ICS 91.100.

10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Mart 2000

ÖNSÖZ
− Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 196-6: 1989 (+A1 1997) standardõ esas alõnarak,
TSE İnşaat Hazõrlõk Grubu’nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulunun 07 Mart 2000 tarihli
toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.
- Bu standardõn kabulü ile TS 24; 1985’in kõsmen yerine geçecektir.
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Mart 2000

İÇİNDEKİLER
1 - KAPSAM............................................................................................................... 1
2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR ......................................................................... 1
3 - ELEME METODU ................................................................................................. 2
3.1 - PRENSİP .................................................................................................................. 2
3.2 - CİHAZLAR ................................................................................................................ 2
3.3 - ELEK KONTROLUNDA KULLANILAN MALZEME .................................................... 2
3.4 - İŞLEM ....................................................................................................................... 2
3.4.1 - Çimento Kalõntõsõnõn Tayini.................................................................................................. 2
3.4.2 - Elek Kontrolü ....................................................................................................................... 2
3.5 - SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ ............................................................................... 3
4 - HAVA GEÇİRGENLİK (BLAİNE) METODU ......................................................... 3
4.1 - PRENSİP .................................................................................................................. 3
4.2 - CİHAZLAR ................................................................................................................ 3
4.2.1 - Geçirgenlik Hücresi ............................................................................................................. 3
4.2.2 - Delikli Disk ........................................................................................................................... 3
4.2.3 - Piston................................................................................................................................... 3
4.2.4 - Manometre........................................................................................................................... 3
4.2.5 - Manometre Sõvõsõ ................................................................................................................ 4
4.2.6 - Kronometre .......................................................................................................................... 4
4.2.7 - Terazi,.................................................................................................................................. 4
4.2.8 - Piknometre,.......................................................................................................................... 4
4.3 - MALZEMELER .......................................................................................................... 4
4.3.1 - Civa...................................................................................................................................... 4
2)
4.3.2 - Referans Çimento .............................................................................................................. 4
4.3.3 - İnce Yağ............................................................................................................................... 4
4.3.4 - Filtre Kâğõdõ, ........................................................................................................................ 4
4.3.5 - İnce Gres, ............................................................................................................................ 4
4.4 - DENEY KOŞULLARI ................................................................................................. 4
4.5 - SIKIŞTIRILMIŞ ÇİMENTO YATAĞI........................................................................... 4
4.5.1 - Esas..................................................................................................................................... 4
4.5.2 - Numunenin Hazõrlanmasõ .................................................................................................... 5
4.5.3 - Yoğunluğun Tayini............................................................................................................... 5
4.5.4 - Yatağõn Oluşturulmasõ ......................................................................................................... 5
4.6 - GEÇİRGENLİK DENEYİ............................................................................................ 5
4.6.1 - Esas..................................................................................................................................... 5
4.6.2 - İşlem .................................................................................................................................... 6
4.7 - CİHAZIN KALİBRASYONU ....................................................................................... 6
4.7.1 - Yatak Hacminin Tayini......................................................................................................... 6
4.7.2 - Cihaz Sabitinin Tayini .......................................................................................................... 7
4.7.3 - Kalibrasyonun Yeniden Yapõlmasõ ...................................................................................... 7
4.8 - ÖZEL ÇİMENTOLAR................................................................................................. 7
4.9 - HESAPLARIN BASİTLEŞTİRİLMESİ ........................................................................ 8
4.9.1 - Temel Formüller .................................................................................................................. 8
4.9.2 - Belirlenen Porozitenin Etkisi ................................................................................................ 8
4.9.3 - Kontrollu Sõcaklõğõn Etkisi .................................................................................................... 8
4.9.4 - Çimento Yoğunluğunun Etkisi ............................................................................................. 8
4.10 - SONUÇLARIN GÖSTERLEMESİ ............................................................................ 8
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Mart 2000

ÇİMENTO DENEY METOTLARI - BÖLÜM 6: İNCELİK TAYİNİ

1 - KAPSAM
Bu standard çimento inceliğinin tayini için iki metodu tarif eder. Eleme metodu yalnõz iri çimento
taneciklerinin varlõğõnõ göstermek için kullanõlõr, öncelikle imalat prosesinin kontrolü için uygundur.

Hava geçirgenlik metodu (Blaine) ile özgül yüzey (kütleyle ilgili yüzey) bir referans çimento numunesi
ile mukayese edilerek ölçülür. Özgül yüzeyin tayini özellikle tek ve aynõ fabrikanõn öğütme prosesinin
uyumluluğunu kontrol etmekte kullanõlõr. Bu metot kullanõlan çimentonun özelliklerinin yalnõz sõnõrlõ bir
1)
değerlendirmesine yarar.

Bu metotlar ENV 197-1’de tarif edilen bütün çimentolara uygulanõr.

2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar
metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda
daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ
şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standardõn tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardõn en son
baskõsõ kullanõlõr.

EN, ISO, IEC vb. Adõ TS No Adõ

No (İngilizce) (Türkçe)
ENV 197-1 Cement-Composition, TS 19 Çimento - Portland Çimentolarõ
specifications and conformity TS 20 Çimento - Yüksek Fõrõn Curufu
criteria. Çimentolar
TS 21 Çimento - Beyaz Portland
TS 22 Çimento - Harç Çimentosu
TS 640 Çimento - Traslõ Çimento
TS 809 Çimento - Uçucu Küllü Çimento
TS 3646 Çimento - Süper Sülfat Çimentosu
TS 10156 Çimento - Erken DayanõmõYüksek
TS 10157 Çimento - Katkõlõ Çimento
TS 12139 Çimento - Sülfatlara Dayanõklõ
TS 12140 Çimento - Portland Curufu
TS 12141 Çimento - Portland Kalkerli
TS 12142 Çimento - Portland Silika Füme
Kompoze Çimento
TS 12143 Portland Kompoze Çimento
TS 12144 Puzolanik Çimento
ISO 383-1976 Laboratory glassware - TS 641 ISO 383 Birbirleri ile Değiştirilebilen Traşlõ
Interchangeable conical ground Konik Cam Bağlantõ Parçalarõ.
joints
ISO 565 - 1983 Test sieves - Wowen metal wire TS 1225 Deney elekleri - Elek göz ve Delik
cloth, perforated plate and Açõklõklarõnõn nominal Büyüklükleri.
electroformed sheet - Nominal
sizes of openings.
ISO 3310/1 - 1982 Test sieves - Technical TS 1227 Deney elektleri - Teknik Gerekler ve
requirements and testing Part: 1 ISO 3310-1 Deney, Bölüm 1, Metal tel kumaş
Test sieves of metal wire cloth deney elekleri.
ISO 4803 - 1978 Laboratory glassware - TS ISO 4803 Lâboratuvar Cam Malzemeleri -
Borosilicate glass tubing Bonosilikat cam borular

1) Hava geçirgenlik metodu, çok ince çimentolar için, sağlõklõ sonuç vermeyeblir.

1
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Mart 2000

3 - ELEME METODU
3.1 - PRENSİP
Çimentonun inceliği, standard eleklerden elenerek ölçülür. Çimentonun belirlenmiş göz açõklõğõndan
daha büyük olan tanelerinin oranõ tayin edilir. Eleklerin kontrolu için, belirlenmiş göz açõklõğõndan daha
iri malzeme oranõ bilinen bir referans numune kullanõlõr.

3.2 - CİHAZLAR
3.2.1 - Deney Eleği
Sõkõ, dayanõklõ, paslanmaz, 150 mm 200 mm nominal çapta, 40 mm - 100 mm derinlikte, silindirik
çerçeveye tutturulmuş 90 µm göz açõklõğõnda paslanmaz örme çelik veya diğer aşõnmaya dayanõklõ
paslanmaz metal telden yapõlmõş dokumadan oluşur. Elek dokumasõ TS 1225 (ISO 565/1983) Çizelge
1 ve TS 1227 ISO 3310-1 (3310/1)’deki gereklere uymalõ ve TS 1227 ISO 3310-1 (ISO 3310-1)’de
verilen metotlara göre optik olarak muayene edildiğinde göz açõklõğõnda görülebilir düzensizlikler
olmamalõdõr. Eleme esnasõnda malzeme kaybõnõ önlemek için elek çerçevesinin altõna tutturulan
toplama tavasõ ve üstünde de kapağõ olmalõdõr.

3.2.2 - Terazi, 10 mg hassasiyette, 10 grama kadar tartma kapasitesinde,

3.3 - ELEK KONTROLUNDA KULLANILAN MALZEME

Elek kontrolu için elek kalõntõsõ bilinen referans bir malzeme kullanõlmalõdõr. Malzeme özelliklerinin
atmosferden etkilenmemesi için hava geçirimsiz, iyi kapanan kaplarda saklanmalõdõr. Referans
malzemenin elek kalõntõsõ kaplar üzerinde belirtilmelidir.

3.4 - İŞLEM
3.4.1 - Çimento Kalõntõsõnõn Tayini
Topaklanmalarõn dağõlmasõ için deneye tâbi tutulacak çimento numunesi kapaklõ bir kavanozda 2
dakika sallanõr, 2 dakika beklenir. Temiz, kuru bir çubuk kullanõlarak ince kõsõmlarõn dağõlmasõ için
hafifçe karõştõrõlõr.

Toplama tavasõ eleğin altõna takõlõr, 0,01 g hassasiyetinde yaklaşõk 10 g çimento tartõlõr ve
sõçramamasõna dikkat edilerek eleğin içine konur. Herhangi bir topaklanma varsa dağõtõlõr, üzerine
kapak konur. Elek dairesel ve doğrusal hareketlerle döndürülerek hiç ince malzeme alta
geçmeyinceye kadar sallanõr.

Kalõntõ tartõlõr. Kütle, ilk tartõlan numunenin yüzdesi olarak % 0,1 yaklaşõmla yüzde olarak (R1) ifade
edilir. Eleğin tabanõndaki ince malzemeler tava içine hafifçe fõrçalanõr. Bütün işlem yeni bir 10 g
numune ile tekrarlanarak (R2) elde edilir. Çimento kalõntõsõ R, R1 ve R2’nin ortalamasõ olarak % 0,1
yaklaşõmla yüzde olarak hesaplanõr.

Sonuçlar mutlak değer olarak %1’den fazla fark gösterdiği zaman üçüncü bir eleme yapõlõr ve üç
değerin sonucunun ortalamasõ alõnõr.

Eleme işlemi, uzman ve tecrübeli operatör tarafõndan elle yapõlõr.

NOT - Alternatif olarak, elle yapõlan işlemle aynõ sonucu göstermek şartõyla eleme makinasõ
kullanõlabilir.

3.4.2 - Elek Kontrolü

Topaklanmalarõn dağõlmasõ için deneye tâbi tutulacak çimento numunesi kapaklõ kavanozda 2 dakika
sallanõr, 2 dakika beklenir. Temiz kuru bir çubuk kullanõlarak ince kõsõmlarõn çimento içine dağõlmasõ
için karõştõrõlõr. Toplama tavasõ eleğin altõna takõlõr. 0,01 g hassasiyetle yaklaşõk 10 g referans numune
(Madde 3.3) tartõlõr ve sõçramamasõna dikkat edilerek eleğin içine konur. Madde 3.4.1’deki kalõntõ
tayinindeki eleme işlemi, tekrar da dahil yapõlõr. P1 ve P2 değerleri % 0,1 yaklaşõmla ifade edilir.

P1 ve P2’nin değerleri uygun bir elek için % 0,3’den fazla fark vermemelidir. Ortalama değer P, eleğin
durumunu gösterir (karakterize eder).

2
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Mart 2000

Referans malzemenin 90 µm göz açõklõğõ üzerindeki bilinen kalõntõsõ Ro ile, Ro / P elek faktörü (F)
olarak hesaplanõr, % 0,01 yaklaşõmla ifade edilir. Madde 3.4.1’e göre tayin edilen kalõntõ R, değeri 1,00
± 0,20 olabilen faktör F ile çarpõlarak düzeltilir.

Elek, her 100 elemeden sonra kontrol edilir.

NOT - TS 1227 ISO 3310-1 (ISO 3310/1)’de tarif edilen optik kontrol işlemi gibi herhangi bir kontrol
işlemi de kullanõlabilir. Bütün eleklerin aşõnma hõzõ yavaş olup sonuçta F faktörü de aynõ
değişimi gösterir.

3.5 - SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ

R değeri deneye tâbi tutulan çimento için, % 0,1 yaklaşõmla 90 mikrometre TS 1225 (ISO 565) elek
kalõntõsõ olarak rapor edilir.

Tekrarlanabilirliğin standard sapmasõ % 0,1; Uyarlõğõn standard sapmasõ % 0,3 civarõndadõr.

NOT - ISO eleklerinin temiminde güçlük olduğunda, aynõ işlem mevcut en yakõn standard elekle
izlenebilir. Raporda hangi mesh standard elekle çimento kalõnõtõsõnõn tayin edildiği belirtilir.

4 - HAVA GEÇİRGENLİK (BLAİNE) METODU

4.1 - PRENSİP
Çimentonun inceliği, belirlenmiş boyutlarda ve porozitedeki sõkõştõrõlmõş bir çimento yatağõndan sabit
hava miktarõnõn geçtiği sürenin gözlenmesiyle spesifik (özgül) yüzey olarak ölçülür.

Standard şartlar altõnda çimentonun özgül yüzeyi, sõkõştõrõlmõş çimento yatağõndan geçen belirli bir
hava miktarõnõn geçtiği süre olan (t), t ile orantõlõdõr. Çimento yatağõndaki tek tek porlarõn büyüklüğü
ve sayõsõ çimento tane büyüklüğü dağõlõmõna bağlõdõr ve bu aynõ zamanda belirlenen hava akõşõ için
geçen zamanõ da belirler.

Metot mutlak olmaktan ziyade mukayese metodudur. Böylece özgül yüzeyi bilinen referans bir
numune cihazõn kalibrasyonu için gereklidir.

4.2 - CİHAZLAR

4.2.1 - Geçirgenlik Hücresi

Boyutlarõ ve toleranslarõ Şekil 1a’da belirtilen sert bir dik silindirdir. Paslanmaz çelik veya aşõnmaya
dayanõklõ başka paslanmaz malzemeden yapõlmõş olmalõdõr. Alt ve üst yüzleri düz ve silindirin
eksenine dik olmalõ, hücrenin tabanõndaki çõkõntõnõn üst yüzeyi de aynõ şekilde olmalõdõr. Silindirin dõş
yüzeyi manometrenin konik başlõğõna hava almayacak şekilde oturtulmalõdõr TS 641 ISO 383 (ISO
383, bağlantõ 19/34).

4.2.2 - Delikli Disk

Paslanmaz metalden, 1 mm çapõnda 30-40 delikli, boyut ve toleranslarõ Şekil 1 b’deki gibi olmalõdõr.
Hücrenin taban çõkõntõsõna yerleştirildiğinde düzlem yüzeyleri hücrenin eksenine dik olmalõdõr.

4.2.3 - Piston
Piston, hücrenin içine serbestçe girebilecek durumda olmalõ, başlõğõ hücre silindirinin üst yüzeyine
oturduğunda alt yüzü ile delikli diskin üst yüzü arasõndaki mesafe (15 ± 1) mm olmalõdõr. Pistonun
kenarõnda, hücrenin içinde bulunan havayõ boşaltmak için düz bir kõsõm olmalõ ve bir boyun yaparak
pistonun kafasõna bağlanmalõdõr. Piston paslanmaz çelik veya diğer aşõnmaya dayanõklõ paslanmaz
maddeden yapõlmalõ ve ölçüleri ile toleranslarõ Şekil 1c’de görüldüğü gibi olmalõdõr. Piston, yalnõz izin
verilen toleranslar içinde olan hücrelerle kullanõlabilir.

4.2.4 - Manometre
Şekil 1d’de görüldüğü gibi dik olarak monte edilen borosilikat camdan TS ISO 4803 (ISO 4803)
yapõlan (U) tüpüdür. Boyut ve toleranslarõ şekildeki gibi olmalõdõr.

3
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Mart 2000

Manometrenin bir kolu üzerinde konik bir başlõk vardõr. TS 641 ISO 383 (ISO 383 bağlantõ 19/34) Aynõ
kolun üzerinde dört çizgi ve pozisyonu, ölçü ve toleranslarõ Şekil 1 d’de verilen (T) bağlantõsõ vardõr. T
bağlantõsõnõn yan kolu üzerinde kauçuk tüp ve puar ile havalandõrmayõ sağlayacak hava geçirimsiz
musluk bulunur.

Manometre tüpü, iç yüzeyini õslatmak için sõvõ (Madde 4.2.5) ile doldurulur. Tüp boşaltõlõp tekrar
doldurularak sõvõsõ işaretli en alt çizgi seviyesine (Şekil 1d, 11) getirilir. Bu manometre sõvõsõ her
bakõmdan veya yeni bir kalibrasyondan önce değiştirilir (veya temizlenir).

NOT - Başka şekildeki hücre, piston ve diğer cihazlar da; hücre ve manometre arasõndaki
düzenlemeler, belirlenen cihazdaki sonuçlarõn aynõsõnõ elde etmek şartõyla kullanõlabilir.

4.2.5 - Manometre Sõvõsõ

Manometre, en alt çizgi (Şekil 1d, 11) seviyesine kadar uçucu ve higroskopik olmayan, düşük viskozite
ve yoğunlukta, dibütül ftalat veya ince madeni yağ ile doldurulmalõdõr.

4.2.6 - Kronometre
Başlatma ve durdurma tertibatlõ, 0,2 saniye (veya daha iyisi) okunabilir ve % 1’e kadar hassasiyette,
300 s kadar zaman aralõklõ olmalõdõr.

4.2.7 - Terazi,
Çimento için 1 mg yaklaşõmla 3 g kapasitede, civa için 10 mg yaklaşõmla (50-110) g tartma
kapasitesinde olmalõdõr.

4.2.8 - Piknometre,
Veya çimento yoğunluğunu tayin edebilecek uygun cihazlar.

4.3 - MALZEMELER
4.3.1 - Civa
Reaktif veya daha iyi kapasitede,

4.3.2 - Referans Çimento2)

Özgül yüzeyi bilinen,

4.3.3 - İnce Yağ

Hücrenin iç yüzeyinde civa amalgam oluşmasõnõ önleyecek özellikte,

4.3.4 - Filtre Kâğõdõ,

Hücre boyutlarõna uygun olarak çevresi düzgün kesilmiş orta porozitede, dairesel (ortalama por çapõ 7
µm).

4.3.5 - İnce Gres,

Hücre ve manometre arasõndaki musluk ve tõpada hava sõzdõrmazlõğõnõ sağlamak için,

4.4 - DENEY KOŞULLARI

Hava geçirgenlik deneyinin yapõlacağõ lâboratuvar sõcaklõğõ (20 ± 2)°C olmalõ ve nispî nem % 65’i
geçmemelidir. Bütün deney ve kalibrasyon malzemeleri lâboratuvar sõcaklõğõnda olmalõ, malzeme
stoklanma esnasõnda atmosferik rutubeti absorbe etmemelidir.

4.5 - SIKIŞTIRILMIŞ ÇİMENTO YATAĞI

4.5.1 - Esas
Sõkõştõrõlmõş çimento yatağõ tanecikler arasõnda spesifik hacimdek hava ile tekrar düzenlenebilen
çimento taneciklerinden oluşur. Bu hava hacmi toplam sõkõştõrõlmõş çimento yatağõ hacminin bir
fraksiyonu olarak ifade edilir ve porozite (e) olarak tariflenir. Çimento taneciklerinin hacmi, hacim
3
fraksiyonu (1-e)’dir. Eğer yatağõn toplam hacmi (V) ise çimentonun mutlak hacmi V.(1-e) cm ’dir.
3
Çimentonun kütlesi m ise, ρV (1-e) gram olur. Burada ρ, çimento taneciklerinin g/cm cinsinden katõ
yoğunluğudur.

4
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Mart 2000

ρ’nun bilinmesi ile istenilen porozite (e) elde etmek için, toplam V hacmindeki sõkõştõrõlmõş yatağõn
çimento kütlesi tartõlabilir. ρ’nun tayini Madde 4.5.3, V’nin ise Madde 4.7.1’de tarif edilmiştir.

4.5.2 - Numunenin Hazõrlanmasõ

Deneye tâbi tutulacak çimento numunesi kapaklõ bir kavanozda topaklanmalarõ dağõtmak için 2 dakika
sallanõr, 2 dakika beklenir. Çimento tanelerinin dağõtõlmasõ için temiz kuru bir çubukla itina ile
karõştõrõlõr.

4.5.3 - Yoğunluğun Tayini

Çimentonun yoğunluğu Madde 4.2.8’de verilen piknometre gibi cihaz kullanõlarak tayin edilir. Reaktif
olmayan sõvõ kullanõlõr. Kullanõlacak çimento miktarõ cihaza bağlõdõr, fakat tayin edilen ρ’nun değeri
3 3
0,01 g/cm doğrulukta olmalõdõr. Bu tayin paralel iki deney sonucundan 0,01 g/cm yaklaşõmla
doğrulanõr.

4.5.4 - Yatağõn Oluşturulmasõ

e = 0,500 porozitedeki bir çimento yatağõ elde etmek için çimento miktarõ (m1) aşağõdaki eşitilkten
hesaplanõr:

m1 = 0,500 ρ V (g) (1)

Burada;
3
ρ = çimentonun yoğunluğu, (g/cm ) (Madde 4.5.3)
3
V=çimento yatağõnõn hacmi (cm ) (Madde 4.7.1)

dir.

Bu kütle doğru (uygun) bir şekilde sõkõştõrõlarak 0,500 porozitede bir yatak oluşturulur. Delikli disk
(Madde
4.2.2) hücrenin tabanõndaki çõkõntõ üzerine (Madde 4.2.1) yerleştirilir ve onun üzerine de kullanõlmamõş
dairesel filtre kâğõdõ ( Madde 4.3.4) konur. Filtre kâğõdõnõn delikli disk üzerini tamamen kaplamasõ için
temiz bir çubukla düzeltilir. Çimento miktarõ (m1) dikkatlice, kayõplardan kaçõnõlarak hücreye yerleştirilir.
Hücre çimento seviyesinin ayarlanmasõ için tõklatõlõr. İkinci bir kullanõlmamõş filtre kâğõdõ düzeltilmiş
çimento üzerine konur. Piston (Madde 4.2.3) filtre kâğõdõnõn ile temas etmek üzere hücreye daldõrõlõr.
Piston nazikçe kapağõn alt yüzü hücre ile temas edinceye kadar preslenir. Piston yavaşça 5 mm geri
çekilir, 90 derece döndürülür ve tekrar yatağõn üzerine piston başlõğõ hücre ile temas edinceye kadar
preslenir. Yatak böylece sõkõştõrõlmõş olur ve geçirgenlik deneyi için hazõrdõr. Piston yavaşça geri
çekilir.

NOT - Hõzlõ ve şiddetli presleme tane büyüklüğü dağõlõmõnõ değiştirebilir ve böylece yatağõn özgül
yüzeyi de değişir. En büyük basõnç baş parmağõn piston üzerine rahatça bastõrõlmasõ ile elde
edilmelidir.

4.6 - GEÇİRGENLİK DENEYİ

4.6.1 - Esas
Özgül yüzey S, Madde 4.9.1’de verilen eşitlikle hesaplanõr.

3
K e t 2
S= x x (cm /g) (2)
ñ (1 − e) 0,1η

2) Referans çimento şu adresten temin edilir: National Bureau of Standards, Office of Standard
Reference Materials, Chemistry Building, Washington DC, 20234, USA.

5
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Mart 2000

Burada,

K = cihaz sabiti, (Madde 4.7.2)

e = yatağõn porozitesi,
t = ölçülen zaman, (s)
3
ρ = çimentonun yoğunluğu (g/cm ) (Madde 4.5.3)
η = Çizelge 1’den alõnan deney sõcaklõğõndaki havanõn viskozitesi (Pa.s)

(20 ± 2) °C’da
e = 0,500 porozite için

524,2 K x t
S = (cm 2 / g) (3)
ρ

olur.

4.6.2 - İşlem
Hücrenin konik yüzeyi, manometrenin üst kõsmõndaki soketin içine gerektiğinde hava sõzdõrmazlõğõnõ
sağlamak için biraz ince gres (Madde 4.3.5) sürülerek yerleştirilir.

Çimento yatağõnõn bozulmamasõna dikkat edilmelidir. Silindirin üstü uygun bir tõpa ile kapatõlõr. Musluk
açõlõr ve hafifçe havalandõrarak manometre sõvõsõ en üst çizgiye yükseltilir, (Şekil 1d,8) musluk kapatõlõr
ve manometre sõvõ seviyesinin sabit kalmasõ gözlenir. Eğer seviye düşerse hücre / manometre
birleşme yerleri ve musluk bağlantõlarõ kontrolu yapõlõr. Hava kaçağõ deneyi sõvõnõn seviyesi sabit
oluncaya kadar tekrarlanõr. Musluk açõlõr ve hafifçe havalandõrõlarak sõvõ seviyesi en yüksek hizaya
(çizgiye) ayarlanõr. Musluk kapatõlõr. Silindirin üzerindeki tõpa uzaklaştõrõlõr. Manometre sõvõsõ akmaya
başlar, sõvõ ikinci çizgiye (Şekil 1d, 9) ulaşõnca kronometre çalõştõrõlõr ve sõvõ üçüncü çizgiye (Şekil 1d,
10) ulaşõnca kronometre durdurulur. Zaman (t) 0,2 s hassasiyetle ve sõcaklõk 1°C hassasiyetle
kaydedilir.

İşlem aynõ yatak üzerinde tekrarlanõr ve tekrarlanan zaman ve sõcaklõk değerleri kaydedilir. Madde
4.5.4’deki işlem takip edilerek aynõ çimentodan ya ikinci bir yatak hazõrlanõr ya da çimento numunesi
az ise ilk yatak bozularak taze bir yatak hazõrlanõr. İkinci yatak üzerinde, geçirgenlik deneyi iki defa
zaman ve sõcaklõk değerleri önceki gibi kayõt edilerek tekrarlanõr.

4.7 - CİHAZIN KALİBRASYONU

4.7.1 - Yatak Hacminin Tayini

Hücre ile piston arasõndaki açõklõğõn gereği sebebiyle her hücre piston ikilisi için sõkõştõrõlmõş çimento
yatak hacmi değişir. Sõkõştõrõlmõş çimento yatağõ hacmi verilen hücre piston açõklõğõ için bulunur. Bu
hacim aşağõdaki gibi tayin edilir.

Hücrenin iç yüzüne film halinde çok ince mineral yağ (Madde 4.3.3) uygulanõr. Delikli disk, hücrenin
içindeki çõkõntõ üzerine oturtulur. İki yeni filtre kâğõdõ delikli disk üzerine konur ve hücrenin tabanõnõ tam
olarak kaplamasõndan emin olmak üzere bir çubukla düzeltilir.

Hücre civa (Madde 4.3.1) ile doldurulur, hava kabarcõğõ varsa temiz kuru bir çubukla giderilir. Hücrenin
doluluğundan emin olmak için hücre üstü düzelinceye kadar cam bir plâka civa yüzeyi üzerine
bastõrõlõr. Hücre boşaltõlõr, civa 0,01 g hassasiyetle tartõlõr (m2) ve sõcaklõk kaydedilir. Filtre kağõtlarõndan
biri çõkarõlõr Madde 4.5.4’de tarif edildiği gibi sõkõştõrõlmõş bir çimento yatağõ oluşturulur, üzerine yeni bir
filtre kâğõdõ konur, daha önce olduğu gibi hücre tekrar civa ile doldurulur, hava kabarcõklarõ ve seviye
düzeltilmesi yapõlarak civa boşaltõlõr; 0,01 g hassasiyetle tartõlõr (m3) ve sõcaklõk kontrol edilir.

Yatak hacmi (V) aşağõdaki eşitlikten hesaplanõr.

m2 − m3
V = (cm 3 ) (4)
ρH

6
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Mart 2000

Burada;
ρH = Civanõn deney sõcaklõğõndaki, Çizelge 1’de verilen yoğunluğudur.
3
İşlem, taze çimento yataklarõndan elde edilen iki (V) değeri arasõndaki fark 0,005 cm ’den az oluncaya
kadar tekrar edilir. İki değerin ortalamasõ V olarak kaydedilir.

NOT 1 - Civanõn yuvarlanmamasõ veya sõçramamasõ ve operatörün cilt ve gözüyle temas etmemesi
için dikkat edilmelidir.

NOT 2 - (2,800 ± 0,001) g referans çimento kullanõlarak 0,500 porozitede bir çimento yatağõ elde
edilebilir (Madde 4.3.2).

4.7.2 - Cihaz Sabitinin Tayini

Özgül yüzeyi bilinen referans çimentodan (Madde 4.3.2) sõkõştõrõlmõş bir çimento yatağõ hazõrlanõr,
Madde 4.5.2, Madde 4.5.3, Madde 4.5.4 ve Madde 4.6.2’de verilen işlemlere göre geçirgenligi ölçülür.
Zaman ve deney sõcaklõğõ kaydedilir. Aynõ yatak kullanõlarak Madde 4.6.2’deki işlem iki defa
tekrarlanõr, zaman ve sõcaklõğõn değerleri kaydedilir. Aynõ referans çimentonun iki ayrõ numunesi
üzerinde işlem tekrar edilir. Her üç numunenin üç sõcaklõk ve zaman ortalamasõ hesaplanõr. Her
numune için K hesaplanõr.

S o ρ o (1 - e) 0,1η o
K= (5)
3
e to

Burada;
2
So = Referans çimentonun özgül yüzeyi (cm /g),
3
ρo = Referans çimentonun yoğunluğu (g/cm ),
to = Ölçülmüş üç zamanõn ortalamasõ (s),
ηo = Üç sõcaklõk ortalamasõndaki hava viskozitesi (Pa.s) (Çizelge 1), dir.

Belirlenen porozite e = 0,500 alõndõğõnda

0,1 ηo
K = 1,414 S o ρo (6)
to

olur, Üç K değerinin ortalamasõ cihazõn K sabiti olarak alõnõr.

4.7.3 - Kalibrasyonun Yeniden Yapõlmasõ

Cihazõn sürekli kullanõlmasõ, hücrenin, piston ve delikli diskin aşõnmalarõndan dolayõ çimento yatak
hacminde ve cihaz sabitinde değişikliklere neden olabilir. Bu değişimler özgül yüzeyin ikincil referans
çimento kullanõlarak ölçülmesi ile tayin edilebilir.

Çimento yatak hacmi ve cihaz sabiti, referans çimentolarla:

a) Her 1000 deneyden sonra,
b) Manometre sõvõsõ cinsi,
− filtre kâğõdõ cinsi ve
− manometre tüpü değiştiğinde,
c) İkincil referans çimentonun sistematik sapmalarõnda,
yeniden kalibre edilmelidir.

4.8 - ÖZEL ÇİMENTOLAR

Genel çimentolardan farklõ tane büyüklük dağõlõmõ olan bazõ çimentolar, özellikle yüksek dayanõmlõ
ince çimentolar, e = 0,500 porozitesinde Madde 4.5.4’e göre sõkõştõrõlmõş yatak oluşturamõyabilirler.
Pistonun başõ hücrenin üstü ile temas edilmesinde baş parmak basõncõ yeterli olmaz veya temas
edildikten sonra basõncõn kalkmasõ ile piston yukarõ hareket ederse, e = 0,500’ün uygun olmadõğõ
gözönüne alõnõr.

7
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Mart 2000

Böyle durumlarda iyi sõkõştõrõlmõş bir yatak için gerekli olan porozite deneysel olarak tayin edilir. Madde
4.5.4’deki gibi yatak yapmak için tartõlan çimento kütlesi, m4, aşağõdaki eşitlikten bulunur.

m4 = (1-e1) ρ1 V (g) (7)

Burada, e1 deneyle tayin edilen porozitedir.

4.9 - HESAPLARIN BASİTLEŞTİRİLMESİ

4.9.1 - Temel Formüller

Deneyi yapõlan çimentonun özgül yüzeyi, S, aşağõdaki eşitlikten hesaplanõr:

ρo (1 - e o ) e3 0,1 η o t
S= x x x x x So (cm 2 / g) (8)
ρ (1 − e) e 3o 0,1 η to

Burada;
2
So= Referans çimentonun özgül yüzeyi, (cm /g), (Madde 4.3.2)
e = Deneyi yapõlan çimento yatağõnõn porozitesi,
eo = Referans çimento yatağõnõn porozitesi, (Madde 4.7.2)
t = Deneyi yapõlan çimento için ölçülen zaman, (s),
to = Referans çimentonun ölçülen üç zaman ortalamasõ, (s), (Madde 4.7.2)
3
ρ = Deneyi yapõlan çimentonun yoğunluğu, (g/cm ), (Madde 4.5.3)
3
ρo = Referans çimentonun yoğunluğu, (g/cm ), (Madde 4.7.2)
η = Çizelge 1’den alõnan, deney sõcaklõğõndaki hava viskozitesi, (Pa.s)
ηo = Referans çimento için üç sõcaklõk ortalamasõndaki (Çizelge 1) hava viskozitesi (Pa.s)
dir.

4.9.2 - Belirlenen Porozitenin Etkisi

Hem referans hem deney numunesi için e = 0,500 olarak belirlenen porozite kullanõmõnda 8 No’lu
eşitlik (S) aşağõdaki gibi basitleşir.

ρo 0,1 η o t
S= x x x So (cm 2 / g) (9)
ρ 0,1 η to

Porozitesi e = 0,500’den faklõ olan çimentolarda, 9’uncu eşitlik, referans çimentoda o porozitede
deneye tâbi tutulmamõşsa kullanõlmaz.
4.9.3 - Kontrollu Sõcaklõğõn Etkisi
Çizelge 1’de görüldüğü gibi, 0,1 η değeri 18°C’da 0,001345’den, 22°C’da 0,001353’e kadar bir
değişim gösterir. Belirlenen lâboratuvar şartlarõ altõnda 0,001349 değeri % 0,5’lik bir hata ile ve daha
büyük olasõlõkla % 0,3 veya daha az hata ile alõnabilir. Yapõlacak basitleştirme ile aşağõdaki eşitlik elde
edilir.

ρo t
S= x x So (cm 2 / g) (10)
ρ to

4.9.4 - Çimento Yoğunluğunun Etkisi

Formülden yoğunluk da çõkarõlarak daha da basitleştirilebilir. Bu basitleştirme sadece portland
çimentolarõnda, yoğunluk ρ = 3,15 olarak uygulanabilir. Bu varsayõmõn %1’e kadar hata getirdiği bilinir.
CEM II, CEM III ve CEM IV sõnõfõ çimentolarõn kullanõmõnda daha fazla hata olduğu kesindir. Bu
standard çimentonun yoğunluğunun tayin edilmesini ve özgül yüzeyin hesabõnda kullanõlmasõnõ
gerektirir.

4.10 - SONUÇLARIN GÖSTERLEMESİ

Porozitenin e = 0,500 olduğu, Madde 4.6.2’deki işlemde yapõlan 4 deneyde eğer sõcaklõk (20 ± 2)°C
ise bu deneylerde bulunan zamanlarõn ortalamasõ alõnabilir. 3 No’lu veya 10 No’lu eşitliğe yerleştirilir
2
ve çõkan (S) değeri 10 cm /g yaklaşõmla çimentonun özgül yüzeyi olarak ifade edilir.

8
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Mart 2000

Bir ve aynõ numuneden yapõlan iki deney sonucu arasõndaki fark % 1 ise bu kabul edilir.
2 2
Tekrarlanabilirliğin standard sapmasõ 50 cm /g, uyarlõlõğõn ise 100 cm /g’dõr.
2
Porozitenin 0,500’den farklõ olduğu durumlarda 8 No’lu eşitlik kullanõlõr ve sonuç 10 cm /g yaklaşõmla
çimentonun özgül yüzeyi olarak ifade edilir.

Kontrolün bozulmasõ veya diğer sebeplerden dolayõ dört sõcaklõk belirlenen (20 ± 2)°C’õn içinde
değilse, (S) değeri sõcaklõk ve zaman çifti için 2 No’lu veya 8 No’lu eşitlik kullanõlarak hesaplanõr. Dört
2
değerin ortalamasõ 10 cm /g yaklaşõmla çimentonun özgül yüzeyi olarak ifade edilir.

ÇİZELGE 1 - Civanõn Yoğunluğu (ρH), Havanõn Viskozitesi (η) ve Sõcaklõğõn Fonksiyonu Olarak
( 0,1 η) Değerleri

Sõcaklõk (°C) Civanõn Yoğunluğu Havanõn Viskozitesi (η) 0,1 η

(ρH) Pa.s
3
g/ cm

16 13,560 0.000 018 00 0,0013 42

17 13,560 0.000 018 05 0,0013 44

18 13,550 0.000 018 10 0,0013 45

19 13,550 0.000 018 15 0,0013 47

20 13,550 0.000 018 19 0,0013 49

21 13,540 0.000 018 24 0,0013 51

22 13,540 0.000 018 29 0,0013 53

23 13,540 0.000 018 34 0,0013 54

24 13,540 0.000 018 39 0,0013 56

NOT - Ara değerler lineer interpolasyonla tayin edilir.

9
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Mart 2000

ŞEKİL 1 - Hava Geçirgenlik (Blaine) Cihazõ

Tüm ölçüler mm’dir.

Madde Açõklamalar Tavsiye Edilen Mecburî

mm mm
1 Piston A ≤ 50 G = 12,7 ± 0,1
2 Hava çõkõşõ için düz yüzey B = 135 ± 10
3 Hücre C = 275 ± 25 E = G - 0,1
4 Sõkõştõrõlmõş çimento yatağõ D = 23 ± 1
5 Filtre kâğõdõ J = 50 ± 15 H = 15 ± 1
6 Delikli disk K = 0,8 ± 0,2
7 Manometre L = 0,9 ± 0,1
8,9,10,11 Seviye çizgileri M = 9,0 ± 0,4
12 Hücrenin konik yuvasõ
13 Musluk
14 Lastik boru,
15 Puar

10