwowe, szkoły wyższe, instytuty
badawcze;

C. inne osoby prawne, np. jednostki samorządu terytorialnego, spółki handlowe, fundacje, partie
polityczne, stowarzyszenia.

Osoby prawne dzieli się także na korporacje i zakłady.

Korporacja - osoba prawna powstała w wyniku zorganizowania się pewnej liczby osób
fizycznych i zmierzająca do osiągnięcia określonego wspólnego celu. Osoby organizujące się
w tę całość staja się członkami korporacji. Przykłady: Polski Związek Wędkarski, Poznańskie
Towarzystwo Przyjaciół Nauk.

Zakład - osoba prawna, której powstanie, cel, rodzaj i sposób działalności zostają określone przez
założyciela w statucie, przy czym założyciel wyodrębnia i przeznacza określony majątek na
działalność owego zakładu. Przykłady: UAM, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie,
przedsiębiorstwa, spółki akcyjne, szpitale, muzea. Szczególnym typem zakładu jest fundacja.

PRZEDMIOT STOSUNKU PRAWNEGO Przedmiotem stosunku prawnego są te zachowania

stron, do których są one - ze względu na ów

stosunek – zobowiązane.

TREŚĆ STOSUNKU PRAWNEGO

Na treść stosunku prawnego składają się uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunku prawnego,
wynikające z norm prawnych.

Czasami zalicza się do treści także ekspektatywy praw (prawnie uzasadnione oczekiwania praw),
np. ekspektatywa właściciela nabycia pożytków z rzeczy.

Powstanie stosunku prawnego powoduje pojawienie się praw podmiotowych stron tego stosunku.

____________________________________________________________________________

SPRAWIEDLIWOŚĆ

Podstawowa idea, która porządkuje prawa podmiotowe we wszelkich systemach prawnych to idea
ich równości, ujmowana pod postacią sprawiedliwości.

Sprawiedliwość formalna albo abstrakcyjna jest zasadą działania, w myśl której osoby należące
do tej samej kategorii istotnej powinny być traktowane jednakowo. O kryterium istotności
ostatecznie przesądzają wartości moralne.

ARYSTOTELES - pierwotne znaczenie sprawiedliwości to ZGODNOŚĆ Z NORMĄ PRAWNĄ.

Chaim Perelman wyróżnił sześć konkretnych formuł, do jakich ostatecznie dadzą się
sprowadzić najczęściej stosowane wzorce sprawiedliwości:

1. Każdemu to samo.
2. Każdemu według jego zasług.
3. Każdemu według jego dzieł.
4. Każdemu według jego potrzeb.
5. Każdemu według jego pozycji.
6. Każdemu według tego, co przyznaje mu prawo.
Sprawiedliwość dystrybutywna - rozdzielcza, wskazuje jak należy równo rozdzielać pewne dobra
lub nakładać obowiązki, wg Arystotelesa ten rodzaj sprawiedliwości był charakterystyczny dla
stosunków publicznych i wiązał się z rozdziałem takich dóbr, jak bogactwa, urzędy, honory.

sprawiedliwość wyrównawcza (komutatywna) - wymaga, by za doznane dobro odpłacać dobrem,

zaś za zło oczekiwać stosownego zadośćuczynienia. Ten typ sprawiedliwości dominował w
stosunkach prywatnych i miał na celu przywrócenie stanu pierwotnego (wyjściowego stanu
równowagi) – przed dobrowolną wymianą lub przed wyrządzoną bezprawnie krzywdą.

Jakkolwiek z punktu widzenia walidacyjnego normy prawne obowiązują niezależnie od tego, czy
spełniają czy też nie określone wymogi moralne (tzw. niezależność walidacyjna prawa i

moralności), to jednak prawodawca musi się liczyć z tym, że obowiązki prawne naruszające
powszechnie akceptowane reguły moralne będą realizowane niechętnie, a nawet manifestacyjnie
przekraczane.

Według koncepcji Gustawa Radbrucha normy prawne, które są niezgodne ze sprawiedliwością,

powinny mimo to być przestrzegane, gdyż tego wymaga bezpieczeństwo prawne; jednakże gdy
niezgodność ta przekroczy niedającą się znieść miarę niesprawiedliwości, przestają być prawem i
tym samym ustaje obowiązek ich przestrzegania (tzw. formuła Radbrucha).

Jakkolwiek niezależne walidacyjnie normy prawne i moralne wpływają na siebie co do treści (tzw.
zależność funkcjonalna). Wiele norm moralnych staje się prawnymi (tzw. pozytywizacja moralności),
ale też wiele rozstrzygnięć prawnych z czasem uzyskuje legitymację moralną.