Bài 21

PHONG TRÀO YÊU NƯỚC CHỐNG PHÁP CỦA

NHÂN DÂN VIỆT NAM TRONG NHỮNG NĂM CUỐI THẾ KỶ XIX.
I/. Phong trào Cần Vương bùng nổ:
1. Cuộc phản công quân Pháp của phái chủ chiến tại kinh thành Huế và sự bùng
nổ phong trào Cần Vương:
a. Nguyên nhân của cuộc phản công:
- Sau hai Hiệp ước Hácmăng 1883 và Patơnốt 1884 thực dân Pháp đã bắt đầu thiết lập
chế độ bảo hộ ở Bắc Kì và Trung Ki`.
- Phong trào đấu tranh chống pháp của nhân dân ta đã tiếp tục phát triển.
 Dựa vào phong trào kháng chiến của nhân dân phe chủ chiến trong triều đình do
Tôn Thất Thuyết đứng đầu mạnh tay trong hành động.
- Những hành động của phe chủ chiến nhằm chuẩn bị cho một cuộc nổi dậy chống
Pháp giành chủ quyền.
 Thực dân Pháp âm mưu tiêu diệt phe chủ chiến
 Tôn Thất Thuyết quyết định ra tay trước.
b. Diễn biến cuộc tấn công quân Pháp:
- Đêm 4 rạng 5/7/1885 Tôn Thất Thuyết hạ lệnh cho quân triều đình tấn công Pháp ở
toà Khâm sứ và đồn Mang cá.
- Sáng ngày 6/7/1885 quân Pháp phản công kinh thành Huế. Tôn Thất Thuyết đưa
Hàm Nghi cùng Triều đình rút khỏi kinh thành lên Sơn Phòng, Tân Sở (Quảng Trị).
- Ngày 13/7/1885 Tôn Thất Thuyết đã lấy danh nghĩa Hàm Nghi xuống chiếu Cần
vương, kêu gọi nhân dân giúp vua cứu nước.
=> Chiếu Cần vương đã thổi bùng ngọn lửa đấu tranh của nhân dân ta  Phong trào Cần
vương bùng nổ kéo dài suốt 12 năm cuối thế kỉ XIX.
2. Các giai đoạn phát triển của phong trào Cần vương:
a.Phong trào Cần vương bùng nổ và phát triển qua 2 giai đoạn:
* Từ 1885-1888:
- Lãnh đạo: Hàm Nghi, Tôn Thất Thuyết, các văn thân, sĩ phu yêu nước.
- Lực lượng: Đông đảo nhân dân, có cả dân tộc thiểu số.
- Địa bàn : rộng lớn tư Bắc vào Nam, sôi nổi nhất là Trung kỳ (từ Huế trở ra) và Bắc Kì.
- Diễn biến: Các cuộc khởi nghĩa vũ trang bùng nổ tiêu biểu có khởi nghĩa ba Đình,
Hương Khê, Bãi Sậy.
- Kết quả: cuối năm 1888, Hàm Nghi bị thực dân Pháp bắt và bị lưu đày sang Angiêri.
* Từ năm 1888-1896:
- Lãnh đạo: các sỹ phu văn thân yêu nước tiếp tục lãnh đạo.
- Địa bàn: Thu hẹp, quy tụ .thành trung tâm lớn. Trọng tâm chuyển lên vùng núi và trung
du, tiêu biểu có khởi nghĩa Hồng Lĩnh, Hương Khê.
- Kết quả: năm 1896 phong trào thất bại.
b. Tính chất của phong trào:Là phong trào yêu nước chống thực dân Pháp theo
khuynh hướng, ý thức hệ phong kiến, thể hiện tính dân tộc sâu sắc.
II/. Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần vương và phong trào
đấu tranh tự vệ cuối thế kỉ XIX:
1.Khởi nghĩa Ba Đình (1886-1887)

Cuộc khởi Lãnh đạo Địa bàn Hoạt động chủ Kết quả
nghĩa yếu ý nghĩa
- KN Ba - Phạm - Ba làng: Mậu - Xây dưng căn - Pháp tổ chức
Đình (1886- Bành Thịnh, cứ Ba Đình nhiều cuộc tấn công
1887) - Đinh Công Thượng Thọ, kiến cố, độc căn cứ Ba Đình
Tráng Mĩ Khê (Nga đáo làm căn cứ nhưng thất bại.
- Ngày 15/1/1887
Sơn, Thanh chính và một quân Pháp tổng tấn
Hoá) số căn cứ ngoại công căn cứ, cuộc
vi như căn cứ chiến diễn ra ác liệt
Mã Cao. Xây đêm 20/1/1887
dựng lực lượng nghĩa quân phải mở
tập trung có đường máu rút lên
khoảng 300 Mã Cao  21/1
người. địch chiếm được
- Hoạt động căn cứ, các thủ lĩnh
bị bắt hoặc tự sát
chủ yếu của
khởi nghĩa thất bại.
nghĩa quân là -Kinhnghiệm: tránh
chặn đánh các thủ hiểm ở một nơi,
đoàn xe, toán phải liên lạc với các
lính đi qua căn cuộc khởi nghĩa
cứ, gây cho khác.
Pháp nhiều
thiệt hại

2.Khởi nghĩa Bãi Sậy (1885-1892)

Cuộc Lãnh Địa bàn Hoạt động chủ yếu Kết quả
khởi đạo ý nghĩa
nghĩa
 KN. Bãi Nguyễn - Căn cứ + Giai đoạn từ 1885- - Qua nhiều ngày
Sậy Thiện chính Bãi 1887 xây dựng căn cứ chiến đấu nghĩa quân
(1885- Thuật Sậy (Hưng Bãi Sậy, từ đây toả ra đã bị giảm sút nhiều.
1892) Yên). khống chế các tuyến
giao thông Hà Nội - Hải - Căn cứ bãi Sậy và
- Địa bàn Phòng, Hà Nội - Nam căn cứ hai Sông bị
hoạt động: Định, Hà Nội - Bắc Pháp bao vây. Nguyễn
Hưng Yên, Ninh, sông Thái Bình, Thiện Thuật phải sang
Hải Dương, sông Hồng, sông Đuống. Trung Quốc, Đốc Tít
Bắc Ninh, - Nghĩa quân phiên chế phải ra hàng giặc.
Thái Bình, thành những phân đội
nhỏ 10-15 người trà trộn - Năm 1892 những
sang cả
vào dân để hoạt động. người còn lại gia nhập
Nam Định,
+ Giai đoạn từ năm 1888 nghĩa quân Yên Thế.
Quảng
bước vào chiến đấu - Để lại những kinh
Yên.
quyết liệt, di chuyển linh nghiệm tác chiến ở
hoạt, đánh thắng một số đồng bằng.
trận lớn ở các tỉnh đồng
bằng.

3.Cuộc khởi nghĩa Hương Khê (1885- 1896)

Cuộc Kết quả

Hoạt động
khởi ý nghĩa
Lãnh đạo Địa bàn
nghĩa chủ yếu
- KN - Phan Đình -Căn cứ chính: - Giai đoạn 1885- - Từ cuối 1893 lực
Hương Phùng Hương Khê 1888 chuẩnbị lực lượng nghĩa quân bị
Khê (Hà Tĩnh) lượng, xây dựng căn hao mòn. Cao Thắng
- Cao Thắng
(1885- cứ, chế tạo vũ khí hi sinh trong trận tấn
- Địa bàn hoạt
1896) (súng trường) tích công đồn Lu ( Thanh
động rộng 4
lương thực,… Chương) tháng 10/
tỉnh Bắc Trung
1893.
Kỳ - Giai đoạn từ 1888-
1896 bước vao giai - Trong một trận
đoạn chiến đấu quyết đánh ác liệt, Phan
liệt. Từ năm 1889, Đình Phùng hy sinh
liện tục mở các cuộc 28/12/1895, sang
tập kích đẩy lùi các năm 1896 những thủ
cuộc hành quân càn lĩnh cuối cùng rơi vào
quét của địch. chủ tay giặc  khởi
động tấn thắng nhiều nghĩa thất bại.
trận lớn nổi tiếng.
- Là cuộc khởi nghĩa
tiểu biểu nhất trong
phong trào Cần
vương.
3.Cuộc khởi nghĩa nông dân Yên Thế (1884-1913)

Cuộc khởi Lãnh Địa bàn Hoạt động Kết quả

nghĩa đạo chủ yếu ý nghĩa
- KN Nông -Hoàng Yên Thế - Giai đoạn 1884-1892 - Trong quá trình
dân Yên Thế Hoa - Bắc Giang tại vùng Yên Thế (Bắc tồn tại, phong
(1884-1913) Thám Giang) có hàng chục trào đã kết hợp
toán quân hoạt động được yêu cầu độc
riêng kẻ chống chính lập với nguyện
sách cướp bóc bình định vọng của nhân
của thực dân Pháp, thủ dân.
lĩnh uy tín nhất là Đề - Khởi nghĩa là
Nắm, nghĩa quân đã xây phong trào đấu
dưng 7 hệ thống phòng tranh lớnnhất của
thủ ở Bắc Yên Thế. nông dân trong
- Tháng 3/1892 Pháp tấn những năm cuối
công, Đề nắm bị sát hại. thế kỉ XIX đầu
- Giai đoạn 1893-1897 thế kỉ XX. Nói
do Đề Thám lãnh đạo, lên ý chí, sức
giảng hoà với Pháp 2 lần mạnh bền bỉ, dẻo
nhưng bên trong vẫn dai của nông dân.
ngấm ngầm chuẩn bị lực
lượng làm chủ 4 tổng
Bắc Giang.
- Giai đoạn 1893-1908:
trong 10 năm hoà hoãn,
căn cứ Yên Thế trở thành
nơi hội tụ của những
nghĩa sĩ yêu nước

- Bài tập :
1.Cuộc phản công kinh thành Huế thất bại Tôn Thất Thuyết đã làm gì?
2. Vì sao cuộc phản công kinh thành Huế thất bại ?
3. Hoàn thành những sự kiện lịch sử chính các cuộc KN trong phong trào Cần
Vương
4. Tính chất của phong trào Cần Vương