ANTHONY DO HUY’S COLLECTION 1

Heraclitus: Không
Ai Tắm Hai Lần Trên
Cùng Một Dòng
Sông
Tóm tắt: Bài viết tập trung nêu lên tư tưởng của Heraclitus
về các vấn đề liên quan đến vũ trụ và vạn vật. Đặc biệt, tác
giả của bài viết muốn nhấn mạnh đến quy luật biến đổi của
vạn vật mà Heraclitus cho rằng mọi thứ đều biến động và thay
đổi nhưng chúng vẫn là chính nó. Ông cho rằng mọi thứ luôn
trong một hình thái chuyển động không ngừng. Ông đã phối
hợp hình ảnh con người và dòng sông qua cách nói rất sâu
sắc rằng mỗi lần con người tắm dưới dòng sông, họ đều khác,
rất khác so với lần trước họ đã tắm. Nghĩa là, con người và
dòng sông đều thay đổi. Kể cả thời gian xảy ra cũng thay đổi.
Tuy thay đổi như vậy nhưng con người vẫn là chính họ; dòng
sông vẫn là chính dòng sông và thời gian vẫn là chính nó.
Điều này dạy chúng ta rất nhiều bài học trong cuộc sống: con
 ANTHONY DO HUY’S COLLECTION 2

người chúng ta luôn được biến đổi trong nhiều môi trường
khác nhau, chịu ảnh hưởng nhiều yếu tố của môi trường tác
động nên con người. Con người phải biết chắt lọc những ưu
điểm của các yếu tố môi trường để củng cố và hoàn thiện
mình theo hướng tích cực. Đồng thời, con người cũng phải
biết trân trọng thời gian vì lúc thời gian trôi qua đi, thì sẽ
không bao giờ lấy lại được.

Triết học cổ đại là một trong những môn học có tính

nghiên cứu về thế giới tự nhiên, con người và những thay đổi
của vạn vật và các quy luật tất yếu của nó. Đã có rất nhiều
triết gia cổ đại lừng danh như: Thales, Empedocles, Pythago-
ras, Parmenides… trong nền triết học cổ đại phương tây. Triết
gia Heraclitus là một trong số những nhà triết học cổ đại
phương Tây đó. Ông đã rất thành công trong việc nghiên cứu
triết học trong phạm vi vũ trụ. Trong bài viết này, tác giả bài
viết xin được bình giải về một trong số những câu nói nổi
tiếng của Heraclitus: “Không ai tắm hai lần trên cùng một
dòng sông.” Câu nói ngắn ngủi này nhưng ẩn chứa biết bao
tư tưởng sâu sắc đã khiến nhiều nhà bình luận tốn không biết
bao nhiêu thời gian, sức lực, giấy mực để suy tư và bình phẩm.
 ANTHONY DO HUY’S COLLECTION 3

Triết gia thời cổ đại Heraclitus sinh ra vào khoảng năm 535,
mất vào khoảng năm 475 trước Công nguyên. Ông là một
trong số những triết gia nổi tiếng thuộc trường phái tiền So-
cratic. Trường phái triết học này nghiên cứu những yếu tố và
những biến chuyển của chúng về tự nhiên, con người và vạn
vật. Heraclitus cho rằng việc tích lũy kiến thức là việc dựa vào
sự kết hiệp của nhiều yếu tố thông tin nhờ vào các giác quan
của con người. Không như Thales cho rằng nước là hình thái
chính cấu tạo nên thế giới, Heraclitus đã cho rằng lửa mới
chính là hình thái quan trọng để tạo nên thế giới. Ông cho
rằng mọi sự đều thay đổi liên tục. Đối với lửa, tuy nó chuyển
động nhưng nó vẫn giữ đặc tính và hình thái của chính nó.
Logos, ở đây được Heraclitus gọi là thực tại bên trong của sự
vật, cũng hoàn toàn không thay đổi. Heraclitus cho rằng bản
chất của vạn vật được tạo nên bởi các mâu thuẫn. Chúng chất
chứa trong chính chúng những tương phản để hợp nhất với
nhau. Bởi đó, chúng luôn luôn thay đổi.[1] Sự thay đổi này
được Heraclitus cảm nhận qua trực giác bằng việc cho rằng
quá trình thay đổi liên tục này luôn được bảo trì cách trường
tồn chứ không thay đổi cách vô trật tự. “Trong con người
 ANTHONY DO HUY’S COLLECTION 4

chúng ta sống và chết, tỉnh và mộng, trẻ và già, trước và sau

cũng đều là một, cái trước biến hóa trở thành cái sau.”[2]

Heraclitus cho rằng mọi thứ luôn ở trong trạng thái biến động,
luôn thay đổi. Ông cho rằng “sự vận động liên tục chính là
bản chất của thiên nhiên. Mọi vật đều vận động trong mọi lúc,
mọi nơi ngay cả trong bản thân sự vật và không bao giờ tồn
tại vĩnh viễn.”[3] Chúng thay đổi cả đặc tính và hình thức.
Câu nói: “Không ai tắm hai lần trên một dòng sông.” được
Heraclitus đưa ra bởi lập luận đó. Xét trên câu nói này, chúng
ta nhận ra có ba yếu tố được nhắc đến. Thứ nhất là yếu tố con
người. Tiếp đó, yếu tố dòng sông được diễn đạt cụ thể. Cuối
cùng, một yếu tố tuy không được nhắc đến cách rõ ràng,
nhưng ta vẫn ngầm hiểu rằng nó vẫn có: yếu tố thời gian. Tư
tưởng của Heraclitus thuyết phục mọi người rằng tất cả vạn
vật đều biến động và thay đổi. Vì thế, ở đây các yếu tố con
người, dòng sông đều thay đổi, thậm chí kể cả yếu tố thời gian
cũng thay đổi.

Thứ nhất, con người luôn luôn thay đổi từ thể lý, tâm lý, tình
cảm và ý thức hệ. Con người cũng được thụ hưởng nhiều yếu
tố khác của xã hội để hoàn thiện mình. Do đó, con người được
lớn lên từng ngày. Con người được sinh ra, được nuôi dưỡng,
 ANTHONY DO HUY’S COLLECTION 5

được tiếp thu kiến thức, được hoàn thiện mình trong từng
ngày sống. Con người được thay đổi từng ngày nhờ các nhu
cầu của cuộc sống, từ việc ăn uống, học tập, trao đổi kiến thức,
cho đến sự thay đổi của tinh thần từ căng thẳng sang thoải
mái hoặc ngược lại. Mỗi giây phút, mỗi ngày sống, con người
đều thay đổi. Có người thay đổi theo hướng tích cực, có người
thay đổi theo hướng tiêu cực. Có người từ yếu đuối trở nên
mạnh mẽ. Có người từ lạc quan trở nên bi quan. Con người
chúng ta hoàn thiện hơn nhờ vào cách chúng ta được trao dồi
kiến thức học tập, học thêm ngoại ngữ, đi đến nhiều vùng đất
mới, mở mang tâm trí đầu óc, tiếp thu nhiều tinh hoa văn hóa
của nhân loại. Chính những kinh nghiệm ấy đã thay đổi
chúng ta bằng cách này hay cách khác. Mặc dù con người
chúng ta thay đổi, từ xấu thành tốt, từ xấu xí trở nên đẹp đẽ
hay ngược lại thì chúng ta vẫn luôn luôn là chính chúng ta.

Kế đến, dòng sông cũng luôn tuôn chảy không ngừng. Đã

được gọi là dòng sông thì nó luôn luôn chảy. Nó không bị hạn
chế chỉ để đọng lại một chỗ. Một dòng chảy từ thượng nguồn
đem theo nhiều phù sa màu mỡ để bồi đắp cho biết bao nhiêu
vùng đất chúng chảy qua. Bên cạnh đó, chúng cũng đem theo
biết bao ô nhiễm cho hạ nguồn. Có ưu điểm thì cũng có nhược
 ANTHONY DO HUY’S COLLECTION 6

điểm. Dòng sông ở đây được xem như xã hội vậy. Dòng chảy
của xã hội qua mọi thời đại đều có những ưu điểm cần được
giữ gìn, tiếp thu và phát huy, cũng có đâu đó những điều
nhuốm bẩn (nhược điểm) cần được gạn bỏ để dòng nước được
trở nên sạch trong mà nuôi dưỡng, bồi đắp phù sa cho vùng
hạ nguồn. Cho dù dòng chảy có liên tục chảy và mang theo
nhiều điều mới mẻ hay nhuốm bẩn cho dòng sông đi chăng
nữa thì con sông vẫn là chính nó. Tư tưởng của Heraclitus
được nhắc đến một lần nữa ở đây để chứng tỏ rằng cho dù con
sông hay vạn vật có thay đổi liên tục nhưng nó vẫn luôn luôn
là chính nó.

Ngoài ra, thời gian cũng là một phạm trù cần đề cập đến trong
câu nói của Heraclitus. Cho dù một giây có trôi qua cách vô
ích, ta cũng sẽ không bao giờ lấy lại được nó một lần nữa để
làm cho nó trở nên có ích. Thời gian một khi đã trôi qua thì
sẽ không bao giờ trở lại được. Nó cũng là một yếu tố luôn biến
đổi. Thời gian có thể được hiểu là thời đại, thế giới hiện tại
hay xu hướng thế giới. Thời gian đưa con người và xã hội vào
vòng xoay của nó. Tại đó, thời gian đem đến cho chúng ta tất
cả những biến chuyển của thời đại. Mỗi giây phút trôi qua,
vạn vật sẽ hoàn toàn thay đổi. Xu hướng và xã hội thay đổi,
 ANTHONY DO HUY’S COLLECTION 7

con người cũng bị cuốn theo những thay đổi đó, những cách
sống, văn hóa, cách suy nghĩ, cách đối nhân xử thế cũng bị
thay đổi. Những thay đổi của thời đại dù tốt hay xấu thì đều
ảnh hưởng đến chúng ta.

Như vậy, cả ba yếu tố con người, dòng sông và thời gian đều
thay đổi liên tục. Do đó, một con người không thể tắm hai lần
trong cùng một dòng sông với cùng một thời điểm được. Bởi
chưng, con người và dòng sông ở mỗi thời điểm đều khác
nhau và biến chuyển luôn luôn. Tại mỗi thời điểm, con người
cũng liên tục thay đổi, dòng sông cũng hoàn toàn thay đổi bởi
dòng chảy của nó luôn chuyển động.

Thế nhưng, điều này chỉ hợp lý khi đem nó phân tích dưới cái
nhìn của triết học. Mặt khác, điều này không đúng dưới cái
nhìn về Thiên Chúa bởi Thiên Chúa hoàn toàn không thay
đổi. Người là Alpha và Omega. Người vẫn mãi là một và hoàn
toàn không thay đổi. “Đức Giêsu Kitô vẫn là một, hôm qua
cũng như hôm nay, và như vậy mãi đến muôn đời.”[4] (cf. Dt
13,8) Thánh nữ Têrêsa Chúa Giêsu, một nhà thần bí Dòng Cát
Minh cũng đã cảm nhận được điều đó: “Đừng để lòng bối rối,
đừng sự hãi lo âu, phù vân sẽ qua mau. Thiên Chúa không
bao giờ thay đổi.”[5] Lời Chúa cũng vậy. Lời Chúa luôn sống
 ANTHONY DO HUY’S COLLECTION 8

động trong từng thời điểm, bởi Lời Chúa luôn đánh động từng
tâm tư mỗi người, từng khía cạnh khác biệt của cuộc sống
trong từng thời điểm khác nhau. Lời Chúa ta suy niệm hôm
nay thì sẽ luôn luôn khác biệt so với những ngày khác. Lời
Chúa đánh động và ghi vào trái tim ta mỗi giây phút mỗi khác,
thế nhưng Lời Chúa vẫn luôn là một, là Lời Hằng Sống để nuôi
dưỡng đời sống thiêng liêng của ta.

Sau khi bình luận câu nói trên của Heraclitus, tôi tự thấy mình
với tư cách là một Tu sĩ Dòng Cát Minh cũng phải tự mình
biến đổi để được kết hiệp mật thiết với Đức Kitô. Tôi cũng
được mời gọi để thay đổi từng ngày sống, thay đổi những điều
chưa tốt, chưa đẹp để đời sống được trở nên hoàn thiện hơn.
Hành trình đào tạo trong Dòng Cát Minh là tiến trình của sự
biến đổi từng ngày trong cuộc sống để bước theo Đức Kitô với
một con tim tinh tuyền và một lương tâm ngay thẳng.[6] Bên
cạnh đó, cuộc sống với nhiều ảnh hưởng bởi yếu tố của môi
trường và xã hội, tôi cũng được mời gọi chắt lọc những biến
chuyển hay, phù hợp và có ích với tôi để giúp tôi hoàn thiện
mình trong từng ngày sống. Bởi cuộc sống là chuỗi những
ngày tháng trôi đi, tôi cũng từng ngày biến đổi, lớn lên không
 ANTHONY DO HUY’S COLLECTION 9

chỉ nhờ các yếu tố vật chất nhưng đời sống tinh thần cũng
phải được lớn lên và thăng tiến.

Nói tóm lại, triết gia Heraclitus đã trao tặng cho chúng ta một
tư tưởng triết học mà trong tư tưởng triết học đó mỗi người
chúng ta có cảm nhận hoàn toàn khác nhau khi đặt mình vào
nhiều phương diện khác nhau. Tính am tường các triết lý về
vũ trụ và vạn vật làm cho ta được trở nên nhạy bén hơn với
cách thức suy nghĩ cũng như giúp chúng ta gần gũi với thiên
nhiên và hiểu về nó nhiều hơn. Hiểu về thiên nhiên tức là hiểu
về vũ trụ và các yếu tố của chúng. Hiểu am tường về quy luật
của tự nhiên là hiểu về nơi mà ta được sinh ra và nơi ta sống
để trí khôn ta được tỏ tường hơn những điều kỳ bí khó giải
thích được bằng ngôn từ.

Bài viết môn: Phương pháp học

Học viên: Giuse Bùi Anh Tuấn, O. Carm

[1] John Shand, Philosophy and Philosophers – An Introduc-

tion to the Western Philosophy (London: UCL Press, 1993), 9-
10.
 ANTHONY DO HUY’S COLLECTION 10

[2] Hà Thúc Minh, dịch, Triết Học Cổ Đại Hy Lạp La Mã (Việt

Nam: Nhà xuất bản Mũi Cà Mau, 1998), 137.

[3] Trần Nhu, chủ biên, Từ Các Triết Gia Tự Nhiên Đến Karl
Marx (Việt Nam: Nhà xuất bản Đại Học Quốc Gia Tp. HCM,
1995), 20.

[4] cf. Nhóm Phiên Dịch Các Giờ Kinh Phụng Vụ, Lời Chúa
Cho Mọi Người (Việt Nam: Nhà xuất bản Tôn giáo, 2012), 2124.

[5] Teresa Avila, Nada te turbe (Tây Ban Nha: Thế kỷ 16).

[6] cf. Ratio Institutionis Vitae Carmelitae (RIVC), Carmelite

Formation – A Journey of Transformation (Rome: The Order
of the Brothers of the Blessed Virgin Mary of Mount Carmel,
1995).