Professional Documents
Culture Documents
Pieśni
Geneza
Gatunek
Charakteryzuje się:
- stroficzna, regularna budowa
- rytmiczność
- zastosowanie refrenu, licznych paralelizmów leksykalnych i
składniowych
- jako gatunek podobny do wiersza, w tamtym czasie, powinna być
sylabiczna
Horacy ukazuje poetę jako człowieka który tak naprawdę nie umiera.
Nieśmiertelność zapewniają mu dzieła.
Kochanowski jako humanista renesansowy wzorował się na swoim
autorytecie antycznym i powtarzał motyw exegi monumentum (łac.
“wybudowałem pomnik” - to tytuł innej pieśni Horacego na temat
nieśmiertelności poety)
Nawiązania w literaturze:
Najważniejsze pojęcia:
Fraszki
* RODZAJE LITERACKIE
Fraszki Kochanowskiego mają bardzo różną tematykę, napisał ich ponad 300.
Możemy w nich odnaleźć zarówno opisy jego młodości, życia na dworze,
zabaw i rozrywek, ale także fraszki miłosne, czy chwalące Boga.
Te weselsze często opierają się na dowcipie sytuacyjnym.
Największą zmianę w tematyce możemy zauważyć w momencie, gdy
Kochanowski osiada na wsi i zajmuje się życiem rodzinnym, wtedy powstaje
więcej utworów z charakterystyczną zadumą, przemyśleniami, m.in. o
przemijaniu.
● refleksje filozoficzne
- życie ludzkie to ulotna chwila - wszystko co w nim mamy to
poezja, pieniądze, zabawa, sława
- ludzie są marionetkami w rękach Boga, są od niego zależni i
od jego woli, “Bóg to reżyser świata”
- warto korzystać z epikurejskiej zasady “carpe diem”
- świat nie jest doskonały - smutki i radości przeplatają się
- Bóg = dobry ojciec, nie surowy sędzia
● fraszka - chwila to dla nas chwila dla zadumy nad ludzkim losem,
nad ulotnością wszystkiego co doczesne. Z drugiej strony “fraszki”
to błahe rzeczy i czyny.
● ludzie jako kukiełki - myślą, że odgrywają główne role, w
rzeczywistości nie mają wiele do powiedzenia. Motyw theatrum
mundi - postrzeganie świata jako sceny teatralnej, a ludzi jako
kukiełek.
● Motyw przemijania i kruchości ludzkiego życia (będzie bardzo
popularny w baroku)
● Bóg jednocześnie jako Budowniczy Świata, ale też steruje
kukiełkami, wydaje się być obojętnym na ich sprawy doczesne.
Do gór i lasów
Wysokie góry i odziane lasy!
Jako rad na was patrzę, a swe czasy
Młodsze wspominam, które tu zostały,
Kiedy na statek człowiek mało dbały.
Gdziem potym nie był? Czegom nie skosztował?
Jażem przez morze głębokie żeglował,
Jażem Francuzy, ja Niemce, ja Włochy,
Jażem nawiedził Sybilline lochy.
Dziś żak spokojny, jutro przypasany
Do miecza rycerz; dziś między dworzany
W pańskim pałacu, jutro zasię cichy
Ksiądz w kapitule, tyle że nie z mnichy
W szarej kaplicy a z dwojakim płatem;
I to czemu nic, jesliże opatem?
Taki był Proteus, mieniąc się to w smoka,
To w deszcz, to w ogień, to w barwę obłoka.
Dalej co będzie? Śrebrne w głowie nici,
A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci.
● Apostrofa do gór i lasów - typowa postawa humanisty
renesansowego, zachwyconego naturą i światem.
● Refleksja człowieka dojrzałego nad swoją młodością (przemijanie)
● Wspomina swoje podróże (Kochanowski uczył się i pracował w wielu
krajach Europejskich)
● Zmienne role w życiu (rycerz, dworzanin, żak, kapłan/mnich - typowe
role społeczne renesansu)
● Aluzja do antyku - typowa dla renesansu - do losów Prometeusza
(nawiązanie do mitologii)
● Słynna refleksja epikurejska - chwytaj dzień - ostatni wers.
Na dom w Czarnolesie
Panie! to moja praca, a zdarzenie Twoje;
Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje!
Inszy niechaj pałace marmórowe mają
I szczerym złotogłowem ściany obijają.
Ja, Panie, niechaj mieszkam w mym gniaździe ojczystym,
A Ty mię zdrowiem opatrz i sumieniem czystym,
Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością.
Do fraszek
Fraszki nieprzepłacone, wdzięczne fraszki moje,
W które ja wszytki kładę tajemnice swoje,
Bądź łaskawie Fortuna ze mną postępuje,
Bądź inaczej, czego snać więcej się najduje.
Obrałliby się kiedy kto tak pracowity
Żeby z was chciał wyczerpać umysł mój zakryty:
Powiedzcie mu, niech próżno nie frasuje głowy,
Bo się w dziwny Labirynt i błąd wda takowy,
Skąd żadna Aryjadna, żadne kłębki tylne
Wywieść go móc nie będą, tak tam ścieżki mylne.
Na koniec i sam cieśla, który to mistrował,
Aby tu rogatego chłopobyka chował,
Nie zawżdy do wrót trafi, aż pióra szychtuje
Do ramienia, toż ledwe wierzchem wylatuje.
O zdrowiu
Na zdrowie
Szlachetne zdrowie,
Nikt się nie dowie,
Jako smakujesz,
Aż się zepsujesz.
Tam człowiek prawie
Widzi na jawie
I sam to powie,
Że nic nad zdrowie
Ani lepszego,
Ani droższego;
Bo dobre mienie,
Perły, kamienie,
Także wiek młody
I dar urody,
Miejsca wysokie,
Władze szerokie
Dobre są, ale –
Gdy zdrowie w cale.
Gdzie nie masz siły,
I świat niemiły.
Klejnocie drogi,
Mój dom ubogi
Oddany tobie
Ulubuj sobie!
Na lipę
Fraszki mają na celu być odbierane jako utwór humorystyczny. Co nas w nich
bawi:
- przypadki przedstawionych osób i sytuacji jakie je spotykają (np.
Hiszpana)
- karykaturalne portrety niektórych osób (kapłanów, osób pobożnych) -
poeta nie potępia wad postaci, przedstawia je humorystycznie, może
nawet trochę rozumie
- zabiegi jak we fraszce “Raki” - z jednej strony pisze pochwałę dla
kobiet, z drugiej - każdy wers możemy przeczytać od tyłu i wychodzi
nam coś zupełnie odwrotnego
- elementy renesansowego optymizmu
Treny
● ile utworów wchodzi w skład trenów?
● Dlaczego są tak wyjątkowym dziełem na tle dotychczasowej poezji
żałobnej?
● Komu są poświęcone?
Geneza utworu
Gatunek
Treny należą do liryki (żałobnej), czyli inaczej funeralnej. Wywodzą się z
tradycji antycznej - ze starogreckiej pieśni śpiewanej przy łożu zmarłego.
Gatunki podobne: elegia i epicedium. W renesansie treny pisał m.in.
Francesco Petrarka (Sonety do Laury).
W trenie poświęconym zmarłej osobie przedstawiano przede wszystkim
zalety, osiągnięcia, wyrażały żal z powodu śmierci.
Tren (w renesansowych podręcznikach poetyckich czy do retoryki) był opisany
jako utwór, który powinno się pisać według ściśle określonych zasad i reguł.
Oryginalność Trenów Kochanowskiego polegała na tym, że zastosował
reguły dotyczące konstrukcji pojedynczego epicedium do kompozycji całego
cyklu poetyckiego.
Kompozycja i styl
● pochwałę zmarłego
● ukazanie wielkości straty
● wyrażenie żalu
● pocieszenie
● napomnienie
● ROZPACZ
(Treny I-VIII - prezentacja zalet zmarłej córki, ale też opis pustki, jaką
ojciec odczuwa po jej stracie)
● BUNT (Treny IX-XII - ukazują kryzys światopoglądowy Kochanowskiego
jako ojca i jako renesansowego humanisty. Dominują emocje związane
z dramatycznym buntem przeciw światu, Bogu oraz poczucie
bezradności i zagubienia.)
● UKOJENIE (Treny XII-XVII - poszukiwanie drogi do ukojenia i do
nowego światopoglądu, szukanie nowego celu w życiu)
● POCIESZENIE (Tren XIX (Sen) - ostatni utwór, który pokazuje
rozwiązanie kryzysu i powolny powrót do życia, wyraża też akcptację
sytuacji, jak i nauki, która z niej płynie z przeżytej tragedii. Poeta
odnajduje spokój, równowagę duchową.)
Tren IV
● apostrofa do śmierci - autor zwraca się bezpośrednio do niej, zarzuca
jej, że odebrała mu przedwcześnie dziecko, a rodzicom przysporzyła
niewyobrażalnych cierpień
● personifikację śmierci
● animizację i porównanie Urszulki - do niedojrzałego owoca na drzewie
● wyrażenie bólu po stracie dziecka
● nawiązanie do postaci z mitologii, a także do Boga
● oskarża Śmierć o zakłócenie porządku ustalonego przez Boga
● utwór ma budowę stychiczną - bez podziału na zwrotki
● rymy parzyste (aa bb)
● masa epitetów (określeń (rzeczownik+przymiotnik))
● wszystkie środki stylistyczne nadają utworowi rytmiczności, przywodzą
na myśl lament
Tren X
● podmiot liryczny na początku stosuje apostrofę, zwraca się
bezpośrednio do zmarłej córki (podobnie w Trenie VII), ale tym razem
nie traktuje jej już jako niewinnego dzieciątka, ale próbuje podjąć z nią
poważną rozmowę (związaną z śmiercią i życiem wiecznym)
● znowu stosuje nawiązanie do mitologii greckiej - Charon i biblijnej
● zastanawia się głównie nad tym, gdzie podziało się jego dziecko, czy
trafiła do raju, czy na szczęśliwe wyspy, czy zamieniła się w ptaka, czy
Charon ją przewozi do Hadesu
● pragnie zobaczyć swoje dziecko jeszcze raz, choćby jako upiora, cień,
ducha
● świadectwo pogłębienia kryzysu światopoglądowego; nie odrzuca
żadnej teorii, czy to religijnej(kwestionuje fundamenty swojej
chrześcijańskiej wiary), czy nie, zastanawiając się nad tym, gdzie
przebywa jego córka - tak bardzo nie chce się pogodzić z jej śmiercią,
chciałby, żeby istniała gdziekolwiek
● Tren X =/= Czego chcesz od nas Panie (pieśń)
Najważniejsze problemy:
● Obraz cierpienia (można porównać do miłosnych)
● Kryzys światopoglądowy (Przedwiośnie)
● Portret dziecka
● Antyk jako źródło motywów
● nawiązania do Biblii w kulturze
● temat żałoby i cierpienia
● światopogląd humanistyczny
● postawy ludzkie wobec kaprysów Fortuny