PAIDEIA – ideał, w jakim kierunku należy kształcić, system wychowania młodzieży

HOMOS i PHYSIS

ARETE POLITIKE – umiejętność polityczna

IZOHIETA – obszar, na którym pada taka sama (pewna) ilość opadów

OMPHALOS –pępek świata

KAIROS – chwila, moment (nacechowana emocjonalnie), dobry moment czasu, czas właściwy,
właściwa chwila

CHRONOS – jeden z modelów wyobrażenia czasu, konkretny, dający się mierzyć odcinek czasu

aion – wiek, wieczność

TEMPUS – czas

BENVENISTE

OJKOUMENE – świat zamieszkany

μακρογιοι - długowieczni

POLIS – greckie miasto-państwo IX w.p.n.e

Aitiologia – opowieść , która przynosi tłumaczenie wydarzenia z przeszłości, które ma znaczenie i

konsekwencje w teraźniejszości. Czasem jest to relacja pokazująca korzenie, wspólne pochodzenie
bohaterów – może mieć konsekwencje polityczne i opowieść zmienia się w zależności od sytuacji
politycznej i tego, co oczekuje się, żeby z niej wyniósł czytający (co ma zrozumieć)

theomachoi – walczący z bogami

ARETE –cnota

HYBRIS – pycha

SOFROSYNE – ‘rozsądek’ – odpowiednie wymierzanie, zrównoważenie pewnych cech ludzkiej natury,

równowaga (ideał nieosiągalny/osiągalny za wielką cenę)

SILLOI – ‘złośliwość”

HELLAS – greckość jako taka

PHILOI – swoi, przyjaciele, najmniejszy krąg przynależności, rodzina i przyjaciele

wolni – niewolnicy (DOULOI i ELEUTHEROI)

leoi/laoi – lud
OIKOS – rodzina wraz z domem, ziemią, niewolnikami (łac. Familia)
ANTHROPOI

ASYLIA – prawo, że obywatele Aten mają szanować majątkowo obywateli Teb, po jego wprowadzeniu
xenoi (Tebańczycy w Atenach) byli pod opieką państwa, a nie tylko boga; traktaty o poszanowaniu
majatku obywateli miedzy dwoma polis

ETHNOS – plemię

POLITES – mieszkaniec danej wspólnoty  dalej mieszkaniec miasta

DEMOS – wszyscy obywatele danej wspólnoty  z czasem TYLKO BIEDOTA

formy organizacji demosu:

 eklesia - zgromadzenie ludowe

 dikasteria - sądy

leiohritos/leiokrytios – ten, co został wybrany przez lud

DIKASTERIA – różnego rodzaju sądy

BOULE – rada

ARCHAI – urzędy

ASTY – akropolis, miasto

SYNOIKIZM – wspólne zamieszkanie

 CHORA – wieś, zaplecze

 akropol - część urzędowo-sakralna
 areopag - wzgórze obrad boule

SCHOLE=otium (czas wolny)

FYLE (szczepy) i FRATRIA (braterstwo), DEMY (lokalne gminy)

THES/THECI – wolni ludzie pracujący u kogoś na roli (parobkowie)

METOJKOWIE – wolin rezydenci

Obywatel – najwyższy status człowieka (posiada PRAWA):

1) ten, kto się urodził w poleis
2) żeby metojk mógł zostać obywatelem musi odbyć się głosowanie ok 6000 obywateli (de facto
wszyscy obywatele muszą się na to zgodzić)
3) tylko Ateńczyk może zawrzeć legalny związek małżeński i z tego związku: obywatel + obywatelka =
legalne ateńskie dziecko
4) tylko obywatel ma prawo posiadać ziemię w Attyce
5) Obywatel nie płaci podatków (Metojk –tak!)
*wysokość podatku – 12 dniówek robotnika
Metojkowie zobowiązani są do służby wojskowej (przywilejem może być walka razem z obywatelami
– za zasługi)
STASIS zbrojny zamach stanu, grupa osób organizująca się politycznie

dokimasia – badanie obywatelstwa

euergetai dobroczyńca

hierarchia/choregia → wystawienie chóru

ATIMIA, TIMIA – zbiór kar za to, że zrobiło się coś na szkodę własnej poleis (zdrada demokracji, nie
spłacenie długów – niektóre są dziedziczne; bardzo duży wachlarz kar- niektóre bardzo drastyczne):
 za zdradę demokracji odebranie miejsca na kultach rytualnych poleis (np. zakaz wstępu na agorę)
MIASMA – zmaza religijna – w przypadku złamania zasady, nie posłuchania kary
zakaz przemawiania w sądzie (pozbawienie czci obywatela) – odbieramy równość wobec
wszystkich obywateli

atimia – dyshonor, ograniczenie przywilejów

time – honor

miasma – nieczystość rytualna

atimos

eleutheria – wolność

isotes – równość wobec prawa

KAKOI – ‘ludzie źli, stanu nijakiego’, niearystokraci

ARISTOI

EFEBIA - system wychowania obowiązujący w miastach starożytnej Grecji, który poprzedzał

przyjęcie do wspólnoty pełnoprawnych obywateli

AGON - zawody rozgrywane w różnych dziedzinach (sport, poezja, muzyka, teatr) w ramach świąt
religijnych

SYMPOZJON – biesiada, w której wszyscy są równi, składa się z rozmaitych konkursów (przede
wszystkim intelektualnych)

DEIPNON – uczta
SYMPOZJON – picie

Elita – bardzo duża grupa społeczna

SYMPOZJARCHA – szef sympozjonu - ku prawej podawany kielich, każdy musi wziąć udział w zabawie
(uczestnik sympozjonu) Zabawy zręcznościowe (KOTTABAS –najpiękniejszy dźwięk, HETERIE – grupy
przyjaciół, SKOMMA – żądło, SKOMMATA – żarty z współbiesiadników, złośliwości akceptowalne) i
poetyckie (zagadki)
PALAISTRA – miejsce treningów

KALOKAGATHIA – dobry i piękny

PANKRATION – najbardziej brutalne - mieszane sposoby walki

ANDREIA – męskość, męstwo, DIANOIA - inteligencja przenikająca, taka, co przysługuje osobom

mającym cechy przywódcze

lyssa – szaleństwo bojowe

atimia – dezercja

GYNAJKEJON /GYNAJKONTIS – część kobieca (w domu)  tkactwo

ANDRON – część męska sympozjony (mężczyźni oddają się męskim rozrywkom)

OIKOS – dom, rodzina

AMECHANIE –bezsilność (kobiety)

KYRIOS – zwierzchnik, reprezentant

ENGYE - kontrakt między ojcem a mężem

- GAMOS - ślub

GORTYNA – prawa kreteńskie (miejscowość na Krecie, skąd pochodzi znany nam zbiór praw)

EPIKLEROS – dziedziczka (kobieta przy majątku rodziny) – los, działka ziemi

Dokimazja obywatelska – sprawdzenie, czy ktoś jest faktycznie obywatelem

POLITIS – obywatelka

- hetera (dla chwilowej przyjemności) ‘towarzyszka’

- panakaia (utrzymanka, kochanka – dla codziennej higieny)

POLITIS – obywatelka

EUSEBEIA – religijność ‘dobra służba wokół bogów’

‘rzeczy święte’ HIERA (?)

HEKATOMBY – ‘ofiara ze stu wołów’ każda ofiara z dużej liczby zwierząt

ETOLOGIA – pogranicze religioznawstwa, biologii…

Dary – ANATHEMATA – bezkrwawe – wota (ofiarowane w ramach dziękczynienia) i dziesięciny (1/10

sukcesu, np. łupu wojennego, na skutek obietnicy, pakt z bogiem)

 APARCHAI – ‘pierwociny’ – symbolicznie ofiarowujemy bogu wszystko, choć dajemy początek

(większość zachowujemy dla siebie); początek czegoś, co ma nam zapewniać późniejsze
powodzenie w tej dziedzinie
  Libacja –(sponde) – odlewanie rytualne kilku kropel płynu jako znak ofiary
traktat pokojowy związany z libacją
 TAPEDZOMATA – ‘stoły dla bogów’
*rytualne świętokradztwo – np. w przymierzu spiskowców

THYSIA – od thyein – ‘zażynać’

HOLOCAUSTOS – ‘spalenie w całości’

BOUFONIA – ‘zabicie byka’

MIASMA – ucieczka od zmazy ? (IMO miasma=zmaza)

mystai - wtajemniczający się po raz pierwszy

epoptowie - wtajemniczeni, którzy wtajemniczają się po raz drugi (stopniowanie

wtajemniczenia

geras – najlepsza część zwierzęcia, ofiara buduje hierarchię społeczną

EPOPTOWIE – ‘ci, którzy już w czymś uczestniczyli

MYSTAGOGOS – ‘ten, który wtajemnicza’

HIEROFANTA – ten, który coś pokazuje’

KERYKS – herold

DADUCHOS – pochodniowy

TELESTERION – miejsca, gdzie uprawia się rytułał; świątynia, do której mogą wejść ludzie (jedni z
nielicznych), robi wrażenie labiryntu

ANAKTORON

napój KYKEON

PANYHIS ( w gronie kobiet tańce dionizyjskie)

deipnon – tyle co obiad

deis – wspólna wieczerza ofiarna – Homer wg mnie daite

deisideimonia – cechuje zabobonnika, ten który boi się deoma (daimon)

hieros logos – opowieść święta, opowieść o bóstwie, której nie można wypowiedzieć publicznie

orenta (ręce rozłożone w górze, głośna modlitwa)

euche – modlitwa człowieka przekonanego że bóstwo jest mu coś winne

lite – modlitwa korząca

ara – modlitwa zaklinająca

telete – wypełnienie aktu religijnego

dromena – rzeczy, które się robi

legomena – rzeczy, które się mówi

boedromion – miesiąć przepędzania bydła przpadajaący na przeło IX/X

THIASOS – stowarzyszenie rytualne

forma organizacji, którą przybierają mężczyźni na sympozjonie

Kultowe przydomki Dionizosa: ANTROPORASTOS, pożeracz człowieka, pożeracz na surowo

SPARAGOS – rozrywanie zwierząt

ONAFAGIA – zjadanie na surowo

ANTESTERIA – święto zmarłych/ święta młodego wina

MENADA – kobieta z orszakiem

MANIA (menos – siła witalna)

anaktoron – budynek królowych

theorikon – fundusz na cele teatralne

kulawka” ryton – naczynie, które można odstawić tylko puste

 prosopon - maska
 gorgonejon - maska przeraxliwa (rowniez na tarczach)

kyranejkosu - dzielnicy poza atenami z cmentarzami