HORMON BİYOKİMYASI

ÖĞRETİM ELEMANI: DR. DİLEK ÇIMRIN

RUKYE SEZER20222608020
-
  Hormon nedir ve hormonların görevleri nelerdir?

Hormon “uyarmak, canlandırmak” anlamlarına gelen yunanca kökenli bir terimdir.

Hormonlar endokrin organlar tarafından sentezlenir ve kan yoluyla hedef dokulara
ulaşırlar. Ulaştıkları dokularda hormonlar, fizyolojik kontrol etkisi gösteren haberci,
kimyasallardır.

Hormonlar, vücuttaki bir çok işlevde önemli rol oynarlar. Hormonların görevleri 3 ana
grupta ele alınabilir:

 Büyüme ve farklılaşma
 Vücut dengesinin sağlanması
 Üreme

Büyüme ve farklılaşma: Büyüme olayında çok sayıda hormon görevlidir başlıca

olarak büyüme ve tiroid hormonları bunların en önemlileridir.

Vücut dengesinin sağlanması:

Tiroid  Çoğu dokuda bazal metabolizmanın 25’ini kontrol eder.

Kortizol  Kendi etkileriyle birlikte başka hormonlarında etkisini kolaylaştırır.
Paratiroid  Kalsiyum ve fosfor dengesini sağlar.
İnsülin  Kan şekerinin normal düzeyde olmasını sağlar.
Aldosteron  Vücut sıvı miktarını kontrol eder.

Üreme: Erken ve kadın tipi oluşmasını sağlar. Östrojen, progesteron, testesteron, LH,
FSH gibi hormonlar üreme olayına dahil olurlar.

Ancak hormonların bu 3 ana görevlerinden ayrıca gıda metabolizmasında, susama ve

açlık kontrolü, psikolojik dikkat, bilinç durumundaki etkisi, bağışıklık sistemini
düzenleme, hücre ölümü olayını düzenlemede, strese cevapta, metabolizma hızını
ayarlamada, kalp hızını, solunumu, kan basıncını ayarlamada, uyumayı, uyanmayı, kas
tamirini ayarlamada gibi görevleri de vardır.

Hormonlar etki tipine göre 3 grupta incelenir:

1. Genel etkili hormonlar (Epinefrin-Adrenalin, Norepinefrin-Noradrenalin).

2. Hedef doku veya organa etkili hormonlar (TSH-Tiroid Stimülant Hormon).
3. Lokal etkili hormonlar (Asetilkolin).

Hormonlar yapılarına göre 3 grupta toplanırlar:

1. Steroid hormonlar (Eşey hormonları)

2. Aminoasit türevi hormonlar (biyolojik aminler) Melatonin ve Epinefrin
hormonları.
3. Peptit veya protein yapıda hormonlar (Adenohipofiz ve Nörohipofiz
hormonları)
Bazı hormonların adları ve işlevleri:

 Büyüme hormonu:

Somatotropin hormonu (Görsel 1) olarak da bilinen bu protein hormonu, temel olarak

ön hipofizdeki somatotrop hücreleri tarafından sentezlenir ve salgılanır. Bu hormon
190 aminoasit içerir ve büyüme, hücre çoğalması, hücre yenilenmesi ve
metabolizmayı hızlandırma gibi fonksiyonları uyarır. İnsan gelişimi için önemlidir ve
rekombinant bir hGH formu olan somatropin (INN), büyüme bozukluğu olan
çocukların ve yetişkinlerin büyüme hormonu eksikliğinin tedavisi için doktor
tarafından verilen ilaçlar kullanılır. Büyüme hormonunun boy uzaması dışındaki
işlevleri de vardır. Bu işlevler:

 Kalsiyumun vücutta tutulmasını sağlar, kemik mineralizasyonunu artırır.

 Kas kütlesini artırır.
 Protein sentezini artırır
 Beyin hariç tüm iç organların büyümesini uyarır
 Hemostazda rol oynar.
 Karaciğer glikoz alımını azaltır.
 Pankreas adacıkların bakımına ve işlevine katkıda bulunur.
 Bağışıklık sistemini uyarır.

(Görsel 1: Büyüme hormonu yapısı.)

 Prolaktin:

Prolaktin (Görsel 2), dişi memelilerde süt üretimini başlatan ve sürdüren bir protein
hormonudur. Hipofiz bezinden salgılanan prolaktin, yeme, çiftleşme, östrojen tedavisi,
yumurtlama ve emzirme gibi çeşitli faktörlere yanıt olarak üretilir. Prolaktin,
metabolizma, bağışıklık sistemi düzenlemesi ve pankreasın gelişimi gibi çeşitli
fonksiyonlarda da önemli bir rol oynar. Prolaktin, sitokin benzeri bir şekilde
 davranarak bağışıklık sisteminin önemli bir düzenleyicisi olarak da işlev görür. Anti-
apoptotik bir faktör olarak büyüme, farklılaşma ve hücre döngüsü gibi önemli işlevleri
de içerir. Bunun yanı sıra, prolaktin ve büyüme hormonunun moleküler yapıları
benzerdir ve bu da biyolojik özelliklerinde bir miktar örtüşme göstermelerinin
nedenini açıklayabilir.

(Görsel 2: Prolaktin)

 Tiroid hormonları:

Tiroid hormonu, metabolizmayı, büyümeyi ve diğer birçok vücut fonksiyonunu kontrol eden
önemli bir hormondur. Tiroid bezi (Görsel 3) tarafından üretilen ana hormonlar Tiroksin veya
tetraiyodotironin (T4) ve triiyodotironin (T3)'tür. Tiroid uyarıcı hormon (TSH), hipofiz bezi
tarafından salgılanır ve TSH, T4 ve T3 gibi hormonların düzgün çalışması için uygun geri
bildirim mekanizmasını ve homeostazı korumak için senkronize uyum içinde çalışır.

Tiroid bezinin yetersiz çalışması, hipotiroidizm olarak adlandırılır ve bradikardi, soğuk

intoleransı, kabızlık, yorgunluk ve kilo alımı gibi semptomlara neden olur. Buna karşılık,
artan tiroid bezinin fonksiyonu, kilo kaybı, ısı intoleransı, ishal gibi belirtilere yol açar. Tiroid
bezi, beynin tabanında bulunan hipofiz bezi tarafından kontrol edilir.

Tiroid hormonlarının sayısı (T3 ve T4) optimal miktarların altına düştüğünde, hipofiz bezi
daha fazla hormon üretmesini söyleyen tiroid uyarıcı hormon (TSH) salgılar. Tiroid bezindeki
hücreler, gıdalarla alınan iyodu kullanarak T4 hormonunu üretirler. T4 hormonu aktif bir
tiroid hormonu değildir ve vücutta metabolizmayı harekete geçirmek için T3'e dönüştürülmesi
gerekir. Bu dönüşüm çoğunlukla karaciğerde, böbreklerde ve kaslarda gerçekleşir. Ancak,
bazı durumlarda bu dönüşüm düzgün şekilde gerçekleşmez. Bunun nedeni, karaciğerin aşırı
yüklenmesi, böbreklerin düzgün çalışmaması veya başka hormonal dengesizlikler olabilir.
Tiroid hormonlarının etki ettiği diğer organ ve hücreler: kalp, akciğer, iskelet kasları ve
metabolizmadır. Çocuklarda tiroid hormonları büyümede, kemik büyümesinde büyüme
hormonuyla birlikte hareket eder.

(Görsel3: Tiroid bezleri)

 İnsülin:

Pankreasın Langerhans adacıklarındaki beta hücrelerinden salgılanan insülin (Görsel 4),

vücuttaki karbonhidrat metabolizmasının düzenlenmesinde glukagon ile birlikte önemli bir
role sahip olan bir hormondur. İnsülinin etkileri bağlamında, hemen hemen tüm dokularda
(beyin hariç) glikozun hücrelere kolaylaştırılmış difüzyonunu hızlandırarak kan glikoz
düzeyini azaltmaya yönelik bir etki oluşturur. Bu nedenle insülin, kan şekerinin
düzenlenmesinde önemli bir rol oynar.

İnsülin sekresyonu, enerji miktarındaki artışla ilişkilidir. Hücre içi enzimlerle yakından ilişkili
olan insülin, glikolitik özellik gösteren glukokinaz, piruvat kinaz, fosfofruktokinaz ve fruktoz
2,6 bifosfataz gibi enzimlerin transkripsiyonunu stimüle ederek etkilerini arttırırken,
glukoneojenik özellik gösteren fosfoenolpiruvat karboksikinaz gibi enzimlerin
transkripsiyonunu inhibe edici etkiye sahiptir.

Ayrıca insülin, sadece karbonhidrat metabolizmasının dengeleyicisi olmakla kalmayıp, aynı

zamanda yağ ve protein metabolizmaları üzerinde de önemli etkilere sahiptir.
 (Görsel 4: İnsülin yapısı)

 Glukagon:

Pankreasın Langerhans adacıklarındaki alfa hücrelerinden salgılanan glukagon (Görsel 5),

vücuttaki glikoz metabolizmasının düzenlenmesinde önemli bir role sahiptir. Glukagon,
plazma glikoz konsantrasyonunu artırarak hepatik glukoz üretimini uyarır. Bu nedenle,
insülinin aksine, glukagon kandaki glikozu mobilize eden bir hormondur. Normal plazma
glikoz konsantrasyonları, pankreas beta hücrelerinden ve alfa hücrelerinden insülin ve
glukagonun dengeli salgılanması ile sağlanır.
Glukagon, genellikle glukoneogenez ve glikojenolizi teşvik ederek kandaki glikoz
konsantrasyonunu artırır. Ayrıca, yağ dokusunda ve karaciğerde yağ asidi sentezini azaltırken,
lipolizi teşvik ederek yağ asitlerinin dolaşıma salınmasına neden olur. Bu da, iskelet kası gibi
dokularda enerji üretmek üzere katabolize edilebilir.
Glukagon, 29 aminoasitten oluşan bir peptit hormondur ve ağırlıklı olarak pankreasın
Langerhans adacıklarındaki alfa hücrelerinden salgılanır.
(Görsel 5: Glukagon yapısı)
 Östrojen:

Östrojen (Görsel6), kadın üreme sisteminin gelişmesinden, düzenlenmesinden ve ikincil

cinsiyet özelliklerinden sorumlu bir hormondur. Östrojen, kadın üreme sisteminin
gelişmesinden, düzenlenmesinden ve ikincil cinsiyet özelliklerinden sorumlu bir hormondur.
Östrojenler, omurgalı hayvanlarda sentezlenen bir grup steroid hormondur. Bu hormonlar, dişi
üreme sistemi gelişimi ve dişilerde üreme döngüsünün düzenlenmesi gibi çeşitli fizyolojik
süreçlerde önemli bir rol oynarlar. Ayrıca erkeklerde de düşük seviyelerde bulunurlar ve bazı
fizyolojik fonksiyonlarda etkili olabilirler. Östrojenler, dişilerde androjenlerden daha yüksek
düzeyde dolaşırlar ve bazı durumlarda androjenlerin östrojenlere dönüşmesiyle sentezlenirler.

(Görsel 6: östrojen yapısı)

 Testosteron:

Testosteron (Görsel 7), erkek üreme dokularının gelişiminde, kas ve kemik kütlesinin
artmasında, ikincil cinsel özelliklerin oluşmasında ve vücut kıllarının büyümesinde önemli bir
rol oynar. Ayrıca, hem erkeklerde hem de kadınlarda testosteron seviyeleri sağlıklı bir ruh
hali, uygun davranışlar ve osteoporozun önlenmesi gibi konularla ilişkilidir. Yetersiz
testosteron seviyeleri erkeklerde kırılganlık ve kemik kaybı gibi anormalliklere neden olabilir.
 (Görsel 7: testosteron)

 Hormonların etki mekanizmaları:

Hormonlar, endokrin bezler gibi çeşitli kaynaklardan salgılanabilirler ve farklı kimyasal

yapılarının olmalarına rağmen, temel işlevleri hedef hücrelerindeki spesifik reseptörlerle
etkileşime girerek aktive olmaktır. Hormon-reseptör kompleksleri, hedef hücrelerde çeşitli
biyolojik etkileri tetikleyerek hormonal etkileri doğrudan üretirler. Bu nedenle, hormonların
etki mekanizmaları, hedef hücrelerindeki reseptörlerin türüne ve hormonun kimyasal yapısına
bağlıdır.

Hormonlar aktifleşmelerini sağladıkları reseptörleri sayesinde aşağıda belirtilen üç durumdan

birisine neden olarak etkilerini gösterir;

1-Hücre zarının geçirgenliğini değiştirirler,

2-Belirli protein ve enzimleri kodlayan mRNA’ların transkripsiyon ve translasyonunu aktive
ederler, Kısaca enzim ve diğer proteinlerin sentez hızını etkilerler,
3-Hücredeki belirli enzimlerin katalitik aktivitesini değiştirirler.

Hormonlar, hedef hücrelerindeki reseptörlerine bağlandıktan sonra doğrudan hormonal

etkilere neden olurlar. Bu etkileşim sonucunda, hormonun hedef hücre zarındaki reseptör
proteini ile birleşmesi, iyon kanalını oluşturan kısım üzerinde etkiler yaratabilir. Böylece
reseptör konformasyonunda değişmeler meydana gelir ve iyon kanalının açılma veya
kapanmasına, yani kanalın geçirgenliğinin değişmesine neden olabilir. Bu değişiklikler
hormonların zar geçirgenliğini değiştirir. Bazen hücre içi enzim aktivitesinin değişmesi
hormonal etki ile hücrede oluşan ikinci haberci moleküllerle gerçekleşir. Böyle bir durumda
hormon- reseptör kompleksi meydana geldikten sonra zarda mevcut bir enzimin etkisi ile
veya zar geçirgenliğinde meydana gelen değişime bağlı olarak gerçekleşen olaylar nedeniyle
hücre içinde ikinci haberci(sekonder mesenger) molekül(ler) meydana gelir.
Oluşan sekonder mesenjer;

 Hücrede bazı enzimleri aktifleştirme,

 Hücre zarının geçirgenliğini değiştirme,

 Protein sentezi,

 Salgılama gibi bir çok faaliyeti etkiler.

Hormonlardan ACTH, TSH, LH, FSH, vasopressin, parathormon, glukagon ve sekretin

belirtilen şekilde oluşumunu sağladıkları cAMP yoluyla etkili olurlar.

Steroid hormonlar ile tiroid hormonları çekirdekteki reseptörlerine bağlanarak

aktifleştirdikleri hormon reseptör kompleksi ile etkili olurlar. Bu hormonların aktifleştirdikleri
hormon reseptör kompleksi çekirdekte DNA’ya bağlanarak spesifik genlerin trankripsiyonunu
başlatırlar.
Hücredeki diğer hormonlar sitoplazmada mRNA’nın translasyonunu etkilerler.

Hormonal tepki sonuçları;

 Hormonun konsantrasyonuna,
 Fonksiyonel hedef hücre sayısına,
 Hormon reseptörlerinin sayısına,
 Hormon etki süresine,
 Hormona maruz kalma sıklığına,
 Hücre içi şartlara, kompetitif inhibitörlerin sayısına,

 Hormonların etki mekanizmalarına göre sınıflandırılmaları

 Bazı hormonlar, salgılandıkları yerde, yakınındaki hücreye etki ederler. Buna parakrin
etki denir. Testosteron örneğidir.
 Bazı hormonlar, kana karışarak uzak doku hücrelerine ulaşırlar. Bu duruma telekrin
adı verilir.

 Bazı hormonlar, sentezlendikleri hücrelere içerisindeki reseptörlere bağlanarak etki

ederler. Buna otokrin etki denir.

 Endokrin hormonlar, salgı bezini etkileyerek hormon salgılatırlar ve kan dolaşımı

yoluyla hedef hücreye ulaşan hormonlardır.
KAYNAKÇA:

 https://evrimagaci.org/hormon-nedir-nasil-calisir-ne-ise-yarar-endokrin-bezler-
ve-salgiladiklari-hormonlar-nelerdir-11339
 https://www.mustafaaltinisik.org.uk/89-1-26.pdf
 http://www.endokrin.org/tr/content3.asp?m1=1&m2=2&m3=117
 http://fonksiyonelendokrinoloji.com/tr/faydali-bilgiler/fonksiyonel-endokrinoloji-
bolum-1/hormonlar-ve-vucudun-hormonlarla-dansi/
 https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/97513/mod_resource/content/
0/8.%20hafta.pdf