fizikuri ganviTarebis erT-erTi mniSvnelovani aspeqtia tvinis da nervuli sistemis

ganviTareba.
ბავშვის ცხოვრების ადრეული წლები ძალიან მნიშვნელოვანია მათი შემდგომი
ჯანმრთელობისა და განვითარებისთვის. ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი არის ის, თუ რამდენად
სწრაფად იზრდება ტვინი დაბადებამდე და როგორ გრძელდება ზრდა ადრეულ
ბავშვობაში. მიუხედავად იმისა, რომ ტვინი აგრძელებს განვითარებას და ცვლილებას
ზრდასრულ ასაკში, პირველ 8 წელს შეუძლია შექმნას საფუძველი მომავალი სწავლისთვის,
ჯანმრთელობისა და ცხოვრებისეული წარმატებისთვის. დაბადებიდან 5 წლამდე ბავშვის
ტვინი უფრო მეტად ვითარდება, ვიდრე ცხოვრების ნებისმიერ დროს. დაბადებისას, ბავშვის
ტვინი არის საშუალო ზრდასრული ტვინის ზომის დაახლოებით
მეოთხედი. წარმოუდგენელია, რომ პირველ წელს ის ორმაგდება. ის იზრდება ზრდასრული
ზომის დაახლოებით 80%-მდე 3 წლისთვის და 90%-მდე - თითქმის სრული ზრდასრული
ზომისათვის - 5 წლისთვის. რამდენად კარგად ვითარდება ტვინი, გენების გარდა ბევრ
ფაქტორზეა დამოკიდებული, როგორიცაა:

 სწორი კვება ორსულობის დაწყებიდან

 ტოქსინების ან ინფექციების ზემოქმედება
 ბავშვის გამოცდილება სხვა ადამიანებთან და სამყაროსთან

ბავშვის სხეულისა და გონების აღზრდისათვის ყურადღება და ზრუნვა არის ტვინის ჯანსაღი

განვითარების გასაღები. დადებითი ან უარყოფითი გამოცდილება შეიძლება დაემატოს
ბავშვის განვითარებას და გავლენა მოახდინოს ბავშვის მენტალურ განვითარებაზე. ბავშვის
სხეულისა და გონების აღსაზრდელად მშობლებსა და მომვლელებს სჭირდებათ მხარდაჭერა
და სწორი რესურსები. ბავშვებზე სწორი ზრუნვა, დაწყებული დაბადებამდე და
გაგრძელდება ბავშვობამდე, უზრუნველყოფს ბავშვის ტვინის კარგად ზრდას და სრულ
პოტენციალს.

ტვინი არის ადამიანის სხეულის ბრძანების ცენტრი. ახალშობილ ბავშვს აქვს ტვინის ყველა
უჯრედი (ნეირონები), რომლებსაც ექნებათ სიცოცხლის ბოლომდე, მაგრამ ეს არის ერთგვარი
კავშირები ამ უჯრედებს შორის, რაც ააქტიურებს ტვინს. ტვინის კავშირები გვაძლევს
საშუალებას ვიმოქმედოთ, ვიფიქროთ, ვისაუბროთ და გავაკეთოთ თითქმის
ყველაფერი. ადრეული ბავშვობის წლები გადამწყვეტია ამ კავშირების დასამყარებლად. სულ
მცირე ერთი მილიონი ახალი ნერვული კავშირი (სინაფსი) იქმნება ყოველ წამში ბავშვის
განვითარების ადრეულ წლებში, შემდეგ კი მსგავსი სიხშირით სინაფსები აღარ
წარმოიქმნება.

ტვინის სხვადასხვა სფერო პასუხისმგებელია სხვადასხვა უნარებზე, როგორიცაა მოძრაობა,

საუბარი და ემოციები და ვითარდება სხვადასხვა სიჩქარით. ეს საშუალებას აძლევს ბავშვს
იმოძრაოს, ისაუბროს და იფიქროს უფრო რთული გზებით.
ადრეული წლები საუკეთესო შესაძლებლობაა ბავშვის ტვინმა განავითაროს ის კავშირები,
რომლებიც მას სჭირდება ჯანმრთელი, უნარიანი, წარმატებული
მოზარდებისთვის. კავშირები, რომლებიც საჭიროა მრავალი მნიშვნელოვანი, უფრო მაღალი
დონის უნარებისთვის, როგორიცაა მოტივაცია, თვითრეგულირება, პრობლემების გადაჭრა
და კომუნიკაცია, ჩამოყალიბდა ამ ადრეულ წლებში - ან არ ჩამოყალიბდა. გაცილებით
რთულია ამ არსებითი ტვინის კავშირების ჩამოყალიბება მოგვიანებით ცხოვრებაში.

როგორ იქმნება ტვინის კავშირები

დაბადებიდან ბავშვები ავითარებენ ტვინის კავშირებს მათი ყოველდღიური

გამოცდილებით. ისინი აშენებულია მშობლებთან და აღმზრდელებთან პოზიტიური
ურთიერთქმედებით და გრძნობების გამოყენებით სამყაროსთან
ურთიერთობისთვის. მცირეწლოვანი ბავშვის ყოველდღიური გამოცდილება განსაზღვრავს
ტვინის რომელი კავშირები ვითარდება და რომელი გაგრძელდება მთელი სიცოცხლის
განმავლობაში.

მზრუნველი, საპასუხო ურთიერთობები

ბავშვის ურთიერთობა უფროსებთან ცხოვრებაში არის ყველაზე მნიშვნელოვანი გავლენა მათ

ტვინის განვითარებაზე. სასიყვარულო ურთიერთობები მგრძნობიარე, სანდო უფროსებთან
აუცილებელია ბავშვის ჯანსაღი განვითარებისთვის. ეს ურთიერთობები იწყება სახლში,
მშობლებთან და ოჯახთან, მაგრამ ასევე მოიცავს ბავშვთა მოვლის პროვაიდერებს,
მასწავლებლებს და საზოგადოების სხვა წევრებს.

ჩვილები უშუალოდ გამოხატავენ თავიანთ საჭიროებებსა და ინტერესებს კვნესით, ღიმილით

და ტირილით. თითოეული ეს პატარა მოწვევა არის შესაძლებლობა, რომ აღმზრდელმა
უპასუხოს ბავშვის საჭიროებებს. ეს „მომსახურება და დაბრუნების“ პროცესი
ფუნდამენტურია ტვინის კავშირებისათვის. მშობლები და მომვლელები, რომლებიც
ყურადღებას აქცევენ, რეაგირებენ და ურთიერთობენ შვილთან, ფაქტიურად აშენებენ ბავშვის
ტვინს. სწორედ ამიტომ, ძალიან მნიშვნელოვანია ბავშვებთან საუბარი, სიმღერა, კითხვა და
თამაში მათი დაბადებიდან, რათა მათ საშუალება მისცენ გამოიკვლიონ თავიანთი
ფიზიკური სამყარო და უზრუნველყონ უსაფრთხო, სტაბილური და მზრუნველი გარემო.

ბავშვები, რომლებიც ადრეულ წლებში უფრო პოზიტიურ ურთიერთობას განიცდიან, უფრო

ჯანმრთელები და წარმატებულები არიან სკოლაში და ცხოვრებაში. სამწუხაროდ, პირიქითაც
ხდება. სიღარიბე, ოჯახში ძალადობის ზემოქმედება და ხარისხიანი ადრეული სწავლის
გამოცდილების ხელმისაწვდომობა შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს ბავშვის ტვინის
ადრეულ განვითარებაზე და მათ გრძელვადიან წარმატებაზე.

დღესდღეობით ცნობილია, რომ ფიზიკური და ფსიქოლოგიური განვითარება მჭიდრო

კავშირშია ერთმანეთთან, მაგრამ ის ფაქტი, თუ რანაირად არის დაკავშირებული
ადამიანის ცვლილების პროცესში მყოფი სხეული მის ფსიქოლოგიურ მდგომარეობასთან
დიდი ხანია აოცებს ფილოსოფოსებსა და მეცნიერებს. ისინი ამ საკითხს, ძირითადად,
პუბერტაციის პერიოდის გათვალისწინებით და მასთან მიმართებაში იკვლევენ.
პუბერტაციის, იგივე სიმწიფის ხანა, განისაზღვრება, როგორც სწრაფი ფიზიკური
მომწიფების პერიოდი, რომელიც მოიცავს ჰორმონალურ და სხეულის ცვლილებებს. ამ
ხანაში მომხდარი ცვლილებები ადამიანის ორგანიზმს რეპროდუქციის უნარს აძლევს.
აღსანიშნავია, რომ პუბერტაციის ხანა და მოზარდობის ასაკი განსხვავებული ცნებებია.
ადამიანთა უმრავლესობა პუბერტაციის ხანის დასრულების შემდეგ მოზარდობის ასაკში
კიდევ დიდხანს დაჰყოფს. მომწიფება, უმეტესად, ადრეული მოზარდობის ასაკში ხდება.
ჩვეულებრივ, პუბერტაციის ხანის დასაწყისი და ხანგრძლივობა ინდივიდუალურია და
ვარირებს გარკვეულ ფარგლებში რასობრივი, სქესობრივი, გენეტიკური და
ფიზიოლოგიური თავისებურებებისა და სხვა გარემოებების გათვალისწინებით. ბიჭების
ნაწილისთვის სიმწიფის ხანა შეიძლება 10 წლის ასაკში დაიწყოს, ხოლო ბიჭების
უმრავლესობისთვის სიმწიფის ხანა 13 წლიდან იწყება. გოგონებში ყველაზე ადრე 9 წლის
ასაკში და ყველაზე გვიან 15 წლის ასაკში შეიძლება დაიწყოს. ჩვეულებრივ, პუბერტატიულ
განვითარებას 4 წელი სჭირდება, მაგრამ ზოგიერთი მოზადი მას 2 წელში ასრულებს,
სხვებს კი 5-6 წელი სჭირდებათ.

პუბერტაციის პერიოდი ზრდის მკვეთრი მატებით და მძაფრად გამოხატული

ფიზიოლოგიური ცვლილებებით გამოირჩევა. უპირველესად, ეს არის ორგანიზმში
მიმდინარე ჰორმონალური ცვლილებები. სიმწიფის ხანა ხასიათდება ჰორმონების
მოზღვავებით. ჰორმონები არის ძლიერი ქიმიური ნივთიერებები, რომლებიც
ენდოკრინული ჯირკვლების მიერ გამოიყოფა და მთელ სხეულს სისხლის საშუალებით
გადაეცემა. ამ დროს იწყება ზრდის ჰორმონის (ჰიპოფიზარული სეკრეტი, რომელიც
იწარმოება მუდმივად, მთელი სიცოცხლის განმავლობაში), თიროიდული ჰორმონის
(აუცილებელია ტვინის განვითარებისთვის და იმისათვის, რომ ზრდის ჰორმონმა
სრულიად მოახდინოს ზეგავლენა სხეულის ზრდაზე) და სქესობრივი ჰორმონების
ძლიერი აქტივაცია, რომელთა გააქტივებას ჰიპოთალამუსი და ჰიპოფიზი აკონტროლებს.
ეს გავლენას ახდენს მოზარდთა ორგანიზმის ფუნქციონირებაზე.

-0:24

სექსუალურ სიმწიფეს აკონტროლების ჰიპოფიზის სეკრეცია, რომელიც ახდენს სქესის

ჰორმონების გამოთავისუფლებას. ტესტოსტერონი არის ჰორმონი, რომელიც ბიჭებში
ასოცირდება სასქესო ორგანოების განვითარებასთან, სიმაღლეში ზრდასთან, ხმის
შეცვლასთან (დაბოხებასთან), სხეულსა და სახეზე თმის ზრდასთან. ესტრადიოლი არის
ჰორმონი, რომელიც გოგონებში ასოცირდება მკერდის, საშვილოსნოს და ჩონჩხის
განვითარებასთან. აღსანიშნავია, რომ ორივე ჰორმონი, ტესტოსტერონი და ესტრადიოლი,
როგორც გოგონების, აგრეთვე ბიჭების ჰორმონალური შემადგენლობის ნაწილია, თუმცა
ტესტოსტერონი დომინირებს ბიჭების, ხოლო ესტრადიოლი კი - გოგონების მომწიფებაში.

პუბერტაციას სწრაფი აქსელერაცია ანუ ზრდის დაჩქარება შემოაქვს. გოგონები სწრაფად

ზრდას, საშუალოდ 9 წლის ასაკში, ხოლო ბიჭები 11 წლის ასაკში იწყებენ. გოგონები
სიმაღლეში, დაახლოებით, წელიწადში 8-9 სანტიმეტრით, ხოლო ბიჭები კი 10
სანტიმეტრით იზრდებიან. ამ პერიოდის დასაწყისში გოგონების სიმაღლე, ჩვეულებრივ,
უტოლდება ან აღემატება ბიჭების სიმაღლეს. თუმცა, დაახლოებით 14 წლის ასაკში
ბიჭების სიმაღლე უკვე უტოლდება და, ხშირ შემთხვევაში, უფრო მეტია გოგონების
სიმაღლეზე. სქესობრივი მომწიფების პროცესის დასრულების შემდეგ, გოგონების
სიმაღლეში ზრდის ტემპი იკლებს, ბიჭების კი დაახლოებით 20 წლამდე გრძელდება.
სიმაღლეში ზრდასთან ერთად მნიშვნელოვნად იმატებს კუნთის მასა. ბიჭებს
უვითარდებათ უფრო დიდი კუნთები, გული და ფილტვები. ბიჭები გოგონებზე
გაცილებით უფრო მეტ კუნთის ძალას იძენენ, რის გამოც მათ უფრო სპორტული აღნაგობა
აქვთ. ამასთანავე, წონაში მატებაც ისეთივე თავისებურებებით ხასიათდება, როგორიც
სიმაღლეში მატება. გოგონებიც და ბიჭებიც ყველაზე სწრაფად სიმწიფის ასაკის
დაწყებისთანავე იწყებენ წონაში მატებას. ადრეულ სიმწიფის ასაკში გოგონების წონა,
ჩვეულებრივ, აღემატება ბიჭებისას, მაგრამ, დაახლოებით 14 წლის ასაკში ბიჭები უკვე
გოგონებზე მეტს იწონიან.
პუბერტაციის პერიოდში ტრანსფორმირდება სხეულის ზოგადი პროპორციები - ბიჭებს
მხრები უფართოვდება თეძოებთან შედარებით, გოგონების თეძოები კი წელთან
შედარებით უფრო განიერი ხდება. აგრეთვე, ჯერ ხელები, ფეხები და ტერფები იზრდება,
შემდეგ ტორსი, რაც განაპირობებს მოზარდის სიმაღლეში მატებას. განვითარების ეს
ნიმუში ხსნის იმ ფაქტს, თუ რატომ არიან მოზარდები მოუხერხბელები და
არაპროპორციულები - გრძელფეხა, დიდი ტერფებითა და ხელებით. ამავე დროს,
მკვეთრად იზრდება ცხვირი, ყურები ნიკაპი. ასევე, იცვლება კანის ზედაპირი.
პუბერტაციის ხანაში მიმდინარე ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ცვლილებაა სქესობრივი
მომწიფება, რომელიც დამოკიდებულია თავის ტვინში მიმდინარე რთულ ფიზიკურ და
ქიმიურ პროცესებზე.
პუბერტაციის ხანაში მიმდინარე მკვეთრ ფიზიკურ ცვლილებებს ფსიქოლოგიური
ასპექტიც ახლავს თან. მოზარდები ძალიან დიდ ყურადღებას აქცევენ თავიანთ სხეულს.
სიმწიფის ხანაში, ზოგადად, გოგონები უფრო ნაკლებად კმაყოფილნი არიან თავიანთი
გარეგნობით და უფრო ნეგატიურად აღიქვამენ საკუთარ სხეულს, ვიდრე ბიჭები. გარდა
ამისა, როდესაც ადამიანი პუბერტაციას აღწევს ეცვლება გრძნობები საკუთარი თავისა და
სხვების მიმართ. მოზარდს მძაფრი რეაქციები აქვს იმ ცვლილებებზე, რომელიც მას
თანატოლებისგან გამოარჩევს. სწორედ გარკვეული ზემოთ ჩამოთვლილი ფაქტორები
ხდება ძლიერი ნეგატიური ემოციების ჩამოყალიბების საფუძველი, რაც შემდგომში
ინდივიდის ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე აისახება.
ზოგადად, არაერთი მტკიცებულება არსებობს იმისა, რომ პუბერტაციის პერიოდში
მიმდინარე ცვლილებები მოზარდთა ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზეც აისახება. ერთი
მხრივ ასეთი მტკიცებულება არის ის, რომ ჰორმონები არა მხოლოდ ფიზიკურ
ცვლილებებს იწვევს, არამედ მოზარდის ფსიქოლოგიურ განვითარებასაც უწყობს ხელს.
ერთ-ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ ბიჭებს, რომლებსაც უფრო მაღალი წარმოდგენა ჰქონდათ
საკუთარ კომპეტენტურობაზე, ტესტოსტერონის უფრო მაღალი კონცენტრაცია ჰქონდათ.
სხვა კვლევამ აჩვენა, რომ გოგონები, რომლებშიც ესტრადიოლის რაოდენობა უფრო დიდი
იყო, უფრო მეტ გაბრაზებას და აგრესიას ავლენდნენ.

პუბერტაციის პერიოდის განმავლობაში მოზარდში მომხდარი ცვლილებები განაპირობებს

მოზარდის გუნება-განწყობილების ცვლილებას, რაც, თავის მხრივ, მოზარდის
ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე აისახება. ამ პერიოდში მოზარდის გუნება-
განწყობილების ცვლილების ერთ-ერთი მიზეზია ძილის გრაფიკში დარღვევა. სიმწიფის
ხანაში მიმდინარე ბიოლოგიურმა ცვლილებებმა შესაძლოა განაპირობოს ძილის „ფაზის
გადავადება“, რადგან ის ძლიერდება პუბერტატიული მოწიფულობის პერიოდში.
მიუხედავად იმისა, რომ მოზარდებს იმდენივე ძილი სჭირდებათ (9 საათი), რაც ბავშვობის
შუა პერიოდში, ისინი გაცილებით უფრო გვიან წვებიან დასაძინებლად, ვიდრე
ბავშვობაში. იმის გამო, რომ არასაკმარისი ძილი იწვევს ყურადღების კონცენტრაციის,
ემოციისა და ქცევის დარღვევას, ძილნაკლული მოზარდები, სხვა ასპექტებთან ერთად,
უფრო მეტად იტანჯებიან დეპრესიისგან.

საბოლოოდ, პუბერტაციის პერიოდი, თავისი ცვლილებებითა თუ დაწყების დროით,

გავლენას ახდენს მოზარდთა ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე. პუბერტაციის შედეგად
გამოწვეული სწრაფი და რთული ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ცვლილებები კი თავს
იჩენს დეპრესიაში, სუიციდში, ნარკოტიკების მიღებასა და სკოლაში წარუმატებლობაში.
შედეგად, პუბერტაციის პერიოდში მოზარდები უპირისპირდებიან ფსიქოლოგიურ
გამოწვევათა მთელ სპექტრს, რომლებიც მოზარდობას აქცევს ღრმა დაბლობებისა და
მაღალი მწვერვალების ემოციურ გამოცდილებად. და მაინც, უნდა ითქვას, რომ
მოზარდობა არ არის მხოლოდ რისკის ხანა. ეს არის უზარმაზარი შესაძლებლობების
პერიოდი. ოჯახმა, სკოლამ, საზოგადოებამ და ქვეყანამ უნდა შექმნან პირობები,
რომლებიც საშუალებას მისცემს მოზარდებს გაიუმჯობესონ ფსიქოლოგიური
მდგომარეობა და გაივარჯიშონ უნარი ჯანსაღი გამოცდილებისთვის.