Professional Documents
Culture Documents
تعمیر محافظ برق
تعمیر محافظ برق
پیشگفتار:
شاید حدود 25سال است که از مدارات محافظ برق در صنعت برق استفاده می شود .و این مدار با همین شکل نسبتا ساده مورد استفاده قرار
می گیرد .ما در این مقاله سعی کردیم با تشریح کامل و توضیحات مدار و روش های تعمیر مدار محافظ برق بپردازیم.
قسمت ورودی :ورودی مدار مربوط به دو پایه برق Acورودی روی برد می باشد برق 220ولت ای سی به خازن پلی استر وارد میشود این قسمت
مقدار مانند منبعهای خازنی با استفاده از رکتانس خازن جریان مورد نیاز را تامین میکند .
Tolidgera.ir 1
نکته :در زمانی که خازن در جریان acقرار میگیرد حکم محدود کنندگی جریان را بهعهده دارد( روش کار خازن در جریان )Ac
نکته :مقاومت R1در مدار برای خالی کردن ولتاژ ذخیره شده در خازن پلی استر به کار میرود .البته بعد از خاموش شدن دستگاه این عمل
صورت میگیرد .این مقاومت باید در حدود چند صد کیلو اهم باشد که به آهستگی خازن را تخلیه کند.
ً
حدود خازن پلی استر در مدارات محافظ برق غالبا از ششصد و هشتاد نانو فاراد تا یک میکرو فاراد میباشد تعیین مقدار خازن در مدار با توجه
به جریان مورد نیاز کاری مدار می باشد .
ً
مثال نوع رله استفادهشده در مدار ،یک المان تعیینکننده جریان مصرفی در مدار است .همچنین آی سی و متعلقات اطراف آی سی مدار .اما
ً
رله نقش اصلی تعیین مصرف این جریان را دارد ولتاژ کاری خازن معموال چهارصد ولت می باشد .
قسمت یکسوسازی:
بعد از خازن پلی استر ورودی به مدار یکسوساز می رسیم .این قسمت مدار تشکیل داده شده است از چهار عدد دیود یکسوساز تمام پل و یک
عدد خازن الکترولیت که در بسیاری از مدارات مختلف دیگر نیز استفاده می شوند .
این قطعات وظیفه تبدیل ولتاژ Acبه Dcرا بهعهده دارند و بعد از خازن جریان محدودشدهی Acرا به جریان Dcتبدیل می کنند چهار عدد دیود
به صورت تمام پل به هم متصل هستند.
خازن الکترولیت نیز برای حذف و صاف کردن (فیلتر کردن) ولتاژ تمام موج یکسو شده بکار می رود .
مقدار دیودهای یکسوساز با دو مؤلفه انتخاب می شوند یکی ولتاژ کاری و دوم جریان کاری .دیودهای یکسوساز مورد استفاده در اکثر مدارات
1N4007می باشند .
Tolidgera.ir 2
این دیودها در بازار به وفور یافت می شوند و دارای ولتاژ شکست هزار ولت و جریان یک آمپر می باشند .البته در حرارت کاری بیست و پنج درجه
سانتیگراد در کل این دیودها برای مدار محافظ برق کافی هستند.
ً
خازن مورد استفاده در مدار حدودا دویست و بیست میکرو فاراد تا چهارصد میکرو فاراد میباشد بسته به جریان مصرفی مدار این خازن نیز متفاوت
است .
ولتاژ خازن الکترولیت نیز بسته به نوع ولتاژ کاری مدار از بیست پنج ولت تا سی و پنج ولت می باشد .
این قسمت مدار که بعد از یکسو سازی قرار میگیرد به دو روش انجام میگیرد.
مقاومت R2برای محدود کردن جریان بر روی دیود زنر قرار داده شده است
مقاومت R2حدود 33تا 100اهم می باشد و توان آن از 1/2تا 2وات متغیر است.
نسبت با انواع مدار دیود زنر DZ1در حالت موازی با خروجی یکسوساز قرار دارد .در این حالت اگر ولتاژ شکست دیود زنر 12ولت باشد ولتاژ
خروجی بعد از دیود زنر 12ولت ثابت میگردد و دیود زنر اجازه عبور ولتاژ بیشتر از 12ولت را نمیدهد زیرا باقیمانده ولتاژ باالتر از 12ولت را به
زمین (منفی) میفرستد .
ً
ولتاژ دیود زنر در این مدار با ولتاژ رله رابطه مستقیم دارد مثال اگر رله در مدار 12ولتی باشد دیود زنر نیز 12ولتی است .اما اگر رله 24ولتی باشد
دیود زنر نیز 24ولتی است توان دیود زنر حدود 1وات است و با شماره ( 1N4742دوازده ولتی) می باشد .
Tolidgera.ir 3
این قسمت از مدار را با رسم شکل توضیح میدهیم .
با توجه به شکل میبینید که یک خط از ورودی Acبرای نمونهگیری وارد مدار نمونهگیری شده است در این قسمت تفاوتی ندارد کدام خط Ac
وارد مدار نمونهگیری شود.
ولتاژ Acبا عبور از R3کاهش یافته و از طریق R4که با زمین متصل است تثبیت می شود .
سپس از D5با مقدار Dcتبدیل شده و از طریق خازن C5فیلتر میگردد و به مقدار واقعی میرسد .مقاومت R5نیز برای تثبیت بیشتر است .
مقدار تنظیمشده ولتاژ نمونهگیری شده بعد از خازن C5مشخص می شود .مقادیر المانهای این قسمت از مدار بستگی به نوع طراحی مدار
دارد اما شکل کلی مدار در انواع مختلف به همین صورت می باشد .
Tolidgera.ir 4
زمانی که ولتاژ برق شهر که از مدار نمونهگیری رد شده و کاهش یافته است وارد پایههای شش و سه می شود این پایهها ورودیهای مثبت و منفی
دو مقایسه کننده از چهار مقایسه کننده آی سی lm324هستند .
طرز کار هر مقایسه کننده از هر ای سی آپ امپی به این صورت است که اگر ولتاژی که به پایه مثبت داده می شود از ولتاژی که به پایه منفی داده
شده بیشتر شود خروجی مقایسه کننده برابر با ولتاژ تغذیه ای سی می شود و بلعکس .مثال اگر ولتاژ ای سی 12ولت باشد خروجی نیز 12ولت
می شود .شکل مقایسه کننده ها هم به صورت یک فلش مثلثی می باشد که در شکل معلوم است.
ولتاژمرجع ساخته شده توسط تقسیم مقاومتی یا دیود های زنر انجام می پذیرد.
یک مقایسه کننده برای تشخیص ولتاژ باالی ورودی می باشد ،زمانی که به پایه پنج ولتاژ مرجع (که حد معمولی 220ولت را بیان میکند) و به
پایه شش ولتاژ نمونهگیری وارد میشود.
اگر ولتاژ پایه شش بیشتر از پایه پنج شود خروجی که پایه هفت می باشد قطع می شود( زمین میشود) پس الایدی قرمز روشن میشود زیرا
کاتد ال ای دی با خروجی و آند آن به VCCمتصل است .
مقادیر المانهای مشخص شده در شکل بستگی به ولتاژ نمونهگیری دارد و ولتاژ پایه پنج براساس آن شناخته میشود و با استفاده از دیود زنر
Dz2مشخص می شود.
Tolidgera.ir 5
ً
با توجه به شکل ولتاژ مرجع با تقسیم مقاومتی به ولتاژ پایین تر از ولتاژ نمونه میرسد که حد پایین ولتاژ 220را شبیهسازی میکند مثال 170ولت
.این ولتاژ با تغییر R8و R7تنظیم میشود .
عملکرد این قسمت نیز مانند قسمت سنجش ولتاژ باال می باشد با این تفاوت که ولتاژ نمونهگیری به پایه سه (مثبت) آپ امپ وصل میشود و
ولتاژ مرجع پایین (شبیهساز حد پایین ولتاژ 220ولت )به پایه ( 2منفی) متصل میشود در حالت عادی ولتاژ نمونه بیشتر از ولتاژ مرجع است و
خروجی که پایه ۱می باشد وصل است در این صورت الایدی زرد خاموش می باشد زمانی که ولتاژ نمونهگیری بر اثر نوسان ولتاژ برق شهر
کاهش یابد به زیر ولتاژ مرجع ( ۱۷۰ولت )می رسد و خروجی قطع شده (زمین می شود )و ledزرد روشن می شود این قسمت همانند قسمت
سنجش ولتاژ باال است.
در این قسمت پایه 13ولتاژ مرجعی از تقسیم مقاومتی دریافت می کند پایه 12نیز بتدریج زمان ولتاژ آن افزایش مییابد .افزایش ولتاژ به خاطر
شارژ آهسته خازن از طریق مقاومت R11می باشد .زمان افزایش ولتاژ پایه 12به R11و C4بستگی دارد .این دو قطعه یک مدار RCرا تشکیل
میدهند .که ثابت زمانی آن با تغییر دو قطعه تغییر می کند .زمانی که ولتاژ پایه ( 12ولتاژتایمر) بیشتر از ولتاژ ساخته شده برای پایه 13شود ،
خروجی که پایه 14است وصل شده (مثبت می شود) و ال ای دی سبز روشن میشود ،همان زمان نیز بیس ترانزیستور که به پایه 14متصل است
تحریک شده رله متصل می گردد .توجه داشته باشید که خروجی دو مدار قبل به پایه 12متصل می شوند و اگر یکی از این دو مدار تشخیص
خطا دهند خروجی آنها صفر ولت شده و به زمین متصل می گردند ،در نتیجه پایه 12نیز منفی می شود و ولتاژ ان کمتر از ولتاژ پایه 13شده و
مدار ،رله را قطع می کند.
دو ال ای دی متصل به پایه 14که یکی سبز رنگ است که نشان دهنده حالت نرمال و دومی زرد رنگ که نشان دهنده تاخیر مدار می باشند.
میزان قطعات در این قسمت مدار بستگی به ولتاژ VCCو رله دارد .
قسمت تحریک رله از ترانزیستور و رله و خازن متصل به بیس ترانزیستور و ۱عدد دیود هرز گرد تشکیل شده است .این قسمت بعد از پایه خروجی
۱۴ای سی قرار داده شده است .بعداز تمام شدن تایمر ledسبز روشن میشود و بیس ترانزیستور فعال شده و رله را متصل میکند.
خازن متصل به بیس ترانزیستور با شارژ خود به ثبوت بهتر تحریک پذیری ترانزیستور کمک میکند و از تغییرات ناگهانی بیس ترانزیستور جلوگیری
می کند.
وظیفه دیود هرز گرد برای خالی کردن سلف از جریان ذخیره شده آن می باشد .
Tolidgera.ir 6
تعمیرات مدار محافظ برق
با این وجود که مقاالت زیادی در فضای مجازی در مورد تعمیرات محافظ برق وجود دارد اما هنوز توضیحاتی الزم است که در مورد این مدارات
داده شود.
باید توجه شود که مولتی متر یکی از ابزار های عمومی برای عیب یابی قطعات است و در همه ی عیب یابی ها کاربرد ندارد.
شما باید سعی کنید که از ابزار های تعمیراتی الکترونیکی در جای صحیح خود استفاده کنید .
بعضی از قطعات تا زمانی که به حد ولتاژ و جریان مورد کارکردشان در مدار نرسند ،عیبشان معلوم نمی شود .یا تا زمانی که تحت بار قرار نگیرند
عیب خود را نشان نمی دهند .زیرا بعضی از قطعات به مرور زمان از خاصیت اصلیشان کاسته می شود و به یک باره دچار مشکل نمی
شوند و عیب ایجاد شده در آنها از حد کارکردشان گذشته است .
مثال نشتی در یک دیود یکسوساز که گاهی با یک مولتی متر معمولی درست قابل شناسایی نیست ،این عیب کم کم افزایش می یابد .
مخصوصا حرارت کاری مدار اگر از حد معمولی یا حد طراحی شده افزایش یابد( .حال به خاطر شرایط محیط یا کارکرد قطعات ) مانند خازن
های الکترولیتی که دچار تورم شده اند.
مولتی متر اکثرا برای اندازه گیری ولتاژ و اهم به کار می رود و برای تست دیود و ترانزیستور می توانید با مولتی متر آنالوگ یا ترانزیستور سنج
(تستر اتوماتیک قطعات الکترونیکی) استفاده کنید.
برای اندازه گیری خازن از خازن سنج یا ESRمتر استفاده کنید .همچنین می توانید از تستر قطعات الکترونیکی نیز استفاده کنید.
تجربه نشان داده است که این روش های تست دچار خطای خیلی کمی هستند .
بهترین کار در تعمیرات در زمانی که ابزار مورد نیاز موجود نباشد ،تعویض قطعه با یک نمونه سالم است .
حتی االمکان سعی شود همه ی قطعات مشکوک تعویض شود سپس اقدام به تست نمایید .زیرا ممکن است قطعه ی خراب در مدار باشد که با
تعویض نکردن آن دوباره قطعات سالم تازه تعویض شده را دچار ایراد کند.
اول باید یاد بگیریم که چگونه قطعات را به درستی تست کنیم سپس شروع به عیب یابی مدار کنیم .
به همین علت تست قطعات از اهمیت زیادی برخوردار است .
طبق تجربیات بدست امده اتصاالت ریز در مدارات محافظ برق به وفور یافت می شود و شما باید توجه الزم را در تشخیص این مشکالت داشته
باشید.
Tolidgera.ir 7
بعضی مواقع اتصاالت و جرقه های بر روی مدار مشاهده می شوند که احتمال اتصالی قطعات تغذیه مدار می باشد .مانند دیود های یکسو ساز
ی ا خازن پلی استر بزرگ و قطعی خط خروجی رله بر اثر اتصالی در دستگاههای متصل به محافظ برق
همچنین قطع شدن قسمتهای از مدار یا کنده شدن پایه های قطعات بر اثر ضربه یا رطوبت و یا درست لحیم نشدن آنها نیز هست.
در این روش باید ولتاژ چند نقطه مدار گرفته شود و با میزان عادی مد نظر مطابقت داده شود.
-1ولتاژ خازن فیلتر بعد یکسوسازی که باید پراب های مولتی متر را روی دو پایه خازن قرار داد و مقدار ولتاژ 12تا 24ولت را نشان دهد.اگر
افت ولتاژ مشهود بود ،کاهش ظرفیت خازن پلی استر بزرگ ورودی دلیل اول در افت ولتاژ و ریست شدن محافظ برق است .بعضی
مواقع به علت خرابی این خازن ،وقتی رله وصل می شود دوباره قطع شده و تایمر دوباره شروع می شود.قسمت بعد دیود های یکسوساز
بعد خازن پلی استر و در آخر خازن فیلتر بعد پل دیود ها است .برای تست خازن ان را از مدار خارج کرده و با تستر مخصوص عمل
تست را انجام دهید (.خازن سنج یا تستر اتوماتیک قطعات الکترونیکی و یا ESRمتر)
Tolidgera.ir 8
-2ولتاژ دیود زنر تغذیه که یک واتی نیز هست و اندازه آن از بقیه دیود ها کمی بزرگ تر است .پراب های مولتی متر را به دو سر دیود زنر
متصل کنید و مقدار آن باید با ولتاژ دیود زنر یکی باشد .ولتاژ دیود زنر تغذیه را باید با جستجوی نام نوشته شده بر روی دیود زنر در
اینترنت پیدا کنید .مثال 1n4742دیود 12ولتی است.اگر مدار روشن نشود می تواند از سوختن این دیود باشد.بعضی مواقع با اتصالی
در ای سی این دیود نیز می سوزد .پس بعد تعویض این دیود اگر مدار درست نشد احتماال ای سی نیز سوخته است.
-3ولتاژ دیود زنر ولتاژ مرجع که به همان صورت دیود زنر اول اندازه گیری می شود .البته در بعضی مدارات به جای این دیود زنر از تقسیم
مقاومتی یا پتانسیومتر استفاده می کنند.برای صحت در مقدار این ولتاژ باید ولتاژ پایه های ای سی که به عنوان پایه ولتاژ مرجع
انتخاب شده اند را بگیرید.
-4ولتاژ خازن مدار نمونه گیری که باید از مقدار دیود مرجع یا پایه های ولتاژ مرجع در حدود 1ولت کمتر باشد.حدود این خازن در حد
10میکرو فاراد می باشد .ولتاژ دو سر این خازن اگر دچار مشکل شود رله وصل نمی شود و ال ای دی غیر نرمال یا قرمز روشن می
شود.در چنین زمانی اشکال می تواند از مقاومت های نمونه گیری که اکثرا یک درصد هستند ،و دیود یکسوساز بعد مقاومت ها و قبل
خازن نمونه گیر و در آخر خود خازن باشد.
-5ولتاژ تغذیه ای سی مدار که بستگی به نوع مدار دارد که در ای سی LM324پایه های 4و 11می باشند .مقدار این ولتاژ باید با ولتاژ
دیود زنر تغذیه یکی باشد .معموال ولتاژ این قسمت بین 12تا 24ولت می باشد.در این مورد اشکال هم میتواند از مورد اول و هم مورد
دوم و در اخر خود ای سی باشد.
-6ولتاژ خازن تایمر مدار که در زمان روشن شدن ال ای دی تایمر ،باید در حال افزایش باشد و حداکثر یک ولت از نصف ولتاژ تغذیه باال
تر باشد .اکثرا زمانی که قطعات مدار سالم هستند و مدار به حالت نرمال نمی رود با تعویض خازن تایمر مدار درست می شود.گاهی
اوقات با کاهش خازن تایمر دوباره مدار کار می کند.بعضی مواقع امکان قطع شدن پایه های خازن تایمر نیز هست.
-7ولتاژ بیس ترانزیستور زمانی که چراغ سبز می شود و رله متصل نمی گردد .اگر ولتاژ درحدود 11ولت روی بیس نبود ،بایدقطعات
خروجی ای سی تا بیس ترانزیستور چک شوند .شاید یک قطع شدگی باعث این موضوع شود.اگر ولتاژوجود داشت دو احتمال وجود
دارد یک ترانزیستور سوخته است .دو کویل رله سوخته یا پایه رله قطع شده است.
Tolidgera.ir 9
تشخیص خطا ها در مدار محافظ برق با استفاده از عکس العمل مدار در زمان اتصال به برق:
زمانی که محافظ را به برق متصل می کنید اگر ال ای دی حد پایین یک لحظه روشن شود و سپس ال ای دی تایمر روشن شود ،یعنی مدار
نمونه گیری سالم است .اما اگر این اتفاق نیفتد به این قسمت مدار شک کنید.
زمانی که مدار روی تایمر بماند و رله وصل نشود احتمال خرابی موارد زیر هست:
زمانی که بعد از تمام شدن تایمر مدار دوباره روی تایمر قرار بگیرد ( یا رله متصل شود یا نشود یا ال ای دی تایمر یک لحظه قطع شود و دوباره
روشن شود یا این عمل تکرار شود ).در همه این موارد مشکل می تواند از خرابی :
Tolidgera.ir 10